QULAQARDINA VURULAN QUR'AN HÖKMLƏRİ. Azərbaycan.doc

8/17/2019 QULAQARDINA VURULAN QUR'AN HÖKMLƏRİ. Azərbaycan.doc

1/41


2/41

;iri$

Bəzi insanlar dinə inandıqları və Quranı demək olar ki, hər gün oxuduqları halda Quranın bəziayələrini qulaqardına vurur, onlara etinasız münasibət göstərirlər. Bəziləri bu səhvə məlumatsızlıqvə ya üursuzluq u!batından yol verdiyi halda, digərləri həmin hökmlərə qurduqları Qurandan kənar məntiqlərinin təsiri altında bilərəkdən əhəmiyyət vermirlər. Bu zaman onlar Quran hökmlərinə bilə-rəkdən etinasızlıqla yanama"ın #llah dərgahında onlara nə qədər böyük məsuliyyət yüklənə!əyinivə onları #llah rizasından ne!ə uzaqladıra!a"ını isə əsla $ikirləmirlər. %albuki #llahın hökmlərinədiqqətlə yanamayan insanların axirətdə əzabla qarılaa!a"ı Quran ayələrində xüsusi əkildə vur -"ulanır.

Bu düün!əyə malik olan insanlar özlərinin Qurandan kənar məntiqlərinə əsaslanaraq, #llahın

hökmləri arasında bir növ əhəmiyyətlilik və birin!ilik sıralaması qurur, hətta bəzi hökmləri öz hə-yatlarından tamamilə &ıxararaq onları bir kənara atırlar. Belə bir yanlı din anlayıı yüzillər ərzindəüst'üstə yı"ılmı adətlər əklində nəsildən'nəslə ötürülərək dövrümüzə qədər gəlib &atmıdır. (inhaqqında geni yayılmı yanlı təsəvvürlərə görə, birin!i yerə layiq görülüb, xüsusi əhəmiyyət veri-lən hökmlər aradan qaldırıldı"ı zaman insan daxilən vi!dan əzabı ke&irə bilər. Buna baxmayaraq,Quranda yer alıb, eyni dərə!ədə əhəmiyyət verilməyən əmr və qada"alar aradan qaldırıldı"ı zamaninsan he& bir narahatlıq hissi ke&irməz. Quranda $ərz )va!ib* oldu"u a&ıq əkildə bildirilən bir &oxmövzu +yerinə yetirsən savabdır, yetirməsən də he& bir ey olmaz məntiqi ilə qiymətləndirilir. -n-sanların qorxub &əkinməli oldu"u qada"alar isə «Alla* #a


3/41

akin Quranda «Onlara= «Alla*+n g,n&ər&iyinə ta#% /l4n0 7 &%yil&iyi "aman /nlar= «>i"an!a. atalar+m+"+n g%t&iyi y/lla g%&ə!əyi)05 7 &%yirlər: >ə' atalar+ #ir $%y anlamay+# &/


4/41

Bunun da nəti!əsi olaraq, daim #llaha dua edir və istədiyini yalnız 0ndan diləyir. -stədiklərini yal-nız #llahdan istəyir, hər bir idə #llahı əsas sayır, özünü tamamilə #llaha təslim edir. -stənilənərtlər altında özünü müstəqil və sərbəst sayıb lov"alanmır. Beləliklə də inanan insanların bütün hə-rəkətləri, davranıları, danııqları #llahın himayəsi və nəzarəti altında olur. /əti!ədə, #llah ona hər an ne!ə, nə əkildə davranma"ın va!ibliyini, ən do"ru hərəkəti, ən gözəl sözü ilham edir. 0na«in'anlar ara'+n&a g%tməyi --n n4r #əB$ %&ir0 1«Hə&i&0 '4rə'i5 69: ;özəl əxlaqa qovumasınıtəmin edir.

Bunun əksinə olaraq, insan #llahı xatırlamaqdan uzaqladıq!a, tək'tənha və köməksiz qalır,do"ru düünmək, do"ru qərar qəbul etmək qabiliyyətini itirir. ;ördüyü ilər u"ursuz olur və tərs gə-tirir. 6ünki he& bir kəs #llahın yardımı və dəstəyi olmadan hər hansı bir məsələnin öhdəsindən gələ

bilməz. %ər hansı bir roblemi #llahdan asılı olmadan, öz qüvvəsi və iradəsi ilə həll edə, Qurandamədh edilən təqva sahibi bir mömin ola bilməz. 6ünki o, elə la əvvəldən #llahı unutmaqla ən bö-yük səhvi etmi və qa$illərdən olmudur.

#llahı xatırlamaq bir mömin ü&ün &ox əhəmiyyətli ibadətdir. -man gətirən hər bir insan gün-dəlik həyatının qarmaqarııqlı"ı i&ində #llahı bir anlı"a da olsa, öz düün!əsindən &ıxarmaz, #llahlaolan mənəvi əlaqəsini bir an belə itirməz. 2ks halda yuxarıda qeyd etdiyimiz &ətinliklərlə qarılaa-!a"ını bilir.

Quranda bu mövzuya #llahın %z.8usaya xatırlatmasında da diqqət yetirilir<«2ən Cə .ar&a$+n m, !- "ə lə rim lə g%&in Cə Məni "i)r %tmə)&ə "əi3li) g,'tərməyin0 1«Ta-*a0 '4rə'i5 69:#llah =ironu haqq dinə dəvət etmək ü&ün %z.8usa və qardaı %z.%aruna 0nu zikr etməkdə

zəi$lik göstərməmələrini xatırlatmıdır. 6ünki yuxarıda da bildirildiyi kimi, =ironun qarısındaonları müvə$$əq edə!ək əsl qüvvə #llahdır.

Bununla yanaı #llahı az xatırlamaq müna$iqlərin bir xüsusiyyətidir. Bu hal Quranda beləgöstərilir<

«M-na3i.lər Alla*+ al&atmaə.ərə0 '4rə'i5 ?F69:

Eliyə .əl#ən *,rmət #ə'ləmə)

#llahın se&diyi el&ilərə dərin hörmət bəsləməyin və onlara qeyd'ərtsiz itaət etməyin $ərz ol -du"unu Qurandan öyrənirik. Bu dövrdə el&iyə itaət etmək isə yalnız onun sünnəsinə tam mənası ilətabe olmaqla yerinə yetirilə bilər. >ünnəyə tam və üurlu əkildə tabe olmaq isə ayələrdə el&iyə ve-rilən əhəmiyyət və qiyməti dərk edib qəlbən dərk edilməlidir. 4lə bu səbəbdən də bütün dövrlərdəyaayan möminlərin el&i ilə ba"lı hökmləri öyrənmələri lazım gəlir. #a"ıda möminlərin el&ilərləmünasibətdə göstərməli oldu"u davranıları müəyyən edən Quran hökmlərindən bəhs edə!əyik.

Elinin nə3'ini ," nə3'in&ən -'t-n t4tma.5 /n4 m-&a3iə %&i# &ə'tə)ləmə)

Qurana diqqət yetirəndə #llahın se&diyi el&ilərin digər möminlərə nisbətən xüsusi və $ərqlimövqeyə malik olduqlarını görürük. 4l&ilər #llahın yer üzərindəki xəli$əsi, -slam əxlaqının ən bö-yük təmsil&isi və möminlərin lideridirlər. 4l&ilər #llahın 7z qulları arasında ən &ox razı oldu"u,

?


5/41

0ndan ən &ox qorxub'&əkinən, 0na itaət etməkdə və təslim olmaqda hamıdan irəlidə gedən, hər bir sahədə möminlərə nümunə olan üstün əxlaqa malik insanlardır. #llah 7z el&ilərinə xüsusi əhəmiy-yət verir və onları bir &ox ayələrlə qorudu"unu bildirir.

#llah 7z el&ilərinin mövqe və məqamını hər kəsdən üstün tutmudur. Bu səbəbdən də el&ilər mömin !əmiyyətləri arasında ən əsas və mərkəzi məqama sahibdirlər. 8ömin hər zaman və hər bir sahədə el&inin nə$sini öz nə$sindən üstün tutmalıdır. Bu mövzu Quranda belə bildirilir<

«Mə&inəlilərə Cə /nlar+n ətra3+n&a /lan #ə&əCilərə Alla*+n %yi" 'əni #ir $a*i&5 #ir m-&əi Cə ./rB4&an #ir %y


6/41

əksi olan davranıın əməlləri u& edən hərəkət olması mövzunun əhəmiyyətini daha da qabardır.Bunu Quranın a&ıq hökmü kimi yox, hər hansı bir davranı qaydası kimi görmək, +yerinə yetirilər -sə, &ox yaxı, yetirilməzsə biraz ayıb sayılar kimi anlayı irəli sürmək, #llahın ayələrini qulaqardı-na vurmaq mənasına gəlir. %albuki el&iyə göstərilən hörmət #llaha göstərilən hörmət deməkdir.%əm&inin bunun əksi olan bir davranı nümayi etdirilsə, bu da #llaha qarı göstərilmi davranıolar. 4l&iyə qarı münasibətdə bilərəkdən etinasız yanamaya yol vermək isə #llahın razı qalmaya -!a"ı bir davranıdır. akin qəsdən deyil, !əhalət, düün!əsizlik, yanlı bir səmimiyyət anlayıı nəti-!əsində el&inin hüzurunda səsini yüksəldən bir insan mömin də olsa, o, baqa möminlərlə müqayi -sədə daha aa"ı a"ıl, üur səviyyəsinə və daha hissiyyatsız xarakterə malikdir. #llahın bu mövzuyaverdiyi əhəmiyyət buna riayət edənlərin mədh edildiyi və müAdələndiyi ayə ilə daha da aydın olur<

«Hə.i.ətən5 Alla*+n %y


7/41

#yədə də qeyd edildiyi kimi, əslində bu məsələ insanların düündüklərinin tam əksinədir< -s-lama daxil olan bir insan -slamı ərə$ləndirməz, əksinə, -slam ona ərə$ verər.

#llah Quranın müxtəli$ ayələrində -slama xidmət edən insanları 0nun qəbul etdiyi əxlaqı ya-ama"a &alımaya!aqları təqdirdə, onları daha xeyirli insanlarla dəyidirə bilə!əyindən bəhs edir.Bü düün!əyə malik olan insanlar həmin ayələrin hökmünü ozmaqdan qorxmalı, bu xəbərdarlı"ıdaha &ox özlərinə aid etməlidirlər. >əmimi bir iman və niyyətlə, #llah rizasından baqa he& bir eyinəzərdə tutmadan -slama xidmət edən insanın ə!rini, savabını isə #llah mütləq verə!əkdir.

Qəl#ən *% #ir $-#*ə &4yma&an %linin ',"lərinə itaət %tmə) 8ömin insan #llahın və 0nun el&isinin əmrlərini qəlbən və boyun əyərək yerinə yetirir, onun

sözlərinə itaət edərkən qəlbində ən ki&ik bir sıxıntı və übhə hissi ke&irməz. 8ömin insan #llahınvə 0nun el&isinin hökm etdiyi hər eyin ən do"ru, ən yaxı və ən xeyirli oldu"unu bilir. Bəzən ey-tan el&inin dediyindən $ərqli ilər yerinə yetirməsini əmr etsə də, mömin ən xeyirli yolun öz el&isi -nin əmr etdiyi yol oldu"unu bilərək hərəkət edir. Bu qəlbdən gələn səmimi münasibət isə mömininimanından qaynaqlanır.

2ks halda, yəni zahirən itaət edib qəlbən tam səmimiyyətin olmaması isə ayələrdə bildirildiyi-nə görə, həmin insanın əslində iman gətirmədiyinin sübutudur<«P%yr Rə##inə an& /l'4n )i5 /nlar ," aralar+n&a #a$ C%rən iBtila3lar&a 'əni *a)im1m-n'i39 təyin %tməyin!ə Cə C%r&iyi *,)mlərə g,rə ,"lərin&ə #ir '+B+nt+ &4yma&an 'ənətam #ir itaətlə #/y4n əyməyin!ə iman gətirmi$ /lma"lar0 1«Ni'a0 '4rə'i5 JF9:Bir insan -slamın və möminlərin gü!ündən &əkindiyi ü&ün zahirən itaətli davrana və deyilən-

ləri qüsursuz olaraq yerinə yetirə bilər. akin həmin insanın qəlbi tam mənası ilə itaət etmədik!ə, o,həqiqətən iman gətirmi sayılmaz. 6ünki belə bir davranı o insanın qəlbində hələ də #llah və el&isihaqqında bəzi əkk'übhənin oldu"unu göstərir. Qəlbən, yaxud baqa sözlə, +batini bir itaətə malik olmaması, yalnız $iziki itaət göstərməsi həmin insanın gördüyü ilərin də boa getməsinə səbəb ola

bilər. 0, zahirən itaət etmi kimi görünsə də axirətdə bunların əvəzini almaya bilər. Buna görə dəmömin, öz dünyəvi mən$əətlərinə zidd olsa belə, #llahın el&isindən gələn hökmü qəlbdən gələn nə-ə və sevin!lə qarılamalı, imanının və təslimiyyətinin ləzzətini sidqi'ürəklə hiss etməlidir. %aqqolan bir eyin qarısında sıxıntı &əkmək, übhə və tərəddüd hissləri ke&irmək imana zidd olan dav-ranıdır.

(inin hökmünü yerinə yetirməyi

ti!arət və ya əylən!ədən üstün tutmamaq«Onlar #ir al+$7C%ri$5 yaB4& #ir əylən!ə g,r&-)ləri "aman 'əni aya. -'tə ./y4# /na tərə3

!4m&4lar: D%= «Alla* &ərga*+n&a /lan 'aCa# əylən!ə&ən &ə5 ti!arət&ən &ə B%yirli&ir: Al-la* r4"i C%rənlərin ən yaB$+'+&+r0 1«-mə0 '4rə'i5 ??9:Bu ayədə dinlə öz dünyəvi mən$əətləri arasında se&im aaran insanlardan bəhs edilir. 2sasən

!ahil !əmiyyətlərin din əxlaqına uy"un əkildə yaamaqdan yayınmasının bir ne&ə ortaq səbəblərivar. #yədə bu səbəblərdən iki ən önəmlisinə ' ti!arət və əylən!əyə diqqət &əkilir.

Di!arətə diqqət &əkilməsinin səbəbi maddi mən$əət məsələsinin insanların ən zəi$ !əhətlərindən biri olmasıdır. Belə ki, &ox vaxt insanların bir qismi öz maddi mən$əətləri naminə di-nin bir &ox hökmlərinə məhəl vermirlər. Bu, özünü bəzən namaz kimi zahiri ibadətdə, bəzən əxlaqidavranılarda, bəzən də dinin baqa bir hökmündə göstərir. -nsanların var'dövlətin artırılması ilə

ba"lı belə bir həris davranı nümayi etdirməsinin səbəbi maddi zənginliyin bütün möv!ud rob-

lemləri həll edə!ək sehirli qüvvəyə malik olması inan!ıdır. -nsanlar əldə edə bilmədikləri və həsrəti-ni &əkdikləri hər bir imkana bu zənginlik sayəsində qovua bilə!əklərinə inanırlar. Bunların arasındasəadət, daxili rahatlıq, əminlik, hətta ölümsüzlük vardır. Belə adamlar elə zənn edirlər ki, zənginlik

E


8/41

onların hətta ölümlərini də ge!ikdirə!ək və onları dünyada əbədi edə!əkdir. Bu səbəbdən də !ahiliy-yə dövründə yaayan insanlar özlərinin bütün vaxt və imkanlarını sə$ərbər edərək, böyük ehtiras vəhəvəslə ti!arətə quranırlar. akin onlar he& bir zaman həmin məqsədlərinə zənginliklə &ata bilməz-lər. Belə ki, bu günə qədər he& bir insanın mal'mülkü onun ölümünün və ya qo!almasının qarısınıala bilməyib. 6ünki bir insana $ayda və ya xeyir vermə gü!ünə malik olan yeganə qüvvə mülkünhəqiqi sahibi olan #llahdır. Bundan əlavə, zənginliklə əldə edilməsi arzulanan daxili rahatlı"ın, təh-lükəsizliyin və xobəxtliyin yeganə ərti vi!danlı həyat sürməkdir. Fi!dana uy"un olan yeganə hə-yat tərzi isə Quranda göstərilən modeldir.

#yədə dinin hökmlərinə etinasız yanamanın səbəbi kimi diqqət &əkilən ikin!i məqam isə əy-lən!ədir. 2ylənmək də insanlar ü&ün böyük bir ehtirasdır. 2ylən!ənin bu qədər böyük bir ehtiras ol-masının səbəbi də insanların buna qurtulu və bəzi həqiqətlərdən xilas olmaq vasitəsi kimi

baxmalarıdır. Bu adamlar vi!dan əzabının onların ruhuna verdiyi sıxıntı və əzabı ölkə'ölkə gəzərək və ya &oxlu insanlarla tanı olaraq öz üzərlərindən ata bilə!əklərinə inanırlar.

%albuki insanların dini hökmlərə etinasız yanaaraq ti!arət və əylən!ə ilə &atmaq istədiklərihədə$lər yalnız din əxlaqına uy"un əkildə yaaya!aqları zaman əldə edə bilə!əkləri hədə$lərdir< «O)ə'lər )i5 Alla*+ "i)r %tmə)lə -rə)ləri ra*at /l&4ilin )i5 .əl#ləryaln+" Alla*+ "i)r %tmə)lə aram taar0 1«Rə&0 '4rə'i5 69:

4yni zamanda ayədə xatırladılan &ox mühüm bir mövzu da vardır< #llahın dərgahında əldəedilən hər ey əylən!ə və ti!arətdən daha xeyirlidir. (ünyanın ən gözəl evləri, avtomobilləri, mən-zərələri, geyimləri, sənət əsərləri və ya ləl'!əvahiratları !ənnətdə olan zənginliklə müqayisədə ol-duq!a qiymətsiz və bəsitdir. (ünyanın əylən!əsi isə hər zaman az, yarım&ıq və qüsurludur. 2ylən -!ənin, !oqunun və səadətin həqiqi yeri isə #llahın ziya$ət yeri kimi təri$ etdiyi !ənnətdir.

Bu səbəbdən də müsəlmanlar dinin hər hansı bir hökmünü ti!arət və əylən!əyə görə he& vaxtqulaqardına vurmaz və onları təxirə salmazlar. #llah möminlərin bu xüsusiyyətlərini Quranda belə

bildirir<

«O )ə'lər )i5 nə ti!arət5 nə al+$7C%ri$ /nlar+ Alla*+ "i)r %tmə)&ən5 nama" .+lma.&an Cə"ə)at C%rmə)&ən yay+n&+rma": Onlar .əl#lərin Cə g,"lərin *al&an7*ala &-$ə!əyi #irg-n&ən ./rBarlar0 1«N4r0 '4rə'i5 8@9:

"r'-" əylə$məmə)

«Sərər ə)mə&ən 1-"r'-" %Clərin&ə9 əylə$ən m,minlərlə Alla* y/l4n&a ," mallar+ Cə!anlar+ ilə !ə*& %&ənlər 1'əy g,'tərənlər9 $əB'lər #əra#ər /lma"lar: Alla* mallar+ Cə !an-lar+ ilə C4r4$anlar+ əylə$ənlər&ən 1!i*a&a g%tməyənlər&ən9 &ərə!ə %ti#arilə -'t-n t4t&4:Alla* #4nlar+n *am+'+na 'aCa# Cə& %tmi$&ir: La)in Alla* m-!a*i&lərə %Clərin&ə /t4ran-

lar&an &a*a #,y-) m-)a3atlarla imtiya" C%rmi$&ir0 1«Ni'a0 '4rə'i5 GF9:Bu ayədə Quranda bildirildiyi kimi, övq və həyə!ana malik olmadıqları ü&ün bir o qədər də

məsuliyyət yüklənilmədən sərbəst buraxılan və möminlər tərə$indən idarə edilən insanların vəziyyə-tindən bəhs olunur. Quranda qəti hökm olaraq bildirilən, dinin mən$əətləri ü&ün &alımaqdan yayın-maq və emanlıq hissi ke&irmədən bunu davam etdirmək Quran ayələrində qınanan əxlaqdır. Belə

bir insanın mövqeyi, həyatını daim mübarizədə ke&irən, #llahın rizasını əldə edə bilmək ü&ün !anı-nı və bütün malını $əda etmi möminlərdən dərə!ə baxımından &ox $ərqli oldu"u Quranda bildiril-midir. #yədəki «&ərə!ə %ti#arilə -'t-n t4t&40 i$adəsi üzrsüz olaraq oturanlarla möminlər arasın-dakı $ərqin nə qədər böyük oldu"unu göstərir. Bu səbəbdən də axirətin üstün dərə!ələrini dünya hə-yatındakı az mən$əətə və aldadı!ı bir rahatlı"a qurban vermək a"ıllı hərəkət olmaz.

G


9/41

Etməyə!əyi $%yi &%məmə) 4tməyə!əyi eyləri demək Quran əxlaqına uy"un yaamayan, Quran əxlaqından xəbərsiz olan

insanlara xas xüsusiyyətlərdəndir.Belə insanlar özlərini olduqlarından üstün və va!ib insan kimi göstərmək, lov"alanmaq məq-

sədilə edə bilməyə!əklərini deyir, öhdəsindən gələ bilməyə!əkləri ilərdən bəhs edirlər. 8üvəqqəti

xeyir və mən$əətlər əldə etmək ü&ün əslində etməyə niyyətləri olmadı"ı eyləri vəd edirlər. Bu qey-ri'səmimi hərəkətlər !əmiyyətdə &ox da unudulmayan və əhəmiyyət verilməyən, vərdi edilmi bir davranıdır. %albuki insanların edə bilməyə!əklərini demələri #llah dərgahında sevilməyən və gü-nah kimi xarakterizə edilən bir davranıdır<

«Ey iman gətirənlər Etməyə!əyini" #ir $%yi niyə &%yir'ini"( Etməyə!əyini" #ir $%yi &%-mə) Alla* yan+n&a #,y-) .ə"ə#ə 'ə#ə# /lar0 1«2ə330 '4rə'i5 6789:#yələrdə islənən bir &ox mən$i xüsusiyyətlər ' yalan&ılıq, ikiüzlülük və qeyri'səmimilik kimi

!əhətlər də bu davranıa daxildir. Quranda göstərilən gözəl əxlaqa ən uy"un əkildə yaama"ı özlə-rinə rinsi kimi qəbul etmi möminlər #llah dərgahında islənən bu davranıdan uzaq olma"a &alı-ırlar.

İtirilənlərə g,rə məy4' /lmama.Cə əl&ə %&ilənlərə g,rə ,y-nməmə) 8üsəlmanların #llaha və 0nun dininə olan ba"lılıqları he& bir ərtə söykənmədən tam bir sə-

mimiyyətə ba"lıdır. Bu səbəbdən də müsəlmanın din əxlaqına uy"un yaamaqdakı övqü, əhval'ru-hiyyəsi, gü!ü, qətiyyəti əraitin dəyiməsindən asılı deyildir. Bu, &ox mühüm Quran əxlaqıdır. Bumövzunu izah edərkən Quranda müsəlmanın iki əsas xüsusiyyətinə diqqət yetirilməlidir. Birin!isi,müsəlman üzlədiyi istənilən &ətin əraitdə sarsılmamalı və roblemlərə görə əhval'ruhiyyəsini

ozmamalıdır. -kin!isi isə müsəlmanın sahib oldu"u imkanlara görə lov"alı"a və təkəbbürə qaıl-

maması ilə ba"lıdır. #llah müsəlmanların bu xüsusiyyətini bir ayədə belə bildirir4 'i"in əlini"&ən +Bana )ə&ərlənməməyini" Cə 'i"ə C%rilənə &ə '%Cini# .-rrələnməmə-yini" --n&-r: Alla* ,"-n- #əyənən5 1,"- ilə9 3əBr %&ən *% #ir )ə'i '%Cmə"0 1«Hə&i&0'4rə'i5 689:-nsan öz həyatında nələrlə qarılaa!a"ını əsla bilməz. -nsan bəzən ən gən! yaında he& gözlə-

mədiyi xəstəliyə tutula bilər və ya bir qəza nəti!əsində ömrünü yataq xəstəsi kimi baa vura bilər.Bütün mülkünü itirə və ya qarıladı"ı hadisələr he& ehtimal etmədiyi əkildə ba verə bilər. Belə

bir vəziyyətdə #llaha imanı zəi$ olan insanlar ümidsizliyə qaılır və düdükləri bu vəziyyətlərə görəüsyan edirlər. #llahın onlara verdiyi bütün nemətləri bir anda unudur və #llaha olan sevgi və etibar -larını bir anda itirə bilirlər.

2sl müsəlmanların $ərqi məhz bu yerdə ortaya &ıxır. 6ünki müsəlmanlar #llaha qeyd'ərtsiziman gətirirlər. 0nların #llaha olan sevgi və etibarları balarına gələn hadisələrə görə dəyimir. #l-lahın hər eydə bir gözəllik və xeyir yaratdı"ını bilir və balarına gələn, gözlənilməz hadisələr qarı-sında yalnız səbir edərək təvəkkül edirlər. 0nların #llahın a"lına, mərhəmətinə, ədalətinə etibarlarıtam və qətidir. Bu səbəbdən də nəyi itirmələrindən asılı olmayaraq, bunu bir itki saymaz və bunagörə məyus olmazlar.

Bundan əlavə, Quranda həqiqi müsəlmanların olduq!a dinamik və bəzən də &ətinliklərlə doluolan həyat ke&irdikləri bildirilir. %aqqı təbli" və müda$iə edən hər bir müsəlman, təbii ki, haqqın or -taya &ıxmasından narahat olan insanların əngəl və təzyiqləri ilə qarılaa!aq. 8üsəlmanların insan-ları dəvət etdiyi gözəl əxlaqı öz mən$əətlərinə uy"un görməyən və din əxlaqının yaanmasını istə-

məyən insanlar, əlbəttə ki, ola!aqdır. 8əhz bu insanlar bəzən sözlə, bəzən də əməli surətdə müsəl-manların dini əxlaqa əməl etmələrinə və insanları Quran əxlaqına dəvət etmələrinə mane ola!aqlar.Bu maneələr əsnasında müsəlmanlar bəzən maddi itkiyə u"raya bilər, bəzən həyatları təhlükə ilə

H


10/41

üzləə bilər və ya yaadıqları yerləri tərk etmək mə!buriyyətində qala bilərlər. akin itki kimi görü-nən bütün bu hadisələr müsəlmanlara axirətdə böyük mülk, gözəllik, əzəmət və təmtəraq kimi geriqayıda!aq. Buna görə də müsəlmanlar balarına gələn hər bir hadisəni sevin! və övqlə qarılayır -lar.

-nsanların həyatında gözlənilməz itkilər ola bilə!əyi kimi, gözlənilməz böyük qazan!lar da ola bilər. #llah dilədiyi insana 7z mülkünün qaılarını tam əkildə a&a bilər, ona u"ur, hakimiyyət, və-zi$ə, qabiliyyət verə bilər. Belə bir vəziyyətdə #llah müsəlmanların sevinərək lov"alıq etməmələri-nin va!ibliyini bildirmidir. 6ünki insan mal'mülkdə, vəzi$ədə və ya hər hansı bir qazan!da yalnızəmanət sahibidir. Belə ki, insana verilən hər eyin əsas və yeganə sahibi #llahdır. Buna görə də in-san özünə aid olan hər hansı bir xüsusiyyətə görə deyil, #llahın lüt$ünə və diləməsinə görə rahatlıqvə qazan!a malikdir. Belə ki, bunu bilən müsəlmanlar &ox böyük nemətlərə və var'dövlətə malik olmalarına baxmayaraq, a!iz olduqlarını əsla unutmaz, təkəbbürlük göstərməz və böyüklük iddiasında olmazlar. >adə!ə #llaha ükür edər və onlara verilən nemətlərin haqqını verməyə &alıar -lar.

Et&iyi əməllərə g,rə '%Cini#%tmə&i)ləri ilə ,y-nməmə) ;ördüyü ilərlə lov"alanmaq elə!ə də həqiqətdə etmədiyi ilərlə öyünmək !əmiyyətdəki bir

&ox insanlarda müahidə olunan ümumi bir haldır. %albuki +#li'-mran surəsinin 1GG'!i ayəsində bu davranıın #llahın dərgahında bəyənilməyən bir əxlaq oldu"u bildirilir. #yədə belə buyrulur<

«Et&i)ləri əməllərə g,rə '%Cinən Cə g,rmə&i)ləri i$lərə g,rə təri3 /l4nmair .,Cm &igərini la


11/41

n+ .a"anma. n%!ə &ə i'&ir: Mə*" t,C#ə %tməyənlər "alimlər&ir0 1«H4!4rat0 '4rə'i5??9:8öminlər Quranın bu hökmünə əsasən bir'birinə &ox hörmətlə yanaırlar. 6ünki mömin insan

#llahın ruhunu daıyan, #llahın bir &ox xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən, Quranın bir &ox yerlə-rində mədh edilmi, sonsuz müka$atla müAdələnmi bir varlıqdır. 8öminlər bir'birinə Quranda gös-tərilən əkildə baxmalı və bir'birinə yüksək əxlaqla yanamalıdırlar. 6ünki əks təqdirdə, #llahın buhökmünə etinasız yanaan insan həmin ayənin sonunda göstərilən +iman gətirdikdən sonra $asiqadını qazanmaq təhlükəsi ilə qarılaa bilər. 2gər insan tövbə edib bu davranıını düzəltməsə, o,həmin ayədə bildirildiyi kimi, zalımlardan olar. Kalımlıq isə Quranda iman gətirməyənlər ü&ün isti-$adə edilən terminlərdən biridir. >özlə, ləqəb qoymaqla yanaı, müxtəli$ mimika və hərəkətlərlə dəla" etmək olar. #llahın +%uməzə surəsindəki qa və göz i$adələri ilə la" edənlərlə ba"lı xəbərdarlı-"ı düünüldüyündə, la" etməyin #llah dərgahında nə qədər böyük bir günah oldu"u daha yaxı ay-dın olur<

«Q%y#ət %&i# g,"7.a$ *ərə)ətləri ilə tənə C4ran *ər )ə'in Cay *al+na0 1«H4mə"ə0 '4rə-'i5 ?9:Belə davranan insanın ayənin davamında göstərilən aqibəti la" etməyin möminlər ü&ün son

dərə!ə arzuedilməz və &əkinilməsi lazım gələn bir hərəkət oldu"unu daha aydın əkildə ortaya qo-yur<

«P%yr O m-tlə. H-təməyə at+la!a.&+r 2ən nə #ilir'ən )i5 H-təmə nə&ir( O5 Alla*+nyanar /&4&4r: Elə #ir /& )i5 -rə)ləri yan&+r+#7yaBar: O5 #%lələrinin -"-nə .aan+# )ili&-lənə!ə)&ir: Onlar *-n&-r '-t4nlara #a


12/41

səlmanların üzərinə qoyulan öhdəliklərdən biridir. 8üsəlmanlar hər bir hadisə zamanı və ya hər bir əraitdə bir'birini #llahın əmri ilə qoruyur və dəstəkləyirlər. 0nlar bütün imkanları ilə ' sözlə, mad-di və ya mənəvi !əhətdən müsəlmanların qüvvətlənməsi, inkia$ etməsi və irəliləməsi ü&ün &alıır -lar. #llah müsəlmanların bir'birinə ne!ə ba"lı olmalarının lazım gəldiyini bir ayədə belə bir bənzət-mə ilə təri$ edir<

«-#*ə'i" )i5 Alla* Ö" y/l4n&a m,*)əm &iCar )imi 'ə3 ə)i# &,y-$ənləri '%Cər0 1«2ə330'4rə'i5 9:#yədə diqqət yetirilən ən mühüm məqam müsəlmanlar arasında ozulması mümkün olmayan

əlaqənin olmasının va!ibliyidir. Bu, müsəlmanlar arasında mənəvi ba"lılıq qədər, zahirən aydıngörünən qüvvətli bir ba"lılı"ın yaranmasının lazım oldu"una iarə edir. əni Quranda müsəlmanlarıuzaqdan seyr etmək və dəstəkləmək kimi məntiq yoxdur. 8ömin bir insanın həqiqi yeri müsəlman-ların arasındadır. Bu səbəbdən də inan! sahibi olan bir insan ibadətlərini, xidmətlərini və $ikir mü-

barizəsini müsəlmanlar arasında yerinə yetirməklə, onlara dəstək verir.#llahın əninin u!aldılması, -slam dininin maraqlarının və möminlərin haqlarının qorunması,

!ahiliyyə əxlaqına qarı $ikir mübarizəsinin aarılması gü!lü birlik və həmrəyliyə əsaslanaraqmümkün ola bilər. 4yni zamanda möminlər Qurana əməl etməklə, #llahın əmrlərini yerinə yetir -məklə yalnız müvə$$əqiyyət və #llahın razılı"ını qazana bilərlər. Buna görə də möminlər arasındakı

ba"lılı"ın, bərabərlik və qardalıq ruhunun itməsinə və ya zəi$ləməsinə səbəb ola bilə!ək hər bir davranıdan qətiyyətlə uzaq olmaq lazımdır. 4lə bu səbəbdən də imtina edilməsi lazım gələn ən əsasəməl +&əkimədir. Leytanın da hər yöndən dəstəklədiyi bu əməli #llah Quranda qəti olaraq qada-"an etmidir<

«Alla*a Cə On4n %yir7#irini"lə ə)i$məyin5 y/B'a ./rB4# "əi3lə-yər Cə g-!&ən &-$ər'ini": 2ə#ir %&in5 -n)i Alla* 'ə#ir %&ənlərlə&ir0 1«Ən3al0 '4rə'i5J9:8öminlər arasındakı həmrəylik, ba"lılıq və birlik onların inkar&ılar qarısındakı qüvvələrinə

də təsir edən, həyati əhəmiyyət kəsb edən amildir. 6əkimə isə ayədə də bildirildiyi kimi, bu qüvvə-ni zəi$lədən, he& bir $ayda verməyən, eytanın təviqi ilə göstərilən nə$sani davranıdır. Bu səbəb-dən də bir anlıq qə$lətə qaılaraq &əkiən, mübahisə edən mömin dərhal diqqətini tolayıb ayəninhökmünü xatırlamalı, etdiyi iin #llahın bəyənmədiyi bir i oldu"unu dərk edib həmin davranıdanimtina etməli, tövbə edərək onu bir daha təkrarlamamalıdır.

8öminlər bu !ür eytani əraitlər və ya bunlara səbəb ola bilə!ək danııq və davranılar qarı-sında diqqətli olmalı, belə bir davranıa dərhal müdaxilə edərək onun qarısını almalıdır. Kira #llahmöminlərin hədə$ini Quranda müəyyən etmidir. (ini inkar edənlər, müriklər və müna$iqlərin bir -ləərək iman sahiblərinə qarı mübarizə aardı"ı bir əraitdə, onları buraxıb möminlərlə &əkimək,onların övqünü zəi$lətmək, gü!ünü azaltmaq Qurana uy"un olan bir davranı deyil.

8öminlərə hər bir məsələ ilə ba"lı ən do"ru yolu #llah və 0nun el&isi göstərmidir. %ansıməsələdə olursa'olsun, #llahın dərgahında qəbul edilən yalnız bir həqiqət var. 8öminlərin he& biri-nin bu məsələdə digərlərindən $ərqli anlayıı, $ərqli düün!əsi ola bilməz. Buna görə də Quranda tə-ri$ edilən möminlər arasında he& bir mövzuda ixtila$ və ya münaqiədən söhbət gedə bilməz. 6ünkiQuranda diqqət yetirildiyi kimi, $ikir ayrılı"ı və ixtila$ yalnız dini inkar edənlərə xas olan xüsusiy -yətdir. Quranda möminlərin anlaılmazlıqla üzlədiyi məsələlərdə #llaha və 0nun rəsulununtövsiyələrinə arxalanma"ın va!ibliyi əmr edilir. alnız bu halda, hər bir məsələ öz həllini ən do"ruəkildə taa bilər. oxsa möminlərin öz aralarında mübahisə edərək, &əkiərək roblemləri həll et-məyə, bir nəti!ə əldə etməyə &alımaları Qurana tamamilə ziddir. Baqa bir ayənin hökmündə isəmöminlər arasında ni$aqın salınmasının qarısının alınması &əkimələrin, eytanın qaılarının ba"-

lanılması ü&ün ən yaxı üsulun +sözün ən gözəlini demək oldu"u bildirilmidirən&ələrimə &%= «;,"əl ',"lər ',ylə'inlər0 %ytan /nlar+n ara'+na 3itnə73ə'a& 'ala #i-lər: Hə.i.ətən5 $%ytan in'an+n a+.7a$)ar &-$məni&ir0 1«İ'ra0 '4rə'i5 F89:

15


13/41

Sənnə .a+lmama.5 .%y#ət %tməmə)5in'anlar+n %yi#lərini ara$&+rmama.«Ey iman gətirənlər /B "ənnə7g-mana .a+lma.&an ə)inin: -#*ə'i" )i5 "ənnin #ə"i-'i g-na*&+r: >ir7#irini"in %y#ini aray+# aBtarmay+n5 #ir7#irini"in .%y#ətini .+rmay+n

2i"&ən #irini" ,lm-$ .ar&a$+n+n ətini y%məyə ra"+ /larm+( >4 'i"&ə i)ra* *i''i /ya&ar:Alla*&an ./rB4n: Hə.i.ətən5 Alla* t,C#ələri .ə#4l %&ən&ir5 rə*mli&ir0 1«H4!4rat0 '4-rə'i5 ?69:#yədə möminin &əkinə!əyi ü& mühüm davranıdan söhbət a&ılır< zənnə qaılmamaq, qeybət

etməmək, eyibləri aradırmamaq... Bunlar eyni zamanda bir'biri ilə ba"lı olan davranılardır. 6ünkiqeybət edən, yəni bir möminin arxasın!a dedi'qodu edən insan elə onun haqqında bəzi mən$i gü-manlara da dümü olur. 4ynilə eyibləri aradıran bir insan da müxtəli$ gümanlarla belə bir davranısahibi olur.

Bu davranıların ü&ünün də ortaq xüsusiyyəti möminləri in!idən, möminlər arasındakı bəra- bərliyi və həmrəyliyi ozan, sevgini, ə$qəti və mərhəməti azaldan davranılar olmasıdır. Bunlarınhamısı !ahiliyyə tolumunun gündəlik həyatında adi hal almı &irkin vərdilərdir. Iahil !əmiyyətin&ox təbii qarıladı"ı bu vərdilərin əslində nə qədər qəbul edilməz və xoagəlməz olması ayədəkiqeybətlə ba"lı misaldan da aydın olur. %əm&inin baqa bir ayədə də #llahın +arxada dedi'qoduedənlər haqqında böyük bir xəbərdarlı"ı var. #yədə belə hökm edilir<

«Q%y#ət %&i# tənə C4ran *ər )ə'in Cay *al+na O )im'ə )i5 mal y+


14/41

«Onlar #/ll4.&a &a5 .+tl+.&a &a Bər!ləyər5 .ə"ə#lərini 4&ar5 in'anlar+n g-na*lar+n&an)%ərlər: Alla* yaB$+l+. %&ənləri '%Cər0 1«Ali7İmran0 '4rə'i5 ?89:Bəzən insanın əsəbiləməsi yaradılıdan gələn bir davranı olsa da, ayədə möminin həmin

davranıı davam etdirməməsinin, onu !ilovlamasının va!ib oldu"u göstərilir. 6ünki qəzəb insanınəqli $unksiyalarını ərdələyən, onun hadisələri sa"lam əkildə qiymətləndirib do"ru qərar qəbul et-məsinə mane olan amildir. Belə olan halda da insanın #llahın hökmlərinə lazımi əkildə əməletməsi də təhlükə qarısında qalır. %əqiqətdən və ədalətdən uzaqlama Quranda qəzəbin səbəboldu"u zərərlərindən biri kimi göstərilir. 6ünki qəzəbin a"ılı ərdələməsi nəti!əsində ediləndəyərləndirmələr və verilən qərarlar emosional olur ki, bu da Qurana uy"un olan ədalətli nəti!ənivermir.

-nsanlara, xüsusən də möminlərə qarı bəzi əxsi məsələlərə görə duyulan qəzəb dərhal aradanqaldırılmalı, ə$qət və mərhəmət hissi əsas götürülməlidir. Qəzəblənən əsəbi insan haqsızdırsa)onun əsəbiləməyə onsuz da he& bir haqqı yoxdur*, özünün haqsız oldu"unu qəbul edib səhvini dü-zəltməlidir. 2gər haqlıdırsa, yenə də hirsini !ilovlamalı və ayənin bildirdiyi kimi, qarı tərə$i ba"ı-lamalıdır.

Bura qədər bəhs etdiklərimiz gündəlik həyatda möminlərin baına gələ bilə!ək hallardandır.Bunlardan baqa, arada he& bir ey olmadı"ı halda yerli'yersiz əsəbiləib qəzəblənən insanlar davardır ki, onlar təvəkkül, insanların və hadisələrin tamamilə #llahın nəzarətində olması kimi əsasməsələləri lazımi qədər dərk edə bilməmilər. -manın zəi$liyindən irəli gələn bu qüsurlar onların ru-hunda əsəbilik kimi əks olunmudur. 0nlar daim əsəbi vəziyyətdə olduqlarına görə hirslərini !ilov-lamaqda a!izdirlər. Buna görə də onlar özlərinin hər eydən ön!ə imani baxımdan olan roblemləri-ni həll etməlidirlər.

%əm&inin burada mömin insanın -slam dininə duydu"u sevgisindən irəli gələn əsəbiliyini də baqaları ilə qarıdırmamaq lazımdır. 8öminlərə qarı bir haqsızlıq və zülm ediləndə, #llaha, dinə,müsəlmanlara qarı hər hansı bir həqarət və ya hü!um olanda, möminin bunlara qəzəblənməsi onun

imanından irəli gələn haqlı və do"ru bir davranıdır. Bu qəzəb möminlərin mübarizə övqünü artı-ran, onların mübarizəsini stimulladıran rəhmani bir duy"udur.

>ir i$i #itir&i)&ən '/nra#a$.a i$ə #a$lama.Quran ayələrinə baxdı"ımız zaman mömin ü&ün bo vaxt anlayıının olmadı"ını görürük.

8öminin hər gün vaxtlı'vaxtında yerinə yetirə!əyi ibadətlərin &ox zamanını aarmaması, qalanvaxtını öz istək və həvəslərinə uy"un bo ilərə sər$ edə bilər mənasını vermir. #llah iman gətirən-lərin üzərinə bütün həyatları boyu həm öz nə$sləri ilə, həm də inkar edənlərin əxlaqına qarı $ikir

mübarizəsi aarmaq vəzi$əsi qoyub.Bunun ü&ün möminin yerinə yetirməli oldu"u bir &ox hazırlıqlar, saysız'hesabsız vəzi$ələr var. 0nun bu səmimi və ixlaslı səylərinin həddi'hüdudu, $asiləsi yoxdur. Bu səbəbdən yerinə yetiri-lən i, tamamlanan vəzi$ə, baa &atdırılan hazırlıq ilərinə ara vermək ü&ün səbəb deyil, tam əksinə,yeni $əaliyyətə balama"ın bir nianəsidir. #yədə bu hal belə bildirilir<

«1İ$lərini9 .4rtaran )imi 1Alla* y/l4n&a9 al+$0 1«İn$ira*0 '4rə'i5 @9:#yənin hökmünə görə, mömin insan #llah yolunda bir ii görüb baa &atdırdı"ı zaman dərhal

baqa bir i ü&ün &alıma"a balaya!aq. 8ömin insanın həyatı boyun!a davam etdirə!əyi bu davra-nıın istisnası isə Quranda #llahın bildirdiyi kimi, dini gü!ləndirmək ü&ün lazımi qədər din!əlməsivə ya #llahın ona verdiyi nemətlərdən ükür etmək, övq və həyə!anını artırmaq ü&ün dini qanunlar

&ər&ivəsində isti$adə etməsidir.8ömin insanın Quran əxlaqını təbli"inə yönələn $ikir mübarizəsini dayanmadan aarması ilə!ahiliyyənin həyat mübarizəsi adı verdiyi &ətinlik, sıxıntı, bədbəxtlik və ümidsizlik i&indəki !əhdləri

1?


15/41

arasında zərrə qədər də olsa oxarlıq yoxdur. -nkar edənlərin sıxıntı, yor"unluq və əzabları onlarınaxirətdə qarılaa!aqları sonsuz əzabın dünyadakı &ox ki&ik balan"ı!ıdır. %albuki #llahı hər ey-dən üstün tutan, 0nu böyük !oqu və ba"lılıqla sevən mömin insanın #llah yolunda &alıması onunü&ün hələ !ənnətə daxil olmadan bu dünyada əldə etdiyi və !ənnətdəkilərə bənzər böyük bir mənəvizövqdür. 4yni zamanda bu $əaliyyət #llahın diləməsi ilə axirətdə onun qarısına &ox böyük və son-suz müka$at kimi &ıxa!aq.

Əmin7amanl+. Cə ./rB4Bə#ərini yaymama.Quran əxlaqına əməl olunan bir !əmiyyətdə müsəlmanların zərər və ya mən$əətləri ilə birbaa

və ya dolayısı ilə əlaqədar olan hər bir xəbər və məlumatın həmin xəbərdən ən do"ru nəti!əni &ıxa-ra!aq səlahiyyətli və məsul insanlara &atdırılması #llahın qəti əmridir. Quranda belə xəbərlər +əmin'amanlıq və ya qorxu xəbəri kimi göstərilir. #yədə belə buyrulur<

«Onlara əmin7amanl+. Cə ya ./rB4 Bə#əri gəl&i)&ə &ər*al /n4 yayarlar: Hal#4)i əgər#4n4 %y


16/41

iman gətirənlərə «>ilmə&iyin #ir $%yin ar&+n!a &-$mə0 1«İ'ra0 '4rə'i5 8J9 qada"ası qoyulmu-dur.

Alla*+n ayələrinə .ar$+ m-#ari"ə aaran in'anlara '%Cgi #ə'ləməmə) 8öminin bütün dəyər öl&üləri Qurana əsaslanır. >evgi də bunlardan biridir. 8ömin yalnız #l-

lahı və #llahın sevdiklərini sevir. #llahın və möminlərin dümənlərinə qarı isə böyük bir kin vəni$rət hissi bəsləyir. Bu, #llahın Quranda müəyyən etdiyi a&ıq və qəti hökm olmaqla bərabər əlbəttəki, səmimi mömin imanının səmimi nəti!əsi olaraq baqa !ür hərəkət etməz. Bu, möminin duydu"usəmimi imandan irəli gələn hərəkətdir və o bunu sidq'ürəklə edir. -manının dərə!əsi artdıq!a, onun#llaha və möminlərə duydu"u sevgi hissi də artır. Buna görə də bir möminin hətta ən yaxın adamla-rı ü&ün bu öl&üdən kənar anlayıa malik olması mümkün deyildir. #yədə bu hal belə izah edilir<

«Alla*a Cə aBirət g-n-nə inanan *% #ir tay3an+n Alla* Cə On4n %y


17/41

-slamı yaıyan mömin hər də$ə bu !ür $iziki təzyiqlərlə qarılamaya bilər. akin #llahın əmr -lərini yerinə yetirməkdə və ka$irlərin batil düün!ə sistemini darmada"ın etməkdə nümayi etdirdiyiəzmkarlı"ı səbəbindən ətra$ında olan insanlar tərə$indən müxtəli$ məzəmmətlərə məruz qala bilər.#mma həmin insanlar qısa müddət ərzində bu !ür təzyiqlər qarısında sarsılmayan, gü!lü iradəyəsahib olan, #llaha gü!lü inamı olan möminləri yollarından azdıra bilməyə!əklərini dərk edirlər. 8ö-minlər onlara təzyiq edənlərdən deyil, yalnız #llahdan qorxurlar. %ətta tam əksinə, onlara təzyiqedən insanlarda vahimə hissi yaradırlar. Belə təzyiqlər möminləri daha da möhkəmləndirir.

8əzəmmət edən adamın tənə və məzəmmətindən qorxmaq #llaha ərik qomaq deməkdir.6ünki #llah ayələrində +yalnız 0ndan qorxulmasının lazım oldu"unu bildirir. Belə bir insan -sla-ma deyil, yalnız özünə zərər yetirir. #llah məzəmmət edənin məzəmmətindən qorxmayan və aa"ı-dakı ayədə qeyd olunan yüksək xüsusiyyətlərə malik olan möminləri misal gətirir<

«Ey iman gətirənlər 2i"&ən *ər )ə' &inin&ən &,n'ə5 #il'in )i5 Alla* /n4n y%rinə %lə #irtay3a gətirər )i5 Alla* /nlar+5 /nlar &a Alla*+ '%Cərlər: Onlar m,minlərə .ar$+ m-layim5)a3irlərə .ar$+ i'ə 'ərt /lar: Alla* y/l4n&a C4r4$ar Cə *% )ə'in tənə'in&ən ./rBma"lar:>45 Alla*+n l-t3-&-r5 /n4 i'tə&iyinə C%rər: Alla* 1l-t3- ilə9 g%ni$&ir5 #ilən&ir0 1«Mai&ə0'4rə'i5 F9:

Nə3'i təmi"ə +Barmama.>əhvsiz olmaq ilahi bir xüsusiyyətdir və yalnız #llaha məxsusdur. Quranda hətta ən yüksək

imana və əxlaqa sahib olan ey"əmbərlərin müxtəli$ səhvlərindən bəhs edilir. 8öminlərin də beləsəhvlərdən və günahlardan &əkinməsi məsləhət görülür. Quranın bir &ox yerində ey"əmbərlərə və

bütün möminlərə #llahdan ba"ılanma diləmələri əmr edilir. %əm&inin Quranda iman gətirənlərin bilərəkdən və ya bilmədən günah edə bilə!əkləri də bildirilir. Belə bir hal hətta insanın #llah qarı-sındakı a!izliyinin, hər bir mövzuda, o !ümlədən günah sahibi olmamaq, #llahın əmr və qada"aları-nı yerinə yetirmək kimi mövzularda da #llaha möhta! oldu"unun bir göstəri!isidir.

8öminin vəzi$əsi isə həmin səhv və günahını müəyyən etdiyi zaman eman olub bundan &ə-kinmək, tövbə və isti"$ar )#llahdan ba"ılanma* edərək, eyni günahı yenidən etməməyə diqqət ye-tirməkdir. oxsa özünü səhvsiz, günahsız göstərmək, təmizə &ıxarmaq deyil... 6ünki belə bir davra-nı #llahın sevmədiyi davranıdır<

«Onlar )ii) g-na*lar i'ti'na /lma.la5 #,y-) g-na*lar&an Cə rə"il i$lər&ən ə)inərlər:Hə.i.ətən5 'ənin Rə##in /B #a


18/41

«Ö"lərini təmi"ə +Baranlar+ g,rm-r'ənmi( P%yr: Alla* i'tə&iyini təmi"ə +Bar&ar Cə /n-lara B4rma ər&əyin&ə)i na"i) t%l .ə&ər "-lm /l4nma"0 1«Ni'a0 '4rə'i5 G9:

2%Cilən $%yləri Alla*y/l4n&a 'ər3 %tmə)

>əmimi və ixlaslı əkildə, #llahın rizasından kənar he& bir məqsəd və əvəz güdmədən in$ak etmək, yəni #llah yolunda mal'dövlət sər$ etmək imanın göstəri!isidir. #llah yolunda mal'dövlətsər$ edən möminlər bir &ox ayələrdə mədh edilmi və müAdələnmilər. akin +#li'-mran surəsininH5'!i ayəsində #llah yolunda mal'dövlət sər$ etməklə ba"lı &ox in!ə və mühüm bir meyar verilmi-dir< +>evdiyiniz eylərdən )haqq yolunda* sər$ etməyin!ə savaba &atmazsınız. #yədə belə buyru-lur<

«2%C&iyini" $%ylər&ən 1*a.. y/l4n&a9 'ər3 %tməyin!ə 'aCa#a atma"'+n+": -#*ə'i" )i5Alla* Bər!lə&iyini" *ər #ir $%yi #ilən&ir0 1«Ali7İmran0 '4rə'i5 G69:-nsanın bir adama və ya bir eyə verdiyi dəyər onu əldə etmək ü&ün $əda etdiklərinin öl&üsü

ilə düz mütənasibdir. 2gər insan bəzi eyləri $əda etmirsə, deməli, həmin eylər onun ü&ün qiymət-lidir. %e& nə #llahın rizasından və rəhmətindən daha qiymətli olmadı"ı ü&ün əsl mömin bütün bun-ları əldə etmək ü&ün malik oldu"u hər bir eyi haqq yolunda verə bilər. Bunu etməməsi onun sevgivə ba"lılıq hissi duydu"u bəzi dünyəvi eyləri #llahın razılı"ından üstün tutması anlamına gələ

bilər. Bu halda da ayənin bildirdiyi kimi, əsla yaxılı"a &atmaz.0la bilər ki, bir insan #llah yolunda &ox ey sər$ etsin, böyük xidmətlər göstərsin, daim ibadət

etsin və yaxı dini biliyə sahib olsun. akin lazım oldu"u zaman sevdiyi bir eydən ayrıla və onu#llah yolunda sər$ edə bilmirsə, bu, imanla əlaqəli olan zəi$lik və &ox böyük qəbahətdir. 6ünki hə-min eyi #llah rizasından üstün tutur. 0nun əməli nə olursa'olsun, bu insan iin mə"zini dərk etmə-mi, əvvəl!ədən yaxı ilər gördüyünü güman etdiyi bütün əməlləri he& olmudur.

2vvəlki $əsillərdə sevginin yalnız #llaha duyulması, sevilən digər eylərin və insanların isəyalnız #llahın tə!əllası oldu"u ü&ün #llahın da onları sevməsi səbəbindən #llahın razılı"ını əldə et-məkdən ötrü sevilməli olduqlarını qeyd etmidik. #llahın dərgahında qəbul edilən yeganə sevgi $or -ması da elə budur. Belə olan halda insan onsuz da sevdiyi, sahib oldu"u eyləri həmiə və he& tərəd-düd etmədən sevərək $əda edir. 0nun sevgisi #llah ü&ün oldu"undan he& bir ey də itirmir. 6ünkihər bir yer #llahındır. #llah insana onun ah damarından daha yaxındır. 8ömin he& bir ey itirmə-diyi kimi #llahın dilədiyi tərzdə davrandı"ı ü&ün #llahın daha böyük sevgi və ikramına nail olur.2lindən gedən hər hansı bir ey ü&ün məyus olmaz, əksinə, daha &ox sevinər. 2sl mömin davranııda elə budur.

%albuki insan sevdiyi eyi və ya insanı #llahla əlaqəsi olmayan ayrı bir varlıq kimi sevirsə,

onları #llaha ərik qomu, büt halına gətirmi sayılır. 0, kəs həmin eyi #llah yolunda sər$ etmək lazım oldu"u zaman, #llahın əmrlərinə tabe olub bunu edərsə, o, öz !ahilliyi və hərisliyi u!batındani&inə düdüyü bu irkdən #llahın diləməsi ilə təmizlənə bilər. >onda da müsbət nəti!ə əldə edib #l-lahın rəhmətini qazanar.

>əyənilməyən #ir $%yi Alla* y/l4n&a 'ər3 %tməmə) Bütün ibadətlərdə oldu"u kimi, #llah yolunda mal'dövlət sər$ edərkən də həmin ibadətin hik -

mətinin yadda saxlanılması &ox va!ibdir. #llah yolunda mal'dövlət sər$ etmək möminlər ü&ün mə-nəvi bir təmizlənmə vasitəsidir. -nsan sevdiyi, qiymət verdiyi eyləri yalnız #llah rızası ü&ün, 0nunrazılı"ını qazanmaqdan ötrü $əda edirsə, yalnız o zaman sər$ etdiyinin #llah dərgahında bir mənası

və qiyməti olur. Beləliklə, mömin #llahın rəhmət və razılı"ını dünyadakı he& nəyə dəyiməyə!əyi-ni, bu yolda hər eyini $əda edə bilə!əyini sübut etmi olur. 8ömin insan bu əkildə davranaraq #l-

1G


19/41

lahın razılı"ını və rəhmətini qazanma"a mə!burdur, onun buna ehtiya!ı var. #llahın isə he& bir eyəehtiya!ı yoxdur. Bu mövzu ilə ba"lı bir ayədə belə bildirilir<

«Ey iman gətirənlər Qa"an&+ə.ərə0 '4rə'i5 6J@9:8əlum oldu"u kimi, #llah yolunda sər$ etmək ü&ün xou gəlməyən, baından etmək, özündən

uzaqladırmaq ü&ün $ürsət axtarılan, hətta həqarətlə baxılan eyləri vermək ayədə qada"an edilmi-dir. Kahirən #llah yolunda sər$ etmək məqsədilə belə bir hərəkət etmək insana #llahın dərgahındahe& nə qazandırmaz. Buna görə də yuxarıdakı ayədə bildirilən və Quranın əsasına zidd olan busəhv düün!ədən &əkinmək lazımdır.

Pə'i'li) %tməmə)5 Car7&,Cləti y+


20/41

san malının böyük bir hissəsini #llah yolunda sər$ etsin. akin ehtiya!ından artıq olan &ox az hissə-sini özünə ayırma"a və ya gələ!əyi ü&ün saxlama"a təbii baxırsa, yuxarıdakı ayələrdə bildirilən dü-ün!əyə meyl etmi olur. 6ünki xəsisliyin və mal yı"ma"ın əsasını təkil edən səbəblər gələ!ək ü&ün narahatlıq, kasıblıq qorxusu, bu dünyanı axirətdən üstün tutmaq kimi təlalardır. Bu təlalarınsəbəbi isə #llaha olan etibarın zəi$ olması və təvəkkülün az olmasıdır. Dəvəkkül etməmək də imanzəi$liyindən irəli gələn mühüm roblemdir. ;öründüyü kimi, &ox ki&ik, əhəmiyyətsiz hesab edilən&atımazlıqların kökündə &ox mühüm qüsurlar dayana bilər. #llahın digər hökmlərini qorumaqdaolan qüsurlar kimi nə$əqə mövzusundakı bu qüsur da insanın həqiqi iman halını, ixlas və səmimiy -yət dərə!əsini göstərir. 2sl mömin ki&ik mən$əətlərə tamah salaraq dünyada və axirətdə böyük bir itki verməkdən qorxub'&əkinməli və #llahın bu hökmünü diqqətlə yerinə yetirməlidir.

İ'ra3 %tməmə) #llahın verdiyi nemətin dəyərini qiymətləndirə bilməmək, verilən nemətlərdən isti$adə edər -

kən və ya onları sər$ edərkən üursuz hərəkət etmək isra$a səbəb olur. #llah bu mövzuda insanlara belə xəbərdarlıq edir<

«:::İ'ra3 %&ərə) 'a


21/41

mədən niyyətinə qarııb əməlini irkə &evirməsinə, axirəti ü&ün təhlükə yaratmasına əsla imkan ver -məməlidir.

>/$ &an+$mama.Bo danııq #llahın xatırlanmadı"ı, #llah rizasının nəzərə alınmadı"ı, insanın axirəti ü&ün he&

bir $aydası olmayan danııqlardır. Iahil insan vaxtının böyük bir hissəsini he& bir $aydası olmayanvə ruha da əziyyət verən bo danııqlara sər$ edir. Bir yerə tolandıqda bo danııqlarla insanlarınvaxtını almaq eytanın ən böyük hiylələrindən biridir. Bu yolla eytan insanları #llahı xatırlamaq-dan uzaqladırmaq, onların #llahın varlı"ının dəlilləri olan saysız'hesabsız ayə və mö!üzələri gör -mələrinə, yaradılılarının məqsədini düünmələrinə mane olmaq və axirət ü&ün isti$adə edə!əkləriqiymətli vaxtlarını bo yerə sər$ etdirmək istəyir.

Leytan insanların sosial təbəqələrinə, mədəniyyət və zəka səviyyələrinə əsaslanaraq, onlarınnə$s və həvəslərinə ən &ox uy"un olan mövzuları təlqin edir və daim bo danııqlara sövq edir. 8ə-sələn, olduq!a aa"ı mədəni səviyyəyə malik olan insanlar arasında daha &ox onların öz sözləri ilədesək, +ya rı sev gi si, +!a van lıq sev gi si, +uaq, ye mək ve ev sev gi si adlandırılan mövzuları önə

&əkir. - dünyasını əhatə edən hər növ ti!ari və iqtisadi, birAa, sələm, $aiz kimi digər mövzular insan-ların bütün gündəlik həyatlarında onların vaxtını alan məsələlərdir. 7zünü ziyalı, intellektual, mədə-ni göstərmək istəyən bir qru insan da öz aralarında müxtəli$ siyasi, sosial mövzularda, bu günə qə-dər he& bir konkret $aydası olmayan müzakirə və danııqlarda vaxtlarını bo yerə sər$ edir, bununlada &ox mühüm məsələləri həll etdiklərini zənn edirlər. 6ox vaxt televiziyadakı dəyirmi masalardahe& bir nəti!ə əldə edə bilməyə!əklərini və bunların mənasız oldu"unu bildikləri halda, saatlarlayalnız özlərini nümayi etdirmək, özlərini !əmiyyətə və ətra$ındakılara düünən, roblemləri həlledən insanlar kimi göstərmək məqsədilə müzakirələr aarırlar. üksəlməyə, irəli ke&məyə &alıaraqmüxtəli$ məqsədlərinə &atma"a !an atırlar. (in mövzusu ilə ba"lı müzakirələri zamanı bəziləri hə-min bo və məqsədsiz danııq mühitini dinə qarı təzyiq etmək, kin və ni$rətlərini bildirmək ü&ün

$ürsət sayırlar. #llah 7z ayələrində bu davranılardan belə bəhs edir<«İn'anlar iəri'in&ə %lə'i &ə Car&+r )i5 na&anl+i"im əməllərimi" #i"ə5 'i"inəməllərini" &ə 'i"ə ai&&ir: 2i"ə 'alam /l'4n >i" !a*illəri i'təmiri)0 7 &%yirlər0 1«Qə'ə'0

'4rə'i5 FF9:Leytan hər bir az"ın mövzuda oldu"u kimi, Qurandan kənar !ahil vərdiləri də məqbul örtük -

lər altında möminlərin həyatına daxil etməyə &alıa!aq, möminlərin bo olduqları vaxtın gəlməsinigözləyə!ək. Buna görə də mömin hər zaman ayıq'sayıq olmalı, belə vəziyyətlə qarıladı"ı zamanaldanmamalı dərhal #llahın xatırlandı"ı əraiti təmin etməlidir. 8ömin inkar&ıların !əhalət, a"ılsız-lıq, bo danııq kimi ki&ik və bəsit olma"ın göstəri!isi olan vərdilərini və əxlaq xüsusiyyətlərinihe& bir zaman özünə yaradırmamalıdır.

Iənnətdə möminin ruhunu sıxıb narahat edən hər bir əziyyət kimi bo danıı"ın da olmaması&ox böyük bir nemətdir<

«Rə*man+n Ö" #ən&ələrinə Cə& %t&iyi Cə /nlar+n g,rmə&iyi Ə&n !ənnətlərinə: On4n Cə&i

m-tlə. y%rinə y%tə!ə)&ir: Onlar /ra&a #/$ 1la


22/41

>/$ Cə l-"4m'4" $%ylər&ən -" %Cirmə) 8öminlər bo və mənasız danııqlara məhəl qoymadıqları kimi, axirətləri ü&ün he& bir $aydası

olmayan, hətta onlara zərər verə!ək bo ilərə də vaxtlarını sər$ etməzlər. 8öminlərin bu xüsusiyyə-ti ayədə belə bildirilir<

«Onlar la


23/41

#yədə qəti əkildə i$adə edildiyi kimi, Quran oxunarkən susaraq onu dinləmək yalnız gözəl bir davranı $orması deyil, eyni zamanda #llahın $ərz qıldı"ı əməldir. #yənin ardında da i$adə edil-diyi kimi, bu əmrə göstərilən diqqət möminlərə rəhm olunmasına səbəb ola bilər.

Quran #llahın sözüdür. Buna görə də #llaha göstərilməli olan hayət, yəni qorxu dolu hörmət#llahın sözünə qarı da göstərilməlidir. Bu hörmətin ilk mərhələsi isə #llahın sözünü eitdiyi za -man susub, o sözə qulaq asmaqdır. Quran istər ərəb, istərsə də türk dilində və ya baqa dillərdəoxundu"u zaman ona həmin hörmətin göstərilməsi əsas ərtdir.

%ər insanın $ərqli ilərlə mə"ul oldu"u və he& kimin dinləmədiyi bir əraitdə xəbər vermədən#llahın ayələrini oxumaq, insanların istəmədən bu ayənin hökmünə tabe olmalarına səbəb ola bilər.Buna görə də lazım olan əraiti yaratmadan, #llah kəlamını oxumaq məqbul davranı deyil.

%ər insan bir ilə mə"ul oldu"u və he& kimin dinləmədiyi halda, Quranın kaset və ya radio -dan oxudulması bəzi !ahil dairələrin nəzərində mühüm bir ibadət və təqva əlaməti sayılır. %albukiQuran hörmətlə, hər bir kəlməsi qəlbən diqqətlə dinlənilə!ək, yadda saxlanıla!aq, üzərində düünü-lüb nəsihət alına!aq və yerinə yetirilə!ək +üstün və ərə$li sözdür.

Q4ran /B4yar)ən $%ytan&anAlla*a '+


24/41

#llah imtahanın bir zərurəti kimi ona günahlardan və is əməllərdən &əkinməsini ilham etdi-yini Quranda bildirmidir )+Ləms surəsi, G*. Oaxıllıq, həsəd kimi mən$i əxlaq xüsusiyyətləri də gü-nahlara daxildir və bu, bütün insanların nə$slərində var<

«:::An!a. nə3'lər&ə Bə'i'li) *əmi$ə m,C!4&&4r: Əgər 'i" yaB$+ &/lan+# 1&aCa7&ala$&an5)/#4& rə3tar&an9 ə)in'əni" #4 'i"in --n &a*a yaB$+ /lar: -#*ə'i" )i5 Alla* %t&iyini"*ər #ir i$&ən Bə#ər&ar&+r0 1«Ni'a0 '4rə'i5 ?69:Qısqan!lıq baqasında olan bir eyin onda olmamasından, baqasının ba!ardı"ı bir ii özünün

ba!armamasından, baqasının aldı"ı qiymət və təri$i özünün almamasından və buna bənzər hallar -dan irəli gələn mən$i bir hissdir. 8al'mülk, gözəllik, zənginlik, dünya və ya axirətlə əlaqədar olandərə!ələr və #llahın öz qulları arasında ayladı"ı buna bənzər hər bir maddi və mənəvi nemətlər qısqan!lı"a səbəb ola bilərlər<

«Y/B'a /nlar Alla*+n Ö" n%mətin&ən #əB$ %t&iyi $%yə g,rə in'anlara *ə'ə& aar+rlar(Hal#4)i >i" İ#ra*im ,Cla&+na &a )ita# Cə *i)mət C%rmi$&i) Cə /nlara #,y-) m-l) #əB$%tmi$&i)0 1«Ni'a0 '4rə'i5 F9:8öminlər imtahan məqsədilə ilham olunan belə mən$i xüsusiyyətlərdən xilas olmaq ü&ün öz

nə$sləri ilə daim mübarizə aarır, nə$slərini təmizləyirlər. 8ömin qısqan!lıq hissinə səbəb ola!aqhər bir hadisədə Qurana uy"un əkildə davranır. əni hər eyin #llaha aid olu"unu, hər eyin #lla-hın diləməsi ilə ba verdiyini, #llahın dilədiyini se&diyini, dilədiyinə istədiyi neməti verdiyini, se&i-min və qərarın yalnız 0na aid oldu"unu bilir. 3əbbimizin hər eyi ən gözəl və xeyirli əkildə yarat-dı"ını, dünyada verilən hər bir nemətin insanlar ü&ün bir sınaq vasitəsi oldu"unu, gedilə!ək əsl ye-rin axirət oldu"unu, #llah dərgahındakı qiymətin təqvadan asılı oldu"unu dərk edərək yaayır.

Qısqan!lıq təkəbbür və xudbinliyin, nə$si tanrı hesab etməyin təbii nəti!əsidir. Buna görə dəqısqan!lıq eytanın ən xarakterik xüsusiyyətidir. -blisin #llaha üsyan edib inkar&ılardan olmasınınsəbəbi də xudbinliyinə görə %z.#dəmin üstünlüyünü qısqanması olmudur.

Leytanın bu xüsusiyyəti onun ardın!a gedən müriklərin və müna$iqlərin simasında geni ə-

kildə əks olunur. Qısqan!lıq müriklər arasında gündən'günə artaraq bunun daha sonrakı mərhələsiolan həsəd hissinə &evrilir, bununla da onların bütün hərəkət və davranılarına təsir edir və nəti!ədə,onlar eytanın insanlar arasındakı təmsil&ilərinə &evrilirlər. Buna görə də #llah həsəd aaranlarınmən$i əməllərindən qorunmaları ü&ün möminlərin 0na sı"ınmalarını əmr edir<

«D%= «əna* aar+ram '-#*-n Rə##inə::: aB+ll+


25/41

ECə &aBil /lan&a 'alam C%rmə) Quranda həyatın hər bir anında, hər bir ki&ik və böyük hadisədə #llahla sıx əlaqədə olma"a və

daim axirəti xatırlama"a əsaslanan iman anlayıı göstərilir. Quranda həm&inin ey"əmbərlərdən mi-sal gətirildiyi zaman bir &ox yerdə onların hər zaman #llaha sı"ınan və axirəti xatırlayan insanlar olduqlarından bəhs edilir. 2n əhəmiyyətli və $övqəladə hadisələrdə, elə!ə də yalnız &ətinliklərlə

üzlədikdə və ya sıxıntıya düdükdə #llahı və axirəti xatırlayıb, gündəlik həyatda qarılaılan hadi-sələrdə qə$lət i&ində olmaq kimi bir anlayı Quranın ruhuna tamamilə ziddir. 8öminin hər anı, hər bir halı, etdiyi hər bir ii baına gələn hər bir hal'qəziyyə onun #llaha yaxınlaması, əxlaqını gözəl-lədirməsi, savabını artırması ü&ün verilmi $ürsətdir. Quranda bir möminin həyatının hər anında

bunu ne!ə edə!əyi ilə ba"lı bir &ox misallar verilmidir. Bunlardan biri də möminlərin evə daxilolarkən salam verərək gözəl əxlaq nümayi etdirməsidir<

«:::EClərə &aBil /l&4alam sözü möminlərin aralarında olan etimad, inam və əmin'amanlı"ın

bir i$adəsidir.

Ö"gə %Clərə i!a"ə'i" &aBil /lmama.Quranda möminlərin haqlarını qoruya!aq, maddi və mənəvi rahatlıqlarını təmin edə!ək, onla-

rın a!iz və narahat olmalarının qarısını ala!aq bütün tədbirlər görülmüdür. 8əsələn, yad bir insa -nın evinə hansı niyyətlə olursa'olsun, iznsiz və xəbərsiz daxil olma"ı Quranda qəti əkildə qada"anedilən bir davranıdır<

«Ey iman gətirənlər >a$.alar+n+n %Clərinə 'a*i#lərin&ən i!a"ə alma&an Cə /nlara 'alamC%rmə&ən girməyin: >45 'i"in --n &a*a yaB$+&+r: >əl)ə5 &-$-n-# anlaya'+n+"0 1«N4r0'4rə'i5 6@9:Ois niyyətlə olmasa da, ayədə bildirilənin əksinə davranmaq, übhəyə və etimadsızlı"a səbəb

oldu"u ü&ün, ev sahibinin !anı, malı, mülkü namusu kimi dəyərlərin təhlükə yarada!aq bir hərəkəttərzi olaraq nəzərdən ke&irilə bilər.

-)-r %tmə) Lükür etmək verilən hər bir nemətə görə dil və qəlblə #llaha olan minnət və təəkkürünü i$a-

də etmək, həmin nemətləri Quranda göstərilən əkildə isti$adə edərək haqqını vermək deməkdir.Qəlb və dil ilə yanaı, ükrün əməldə olması da &ox mühümdür. Bu da verilən neməti #llah

yolunda, #llah rizasının daha &ox gözlənildiyi yöndə dəyərləndirməklə mümkün olur. -nsan mal'mülk, var'dövlət, zənginlik, mövqe, məqam, vəzi$ə, etibar, zəka, sa"lamlıq, qüvvə kimi nemətlərdən#llah yolunda və #llahın əmr etdiyi əkildə isti$adə etməsə, o, verilən nemətin ükrünü haqqıylayerinə yetirməmi olur.

Buna görə də ükür etmək Quranın bir &ox ayəsində təkrarlanan və möminlərin &ox diqqətləqorumalı olduqları bir ibadətdir. %əmin ayələrdən bəziləri belədir<

«P%yr5 yaln+" Alla*a i#a&ət %t Cə $-)-r %&ənlər&ən /l0 1«S4mər0 '4rə'i5 JJ9:«Alla*+n 'i"ə C%r&iyi *alal Cə a) r4"ilər&ən y%yin: Əgər Alla*a i#a&ət %&ir'ini"'ə5 On4nn%mətinə $-)-r %&in0 1«Nə*l0 '4rə'i5 ??9:

5@


26/41

8ömin ükür etməklə #llahın sevgisini və razılı"ını qazanır, 0na daha &ox yaxınlaır. >əbəb-lərə, vasitələrə iliib qalmır, sahib oldu"u hər eyin yalnız #llahdan gəldiyini bilir və 0na ərik qo-maqdan uzaqlaır. Bu əkildə verilən nemətin maddi zövqündən də$ələrlə artıq olan mənəvi zövqüalır. Ferilən bu nemətlər vəsiləsi ilə #llahı vəs$ edib u!aldır.

Bu dünyada verilən bütün nemətlər ükrü və ya nankorlu"u ortaya &ıxarmaq ü&ün yaradılmı bir imtahan vasitəsidir. Bu mühüm həqiqət %z.>üleymanın dilindən Quranda belə bildirilir<

«Kita#&an #ir .ə&ər Bə#əri /lan #iri'i &%&i= «Mən /n4 'ənə #ir g," .+r+m+n&a gətirə-rəm0 2-l%yman /n4 yan+n&a *a"+r &4rm4$ g,r-n!ə &%&i= «>45 Rə##imin l-t3-n&ən&ir:Məni imta*ana ə)məyi --n&-r )i5 g,rə) $-)-r %&ə!əyəm5 y/B'a nan)/r /la!aüleymanın Quranda ke&ən i$adələrindən bizə o da məlum olur ki, ükür etmək #llahın

&ox böyük bir nemətidir və insan yalnız #llahın lüt$ü və diləməsilə ükür edə bilər. %z.>üleymanınükür etməklə ba"lı özündə &ox böyük bir batini, sirri ehtiva edən duası ayədə belə bildirilir<

«12-l%yman9 #4 ',"-n&ən g-l-m'əyi# &%&i= «Ey Rə##im Mənə Cə ata7anama %*'an #4-y4r&4


27/41

Alla*&an #a


28/41

2manət deyildiyi zaman bu, yalnız məhdud mənada, yəni verilən bir eyi müəyyən müddətəsaxlamaq kimi anlaılmamalıdır. %ər bir vəzi$ə və məsuliyyət insan üzərində əmanətdir. %əmin və-zi$ə lazımi əkildə yerinə yetirilməzsə, əmanətə xəyanət edilmi anlamına gəlir.

Quranda təri$ edilən mömin dürüst, əmin və məsuliyyətli bir insandır. 0, ki&ik məsələlərin, ki-&ik mən$əətlərin ardın!a qa&maz. Buna görə də ona verilən hər bir əhdi yerinə yetirdiyi və ya daı-dı"ı əmanətə ən gözəl əkildə riayət etdiyi ü&ün tam etibar edilir. 8öminlərin bu xüsusiyyətindənQuranda böyük mədhlə bəhs edilir<

«M,minlər əmanətlərini Cə ə*&lərini ./r4y4# 'aBlayarlar0 1«M4min4n0 '4rə'i5 9:«Onlar əmanətə Bəyanət %tmə"5 C%r&i)ləri ',"- y%rinə y%tirərlər0 1«Məari!0 '4rə'i5 869:«:::Ə*& %&ən&ə ə*&inə 'a&i. /lanlar5 &ar aya.&a5 ətinli)&ə Cə !i*a& "aman+ 'ə#r %&ən-lər&ir: D/ə.ərə0 '4rə'i5 ?@@9:2hd etmək və əmanət saxlamaq məsələsində bir insanın daımaq iqtidarında olmadı"ı bir yü -

kün altına girməsi do"ru deyil. 6ünki verilən əhdə riayət etməmək, əmanətə xəyanət etməyin hesabı#llah dərgahında sorula!aqdır<

«:::Ə*&ə Cə3a %&in: -n)i ə*& !aCa#&%*li)&ir0 1«İ'ra0 '4rə'i5 89:«Ey iman gətirənlər >ilə7#ilə Alla*a5 %y


29/41

gedə bilməz. /əti!ədə də he& bir idən lazımi $ayda əldə edilə bilməz. Ni&ik məna$e qrularınınmaraqları !əmiyyətin maraqlarından üstün tutulur və böyük sosial böhranlar ba verir.

Quranın əxlaq sistemini mənimsəyən bir !əmiyyətdə isə belə roblemlər olmaz. Buna baxma-yaraq mömin insan hər bir sahədə ədalətli olmalı, !ahiliyyənin meyar olaraq qəbul etdiyi dəyərlərihər hərəkətində, qəbul etdiyi hər qərarında və verdiyi hər hökmündə Qurana tabe olma"a diqqətgöstərməlidir.

Müsusən də #llah yolunda $ikri mübarizənin aarılması ü&ün ona taırılan vəzi$əni u"urlayerinə yetirməyin dinin mən$əətləri baxımından olduq!a strateAi əhəmiyyəti vardır. Buna görə dəhər hansı bir vəzi$ənin düzgün aylanmaması, ba!armayanlara mühüm ilərin verilməsi ayənin hök -mü ilə ziddiyyət təkil edən bir hərəkətdir. Bu isə -slama və müsəlmanlara zərər gətirir.

İ$&ə Cə g-n&əli) *əyat&a3ər.li #ir Bara)t%r g,'tərmə) 8öminin diqqət edə!əyi məsələlərdən biri də onun gündəlik həyatın qarııqlıqları i&ində dün-

yəvi hadisələrə aldanaraq həqiqi məqsədini unutmamaqdır. 8öminin əsas vəzi$əsi #llahın qulu ol-du"unu unutmamaq, Quranda bildirilən əmr və tövsiyyələri dəqiqliklə yerinə yetirməkdir. -nsan əl-də etdiyi iman dərə!əsini daim təzələmək və inkia$ etdirmək yönündə &alımadıq!a möv!ud vəziy-yətini də qoruya bilməz, mənəviyyatı sürətlə köhnəlməyə, imani həssaslı"ı, a"ılı isə azalma"a ba-layar.

Bəzi insanlar ü&ün rahat bir ərait &ətin əraitə nisbətən daha böyük bir imtahandır. 6ətinlik vəəziyyət zamanı a"ıl və üur a&ıq oldu"u ü&ün bəzilərinə görə #llahla olan mənəvi ba"ı qorumaq da-ha asandır. akin mühüm olan məsələ həmin əlaqəni hər bir əraitdə qorumaqdır.

%ətta #llah yolunda bir &ox &ətinlikləri və a"ır imtahanları geridə qoymu bir insan da düün-!əsini, imandan irəli gələn övqünü, həyə!anını və əsl məqsədini unutmamalıdır. 2ks təqdirdə insa-nın qəlbi qatılaır, vi!danı koralıb hissiyyatsız olur, düdüyü $əlakəti dərk edə bilmir və öyüd almır.#llahın diləməsi xari!ində &ıxılmaz bir vəziyyətə düür. Nor olan qəlbi artıq axirəti görmədiyi ü&ün

bu müvəqqəti dünyaya ba"lanır. (ünya və dünyanın müvəqqəti bəzəkləri, saxta !azibəsi ona #llah-dan, rəsulundan və #llah yolunda mübarizə aarmaqdan daha sevimli olur. #llah möminlərə bu təh-lükəyə qarı Quranda belə xəbərdarlıq edir<

«D%= «Əgər atalar+n+"5 /


30/41

«O )ə'lər )i5 nə ti!arət5 nə al+$7C%ri$ /nlar+ Alla*+ "i)r %tmə)&ən5 nama" .+lma.&an Cə"ə)at C%rmə)&ən yay+n&+rma": Onlar .əl#lərin Cə g,"lərin *al&an7*ala &-$ə!əyi #irg-n&ən ./rBarlar0 1«N4r0 '4rə'i5 8@9:

>a$.alar+na nə'i*ət

C%ri# ,"-n- 4n4tmama.

«2i" in'anlara yaB$+ i$lər g,rmələrini əmr %t&iyini" *al&a5 ,"-n-"- 4n4&4r'4n4"( Hal-#4)i ,"-n-" )ita# /B4y4r'4n4": Məgər #a$a &-$m-r'-n-"(0 1«>ə.ərə0 '4rə'i5 9:Quranı yaxı bilən zəkalı və tə!rübəli bir insan baqalarının dinlə ba"lı səhv və nöqsanlarını

ən ki&ik in!əliyinə qədər düzəldə, bu məsələdə onlara nəsihət verə, xəbərdarlıq edə bilər. Bu, müs- bət bir haldır, lakin bu, insana həmin səhv və günahları özünün də etməsinə haqq qazandıra bilməz.2ksinə, insan baqalarına verdiyi nəsihətdən özü də ibrət almalı və həmin səhvləri etməməyə diqqətyetirməlidir. oxsa baqalarına verdiyi nəsihət ə!r deyil, axirətdə onun əleyhinə bir dəlil kimi &ıxar.

Baqasının səhvini üzə &ıxara bilən bir insanın eyni səhvi öz nə$sində üzə &ıxara bilməməsikimi bir hal mümkün deyil. 2lbəttə, o, öz səhvlərini və günahlarını da bilir. Bu isə onun qeyri'səmi-mi oldu"unu göstərir. 8əsələn, yalan&ı birinin insanları do"rulu"a, riyakar birisinin insanları səmi-miyyətə, namaz qılmayan birisinin isə insanları namaz qılma"a &a"ırması &ox böyük qeyri'səmimi-lik və ikiüzlülükdür. uxarıdakı ayənin sonunda belə insanların + məgər baa dümürsünüzP sözlə-ri ilə xəbərdar edilmələri də, dediklərinin ən əvvəl özlərinin yerinə yetirmələrinin lazım oldu"unu

bildirir.Belə ikiüzlü hərəkətlərin əsasını insanlar üzərində mənəvi üstünlük əldə etmək, hörmət edilən,

&əkinilən, sözü dinlənilən, sözüke&ən bir insan olmaq kimi Qurandan kənar az"ın düün!ələr təkiledir. 2lbəttə, belə davranan insanın əsas məqsədi #llahın hökmlərinin, dinin maraqlarının qorunma-sı, batilin yox olması, möminlərin səhv və günahlarının düzəlməsi deyil. 0nun bu xəbərdarlıqlarıhəmin səhvlərin ilənməsi məsələsindəki həssasiyyətindən və #llah qorxusundan irəli gəlsəydi, üb-həsiz ki, eyni səhvləri etməkdən ən &ox özü &əkinərdi. Belə insanlar möminlərin səhv və günahları-nı özlərinin məqam, vəzi$ə və etibar qazanmaları ü&ün böyük bir $ürsət sayırlar. %albuki dini möv -zulardan, Quranda bildirilən hökmlərdən bu !ür nə$si hörmət və etibar qazanmaq ü&ün isti$adə et-mək həmin insanı axirətdə böyük bir $əlakətə aara bilər.

7zündə olan bir səhvi baqa mömin qardaında da gördüyü zaman mömin insanın edə!əyi əndo"ru və səmimi hərəkət ona ən əvvəl eyni səhvin özündə də oldu"unu demək, bununla ba"lı daim

bir'birinə xəbərdarlıq edərək, ortaq səhvlərini düzəltməkdə bir'birini dəstəkləmək və təviq etmək -dir.

V%rilən #/r!4 ya"ma.

«Ey iman gətirənlər M-əyyən m-&&ətə #ir7#irinə #/r! C%ri# al&+.&a5 /n4 ya"+n >4n4aran+"&a #ir nə3ər )ati# ə&alətlə ya"'+n Kati# gərə) Alla*+n ,yrət&iyi )imi ya"ma.&an#/y4n .a+rma'+n5 ya"'+n >/r!l4 /lan $əB' #/r!4n4 ',yləyərə) 1&%yə7&%yə9 ya"&+r'+n CəRə##i /lan Alla*&an ./rBara. /n&an 1#/r!&an9 #ir $%y ə')iltmə'in: Əgər #/r!l4 a


31/41

&a*a yaB+n&+r: La)in aran+"&a *əmi$ə &,Cr %&ən a$)ar ti!arət "aman+ /n4 ya"mama


32/41

/amaz qılmaq kimi müəyyən olunmu vaxtlarda #llahı təsbih etmək və 0na həmd etmək dəQuranda bildirilən $ərzlərdəndir. 8ömin #llahın $ərz qıldı"ı məsələlər arasında öz anlayıına görəəhəmiyyətlilik sıralamasını aara bilməz. əni namaz qılma"ı təsbih etməkdən və ya oru! tutma"ızəkat verməkdən daha mühüm və ya əhəmiyyətsiz hesab edə bilməz, #llahın əmrlərini birə'bir in-!əliyinə qədər yerinə yetirər. #llah insanı yalnız 0na ibadət etmək ü&ün yaratmıdır. #llahı Qurandagöstərilən be vaxtda, #llahın istədiyi əkildə təsbih etmək möminin gündəlik həyatında ən mühümvəzi$ələrindən biridir. >übh namazı və ikindi vaxtlarında təsbihlə yanaı, həm də həmd edilməsiayələrdə xüsusi olaraq bildirilmidir.

M,minlərə .ar$+ təCa",)ar5 in)ar %&ənlərə .ar$+ 'ərt Cə aman'+" /l-ma.>adə və təvazökar olmaq Quranda #llahın təri$lədiyi bir davranıdır. Dəvazökar mömin baqa

möminlərə əminlik və övq verir. %əqiqi mənada təvazökarlıq insanın sahib oldu"u bütün xüsusiy-yətlərə görə #llaha bor!lu oldu"unu bilməsi, #llahdan baqa he& bir qüvvənin olmadı"ını qəbul et-məsi ilə mümkündür. Bu düün!əyə malik olan insan nə qədər gözəl, ba!arıqlı, zəngin, a"ıllı və ya

qüvvətli olursa'olsun, bütün bunları #llahın verdiyi müvəqqəti xüsusiyyətlər oldu"unu, bunlarınimtahan vasitəsi və saleh əməl ü&ün bir $ürsət oldu"unu bilir. >ahib oldu"u he& bir xüsusiyyət onuntəkəbbürünə, lov"alanmasına səbəb ola bilməz. 0nun bu yüksək əxlaqı #llahın ruhunu daıyan,0nun yer üzündəki xəli$əsi olan möminlərə qarı hörmət və təvazökarlıq $ormasında əks olunur. Buəxlaqa malik olan möminlər ayələrdə mədh edilmi və müAdələnmidir<

«:::2ən &ə təCa",)ar /lanlara m-&ə C%r0 1«Hə!!0 '4rə'i5 89:«Ey iman gətirənlər 2i"&ən *ər )ə' &inin&ən &,n'ə5 #il'in )i5 Alla* /n4n y%rinə %lə #irtay3a gətirər )i5 Alla* /nlar+5 /nlar &a Alla*+ '%Cərlər: Onlar m,minlərə .ar$+ m-layim5)a3irlərə .ar$+ i'ə 'ərt /lar: Alla* y/l4n&a C4r4$ar Cə *% )ə'in tənə'in&ən ./rBma"lar:>45 Alla*+n l-t3-&-r5 /n4 i'tə&iyinə C%rər: Alla* g%ni$&ir5 #ilən&ir0 1«Mai&ə0 '4rə'i5 F9:

uxarıdakı ayələrdən də aydın oldu"u kimi, mülayim və təvazökar rə$tar görə!ək insanlar yal-nız möminlərdir. Iahil insanlara qarı davranı isə bunun tam əksi ola!aq. 6ünki iman gətirməyən -lər #llaha üsyan etmi, #llaha, 0nun el&isinə və möminlərə qarı müharibə elan etmilər. 8öminlə-rin Quranda yer üzündəki varlıqların ən aa"ısı kimi göstərilən və #llaha üsyan edən bu insanlarlane!ə davrana!aqları belə izah edilmidir<

«Ya %y


33/41

isti münasibət göstərmək həmin insanın dinə və #llaha qarı olan kinli davranıına müəyyən məna-da dəstək vermək və onu təsdiq etmək deməkdir.

akin qeyd etmək lazımdır ki, buradakı +sərt və +amansız sözlərindən yanlı məna &ıxarıl-mamalıdır. 6ünki burada nəzərdə tutulan sərtlik $iziki qüvvə ilə olan sərtlik deyil.

Buradakı amansızlı"ın mənası müsəlmanların öz dinlərinə ba"lı və qətiyyətli olmaları səbəbiilə müna$iqlərin həvəsdən düməsi və dinə qarı mübarizə aarmaqdan geri &əkilmələridir.

>ərtlik isə müna$iqlər və iman gətirməyənlərin müsəlmanlara qarı a&ıq və ya gizli $əaliyyəti-ni akar edərək mane olmaq, onların #llaha və dinə qarı olan davranıları müqabilində ortaya a&ıqvə !əsarətli bir davranı tərzi qoymaq, onlarla yaxın dost olmamaq mənasındadır.

8üna$iqlərin ən &ox qorxduqları insanlar təqva sahibi olan müsəlmanlardır. #llah 7z ayələ-rində müna$iqlərin möminlərdən #llahdan qorxan kimi, hətta daha &ox qorxduqlarını bildirir. Bu sə-

bəbdən #llaha və müsəlmanlara dümən olanların qəlbində qorxu yarada!aq bir imana sahib olmaqmüsəlman ü&ün böyük bir ibadətdir.

8üsəlman olmayan, lakin din mövzusunda möminlərə qarı mübarizə aarmayan insanlarlayaxı yola getmək və ya dini əxlaqı yeni!ə mənimsəyən insanlarla gözəl rə$tar etmək, gözəl danı-maq Quranda buyurulan hökmdür.

Dini əBla.a 4y


34/41

" Sən səbirli ol! Həqiqətən də, Allahın vədi haqdır. Qoy yəqinlikləinanmayanlar səni qeyri-ciddi olmağa dindən dnməyə svq etməsinlər."1«R4m0 '4rə'i5 J9:

2lbəttə, daimi zəi$lik həqiqi iman sahibi olan bir insana aid edilə bilməz. akin mömin mü-vəqqəti zəi$liklərdən, laqeydliklərdən, məsuliyyətsizlikdən, vaxtaırı nə$sinə tabe olmaq kimi mən$ihərəkətlərdən uzaq olmalıdır. 8öminləri müxtəli$ mövzularda göstərilmi zəi$liklərdən &əkindirən

ayələrin bəziləri bunlardır<«D-$mənini" /lan .,Cm- tə.i# %tmə)&ə "əi3li) g,'tərməyin Əgər 'i" ə"iyyət ə)ir'ini"-'ə5 /nlar &a 'i"in )imi ə"iyyət ə)irlər: Hal#4)i 'i" /nlar+n 4mma&+.lar+n+ Alla*&an4m4r'4n4": Alla* #ilən&ir5 *i)mət 'a*i#i&ir0 1«Ni'a0 '4rə'i5 ?9:«R4*&an &-$məyin Cə .əmgin /lmay+n: Hal#4)i5 əgər m,min'ini"'ə5 'i" /B y-)'ə)&ə&4r4r'4n4"0 1«Ali7İmran0 '4rə'i5 ?8G9:Quranda təri$ edilən ideal mömin isə bütün həyatı boyu istər sıxıntılı və &ətin anlarında, istər -

sə də sıxıntısız və ri$ah dolu anlarında dinin məna$elərindən he& bir əkildə geri &əkilməyən, bütünvəziyyətlərdə #llahın rizasını nə$sinin arzularına dəyiməyən bir insandır. 0, öz övq və həyə!anı-nı, qətiyyətini he& bir halda itirməz, zəi$lik göstərməz və boyun əyməz. Bu mömin insan modeli

Quranda qədim millətlərdən nümunə gətirilərək belə təri$ edilir<" #e$ə-ne$ə %eyğəmbər olm&'d&r ki, bir $o( dindarlarla birlikdə

v&r&'m&'lar. )nlar Allah yol&nda ba'larına *ələnlərə *rə nə r&hdand+'m+', nə əiəmi', nə də d+'mənə boy&n əymi'lər. Allah səbir edənlərisevir. " 1«Ali7İmran0 '4rə'i5 ?J9:

Baqa bir ayədə isə axirət ü&ün !iddi'!əhdlə &alıma"ın dəyərindən bəhs edilir<«M,min /l4# aBirəti i'təyən Cə /n4n 4


35/41


36/41

min ayələri təkrarlayarlar. #llahın ənini u!aldar, #llahın diləmədiyi və bunların elmini insanlaraöyrətmədiyi təqdirdə, əsla belə bir rahatlı"a sahib ola bilməyə!əklərini bir daha xatırlayarlar.

Q%y# #arə&ə #irmənal+ Cə .ətiyyətlə&an+$mama.

#llah insanları zaman və məkana ba"lı əkildə yaratmıdır. akin zamanı və məkanı yaradan#llah isə onların $övqündədir və onlardan asılı deyil, həm&inin onların hər ikisini dörd bir tərə$dənəhatə edir. -nsan öz yaradılıı baxımından zaman və məkan daxilində yaamaq mə!buriyyətindədir.0, he& bir zaman və he& bir $ormada bu vəziyyətini dəyidirə bilməz. akin #llah zamanı və məka-nı həm daxildən, həm də xari!dən görür və 7z nəzarəti altında saxlayır.

Bunu belə izah etmək olar< #llah insanın yaadı"ı həyatın əvvəlini, axırını, ortasını və sonunueyni anda görür və bilir. #llah ü&ün kainatın ilk balan"ı! anı ilə qiyamət saatı arasında he& bir za -man $ərqi yoxdur. -nsan ü&ün isə bu arada &ox uzun bir zaman $ərqi var. akin bizim otuz santi -metrlik bir !ədvələ baxdı"ımız zaman onun əvvəli ilə sonunu gördüyümüz kimi, #llah da kainatınəvvəlini və sonunu eyni anda bilmək və görmək gü!ünə malikdir.

Bu səbəbdən insanların ke&mii, indiki zamanı və gələ!əyi #llah dərgahında əvvəl!ədən mü-əyyənlədirilmi bir yazıdır. #llah bizə bunu Quranda alın yazısı kimi bildirmidir. -nsan he& bir halda həmin alın yazısından kənara &ıxa bilməz. Qısası, insanın gələ!əyi yalnız #llahın müəyyən et-diyi əkildə olur. Buna görə də #llah insanlara qeyb haqqında bir təxmin və ya iddia irəli sürərkənqəti danımama"ı əmr etmidir. 6ünki insan nəyi iddia edirsə'etsin, nəti!ədə yenə də #llahın dilədi-yindən kənar he& bir ey ba verməyə!əkdir. Bu səbəbdən müsəlmanlar qeyblə ba"lı yalnız #llahındilədiklərinin ba verə!əyinə iman gətirdikləri ü&ün hətta bir dəqiqə sonra nə ola!a"ına dair əslaqəti əkildə danımaz və öz sözlərini mütləq #llahın istəməsi mənasına gələn +-nallah deyərək bi-tirirlər<

«H% #ir $%y #arə'in&ə= «Mən /n4 'a#a* %&ə!əyəm0 7 &%mə An!a.= «İn$alla* 1əgər Al-la* i'tə'ə9 &%yə!əyəm0 7 &%:::0 1«Kə*30 '4rə'i5 68769:

>ir mə'ələ #arə&ə #ilgiyə mali) /lmay+#5 /n4 m-&a3iə %tməmə)1>ilmə&iyi mə'ələni m-&a3iə %tməmə)9-nsanların müda$iə, tətbiq və təbli" etdikləri hər hansı bir $ikrin və ya inan!ın vi!dan sarıdan

yüz $aiz do"ru və dəqiq olması qənaətinə gəlmələri və buna əmin olmaları əsas ərtdir. Bunun əksi,yəni insanların do"ru olmasına vi!danən əmin olmadı"ı və haqqında məlumatı olmadı"ı hər hansı

bir $ikrin, insanın və ya hadisənin ardın!a getmələri Quranda qada"an edilmidir. #llah Quranda in-sanların do"rulu"unu təsdiq edib ardın!a getdikləri hər bir $ikir ü&ün axirətdə gözləri, qulaqları və

qəlbləri ilə hesab verə!əklərini bildirmidir<«>ilmə&iyin #ir $%yin ar&+n!a g%tmə: -n)i .4la.5 g," Cə -rə) 7 #4nlar+n *am+'+ '/r


37/41

İn)ar+lar+n Car7&,Clətinə Cə *əyat tər"inə rə


38/41

onun #llahın varlı"ına olan inamından irəli gəlir. Bu səbəbdən də dinin tələblərini istəyərək və se-vərək yerinə yetirir. (olayısı ilə -slam yalnız insanın öz rizası oldu"u təqdirdə, həqiqi mənada yaa-na bilə!ək bir sistemdir.

Buna görə də dində zorakılıq yoxdur. #llah müsəlmanlara dinə qarı istəksiz olan insanlara -s-lamı zorla qəbul etdirməyə &alımama"ı əmr etmidir. 6ünki #llah dini insanın zorakılıqla deyil,qəlbən yerinə yetirə!əyi əkildə yaratmıdır. Qəlbən deyil, zorla qəbul etdirilərək yaanan bir dinin#llahın dərgahında he& bir qiyməti olmaya bilər və bu halda həmin insanın dinə əməl etməsi iləəməl etməməsi arasında da he& bir $ərq olmaya!aq.

8üsəlmanların din əxlaqını izah etməsi yalnız gözəl sözlü dəvət əklində ola bilər. Bu həm&i-nin #llahı sevənlərin din əxlaqını yaamasına istiqamətlənən bir dəvətdir. (ində zorakılı"ın olma-ması ilə ba"lı bir ayədə belə buyrulur<

«Din&ə mə!#4riyyət y/B&4r: Art+. &/


39/41

üz tutulur. əni ayədə bildirilən öz əleyhlərinə olmaqla həddi aan insanlar #llaha iman gətirən in-sanlardır. Buna görə də belə bir hal demək olar ki, müsəlmanlara da aiddir.

#llah bir &ox ayələrində hətta təqva sahibi olan müsəlmanların da səhv edə bilə!əklərini vur -"ulamıdır. Belə a&ıqlamalar insanın qəlbinə $ərəh verir. 2ks halda bilərək və ya bilməyərək səhvedən müsəlman böyük bir sıxıntı və ya vi!dan əzabı &əkə bilər. akin müsəlmanların #llaha qarıhər hansı bir xətaya və ya nöqsana yol verməməkdə diqqətli olduqlarını bilən 3əbbimiz Qurandaəməlləri və əxlaqları mədh edilərək bəhs edilən ey"əmbərlərdən də nümunələr verərək, istisnasızolaraq, hər bir insanın böyük və ki&ik səhv edə bilə!əyini diqqətə &atdırmıdır. Beləliklə, ayələrdə

bu !ür övqveri!i və qəlbi $ərəhləndirən i$adələr müsəlmanların hər hansı bir səhvdən sonra ümid-sizliyə düməsinin qarısını alır. %ətta #llah insanların səhvlərinin o qədər müxtəli$ oldu"unu bil-dirmidir ki, insanların səhv etdikdən sonra emanlıq duyub tövbə etdikləri zaman, istisnasız ola-raq, hər bir səhvin ba"ılana!a"ını buyurmudur.

akin Qurandakı qəlbi $ərəhlədən, insanlara ümid verən müxtəli$ i$adələrə baxmayaraq, qü-surlu oldu"unu əsla qəbul etməyən bir &ox insanlar da vardır. #yələrdəki a&ıqlamalara rə"mən səhvetdikdən sonra ümidsizliyə qaılmaq, üzüntü və sıxıntıya dümək xətasızlıq iddiasında olan insanla-ra xas olan bir davranıdır. >əhvini təkəbbürü u!batından və lov"alı"ına görə he& bir və!hlə qəbuletmək istəməyən bir insan etdiklərinə görə böyük üzüntüyə qaılır. Belə lov"a adamlar asanlıqlasəhv edən, yanlı qərarlar qəbul edə bilən, yanlı davrana bilən və ya yanlı danıa bilən varlıqlar olduqlarını qəbul etməkdə &ətinlik &əkirlər. 0nlar qüsursuzlu"un və xətasız olma"ın yalnız #llahaxas bir vəs$ oldu"unu düünə bilmirlər. 7zləri də qüsursuz olmaq istəyirlər. akin bunu he& !ür ba-!ara bilməmələri və istəmədən də bir &ox səhvlərə yol vermələri onları ümidsizliyə sürükləyir. 8ü -səlmanlar isə #llahın qarısında qüsurlarını və a!izliklərini qəbul edərək rahat həyat tərzi ke&irir vəhe& bir zaman səhvsizlik iddiasında olmurlar.

Bunu da unutmamaq lazımdır ki, insanların hətta ən imanlı olanlarının da qüsurlu və asanlıqlasəhv edə!ək əkildə yaradılmaları #llahın qüsursuzluq vəs$ini dərk edə bilmək ü&ündür. 6ünki in-

san qüsursuzlu"u yalnız bir qüsur və əskiklik görərək dərk edə bilər. Bu səbəbdən də insanın öza!izliyini görməsi onun #llahın mükəmməlliyini daha yaxı anlamasına səbəb ola!aqdır.

Yalan &an+$mama.-nsanlar qarılarındakı insanları öz istədikləri əkildə istiqamətləndirmək ü&ün tez'tez yalan

danıırlar. alanın arxasında bəzən insanın öz qürurunu xilas etmək təlaı, bəzən qeyri'səmimi dav-ranıa zəmin hazırlamaq, bəzən də üstünlük əldə etmək arzusu dayanır. akin səbəbindən asılıolmayaraq, yalan Quranda qınanan əməllərdəndir.

#llahın yalanı insanlara haram etməsi Quranda belə bildirilir<«Alla* 'i"i #ilmə&ən i&iyini" an&lar+n+"a g,rə !ə"alan&+rma"5 la)in i&iyini" an&lara

g,rə !ə"alan&+rar::: >4n4nla #%lə5 an&lar+n+"+ ./r4y4n: Alla* ayələrini 'i"ə #%lə i"a* %&ir)i5 #əl)ə5 $-)-r %&ə'ini"0 1«Mai&ə0 '4rə'i5 G9:Qarı tərə$i bilərək və ya qəsdən aldatmaq məqsədilə deyilən do"ru olmayan hər bir söz yalan

hökmündədir. Belə ki, #llah yalan danıan adamın qəlbindəki niyyətin əsas götürüldüyünü bildirir.Bir insan a"zından düünmədən bir söz deyə və ya həmin an ü&ün əhəmiyyətsiz olan do"ru bir sözdeməyə bilər. Bunları qəsdən, qarı tərə$i aldadaraq və mən$əət əldə etmək ü&ün deməyən bir insandərhal öz səhvini düzəldər. alanda isə niyyət oz"unlu"u vardır. Burada insan qarı tərə$i yanlı tə-rə$ə yönləndirərək hər hansı ki&ik və ya böyük mən$əət əldə etmək istəyir. Belə ki, #llah bu !ür niy-yətlə deyilən sözə görə insandan axirətdə hesab sora!aq. Buna görə də müsəlmanlar aa"ıdakı ayə-nin hökmünə əsasən hər zaman sözün ən do"rusunu deməlidirlər<

«Ey iman gətirənlər Alla*&an ./rB4n Cə &/


40/41

8üsəlman danıı"ında bo, mənasız söz ilətdiyi zaman, onu dərhal düzəldər. akin axirətdəqarılı"ını verə bilməyə!əyi əkildə bir insanı qəsdən əsla aldatmaz. 6ünki bu, həm axirətdə, həmdə dünyada qınanan hərəkətdir.

2,"-nə %tima& g,'tərilməyə!ə) in'anlar:::

%əqiqəti taa bilmək ü&ün insanın öz a"ılı, biliyi və ya tə!rübəsi ki$ayət etmədiyi hallarda, baqa bir insanın öyüdü ilə hərəkət etməsi Quranda tövsiyə edilən əxlaq $ormasıdır. -nsanlar &oxvaxt səhv edə!əklərini düündükləri məsələlərdə do"runu bilmək və yanlı etməmək ü&ün qarıla-rındakı insanlarla məsləhətləirlər. əni öyüd almaqda məqsəd həqiqəti taa bilməkdir.

akin hər bir insan hər bir hadisədə do"ru olanı se&ə bilə!ək a"ıla və üura malik deyil. 2nazı do"runu görsə də, öz mən$əətlərinə etinasız yanaıb bu həqiqəti qarı tərə$ə izah etmək əxlaqınasahib deyil. Buna görə də y

Documents

QULAQARDINA VURULAN QUR'AN HÖKMLƏRİ. Azərbaycan.doc