Ranh giới giữa phân tích kinh tế độc lập · và độc lập với đảng cầm quyền và các đảng đối lập, và hãy đứng xa các cuộc chiến chính

Tác phẩm dịch DC-13

Ranh giới giữa phân tích kinh tế độc lập

và hoạt động chính trị tích cực, ở đâu?

Kornai János

Nguyễn Quang A dịch

© 2011 Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách

Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội

Tác phẩm dịch DC-13



Kornai János

Nguyễn Quang A1 dịch

Quan điểm được trình bày trong bài nghiên cứu này là của (các) tác giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm của người dịch và VEPR.

1 Email: [email protected]

Mục lục

Thí dụ của các hội đồng ngân sách độc lập……………………………………………………….1

“Nhà nước lớn” hay “Nhà nước nhỏ” (Những thay đổi cơ cấu)…….…………………………….2

“Nhà nước năng động” hay “nhiều tự do hơn cho thị trường” (Chính sách tài khóa ngắn hạn)….5

Vai trò của nhà kinh tế……………………………………………………..……………………...7



Thí dụ của các hội đồng ngân sách độc lập

Kornai János

Việc viết các lập luận dưới đây được thúc đẩy bởi việc người ta mời tôi mở đầu một cuộc hội thảo. †

Trong ngày càng nhiều nước, trong đó có Hungary của chúng ta, đã hình thành các hội đồng ngân sách

độc lập với chính phủ và với các đảng chính trị, và các cộng tác viên hàng đầu của các hội đồng này tụ

tập tại Budapest để trao đổi kinh nghiệm. Thí dụ đạo Luật, mà theo đó Hội đồng Ngân sách Hungary

được lập ra, quy định – và dư luận cũng mong đợi – rằng Hội đồng phải độc lập với chính phủ mọi thời

và độc lập với đảng cầm quyền và các đảng đối lập, và hãy đứng xa các cuộc chiến chính trị nội địa.

Tôi giả thiết rằng các quy định pháp lý và những mong đợi ở các nước khác cũng tương tự.

Tôi đã thử suy nghĩ kỹ: tính độc lập này có nghĩa là gì? Ranh giới giữa hoạt động chính trị liên

quan đến công việc tài khóa và hoạt động phân tích tài khóa độc lập nằm ở đâu? Nói chung liệu có thể

vạch ra đường ranh giới như vậy hay không?

Trong khi các lập luận của tôi, theo ngôn từ, chỉ liên quan trực tiếp đến phạm vi vai trò của một loại

định chế độc lập đặc biệt, điều tôi muốn nói là tổng quát hơn và có thể áp dụng – với những sự hiệu

chỉnh cần thiết – cho các định chế độc lập khác nữa. Vì thế, tôi cũng cố gắng để đừng công bố bài viết

này trong một tạp chí chuyên ngành tài chính tiền tệ, mà công bố nó trong tạp chí đến với giới rộng hơn

của những người quan tâm đến công việc chung.

Hol a határ a független közgazdasági elemzés és az aktív politikai tevékenység között? A független költségvetési tanácsok példája.

Mozgó Világ, 2010/5 tr. 3-7Nguyễn Quang A dịch

† Dưới sự tổ chức của Hội đồng Ngân sách Hungary, hội thảo “Các tổ chức Tài chính Độc lập” đã diễn ra ngày 18 và 19 tháng Ba năm 2010 tại Budapest. Đầu tiên Tổng thống Sólyom László đã chào mừng hội thảo; sau đó là đến bài phát biểu mà là cơ sở cho bài viết này.

Kornai János: Ranh giới ở đâu?

“Nhà nước lớn” hay “nhà nước nhỏ”

(Những thay đổi cơ cấu)

Tôi bắt đầu các lập luận của mình bằng phân tích các vấn đề của những thay đổi cơ cấu căn bản và của

những cải cách sâu rộng. Tranh luận xảy ra trên khắp thế giới: trọng lượng, kích thước và ảnh hưởng

đến công việc kinh tế của nhà nước nên là bao nhiêu? Cần đến “nhà nước lớn” hay “nhà nước nhỏ” hay

nhà nước có kích thước ở giữa? Nhiều sự kiện có ý nghĩa lớn đã đưa câu hỏi này lên chương trình nghị

sự.

Trong hệ thống xã hội chủ nghĩa, trọng lượng của nhà nước đã vô cùng lớn. Sự sụp đổ của chủ nghĩa

cộng sản đã dẫn đến sự giảm mạnh mẽ vai trò của nhà nước một cách không thể tránh khỏi tại các nền

kinh tế hậu xã hội chủ nghĩa.

Trước hết ở Tây và Bắc Âu, việc duy trì nhà nước phúc lợi đã vấp phải những khó khăn kinh niên,

và đã bắt đầu việc thu hẹp những đảm lãnh trách nhiệm của nhà nước.

Trong khi hai thay đổi lịch sử lớn được nhắc đến, chỉ theo hướng giảm vai trò của nhà nước, cũng có

các hiện tượng thúc đẩy tăng vai trò của nhà nước. Khảo sát các nguyên nhân của khủng hoảng kinh tế

hiện thời nhiều người cho rằng một nguyên nhân của khủng hoảng là, nhà nước đã rút lui một cách thái

quá khỏi việc điều tiết nền kinh tế. Có các hệ quả tài khóa cụ thể của bất cứ sự mở rộng hay thu hẹp

nào của hoạt động nhà nước. Tỷ số chi tiêu của chính phủ trên GDP – trong cách tiếp cận đầu tiên – là

một chỉ số tốt về tỷ trọng của nhà nước là bao nhiêu.

Việc quy định vai trò của nhà nước là một quyết định chính trị. Trong thực tế người ta không đưa ra

các quyết định liên quan đến “tổng trọng lượng” của nhà nước, người ta nói về về điều này đúng hơn

chỉ trong các khẩu hiệu chính trị. Thế nhưng các quyết định cụ thể có thể ra đời về phải tăng hay giảm

tỷ lệ lương hưu mà nhà nước đảm bảo và tài trợ qua hệ thống hưu bổng bên trong tổng thu nhập tuổi

già của dân cư. Hay một thí dụ khác: phải tăng hay giảm tỷ lệ tài trợ bằng tiền công cộng bên trong

tổng chi tiêu cho chăm sóc sức khỏe. Các quyết định này phải được đưa ra trong khung khổ của quá

trình chính trị, phù hợp với hiến pháp và luật pháp của nước được nói đến, với sự chú ý đến các truyền

thống của quá trình chính trị.

Các quyết định chính trị – nếu phù hợp với các nguyên tắc – dựa trên sự lựa chọn giá trị. Sự bảo

đảm quyền tự do cá nhân và khả năng lựa chọn, sự đoàn kết với các thành viên khác của cộng đồng, sự

2


đồng cảm với những người bất hạnh, những người cần sự giúp đỡ, quyền hưởng phúc lợi hiện tại đối

với các nỗ lực hiện tại hoặc trách nhiệm và sự hy sinh cho tương lai – chính trị gia và công dân tham

gia vào quá trình chính trị lựa chọn lập trường của mình trong sự xung đột của các giá trị cuối cùng

thuộc loại như vậy.

Theo quan điểm của tôi các định chế tài khóa độc lập phải đứng xa các quyết định này. Cho dù trạng

thái tâm lý-kinh tế gia, tức là phương thức suy nghĩ mà người ta đã nhồi vào đầu óc tất cả chúng ta

trong thời sinh viên của chúng ta, có gợi ý bất cứ thứ gì đi nữa, [các cộng sự của định chế độc lập]

không có quyền đưa ra lập trường trong các quyết định chính trị này. Nhưng điều này không có nghĩa

rằng phải im lặng khi người ta chuẩn bị và đưa ra các quyết định này. Tôi nhấn mạnh ba quan điểm mà

về chúng không những là quyền mà còn là nghĩa vụ của họ để lên tiếng.

1. Phân tích các tác động. Quan điểm đầu tiên: phân tích các tác động của quyết định chính trị. Hãy

xem xét một thí dụ đã được nhắc tới. Việc tài trợ của hệ thống hưu trí có di chuyển theo bất cứ hướng

nào, thì việc này tác động đến ngân sách trong tương lai đến hàng chục năm. Và bên cạnh tác động tài

khóa, nó cũng có tác động đến sự phân chia thu nhập được thực hiện trong từng thời điểm, ngoài ra đến

sự phân chia lợi tức và chi phí giữa các thế hệ. Những người chuẩn bị quyết định, phải có nghĩa vụ tiến

hành phân tích tác động và công bố công khai. Hội đồng ngân sách độc lập hãy đòi hỏi việc thực hiện

phân tích tác động và việc công bố nó. Nếu phân tích tác động không được hoàn thành, hãy phản đối.

Nếu đã hoàn thành, hãy xem xét kỹ lưỡng một cách khách quan với con mắt sắc bén và công bố phê

phán của mình. Nếu cảm thấy là không thể tránh khỏi và có khả năng, thì hãy tiến hành khảo sát đối

chứng với các chuyên gia riêng của mình.

2. Kiểm tra tính nhất quán. Quan điểm thứ hai: kiểm tra tính nhất quán của các ý định hướng tới

thay đổi vai trò của nhà nước. Tại Hoa Kỳ, những người cộng hòa đã thường mô tả đặc điểm – với sự

chỉ trích phê phán – chính sách của đảng dân chủ là “Big government, big spending, big taxes – nhà

nước lớn, chi tiêu nhiều, nhiều thuế”. Chi tiêu nhiều cho nhà nước lớn và thu nhiều thuế – đây là chính

sách hoàn toàn hợp pháp. Ai không thích, đừng ủng hộ, mà hãy đứng lên chống lại nó trên chính

trường. Ngược lại hội đồng ngân sách độc lập đừng chiến đấu vì nó, cũng đừng chống lại nó – đấy

không phải là việc của hội đồng. Việc của hội đồng là xem xét kỹ lưỡng: để “chi tiêu nhiểu”, thì trong

kế hoạch tài khóa có “thu nhiều thuế”, sự bù đắp không thể bỏ qua của chi tiêu lớn, hay không.

Hãy “giảm thuế!”, những người cộng hòa rùm beng trong hoạt động chính trị Mỹ. Nếu quá trình

chính trị lựa chọn việc này, nó cũng là quyết định chính trị hợp pháp. Định chế ngân sách độc lập đừng

3


ủng hộ cũng đừng chống đối. Đấy không phải là việc của nó! Thế nhưng, nghĩa vụ của nó là xem xét

cẩn trọng: đồng thời với việc giảm tổng các khoản thu thuế, thì trong kế hoạch ngân sách có đi cùng

với việc giảm tổng chi tiêu hay không.

Các hội đồng ngân sách độc lập phải đứng lên chống lại chính sách kinh tế dân túy một cách gay

gắt, mà không cần để ý đến việc nó hình thành trong khu vực nào của của vũ đài chính trị. Lời hứa

không nhất quán, ngay cả với tư cách khẩu hiệu chính trị, cũng là trò rẻ tiền và có hại. Hành động

không nhất quán của chính phủ còn nguy hiểm hơn nhiều. Không thể đồng thời giảm tổng thu và tăng

tổng chi của nhà nước! Đây là hiện tượng đi cùng với những mối nguy hiểm nghiêm trọng, mà trong

việc vạch trần và việc đương đầu với nó hội đồng ngân sách độc lập có thể đóng vai trò cực kỳ quan

trọng.

Tại điểm này tôi muốn nói vài lời về thâm hụt ngân sách. Tôi không thể đề cập đến mối quan hệ của

thâm hụt ngân sách và chính sách kinh tế vĩ mô phản-chu kỳ (contra-cyclical) – trong thời lượng cho

phép tôi không đủ thời gian để trình bày. Tôi chỉ muốn nói về riêng thâm hụt ngân sách kéo dài mang

tính cơ cấu mà thôi. Nhiều nhân tố ảnh hưởng đến thâm hụt tài khóa của một năm: trạng thái xuất phát

được kế thừa từ năm trước, dao động của sự hưng thịnh sản xuất, các biện pháp kinh tế hiện thời và vân

vân. Nhưng nếu xem xét xu hướng của thâm hụt ngân sách trong năm đến mười năm, thì nó phản ánh

các xu hướng liên quan đến vai trò của nhà nước. Nếu xu hướng kéo dài với thâm hụt ngân sách lớn, thì

nó chứng tỏ rằng trong thời gian dài đó chính phủ không nhất quán một cách lâu dài. Giá trị trung bình

của thâm hụt ngân sách được tính trong thời gian dài, và còn đúng hơn sự tăng lên hay giảm đi của xu

hướng thâm hụt, hay chính xác là gia tốc của sự tăng hay giảm thâm hụt không chỉ là số liệu kinh tế,

mà đồng thời cũng là chỉ báo của đạo đức chính trị, số đo của tính chân thực hay giả tạo của hoạt động

chính trị. Nếu chính trị gia muốn nhà nước lớn và có ảnh hưởng sâu rộng, thì hãy đảm nhận các hệ quả

tài khóa của nó, và hãy thu nhiều thu ngân sách nhà nước hơn cho việc ấy! Nếu muốn tăng sự tự chủ

của công dân và doanh nghiệp thì trong việc ra quyết định liên quan đến chi tiêu hãy đảm nhận việc thu

hẹp chủ nghĩa gia trưởng của nhà nước! Thâm hụt ngân sách cao trong thời gian dài, mức gia tăng của

nó là dấu hiệu tai họa: nó phản ánh rằng khu vực chính trị vi phạm một cách lâu dài nguyên tắc cân đối

bù trừ bắt buộc, không đảm nhận các hậu quả của chính sách kinh tế của chính mình ở bên thu và bên

chi một cách cùng nhau, đồng thời.

3. Minh bạch. Quan điểm thứ ba: tính minh bạch của chính sách tài khóa. Các định chế tài khóa độc

lập phải đòi hỏi rằng trước các quyết định chính trị không chỉ một nhóm hẹp của những người ra quyết

4


định và những người có thẩm quyền hiểu rõ các quyết định tài khóa và các hậu quả của chúng, mà cả

dư luận rộng rãi nữa. Hãy yêu cầu những người chuẩn bị ngân sách phải chuẩn bị các bảng biểu, các đồ

thị được soạn thảo rõ ràng mà chúng phản ánh một cách trung thực và dễ cảm nhận các đặc trưng của

những mối quan hệ chính; có thể hiểu được cả đối với các công dân quan tâm, những người không

được đào tạo về kinh tế học. Nếu họ lẩn tránh việc này, thì trong trường hợp cần thiết bản thân [định

chế độc lập] hãy làm công việc này. Trong mọi trường hợp phải phiên dịch biệt ngữ chuyên môn của

các nhà kinh tế và những lời phát biểu tránh né lăng nhăng có thể của các chính trị gia thành lời phát

biểu rõ ràng và đơn nghĩa, dứt khoát.

Gắn mật thiết với việc này là việc kiểm tra xem ngân sách nói riêng và việc tính toán các quá trình

tài khóa nói chung có đúng không. Liệu đằng sau các con số có các “thủ thuật” hay “sáng tạo kế toán”

nào hay không? Có thể nói rằng đấy là vấn đề chuyên môn hẹp. Nhưng ở đây các số liệu không chỉ có

trong tay các nhà kinh tế học, các nhà kế toán, các nhà thống kê. Lĩnh vực chính trị có thể gợi ý rằng

nếu họ không làm giả các số liệu đi nữa, nhưng họ có thể sắp xếp lại theo cách này hay cách nọ, bởi vì

khi đó chúng tạo cảm tưởng tốt hơn. Cần sự thông thạo chuyên môn và sự cương quyết đạo đức để cho

định chế ngân sách độc lập chống lại các nỗ lực bóp méo loại như vậy.

“Nhà nước năng động” hay “nhiều tự do hơn cho thị trường”

(Chính sách tài khóa ngắn hạn)

Tôi chuyển sang các vấn đề của chính sách tài khóa ngắn hạn. Ở đây còn khó khăn hơn để vạch ra

đường ranh giới: thẩm quyền của định chế độc lập kết thúc ở đâu, và trách nhiệm của nhà chính trị bắt

đầu ở đâu. Trong những ngày này có nhiều tranh luận cả trong giới chính trị, cả trong giới của các nhà

kinh tế học, về các nguyên nhân gây ra khủng hoảng kinh tế cũng như về các khả năng và những hạn

chế của việc ngăn chặn các cuộc khủng hoảng mới. Thật ảo tưởng để tin rằng đấy là cuộc tranh luận

chuyên môn, không mang tính giá trị (value-free). Đứng đằng sau các lập trường tranh luận với nhau và

các kiến nghị, không chỉ là các lý thuyết kinh tế cạnh tranh nhau, mà cũng là các các thế giới quan

chính trị khác nhau và các hệ giá trị khác nhau nữa.

Tôi chỉ đưa ra một thí dụ duy nhất. Nhà nước (kể cả chính quyền trung ương và các chính quyền địa

phương) hãy làm gì, nếu một doanh nghiệp công nghiệp hay giao thông lớn và có tầm quan trọng hoặc

một tổ chức phi vụ lợi quan trọng mất khả năng thanh toán? Có cứu vớt nó không? Nếu nhà nước

5


không cứu vớt, và nó không thể tiếp tục hoạt động, nhiều người mất việc làm, và các tác động lan tỏa

sẽ làm tăng thất nghiệp hơn nữa, chưa nói đến các hậu quả xã hội và kinh tế xấu khác. Nếu nhà nước

kéo doanh nghiệp khỏi tai họa, thì việc này có tác động xấu đến các lãnh đạo doanh nghiệp. Sự cứu vớt

xảy ra càng nhiều lần và ở quy mô càng rộng, thì các lãnh đạo doanh nghiệp càng cảm thấy rằng họ có

thể nhờ vả đến bàn tay cứu trợ của nhà nước gia trưởng. Triệu chứng của “ràng buộc ngân sách mềm'

hình thành và được củng cố. Các khuyến khích phủ định, các “trừng phạt” tự động đi cùng với việc làm

ăn lỗ lã bị yếu đi. Sự thịnh hành của ràng buộc ngân sách mềm là sự khuyến khích thực sự cho việc

kinh doanh vô trách nhiệm.

Việc làm cho vấn đề còn khó khăn hơn là, có thể có nhiều loại nguyên nhân có vai trò trong việc xảy

ra thất bại, bên cạnh quản lý tồi là diễn biến xấu của thị trường hay giá hành chính được định thấp một

cách nhân tạo và vân vân.

Không hiếm là, tổ chức thua lỗ triền miên có vị trí độc quyền, và việc từ chối cứu vớt trên thực tế

không thể xuất hiện.

Trong mọi trường hợp, phát sinh các tác động tài khóa. Nếu ngẫu nhiên đấy là các doanh nghiệp hay

tổ chức thuộc sở hữu nhà nước, thí dụ như các doanh nghiệp giao thông công cộng, các tổ chức y tế hay

giáo dục, thì tác động tài khóa xuất hiện một cách trực tiếp. Cuối cùng ngân sách nhà nước phải gánh

chịu sự thiệt hại, các khoản chi khổng lồ để giải quyết nợ nần gia tăng và để duy trì các tổ chức đang

chìm trong bể nợ nần đều đổ dồn lên ngân sách nhà nước. Sự tái phân phối bất công xảy ra: người ta

cứu vớt những kẻ vỡ nợ bằng gánh nặng tài chính của các công dân đóng thuế hiện tại và tương lai.

Việc xem xét lại vấn đề này làm sáng tỏ: ẩn náu đằng sau thế lưỡng nan “cứu vớt hay bỏ rơi” là các

lựa chọn giá trị phức tạp. Công ăn việc làm, đảm bảo quyền được làm việc là một giá trị quan trọng

hàng đầu. Nhưng tái phân phối công bằng cũng là giá trị quan trọng hàng đầu. Những người gây ra tai

họa phải trả giá cho nó, chứ không phải những người vô tội. Sự lựa chọn giá trị của việc phân chia

gánh nặng của hôm nay và ngày mai cũng xuất hiện ở đây. Việc từ chối cứu vớt hôm nay đi cùng với

những khó khăn lớn. Ngược lại, tác động gây sa đọa, làm lỏng kỷ luật tài chính của việc cứu vớt được

lặp lại và hàng loạt làm suy yếu kỷ luật và hiệu quả sản xuất ngày mai và trong tương lai xa hơn.

Vì thế mọi quyết định cứu vớt là các quyết định chính trị. Không phải là nhiệm vụ của hội đồng

ngân sách độc lập để đưa ra lập trường về chuyện khi nào phải cứu vớt tổ chức nào và khi nào và tổ

chức nào phải để mặc cho số phận của nó. Đừng ủng hộ, cũng đừng phản đối các hành động cứu vớt;

đừng nhận lấy trách nhiệm quyết định từ các nhà quyết định có thẩm quyền. Nhiệm vụ của các nhà

6


phân tích tài khóa độc lập là, trình bày càng đầy đủ, càng sắc nét càng tốt các hệ quả ngắn hạn và dài

hạn khác nhau của các lựa chọn quyết định khả dĩ. Trước hết phải đòi hỏi các cơ quan nhà nước chuẩn

bị các quyết định hãy chỉ ra các tác động một cách có lương tâm. Nếu điều này không xảy ra, thì hội

đồng độc lập hãy lớn tiếng lưu ý về sự bê trễ đó. Còn nếu có sự phân tích như vậy, thì định chế tài khóa

độc lập hãy phê phán nghiêm túc phân tích ấy. Phải thông báo cho công luận một cách khác quan và

thông thạo về các hậu quả dự kiến của các quyết định của nhà chính trị.

Vai trò của nhà kinh tế

Nhà kinh tế học hàn lâm có vị thế ngoại lệ đáng ghen tỵ. Anh ta có thể làm, rằng trong một nửa của tiểu

luận anh ta tiến hành phân tích thực chứng, khách quan, còn trong nửa kia thì đưa ra các khuyến nghị

liên quan đến những việc phải làm. Tôi nói thêm (và điều này ít hiển nhiên hơn và ít phổ biến hơn): cần

nói rõ là các khuyến nghị của mình dựa trên các lựa chọn giá trị nào. Không bắt buộc phải giãi bày chi

tiết hệ giá trị chung gợi ý các khuyến nghị trong mỗi bài viết. Nhưng thỉnh thoảng, nhất là trong các

công trình lớn hơn, bao quát hơn, phải làm điều này. Về các thế lưỡng nan chính trị không thể nêu lập

trường một cách không mang giá trị.

Tình thế là khác đối với nhà kinh tế học, không chỉ viết báo, viết sách và giảng dạy, mà tham gia

phục vụ công việc chung. Theo tôi, người đó phải lựa chọn giữa hai loại vai trò. Có thể đảm nhận làm

cố vấn cho chính phủ, hay cho một đảng chính trị đối lập. Với tư cách như vậy, người đó tham gia vào

quá trình hình thành quyết định chính trị. Nói cách khác, người đó tham gia vào chính trị. Hoặc làm

việc mà các cộng sự của các hội đồng ngân sách độc lập đảm nhiệm: đứng ngoài chính trị. Hoặc việc

này hoặc việc kia. Như József Atilla đã diễn đạt một cách ý nhị: “khéo xoay xở, mèo không bắt được

chuột đồng thời ở ngoài và ở trong”. Đúng là, đường ranh giới là mong manh giữa phạm vi hoạt động

được phép của nhà phân tích tài khóa độc lập, đứng ngoài chính trị và không thiên vị về mặt chính trị

và của nhà kinh tế tham gia tích cực vào việc lập chính sách. Đây đó đường ranh giới bị nhòe đi; có

một vùng xám, nơi bờ ranh của hai phạm vi hầu như hòa vào nhau. Thế nhưng, mỗi ngày các nhà phân

tích độc lập vẫn phải cố gắng và chiến đấu một lần nữa để tôn trọng ranh giới.

7

Documents

Ranh giới giữa phân tích kinh tế độc lập · và độc lập với đảng cầm quyền và các đảng đối lập, và hãy đứng xa các cuộc chiến chính