Upload
innax-automatisering
View
221
Download
3
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Radar is een magazine van INNAX GEBOUW & OMGEVING b.v. INNAX GEBOUW & OMGEVING is partner en adviseur voor het verduurzamen van gebouwen. Onze dienstverlening staat garant voor kostenverlaging, lagere CO2uitstoot en een betere marktwaarde van vastgoed. Direct en indirect willen wij onze bijdrage leveren aan een duurzame toekomst. Een gezonde levensstijl mag daar niet in ontbreken.
Citation preview
en verder:
Gebouwen zijn potentiële enerGiecentrales
Kinderen houden de school warm
budGetneutraal verduurzamen met esco’s
2521 Gz houdt Kinderen te water
waterpolo is spetterend!
1 2012Het Magazine van INNAX GEBOUW & OMGEVING
RADAR
Samenwerking door consortium levert innovatief zwevend dak op
enerGiepositief Kantoor voor alliander/
/
/
/
/
/
inHoudsopgave - 1 2012
colofon
voorwoord
energiepositief kantoor voor alliander
2521 gewoon Zwemmen houdt kinderen te water
dutch green Building council
duurzaamheid volgens stef Bots
Bewustwording leidt tot efficienter energiegebruik
Talentontwikkeling via innaX campus
de vier gravinnen in Tiel; een plek voor iedereen
Kinderen houden de school warm
venlo greenpark, groen bedrijventerrein met WKo als basis
innaX viert 20-jarig jubileum
innaX kiest voor de Mvo prestatieladder
de duurzame aanpak van klimaat corporatie stichting Woonstede
Waarom zou ik de lamp kopen als ik alleen het licht wil hebben?
innaX nieuwe sponsor van de Koninklijke nederlandse Zwembond
elk gebouw is een potentiële energiecentrale
vastgoed budgetneutraal verduurzamen met esco's
duurzaam recreatieplezier bij landal greenparcs
de green campus aan de Tu delft
de goedkoopste kilowattuur is nog altijd de niet gebruikte
innaX bouwt mee aan de duurzame pijlers van nsi
innovatiebeleid als sleutel voor duurzaamheid
grafische vormgeving: ef2 doeltreffende communicatie, www.ef2.nlcontactpersoon: carol Monsanto, T +31 (0)88-55 33 700, e [email protected]
radar is een MagaZine vaninnaX geBouW & oMgeving B.v.plesmanstraat 56
postbus 445
3900 aK veenendaal
T 088-55 33 000
W degebouwverduurzamer.nl
Het samenstellen en redigeren van deze uitgave doen wij met grote zorgvuldigheid.
Mocht het toch zo zijn dat bepaalde informatie onjuist is, dan kunnen wij hiervoor
geen aansprakelijkheid aanvaarden.
© copyright 2012
informatie uit deze uitgave mag uitsluitend met voorafgaande toestemming
van innaX geBouW & oMgeving B.v. geheel of gedeeltelijk overgenomen of
bewerkt worden. in de meeste gevallen zal die graag verleend worden.
3
4
6
7
8
10
12
13
14
16
18
20
21
22
24
26
27
28
30
32
34
35
deurbel gaan voorzien van, bijvoorbeeld, een geïntegreerd zonnepaneeltje. dan sparen we de bouw en de exploitatie van twee kolencentrales uit én hoeven we de uitstoot van de co2 niet te compenseren. ondanks de iets hogere initiële kosten van de ’duurzame deurbel’ zijn de integrale kosten van deze deurbel flink lager!
om nu van alles de total cost of ownership te bepalen, is natuurlijk ondoenlijk, maar we kunnen er wel meer rekening mee houden. ook tijdens het ontwerp van een gebouw of het maken van een renovatieplan kan er rekening worden gehouden met ondermeer het energiegebruik, de gebruikte materialen en de onderhoudskosten. Gelukkig zien we steeds vaker voorbeelden van co-creatie, waarbij alle disciplines in het (ver)bouwproces, met inbegrip van de gebruiker, samen een plan maken. omdat het resultaat vaak veel beter is, geeft duurzaam bouwen hen dus nog eens extra een goed gevoel.
een ander leuk voorbeeld van denken vanuit integrale
kosten, is het project 2521 Gewoon zwemmen, dat verderop
in deze radar behandeld wordt. de achtergrond was de
stellingname van de Knzb dat er meer zwemwater nodig is in
nederland. de huidige zwembaden zijn in de meeste gevallen
niet rendabel of aan het einde van hun levensduur (veel
zwembaden in nederland dateren van na de watersnoodramp
in 1953). deze gegevens prikkelden ons om samen met
ondermeer de Knzb, bureau 2521 Gewoon zwemmen en een
architect te werken aan een zwembad dat wel rendabel is.
in feite bekijken we vanuit de exploitatiefase wat er nodig is
om een rendabel zwembad neer te zetten. het mooie is dat
we door deze samenwerking bewerkstelligen dat kinderen
een veilige en gezonde sport kunnen blijven beoefenen:
zwemmen. wij zijn zelfs zo enthousiast geworden dat we
het jeugdwaterpolo in nederland willen steunen. wij willen
immers de drijvende kracht zijn achter het verduurzamen van
gebouwen!
als wij in ons dagelijks handelen blijven denken vanuit “total
cost of ownership” dan maken we toekomstbestendige
keuzes en dragen we iedere dag weer bij aan een schonere
en zuinigere wereld.
jörgen waagenaar
algemeen directeur
Total Cost of Ownership;
een manier van denken, een manier van leven
In deze tijd is het belangrijk uitgaven en inkomsten
goed in het oog te houden. De bomen groeien
niet meer tot aan de hemel, dus opletten is het
devies. Total Cost of Ownership analyses worden
steeds belangrijker om de kosten over de gehele
levenscyclus laag te houden. We moeten verder
kijken dan de initiële aanschafwaarde van een
product om de laagste kosten te kunnen bereiken.
in de praktijk is het vaak lastig om goed te doorzien wat nu de werkelijke totale kosten zijn van iets. een mooi voorbeeld zijn de kosten van een simpele deurbel. een deurbel ‘kijkt’ de hele dag door of er iemand gaat aanbellen. dat kost natuurlijk handen vol stroom en daar staan we niet bij stil. in europa hebben we zelfs twee kolencentrales nodig om al die deurbellen van stroom te voorzien! bij de aanschaf van zo’n deurbel zou je de kosten van die centrales en de benodigde brandstof (nu veelal kolen) en eigenlijk ook nog de co2-compensatie daarvan moeten meenemen in het beslissingsproces. als je dit weet, zou je sneller een
voorwoord/
3 voorwoord
Een goede samenwerking resulteert in een beter product. Dit bewijst
het consortium dat werkt aan de renovatie van de locatie Duiven voor
netwerkbedrijf Alliander. Op basis van een open aanbestedingsproces,
waarin de samenwerking binnen elk consortium werd gestimuleerd, is
gezocht naar een geschikte oplossing om deze locatie te verduurzamen
en het aangrenzende bedrijventerrein daarbij te betrekken. Dit heeft
geresulteerd in een concept waarbij een ‘klimaatkas’ met een zwevend
dak geplaatst wordt over bestaande gebouwen. De plannen voor
aanpassing van de gebouwen worden uitgewerkt door VolkerWessels
Vastgoed, achitectenbureau RAU en INNAX.
enerGiepositief Kantoor voor alliander/
4 energiepositief kantoor voor alliander
› Toekomstbeeld huisvesting Alliander
Informatie:
Danny Duinhouwer
T 088-55 33 000
gebruik van grondwater voor warmte/
koudeopslag, wordt het nieuwe complex
co2-neutraal en zelfs energiepositief.
de innovatieve aanpak en het opwekken
van schone energie, sluiten aan bij
de wens van de gemeente duiven
om ruimte te bieden aan bedrijven
die de transitie naar een duurzame
energiehuishouding stimuleren. in
het vestigingsbeleid op de nieuwe
bedrijventerreinen is dit al zichtbaar.
daarnaast wil alliander zijn duurzame
aanpak vertalen in gebiedsontwikkeling.
alliander en de gemeente duiven
zullen daarom de eerste twee partners
alliander wil op innovatieve wijze
voor 1.275 medewerkers duurzame
huisvesting creëren op het
bedrijventerrein nieuwgraaf in duiven.
door middel van ‘co-creatie’ met
medewerkers zal een definitief ontwerp
worden bepaald voor de nieuwe
huisvesting die overkapt wordt door
een ‘klimaatkas’ met een zwevend dak.
het nieuwe atrium dat ontstaat door
de overkapping verbindt de vijf panden
waardoor één efficiënt gebouw ontstaat.
het energieverbruik wordt gereduceerd
en het comfort van de werkomgeving
neemt toe. door plaatsing van
zonnepanelen, windmolens en het
worden in een ‘Groene alliantie’ om het
gehele bedrijventerrein nieuwgraaf te
verduurzamen.
Het Nieuwe Werken
het gebouwencomplex wordt ingericht
volgens de principes van het nieuwe
werken met in totaal ruim 850 flexibele
werkplekken.
Afval als grondstof
eén van de uitgangspunten bij het
aanpassen van de gebouwen, is
‘afval als grondstof’. het materiaal
dat overblijft, wordt hergebruikt op
het terrein. nieuwe materialen zijn
recyclebaar. regenwater wordt door
het dak opgevangen en gebruikt voor
koeling en als spoelwater voor de
toiletten. zowel bij de bouw als tijdens
het gebruik van het complex worden
grondstoffen en materialen hergebruikt.
de energie installaties zullen zelfs
cradle-2-cradle worden geleverd door
innaX volgens het turntoo concept.
de partijen die samenwerken met
alliander aan de realisatie van de
duurzame huisvesting zijn volker
wessels vastgoed, innaX Gebouw
& omGevinG, architectenbureau
rau, fokkema & partners (interieur),
boele en van eesteren (bouwkundige
werkzaamheden), Kuiper compagnons
(landschap), van rossum raadgevende
ingenieurs (constructie) en turntoo
(cradle-2-cradle systeem innovatie). na
definitieve goedkeuring van de plannen,
starten de bouwwerkzaamheden in
2013. streven is om het gebouw in 2014
volledig in gebruik te nemen.
RADAR
› Toekomstbeeld atrium Alliander
1 2012
2521 Gewoon zwemmen houdt Kinderen te water/
6 2521 Gewoon zwemmen houdt kinderen te water
Informatie:
Franc Hoogstede
T 088-55 33 000
www.2521gewoonzwemmen.nl
duurzame energievoorziening van het
concept is in handen van innaX.
2521 Gewoon Zwemmen
de naam 2521 Gewoon zwemmen staat
voor de afmetingen van het bad: 25 me-
ter lang bij 21 meter breed (een 8-baans
25-meter bad). Gewoon zwemmen staat
voor het feit dat je er ‘gewoon’ kunt
zwemmen. Gezondheid, sport en leren
zwemmen zijn de belangrijkste uitgangs-
punten van het concept. in dit standaard
zwembad zijn geen voorzieningen als
bubbelbaden, sauna’s, glijbanen of
stroomversnellingen aanwezig.
Uithangbord voor duurzaamheid
het gebouw vormt een solide basis voor
een optimale exploitatie van 2521 Gz en
is een uithangbord voor duurzaamheid.
dertig jaar geleden werden gemeen-
telijke zwembaden vooral ingezet voor
sportgebruik en het leren zwemmen.
dit was eenvoudig en goedkoop. door
toevoegingen van onder andere glijbanen
en whirlpools werden zwembaden in de
loop der jaren steeds duurder. daarbij
sluiten veel van deze dure zwembaden
waardoor er een tekort aan zwemwater
is ontstaan. dit tekort belemmert de
groei en professionalisering van zwem-
verenigingen. zodoende ook de rol die
de zwemsport in potentie kan spelen in
de maatschappelijke participatie en ge-
zondheidsbevordering van nederlanders.
in dit kader heeft de Knzb in samen-
werking met haar partners een nieuw
duurzaam concept voor het realiseren en
exploiteren van een zwembad, genaamd
2521 Gewoon zwemmen, uitgedacht. de
een slimme fundering zorgt voor een
1/3 kortere bouwtijd, kostenbesparing
en flexibiliteit naar toekomstig gebruik.
een slimme constructie, gericht op
prefabricage op basis van het cradle-to-
cradle-principe, voorkomt bouwfouten,
verhoogt de bouwsnelheid en minima-
liseert milieubelasting. in het gebouw
wordt gebruik gemaakt van hoogwaardi-
ge bassins met een lage onderhoudsbe-
hoefte en energieverbruik. het gebouw
is toegankelijk voor iedereen, sociaal
veilig door middel van een eenvou-
dige gebouwstructuur, biedt maximaal
overzicht en heeft een hoge vandaal-
bestendigheid. de sfeer moet uitno-
digend zijn. een behaaglijk klimaat en
aangename akoestiek dragen hieraan
bij. de energiekosten vallen 30% lager
uit dan bij een vergelijkbaar zwembad
(in wateroppervlakte en functie). Gemikt
moet daarom worden op een a++ label
met een 25% lagere co2-uitstoot.
Overweldigende reacties
tot nu toe wordt 2521 Gz zeer enthousiast
ontvangen. onder andere de engelse,
finse en oekraiense zwembonden zijn
geïnteresseerd in het concept. zelfs vier-
voudig olympisch Kampioen alexander
popov is zeer onder de indruk. hij
noemt 2521 Gz ‘uniek, betaalbaar en
doordacht’ en hij zet zich in voor de
introductie van Gewoon zwemmen in
rusland. ook binnen onze landgrenzen
valt 2521 Gz op. in 2011 bereikte het con-
cept de finale van de sport en zakentro-
fee 2011. daarnaast zijn verschillende
gemeentes in nederland al begonnen
met haalbaarheidsonderzoeken, dan wel
de bouw van een 2521 Gewoon zwem-
men-zwembad.
Het exploiteren van een zwembad is in Nederland een dure
aangelegenheid. Hierdoor is een zwemwatertekort ontstaan en dit baart
de KNZB al tijden zorgen. Om dit probleem op te vangen, introduceert
de KNZB ‘2521 Gewoon Zwemmen’; een duurzaam zwembadconcept dat
kinderen in Nederland weer in het water moet krijgen.
7 dutch Green building council directeur stefan van uffelen
Green deals en handige tools
de dGbc wil in 2012 diverse zogenoem-
de ‘green deals’ sluiten. ‘onder andere
met de politiek. zo is het plan om een
policy taskforce duurzaamheid te star-
ten. dGbc wordt steeds vaker gevraagd
als expert en de politiek heeft behoefte
aan goede informatie. een taskforce kan
bijdragen aan een goede besluitvorming
rondom duurzaamheid, die breed door
de sector wordt gesteund.’
de dGbc gaat daarnaast handige tools
ontwikkelen en aanbieden. ‘zoals gratis
software voor de berekening van de
milieulast van materialen.’ een ander
‘Zonder duurzame veranderingen
zal de financieel-economische
crisis voortduren. Alle kansen om
een duurzamere samenleving te
creëren moeten we daarom nú
verzilveren. En de Dutch Green
Building Council (DGBC) wil daar
ook in 2012 een zeer actieve rol
bij spelen’, zegt DGBC-directeur
Stefan van Uffelen.
de dutch Green building council wordt
steeds vaker in één adem genoemd met
duurzaamheidskeurmerk breeam-nl.
‘prima, maar we willen de markt graag
laten zien dat onze activiteiten veel
verder reiken. de focus ligt komend jaar
op het creëren van duurzame kansen
in brede zin. met goede afspraken tus-
sen overheid en markt, en met nieuwe
middelen willen we de drempel om te
investeren in duurzaam bouwen flink
verlagen’, legt dGbc-directeur stefan
van uffelen uit.
idee is een voorbeeldcontract voor ver-
enigingen van eigenaren, waarmee ze
met duurzaamheid aan de slag kunnen.
‘denk bijvoorbeeld aan de gezamen-
lijk aanschaf van zonnepanelen voor
een hele straat. zo mobiliseert dGbc
nieuwe klanten voor de sector.´
Dutch Green Building Week
het klimaatprobleem reikt veel verder
dan de tekentafel van de architect of de
plannen van een projectontwikkelaar.
uiteindelijk moeten ook eindgebrui-
kers van gebouwen en gebieden zich
bewust worden dat we echt anders
moeten gaan denken en doen. eén
van de activiteiten waarmee de dGbc
breed aandacht vraagt voor het klimaat-
probleem is de dutch Green building
week. die vond in 2011 plaats van 19
tot en met 23 september en heeft alle
verwachtingen overtroffen: “meer dan
tachtig bijeenkomsten en evenementen
verspreid door heel nederland maak-
ten duurzaamheid tot een mainstream
fenomeen.” met deze week sluit de
dGbc aan bij een wereldwijd initia-
tief: de world Green building week,
georganiseerd door de world Green
building council. de 2e editie van de
dutch Green building week vindt plaats
van maandag 17 tot en met vrijdag 21
september 2012.
RADAR 1 2012
‘in 2012 zetten wij vol in op deals en middelen voor een duurzamere samenlevinG’
/
Dutch Green Building Council / de dutch Green building council (dGbc) is opgericht in 2008. de dGbc wil een platform zijn voor visieontwikkeling, kennisoverdracht en samenwerking op het gebied van duurzaam bouwen. de dGbc is een onafhankelijke stichting, die financieel wordt ondersteund met de bijdragen van participanten. dat zijn er nu al een kleine 400 waaronder innaX. meer informatie is te vinden via www.dgbc.nl.
Duurzaamheid is een breed begrip. Iedereen en elke organisatie geeft een andere invulling aan dit begrip. Door
in deze rubriek personen aan het woord te laten die zich voor een duurzame toekomst inzetten, verwachten wij
anderen te inspireren om ook duurzaam te handelen. In deze editie Stef Bots, adviseur duurzaamheid bij INNAX.
van brundtland dat duurzaamheid
wereldwijd op de kaart heeft gezet.
in zijn huis hangen uitsluitend
spaarlampen, hij koopt zijn elektriciteit
en gas groen in en rijdt geen auto. als
adviseur is stef ook betrokken bij het
vormen van het breeam-label voor
nederland en is hij lid van diverse
werkgroepen van het dutch Green
building council.
‘duurzaamheid zie ik als een
ontwikkeling waardoor onze huidige
generatie op een prettige en
stef bots trad zestien jaar geleden
in dienst bij innaX. hij begon als
assistent recycling manager en
heeft zich vervolgens ontwikkeld tot
adviseur milieu en duurzaamheid. stef
zet zich niet alleen beroepsmatig in
voor duurzaamheid. de afgelopen
twee jaar heeft hij meegeschreven
aan ‘nederland krijgt nieuwe energie’,
een maatschappelijk, politiek initiatief
om de energietransitie in te zetten.
daarnaast was hij betrokken bij ‘our
common future 2.0’, de nederlandse
update van het 25 jaar oude vn-rapport
comfortabele wijze kan leven', zegt
bots. 'en dat zonder dat het afbreuk doet
aan de behoefte van onze toekomstige
generaties of mensen elders op onze
wereld. er is eigenlijk geen ander
alternatief.’
Drijfveer
‘ik maak deel uit van een generatie die
geen armoede of honger heeft geleden
en niets tekort is gekomen', vervolgt
bots. 'dat maakt mij, in historisch
perspectief en vergeleken met zo’n
beetje driekwart van de mensheid elders
duurzaamheid volGens stef bots/
8 duurzaamheid volgens stef bots
› Stef Bots
RADAR 1 2012
op de wereld, een bevoorrecht mens.
zo voel ik mij ook. daarnaast ben ik
ervan overtuigd dat wij de aarde te leen
hebben van toekomstige generaties.
zie het als een flexplek die je netjes
achterlaat voor de volgende gebruiker.
zo moeten wij ook onze wereld netjes
en goed beheerd achterlaten voor
degenen die na ons komen. heel veel
ingewikkelder is het niet.’
Grootouders
als rolmodel voor duurzaam handelen
maakt sietz leeflang* een goede
kans bij bots, maar hij zoekt het toch
dichter bij huis, bij zijn grootouders.
'mijn opa was als makelaar een
vermogend man. toch leefden mijn
grootouders uitgesproken sober.
ik herinner me dat we gezamenlijk
sinterklaas vierden en mijn oma al het
pakpapier weer netjes opvouwde en
bewaarde. het volgende jaar wist zij
het met een licht triomferende glimlach
weer tevoorschijn te toveren. of de
wormstekige appels met rotte plekjes
die van de sterappelboom in de tuin
waren gevallen. ze waren misschien
niet meer geschikt om uit de hand
te eten maar werden door oma in
appelmoes verwerkt. de lekkerste die
ik ooit heb gegeten. zij belichamen
voor mij de zeldzame combinatie van
financiële vermogendheid en een
sobere levensstijl. daar neem ik graag,
met alle nuances die daarbij denkbaar
en noodzakelijk zijn, een voorbeeld aan.’
Toekomstbestendig bouwen
‘toen ik geboren werd telde de aarde
slechts 2,5 miljard mensen. in slechts
één mensenleven, mijn leven, nadert dat
aantal nu de 7 miljard. als ik me netjes
aan de statistiek houd en een jaar of
80 wordt, zal de wereldbevolking zijn
verdrievoudigd. we kunnen veilig stellen
dat de komende generatie vrij groot is.
sietz leeflang is de oprichter
van ‘de Kleine aarde’, een
ecologische proeftuin en –
boerderij die later is uitgebreid tot
een ecopark.
de boerderij is destijds opgericht
als reactie op het rapport van
de club van rome in 1972. de
Kleine aarde is per1 januari 2011
opgeheven.
voornamelijk omdat de
ontwikkelingen op het gebied
van duurzaamheid hen voorbij
snelden. het ecopark heeft
zichzelf na vele ontwikkelingen
te hebben geïnitieerd overbodig
gemaakt.
op initiatief van het ecopark
werd de eerste biomassacentrale
van nederland gebouwd,
verrees de eerste windmolen
voor stroomopwekking, werd
het eerste energieneutrale huis
neergezet en werd de schijf van
vier (nu van vijf) ontwikkeld.
ook waren leeflang en de zijnen
pioniers op het gebied van
biologische landbouw, duurzaam
bouwen, duurzaam consumeren
en de ecologische of mondiale
voetafdruk in nederland.
wij moeten er dus voor zorgen dat de
draagkracht van de aarde niet wordt
overschreden. dit lukt alleen als we op
een economisch verantwoorde wijze
in onze behoeften kunnen voorzien.
deze drie kernwaarden: menselijke
behoeften, ecologische draagkracht en
economische deugdelijkheid, komen
terug in de bekende drie p’s (people,
planet en profit).’
‘ook voor gebouwen is dit een zeer
bruikbaar concept', zegt bots. 'ik
geloof dat duurzame gebouwen
een economisch hoger rendement
hebben, ze kennen een veel hoger
gebouwcomfort en een veel lagere
milieubelasting dan conventionele
gebouwen. ik merk ook dat de markt
steeds meer in beweging is en meer de
leiding neemt. de dutch Green building
council (dGbc) bijvoorbeeld is opgericht
door vastgoedbedrijven. en elk zichzelf
respecterende onderneming opereert
volgens een duurzaamheidsbeleid,
of streeft naar maatschappelijk
verantwoord ondernemen (mvo). op
technologisch gebied gebeurt ook veel.
denk aan het opwekken van duurzame
energie, energiebesparing en de cradle-
to-cradle-denkwijze. ook innaX heeft
verduurzaming als speerpunt binnen
haar visie opgenomen. en in mijn werk
vind ik het belangrijk om iets waar te
maken voor milieu en duurzaamheid
en te werken aan gebouwen die
toekomstbestendig zijn.’
Veel overbodig energiegebruik kan worden voorkomen door bewustwording te stimuleren. Zo'n aanpak
draagt bij aan efficiënt energiegebruik en daardoor aan het terugdringen van CO2-uitstoot. Immers, wie als
ondernemer weet hoe en waar energie verbruikt wordt, krijgt al snel inzichtelijk hoe hij kan besparen. Daarom
stelt de Universiteit Leiden bewustwording in het energiebeleid centraal.
bewustwordinG leidt tot efficiënter enerGieGebruiK/
10 bewustwording leidt tot efficiënter energiegebruik
› Jeroen Wayenberg, energiecoördinator
› Fot
ogra
fie: E
nith
Ste
nhui
js
van de meerjarenafspraken energie-
efficiency (mja3*) heeft de universiteit
zich ten doel gesteld z'n co2-uitstoot
de komende vijftien jaar met dertig
procent te reduceren. jaarlijks komt
dat gemiddeld neer op een reductie van
twee procent. dat is een vrij ambitieuze
doelstelling, gelet op het feit dat het
aantal studenten – en hiermee de
energiebelasting – jaarlijks toeneemt.
de universiteit leiden telt
ongeveer 19.000 studenten en 5.300
personeelsleden. ze werken en leren
op een kleine 400.000 vierkante meter
bruto vloeroppervlakte, verdeeld
over zes faculteiten in leiden en
den haag. de gebouwen lopen qua
energiezuinigheid en leeftijd sterk
uiteen. van rijksmonumenten tot en
met nieuwbouwpanden. in het kader
‘we leggen de lat bewust hoog,’ zegt
energiecoördinator jeroen wayenberg
van de universiteit leiden. ‘we streven
naar een continue verbetering van de
energie-efficiency in onze bedrijfsvoering.
het creëren van draagvlak is hierin een
belangrijk onderdeel. daarom is het
zaak dat we medewerkers en studenten
bewustmaken van de thematiek die voor
onze instelling zo ontzettend belangrijk is.’
› Studentencentrum Plexus
PC Powermanagement
het energiebesparende computerpro-
gramma van the Green mile project
wordt op alle computers geïnstalleerd.
Besparingsmaatregelen
voor meer energiebesparing worden de
verouderde cv-ketels vervangen en de
capaciteit van de gasmeter verkleind.
‘op basis van het mja3* stellen
we onze energie-efficiencyplannen
op,’ vervolgt jeroen wayenberg.
‘hierin nemen we onze jaarlijkse
doelstellingen op en geven we aan
met welke maatregelen we die willen
verwezenlijken. het verduurzamen van
ons studentencentrum is hiervan een
tastbaar voorbeeld. daarnaast bieden
energiepresentatieadviezen voor
utiliteit, het energiemonitoringssysteem
en meerjarenonderhoudsplannen de
nodige input om dichter bij ons doel voor
co2-reductie te komen. innaX helpt
ons daarbij als adviseur op het gebied
van energie en het beoordelen van de
besparingsmaatregelen.’
BREEAM Very Good
de universiteit leiden is voornemens
rond 2022 een nieuwbouwcomplex
te realiseren. het huidige pand
dateert uit 1960 en voldoet niet aan de
duurzaamheidseisen. het ambitieniveau
voor deze nieuwbouw is het behalen
van een breeam very Good label.
Informatie:
Ed Diepeveen
T 088-55 33 000
RADAR 1 2012
Studenten denken mee
dat draagvlak krijgt bijvoorbeeld
vorm binnen the Green mile
project, een initiatief waarin
studenten van de universiteit leiden
nadenken over duurzaamheid en
energiebewustwording. vanuit dat
project is bijvoorbeeld het plan
ontstaan een energiebesparend
programma te installeren op alle
computers in de computerzaal.
daarnaast fungeert the Green mile
project als studentenvraagbaak op
gebied van energie-efficiency. naast
dit studentencollectief zijn bij alle
grote gebouwen van de universiteit,
energieteams actief. de teams komen
drie keer per jaar samen en initiëren en
begeleiden duurzame initiatieven.
Duurzaam studentencentrum
energieteam plexus en the Green
mile project zijn gestart met een
pilot waarbij het studentencentrum
plexus het voorbeeld moet worden
op het gebied van duurzaamheid
en energiebewustwording. met z'n
studiezalen, computerzaal, infotheek,
universiteitswinkel fitnessruimte en
huisvestingsfaciliteiten is plexus een
omvangrijk studentencentrum. door het
energiegebruik van plexus zichtbaar te
reduceren, wil de universiteit leiden
een positief signaal afgeven aan
zowel studenten als medewerkers. de
volgende maatregelen staan op stapel:
Zonnecellen
het dak van studentencentrum plexus
wordt gedeeltelijk voorzien van
fotovoltaïsche laminaten, waarmee
energie kan worden opgewerkt. de
verwachting is dat hierdoor de 10.000
kwh per jaar wordt opgewekt. via
een display bij de ingang van plexus
wordt dit resultaat tezamen met
het energiegebruik getoond aan de
gebruikers van het pand. hiermee wordt
energieverbruik zichtbaar.
EnergyCasting
het energiemonitoringsysteem waar de
universiteit mee werkt, wordt uitgebreid
met de applicatie energycasting.
via een display in de hal van plexus
worden vervolgens alle verbruiken aan
de gebruikers van het pand realtime
inzichtelijk gemaakt.
*MJA3: Meerjarenafspraken
energie-efficiency 2001-2020 /
de mja is een vrijwillige - maar
niet vrijblijvende – afspraak
tussen overheid, bedrijfsleven en
instellingen voor het effectiever
en efficiënter inzetten van
energie. met als resultaat dat de
hoeveelheid benodigde energie
per eenheid product of dienst
vermindert.
12 talentontwikkeling via innaX campus
duwtje in de rug kunnen gebruiken om
onze horizon te verbreden. daarin zie
ik voor innaX campus een belangrijke
taak weggelegd. het is een uitdaging
iedereen het inzicht en de tools te geven
die hen helpen hun talenten optimaal te
benutten.’
Kringloop van talent en inspiratie
innaX campus werkt vanuit een kring-
loopprincipe en geeft duurzaamheid
een belangrijke plaats. Kroes: 'door te
investeren in onze mensen en ze op een
positieve manier te inspireren, hopen
wij dat zij hun buurman, partner of kind
zullen inspireren, en zij op hun beurt ook
weer anderen. als alle werkgevers en
werknemers hieraan bijdragen creëren
we een kringloop van talent en inspira-
innaX streeft ernaar om een waarde
Georiënteerde organisatie (wGo) te zijn.
dit houdt onder andere in dat niet de in-
terne functie, maar de competenties en
talenten van ons personeel als waarde
centraal staan. het gaat erom dat wij de
juiste persoon vanuit zijn eigen kracht
aan onze organisatie kunnen binden, en
van daaruit kunnen boeien en motiveren.
dat heeft waarde voor ons, hierdoor
komt iedereen het beste tot zijn of haar
recht en werken we zonder belemme-
ringen aan onze visie. innaX campus
draagt hieraan bij en ondersteunt
mensen die hun talenten willen door-
ontwikkelen. nantsje Kroes, innaX
campus: ‘we halen vaak veel te weinig
uit onszelf. we zitten soms zo vast in
onze dagelijkse routine dat we even dat tie. zo investeren we in blijvend resul-
taat en dat is duurzaam!'
Externe trainingen
innaX campus faciliteert ook trainin-
gen, workshops en seminars voor u.
dergelijke trainingen gaan bijvoorbeeld
in op visies op het gebied van duurzaam-
heid, ontwikkelingen in de markt als het
gaat om duurzaamheid van gebouwen
en energiegebruik. daarnaast bieden wij
een platform aan voor het verrijken van
de technische kennis en expertise op
diverse vakgebieden. meer informatie
hierover treft u op innax.nl.
je moGelijKheden bepaal je zelf/
INNAX campus agenda 2012 Seminaruw gebouw als energiecentrale!
‘How to’ workshops» leegstand en energielasten» wKo (warmte Koude opslag)
Trainingen» werktuigbouwkunde (basisniveau)» energietechniek (basisniveau)» Gecertificeerd epa-opnemer en –adviseur (w/u)» brandveiligheid en het bouwbesluit 2012» Gevolgen van de invoer van de epG
Informatie:
Nantsje Kroes
T 088-55 33 000
www.innax.nl
De toegevoegde waarde van talenten zien en benutten. Vanuit dat credo
heeft INNAX een nieuwe afdeling opgezet genaamd: INNAX campus.
Deze afdeling faciliteert op betrokken wijze de duurzame ontwikkeling
van onze medewerkers en onze opdrachtgevers.
de vier Gravinnen in tiel; een pleK voor iedereen/
13 de vier Gravinnen in tiel; een plek voor iedereen
te’ stad met een indrukwekkend plein,
een mediterrane sfeer en aangename
ontmoetingsplekken. de vier Gravinnen
omvat 169 appartementen. het complex
is voorzien van een ondergrondse par-
keergarage. tevens biedt het gebouw
een restaurant, gemeenteloket, een
huisartsenpraktijk, tandarts en een
kinderdagverblijf.
henk jan de weert, adviseur bij innaX:
‘voor scw was dit een ambitieus pro-
ject. in het ontwerp van de technische
installaties hebben we rekening moeten
houden met de wensen van de verschil-
lende partners en de diversiteit van de
gebruikers van het complex. wij zijn dol
op techniek en vonden het een leuke
uitdaging om tot een goed resultaat te
komen.’
reeds enige tijd bestonden er plannen
voor de vervanging van westlede, een
verzorgingshuis gelegen in tiel. in 2000
bleek bij een onderzoek dat renovatie
van het gebouw niet doelmatig zou zijn.
in samenwerking met diverse partners
maakte scw daarom de keuze voor
het ontwikkelen van een nieuwe woon-
voorziening met een eigentijdse opzet
en mogelijkheid tot zorgverlening. het
nieuwe gebouw de vier Gravinnen is
een complex geworden met een flexibele
moderne intramurale capaciteit, waar het
scheiden van zorg en wonen mogelijk is.
De Vier Gravinnen
het gebouw is ontworpen door het ar-
chitectenhuis in apeldoorn. de architec-
ten hebben zich vooral laten inspireren
door het italiaanse sienna. een ‘perfec-
Duurzaamheid en leefbaarheid
de vier Gravinnen is een plek voor
iedereen. tijdens de ontwikkeling en
bouw van dit nieuwe levendige cen-
trum, zijn duurzaamheid en leefbaarheid
belangrijke aandachtspunten geweest.
de gerealiseerde voorzieningen en
gebruikte materialen onderstrepen dit.
elke woning heeft vloerverwarming en
koeling, aangesloten op een collectieve
warmte Koude opslaginstallatie (wKo).
dit vertaalt zich in een lager energiever-
bruik en een lagere rekening voor ver-
warming. alle woningen zijn daarnaast
voorbereid op woonhuisautomatisering
en er zijn voorzieningen op het gebied
van domotica. op deze manier is een
beschutte omgeving gerealiseerd waar
mensen zich veilig voelen en ze direct
een beroep kunnen doen op de aanwe-
zige zorgverleners.
john van der staak, manager vastgoed
van scw: ‘dit gebouw is niet zonder
slag of stoot tot stand gekomen. het is
ons echter gelukt om datgene te reali-
seren wat we voor ogen hadden. daar
zijn wij best trots op. we merken nu
wel dat er voldoende aandacht uit moet
gaan naar het gedrag van de bewoners
om optimaal rendement te behalen met
de wKo-installatie. het installeren en
beheren alleen is niet voldoende. alle
opgedane ervaring nemen we mee en
we doen er ons voordeel mee tijdens
de nieuwbouw van ons kantoor in tiel.
innaX begeleidt ons daarin ook.’
Sinds vorig jaar is Tiel een uniek gebouw rijker: De Vier Gravinnen.
Dit nieuwe woongebied is duurzaam gebouwd met de nadruk op
leefbaarheid. Van alle gemakken voorzien, maar wel met een lagere
energierekening!
Informatie:
Henk Jan de Weert
T 088-55 33 000
Geen ruimte, hoek of stoel bleef onbenut in de voormalige huisvesting
(1932) van de Veldhuizerschool. Er was slechts plek voor acht groepen,
waarvan twee in een tijdelijke nevenvestiging waren ondergebracht.
Ruimtegebrek, ouderdom van het gebouw en onderhoudskosten waren
de voornaamste redenen om te kiezen voor een nieuw onderkomen. Het
heeft de school veel tijd en inspanning gekost, maar het resultaat mag
er zijn. Geen muffe klaslokalen meer, maar een inspirerend gebouw dat
respect uitstraalt naar zijn omgeving en gebruikers.
Kinderen houden de school warm/
14 Kinderen houden de school warm
gezonde school voor ogen. en het was
nog de vraag of de toenmalige plannen
hierin zouden voorzien.
‘op basis van de wensen van de school
en de mogelijkheden van de omgeving
zijn we uitgekomen op het passiefbouw-
concept', zegt directeur ben hartman
van hartman bouwvisie. 'met andere
woorden, een gebouw dat geen gebruik
maakt van actieve energie via de
conventionele energievoorzieningen,
maar juist van de natuurlijke,
zogenaamde passieve bronnen die de
de veldhuizerschool in ede is een
basisschool met elf groepen (275
leerlingen). de behoefte alle elf groepen
op één locatie onder te brengen was
groot. oorspronkelijk was het bestuur
van de school van plan het bestaande
pand te verbouwen en te voorzien van
een uitbouw. bij nader inzien is echter
besloten om met het oog op de toekomst
de bouwplannen voor te leggen aan
het ontwerpmanagementbureau
hartmanbouwvisie. het bestuur had met
name een duurzame, energiezuinige en
omgeving ter beschikking stelt. we
hebben ons niet primair ten doel gesteld
een passieve school te bouwen. de
visie van de school en de omgeving
zijn leidend geweest in het gehele
bouwproces.’
Passiefschool
in augustus 2010 is gestart met de
bouw van een nieuwe, frisse en
passieve school, zonder radiatoren,
gasaansluitingen of lichtschakelaars.
in 2011 is de school in gebruik genomen
als een van de eerste passief scholen
van nederland. het energiegebruik is
met tachtig procent gereduceerd en het
licht en de ventilatie worden volledig
automatisch gestuurd op basis van de
aanwezigheid in de lokalen. de ramen
zijn veelal kleiner en kunnen niet worden
geopend, het dak is groen en door de
isolatie zijn de muren vrij dik waardoor
het relatief stil is in het gebouw. binnen
dit project heeft hartmanbouwvisie
RADAR 1 2012
nauw samengewerkt met bouwQuest,
jorissen simonetti architecten, innaX
en bartels ingenieurs.
‘het viel niet mee om afscheid te nemen
van ons oude gebouw. voor ouders,
leerkrachten en leerlingen was het
natuurlijk ook erg spannend. immers,
bouwen aan een nieuwe school zonder
verwarming wordt toch als vreemd
ervaren’, aldus Geertje van de put,
directeur van de veldhuizerschool.
‘maar nu de school eenmaal staat en
we er al een tijdje zitten, zijn we heel erg
trots.’
Respect voor de omgeving
tijdens de bouw is rekening gehouden
met de omgeving van de school. de
bomen om het gebouw zorgen voor
voldoende beschutting waardoor
zonneschermen in de zomer niet
nodig zijn, in de winter laten de bomen
weer zonwarmte toe in het gebouw.
daarnaast is de vorm van het gebouw
aangepast om de monumentale boom op
het schoolplein te behouden.
het ontwerp van de veldhuizerschool
is volledig gemaakt met behulp van
het bim. bim staat voor building
information modeling en is een
tekenpakket voor 3d-ontwerpen. alle
disciplines (bouwkundig, constructief en
installatietechnisch) komen in dit model
samen. het voordeel is dat eventuele
knelpunten al in een vroeg stadium
kunnen worden opgelost. iedere
wijziging wordt namelijk direct in het
hele model verwerkt en doorberekend
waardoor het ontwerpvoor alle
betrokken partijen constant actueel is.
op de faalkosten wordt bespaard en de
communicatie tussen de adviseurs en
de opdrachtgever is geoptimaliseerd.
‘werken met bim brengt een gebouw
in de ontwerpfase weer op een andere
manier tot leven', zegt directeur martijn
Geurts van innaX installatieadviseurs.
'het doorrekenen van wijzigingen is een
groot voordeel. daarnaast kun je sneller
schakelen in het bouwproces omdat je
beter kunt anticiperen op de gevolgen
van een wijziging.’
Wie niet waagt...
het realiseren van een passieve school
vereist een beetje lef. van de put zal niet
ontkennen dat het nieuwbouwproject
intensief en spannend is geweest. want
hoewel diverse onderzoeken al uitwijzen
dat frisse lokalen een betere werk- en
leerprestatie opleveren, zal de praktijk
het moeten uitwijzen.
‘iedereen is natuurlijk benieuwd of de
school straks de besparingen en het
comfort gaat leveren die zijn berekend.
wij houden het uiteraard nauwlettend
in de gaten. tot dusver is het simpelweg
genieten’, aldus van de put.
Investering
» eigen geld (school)
€ 53.000,00
» extra bijdrage gemeente ede
€ 47.000,00
» subsidie provincie Gelderland
€ 100.000,00
» Totaal
ca. € 200.000,00
Informatie:
Martijn Geurts
T 088-55 33 000
Inspirerend, innovatief en duurzaam; dat zijn de drie sleutelwoorden voor Venlo GreenPark. Dit bedrijvenpark
wordt ontwikkeld in het hart van Greenport Venlo, de tuinbouwkern van Limburg. In 2012 zal Venlo GreenPark
onderdak bieden aan de Floriade; met minimaal twee miljoen bezoekers het grootste evenement van Nederland.
ontwikkeling van het zestig hectare
tellende bedrijvenpark venlo Greenpark,
direct naast het veilingterrein fresh park
venlo, levert hieraan een belangrijke
bijdrage.
Inspirerend, innovatief en duurzaam
venlo Greenpark verrijst in het hart
van de parkachtige omgeving van
Greenport venlo. het bedrijventerrein
gaat vlekkeloos over in de groene
omgeving en behoudt deze voor de
natuurliefhebber. venlo Greenpark hoopt
hiermee andere bedrijventerreinen
nederland kent vijf tuinbouwkernen, de
zogeheten Greenports. Greenport venlo
is er een van, en is gelegen in de regio
rondom venlo. in Greenport venlo vindt
een unieke samenwerking plaats tussen
ondernemers, overheid, onderzoekers,
onderwijs en de bewoners in de
omgeving. centraal in de samenwerking
staan het stimuleren van innovaties,
het creëren van een aantrekkelijke
woon- en leefomgeving en een integrale
gebiedsontwikkeling. het doel is om
een impuls te geven aan de economie
van noord-limburg en omstreken. de
te inspireren. in het epicentrum van
venlo Greenpark is ruimte voor het
ontwikkelen en toepassen van de
nieuwste groene technologieën en
trends. het centrum is goed bereikbaar
en geheel duurzaam ontwikkeld.
rondom dit centrum ontstaat
het meest complete netwerk van
agribusiness, food, fresh en flowers in
de internationale euregio van duitsland,
belgië en nederland. de keuze voor
venlo Greenpark als onderkomen van
de floriade in 2012 bevestigt het groene
imago van het bedrijvenpark. van 5 april
een Groen bedrijventerrein met een wKo als basis/
15 venlo Greenpark
› Fotografie: Sjaak Peters
RADAR 1 2012
t/m 7 oktober zullen meer dan honderd
nationale en internationale deelnemers,
de miljoenen bezoekers aan de hand
van indrukwekkende paviljoens en
tuinen laten ervaren wat de invloed is
van de tuinbouw op de kwaliteit van het
dagelijks leven.
InnovaToren
de innovatoren is een landmark
binnen venlo Greenpark en vormt het
innovatieve epicentrum voor de regio.
hier komen netwerken tot stand, vinden
kruisbestuivingen plaats en wisselen
kenniswerkers voortdurend informatie
uit met nationale en internationale
organisaties en consumenten.
rondom het gebouw, het middelpunt
van de agrifood campus, komt
ruimte voor universiteiten, r&d
bedrijven, new product development
vestigingen van multinationals,
veredelaars, start-ups en incubators,
lifestyle- en conceptontwikkelaars,
denktanks, adviesraden en logistieke
dienstverleners.
Villa Flora;
het groenste kantoor van Nederland
in villa flora komen alle groene
voornemens van de stad en regio venlo
samen. ontworpen door architecten-
en ingenieursbureau van professor
jón Kristinsson uit deventer, vormt het
kantoor een blijvend beeldmerk voor de
regio. het imposante glazen gebouw
van dertig meter hoog is gelegen aan
de a73, naast de innovatoren. het
transparante villa flora is méér dan een
gebouw met een hoge icoonwaarde
vanwege zijn verschijningsvorm. met
alle gecombineerde state-of-the-art
milieutechniek is het ook een symbool
voor duurzaamheid en het epicentrum
van cradle-to-cradle-uitgangspunten. in
2012 staat villa flora in het middelpunt
van de belangstelling omdat het gebouw
dan onderdak zal bieden aan de
binnenexpositie van de floriade.
door het schuine dak en het vele glas
heeft villa flora veel weg van een
kas. er is dan ook gebruikgemaakt
van slimme energiebesparende
toepassingen uit de glastuinbouw,
zoals de inzet van zonne-energie.
het betonskelet van het gebouw is
demontabel, flexibel in te richten en
herbruikbaar. dat maakt een snelle
bouwtijd mogelijk en zorgt bovendien
voor een eenvoudige integratie van alle
toe te passen technieken.
WKO zorgt voor duurzame
energievoorziening
innaX is verantwoordelijk geweest
voor de energiecentrale, die gebaseerd
is op warmte Koude opslag (wKo). met
behulp van twee warme en twee koude
bronnen die zestig meter onder de
grond liggen, wordt de warmte en koude
uit villa flora opgeslagen en gebruikt
om villa flora en de innovatoren te
verwarmen en te koelen. het in de
toekomst te realiseren hotel zal later ook
gebruikmaken van deze energiecentrale.
fred Koiter, projectleider villa flora,
zegt over de keuze voor een wKo-
installatie: ‘vanwege ons streven naar
duurzaamheid, heeft venlo Greenpark
besloten op het floriade-terrein
geen gasleidingen aan te leggen.
een wKo heeft de mogelijkheid om
zeer duurzaam te functioneren. dat
maakte de keuze hiervoor eenvoudig.
het is de bedoeling dat de installatie,
die nu voor de gebouwen villa flora
en voor de innovatoren werkt, wordt
uitgebreid. vanwege een drinkwater
win- en beschermingsgebied in de
grond, is het namelijk niet mogelijk dat
elk gebouw zijn eigen wKo realiseert.
als eindperspectief moet de wKo-
installatie dus gaan functioneren voor
alle gebouwen, die op venlo Greenpark
worden gerealiseerd.’
Ontwikkelingen
venlo Greenpark is volop in
ontwikkeling. naast de innovatoren
en villa flora, wordt er gewerkt aan de
aanleg van de Greenportlane als nieuwe
ontsluitingsweg en er wordt een fiets-
en voetgangersverbinding gerealiseerd.
alles op venlo Greenpark wordt
ontworpen en ontwikkeld vanuit het
duurzaamheidconcept, gebaseerd op
het hergebruik van grondstoffen zodat
producten 100% recyclebaar zijn.
Informatie:
Franc Hoogstede
T 088-55 33 000
www.venlogreenpark.nl
www.villaflora.nl
Op 1 juni 2012 zullen wij even stilstaan bij de mijlpaal dat wij inmiddels
twintig jaar bestaan. Heel even maar en daarna gaan we snel door,
werken aan onze visie als drijvende kracht voor een duurzame toekomst.
comfort. ieder project inspireert ons
steeds opnieuw.’
Elk bedrijf begint met een idee en een
visie op de markt
blaauw: ‘mijn werkomgeving bij
unilever heeft mij destijds aangezet tot
denken over het milieu en geldbespa-
ring. ik was verantwoordelijk voor het
vermarkten van pakjes margarine zoals
philip blaauw, oprichter en ceo van
innaX Group: ‘wij kijken niet graag
terug omdat we gericht zijn op de
toekomst. binnen ons werkgebied valt
er nog zo veel te doen. toch kiezen we
ervoor om op 1 juni samen met onze
medewerkers even terug te blikken,
want het is natuurlijk wel bijzonder. al
twintig jaar dragen we bij aan verlaging
van energiekosten en verhoging van
innaX viert 20-jariG jubileum/
32 innaX viert 20-jarig jubileum
› Van innovatieve start
blueband. de vraag wat er eigenlijk met
die grote hoeveelheden lege kuipjes
gebeurde, nadat de margarine was ge-
nuttigd, hield mij bezig. we kunnen onze
aarde namelijk niet blijven vervuilen.
ik heb toen voor mezelf besloten dat ik
wilde bijdragen aan het creëren van een
duurzame toekomst, waarbij afval niet
nodig is en energie uit de natuur wordt
gehaald. daarbij heeft innaX zich vanaf
het begin gericht op gebouwen, daar die
sector verreweg de grootste vervuiler is.’
Succesvolle combinatie van milieu en
kosten besparen
het is noodzakelijk om de aarde niet
RADAR 1 2012
verder uit te putten en geen grote
klimaatrisico’s te nemen door enorme
co2-emissies te reduceren. om hier een
bijdrage aan te leveren is philip blaauw
in 1992 de innaX Group gestart vanuit
een kubuswoning in rotterdam, toen
nog onder de naam cycle systems. hij
had hierbij als doel om een succesvolle
combinatie te vinden van milieu en
kosten besparen en dat is gelukt.
blaauw: ‘vanaf het begin is innaX een
‘milieu-doe-bedrijf’ geweest, wat we
nu ‘dienstverlener voor gebouwver-
duurzaming’ noemen. we willen vooral
echt milieuverbeteringen doorvoeren,
alleen adviseren en erover praten is niet
voldoende. we zijn gestart met com-
plete systemen voor afvalscheiding in
ziekenhuizen en kantoren. al snel werd
energiemanagement een onderdeel
van onze diensten, opgezet door jörgen
waagenaar nu de algemeen directeur
van innaX in nederland.’
Duurzame gebouwen voor iedereen
na een lastige periode zonder groei
eind jaren negentig, is innaX inmiddels
doorgegroeid naar 250 medewerkers.
ondanks de huidige economisch moei-
lijke tijden staat de koers vol op snelle
verdere groei. steeds meer organisaties
delen onze visie dat het verduurzamen
van gebouwen, economisch en ecolo-
gisch, de enige juiste weg is. ons motto:
sustainable buildings for everyone.
Europese groei
vanaf 2009 is innaX via overnames
gestart in duitsland en frankrijk. niet
alleen wordt op deze manier de techno-
logische kennis uitgebreid, innaX heeft
ook de omvang om in hoog tempo in-
novaties door te voeren voor het steeds
verder verbeteren van de diensten en
oplossingen.
blaauw: ‘naast de technische kant is
in de afgelopen jaren ook ‘financial
engineering’ toegevoegd aan onze
kernactiviteiten. uit onderzoek bleek
dat financiering en beperkte investe-
ringsbudgetten voor veel klanten dé
bottleneck zijn bij het verduurzamen. die
lossen we nu in de meeste gevallen voor
onze opdrachtgevers op.’
Gebouw als energiecentrale
energie is overal, als je maar goed weet
te zoeken: in de zon, de grond, het water
en in opslag- en terugwinningssyste-
men. de toekomst van de energievoor-
ziening is decentraal, gebouwen worden
energiecentrales.
blaauw: ‘vanuit deze visie willen wij
een leidende speler zijn in de noord-
europese markt van energiediensten. op
deze manier willen wij u als onze klant
of toekomstige klant maximaal onder-
steunen bij het verlagen van de kosten
en van de co2-emissies.’
› Tot innovatie projecten
Impressie Alliander Duiven
aantoonbaarduurzaam/
16 innaX kiest voor de mvo prestatieladder
gericht is op de toekomst van onze
planeet.
opdrachtgevers duurzaam inspireren
naast onze eigen organisatie onder-
steunen wij onze opdrachtgevers bij
het maken van de juiste keuzes. onze
diensten zijn gerelateerd aan duurzaam-
heidvraagstukken.
Objectief inzicht in prestaties
de mvo prestatieladder geeft een objec-
tief inzicht in de mvo-inspanningen van
een organisatie, maakt deze meetbaar,
vergelijkbaar en leidt tot een certificaat.
de internationale norm voor mvo, iso
26000 met als kernthema’s behoorlijk
bestuur, people, planet en profit, is een
onze duurzaamheidambitie is gebaseerd
op de volgende drie pijlers. door deze
continu te verbeteren, kunnen wij iedere
dag weer beter zorg dragen voor onze
planeet.
mensen vormen de basis van ons succes
wij beschouwen onze medewerkers als
ons belangrijkste kapitaal. wij streven naar
een duurzame relatie met onze medewer-
kers en zien ze als ondernemend, zelf-
standig, competent en in het bezit van een
flinke dosis verantwoordelijkheidsbesef.
duurzaamheid is geen keuze
wij zijn er van overtuigd dat verant-
woord ondernemen bijdraagt aan een
gezonde bedrijfsvoering en daarmee
belangrijke inspiratiebron geweest voor
de mvo prestatieladder.
johan Kamp, manager kwaliteit bij innaX:
‘iso 26000 is niet certificeerbaar en wij
willen graag een certificaat zodat het
aantoonbaar is dat we duurzaam onderne-
men. daarnaast is de mvo prestatielad-
der goed te combineren met de huidige
managementsystemen die we nu al
hebben als iso 14001 en 9001.’
MVO Prestatieladder
de mvo prestatieladder staat voor het
integreren van de uitgangspunten voor
duurzaam ondernemen, het transparant
maken van de maatregelen die worden
genomen om duurzame resultaten te
boeken en het vaststellen van de status
quo in dit proces. de mvo prestatielad-
der kent vijf niveaus, met als voornaamste
verschil de oplopende betrokkenheid
van stakeholders. beginnend bij directe
belanghebbenden op niveau 1, ontwikkelt
de betrokkenheid zich via indirect betrok-
kenen en de branche, naar de keten en de
samenleving op niveau 4 en 5. om gecer-
tificeerd te kunnen worden, dient er een
managementsysteem aanwezig te zijn op
basis van plan, do, check, act. daarnaast
moet duidelijk zijn wat de plannen zijn om
te groeien naar een volgend niveau.
johan Kamp: ‘wij steken voor 2012 in op
niveau drie van de mvo prestatieladder.
onze medewerkers, klanten, aandeelhou-
ders, directie en anderen spreken steeds
meer hun verwachting naar ons uit met
betrekking tot onze activiteiten. met de
mvo prestatieladder kunnen we hier ge-
hoor aan geven. in het ideale geval willen
wij ook anderen motiveren om duurzaam-
heid te omarmen.’
Wij geloven in een duurzame toekomst. Voor de aanpak van al onze
activiteiten maken wij gebruik van diverse normen en certificaten.
Hiermee garanderen wij de dagelijkse aandacht voor milieu,
duurzaamheid en kwaliteit in al onze processen. Om ook aantoonbaar
te maken dat wij maatschappelijk verantwoord ondernemen, kiezen wij
voor de methodiek van de MVO Prestatieladder. Hiermee willen wij onze
inspanningen extern toetsen en objectief inzichtelijk maken.
› Duurzaamheid is geen keuze
Informatie:
Joop van der Voort
T 088-55 33 000
17 de duurzame aanpak van Klimaatcorporatie stichting woonstede
van woonstede. 'we kunnen van de
daken roepen dat we een duurzame
corporatie zijn, maar mensen zullen het
moeten ervaren. door ons te certificeren
als klimaatcorporatie begrijpt iedereen
veel beter wat wij onder duurzaamheid
verstaan en hoe wij daad bij het woord
voegen.’
Minimaal energielabel B in 2025
stichting woonstede is van mening dat
een duurzame woning lagere woonlas-
ten moet opleveren voor haar huurders.
het energielabel speelt daarbij een
belangrijke rol. de corporatie streeft er
naar ruim 9.000 woningen in 2025 met
gemiddeld minimaal energielabel b te
hebben voorzien. om deze doelstelling
concreet te maken, worden conform het
klimaatconvenant in goed overleg met
de huurdersbond de nodige duurzaam-
heidsmaatregelen doorgevoerd.
‘duurzaamheid vergt vaak een hands-on
mentaliteit', zegt rijken. 'aan de hand
als woningcorporatie moet stichting
woonstede voldoen aan het landelijk
convenant voor energiebesparing van
de corporatiesector. hiertoe heeft stich-
ting woonstede zich als vierde laten
certificeren als klimaatcorporatie. daar-
naast zijn de huurdersbond en stichting
woonstede tot de conclusie gekomen
dat er op lokaal niveau behoefte was
aan het maken van afspraken in het ver-
lengde van het landelijk convenant. dit
heeft ertoe geleid dat het energiecon-
venant is verrijkt met het klimaatconve-
nant. hierin zijn alle doelstellingen en
afspraken vastgelegd om een duurzaam
woningbestand te realiseren.
Klimaatcorporatie
woningcorporaties die duurzaamheid
en energiebesparing corporatiebreed
toepassen, kunnen zich door het sKw
laten certificeren als klimaatcorporatie.
‘duurzaamheid zit tussen de oren', zegt
duurzaamheidscoördinator hans rijken
RADAR 1 2012
enerGiebewust wonen en bouwen met laGere woonlasten/
› Balie bij Woonstede
Voor Stichting Woonstede betekent duurzaamheid energiebewust wonen
en bouwen met als doel te besparen en woonlasten te verlagen. Daarom
werkt Woonstede nauw samen met de Huurdersbond en de gemeente Ede.
van de cartotheek van energielabels die
innaX voor ons opstelt en beheert, be-
palen we de duurzaamheidsmaatregelen
per woning. vervolgens toetsen we de
haalbaarheid van deze maatregelen met
de werkelijke situatie en de gewenste
doelstellingen. hierin adviseert innaX
ons zodat we er zeker van zijn dat de
juiste materialen gebruikt worden die
het beste resultaat geven, maar ook
technisch toepasbaar zijn.’
Duurzaam bewonersgedrag
‘samen met de huurdersbond willen
wij de woonlasten van onze huurders
verlagen’, vertelt rijken. ‘het gedrag van
de bewoners speelt daarin een belang-
rijke rol. om hen te informeren en te
enthousiasmeren voor duurzaamheid zet
de huurdersbond onder andere duur-
zaamheidsteams in. wij streven ernaar
om minimaal zeventig procent van de
bewoners mee te krijgen om energiebe-
sparende maatregelen te treffen.’
Grondstoffen worden steeds schaarser en hergebruik wordt dus steeds
noodzakelijker. Daarom introduceert duurzame architect Thomas Rau
®turntoo. INNAX is partner van dit concept. Het is een bedrijfsmodel dat
leidt tot behoud van grondstoffen. Rau pleit hiermee voor performance-
based consumption, oftewel consumeren op prestatiebasis. Geen
bezittingen meer dus, maar tijdelijke prestatiecontracten voor alle
denkbare producten. ®turntoo wil hiermee bereiken dat productie en
consumptie niet langer ten koste gaan van milieu en maatschappij.
‘verGeet eiGendom; de prestatie telt!’ thomas rau. /
18 waarom zou ik de lamp kopen als ik alleen
het licht wil hebben?
› Thomas Rau © Hans Lebbe
in 1992 richtte thomas rau
architectenbureau rau op. de focus
van het bureau ligt op bouwen met
maatschappelijke impact. rau wil aan de
basis staan van systeemveranderingen.
voor hem is het belangrijk om het
ontwerpproces samen met de
opdrachtgever en de gebruikers te
doorlopen. de opdrachtgever krijgt
een gebouw dat aansluit bij zijn
behoeftes en waarmee hij zich volop
kan identificeren. de gebouwen van
rau zijn altijd dienstbaar aan de
omgeving en kenmerken zich door
lowtech-oplossingen voor hightech-
vragen. hierdoor zijn ze zo veel
› Kantoor Rau architecten © Rens van Mierlo/Zero40 studios
®turntoo zorgt voor een nieuwe manier
van produceren en consumeren en wil
de motor zijn van de maatschappelijke
bewustzijnsverandering die leidt tot een
circulaire economie. de onderneming
gaat uit van de gedachte dat een
consument voornamelijk geïnteresseerd
is in de performance van een product en
niet zozeer in het bezit van het product
zelf. zoals rau in interviews zegt:
‘waarom zou ik een lamp kopen om een
boek te kunnen lezen? ik wil toch alleen
licht hebben?’
bij ®turntoo blijft de producent
eigenaar en verantwoordelijk voor de
grondstoffen die samen het product
vormen. de consument huurt dit product
voor een bepaalde performanceduur.
aan het eind van de contractduur neemt
de producent het product weer terug
en verwerkt de grondstoffen tot een
nieuw product. producten worden zo
tijdelijke opslagdepots voor volledig
herinzetbare grondstoffen, in plaats
van verbruiksartikelen die bouwen aan
de afvalberg. omdat gebruikers niet
langer voor de grondstoffen hoeven te
betalen, zijn zij hierdoor financieel veel
voordeliger uit. dankzij ®turntoo kunnen
consumenten dus eenvoudiger in het
bezit komen van innovaties, zonder dat
dit ten koste gaat van het milieu en de
grondstoffenvoorraden.
Verantwoorde leefomgeving
met de verantwoordelijkheid van de
energienota, stimuleert het concept
de producent niet alleen om een
volledig recyclebaar, maar ook een
energiezuiniger product af te leveren.
RADAR 1 2012
mogelijk co2-neutraal, energieneutraal
of energieleverend, en budgettair te
verantwoorden.
®turntoo
met een steeds snellere innovatiecyclus
van producten, ontstaat er bij
consumenten het verlangen om
producten te vervangen lang voordat
deze het einde van hun levenscyclus
hebben bereikt. op dit moment belanden
producten die nog prima functioneren
en waar waardevolle grondstoffen
inzitten op de afvalberg. rau’s jongste
onderneming ®turntoo gaat de uitdaging
aan om dit probleem het hoofd te bieden.
door de verandering van verbruik naar
gebruik, oftewel naar maatschappelijk
verantwoord consumeren, verandert
automatisch de manier van ontwerpen
en produceren. ieder product wordt
een ‘grondstoffenbank’ waardoor
consumeren en produceren geen
negatieve effecten meer kennen.
®turntoo wil hele leefomgevingen,
inclusief gebouwen, gaan aanbieden op
basis van dit concept.
INNAX partner van Turntoo
philip blaauw, ceo innaX Group:
‘thomas rau is een man met een
heldere toekomstvisie: grondstoffen
worden schaars, we putten onze aarde
uit. de manier om daar wat aan te doen,
is om de leveranciers te verplichten de
grondstoffen terug te nemen na gebruik
van hun producten. deze oplossing sluit
aan bij onze visie op verduurzaming
van gebouwen. elk gebouw is in staat
om meer energie op te wekken dan te
gebruiken. innaX biedt voor duurzame
energieopwekking compleet verzorgde
contracting aan. de klant koopt als het
ware comfort voor zijn gebouw. de
installaties blijven hierbij in eigendom
van innaX. wij spreken slechts
de prestatie af en garanderen die
(warmte, koude, maar ook bijvoorbeeld
kostenbesparingen en co2-emissies).
het ontwerp, de bouw en exploitatie
worden door innaX verzorgd. na afloop
van de contractperiode nemen wij de
installatie terug. omdat dit naadloos
past in het ®turntoo-concept, is innaX
gevraagd als een van de partners voor
dit project.’
INNAX en de Koninklijke Nederlandse Zwembond zijn een
samenwerking aangegaan voor de komende vier jaren. Wij hebben
ons als sponsor verbonden aan het jeugdwaterpolo. Daarnaast gaan
we samenwerken met 2521 Gewoon Zwemmen, een onder regie van de
KNZB ontwikkeld duurzaam zwembadconcept waarin gezondheid door
beweging centraal staat.
innaX nieuwe sponsor van de KoninKlijKe nederlandse zwembond/
20 innaX nieuwe sponsor van de Koninklijke nederlandse zwembond
› INNAX nieuwe sponsor Koninklijke Nederlandse Zwembond
jörgen waagenaar, algemeen directeur
innaX: ‘direct en indirect willen wij
onze bijdrage leveren aan een duurzame
toekomst. een gezonde levensstijl mag
daarin niet ontbreken. wij hebben
ons daarom verbonden als partner
aan het eK waterpolo en het Knzb
jeugdwaterpolo. immers, de jeugd heeft
de toekomst. wij zijn als bedrijf al enige
jaren bekend met de waterpolosport.
reeds enkele jaren zijn wij verbonden
als sponsor aan polar bears uit ede.
deze positieve ervaring heeft ertoe
geleid om de sport in de breedte verder
te omarmen. de samenwerking met de
Knzb heeft er bovendien toe geleidt
dat wij betrokken zijn geraakt bij het
duurzame zwembadconcept 2521
Gewoon zwemmen. wij verzorgen als
innaX de duurzame energievoorziening
van dit concept waardoor het
partnership met de Knzb ook een
duidelijke business doelstelling heeft.’
jan Kossen, directeur van de Knzb: ‘wij
zijn bijzonder verheugd met innaX als
nieuwe sponsor van het waterpolo en
partner van 2521 Gewoon zwemmen.
wij zoeken als Knzb voortdurend naar
verbreding en verdieping van onze
dienstverlening en productaanbod.
met de komst van innaX zijn wij als
Knzb in staat om een enorme impuls
te gaan geven aan het jeugdwaterpolo
in nederland. waterpolo zit enorm in
de lift als sport en wij willen dit graag
doorzetten met een sterk breedteplan
vanaf de jongste jeugd. binnen het 2521
Gewoon zwemmen zwembad concept
heeft innaX aangetoond dat de
energiekosten tenminste 30% lager kan
uitkomen dan bij een regulier zwembad,
waardoor de co2-uitstoot ook 25%
lager is. met innaX als partner kunnen
we echt verschil gaan maken voor de
zwembad ontwikkeling in binnen- en
buitenland.’
Waterpolo is spetterend!
waterpolo is in 1869 ontstaan en
sinds 1900 een olympische sport
voor de mannen en sinds 2000 voor
de vrouwen. nederland heeft met
ruim 30.000 actieve beoefenaars
de grootste waterpolocompetitie
ter wereld. nederland is bijna altijd
vertegenwoordigd op de olympische
spelen. in 1976 haalden de mannen de
derde plaats en de dames zijn olympisch
Kampioen geworden in 2008. ook alle
jeugdteams zijn de afgelopen jaren
succesvol geweest op de europese en
wereld jeugd Kampioenschappen.
waterpolo is een combinatie van
zwemmen, snelheid en teamsport. de
teams gaan tot het uiterste. je ziet
elementen terug van sporten als voetbal,
handbal en rugby. het spel is spannend,
strategisch, intensief en nooit saai.
Snel en krachtig
waterpolowedstrijden duren vier keer
acht minuten. na elke spelronde is er
een moment van rust en er mag veel
RADAR
› Jeugdwaterpolo is spetterend
1 2012
gewisseld worden. de tijdsdruk is hoog.
als een team binnen 30 seconden
geen schot op het doel doet, krijgt de
tegenstander de bal. je hebt tactisch
inzicht nodig om de verdedigers slim te
omzeilen. daarnaast mag je de bal maar
met één hand spelen, dus een goede
techniek en motoriek zijn noodzakelijk.
Mini waterpolo
waterpolo voor de jongsten is bijna
hetzelfde als volwassen waterpolo.
alleen zijn alle regels wat aangepast
voor de jongere spelers: de wedstrijden
zijn korter, het veld is kleiner en de
spelregels zijn makkelijker.
INNAX mini waterpolo event
begin dit jaar vond het innaX mini
waterpolo event plaats voor de jeugd
geboren in 2000 en 2001. zestien
verenigingen hadden zich ingeschreven
voor de minicompetitie die plaatsvond
in het zwembad den ekkerman in
veldhoven. de winnaars van de
waterpolotoernooien die de Knzb in
het land organiseerde in de periode tot
en met december hebben aan dit event
deelgenomen. in samenwerking met
zwemvereniging njord in veldhoven
heeft de Knzb samen met innaX de
deelnemende clubs en kinderen een
energieke en sportieve dag bezorgd.
EK Waterpolo 2012
van 16 tot en met 29 januari 2012
was de crème de lá crème van het
mondiale waterpolo in het pieter van
den hoogenband zwemstadion te
bewonderen tijdens het eK waterpolo
2012. innaX was tevens sponsor van
het eK. met gepaste trots kijken we
terug op een geslaagd evenement.
22 jörgen waagenaar, algemeen directeur innaX Gebouw & omGevinG
pervlakte waardoor ze optimaal gebruik
kunnen maken van zonne-energie. ze
staan in contact met de aarde voor het
toepassen van geothermische energie-
oplossingen. daarnaast zijn gebouwen
geschikt voor het gebruik van windener-
gie. bovendien wordt de energieop-
wekking uit duurzame bronnen steeds
goedkoper door de toenemende vraag
ernaar. Gebouwen zijn in potentie ideale
energiecentrales.
De energiecentrale van Werner & Mertz
de fabriek van werner & mertz in
mainz, duitsland, toont in de praktijk hoe
Van energiegebruiker naar
energie-opwekker
de uitdaging is om de huidige ‘energie-
gebruikers’ om te zetten in ‘energie-
opwekkers’. we weten als mensheid
inmiddels hoe we duurzame bronnen
als zon, wind en aardwarmte kunnen
gebruiken om energie op te wekken.
met de inzet van onder meer zonnepa-
nelen, isolatie, windmolens, biomassa
en warmte/koude-opslag installaties
kan er voldoende energie rondom een
gebouw worden gemobiliseerd voor
een comfortabel en toekomstbestendig
gebouw. Gebouwen hebben een op-
een gebouw als energiecentrale kan
functioneren. in dit gebouw van 9.000 m2
wordt onder meer gebruik gemaakt van
de aardkorst, het grondwater, de zon
en wind om energie op te wekken. de
energie die het gebouw opwekt is vol-
doende voor een hoog comfortgehalte
in het gebouw en levert voor vijf tot zes
woningen extra energie op. dit gebouw
is een energiecentrale geworden.
Tijd voor reflectie
we steken veel tijd en energie in het
omgaan met de effecten van de milieu-
belasting, waaronder de co2-uitstoot.
bijvoorbeeld in nederland, waar we
miljarden steken in drastische maatre-
gelen om de benodigde waterkering te
verzekeren. daarnaast nemen grond-
stofhoeveelheden als steenkool, aard-
gas en uranium af. de energiecentrales
die we nu kennen zullen daarom straks
niet meer bestaan. tot die tijd doen we
enorme investeringen in de noodzake-
lijke infrastructuur om de elders opge-
wekte energie op de plek van bestem-
ming te krijgen. hoeveel logischer is het
om onze tijd en energie te stoppen in
het ombouwen van een gebouw in een
energiecentrale. het levert een kosten-
besparing op, de eigenaar is minder of
niet afhankelijk van de energieleveran-
cier en veelal neemt het comfort toe.
Anders denken
een duurzame toekomst eist dat we an-
ders gaan denken en actie ondernemen.
het gebouw van werner & mertz is nu
nog een uitzondering, maar wat houdt u
tegen om van uw gebouw een energie-
centrale te maken?
elK Gebouw is een potentiële enerGiecentrale./
De belasting van de aarde neemt gestaag toe. Kijken we alleen al naar
de energiebehoefte, dan zien we dat deze in 2030 twee keer zo groot
is, terwijl het zou moeten halveren. Immers, de fossiele brandstoffen
raken op. Gebouwen zijn verantwoordelijk voor maar liefst 40% van het
totale energiegebruik in Nederland. Daarmee zijn zij een belangrijk deel
van het probleem maar óók van de oplossing. Want elk gebouw is een
potentiële energiecentrale. Elk gebouw is in staat om meer energie op te
wekken dan te gebruiken. Wat houdt ons tegen?
› Jörgen Waagenaar | Fotografie: Enith Stenhuijs
vastGoed budGetneutraal verduurzamen met esco’s/
23 vastgoed budgetneutraal verduurzamen met esco’s
beter in vergelijking met projecten die
uitgevoerd worden op basis van een
inspanningsverplichting. daarbij kost
het verduurzamingtraject de opdracht-
gever niets extra’s. de esco financiert
de investeringen en de exploitatie uit
de energiebesparing die gedurende de
contractperiode wordt bereikt. naarmate
de contractperiode langer is en de be-
sparingsmogelijkheden groter zijn, zal de
esco meer kunnen investeren. op deze
wijze ontstaat er een win-winsituatie
tussen opdrachtgever en esco. een
esco realiseert energiebesparing en
waardegroei van vastgoed. esco’s zijn
bovendien uitermate geschikt om de split
incentive te doorbreken. eigenaar en
huurder worden namelijk beiden direct
beter van de investering door de esco.
energy service companies, zoals
innaX, zijn nog een vrij nieuw begrip
op de nederlandse vastgoedmarkt. een
esco neemt de aanleg, het onderhoud
én beheer van (klimaat)installaties van
gebouwen over op basis van een pres-
tatiecontract. zij garanderen verbeterde
prestaties in co2- en energiebesparing en
kunnen ook indien gewenst zorg dragen
voor de financiering van het project.
esco’s zijn vooral interessant voor
gebouwen met grotere installaties. denk
hierbij aan zwembaden, ziekenhuizen,
zorginstellingen, kantoren, scholen en
sporthallen (of combinaties hiervan).
Win-winsituatie
de kwaliteit van projecten op basis van
prestatiecontracten is doorgaans veel
Integrale aanpak
een integrale aanpak is typerend voor
esco’s. het prestatiecontract hoeft zich
niet te beperken tot enkel energiebespa-
ring. in het contract kunnen bijvoorbeeld
ook afspraken gemaakt worden over de
verbetering van het binnenklimaat en de
brandveiligheid van een gebouw. om de
esco in staat te stellen meer maatrege-
len te nemen, verdient een langdurige
samenwerking de voorkeur. de esco kan
dan, binnen een project, de opbrengsten
uit energiebesparende maatregelen met
een korte terugverdientijd, gebruiken om
ingrepen met een lange terugverdientijd
te financieren.
Bewezen concept
in de verenigde staten, duitsland en
Groot brittannië realiseren esco’s al een
gegarandeerde besparing van gemid-
deld 30 procent op de energiekosten.
de renovatie en verduurzaming van de
empire state building in new York is hier
een mooi voorbeeld van. dit leverde een
bespaargarantie op van 38 procent op
energie, goed voor 4,4 miljoen dollar per
jaar. de terugverdientijd van deze inves-
tering bedroeg nog geen vier jaar.
ESCo-platform in Nederland
ondanks de positieve resultaten in
binnen- en buitenland, zijn esco’s nog
relatief onbekend in ons land. om het
dienstenaanbod van esco’s inzichtelijk
te maken, onderzoekt agentschap nl
met diverse marktpartijen de haalbaar-
heid voor een nederlands platform voor
esco-dienstverlening. het platform zal
vastgoedeigenaren gaan voorzien van
informatie en hen ondersteunen bij aan-
bestedingstrajecten.
Een Energy Service Company (‘ESCo’) stelt vastgoedorganisaties in
staat hun gebouwen budgetneutraal te verduurzamen op basis van
prestatiecontracten. In ondermeer de Verenigde Staten en Duitsland heeft
dit concept zich reeds bewezen. Nu is het de beurt aan Nederland, waar
ir. Albert Hulshoff zich, binnen het team utiliteitsbouw van Agentschap NL,
richt op de commerciële vastgoedsector met als specialisme ESCo’s.
› Verduurzaming via een ESCo leverde een bespaargarantie op van 38%op energie, goed voor 4,4 miljoen dollar per jaar.
Ooghduijne Vastgoed beheert het Park Ooghduijne van Landal GreenParks in Julianadorp aan Zee. Als
beheerder van dit park heeft Ooghduijne drie doelgroepen die naar tevredenheid gebruik willen maken van het
park: de eigenaren, de gasten van Landal GreenParks en de organisatie van Landal GreenParks. De eigenaren
hebben graag een lage energierekening, de gasten een zorgeloze vakantie en Landal GreenParks maakt zich
sterk voor de natuur, haar gasten en de samenleving.
optimaal binnenKlimaat danKzij de wKK/
24 duurzaam recreatieplezier bij landal Greenparks
(plaza) van het park. dit leverde een
jaarlijkse co2-reductie op van 380.000
kilogram. daarnaast voldeed het
zwembad voor de ingebruikname niet
aan de comforteisen. de installatie die
het zwembad op temperatuur bracht,
werkte niet optimaal waardoor het
binnenklimaat niet ideaal kon worden
beheerd. de warmtepomp en de
luchtbehandelingskasten van de wKK
weten de luchtvochtigheid nu op een
constant te houden.
het recreatiecentrum van het park maakt
al jaren gebruik van een wKK-installatie
voor de energievoorziening. anno
2011 is het centrum uitgebreid en de
energievoorziening daarop aangepast.
Duurzame installatie
rekening houdend met alle belangen in
het park heeft ooghduijne vastgoed in
2001 een energiezuinige start gemaakt
door een wKK-installatie in gebruik
te nemen voor het recreatiecentrum
op 1 november 2008 is gestart met de
verbouwing en uitbreiding van het plaza.
alle voorbereidingen zijn getroffen
voor de komst van een restaurant, een
bowlingbaan, een kinderspeelzaal en 58
nieuwe appartementen zijn in aanbouw.
‘de wKK-installatie van het plaza heeft
zich over de jaren heen bewezen',
zegt penningmeester jan hermsen bij
ooghduijne vastgoed. 'de installatie
werkt naar behoren en de exploitatie
RADAR 1 2012
via innaX verloopt goed. bij de
uitbreiding van het plaza hebben wij
innaX wederom gevraagd om voor de
juiste installatie en exploitatie voor de
energievoorziening te zorgen. hierbij
streefden we naar één beheersysteem
voor alle installaties.’
Betrouwbaar tarief
ooghduijne vastgoed en innaX hebben
een tienjarige overeenkomst gesloten
voor de full-service exploitatie van de
energievoorziening. dit houdt in dat
ooghduijne vastgoed een maandelijks
vastrecht betaalt voor het technisch
beheer en onderhoud, verzekeringen
en management. de onderneming heeft
hierdoor geen omkijken meer naar de
installatie. innaX rapporteert maandelijks
aan ooghduijne over het energiegebruik,
de besparingen en het rendement van de
installatie. het park heeft zo volledig inzicht
in het functioneren van de installatie en
kan deze toetsen op prestaties.
landal Greenparks onderscheidt zich
van andere aanbieders door het open
karakter van de parken. de begrippen
rust, ruimte en natuur zijn de belangrijkste
karakteristieken van de parken.
de organisatie voelt zich nauw
verbonden met de naaste omgeving en
maakt zich sterk voor natuur, gast en
samenleving. zij noemen dat betrokken
ondernemen. een duurzame energie-
installatie draagt bij aan deze visie.
Informatie:
Franc Hoogstede
T 088-55 33 000
www.landal.nl
Schone lucht, minder afval, elektrisch rijden, zelfvoorzienend in
energiebehoefte; het zijn maar een paar voorbeelden van de missies die
ondernemer en hoogleraar Ad van Wijk nastreeft bij het ontwikkelen van
The Green Campus aan deTU Delft. Duurzaam, innovatief en inspirerend
zijn hierbij de sleutelwoorden.
zelfvoorzienend in enerGiebehoefte/
26 de Green campus aan de tu delft
› Ad van Wijk, hoogleraar future energy systems TU Delft
door de oprichting van het bedrijf Green
campus company in de zomer van
2011, heeft van wijk een officiële start
gemaakt met het ontwikkelen van een
duurzame, groene campus voor tu delft.
de plannen voor the Green campus
beslaan meerdere opvallende projecten
die niet alleen duurzaam zijn maar ook
economisch rendabel moeten zijn.
Multi-inzetbare projecten
bij de ingang van de campus zal
‘de harp’ gezichtsbepalend zijn.
deze enorme windturbine en zonne-
energiecentrale zal de behuizing
vormen van een cockpit, meetingrooms,
the green campus store en andere
faciliteiten. ook wordt er een nieuwe
parkeergarage gerealiseerd waarin
voldoende oplaadpunten zullen zijn
voor elektrische auto’s. in de toekomst
moet de garage gaan werken als een
elektriciteitscentrale. dit kan doordat de
auto’s die erin staan energie opwekken
met brandstofcellen.
langs de Kruithuisweg komt een energy
wall met interactieve led-verlichting
die door middel van zonnecellen en
RADAR
› Impressie Energy Wall
1 2012
Over Ad van Wijk /
ad van wijk heeft een achtergrond
in zowel wetenschappelijk
onderzoek en onderwijs op het
gebied van energie, als in innovatie
en ondernemerschap. hij is
hoogleraar future energy systems
aan de tu delft en was zowel
oprichter als ceo van econcern,
een bedrijf dat zich richtte op
het ontwikkelen van producten,
projecten en services op het gebied
van duurzame energie.
binnen tu delft wil ad van
wijk het energieonderzoek
uitbouwen. leidraad daarbij is zijn
toekomstbeeld van tu delft als
‘leading university in sustainable
energy research’. van wijk: “the
Green campus is er niet alleen
voor de studenten, maar ook
voor het bedrijfsleven. vanaf de
planvorming denken studenten
en bedrijven mee in de realisatie
van the Green campus. ook in de
exploitatie moet de campus zorgen
voor meer bedrijvigheid, zodat het
zowel ecologisch als economisch
duurzaam is.” meer informatie
over Green campus is te vinden op
www.the-green-campus.com. meer
over ad van wijk, onder andere zijn
inaugurele rede kunt u vinden op
www.profadvanwijk.com.
windturbines energie opwekt en met
elektrisch geladen kabels het fijnstof in
de lucht vermindert.
daarnaast zijn er plannen voor een
fitnessruimte waar je als bezoeker
energie genereert tijdens het sporten.
als alles volgens plan verloopt, wordt
de energy wall als eerst gerealiseerd,
en volgt daarna de rest van de plannen,
waaronder ook een groen hotel en een
aantal groene restaurants.
Energyclub TU Delft
de beste technologieën moeten ervoor
zorgen dat de campus volledig groen en
duurzaam wordt. de energyclub daagt
studenten uit om via Green campus the
Game ideeën op te doen en te delen om
de campus nog groener te maken.
van wijk: ‘dit project is voor velen
nu al een bron van inspiratie.
externe partijen stellen mensen
en kennis ter beschikking voor
haalbaarheidsonderzoeken, engineering
en realisering van alle projecten.
innaX is bijvoorbeeld betrokken bij de
ontwikkeling van het energieconcept
en het meten van het energieverbruik in
gelijkspanningsnetten. voor studenten is
het natuurlijk een uitgelezen onderwerp
om als afstudeer- of onderzoeksproject
te gebruiken.’
De Nederlandse vastgoedsector kampt met gehele of gedeeltelijke leegstand, die volgens prognoses kan
oplopen tot 25%. Deze leegstand brengt energetische uitdagingen met zich mee waar vaak niet goed mee om
wordt gegaan. Energie- en geldverspilling zijn dan het gevolg en dat is zonde. Gemiddeld zou er in deze situatie
zeker 25% kunnen worden bespaard op energiekosten. Bij een gebouw van 4.000 m2 betekent dit al snel een
besparing van 15.000 euro per jaar.
de GoedKoopste Kilowattuur is noG altijd de niet GebruiKte/
28 de goedkoopste kilowattuur is nog altijd de niet gebruikte
ook het transportcontract dat met de
netbeheerder is afgesloten, garandeert
een bepaald vermogen waar, ongeacht
of er gebruik van wordt gemaakt, voor
betaald moet worden.
Kennis in de markt
er is nog veel onbekend bij
gebouweigenaren en -beheerders over
het werkelijke energiegebruik tijdens
leegstand en de mogelijkheden om
hierop te besparen. zo zijn er minder
‘ogen’ in het gebouw die toezien op wat
er in het gebouw plaatsvindt, aangezien
er minder of geen gebruikers zijn. hier
moeten andere controlefuncties of
Situatie
energiecontracten zijn vaak afgesloten
op basis van een volle bezetting.
als er vervolgens een gedeelte van
het pand leeg komt te staan, zouden
de contracten en de technische
installaties daarop moeten worden
aangepast, en dat gebeurt nog lang
niet altijd. het gevolg is dat de nota’s
veel hoger uitvallen dan nodig is. in het
energieleveringscontract wordt meestal
een bepaalde afname afgesproken,
en als dat volume niet wordt gehaald,
bijvoorbeeld door leegstand, dan
moet er toch betaald worden voor de
afgesproken minimale hoeveelheid.
technologische oplossingen worden
ingezet. het komt voor dat het over het
hoofd gezien wordt dat het vermogen
honderden kilowatts per maand naar
beneden bijgesteld kan worden. eén
kilowatt stroom kost tussen de één
en anderhalve euro per maand aan
gecontracteerd vermogen, dan praat je
dus over duizenden euro’s per jaar.
belangrijk is dat de eigenaar en de
gebouwbeheerder het besef hebben
dat het gebouw onnodig energie lekt
en dat het een leuke en financieel
interessante sport is om hier direct
iets aan te doen. iedereen heeft in zijn
RADAR
› Leegstaand kantoor
1 2012
thuissituatie door dat er sprake is van
verspilling als de douche aanstaat
terwijl er niemand onder staat. als men
met dezelfde bril op naar (gedeeltelijk)
leegstaande gebouwen kijkt, is hier echt
veel te halen! hierbij moet overigens
wel opgelet worden dat de kraan
niet helemaal (maar precies genoeg)
dichtgedraaid wordt, om schade aan het
gebouw te voorkomen.
Duurzame aanpak tegen leegstand
innaX en beheerder van leegstaand
vastgoed fmt vastgoedbeheer
erkennen deze problematiek en
bieden samen een krachtige aanpak
om leegstaand vastgoed duurzaam
op te waarderen en te beheren.
door de marktkennis op het gebied
van leegstandbeheer van fmt te
combineren met het energiebeheer
van innaX, hebben wij gezamenlijk
een aanpak ontwikkeld die aansluit
op de behoeften van eigenaren en
toekomstige huurders.
de aanpak om leegstaand vastgoed
duurzaam te beheren is vooral
gericht op de techniek en energie.
allereerst wordt het inzicht in het
energiegebruik via gedetailleerde
meetprofielen verbeterd en contracten
en administratie worden gestroomlijnd.
aan de hand van praktijkonderzoeken,
wordt vervolgens gezorgd dat de
capaciteit van de installatie aansluit op
de situatie (leegstand, tijdelijk gebruik,
verhuur). dit maakt het mogelijk om
gemiddeld (kosten)besparingen van 25%
te realiseren.
elke situatie en elk gebouw is uniek
en er is dus geen standaardoplossing.
in feite maakt het niet uit of je het
verduurzamen in eigen hand houdt of
volledig uitbesteedt. belangrijk is dat er
grip op de situatie komt, want zolang dat
niet gebeurt, betalen we met z’n allen.
Zes tips om energie te besparen
» meten is weten. zorg dat je
de juiste meters hebt en dat je
weet wat er gemeten wordt.
op hoofdniveau maar ook op
tussenniveau.
» hou rekening met
meteorologische gegevens.
als het erg koud is geweest,
is het niet vreemd om meer te
verbruiken.
» vergelijk de gegevens met de
gegevens van het
energieverbruik van een
gemiddeld gebouw op de
website van agentschapnl.nl.
» Kijk naar de energiecontracten.
val je buiten de bandbreedte?
dan is het tijd om ze aan te
passen aan de huidige situatie.
» Kijk naar hoe energiezuinig de
installatie is. vijftien jaar oude
ketels zijn een stuk minder
zuinig dan de ketels die
tegenwoordig gebruikt worden.
» zorg dat de bedrijfstijden
en de instellingen van de
klimaatinstallaties aansluiten op
de werkelijke gebruikssituatie.
Informatie:
Simone van Houten
T 088-55 33 000
innaX bouwt mee aan de duurzame pijlers van nsi/
30 innaX bouwt mee aan de duurzame pijlers van nsi
Informatie:
Edwin Terlaak
T 088-55 33 000
www.nsi.nl
seerd op drie pijlers: verduurzaming van
de portefeuille, advisering en dienst-
verlening aan huurders en strategische
partnering.
Bestaande voorraad biedt kansen
met haar ‘nieuwe’ hoofdkantoor in
hoofddorp laat nsi zien dat juist de
bestaande voorraad veel kansen biedt
voor mooie resultaten. in samenwerking
met de adviseurs van innaX is een
leegstaand kantoor uit de portefeuille
in twee maanden tijd verduurzaamd
van energielabel f naar a. het kantoor
verbruikt zo’n 40% minder energie en de
co2-uitstoot is sterk gereduceerd. voor
deze verduurzaming kreeg nsi, tijdens de
Als belegger in kantoren en winkels
streeft nsi naar duurzame waardeont-
wikkeling, waarbij de aandachtsverdeling
voor milieu, huurderstevredenheid en
rendement op een verantwoorde manier
in balans is. nsi richt zich hierbij niet
alleen op het vastgoed, de ‘stenen’, maar
ook op de relatie met huurders, leveran-
ciers en andere stakeholders. duurzaam-
heid is meer dan het verduurzamen van
gebouwen alleen. ook dienstverlening
aan huurders, bijvoorbeeld via ener-
giebesparingadviezen, en strategische
partnering met marktpartijen en kennisin-
stituten zijn belangrijk om een duurzame
vastgoedketen tot stand te brengen.
samengevat is de aanpak van nsi geba-
provada, uit handen van agentschapnl
een energielabelposter uitgereikt.
ook voor de rest van haar portefeuille
richt nsi zich in samenwerking met in-
naX op energiebesparing, vergroening
van de energievoorziening en beperking
van de milieubelasting bij onder meer
renovatie, onderhoud en beheer. veel
energieaansluitingen zijn inmiddels
digitaal bemeterd. met het energiemoni-
toringsysteem e-view van innaX zijn de
verbruiksgegevens real time inzichtelijk
en onderling vergelijkbaar. zo wordt
direct duidelijk waar in de portefeuille
zich de grootste verduurzamingkansen
bevinden.
Strategische partnering
de samenwerking tussen nsi en innaX
is een voorbeeld van de strategische
partnering die nsi met meer marktpar-
tijen en kennisinstituten beoogt. vanuit
haar ketenverantwoordelijkheid als
vastgoedeigenaar wil nsi uiteindelijk
de verduurzaming van de totale vast-
goedketen stimuleren. zo wil nsi in de
komende periode ook met haar energie-
leveranciers eneco en nuon concrete
plannen uitwerken om de energievoor-
ziening te vergroenen. daarnaast moet
deze samenwerking ervoor zorgen dat
het energieverbruik van de gebouwen,
en ook de gebruikers, verder terugge-
drongen wordt. de verduurzaming van
de vastgoedsector kan namelijk pas echt
succesvol worden als vastgoedeigena-
ren, huurders, adviseurs en leveranciers
samen optrekken.
Gebouwen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 40% van onze
energieconsumptie en CO2-uitstoot, en de vastgoedsector heeft dan
ook een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid. Belegger
NSI is zich hiervan bewust en geeft het thema duurzaamheid daarom
steeds nadrukkelijker aandacht in haar bedrijfsvoering. Niet alleen
met haar eigen duurzame kantoor, maar ook via samenwerking met
partners. Zo werkt NSI onder meer samen met INNAX op het gebied van
energiemanagement.
RADAR 1 2012
/ innovatiebeleid als sleutel voor duurzaamheid/
31 innovatiebeleid als sleutel voor duurzaamheid
Informatie:
Joost Straat
T 088-55 33 000
rijk om feeling te houden met de nieuwste
technologieën. hiermee stellen we niet
het ontdekken van iets nieuws centraal.
nee, waar het om draait is dat we slim en
efficiënt oplossingen voor duurzaamheid
toepassen. soms is iets nieuws nodig,
soms moet het bestaande vernieuwend
toegepast worden of in combinatie met
een andere techniek. dan zetten wij
concrete stappen richting een duurzame
wereld.’
Aardwarmte systemen, energie uit
eigen bodem
aardwarmte is een van de duurzame
energiebronnen die effectief bijdraagt
aan een duurzaam gebouw. het is nog
relatief nieuw in nederland echter steeds
vaker worden systemen aangebracht om
die aardwarmte te benutten.
op het gebied van energie, techniek
en veiligheid hebben gebouwen geen
geheimen meer voor ons. wat het altijd
interessant maakt is het type gebouw. in
elke levensfase van een gebouw kunnen
technieken toegepast worden die bijdra-
gen aan duurzaamheid.
vanaf de ontwerpfase ondersteunen
wij onze klanten bij de keuze in de juiste
toekomstbestendige technieken. en de
markt voor schone installaties groeit
hard. dit komt op dit moment vooral
omdat de prijs van zonnepanelen enorm
snel daalt en aardwarmte zeer aantrek-
kelijk wordt vanwege de hoge gasprijs en
hogere efficiency van de systemen.
joost straat, manager business develop-
ment bij innaX: ‘wij vinden het belang-
straat: ‘de ontwikkelingen rondom deze
systemen houden wij nauw in de gaten.
zo zijn er nu warmtepompen in de markt
dat bij 20% efficiënter dan een conventi-
onele warmtepomp werkt. deze warm-
tepompen zitten niet boven de grond
maar in de grond. de extra winst wordt
behaald doordat dit systeem geen water
omhoog hoeft te pompen. de overdracht
van de warmte vindt direct onder de
grond plaats.’
Zonnepanelen worden steeds goedkoper
het opwekken van elektriciteit mid-
dels zonnepanelen (pv) is de laatste
jaren gegroeid. mede vanwege diverse
subsidiemogelijkheden is het gebruik
toegenomen. zonder subsidies vergden
zonnepanelen een forse investering.
daar is over de jaren heen verandering
in gekomen en de zonnepanelen worden
steeds goedkoper. daarnaast bestaan
er nu ook systemen die bij schaduw en
bewolking beter presteren.
straat: ‘nog zo’n positieve ontwikkeling
die voor optimaal duurzaam rendement
zorgt. het loont om te investeren in pv-
panelen. de terugverdientijd is, zeker
gezien de stijgende energieprijzen, zeer
interessant en rendabel.’
Sociale innovatie
onze interne organisatie is ook blijvend
in ontwikkeling. wij streven naar een
duurzame relatie met onze medewerkers
en zien ze als ondernemend, zelfstan-
dig, competent en met een flinke dosis
verantwoordelijkheidsbesef. daarnaast
vormt sociale innovatie de kern van onze
personeelsafdeling.
Duurzaamheid en kostenverlaging gaan vaak hand in hand. Als
organisatie streven wij ernaar om dit voor onze klanten waar te maken.
Onze interne processen, de manier waarop wij technieken toepassen
en onze verdienmodellen stellen wij ten dienste van dit doel. Innovatie
speelt hierin een belangrijke rol.
› Joost Straat, manager business development
INNAX GEBOUW & OMGEVING is partner en adviseur voor het verduurzamen van gebouwen. Onze dienstverlening staat garant
voor kostenverlaging, lagere CO2-uitstoot en een betere marktwaarde van vastgoed.
Direct en indirect willen wij onze bijdrage leveren aan een duurzame toekomst. Een gezonde levensstijl mag daar niet in ontbreken.
Wij hebben ons daarom verbonden als partner aan het EK Waterpolo en het KNZB Jeugdwaterpolo. Immers, de jeugd heeft de
toekomst.
T +31 (0)88-55 33 000 E [email protected] W www.innax.nl
Drijvende krachtvoor een duurzame toekomst
Sponsor KNZB Jeugd Waterpolo | Samenwerking 2521 Gewoon Zwemmen