i

Radna biljenica Politike kole za umjetnike 2017.

ii

BLOK

Radna biljenica Politike kole za umjetnike 2017.

Uvod: Politika kola za stvaranje distance Mario Kika

Devet i pol teza o umjetnosti i klasi Ben Davis

Umjetnost i radniki pokret Ivana Hanaek

Kapitalizam i drava Toni Prug

Klase i klasna teorija Stipe urkovi

Feminizam i umjetnost: od kritike reprodukcije femininosti do teorije drutvene reprodukcije Ana Kutlea i Vesna Vukovi

Ideologija: nekoliko opaski o lanoj svijesti Goran Pavli

Historijski revizionizam Milan Radanovi

Mo i nemo muzikog sindikata u New Yorku: sindikalizam nezavisnih muziara i kolektivni ugovor na Winter Jazzfestu Io Vidmar

Politike pamenja Sanja Horvatini

Na rubu trita: kontra-istorije liberalizma Aleksandar Matkovi

Socijalizam i komunizam Nikola Vukobratovi

Politiki i analitiki kapaciteti umjetnosti Marko Kostani

O umjetnikom obrazovanju u neoliberalizmu Petja Dimitrova

3

6

20

24

28

32

36

39

43

46

50

54

58

62

2

BLOK

Radna biljenica Politike kole za umjetnike 2017.

3 Uvod: Politika kola za stvaranje distanceMario Kika

va publikacija nastaje kao proizvod obrazovnog programa u organizaciji [BLOK]-a Lokalne baze za osvjeavanje kulture koji se provodi drugu godinu zare-dom, pod nazivom Politika kola za umjetnike, a onda i sve zainteresirane. Rije je o programu koji je nastao iz uoenog sadrajnog deficita u postojeim kurikulumi-ma umjetnikog obrazovanja (to srednjokolskog, to akademskog, to neformalnog). Taj se deficit prvenstve-no odnosi na openiti nedostatak gradiva iz povijesti, estetike, (politike) ekonomije i teorije, a onda speci-fino i na nedostatak lijevog pogleda na sve navedene teme koje nikako nisu radikalno odvojene od pitanja umjetnosti, umjetnikog rada i kreativnog izraavanja. Naprotiv.

Na to upuuje i uvodni tekst ove publikacije, prijevod s engleskog manifesta likovnog kritiara Bena Davisa Devet i pol teza o umjetnosti i klasi. Davis se bavi kontradikcijama umjetnike sfere, uvodi klasni argument u analizu umjetnike proizvodnje i iznosi tezu o srednjoklasnom karakteru svojstvenom vizualnim umjet-nostima. Odnosno, iznosi kritiku ideje o individualnom radu umjetnika lienog diktata kapitalizma, klasne dimenzije

4

BLOK

i institucionalnih okvira i puteva u kojima se suvremena umjetnost stvara i krui. Iako se Davis u svojim tezama fokusira iskljuivo na vizualne umjetnosti, autorefleksije specifine za sferu suvremene vizualne umjetnosti mogu se uoiti i u drugim umjetnikim podrujima. I to, paradok-salno, u vremenu u kojem politika i umjetnost kao sljubljeni termini iskau iz svakog iole ozbiljnijeg umjetnikog rada ili diskursa koji ga obino prati; u kojem je politika tenden-cija ili ambicija umjetnosti toliko oita ili imanentna da je ne treba niti apostrofirati. Ona se, tovie, podrazu-mijeva. I kako onda u takvom kontekstu tvrditi da postoji nedostatak svijesti o politikoj dimenziji umjetnikog rada ili pak politiki deficit u umjetnikom polju, odnosno preci-znije deficit politikog obrazovanja?

I sama sintagma politikog obrazovanja moe nam natovariti optube za retrogradnost, a prethodni zakljuak o nedostatku politikog obrazovanja zalijepiti etikete zarobljenika modernizma, dvadesetog stoljea i ideje homogene partije, homogene klase, jasne linije i profila partijskog umjetnika, odnosno umjetnika lana partije. Meutim, Politika kola nema takve ambicije stvaranja partijskih umjetnika bez partije a bome nema ni luksuz intelektualistikog alovanja za boljim vremenima. Ova publikacija, kao i program iz kojeg ona proizlazi, a koji se sastoji od dvanaest predavanja o razliitim dimenzi-jama kapitalizma, njegovim manifestacijama i alternati-vama, svjesni su nunosti jedne puno vee ambicije, a onda i politike infrastrukture te ljudskih i svakih drugih resursa koji doista mogu na duge staze mijenjati stvari. Politika kola tu je tek da nekolicini ponudi mogunost stvaranja distance spram ovog, a onda i da stvori prostor i vrijeme za zamiljanje jednog drugaijeg svijeta.

5

Radna biljenica Politike kole za umjetnike 2017.

BLOK

6 Devet i pol teza o umjetnosti i klasiBen Davis

1.0 Pitanje klase od fundamentalne je vanosti za umjetnost.

1.1 S obzirom na to da je umjetnost dio drutva, a ne neovisna od njega, i da je drutvo obiljeeno klasnim podjelama, one e nuno djelovati na funkcioniranje i narav sfere vizualnih umjetnosti.

1.2 Budui da razliite klase imaju razliite interese i da ti razliiti interesi djeluju na umjetnost, ona ima razliite vrijednosti, ovisno o tome s koje joj se klasne pozicije pristupa.

1.3 Razumjeti umjetnost znai razumjeti klasne odnose izvan sfere vizualnih umjetnosti i naine na koje oni djeluju na tu sferu, kao i razumjeti klasne odnose unutar same sfere vizualnih umjetnosti.

1.4 Openito, ideja svijeta umjetnosti slui tomu da nas se odvrati od sagledavanja obaju ovih skupova odnosa.

1.5 Koncept svijeta umjetnosti implicira sferu koja je zasebna ili odvojena od problema ne-umjetnikog svijeta (odjeljujui je tako od klasnih pitanja izvan te sfere).

1.6 Takoer, koncept svijeta umjetnosti ne uzima u obzir sferu vizualnih umjetnosti kao skup suprotstavljenih interesa, ve kao harmonino stjecite profesionalaca sa zajednikim interesom koji nalaze u: umjetnosti

Radna biljenica Politike kole za umjetnike 2017.

(negirajui tako klasne odnose unutar te sfere).1.7 Nelagoda s klasom u sferi vizualnih umjetnosti manife-

stira se u kritikama umjetnikog trita. Meutim, kritika umjetnikog trita nije isto to i kritika klase u sferi vizu-alnih umjetnosti. Pitanje klase u mnogome je vanije i puno vie odreujue nego trite.

1.8 Razliite klase razliito pristupaju umjetnikom tritu; raspravljati o umjetnikom tritu bez razumijevanja klasnih interesa slui tomu da prikrije stvarne snage koje odreuju stanje u umjetnosti.

1.9 Budui da je za umjetnost klasa fundamentalno pitanje, umjetnost ne moe imati jasnu ideju o svojoj vlastitoj prirodi sve dok nema jasnu ideju o interesima razliitih klasa.

2.0 Danas sferom vizualnih umjetnosti dominira vladajua klasa koja je kapitalistika.

2.1 Dio definicije vladajue klase je i to da ona kontrolira mate-rijalne resurse drutva.

2.2 Vladajue ideologije, koje slue reproduciranju te mate-rijalne situacije, takoer predstavljaju interese vladajue klase.

2.3 Dominantne vrijednosti dodijeljene umjetnosti stoga e biti one koje slue interesima aktualne vladajue klase.

2.4 Konkretno, u sferi suvremenih vizualnih umjetnosti, domi-nantne vrijednosti umjetnosti odreuju interesi ovih aktera: velikih korporacija, ukljuujui aukcijske kue i korpo-rativne kolekcionare, investitora u umjetnost, privatnih kolekcionara i mecena, upravitelja i administratora velikih kulturnih institucija i sveuilita.

2.5 Jedna od uloga umjetnosti stoga je ta da kao luksuzna roba, koja se odlikuje vrhunskim majstorstvom ili intelektu-alnim prestiom, upuuje na vii drutveni status.

2.6 Jo jedna od uloga umjetnosti jest da slui kao financij-ski instrument ili repozitorij vrijednosti kojima se moe trgovati.

2.7 Jo jedna od uloga umjetnosti jest da slui kao instru-ment vraanja zajednici, rehabilitirajui time nepoteno steenu imovinu.

BLOK

2.8 Jo jedna od uloga umjetnosti, kao simbolikog ispunog ventila radikalnih impulsa, jest da slui kao mjesto za odva-janje i zadravanje drutvene energije koja tee tokom suprotnim dominantnoj ideologiji.

2.9 Konano, uloga umjetnosti jest samoreprodukcija ideo-logije vladajue klase o samoj umjetnosti dominantne vrijednosti dodijeljene umjetnosti ne slue samo tomu da se vrijednosti vladajue klase direktno prikau, ve i da im se u toj sferi pokore neke druge mogue vrijednosti umjetnosti.

3.0 Iako je ideologija vladajue klase najdominantnija u sferi umjetnosti, umjetnost je srednjoklasnog karaktera.

3.1 Srednja klasa u ovom kontekstu ne oznaava razinu prihoda. Ona ukazuje na odnos prema radu i sredstvima za proizvodnju. Pod srednjom klasom ovdje se podrazumi-jeva samostalni rad, individualni odnos prema proizvodnji, za razliku od rukovoenja i maksimizacije profita stvo-renog radom drugih (kapitalistika klasa) ili pak prodaje vlastite radne snage (radnika klasa).

3.2 Pozicija profesionalne umjetnice specifino je srednjokla-sna po svom odnosu prema radu: san da se postane umjet-nica jest san da se ivi od proizvoda vlastitog mentalnog ili fizikog rada, a da se pritom taj rad posve kontrolira i da se moe poistovjetiti s njim.

3.3 Specifino je stoga obiljeje vizualnih umjetnosti to da je rije o sferi u kojoj dominira ideologija vladajue klase, a pritom joj se ipak doputa da ima neobino srednjoklasni karakter (zapravo, sfera vizualnih umjetnosti po definiciji je srednjoklasna svijet umjetnosti definira se kao sfera koja trguje individualnim proizvodima kreativnosti, a ne kreativnou koja je masovno proizvedena).

3.4 Srednjoklasni karakter vizualnih umjetnosti dijelom se odnosi na teze 2.52.8, iznesene gore. Iz perspektive vladajue klase korisno je promovirati primjer srednjokla-snog kreativnog rada zbog itavog niza razloga.

3.5 Pa ipak, srednjoklasna perspektiva spram vrijednosti i ulozi umjetnosti nije identina perspektivi vladajue klase; umjetnici imaju vlastiti nain odnoenja prema svom radu

Radna biljenica Politike kole za umjetnike 2017.

te, posljedino, i svoje vlastito vrednovanje umjetnosti.3.6 Srednjoklasna vrijednost umjetnosti dvostrana je: s jedne

strane, umjetnost se prepoznaje kao profesija, kao poeljno sredstvo uzdravanja.

3.7 S druge strane, umjetnost se prepoznaje kao samo-izraavanje, kao izraz kreativne