Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academyof Sciences in Prague

Quaestiones ad Bohuslai Hassensteinii vitam pertinentesAuthor(s): Jan MartínekSource: Listy filologické / Folia philologica, Roč. 90, Čís. 3 (1967), pp. 317-321Published by: Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy ofSciences in PragueStable URL: http://www.jstor.org/stable/23465942 .

Accessed: 15/06/2014 17:26

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at .http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp

.JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range ofcontent in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new formsof scholarship. For more information about JSTOR, please contact support@jstor.org.

.

Institute for Classical Studies, part of the Institute for Philosophy, Czech Academy of Sciences in Prague iscollaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Listy filologické / Folia philologica.

http://www.jstor.org

This content downloaded from 188.72.96.189 on Sun, 15 Jun 2014 17:26:54 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

Quaestiones ad

Bohuslai Hassensteinii

vitam pertinentes

Multi scriptores de Bohuslao Hassensteinio a Lobkowicz egerunt neque quisquam vltae ipsius cursum ea, qua decebat, diligentia enarravit. Nam ut obscuratum iam

Ignatii Cornova librum omittamus, J. Truhlář plurima de Bohuslao in opere, quod Huma

nismus a humanisté Inscrlbltur, memoriae prodidit neque tamen continuam Bohuslal

vitam descrlpsit, seď ea, quae acutissime de hoc poeta Invenerat, diversis sui operis

capltibus ita inseruit, ut is, qui de tota Bohuslai vita doceri cupiat, indicis auxilio

utatur necesse sit. Quare non mediocriter de viris doctis hoc saeculo A. Potůček

meritus esse videtur, qui Bohuslai epistulis, quas Budapestini anno 1946 edidit, ipsius vitam Latino sermone compositam praefixit. Quo facto hune cognitionis fontem exteris

etiam indagatoribus patefecit, qui Bohemicae linguae ignari losephi Truhlář opere uti

non potuerunt, cum tamen in renascentium litterarum studiis saepissime in Bohuslal

nomen inciderent. Vix enim inter exeuntis 15. et ineuntis 16. saeculi viros doctissimos

mediam Euro-pam incolentes talis inveniri poterat, quin Bohuslai amicitiam summo

opere expeteret, quo factum est, ut Bohuslaus non solum patriae, sed etiam totius orbis

litterati civis haberetur. Quae cum ita sint, ea quoque opera ad totum orbem pertinere

videntur, quae nunc de Bohuslao in lucem prodeunt linguis, quae ab omnibus doctis

intelliguntur, composita. Neque dubitare possumus, quin in talibus magnopere cavendum

sit, ne quid minus probatum aut fontibus contrarium affirmetur. Fit enim saepe, ut

lectores exterl ea, quae in hoc genere librorum inveniant, non examinent, neque, si

examinare velint, ullam fontium inspiciendorum copiam habeant a locis, ubi hi fontes

asservantur, penitus remoti. Epistulas Bohuslai ipsas quo modo Potůček edidisset, in

Actis Societatis piiilologorum classicorum (ZJKF 4, 1962, p. 96 s.) iam ostendimus.

In vita quoque his epistulis praefixa quaedam esse corrigenda hic demonstrare cona

bimur.

1. Enumerat Potůček (ρ. XII. η. 19] eos, qui Bohuslaum iuris doctorem appellave

runt, quod inde cognosci posse existimat, doctorisne gradům assecutus sít, qua in re

Iosephum Truhlář imitatur, qui testimonia ad hanc quaestionem solvendam spectantia

collegit. At quod hic suo iure fecisse videtur, in illo minime probandum est. Huic enim

liber a Gustavo Knod Berolini anno 1899 de studiosis Bononiensibus editus nondum

praesto fuit, ille ex hoc opere (p. 309, n. 2131) scire poterat, quod iam B. Ryba bre

vissimae Bohuslai vitae Operibus moralibus a. 1937 praefixae inseruit, Bohuslaum

26. 11. 1482 decretorum doctorem Ferrariae esse factum.

2. Dicit Potůček Bohuslaum prima anni 1488 parte in Sllesia stipendia meruisse

(ρ. VI). In nota 34 in ρ. XIII posita Quae mllitla, inquit, Bohuslai satis obscura est...

Bellům Ifortasse in Silesia) ideo exortum est, quod rex Vladislaus „ad suffragium de

novo imperatore eligendo ineundum" vocatus non affuerit. Duas res hoc loco Potůček

confudisse arguitur. Cum 16. 2. 1486 Maximilianus rex Romanus eligeretur, Vladislaus, rex Bohemorum, electoris munere fungens contra antiquam consuetudinem non est

adscitus. Quam rem Bohuslaus Berniiardo Adelmanno in epistula 7 (Truhlář 12) nun

tiavit. Vladislaus ipse ceteris Germaniae electoribus ob hanc rem infensus et cum

Matthia, rege Hungariae, in conventu Iglaviensi nescio quid in eos meditatus numquam

tamen ob hanc iniuriam sibi illatam bellům excitavit. A. 1488 motus in Silesia ex Matthiae

regis et principům Silesiorum dissensionibus coorti sunt. Quod ad bellům Bohuslaum

317

This content downloaded from 188.72.96.189 on Sun, 15 Jun 2014 17:26:54 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

ZPRÁVY

profecturum fuisse litterae a Petro Schotto 5. 2. 1488 ad ipsum datae testari videntur, in quibus Petrus arma Bohuslao parari commemorat. Neque enim aliud tunc bellům

in terris ad Regnum Bohemiae pertinentibus exarsit et Silesiis principibus subsidio

miles etiam Bohemus scribebatur. Nulla tamen íontium testimonia possidemus, quibus Bohuslaus re vera castra Silesia secutus esse et cruentissimo lili proelio 28. 7. 1488

commisso interfuisse demonstretur.

3. Bohuslai peregrinationum cursum perperam ab auctore nostro descriptum esse

existimamus. Unde enim scire potuit Bohuslaum Venetiis anno 1490 bis esse commora

tum? Čerte probabilius est ipsum iuga Alpium ad Oeni caput superantem non Venetias,

sed Mediolanum et Genuam, ut Iosepho Truhlář placet, petiisse et Italia demum per lustrata Venetias concessisse, ut ad remotas Orientis partes traiiceret. Ne cetera quidem suo ordine enarravit Potůček, ut vel ex his sententiis quivis cognoscere poterit: In ..

Syriam navigavit et in Terram Sanctam iter fecit; deinde Alexandriam, Aegyptum,

Hierosolyma et Arabiam aditt .. .. Quae deinde commemorat, cum fontibus nullo рас to

conveniunt. Dicit enim: Tum oneraria nave Genuensi in Siciliam vectus est, unde in

Africam traiecit, ut Tunetem Carthaginisque ruinas viseret. Audiamus Bohuslaum ipsum

peregrinationes suas in epistula ad Stephanum Pisonem 16. 4. 1491 data enarrantem:

Postremas ad te literas ex Alexandria Aegypti dedi. Inde Genuensium navigio Chium

profectus sum. In hoc itinere dum Carpathos insula iam in conspectu esset, vi tem

pestatis ad Cyprům usque millia passuum репе quadringenta reíecti sumus. Cepi tamen

non parvum huius adversitatis fructum, quod Ciliciae, Pamphyliae, Lyciaeque oram

legt et pleraque didici, quae ignorabam. Nam et Pattimon praetervectus sum diví Ioannis

revelatione insignem, et Coum Samumque, álteram Pythagora, alteram Hippocrate cla

ras.... Quid opus est plura? Ex his enim clare dilucideque apparet, quanto opere recens peregrinationum descriptio a potissimo fonte differat. Multis demum mensibus

post Alexandriam relictam Bohuslaum ad Africae litora navigasse constat.

4. Bohuslaum anno 1499 Budám esse profectum Potůček commemorat (p. VIII), qua in re Iosephi Truhlář opinionem sequitur. Epistulam tamen numero 52 signatam, in qua Botouslaus itineris sui Hungarici mentionem facit, anno 1498 scriptam esse existimat

Thomae Mitis, qui eam primus edidit, auctoritatem secutus et Iosephi Truhlář, qui annum

1498 in 1499 mutavit, coniecturam aspernatus; de die et mense (30. 7.) omneš consen

tiunt. Epistulae textus solo Mite nititur, ut nihil inde čerti inveniri possit. Argumenta,

quibus Truhlář, cetera in temporibus per eoniecturas definiendis parum felix, opinionem suam defendit, satis probabilia esse videntur. Bohuslai epistula, quam Potůček numero

53 signavit, 9. Maii 1499 Vindobonae scripta est, quam in urbem Bohuslaus Buda relicta

profectus esse videtur. Vix enim credibile est ipsum duas urbes a Bohemia septentrio mali remotissimas diversis temporibus adiisse. Huc accedit, quod anno 1499 mense Maio

Vladislaus rex Budám tunc incolens quaedam de gentis Hassensteiniae bonis decrevit,

quod eum Bohuslao praesente fecisse J. Truhlář (Humanismus a humanisté, p. 85) iure

■quodam suspicari videtur. Ceterum, utcumque se res habet, aut epistula 52 eo loco, quo eam in editione Iosephi Truhlář conspicimus, relinquenda erat, aut annus 1499 in vita

quoque in annum 1498 mutandus, nisi forte auctor noster affirmare volebat Bohuslaum

in Hungariae metropoli saeculo 15. exeunte bis esse eommoratum.

5. Nonnullae Bohuslai epistulae ad Iohannem a Domaslavia, nonnullae ad Iohannem

Pibreum datae sunt. Quibus nominibus unum eundemque Bohuslai familiarem I. Cornova

et W. W. Tomek appellari solitum esse arbitrantur. Quorum sententiam ii, qui post eos

de Bohuslai amicis scribebant, accipere non sunt ausi. Dicit J. Truhlář (p. 30) Iohan

nem a Domaslavia Bohuslai, cum is Pragae degeret, sodalem exstitisse et Iohannem

Pibreum postea huic doctorum hominum societati adiunctum esse videri. Affirmat Po

tůček (р. VI) Bohuslaum amicos sibi domi conciliasse Victorinum Cornelium . .Ioan

nem de Domaslavia, scribam tabularum curiae et apud tabulas Regni, Ioannem de Pibra, scribam iudicii camerae regiae et apud tabulas publicas. Asseverat E. Pražák in Historia

318

This content downloaded from 188.72.96.189 on Sun, 15 Jun 2014 17:26:54 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

ZPRÁVY

litterarum Bohemicarum anno 1959 edita (p. 314) duos fuisse apud Regni tabulas Bo

huslai amicos, Iohannem Pibreum (t post 1512) et Iohannem a Domaslavia (t cca

a. 1501). Ea tamen, quae de Iohanne a Domaslavia vel ad eum in quibusdam Bohuslai

epistulis scripta sunt, ad Iohannem quoque Pibreum pertinere videntur, quod etiam

vice versa dici potest. Quos epistularum locos hic affero, neque tamen tantum mihi

arrogo, ut omneš similitudines ad hanc rem pertinentes aut saltem plerasque a me

esse inventas contendam. Multi enim fuerunt, qui ante me de his rébus disputabant. Ε re tamen esse exlstimo omnia, quae maioris momenti esse videntur, in unum con

ferre, quod neminem umquam fecisse pro certo habeo.

a) Scribit Bohuslaus in epistula 39,1 ad Iohannem a Domaslavia data: Miststi ad me

blasphemias cuiusdam in ecclesiam Dei ore sacrilego debacchantis et magnopere petis, ut his respondeam. In litteris ad Victorinum de Wssehrd missis (41,2) Neque ego,

inquit, his (quanquam manifeste me peterent) respondendum putavissem, nisi Ioannes

meus Pibreus temeritatem illius [quisquis tandem eorum versuum autor est] a me retundi

et cohiberi voluisset.

b) Invehitur Bohuslaus in Victorinum in epistula 39 ad Iohannem a Domaslavia

missa; in epistula vero 41,3 ad Victorinum data his utitur verbis: Quod cupis, ut nostra

tne tibi aliquando obsint) revocem, id si mihi integrum esset, perfacile a me impetrares.

Sed penes Ioannem quoque Pibreum eius rei potestas est, qui tantus amator gloriae nostrae est, ut etiam, quae dormitantibus nobis excidunt, in vulgus emittat.

c) Scribit idem ad Iohannem a Domaslavia (39,80): Confirmat autem (Victorinus) sententiam suam testimonio ex hymnis Aeneae sumpto: quamquam autem υίχ crediderim

Aeneam hymnos scripslsse; parum enim studii operaeque vir ille in versibus compo

nendis posuit et si quid in eo genere scripsit, id Basileae incendio absumptum fuisse áb his, qui vitam eius scripserant, traditur. Elapsis vero duobus mensibus ad Iohannem

Pibreum haec scribit (40,1): Misisti ad те hymnům sub nomine Aeneae Sylvii impressum

et quaeris, quale sit meum de eo iudicium.

d) Rerum Oyvinensium mentionem in duabus tantum epistulis facit (65,1; 93,1).

Priorem ad Domaslavium, posteriorem ad Pibreum misit.

e) Varia Victorini scripta a Iohanne Pibreo (28,1) et a Iohanne a Domaslavia (39,1)

accepisse traditur.

Huc accedit. quod de Iohannis Pibrei origine nihil čerti usque adiiuc investigari

potuit. Gentis tamen Biberianae, quae apud Germanos floruit, cognatio simulata potius ab eo quam vera fuisse arguitur (Truhlář p. 123).

Quare si recentibus scriptoribus concedere velimus Iohannem a Domaslavia a Iohanne

Pibreo diversum fuisse, sic est existimandum: Duos Bohuslaum Pragae femiliares

habuisse nobiles: Iohannem a Domaslavia et Iohannem Pibreum; utrumque ad Regni

tabulas esse versatum; utrumque Victorini aliquamdiu amicum, postea vero aemulum

exstitisse; utrumque Victorini scripta Bohuslao subministrasse; ab utroque Bohuslaum

in Victorinum esse incitatum; penes utrumque litteras a Bohuslao in Victorinum scriptas

fuisse; utrumque Bohuslaum de rébus Oyvinensibus certiorem fecisse; ad еа, quae Bohu

slaus alteri scripsisset, alterum rescripsisse. Quibus de rébus lector ipse iudicet. Ego

ne meam opinionem proferam, iioc impedior, quod in tabulariis etiam fontes inveniri

posse confido, quibus tota res transigatur.

6. Nonnulli auctores, qui de Bohuslao scripserunt, Hassensteinae eum omne fere vitae

tempus egisse, Hassensteinae bibliothecam habuisse, Hassensteinae litterato otio vacasse

et academiam sustentasse arbitrati sunt. Qua in arce omneš Bohuslai epistulae, quas

Potůček annis 1505—09 scriptas esse existimat, quatuor exceptis, in quibus locus non

est adscriptus, datae sunt. At contra earum epistularum, quae tempore antecedunt, quota

quaeque Hassensteinae exarata est? Siquidem „Čerti temporis" epistulas respicimus,

in his nomen arcis legitur:

319

This content downloaded from 188.72.96.189 on Sun, 15 Jun 2014 17:26:54 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

ZPRÁVY

3 11. Nov. 1485

4 24. Арг. (1486) 11 10. Арг. 1487

12 10. Aug. 1487

Intra annos 1488—1504 in nulla epistula hic locus adscriptus est. Si exteras urbes, in quibus Bohuslaus aliquamdiu commoratus est, omittamus, in his patriae locis litteras.

suas hoc tempore obsignasse cognoscatur:

25 30. Oct. 1492 Bulsavia ( 36 10. Oct. 1493 Bulsavia

39 2. lan. 1494 Bulsavia

40 18. Martii 1494 Bulsavia

43 8. Aug. 1494 Cadana

56 1. Apr. (1500) Cadana

57 15. lul. (1500) Praga

Quae si ita sunt, credibile est Bohuslaum, cum nuntios ab amicis in regis aula ver

santibus quotidie exspectaret et crebras etiam epistulas ad eos de suis rébus daret, non semper in extremo terrae Bohemiae angulo degisse, sed interdum villas et oppida suae aut fratrum potestati subdita, quae ad vias regis cursoribus aptas sita erant, atque adeo Bohemiae metropolím habitasse. Tum demum, cum spe dignitatum adipiscendarum deiectus se totum litterato otio tradidisset, raro arcem patriam reliquisse videtur. Quam

cognitionem ad tempus litterarum, in quibus annus non est adscriptus, investigandum non minimi momenti fóre confidimus. Quae enim Hassensteinae datae sunt, aliqua cum

probabilitate annis 1505—09 assignari possunt, nisi forte ob argumentum aut stilum

in iuveniles Bohuslai annos ponendae esse videantur.

Jan Martínek

320

This content downloaded from 188.72.96.189 on Sun, 15 Jun 2014 17:26:54 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

ZPRÁVY

К některým otázkám, týkajícím se RĚSUMĚ

životopisu Bohuslava Hasištejnského

J. MARTÍNEK

Za základ, z kterého se vychází v tomto pojednání, byl zvolen životopis, jejž uve

řejnil A. Potůček v úvodu к budapešťské edici Bohuslavových listů, vydané r. 1946. Stalo se tak proto, že Jde o zatím nejobširnější souvislé vylíčení života tohoto

humanisty; u J. Truhláře (Humanismus a humanisté) je totiž bohatý materiál к Bohu slavovu životu rozdělen do většího počtu kapitol, které se zároveň týkají i jiných osob. Navíc je Potučkovo zpracování psáno latinsky a je tudíž určeno pro informaci mezi národní veřejnosti. Právě v takových publikacích je však třeba vyvarovat se úzkostlivě

nepřesných údajů. Vyskytnou-li se, jak se to stalo v díle Potůčkové, je třeba uvést je na pravou míru tou formou, která by byla přístupná i zahraničním čtenářům.

1. Potůček vypočítává podle Truhláře zprávy současníků o Bohuslavových hodnostech a titulech, což považuje za podklad ke zjištění, zda Bohuslav dosáhl doktorátu práv. Truhlář (1894) tak činil před vydáním Knodova díla (1899) odůvodněně, ale Potůček

(1946) se mohl z Knoda poučit, že Bohuslav dosáhl doktorátu práv ve Ferraře 26. 11. 1482.

2. Potučkovy informace o Bohuslavově účasti na tažení do Slezska jsou nepřesné, protože autor neprávem spojil dvě různé mezinárodní události.

3. Nesprávné jsou také Potučkovy zprávy o Bohuslavově cestě do Středomoří, zvláště

pokud jde o pořadí, v jakém Bohuslav jednotlivá místa navštívil. 4. Potůček zamítl Truhlářovu důmyslnou konjekturu, jíž bylo změněno datování do

pisu, ve kterém se Bohuslav zmiňuje o svém pobytu v Budíně; datování tohoto Bohu slavova pobytu však ponechal Potůček v životopisu nedůsledně podle Truhláře.

5. Větší počet Bohuslavových listů je adresován Janu z Domaslavě a Janu z Pibry. Starší historikové (Cornova, Tomek) se domnívali, že se tato Jména vztahují к jedné a téže osobě, novější badatelé se neodvážili tuto domněnku přijmout, ač pro ni svědčí

údaje, čerpané z Bohuslavových listů. Konečné rozhodnutí této otázky bude patrně záviset na průzkumu historických pramenů.

6. Z formulací některých badatelů by vyplývalo, že se veškerá Bohuslavova literární a vědecká činnost soustřeďovala na Hasištejně. V letech 1505—09 byly na Hasištejně datovány téměř všechny Bohuslavovy listy, do roku 1487 včetně pouze 4, v letech 1488 až 1504 žádný. Toto zjištění má určitý význam nejen pro lepší poznání Bohuslavových životních osudů a oblasti jeho kulturního působení, nýbrž také pro bližší časové určení nedatované korespondence. Dopisy, v nichž Je uvedeno, že byly psány na Hasištejně, se mohou s jistou pravděpodobností klást do let 1505—09, pokud proti tomu nemluví

Jejich obsah.

321

This content downloaded from 188.72.96.189 on Sun, 15 Jun 2014 17:26:54 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions