Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Radyoterapide Kalite Temini(QA)
Genel Kavramlar
Murat OKUTAN PhD.
Radyasyon Tedavisinde KaliteTemininin (QA) Amacı
Kararlaştırılmış radyasyon dozunu bilimsel olarakkabul edilmiş kriterler içinde doğru olarak hastayaverilmesini sağlamaktır.
Radyoterapide Kalite Temini
WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 52 ülkede, 56 enstitüye sorduğu sorulardan aldığıcevaplara göre Quality Assurence (QA) programlarının radyoterapi merkezlerindeuygulanması gerekliliğinin nedenlerini aşağıdaki şekilde sıralamıştır.
▪ QA, tedavi planlamasındaki yanlışlıklar minimuma indirir.
▪ QA, ülke içindeki ve uluslararası radyoterapi merkezlerin dozimetri ve tedavi sonuçlarının karşılaştırılmasına izin verir.
▪ QA, verilen dozun geometrik ve dozimetrik kontrolünü sağlar.
▪ QA, istenilen kalitede tedavinin yapılmasını sağlar.
Radyoterapide Hata Kaynakları
▪ Hedef hacim dozundaki % 7 - 10 arasındaki bir değişikliktümör kontrol olasılığında belirgin bir etkiye nedenolmaktadır. Yapılan çalışmalar hedef hacme verilen dozfarklılığının %5 ’in içinde olması gerektiğini göstermiştir.
Radyoterapi Süreci
Hastanın Kabulü
Tedavi kararı
Uygulanacak tedavi protokolü
Tedavi pozisyonu ve sabitleme
Simülasyon, görüntüleme ve hacim tespiti
Planlama
Tedavi bilgilerinin transferi
Hasta set-up
Tedavi doğruluğu ve izleme
Tedavi
Radyoterapi Takımı
Radyasyon Onkoloğu
Radyoterapi Teknikeri
Medikal Fizikçi
Servis Mühendisi
RT
Sorumluluklar
▪ Radyoterapi farklı disiplinleri içeren bir bilim dalıdır.
▪ Sorumluluklar farklı disiplinler arasında paylaşılmalı ve açıkça belirtilmelidir.
▪ Her görevli kendi sorumluluk ve rollerine uygun niteliğe (eğitim, deneyim) sahip olmalıdır.
Radyoterapi Merkezinde QA ProgramlarıAMAÇ QA İŞLEMİ SORUMLU KİŞİProgramın Düzenlenmesi(Kanun ve Düzenleme)
Radyoterapi İşlemleri Radyoterapi Başkanı
Hasta Dozunun Kontrolü Dozimetrik Yanlışlıklar(Makinelerin kontrolü)
Sağlık Fizikçisi
Geometrik yanlışlıklar(Hasta Pozisyonu)
Radyasyon Onkoloğu,Sağlık Fizikçisi,Radyoterapi Teknikeri
Tedavi Planlamasında;1. Hastadan bilgi (Hedef hacim tanımı)2. Doz hesapları3. Hasta bilgilerinin kayıt edilmesi
Radyasyon Onkoloğu, Sağlık FizikçisiSağlık Fizikçisi,Radyasyon Onkoloğu, SağlıkFizikçisi
Hastanın Güvenliği Hedef hacim dışındaki doz Radyasyon Onkoloğu,Sağlık Fizikçisi,Radyoterapi Teknikeri
Mekanik ve elektriksel problemler Sağlık Fizikçisi, Radyoterapi Teknikeri
Hasta monütörü Sağlık Fizikçisi, Radyoterapi Teknikeri
Personel Güvenliği Tedavi odasının radyasyon sızıntısı Sağlık Fizikçisi,
Çalışan personelin aldığı doz Sağlık Fizikçisi,
Elektrik ve mekanik kontroller Sağlık Fizikçisi, Radyoterapi Teknikeri
Kanun ve Düzenlemeler
▪ Radyoterapide QA ile ilgili kanun ve düzenlemeler henüz yapılmamıştır.
▪ Bazı topluluklar bu konuda çıkardıkları raporlarla öneride bulunmaktadırlar.
AAPM; The American Association of Physicists in Medicine
IAEA; International Atomic Energy Agency
ICRP; International Commission on Radiological Protection
ICRU; International Commission on Radiation Units and Measurement
QA Klavuzları• AAPM TG-142: Quality Assurance of Medical Accelerators
• AAPM TG-58: Clinical Use of EPID
• AAPM TG-101: Stereotactic body radiation therapy
• AAPM TG-104: The Role of In-Room kV X-Ray Imaging for Patient Setup and Target Localization
• AAPM TG-179: Quality assurance for image-guided radiation therapy utilizing CT-based technologies.
• AAPM TG-135: Quality assurance for robotic radiosurgery
• AAPM TG-148: QA for helical tomotherapy
• AAPM TG-147: Quality assurance for nonradiographic radiotherapy localization and positioning systems.
• AAPM TG-180: Image Guidance Doses Delivered During Radiotherapy: Quantification, Management, and Reduction
QA Klavuzlar• AAPM TG-154: Quality assurance of Ultrasaund-Guided external
beam radiotherapy for prostate cancer
• Quality assurance for radiation therapy, quality assurance ofradiation therapy: The challenges of advanced technologiessymposium” Int. J. Radiat. Oncol., Biol., Phys. 71, S1–S214 2008.
• J. P. Bissonnette, “Quality assurance of image-guidance technologies”. Semin. Radiat. Oncol. 17, 278–286 2007.
• Yoo et al, A quality assurance program for the on-board imager,Med Phys 2006 (33), 4431
• ESTRO Guidance on 3D CT based in-room image guidance systems, Radiotherapy and Oncology, 2010 (94), 129-144
• Üretici firma önerileri
• Acceptance verileri
Cihazın Kliniğe Kabul Süreci
• Cihaz eğitimlerinin alınması
• Cihazın kabul testlerinin yapılması
• Klinikte cihazın çalışmaya başlaması
• Cihaz için kliniğe uygun QA periyodik testlerin geliştirilmesi
– Günlük
– Haftalık
– Aylık
– Yıllık
• Hastaya özel QA
RT Merkezinde QA Programları
• Cihaz QA
– Güvenlik Testleri
– Mekanik Testler
– Dozimetrik Testler
• Hasta QA
Cihaz QA programı, cihazların kabulü sırasında yapılankontrollerin sürekliliğini sağlamak amacıyla hazırlanır.
▪ Günlük,
▪ Haftalık,
▪ Aylık
▪ Yıllık
periyotlarla yapılacak kontrolleri içerir.
Cihaz QA Programları
Fiziksel ve Teknik QA Program Konuları
▪ Tedavi makinelerin ve simülatörlerin mekanik ve geometrik kontrolleri
▪ Tedavi Planlama Sistemi kontrolleri
▪ Emniyet kontrolleri
▪ Tedavi sırasında kullanılan yardımcı aletlerin fiziksel kontrolleri
▪ sabitleştirici aletlerin kontrolü
▪ mekanik ve optik göstergelerin kontrolü
▪ ışın düzenleyicilerin kontrolü (blok, wedge, bolüs)
Mekanik QA
Mekanik ve geometrik kontroller
GANTRİ AÇI GÖSTERGESİ▪ Gantri 00, 900, 2700 ve 1800 ye ayarlanır.
▪ Su terazisiyle açı kontrol edilir. (10)
KOLİMATÖR AÇI GÖSTERGESİ▪ Gantri 900 , kolimatör 00 e ayarlanır.
▪ Kolimatör açıları değiştirilerek su terazisiyle açı kontrol edilir. (10)
İzomerkez kontrolü
▪ İzomerkezi göstermeli (herbir lazer 2mm doğrulukla)
▪ Çizgi genişliği ince olmalı
▪ İzomerkezin her yönünde en az 20 cm doğruluğu
olmalı
IAEA Training Course: Radiation Protection in Radiotherapy slide 54
Quality Assurance Quality Assurance -- MonthlyMonthly
⚫⚫ Field size indicatorsField size indicators
⚫⚫ Distance measuring indicatorsDistance measuring indicators
⚫⚫ Jaw symmetryJaw symmetry
⚫⚫ Latching of wedges, trays etc.Latching of wedges, trays etc.
⚫⚫ Wedge position (factors etc.)Wedge position (factors etc.)
IAEA Training Course: Radiation Protection in Radiotherapy slide 48
Test of optical componentsTest of optical components
⚫⚫ Used for patientUsed for patient
set-upset-up
⚫⚫ EssentialEssential
⚫⚫ Easy to performEasy to perform
⚫⚫ Jigs availableJigs available
RMI test tool
RMI
Lazerlerin doğruluğu
Kolimatör dönüşü ile merkez kontrolü
▪ Gantry 00 de masa üzerine SADmesafesinde bir film yerleştirilir.
− Kolimatörün üst jawları genişaçılır. Alt jawları kapatılır.
− Mümkün olabilen minimum darince uzun bir alan sağlanır(0.5x30cm).
▪ Film, kolimatör döndürülerek çoksayıda farklı açıda ışınlanır. (2mmçap)
Masa düşey eksen kontrolü
Masanın İzomerkez Rotasyonu
Işın Performansı ve Işıklı Alan Doğruluk Testleri
• TG-142 Günlük
• TG-142 Aylık
• TG-142 Yıllık
Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma
GÜVENLİK TESTLERİ
Beam on-off (çalışıyor/çalışmıyor)
Kapı Klidi (çalışıyor/çalışmıyor)
TV interkom (çalışıyor/çalışmıyor)
MEKANİK TESTLER
Alan kontrolü
(± 2 mm)
Lazer kontrolü (± 2 mm)
DOZ KONTROLÜSSD=90cm, d=10cm, alan 10x10
PTW Unidos elektrometre,
PTW 823 iyon odası
6 MV Okuma (770….786….802)
18 MV Okuma(904….922….940)
SSD=100cm, 10x10 konüs
PTW Roos İyon Odası
6 MeV (d=13mm) Okuma1,044….1,065….1,086
7 MeV (d=15mm) Okuma(1,053…1,074….1,095)
9 Mev (d=20mm) Okuma(1,058….1,080….1,102)
12 MeV(d=27mm) Okuma(1,076….1,098….1,120)
15 MeV(d=35mm)Okuma(1,086….1,108….1,130)
TARİH
KONTROLÜ YAPAN TEKNİSYEN
KONTROLÜ YAPAN FİZİKÇİ
Linaklar için Günlük Kalite Kontrol Formu
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Linaklar için Aylık Kalite Kontrol Formu
20.UKK Radyoterapi Kursu 19 Nisan 2013 ANTALYA
Linaklar için Yıllık Kalite Kontrol Formu
Dozimetrik QA
Radyoterapinin başarısı, özel bir noktaya verilmesi istenendozun ± % 5 doğrulukla verilmesine bağlıdır. Bu nedenleölçümde kullanılan dozimetrelerin ve iyon odaların SSDL’de(Secondary Standards Dosimetry Laboratories) kalibreettirilmeleri gereklidir.
▪ SSD gösterge hatası ± 2 mm ’yi geçmemelidir.
▪ kullanılan ışının enerjisi D20 / D10 = ± % 2 ’yigeçmemelidir.
Bu genel kuralların dışında, kullanılan cihaza özel QAraporları literatürde mevcuttur.
Dozimetri
Hasta QA
Kompleks Tedavi Çeşitleri
Günümüzde;
• SRS (Stereotaktik Radyo Cerrahi, tek fraksiyon)
• SRT (Stereotaktik Radyasyon Tedavi, çok fraksiyon)
• SBRT (Stereotaktik Vücut Radyasyon Tedavisi)
• Helical Tomoterapi
• IMRT (Yoğunluk Ayarlı Radyasyon Tedavisi)
• VMAT (Volümetrik Ayarlı Arc Tedavisi)
tedavileri yapmaktayız….
• TPS’ den elde edilen doz akı haritası ile ölçümden elde edilen doz akı haritalarının uyumlu olmasıdır.
– Hasta QA işleminin tedavinin rutin olarak kullanılabilirliği açısından efektif, ucuz ve kolay olması gerekir. Bu yüzden seçilecek doğrulama yöntemi klinik açısından oldukça önemlidir.
– Hasta QA’yi gerçekleştirmek için geliştirilmiş ve bir, iki ve üç boyutlu ölçümler alabilen birçok dozimetrik cihaz bulunur.
Hastaya özgü yapılan QA in amacı;
• Bir boyutlu ölçüm sistemleri
– İyon odaları✓Nokta doz ölçümü
– TLD✓Nokta doz ölçümü
✓Doku eşdeğeri
✓Ölçüm öncesi hazırlığı uzun
Hasta QA için kullanılan Ölçüm Sistemleri
• İki Boyutlu ölçüm sistemleri
Hasta QA için kullanılan Ölçüm Sistemleri
GAFKROMİK EBT FİLM EPİD
2 D ARRAY
• Üç Boyutlu ölçüm sistemleri
Hasta QA için kullanılan Ölçüm Sistemleri
3D ARRAY
DELTA 4 (Scandidos) ArcCHECK (Sun nuclear)
RW3
Hasta QA için kullanılan Fantomlar
Film , İyon odası ve 2D Array
ölçümlerinde kullanılırlar…
OCTAVIUS
Hasta QA için kullanılan Fantomlar
PTW 2D Array 729 dozimetreler
için kullanılır.
Hasta QA
GÖRÜNTÜ
FANTOM HAZIRLANIR
FANTOM IŞINLANIR
Gama Analiz Yöntemi
Mesafe
Doz Farkı
D. A. Low et al. Med. Phys. 25, 656-661 (1998)
Hesaplanan ve ölçülen doz dağılımları
karşılaştırılır;
−Aynı noktadaki iki doz arasındaki farkı
(Doz farkı )
−Aynı dozu alan iki izodoz arasındaki
uzaklığı analiz eder
(Distance To Agrement, DTA)
Doz farkı için %3, DTA için 3mm ;
Gamma index ≤ 1
Gamma index >1
Gama Analiz Yöntemi
Yüksek doz gradient bölgesinde doz değişimi çok fazladır. Bu bölgeler için limit biraz daha arttırılabilir.
Karşılaştırmanın kabul edilebilirliği ;
Palta et.al., 2003
Özet
• Klinikte çalışanların sorumlulukları belirlenmeli,
• Her cihaz için arıza kayıt defteri tutulmalı,
• Dozimetrik ekipmanların kalibrasyonları zamanında yapılmalı,
• Her klinik kendi cihazına özgü günlük, aylık, yıllık QA test formları oluşturmalı,
– Bu formlara yapılmayacak testler konmamalı
– Bu testler yapıldıktan sonra sorumlu kişi tarafından onaylanmalı
• QA formları arşivlenmelidir.
Teşekkürler…