Upload
andrzej-klimczuk
View
2
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
A. Klimczuk, Raport Desk Research: Polityka społeczna wobec starości i osób starszych w mieście Białystok. Przegląd literatury i dokumentów strategicznych (Desk Research Report: Social Policy Towards Ageing and Older People in the City of Bialystok. A Literature and Strategic Documents Review), Fundacja SocLab, Białystok 2014, 98p.
Citation preview
Raport Desk Research pt.: Polityka spoeczna wobec staroci i osb starszych w miecie Biaystok. Przegld literatury i dokumentw strategicznych Autor: mgr Andrzej Klimczuk
Biaystok 2014
Opracowanie przygotowane na potrzeby projektu Seniorzy partycypuj. Projekt wspfinansowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej w ramach Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2014-2020. Wyraone w niniejszej publikacji opinie s pogldami jej Autora. Treci prezentowane w niniejszej publikacji nie s tosame z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej. Dofinansowano ze rodkw Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej
Raport dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0 PL). Tre licencji: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/
3
Spis treci
WPROWADZENIE.............................................................................................................................................. 4
1. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W UJCIU TEORETYCZNYM
I PRAKTYCZNYM ............................................................................................................................................... 7
1.1. Wybrane koncepcje polityki spoecznej zwizane ze starzeniem si ludnoci .......................... 7
1.2. Priorytety krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci ..................................... 20
2. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W DOKUMENTACH
STRATEGICZNYCH WOJ. PODLASKIEGO I MIASTA BIAYSTOK .................................................... 42
2.1. Dokumenty dotyczce wojewdztwa podlaskiego .............................................................................. 42
2.2. Dokumenty dotyczce bezporednio miasta Biaystok ..................................................................... 74
PODSUMOWANIE ........................................................................................................................................... 84
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................................ 88
ANEKS ZESTAWIENIE ANALIZOWANYCH DOKUMENTW .......................................................... 90
4
WPROWADZENIE
Przygotowanie niniejszego opracowania zostao ukierunkowane na osignicie dwch
celw poznawczych. Pierwszym celem jest przyblienie podstaw teoretycznych dwch
wymiarw polityki spoecznej polityki wobec staroci i polityki wobec ludzi starych. Drugi cel
obejmuje natomiast analiz propozycji i faktycznie podejmowanych dziaa na rzecz osb
starszych, ktre zostay zawarte w dokumentach strategicznych i raportach badawczych
opracowanych na poziomie centralnym, regionalnym (woj. podlaskie) i lokalnym (miasto
Bialystok). Przegld tym samym ma na celu rozpoznanie dotychczasowych praktyk, jak rwnie
dziaa zalecanych lecz do tej pory nie wdraanych oraz zakresu zaangaowania partnerw
spoecznych na wszystkich etapach konstruowania i wdraania omawianego obszaru polityki
spoecznej. Raport oparty jest na analizie danych zastanych (Desk Research). Wybrana technika
badawcza polega na przegldzie informacji uzyskanych na drodze kwerendy danych wtrnych,
ju utworzonych przez inne podmioty i instytucje.
Pod pojciem starzenia si w tym opracowaniu oglnie rozumie si dynamik zjawisk i
procesw, tak w wymiarze jednostkowym, jak i zbiorowym, zwizanych z kategori spoeczn
ludzi starych. Staro za jako pojcie statyczne odnosi si do kocowego etapu ycia
ludzkiego, ktry rozpoczyna si z przekroczeniem progu staroci. Wrd powszechnie
przyjmowanych progw staroci znajduj si m.in. wiek biologiczny, demograficzny, spoeczny,
ekonomiczny, socjalny. W tym miejscu za kryterium staroci za ekspertami wiatowej
Organizacji Zdrowia przyjmuje si przekroczenie 60 roku ycia1. Naley przy tym zaznaczy, e
organizacja ta dopuszcza take stosowanie progu 50 roku ycia w odniesieniu do krajw
rozwijajcych si. Takie kryteria s take powszechnie przyjmowane w dokumentach
strategicznych przez co mniej lub bardziej bezporednio zwraca si take uwag na potrzeb
przygotowania osb modych i w wieku rednim do aktywnoci w ostatnim etapie ycia.
Mianem ludzi starych2 okrela si tu za kategori spoeczn, czyli zbir osb podobnych do
siebie pod wzgldem spoecznie istotnych cech (takich jak wiek, posiadane role spoeczne i
wiadomo korzystania ze wiadcze spoecznych), ktrzy s wiadomi tego podobiestwa i
swojej odrbnoci od innych3. Kategoria ta moe obejmowa nastpujce grupy wieku z
odpowiadajcymi im podokresami staroci: osoby w wieku rednim (45-59 lat; podokres
1 Zob. S. Golinowska (red.), Raport o Rozwoju Spoecznym. Polska 1999. Ku godnej aktywnej staroci, UNDP, Warszawa 1999, s. 7; Definition of an Older or Elderly Person, World Health Organization, www.who.int/healthinfo/survey/ageingdefnolder/en/index.html [05.07.2014]. 2 Za synonimy okrelenia ludzie starzy w opracowaniu przyjmuje si zwroty osoby starsze, ludzie starsi i seniorzy. 3 Wicej informacji na temat wykorzystywanych w tym raporcie poj. Zob. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i Edukacja, Lublin 2012, s. 15-23.
5
okrelany m.in. jako wiek redni (dojrzay), przedpole staroci, niemobilny/starszy wiek
produkcyjny); modsi-starzy (60-74 lat; podokres okrelany m.in. jako wczesna staro, trzeci
wiek); starsi-starzy (75-89 lat; podokres okrelany m.in. jako pna staro, czwarty wiek);
dugowieczni (90 lat i wicej; podokres okrelany jako dugowieczno). Oglnie zakada si,
e grupy te cechuje nasilajca si wraz z wiekiem potrzeba wsparcia sprawnoci fizycznej i
umysowej oraz samodzielnoci ekonomicznej.
Jeli chodzi o demograficzne ujcie zjawiska starzenia si ludnoci miasta Biaystok w
tym miejscu wystarczy zaznaczy, e w 2011 roku osoby po 60 roku ycia stanowiy okoo
19,48% mieszkacw miasta4. Zgodnie z prognoz Gwnego Urzdu Statystycznego na lata
2011-2035 liczebno ta wzronie w tym okresie do 29,9%. Procesowi temu bdzie towarzyszy
tzw. podwjne starzenie si, czyli szybki wzrost w populacji seniorw udziau grup starszych-
starych i dugowiecznych. Tym samym nie tyko dojdzie to dalszego rnicowania si kategorii
spoecznej ludzi starych, ale te potrzeb, a w konwencji niezbdne bdzie dostosowanie metod
rozwizywania ich problemw. Przykadowo liczebno osb 85+ wzronie w miecie z 3908
tys. w 2011 roku do 9390 tys. w 2035. Zmianom tym bdzie towarzyszy proces wzrostu
obcienia ekonomicznego osobami w wieku nieprodukcyjnym (cznie grup 0-17 lat i 60+ lat w
przypadku kobiet/65+ w przypadku mczyzn) z 49,7 do 72,4 osb przypadajcych na 100 osb
w wieku produkcyjnym. Wskanik ten odwouje si do moliwoci wystpowania negatywnych i
konfliktogennych zmian w relacjach spoecznych.
Raport Polityka spoeczna wobec staroci i osb starszych w miecie Biaystok. Przegld
literatury i dokumentw strategicznych podzielony zosta na dwie czci. Pierwsza obejmuje
podstawowe pojcia z zakresu polityki spoecznej wobec ludzi starych i wobec staroci, opisy
modelu Miasta Przyjaznego Starszemu Wiekowi wedug wiatowej Organizacji Zdrowia,
koncepcji polityki aktywnego starzenia si i polityki wobec relacji midzypokoleniowych oraz
omwienie priorytetw krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci. Druga cz
raportu stanowi natomiast analiz propozycji i dziaa na rzecz osb starszych zawartych w
dokumentach strategicznych i raportach badawczych dotyczcych kolejno wojewdztwa
podlaskiego, a nastpnie miasta Biaystok. Raport zamyka omwienie gwnych wnioskw i
rekomendacji.
Przeprowadzona analiza obejmowaa w szczeglnoci przegld literatury naukowej oraz
dostpnych publicznie dokumentw i raportw badawczych Urzdu Marszakowskiego
Wojewdztwa Podlaskiego, Regionalnego Orodka Polityki Spoecznej, Wojewdzkiego Urzdu
Pracy, Urzdu Miejskiego w Biaymstoku oraz orodkw, ktre realizoway badania na
zamwienie tych instytucji. Zebrano cznie 130 dokumentw, po czym dokonano ich przegldu
4 Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [06.07.2014].
6
w oparciu o sowa kluczowe. Zebrane dokumenty byy analizowane w oparciu o posiadanie w
zawartoci, wykorzystywanie nastpujcych sw kluczowych wraz z ich odmianami i
kombinacjami: 45+, 50+, 60+, 70+, 80+, ageism, ageizm, demograf*, dugow*,
dom* pomocy, dyskryminac*, emery*, generac*, geriatr*, geront*, jesie*, midzy
pokole*, midzypokole*, niemobiln*, po 45, po 50, po 60, po 70, po 80, pokole*,
poprodukc*, przedemery*, senior*, srebrn*, staro*, star*, starz*, trzeci* wiek*,
wiekizm, ze wzgldu na wiek. Materiay zostay ponadto podzielone wedug zasigu na
centralne, regionalne i lokalne oraz umieszczone w roboczej wersji raportu wraz z kontekstem,
w ktrym zostay uyte. Tak przygotowany materia zosta poddany dalszej analizie jakociowej.
Ostatecznie w niniejszym raporcie przyblione zostay informacje z 99 dokumentw.
W niniejszym raporcie wykorzystano i poszerzono take fragmenty innych opracowa
autora w szczeglnoci ksiki Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw
miasta Biaystok w ktrej ju wczeniej przedstawiono analiz czci z omawianych w tym
raporcie dokumentw strategicznych5.
5 Por. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit.; A. Klimczuk, Kreatywne starzenie si. Przykady zagranicznych i polskich zalece i praktyk, [w:] A. Zawada, . Tomczyk (red.), Seniorzy w rodowisku lokalnym (badania empiryczne i przykady dobrych praktyk), Wyd. Uniwersytetu lskiego, Katowice 2013, s. 24-46; A. Klimczuk, Polskie miasta wobec staroci i starzenia si, Magazyn Miasta 2013, nr 2 (3), s. 15-17; A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa, [w:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak (red.), Polityka rodzinna a polityka rynku pracy w kontekcie zmian demograficznych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, s. 190-205.
7
1. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W UJCIU
TEORETYCZNYM I PRAKTYCZNYM
1.1. Wybrane koncepcje polityki spoecznej zwizane ze starzeniem si ludnoci
Punktem wyjcia do dalszych analiz jest przyblienie pojcia polityki spoecznej w
odniesieniu do procesu starzenia si ludnoci. Zasadniczo w literaturze przedmiotu przyjmuje
si, i opiera si ona na dwch powizanych ze sob koncepcjach: polityce wobec staroci i
polityce wobec ludzi starych/osb starszych6. Odpowiadaj one podziaowi na przedmiotowy i
podmiotowy zakres analizowania i rozwizywania problemw spoecznych zwizanych z
omawianym procesem demograficznym. Polityka wobec ludzi starych obejmuje uwzgldnianie
specyficznych potrzeb zbiorowoci w starszym wieku, za polityka wobec staroci odnosi si do
cech zwizanych z faktem, e staro jest jedn z faz w cyklu ycia jednostki, cile powizan z
fazami wczeniejszymi (modoci i dorosoci). Obu tym aspektom polityki spoecznej
odpowiadaj odmienne cele i instrumenty interwencji prowadzonych przez podmioty publiczne,
pozarzdowe i komercyjne. Bardziej precyzyjnie jako polityk spoeczn wobec ludzi starych
okrela si dziaalno rnych podmiotw majc na celu zaspokajanie potrzeb tej
zbiorowoci oraz ksztatowanie odpowiednich relacji pomidzy starszym pokoleniem, a
modszymi generacjami - dziki ograniczaniu uzalenienia starszych od modszych, likwidacji
rnych form spoecznego wykluczenia ludzi starych, sprzyjaniu ich szerokiej spoecznej
partycypacji oraz ksztatowaniu stosunkw midzypokoleniowej solidarnoci7. Do
podstawowych celw tej polityki nale m.in. reakcja na potrzeby konkretnej zbiorowoci ludzi
starych, yjcej tu i teraz w oparciu o biec diagnoza tyche potrzeb; sprzyjanie
samodzielnemu yciu; zapewnianie osobom starszym wanej i stabilnej pozycji w strukturze
spoecznoci, w ktrych yj; uwzgldnianie zrnicowania sytuacji i potrzeb starszego
pokolenia.
Polityk wobec staroci rozumie si za jako ustalenie pewnych generalnych cech tej
fazy ycia, zwizanych z ni zdarze krytycznych i zada yciowych8. Jest to polityka spoeczna,
ktra korzystajc z wiedzy o typowych potrzebach poszczeglnych faz ycia czowieka i o
specyficznych potrzebach poszczeglnych pokole (z ktrych kade nieco inaczej przeywa
poszczeglne fazy) - stwarza czonkom spoeczestwa warunki penego, optymalnego
6 B. Szatur-Jaworska, Dwa aspekty polityki spoecznej - polityka wobec ludzi starych i polityka wobec staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 291. 7 Ibidem, s. 291-292. 8 Ibidem, s. 292.
8
przeywania poszczeglnych faz ycia i niesie pomoc w przypadku zaamania si owego cyklu9.
Celami polityki wobec staroci s m.in. wspomaganie jednostek w radzeniu sobie z kryzysami
sytuacyjnymi i rozwojowymi, ktre - w okrelonych warunkach historycznych - s typowe dla
staroci; ksztatowanie pozytywnego spoecznego wizerunku staroci, zapewnienie jej pozycji
rwnoprawnej z innymi fazami ycia; przygotowanie modszych osb do czekajcej ich staroci.
O ile polityka wobec ludzi starych ma charakter krtkookresowy, to cele polityki wobec
staroci obejmuj dziaania dugookresowe, ktrych efekty mog by zauwaalne dopiero po
upywie wielu lat. Ponadto adresatami polityki spoecznej wobec staroci s nie tylko ludzie
starzy, ale i modsze pokolenia celem przygotowania do staroci i tolerancji dla wszystkich faz
ycia. Tym samym polityka ta obejmuje popularyzacj wiedzy o staroci oraz ograniczanie
negatywnych stereotypw.
W praktyce oba omawiane wymiary - polityka wobec ludzi starych i polityka wobec
staroci - powinny by prowadzone cznie. Koncpecje te s te powizane m.in. z nastpujcymi
dziedzinami polityki spoecznej: polityka zabezpieczenia spoecznego (emerytury i inne
wiadczenia, pomoc spoeczna itd.); polityka zdrowotna (organizacja ochrony zdrowia,
promocja zdrowego stylu ycia itd.); polityka rynku pracy (opnianie odchodzenia z rynku
pracy, pomoc bezrobotnym w uzyskaniu pracy itd.); polityka mieszkaniowa (przystosowanie
mieszka do potrzeb osb starszych, programy budowy i zamiany mieszka itd.); polityka
edukacyjna (ksztacenie ustawiczne, wsparcie dla Uniwersytetw Trzeciego Wieku,
przygotowywanie specjalistw gerontologw itd.); polityka kulturalna (oferta kulturalna
przystosowana do osb starszych, rozwijanie aktywnoci w czasie wolnym w celu lepszego
przygotowania do staroci itd.)10.
Naley przy tym zaznaczy, i w znacznej mierze zadania z zakresu realizacji tych
dziedzin s projektowane i wdraane na poziomie lokalnym poszczeglnych miast i gmin.
Tymczasem podmioty realizujce te dziaania mona dzieli ze wzgldu na poziom formalizacji
na formalne (np. organizacje pozarzdowe, szpitale, stowarzyszenia kulturalne) i nieformalne
(m.in. rodziny, grupy samopomocowe, wsplnoty ssiedzkie) oraz ze wzgldu na rda
finansowania i kryterium dostpu do wiadcze i usug instytucji polityki spoecznej na
podmioty sektora publicznego (pastwowego, rzdowo-samorzdowego), komercyjnego (firmy
prywatne, gospodarstwa domowe) i pozarzdowego (stowarzyszenia, fundacje)11. W Polsce
kluczow rol w procesie zaspokajania podstawowych potrzeb osb starszych odgrywaj
9 Ibidem, s. 292. 10 Ibidem, s. 293-294. 11 Por. B. Szatur-Jaworska, Podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 295.
9
rodziny oraz publiczne podmioty polityki spoecznej12. Do sektora publicznego nale m.in.
podmioty zapewniajce podstawy bezpieczestwa materialnego (Zakad Ubezpiecze
Spoecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, biura emerytalne sub
mundurowych), zaspokajajce potrzeby zdrowotne (przychodnie, szpitale, sanatoria bdce
najczciej wasnoci samorzdw i finansowane ze skadek na ubezpieczenie zdrowotne) i
potrzeby opiekucze (orodki pomocy spoecznej, domy pomocy spoecznej, zakady
opiekuczo-lecznicze i leczniczo-pielgnacyjne). W tych trzech obszarach dziaaj take
instytucje komercyjne i pozarzdowe, ale odgrywaj tu mniejsz rol. Ich znaczenie jest jednak
wiksze w odniesieniu do zaspokajania potrzeb wyszego rzdu np. w obszarze edukacji,
organizacji czasu wolnego i uczestnictwa osb starszych w kulturze.
Za B. Szatur-Jaworsk wskaza mona zestawienie cech idealnych modeli polityki
spoecznej wobec ludzi starych i wobec staroci, ktre powinny suy osiganiu dobrostanu i
integracji spoecznej (tabela 1)13. Autorka zaznacza przy tym, e w polityce wobec ludzi starych
wiksz rol powinny odgrywa podmioty centralne, penice funkcje redystrybucyjne,
prawodawcze i kontrolne. Tymczasem w polityce wobec staroci kluczowe zadania realizowa
powinny podmioty dziaajce na poziomach lokalnym i regionalnym, w skali mikro i mezo, gdy
dysponuj wikszymi moliwociami skutecznego dziaania na rzecz zmiany wizerunku staroci.
Polityka spoeczna wobec ludzi starych i staroci moe by take analizowana ze
wzgldu na skale, zasig oddziaywania podmiotw od globalnej poprzez krajow i regionaln
po lokaln14. Naley tu jedynie zaznaczy, i podmioty midzynarodowe peni gwnie funkcj
projektujc, wskazujc wytyczne do dziaa ustawodawczych i wykonawczych stanowicych
adaptacj tych wytycznych do krajowej, regionalnej i lokalnej tradycji, kultury, sytuacji
spoeczno-gospodarczej i demograficznej. W polityce spoecznej wobec ludzi starych i wobec
staroci wana rola przypada podmiotom lokalnym15. Wrd nich gwne miejsce zajmuj
organy samorzdu terytorialnego, ktre mog tworzy warunki dla realizacji potrzeb,
zorganizowa rynek usug spoecznych oraz razem z podmiotami pastwowymi - regulowa ten
rynek, okrelajc wymagania, jakie powinny by spenione przez podmioty publiczne,
komercyjne i pozarzdowe, na nim dziaajce.
12 Ibidem, s. 297. 13 B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 134, 144. 14 B. Szatur-Jaworska, Skale polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 297. 15 Ibidem, s. 300-301.
10
Tabela 1. Polityka spoeczna wobec staroci i wobec ludzi starych - model projektujcy
Cechy Polityka spoeczna wobec staroci
Polityka spoeczna wobec ludzi starych
Wzr dobrej staroci Wszechstronne przygotowanie do staroci
Pozytywne rozwizywanie kryzysw rozwojowych i sytuacyjnych
Bogate uczestnictwo spoeczne
Wicej naturalnych mniej patologicznych procesw w biologicznym starzeniu si
Stosunki rodzinne oparte na zasadzie solidarnoci i partnerstwa
Typ adu spoecznego ad przedstawie zbiorowych (ycie spoeczne oparte na konformizmach, tradycjach; normy i wartoci stwarzajce przychylne nastawienie spoeczestwa do staroci)
ad porozumie (zorganizowane wspdziaanie wielu orodkw decyzji; szerokie uczestnictwo czonkw spoeczestwa w podejmowaniu decyzji; uzgadnianie interesw midzy rnymi grupami ludzi starych oraz midzy nimi, a innymi pokoleniami)
Zwizki z gospodark Gospodarka rynkowa
Inwestycje w kapita ludzki
Instytucje przezornoci
Gospodarka rynkowa
Nakady na polityk spoeczn adekwatne do potrzeb ludzi starych
Kluczowe podmioty Rodzina
Pastwo
Samorzd
Organizacje pozarzdowe
Podmioty gospodarcze
Rodzina
Pastwo
Samorzd
Organizacje pozarzdowe
Podmioty gospodarcze
Zwizki z innymi dziedzinami polityki spoecznej
Polityka zdrowotna
Polityka edukacyjna
Polityka kulturalna
Polityka zabezpieczenia spoecznego
Polityka mieszkaniowa
Polityka edukacyjna
Polityka kulturalna
Polityka zdrowotna
Zasady i kryteria dostpu do oferty polityki spoecznej
Powszechny dostp
Technika zaopatrzeniowa
Pienidz
Powszechny dostp
Technika ubezpieczeniowa
Technika opiekucza
Przetarg midzy organizacjami ludzi starych
rdo: opracowanie wasne na podstawie: B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce
spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 135-136.
Ponadto wyrni mona przynajmniej trzy zasady, ktrymi powinny kierowa si
podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych, ktre s istotne dla jej efektywnoci16.
Pierwsz jest zasada subsydiarnoci - zgodnie z ktr, realizacja celw wymaga stworzenia
16 P. Bdowski, Zasady polityki spoecznej, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 304-305.
11
warunkw umoliwiajcych wykorzystanie w pierwszej kolejnoci potencjau, jaki stanowi
rodzina i krgi nieformalne w otoczeniu starego czowieka. Druga zasada dotyczy
kompleksowoci oceny potrzeb podkrela konieczno wszechstronnej analizy sytuacji ludzi
starych i rozpatrywania jej pod ktem wzajemnie powizanych ze sob elementw (np. stan
zdrowia, warunki mieszkaniowe, poziom dochodw, sytuacja rodzinna). Diagnoza potrzeb
powinna mie charakter caociowy, uwzgldniajcy nie tylko struktur potrzeb i ich rozmiary,
ale te ocen moliwoci ich zaspokojenia przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury i
udziau najbliszego otoczenia ludzi starych w procesie zaspokajania potrzeb. Trzeci zasad
jest zasada lokalnoci zakada si tu, i na poziomie lokalnym istniej najlepsze warunki dla
integracji i partycypacji ludzi starych. Skuteczne wczenie starszych ludzi w realizacj celw
polityki spoecznej wobec tej zbiorowoci, jak i celw polityki branowej wymaga
wczeniejszego rozpoznania obszarw, w ktrych dziaania wewntrznie integrujce
zbiorowo ludzi starych oraz t zbiorowo z innymi grupami mieszkacw, s najbardziej
pilne. Lokalno pozwala na przeoenie oglnych celw polityki wobec ludzi starych na cele
dopasowane do lokalnych potrzeb i moliwoci.
W odniesieniu do lokalnej polityki wobec osb starszych wyrnia si dwa jej typy
skrajne17. S to: (1) polityka nastawiona na interwencj w stosunku do najsabszych
ekonomicznie i znajdujcych si w najtrudniejszej sytuacji yciowej ludzi starych; oraz (2)
polityka nastawiona na optymalne zaspokojenie potrzeb rnych grup wchodzcych w skad
zbiorowoci ludzi starych. W pierwszym modelu zakada si, e celem polityki jest ustanowienie
moliwoci zaspokojenia podstawowych potrzeb. W drugim za, i dodatkowo powinny by
brane pod uwag potrzeby zwizane z poczuciem przynalenoci do grupy, akceptacji oraz
integracji osb starczych ze spoecznoci lokaln. Wybrany w danej gminie model zaleny jest
od pozycji spoecznej zajmowanej przez osoby starsze w ich rodowisku zamieszkania oraz od
oczekiwa spoecznych, zarwno ze strony samej zbiorowoci osb starszych, jak i caej opinii
publicznej. Istotne jest te, w jakim stopniu modsze pokolenia skoncentrowane s na
rozwizywaniu wasnych problemw, poziom zaawansowania procesw starzenia si
demograficznego ludnoci danego obszaru oraz poziom warunkw ycia caej spoecznoci im
wyszy tym wiksza moe by akceptacja dla potrzeb zwizanych ze starszym wiekiem.
W literaturze przedmiotu niekiedy stosuje si take odrnienie polityki wobec
trzeciego wieku i czwartego wieku18. W pierwszym przypadku zakada si stwarzanie
warunkw do zwikszania aktywnoci osb znajdujcych si w pierwszej fazie staroci np.
17 P. Bdowski, Lokalna polityka spoeczna wobec ludzi starych, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 310-311. 18 Por. B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, op. cit., s. 180-182; K. Komp, The Political Economy of the Third Age, [w:] D.C. Carr, K. Komp (eds.), Gerontology in the Era of the Third Age. Implications and Next Steps, Springer, Nowy Jork 2011, s. 5152.
12
poprzez wyduanie pracy zawodowej, popularyzacj wolontariatu i innych form uczestnictwa
w yciu publicznym. Polityka wobec czwartego wieku odnosi si natomiast do wdraania
zasady jak najduszego przebywania ludzi starych w miejscu ich zamieszania, w tym koncepcji
ycia wspieranego przez otoczenie (ang. ambient assisted living) i starzenia si w
rodowisku/miejscu zamieszkania (ang. ageing in place). W praktyce moe to by rozwj opieki
otwartej i potwartej, polegajcej na organizowaniu usug i pracy socjalnej w mieszkaniach
oraz w rodowiskowych centrach socjalnych, tworzenie domw czasowego pobytu,
modernizacja mieszka, adaptacja ich do potrzeb osb niepenosprawnych oraz wdraanie
gerontechnologii i technologii asystujcych. Rozrnienie na trzeci wiek i czwarty wiek wie
si z wyodrbnianiem podgrup osb starszych: modszych starych znajdujcych si midzy
60 a 74 rokiem ycia, ktrzy potrafi zachowa sprawno fizyczn i umysow oraz
samodzielno ekonomiczn oraz starszych starych - osb w przedziale wiekowym 7589 lat
czciej wymagajcych wsparcia innych oraz bardziej naraonych na niepenosprawno,
chorob Parkinsona i Alzheimera.
W kontekcie partycypacji spoecznej i obywatelskiej seniorw i seniorek warto wskaza
na koncepcj polityki spoecznej wobec kapitau spoecznego, przy czym kapita spoeczny
mona rozumie szeroko jako potencja wspdziaania osadzony w powizaniach
midzyludzkich i normach spoecznych, ktry moe przynosi korzyci osobom, grupom i
spoeczestwom19. Za M. Theiss przybliy mona sze elementw podanego modelu takiej
polityki20: (1) tworzenie na poziomie krajowym instytucjonalnych ram powstawania kapitau
spoecznego okrelonego typu w ramach realizowanych programw; (2) diagnozowanie form i
przejaww kapitau spoecznego w wymiarze krajowym, regionalnym i lokalnym z
uwzgldnieniem zjawiska nierwnowagi kapitaw w podziale wedug rodzaju tworzcych je
powiza21 oraz jego przemian i dystrybucji; (3) promowanie postaci kapitau spoecznego
zgodnego z zasadami pastwa demokratycznego; (4) podejmowanie dziaa wspierajcych
kooperacj grup i osb w przestrzeni publicznej; (5) uwzgldnianie potrzeb grup zagroonych
wykluczeniem spoecznym; (6) zdecentralizowanie dziaa, gwarantowanie i wspieranie
oddziaywa na kapita spoecznych podmiotw aktywnych na poziomie krajowym,
regionalnym i lokalnym. Elementy te mona uzna za zgodne z przytoczon koncepcj polityki
projektujcej wobec osb starszych.
19 A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit., s. 9. 20 M. Theiss, Krewni znajomi obywatele. Kapita spoeczny a lokalna polityka spoeczna, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2007, s. 127-129. 21 Podzia kapitau spoecznego wedug tworzcych go powiza dotyczy trzech typw: opartego na wizi zrzeszeniowej (ang. bridging), na wizi naturalnej (ang. bonding) i na pionowych zalenociach wadzy i zwierzchnoci (ang. linking).
13
Naley take zaznaczy, i koncepcje budowania kapitau spoecznego mog powstawa
nie tylko odgrnie jako propozycje reform, dziaa politycznych czy administracyjnych, ale
take oddolnie, na poziomie lokalnym jako spontaniczne dziaania obywateli i ich grup w
tamach, np. udziau w konsultacjach, wolontariatu, dziaalnoci w grupach samopomocowych22.
W rzeczywistoci mona zatem zaobserwowa ambiwalencj w obszarze powstawania kapitau
spoecznego, take w odniesieniu do kategorii spoecznej ludzi starych, polegajc na
jednoczesnym wystpowaniu procesw jego generowania samorzutnego i intencjonalnego oraz
wystpowania jego zarwno pozytywnych, jak i negatywnych efektw zewntrznych. W tym
kontekcie podmioty polityki spoecznej wobec staroci i ludzi starych mona take okrela
mianem infrastruktury kapitau spoecznego ludzi starych, ktra obejmuje m.in. domy pomocy
spoecznej, dzienne domy pomocy, kluby seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku, uniwersytety
wszystkich pokole, hospicja, grupy samopomocowe, grupy wolontariatu pomocy ochotniczej,
centra seniora, miejskie rady seniorw, wsplnoty mieszkaniowe seniorw, kluby i ogniska
midzypokoleniowe, organizacje pozarzdowe (wspierajce osoby starsze w sferze zdrowotnej;
skupiajce osoby starsze i dziaajce na ich rzecz; wspomagajce ludzi starszych jako osoby
biedne i samotne; wspierajce domy pomocy spoecznej lub prowadzce placwki opieki dla
ludzi starszych; popularyzujce zagadnienia z zakresu gerontologii)23.
Podstawowy dokument strategiczny w omawianym obszarze stanowi Midzynarodowy
Plan Dziaania nt. Aktywnego Starzenia si prowadzony od 2002 przez Organizacj Narodw
Zjednoczonych24. Zawiera on wytyczne skierowane do rzdw krajowych podzielone na trzy
priorytetowe kierunki dziaa:
1. osoby starsze i rozwj (kwestie spoeczne: aktywny udzia osb starszych w spoeczestwie
i w rozwoju; zatrudnienie i starzenie si ludnoci aktywnej; rozwj wsi, migracje i
urbanizacja; dostp do wiedzy, edukacji i ksztacenia; solidarno midzypokoleniowa; walka
z ubstwem; sytuacje zagroenia);
2. promocja zdrowia i dobrostanu w starszym wieku (kwestie spoeczne: promocja zdrowia i
dobrostanu w cigu caego ycia; powszechny i rwny dostp do usug zdrowotnych; osoby
starsze a HIV/AIDS; ksztacenie opiekunw i kadr medycznych; potrzeby osb starszych w
zakresie zdrowia psychicznego; osoby starsze i niepenosprawno);
3. zapewnienie wczajcych i wspierajcych rodowisk (kwestie spoeczne: mieszkanie i
rodowisko ycia; opieka i wsparcie dla nioscych opiek; porzucenie, ze traktowanie i
przemoc; wizerunek staroci).
22 Por. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit., s. 87-88. 23 Por. Ibidem, s. 89-91. 24 Report of the Second World Assembly on Ageing. Madrid International Plan of Action on Ageing, United Nations, New York 2002.
14
Plan powizany jest z rozwijan przez ONZ od lat 90. XX wieku koncepcj budowy
spoeczestwa dla ludzi w kadym wieku (ang. society for all ages), ktra rekomenduje czenie
aktywnego starzenia si z budow solidarnoci midzypokoleniowej, ktr mona rozumie
oglnie jako wyraanie bezwarunkowego zaufania midzy czonkami tego samego pokolenia lub
rnych pokole. Tym samym mona zaryzykowa twierdzenie, i dokument ten stymuluje
analiz i rozwj nie tylko polityki aktywnego starzenia si, lecz te polityki relacji
midzypokoleniowych (ang. intergenerational policy).
Pod pojciem polityki relacji midzypokoleniowych mona rozumie zestawy dziaa
ukierunkowane na ksztatowanie i wdraanie okrelonego kontraktu midzypokoleniowego
(zasad dystrybucji zasobw midzy pokoleniami; w kontekcie pastwa dobrobytu w
szczeglnoci dotyczy to systemw emerytalnych) oraz ustanawiania i utrzymywania reimu
midzypokoleniowego (zasad okrelajcych ksztat relacji midzypokoleniowych; spisanych
lub nie, zasad obecnych w prawie, religii, etyce i obyczaju). Innymi sowy polityka ta dotyczy
prowadzenia dyskursu i negocjowania skal, kierunkw i rodkw dystrybucji zasobw midzy
generacjami, przy czym moe by narzucana si lub przemoc symboliczn przez jedne
pokolenia innym lub tworzona wsplnie poprzez dialog. Ta wspzaleno pokole obejmuje
trzy wymiary ycia: jego przestrze, cykl i projekt, ktrym odpowiadaj: miejsca sprzyjajce
midzypokoleniowoci (polityka ochrony rodowiska i polityka
architektoniczna/urbanistyczna), interpretacje i stereotypy etapw ycia (polityka
(midzy)kulturowa i polityka edukacyjna) oraz wizje przyszoci wskazujce jednostkom szanse
i prawa w razie utraty rnego rodzaju zasobw (polityka gospodarcza, polityka rynku pracy,
polityka zdrowotna)25. Wymiary te mog zatem nie tylko podlega analizom naukowym, ale te
interwencjom w ramach zintegrowanej, spjnej polityki relacji midzypokoleniowych.
Przykadw wdraania jej w praktyce dostarcza tworzenie (lub przeksztacanie istniejcych)
placwek i instytucji jako wsplnych przestrzeni midzypokoleniowych, czyli
odpowiadajcych potrzebom dzieci i modziey oraz seniorw, a zarazem ksztatujcych ich
wzajemne relacje26. Moe to by np. czne prowadzenie domw pomocy spoecznej i
przedszkoli, klubw seniora i szk, domw dla seniorw i bezdomnych matek, domw dziennej
opieki dla seniorw i centrw rozwoju dzieci, wsplnot emerytalnych i akademickich.
Wspczenie wyrnia si przynajmniej trzy koncepcje polityk wobec starzenia si
spoeczestw zestaww zasad zarzdzania interesem publicznym w zakresie przygotowania
jednostek i zbiorowoci do ycia po osigniciu etapu staroci. S to paradygmaty:
25 J. Sez, S. Pinazo, M. Snchez, Fostering intergenerational policies, [w:] M. Snchez (ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007, s. 186-191. 26 S.E. Jarrott, A.P.C. Weintraub, Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M. Snchez (eds.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, op. cit., s. 139.
15
produktywnego, aktywnego i kreatywnego starzenia si27. Pierwsza koncepcja postuluje
wyduanie lat pracy, ograniczanie opieki socjalnej oraz zwikszanie indywidualnych wkadw w
potencjalne wiadczenia i usugi opiekucze. Koncepcja aktywnego starzenia si przyjta w
przywoywanym planie Organizacji Narodw Zjednoczonych zwraca za uwag na potrzeb
ograniczania dyskryminacji ze wzgldu na wiek, wielowymiarowej edukacji i aktywizacji
obywatelskiej w zabezpieczaniu praw ekonomicznych, politycznych i spoecznych osb starszych co
ma sprzyja poprawie stanu zdrowia oraz rozwizywaniu problemw rodzinnych i lokalnych.
Paradygmat kreatywnego starzenia si dotyczy natomiast zaangaowania seniorw w
aktywno twrcz celem odejcia od podkrelania ich problemw do wskazywania ich
potencjaw. Programy czce sztuk z edukacj ustawiczn, integracj spoecznoci oraz
dziaaniami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi maj poprawia kondycj fizyczn i
psychospoeczn, budowa znajomoci oraz sprzyja wykorzystaniu dowiadcze i
przekazywaniu dziedzictwa przyszym pokoleniom.
W odniesieniu do lokalnej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci znaczenia
nabiera take inicjatywa Globalnej Sie Miast i Gmin Przyjaznych Starszemu Wiekowi (ang.
Global Network of Age-friendly Cities and Communities) powoana w 2010 roku z inicjatywy
wiatowej Organizacji Zdrowia w nastpstwie prowadzonego od 2005 roku programu
ksztatowania standardw dostosowania miast do potrzeb osb starszych. Orodki kandydujce
do czonkostwa w sieci, zobowizuj si do opracowania i wdroenia programw reform w
omiu wymiarach (tabela 2)28. Programy s oceniane i wspierane przez wiatow Organizacj
Zdrowia, a gwne kryterium stanowi zaangaowanie seniorw we wszystkie etapy dziaa nie
tylko np. jako czonkw rad opiniujcych, ale te jako animatorw projektw oraz jako osoby
monitorujce ich przebieg, uczestniczce w ich ewaluacji oraz usprawnianiu przyszych dziaa.
Tabela 2. Wybrane cechy Miast Przyjaznych Starszemu Wiekowi wedug wiatowej
Organizacji Zdrowia
Wymiar Cechy
Przestrzenie zewntrzne i budynki
Miejsca publiczne s czyste i przyjemne.
Wystpuje dostateczna ilo terenw zielonych oraz zadbanych i bezpiecznych miejsc siedzcych na wieym powietrzu.
Chodniki s dobrze utrzymane, wolne od przeszkd i zarezerwowane wycznie dla pieszych.
Chodniki maj powierzchni antypolizgow, s wystarczajco szerokie dla wzkw inwalidzkich a krawniki spadaj do poziomu drogi.
Przejcia dla pieszych s wystarczajce pod wzgldem liczby i bezpieczne dla osb o rnym stopniu i rodzaju niepenosprawnoci. Posiadaj oznaczenia antypolizgowe,
27 Zob. A. Klimczuk, Kreatywne starzenie si. Przykady zagranicznych i polskich zalece i praktyk, op. cit. 28 Global Age-friendly Cities: A Guide, WHO, Geneva 2007.
16
sygnay wizualne i dwikowe oraz odpowiedni czas potrzebny do przejcia.
Kierowcy ustpuj pierwszestwa pieszym na skrzyowaniach i przejciach dla pieszych.
cieki rowerowe s oddzielone od chodnikw i innych przej dla pieszych.
Bezpieczestwo w przestrzeni publicznej jest promowane poprzez wykorzystanie dobrego owietlenia ulicznego, patrole policji i edukacj spoeczn.
Usugi s umieszczane razem i s dostpne.
Wprowadzone s specjalne udogodnienia w obsudze klientw takie jak oddzielne kolejki lub kasy dla osb starszych.
Budynki s dobrze oznaczone na zewntrz i od wewntrz. Posiadaj dostateczn ilo miejsc do siedzenia i toalet, dostpne windy, rampy, porcze i schody oraz podogi antypolizgowe.
Toalety publiczne na zewntrz i w pomieszczeniach s w dostatecznej liczbie, czyste, dobrze utrzymane i dostpne.
Transport Opaty za transport publiczny s adekwatne do kosztw, wyranie widoczne i przystpne.
Komunikacja miejska dziaa pewnie i czsto, take w nocy oraz w weekendy i wita.
Wszystkie obszary i usugi miejskie s dostpne za porednictwem transportu publicznego, z dobrymi poczeniami komunikacyjnymi oraz dobrze oznakowanymi trasami i pojazdami.
Pojazdy s czyste, dobrze utrzymane i dostpne, niezatoczone i wyposaone w specjalne siedzenia, ktrych zasady korzystania s przestrzegane.
Dla osb niepenosprawnych dostpny jest specjalistyczny transport.
Kierowcy zatrzymuj si na wyznaczonych przystankach i przy krawniku w celu uatwienia wsiadania oraz czekaj na zajcie miejsc przez pasaerw przed ruszeniem.
Przystanki i stacje transportu s dogodnie zlokalizowane, dostpne, bezpieczne, czyste, dobrze owietlone i oznakowane, z odpowiednimi siedzeniami i schronieniami.
Uytkownicy maj dostp do kompletnych i przystpnych informacji na temat tras, rozkadw i obiektw przeznaczenia specjalnego.
Gdy transport publiczny jest zbyt ograniczony dostpny jest transport dostarczany przez wolontariuszy.
Takswki s dostpne i przystpne cenowo, a kierowcy s uprzejmi i pomocni.
Drogi s dobrze utrzymane, wraz ze studzienkami kanalizacyjnymi i dobrym owietleniem.
Przepustowo ruchu jest dobrze regulowana.
Drogi s wolne od przeszkd, ktre ograniczaj widoczno kierowcom.
Znaki drogowe i skrzyowania s widoczne oraz dobrze przygotowane.
Szkolenia kierowcw i kursy odwieajce umiejtnoci s promowane wrd wszystkich kierowcw.
Parkingi i przystanki s bezpieczne, w dostatecznej liczbie i o dogodnym pooeniu.
Parkingi priorytetowe i przystanki dla osb ze specjalnymi potrzebami s dostpne i szanowane.
Mieszkal-nictwo
Wystarczajce, tanie mieszkania s dostpne w miejscach, ktre s bezpieczne oraz znajduj si w pobliu usug publicznych i reszty spoecznoci.
Dostpne s moliwoci wystarczajcego i niedrogiego utrzymania domu i usug wsparcia.
Mieszkania s dobrze skonstruowane i zapewniaj bezpieczne i wygodne schronienie przed niepogod.
Wntrza parterw i wyszych piter zapewniaj swobod ruchu we wszystkich pokojach i korytarzach.
17
Moliwoci modyfikacji domw s dostpne w przystpnych cenach, a ich deweloperzy rozumiej potrzeby osb starszych.
Publicznie i komercyjnie wynajmowane mieszkania s czyste, zadbane i bezpieczne.
Dostpne s wystarczajce i niedrogie mieszkania dla sabych i niepenosprawnych osb starszych, wraz z odpowiednimi usugami wiadczonymi lokalnie.
Uczestnictwo spoeczne
Miejsca na imprezy i dziaania spoeczne s dogodnie zlokalizowane, dostpne, dobrze owietlone i atwo do nich dotrze komunikacj publiczn.
Imprezy odbywaj si w terminach dogodnych osobom starszym.
W dziaaniach i wydarzeniach mog uczestniczy indywidualnie lub z osob towarzyszc.
Zajcia i atrakcje s niedrogie, bez ukrytych lub dodatkowych kosztw uczestnictwa.
Dobre informacje o dziaaniach i wydarzeniach s powszechnie dostpne, w tym szczegy dotyczce dostpnoci urzdze i moliwoci transportu osb starszych.
Szeroki zakres wydarze jest oferowany celem dotarcia do zrnicowanej zbiorowoci osb starszych.
Spotkania z uczestnictwem osb starszych odbywaj si w wielu rnych punktach znanych lokalnej spoecznoci, takich jak orodki rekreacyjne, szkoy, biblioteki, domy kultury i parki.
Wydarzenia maj zasig pozwalajcy na wczenie uczestnictwa w nie osb zagroonych izolacj spoeczn.
Szacunek i integracja spoeczna
Osoby starsze regularne uczestnicz w konsultacjach dotyczcych lepszego dostarczania publicznych, pozarzdowych i komercyjnych usug.
Usugi i produkty s dostarczane przez publicznych i komercyjnych usugodawcw celem dostosowania ich do zmieniajcych si potrzeb i preferencji.
Pracownicy usugodawcw s uprzejmi i pomocni.
Osoby starsze s widoczne w rodkach masowego przekazu oraz przedstawiane pozytywnie i bez stereotypw.
Imprezy, dziaania i wydarzenia o zasigu wsplnotowym przycigaj przedstawicieli wszystkich pokole poprzez ich dostosowanie do specyficznych ze wzgldu na wiek potrzeb i preferencji.
Starsi ludzie s szczeglnie wczani do dziaalnoci spoecznej na rzecz rodzin.
Szkoy stwarzaj moliwoci zapoznania si z tematyk starzenia si i osb starszych oraz angauj seniorw do prowadzenia zaj szkolnych.
Starsi ludzie s uznani we wsplnocie za ich osignicia w przeszoci, jak rwnie za swj obecny wkad w ycie spoeczne.
Osoby starsze, ktre s mniej zamone maj dobry dostp do usug publicznych, pozarzdowych i komercyjnych.
Aktywno obywatelska i zatrudnienie
Starsi wolontariusze maj szeroki zakres elastycznych opcji dziaania. Maj dostp do szkole, rozpoznania w spoecznoci, poradnictwa i odszkodowania za poniesione koszty.
Waciwoci starszych pracownikw s dobrze promowane.
Promowany jest szereg elastycznych i odpowiednio patnych moliwoci pracy dla ludzi starszych.
Dyskryminacja ze wzgldu na wiek jest zabroniona podczas rekrutacji, utrzymania, awansw i szkole pracownikw.
Miejsca pracy s dostosowane do potrzeb osb niepenosprawnych.
Promowane i wspierane s moliwoci samozatrudnienia si osb starszych.
Dostpne s moliwoci uczestnictwa w szkoleniach w dla starszych pracownikw take po przejciu na emerytur.
Organy decyzyjne w sektorze publicznym, komercyjnym i pozarzdowym wspieraj i
18
uatwiaj czonkostwo osb starszych.
Komunikacja i informacja
Podstawowy, efektywny system informacyjny dociera do mieszkacw spoecznoci w kadym wieku.
Zapewnione i skoordynowane jest regularne i szerokie rozpowszechnianie informacji. Dostp jest scentralizowany.
Oferowane s regularne audycje informacyjne interesujce dla osb starszych.
Promowane jest ustne porozumiewanie si przystpne osobom starszym.
Osoby zagroone izolacj spoeczn otrzymuj poszczeglne informacje od zaufanych osb.
Publiczni i komercyjni usugodawcy dostarczaj przyjazne, osobiste usugi na danie.
Drukowane informacje - w tym formularze urzdowe, napisy telewizyjne i teksty na wywietlaczach wizualnych - maj due litery, a gwne wnioski s pokazywane poprzez stosowanie wyranych nagwkw i pogrubionych czcionek.
Drukowane i mwione komunikaty uywaj prostych, znanych sw w krtkich, bezporednich zdaniach.
Zautomatyzowane systemy automatycznych sekretarek podaj instrukcje wolno i wyranie oraz informuj rozmwcw, jak powtrzy komunikat w dowolnym momencie.
Sprzt elektroniczny, taki jak telefony komrkowe, radia, telewizory oraz bankomaty i automaty biletowe, posiadaj due przyciski i due napisy.
Istnieje szeroki publiczny dostp do komputerw i Internetu, bez lub za niewielk opat, w miejscach publicznych takich jak urzdy, orodki kultury i biblioteki.
Usugi spoeczne i zdrowotne
Zaoferowany jest odpowiedni zakres usug medycznych i opieki rodowiskowej celem promocji, utrzymania i przywracania zdrowia.
Usugi opieki domowej obejmuj zabiegi medyczne, opiek osobist i sprztanie.
Usugi spoeczne i zdrowotne s dogodnie zlokalizowane, a dojazd do nich jest moliwy wszystkimi dostpnymi rodkami transportu.
Stacjonarne orodki opieki nad osobami starszymi i placwki wyznaczone do penienia ich funkcji s zlokalizowane w pobliu usug publicznych i reszty spoecznoci.
Placwki ochrony zdrowia i opieki rodowiskowej zostay bezpiecznie skonstruowane i s atwo dostpne.
Osobom starszym dostarczane s przejrzyste i przystpne informacje na temat zdrowia i opieki spoecznej.
wiadczenie usug jest skoordynowane i proste administracyjnie.
Wszyscy pracownicy usugodawcw odnosz si z szacunkiem do osb starszych, s pomocni i odpowiednio przeszkoleni.
Ekonomiczne bariery utrudniajce dostp do suby zdrowia i pomocy spoecznej s zminimalizowane.
Ludzie w kadym wieku s zachcani i wspierani w wiadczeniu usug wolontariackich i dobrowolnych.
Istnieje wystarczajca i dostpna ilo miejsc pochwku.
Lokalne planowanie kryzysowe uwzgldnia saboci i moliwoci osb starszych. rdo: opracowanie wasne na podstawie: Global Age-friendly Cities: A Guide, WHO, Geneva 2007.
19
Do 2014 roku w Polsce relatywnie niewiele miast podjo inicjatywy na rzecz
uporzdkowania i zintegrowania lokalnej polityki wobec staroci i wobec osb starszych29.
Zadania w tym zakresie okrelane s gwnie w oglnych programach rozwizywania
problemw spoecznych lub pomocy spoecznej, lecz nie w odrbnych dokumentach
dotyczcych tylko analizowanego zagadnienia. Istotny wpyw na ksztatowanie takich
dokumentw maj m.in. obecno Polski w Unii Europejskiej i zwikszona w zwizku z tym
racjonalizacja planowania inwestycji publicznych, dziaalno w gwnych orodkach kraju
ekspertw z zakresu gerontologii, prnie rozwijajcy si ruch Uniwersytetw Trzeciego Wieku
oraz prace nad rzdowym programem Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia
aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+, ktry przyjto w 2008 roku. Pierwsze dokumenty
miejskie dotyczce w szczeglnoci omawianego obszaru byy przyjmowane od 2008 roku
kolejno w: Warszawie, Sochaczewie, Poznaniu, Elblgu, Tomaszowie Mazowieckim, Olsztynie,
Katowicach, Czstochowie, Nowym Miecie Lubawskim, Dziadowie, Gnienie i Lublinie. W tym
miejscu wystarczy zaznaczy, i dokumenty z zaledwie trzech miast Poznania, Warszawy i
Tomaszowa Mazowieckiego - powouj si na aktualne zalecenia midzynarodowe. Jednoczenie
koncentruj si one gwnie na aspektach zabezpieczenia socjalnego i pomocy spoecznej w
ramach polityki wobec ludzi starych i bardzo rzadko w wskim zakresie obejmuj zagadnienia z
zakresu polityki wobec staroci. Krytycznie ocenia si te nieuwzgldnianie kwestii zwizanych
z pci kulturow, podczas gdy starzenie si ludnoci cechuje zjawisko jej feminizacji - kobiety
bowiem yj duej i czciej ni mczyni doywaj staroci. Tylko w dokumentach przyjtych
w Warszawie i Poznaniu mona zauway systemowe podejcie do rozwizywania problemw
zwizanych ze starzeniem si w pozostaych przypadkach dziaania si wybircze i trudno
dostrzec mechanizmy ich potencjalnej koordynacji. W dotychczasowych dokumentach miejskich
niemal zupenie pomija si elementy polityki gospodarczej i brakuje w nich odniesienia do
koncepcji srebrnej gospodarki jako systemu produktw i usug dostosowanych nie tylko do
osb starszych, ale i do wszystkich grup wieku, promowanej przez Komisj Europejsk oraz
kraje o bogatych dowiadczeniach w rozwizywaniu problemw zwizanych ze starzeniem si
(takich jak Niemcy, Finlandia i Japonia). Odwoania do tej koncepcji s za obecnej w
dokumentach centralnych oraz mniej (podlaskie, warmisko-mazurskie) lub bardziej
(maopolskie) bezporednio w dokumentach wojewdzkich. Pozytywnie ocenia si za
relatywnie czste wskazywanie na rne dziaania na rzecz integracji i edukacji
midzypokoleniowej. Niemniej dotychczas w kraju nie powstay dokumenty strategiczne
dotyczce wycznie tego zagadnienia na poziomie lokalnym. Zagadnienia polityki relacji
29 Zob. A. Klimczuk, Polskie miasta wobec staroci i starzenia si, op. cit.; Raporty wojewdzkie projektu ASOS, Projekt Aktywny senior - najlepszy rzecznik swoich spoecznoci, WRZOS, 01.02.2013, www.wrzos.org.pl/?id=290&m=8 [06.07.2014].
20
midzypokoleniowych s jednak obecne w dokumentach szczebla centralnego (omawianych w
dalszej czci niniejszego raportu) oraz w publikacjach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich30.
1.2. Priorytety krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci
Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku
50+, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
Za punkt wyjcia do przegldu dokumentw dotyczcych krajowej polityki spoecznej
wobec ludzi starych i staroci w niniejszym raporcie przyjmuje si ustanowiony w 2008 roku
program rzdowy Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb
w wieku 50+, ktrego celem jest wzrost do 2020 roku wskanika zatrudnienia ludnoci
znajdujcej si midzy 55 a 64 rokiem ycia do poziomu 50%. Jego osignicie ma oznacza
zarazem zmniejszenie transferw skierowanych do osb starszych, co pozwoli na wiksze
wsparcie dzieci i modziey, ktre s najbardziej zagroone ubstwem. Zaoono tu te, e
istotne jest prowadzenie z udziaem przedsibiorstw i indywidualnej odpowiedzialnoci
obywateli polityki aktywnego starzenia si np. poprzez promocj zdrowia i bezpieczestwa
pracownikw w kadym wieku, prewencj problemw zwizanych z wiekiem, ograniczenie
zacht do wczeniejszego przechodzenia na emerytur, podniesienie wieku emerytalnego i
stopniowe jego wyrwnywanie dla kobiet i mczyzn.
W 2013 roku przygotowano aktualizacj programu z uwzgldnieniem diagnozy
przygotowanej w ramach prac Rady Programowej 50+ oraz wynikw bada i analiz w ramach
projektu Wyrwnywanie szans na rynku pracy dla osb 50+ prowadzonych przez Uniwersytet
dzki. Cele, priorytety i kierunki dziaa w Programie Solidarno pokole s nastpujce:
Cel 1. Dostosowanie kompetencji oraz podniesienie kwalifikacji osb 45+ z perspektywy
potrzeb rynku pracy: Priorytet 1.1. Rozwj i poprawa jakoci oferty edukacyjnej dla osb 45+
oraz dostosowanie jej do potrzeb rynku pracy oraz potrzeb i moliwoci jej odbiorcw; Priorytet
1.2. Uczenie si przez cae ycie jako czynnik wspierajcy aktywno zawodow; Priorytet 1.3.
Wdroenie rozwiza zachcajcych pracodawcw (szczeglnie z maych i rednich firm) do
rozwoju kompetencji pracownikw 45+; Priorytet 1.4. Uwzgldnienie w rozwoju krajowego
systemu kwalifikacji wspierania aktywnoci edukacyjnej osb po 45. roku ycia.
30 Zob. B. Szatur-Jaworska (red.), Strategie dziaania w starzejcym si spoeczestwie. Tezy i rekomendacje, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2013; M. Rosochacka-Gmitrzak, A. Chabiera (red.), Dialog Midzypokoleniowy. Midzy ide a praktyk. Inspiracje, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2013.
21
Cel 2. Rozwj kultury organizacji i rodowiska pracy bardziej przyjaznych pracownikom
w wieku 50+: Priorytet 2.1. Rozwj systemw planowania kariery zawodowej, zdobywania
kompetencji oraz zarzdzania wiekiem w przedsibiorstwach w celu wykorzystania potencjau
pracownikw w wieku 50+; Priorytet 2.2. Poprawa warunkw pracy oraz wzrost motywacji i
zadowolenia z pracy pracownikw w wieku 50+; Priorytet 2.3. Wdroenie rozwiza
systemowych zachcajcych pracodawcw do zatrudniania i utrzymywania zatrudnienia osb w
wieku 50+; Priorytet 2.4. Poprawa wizerunku i przeamywanie stereotypw dotyczcych
pracownikw w wieku 50+, a take przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na wiek w
firmach i instytucjach.
Cel 3. Zwikszenie skutecznoci i efektywnoci dziaa promujcych zatrudnienie i
aktywno zawodow: Priorytet 3.1 Upowszechnienie w instytucjach rynku pracy instrumentw
aktywizacji zawodowej skierowanych do osb w wieku 50+ oraz poprawa ich skutecznoci;
Priorytet 3.2. Rozwj przedsibiorczoci z zaangaowaniem osb w wieku 50+, w tym
przedsibiorczoci spoecznej; Priorytet 3.3. Wdroenie systemowych rozwiza zachcajcych
osoby w wieku 50+ do pozostawania w zatrudnieniu i podejmowania pracy.
Cel 4. Wspieranie idei aktywnego i zdrowego starzenia si: Priorytet 4.1.
Upowszechnianie idei aktywnego i zdrowego starzenia si; Priorytet 4.2. Upowszechnienie
profilaktyki zdrowotnej oraz moliwoci poprawy kondycji fizycznej i psychicznej osb w wieku
50+; Priorytet 4.3. Wspieranie zmian systemowych rozwiza dotyczcych aktywnego i
zdrowego starzenia si poprzez wspprac w tym zakresie.
Cel 5. Rozwj wsppracy na rzecz wzrostu zatrudnienia osb 50+: Priorytet 5.1.
Stworzenie i rozwijanie staych form wsppracy i koordynacji dziaa rzdu, samorzdw
regionalnych, organizacji pracodawcw, zwizkw zawodowych, reprezentacji organizacji
pozarzdowych, reprezentacji podmiotw ekonomii spoecznej, rodowisk naukowych i mediw
w sferze aktywizacji zawodowej i zatrudnienia osb w wieku 50+; Priorytet 5.2. Rozwj
wsppracy, na rzecz zatrudnienia osb w wieku 50+, samorzdw terytorialnych,
pracodawcw, zwizkw zawodowych, organizacji pozarzdowych, podmiotw ekonomii
spoecznej, rodowisk naukowych i mediw na poziomie regionalnym i lokalnym.
Cel 6. Transfery spoeczne wspierajce aktywno zawodow osb w wieku
przedemerytalnym: Priorytet 6.1. Wyduenie efektywnego wieku emerytalnego; Priorytet 6.2.
Stopniowe ograniczanie alternatywnych drg dezaktywizacji zawodowej z wykorzystaniem
systemu wiadcze spoecznych.
22
M. Boni (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2008.
M. Boni (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2009.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw. Zesp
Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2013.
Rozwinicie koncepcji solidarnoci pokole zawieraj dokumenty opracowywane przez
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw: Raport o kapitale intelektualnym
Polski (2008 rok), raport Polska 2030 (2009 rok) i Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju
(2013 rok; projekt w 2011). W pierwszym opracowaniu przedstawiono indeks kapitau
intelektualnego (ktrego elementy w tym ujciu stanowi kapita spoeczny, ludzki, strukturalny
i relacyjny) w porwnaniu do 16 krajw europejskich. Uwzgldniono przy tym podzia na cztery
pokolenia Polakw: dzieci i modziey, studentw, dorosych i seniorw oraz wskazano na
powizane z nimi moliwoci rozwoju kolejno: polityki rodzinnej, podniesienia jakoci
nauczania, ukierunkowania szkolnictwa na potrzeby rynku pracy oraz aktywizacji seniorw.
Kapita intelektualny polskich seniorw uplasowa si tutaj na ostatniej pozycji wrd
porwnywanych krajw, gwnie ze wzgldu na ich nisk aktywno zawodow, wysokie
poczucie alienacji oraz niski poziom dostpnoci do usug medycznych. Uznano, e poprawie
tego stanu powinny suy m.in. zmiana polityki pastwa wobec seniorw, stworzenie paktu na
rzecz aktywnoci osb starszych, dziaania na rzecz zmiany postaw spoecznych wobec
seniorw, zmiany oferty edukacyjnej, popularyzacja zarzdzania wiekiem i reforma systemu
emerytalnego.
W raporcie Polska 2030 zaoono za, i solidarnoci pokole to perspektywa, ktra
ma pozwoli na odejcie od rzdw przypadku obejmujcych horyzont czasowy kalendarza
wyborczego, na rzecz przywdztwa strategicznego umoliwiajcego uniknicie dryfu
rozwojowego kraju i realizacj projektu cywilizacyjnego, wykraczajcego poza transformacj
systemow realizowan od pocztku lat 90. XX wieku. Ponadto zaoono, i koncepcja ta ma
suy budowie opiekuczego spoeczestwa (ang. welfare society), ktre ma uzupenia
tworzenie pastwa wspierajcego prac (ang. workfare state).
W Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju solidarno pokole zostaa natomiast
wskazana jako jedna z trzech gwnych zasad rozwoju kraju, obok solidarnoci terytorialnej
(midzy regionami) i solidarnoci innowacyjnej (midzy wyrwnywaniem szans i
konkurencyjnoci). Wskazano tu na tworzenie warunkw wsppracy i uniknicia konfliktu
pokole midzy przedstawicielami pierwszego powojennego wyu demograficznego
(analogowego), ktrzy bd zmniejsza swoje zaangaowanie publiczne i aktywno
23
zawodow oraz drugiego powojennego wyu demograficznego (cyfrowego), ktrzy
wspczenie wkraczaj w ycie zawodowe i publiczne. Rezultatem ma by budowa
dostosowanej do potrzeb starzejcej si populacji srebrnej gospodarki oraz
wielopokoleniowego spoeczestwa sieci.
Starzenie si populacji kraju w dokumencie tym jest wskazywane w kilku celach. W Celu
1 Wspieranie prorozwojowej alokacji zasobw w gospodarce, stworzenie warunkw dla
wzrostu oszczdnoci oraz poday pracy i innowacji (kierunek interwencji: zwikszenie
udziau wydatkw rozwojowych, zmniejszenie wydatkw o charakterze stricte transferowym
dziki m.in. stopniowemu zrwnywaniu wieku emerytalnego kobiet i mczyzn na poziomie 67
lat; stopniowe zwikszanie wydatkw sektora instytucji rzdowych i samorzdowych na
zdrowie, tak aby moliwe byo sprostanie rosncemu popytowi na usugi zdrowotne starzejcej
si ludnoci Polski przy jednoczesnej poprawie standardu usug medycznych; kierunek
interwencji: zmiany w strukturze opodatkowania zmierzajce do wzmacniania bodcw
ekonomicznych sprzyjajcych oszczdzaniu (w tym: na staro)).
W Celu 2 Zmniejszenie dugu publicznego i kontrola deficytu w cyklu koniunkturalnym
zwraca si za uwag na kierunek interwencji trwaa redukcja deficytu sektora instytucji
rzdowych i samorzdowych poprzez sukcesywne reformowanie wszystkich segmentw
systemu emerytalnego, racjonalizacj systemw specjalnych oraz powizanie wysokoci skadek
emerytalno-rentowych paconych przez rolnikw z osiganymi przez nich dochodami.
W Celu 3 Poprawa dostpnoci i jakoci edukacji na wszystkich etapach oraz
podniesienie konkurencyjnoci nauki podkrela si kierunek interwencji: upowszechnianie
uczenia si dorosych, przede wszystkim w trybie pozaformalnym oraz w miejscu pracy oraz
zapewnienie skutecznego mechanizmu czcego finansowanie tej formy uczenia ze rodkw
prywatnych i publicznych w tym wspieranie i promocja atrakcyjnej oferty edukacyjnej
adresowanej do seniorw oraz innowacyjnych rozwiza na rzecz motywowania seniorw do
uczenia si dla zachowania aktywnoci.
W Celu 5 Stworzenie Polski Cyfrowej proponuje si m.in. interwencje na rzecz
wdroenia powszechnej edukacji cyfrowej oraz stworzenia nowoczesnej sieciowej
infrastruktury i zasobw edukacyjnych.
W Celu 6 Rozwj kapitau ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie
workfare state zakada si interwencje na rzecz wprowadzenia nowych rozwiza
zapewniajcych powszechno opieki nad osobami niesamodzielnymi oraz poszerzenie oferty
opieki instytucjonalnej, tak aby odpowiedzie na wyzwania zwizane ze starzeniem si
spoeczestwa i zapewni wsparcie rodzinom, w ktrych znajduj si osoby niesamodzielne;
dostosowanie systemu ochrony zdrowia do prognozowanych do roku 2030 zmian
demograficznych, w szczeglnoci wzmocnienie dziaa na rzecz rozwoju infrastruktury i
24
zasobw kadrowych w obszarach opieki nad matk i dzieckiem oraz osobami starszymi;
rozpoczcie dziaa majcych na celu wdroenie holistycznych standardw opieki nad osobami
w wieku geriatrycznym poprzez midzy innymi rozwj nowoczesnej infrastruktury w obszarze
geriatrii, dostosowanie ksztacenia kadr medycznych do identyfikowanych potrzeb oraz
nowoczesn organizacj geriatrycznych wiadcze zdrowotnych; stworzenie modelu
aktywnoci intelektualnej, spoecznej i zawodowej osb starszych opartego na wykorzystywaniu
ich potencjaw i zapobieganiu wykluczeniu spoecznemu; stworzenie miksu dochodowego
opartego na wiadczeniach emerytalnych oraz wynagrodzeniu z pracy, tak aby zapobiega
wykluczeniu spoecznemu osb starszych (dostp do opieki zdrowotnej i dugoterminowej na
odpowiednim poziomie) oraz zbyt szybkiej rezygnacji z zatrudnienia poprzez wzrost jej
opacalnoci; stworzenie nowego modelu elastycznego zatrudnienia dla osb starszych.
wspieranie poprawy dostpu do edukacji i zasobw kultury na kadym etapie ycia;
wspieranie uczenia si przez cae ycie, w tym tworzenia uniwersytetw trzeciego wieku;
wsparcie rozwoju srebrnej gospodarki.
W Celu 8 Wzmocnienie mechanizmw terytorialnego rwnowaenia rozwoju dla
rozwijania i penego wykorzystania potencjaw regionalnych zaoono rewitalizacj
obszarw problemowych w miastach w tym opracowanie programw przeciwdziaajcych
wykluczeniu spoecznemu na obszarach problemowych miast, a wic m.in. systemy stypendialne
dla pobierajcych nauk, podnoszenie poziomu merytorycznego placwek edukacyjnych,
wspieranie programw wsppracy midzypokoleniowej i midzy rnymi grupami
spoecznymi, a take zapewnienie infrastruktury i oferty czasu wolnego dla modziey.
W Celu 11 Wzrost spoecznego kapitau rozwoju za kierunek interwencji uznano
przygotowanie i wprowadzenie programu edukacji obywatelskiej na wszystkich poziomach
edukacji, w perspektywie uczenia si przez cae ycie.
Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne spoeczestwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne
pastwo, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.
Tematyka starzenia si spoeczestwa zostaa poruszona w kilku celach strategii. W Celu
I.2. Zapewnienie rodkw na dziaania rozwojowe kierunek interwencji I.2.3. Zwikszenie
wykorzystania rodkw pozabudetowych gdzie zaoono stworzenie warunkw
ekonomiczno-instytucjonalne sprzyjajcych oszczdzaniu na staro. W kierunku interwencji
I.3.2. Rozwj kapitau spoecznego zaoono, i wane bdzie stworzenie odpowiednich
regulacji prawnych dla rozwoju nieformalnej edukacji obywatelskiej oraz objcie ni osb, ktre
zakoczyy ju edukacj formaln, w tym osb w wieku 50+, promocja uczenia si przez cae
ycie oraz wolontariatu, w szczeglnoci wrd osb w wieku 50+. W kierunku interwencji I.3.3.
25
Zwikszenie bezpieczestwa obywatela zaoono pooenie nacisku na segmenty ochrony
zdrowia, ktre bd - z jednej strony - sprzyja polityce dzietnoci i profilaktyce zdrowia
najmodszej populacji (wsparcie programw leczenia bezpodnoci, rozszerzenie zakresu
promocji bada prenatalnych, zapewnienie waciwych standardw opieki okooporodowej
oraz opieki nad matk i dzieckiem), a z drugiej - odpowiada bd wyzwaniom
epidemiologicznym starzejcego si spoeczestwa (lepszy dostp i poprawa jakoci wiadcze
geriatrycznych, onkologicznych, kardiologicznych, neurologicznych, ortopedycznych,
reumatologicznych, endokrynologicznych i opieki dugoterminowej.
W Celu II.4. Rozwj kapitau ludzkiego zakada si, e postpujcy proces starzenia si
spoeczestwa stwarza konieczno wyduenia okresu aktywnoci zawodowej Polakw.
Przeprowadzone zostan reformy systemowe w zakresie systemu wiadcze spoecznych (w
tym ubezpiecze spoecznych), skutkujce wydueniem wieku emerytalnego (w tym
ograniczenie specyficznych uprawnie w podsystemach branowych systemu emerytalnego)
oraz zrwnaniem wieku emerytalnego kobiet i mczyzn. Towarzyszy temu bdzie
promowanie pracownikw starszych wrd pracodawcw (ukazujce m.in. mocne strony
pracownika starszego i przeamujce stereotypowe mylenie o nich) oraz rozwizania
systemowe wspierajce zatrudnienie osb starszych. Wspierane bd take dziaania
zmierzajce do umoliwiania osobom w wieku 50+ zdobywanie nowej i uzupenianie posiadanej
ju wiedzy w instytucjach edukacyjnych, w tym w instytucjach szkolnictwa wyszego,
pozwalajce na zatrzymanie osb starszych na rynku pracy. Dziaania takie przyczyni si do
aktywizacji tej grupy osb zarwno na rynku pracy jak i w debacie spoecznej. Istotny tu
kierunek dziaa to II.4.2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego gdzie zakada si, e obywatele
powinni mie zapewniony powszechny dostp do wysokiej jakoci edukacji przez cae ycie - od
rnych form wczesnej edukacji do pnej staroci (m.in. Uniwersytety Trzeciego Wieku), a
zadaniem polskich szk powinno by nie tylko ksztacenie oglne, ale take przygotowanie
absolwentw do potrzeb rynku pracy. Kolejny za kierunek interwencji to II.5.2.
Upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych gdzie zakada si, e rnice w
umiejtnociach korzystania z nowych technologii mog prowadzi do cyfrowego wykluczenia.
W Polsce osiami podziau midzy osobami biegymi w cyfrowych technologiach, a
nieposiadajcymi tych umiejtnoci s wiek, miejsce zamieszkania i wyksztacenie. O ile wrd
osb modych korzystanie z Internetu jest dosy powszechne, o tyle wykluczenie cyfrowe osb
starszych staje si problemem.
Ponadto w Celu III.1.2. Zmniejszenie ubstwa w grupach najbardziej nim zagroonych
zaoono, e dziaania w zakresie poprawy spjnoci spoecznej w cigu najbliszych 10 lat, a w
szczeglnoci po 2020 roku, musz uwzgldnia zmiany demograficzne zwizane ze starzejcym
si spoeczestwem. Newralgicznym elementem bdzie zapewnienie osobom starszym dostpu
26
do wiadcze zdrowotnych i usug opieki dugoterminowej. Wanym jest te aktywizowanie
czonkw tej grupy spoecznej, tak by byo moliwe zatrzymywanie ich na rynku pracy oraz
zwikszanie ich udziau w yciu spoecznym. Poniewa wzrasta bdzie ryzyko ubstwa osb
starszych, konieczne bdzie wypracowanie nowego modelu wsparcia skierowanego do tej grupy
odbiorcw tworzenie warunkw dla rozwoju oraz promocja aktywnoci zawodowej i spoecznej
seniorw - wdraanie modelu srebrnej gospodarki.
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie,
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010.
Starzenie si spoeczestwa zostao uwzgldnione w tym dokumencie przy kilku
wyzwaniach polityki regionalnej rozpatrywanych w dwch wymiarach: przestrzennym-
terytorialnym i tematycznym-sektorowym. W pierwszym wymiarze wskazuje si na potrzeb
zapewnienia spjnoci wewntrznej kraju i niedopuszczenia do nadmiernych zrnicowa
przestrzennych - odnosi si to gwnie do umoliwienia starzejcym si i najsabiej
rozwinitym wojewdztwom Polski Wschodniej budowy potencjau zwikszajcego ich udzia w
tworzeniu wzrostu i zatrudnienia. Natomiast w wymiarze tematycznym-sektorowym za
niezbdne uznaje si: (1) przeciwdziaanie negatywnym trendom demograficznym oraz
peniejsze wykorzystanie zasobw pracy, w tym aktywizacja zawodowa seniorw i wyduenie
okresu aktywnoci zawodowej, dziaania na rzecz uczenia si przez cae ycie i utrzymania w
regionach zrwnowaonej struktury demograficznej; (2) odpowied na zmiany klimatyczne i
zapewnienie bezpieczestwa energetycznego - zakada si, e negatywne skutki zmian klimatu
bd szczeglnie odczuwalne przez osoby starsze, co wymaga stosownych dostosowa w
regionach; (3) zapewnienie infrastruktury transportowej i teleinformatycznej do wspierania
konkurencyjnoci i zapewniajcej spjno terytorialn kraju - dostrzega si konieczno
przeamywania barier w wykorzystaniu technologii cyfrowych przez osoby starsze i
zapobiegania pokoleniowym podziaom w tym wymiarze.
Ponadto w Celu 2. Budowanie spjnoci terytorialnej i przeciwdziaanie marginalizacji
obszarw problemowych w zwizku ze starzeniem si ludnoci przewiduje si interwencje w
inwestycjach infrastrukturalnych i usugach publicznych, planowaniu procesw
urbanizacyjnych oraz dziaaniach dotyczcych kapitau ludzkiego. W celu szczegowym 2.1.
Wzmacnianie spjnoci w ukadzie krajowym zakada si m.in. stosowanie aktywnych polityk
zatrudnienia, przeciwdziaanie wykluczeniu osb starszych poprzez rozwj programw
integracji, ekonomii i przedsibiorczoci spoecznej oraz rozwj ksztacenia ustawicznego
dorosych. Do tego w celu szczegowym 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych
obszarw traccych dotychczasowe funkcje spoeczno-gospodarcze wprowadzono zapis o
27
potrzebie szczeglnego wspierania miast o starzejcej si i wyludniajcej populacji, przy czym
zakada si, i dokadne obszary wsparcia zostan okrelone w dalszych dyskusjach, a zwizane
z nimi interwencje i wykorzystywane instrumenty bd okrela wadze lokalne.
Strategia Rozwoju Kapitau Ludzkiego 2020, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej,
Warszawa 2013.
Wrd celw i kierunkw interwencji strategii znajduje si Cel szczegowy 2.
Wyduenie okresu aktywnoci zawodowej i zapewnienie lepszej jakoci funkcjonowania osb
starszych. Cel ten bdzie realizowany m.in. poprzez nastpujce kierunki interwencji:
harmonizacja specjalnych systemw emerytalnych z systemem powszechnym; stworzenie
warunkw do rozwoju srebrnej gospodarki; promowanie edukacji osb starszych, zarwno w
wymiarze formalnym, jak i pozaformalnym, zwaszcza z uwzgldnieniem rozwoju kompetencji
cyfrowych; rozszerzenie oferty edukacyjnej adresowanej do seniorw oraz lepsze dopasowanie
jej do potrzeb tej grupy wiekowej; ksztacenie ustawiczne oraz wsparcie szkole osb w wieku
50+; wspieranie aktywnoci spoecznej osb starszych, w tym rozwj wolontariatu; tworzenie
warunkw do rozwoju partycypacji spoecznej osb starszych, w tym zaangaowania na rzecz
spoecznoci lokalnych; zwikszenie dostpnoci oraz podniesienie jakoci usug spoecznych
adresowanych do osb starszych poprzez wsparcie dziaa samopomocowych oraz tworzenie
sieci wyszkolonych wolontariuszy; poprawienie dostpnoci do ambulatoryjnych i szpitalnych
wiadcze zdrowotnych w zakresie geriatrii. Rozwj systemu usug adresowanych do osb
niesamodzielnych i ich rodzin, w tym rozwj opieki dugoterminowej. Rozwj i
upowszechnianie wiedzy i rozwiza wspomagajcych tworzenie zdrowych i bezpiecznych
warunkw pracy dla osb starszych.
Dokonano te podziau realizacji strategii w ujciu cykl ycia cykl kariery, przy czym
wyrniono etap staroci. Zaoono tu, i gwne wyzwania i wizja tego okresu to:
wykorzystanie potencjau osb starszych w obszarze aktywnoci zawodowej i spoecznej;
restrukturyzacja gospodarki w kierunki tworzenia biaej gospodarki (medycyna) i srebrnej
gospodarki; poprawa dostpnoci do wiadcze zdrowotnych, w szczeglnoci w obszarze
geriatrii dziki wdroeniu spjnej koncepcji opieki nad populacj osb starszych i
niesamodzielnych; dostosowanie systemu ksztacenia kadr medycznych do potrzeb systemu
ochrony zdrowia.
Zwrcono te uwag na konieczno: stworzenia nowego modelu opieki nad osobami
niesamodzielnymi, ktry bdzie wspiera osoby niesamodzielne poprzez upowszechnienie
opiekunw rodzinnych oraz zapewnia odpowiedni poda oraz jako usug pielgnacyjno-
opiekuczych; przesuwanie efektywnego wieku dezaktywizacji zawodowej, poprzez stosowanie
28
zestawu dziaa, na ktry bdzie skada si stopniowe podnoszenie ustawowego wieku
emerytalnego, zmniejszanie moliwoci wczeniejszego wycofania si z rynku pracy oraz wzrost
aktywnoci zawodowej i zatrudnienia wrd osb w wieku przedemerytalnym i okoo
emerytalnym; promocj aktywnoci zawodowej i spoecznej seniorw srebrna gospodarka,
co przyczyni si do zwikszenia aktywnoci spoecznej osb w podeszym wieku oraz pozwoli
wykreowa nowy, ale znany w innych pastwach sektor usug, z ktrego korzystaj gwnie
tego typu osoby. Bardzo wane bd dziaania popularyzujce ide wolontariatu wrd osb
starszych oraz promujce para-aktywno zawodow (czyli np. penienie funkcji doradczych w
przedsibiorstwach, gdzie dana osoba bya wczeniej zatrudniana, spenianie wanych funkcji
edukacyjnych) w momencie przejcia na emerytur - tego typu narzdzia nie tylko przyczyni
si do utrzymania wysokiej aktywnoci zawodowej/spoecznej osb starszych, ale i wydatnie
poprawi wiadomo roli i potencjau srebrnej gospodarki; promocja uczenia si seniorw,
w tym innowacyjnych form edukacji (ksztacenia i szkolenia) osb w podeszym wieku opartych
na wykorzystaniu ich dowiadczenia w uczeniu si wzajemnym, w formach edukacji
rodowiskowej oraz w szkoleniach utrzymujcych zaangaowanie osb w podeszym wieku na
rzecz rozwizywania problemw spoecznych i edukacji osb z modszych pokole.
W odpowiedzi na zjawisko wielochorobowoci oraz funkcjonalnej zalenoci osb
starszych planowane s interwencje z zakresu zwikszenia dostpnoci i jakoci opieki nad
osobami starszymi, w tym poprawa dostpnoci i jakoci wiadcze geriatrycznych, rozwj
ambulatoryjnych i stacjonarnych placwek geriatrycznych, wdroenie caociowej oceny
geriatrycznej w opiece szpitalnej i ambulatoryjnej oraz rozwj opieki dugoterminowej.
Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego 2020, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, Warszawa 2013.
Aktywizacj osb starszych przewidziano w czterech dziaaniach strategii. Pierwszym
jest 1.2.2. Rozwj kompetencji medialnych w uczeniu si innym ni formalne, szczeglnie
wrd osb w wieku 50+ i na obszarach wiejskich. Jego realizacji ma suy m.in. stworzenie
rozwiza prawno-organizacyjnych w zakresie rozwoju kompetencji medialnych; wzrost
dostpu do nowych technologii; wsparcie edukacji medialnej (sucej zwikszaniu wiedzy o
tym jak media ksztatuj i selekcjonuj komunikaty) o charakterze midzypokoleniowym,
zaadresowanej do osb wykluczonych cyfrowo; zmiana funkcji bibliotek, domw kultury i
archiww; wspieranie projektw edukacji medialnej organizowanych przez media publiczne i
koncesjonowane oraz kompetencji kadr w zakresie edukacji medialnej. Do cyfrowej inkluzji
seniorw ma prowadzi chociaby zachcanie ich do edukacji na poziomie wyszym, do
odnawiania umiejtnoci i wiedzy w ramach takich instytucji jak Uniwersytety Otwarte, e-
29
learning, Uniwersytety Drugiego Wieku (dla osb 45-50+, przed emerytur) i Uniwersytety
Trzeciego Wieku.
Nastpne dziaanie to 2.2.1. Uatwianie dziaalnoci organizacjom obywatelskim.
Przewidziano tu m.in. prace nad zmianami dotychczasowych regulacji prawnych dotyczcych
stowarzysze i fundacji oraz nad nowymi obejmujcymi inne formy i narzdzia aktywnoci
obywatelskiej; promowanie i wspieranie wolontariatu ze szczeglnym uwzgldnieniem osb po
50 roku ycia; wsparcie grup nieformalnych, ruchw spoecznych i inicjatyw spoecznociowych
oraz projektw dotyczcych wzmacniania potencjau przedstawicieli organizacji obywatelskich.
W odniesieniu do wolontariatu podkrelono take potrzeb promowania jego nowoczesnych
form, jak wolontariat pracowniczy i e-wolontariat wiadczony za porednictwem nowych
mediw.
W dziaaniu 4.1.1. Tworzenie warunkw dla wzmacniania tosamoci oraz
upowszechniania dorobku kultury na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym udzia osb
starszych zosta wskazany porednio poprzez propozycj wspierania dziaa na rzecz
kultywowania tradycji i przekazywania ich nowym pokoleniom oraz dziaa dotyczcych
dialogu midzypokoleniowego, ktre to maj by prowadzone i osadzone w kontekcie
lokalnym.
Ostatnie dziaanie odnoszce si do seniorw to 4.2.4. Rozwj ksztacenia artystycznego
i systemu wspierania talentw. Zwrcono tu uwag na potrzeb wspomagania rozwoju
twrczych jednostek na rnych etapach ycia, m.in. zapobieganiu ich marginalizacji np. ze
wzgldu na miejsce zamieszkania i wiek. Zwrcono te uwag na konieczno stworzenia
programw stypendialnych dla twrcw po 50 roku ycia, ktre umoliwiyby im
przekwalifikowanie lub uzupenienie kwalifikacji.
Zaoenia Dugofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, Ministerstwo Pracy i
Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
W dokumencie zdefiniowano polityk senioraln jako og celowych dziaa organw
administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, ktre realizuj
zadania i inicjatywy ksztatujce warunki godnego i zdrowego starzenia si. Naley przy tym
zaznaczy, i w dokumencie nie pojawiaj si wykorzystywane w literaturze koncepcje polityki
spoecznej wobec osb starszych i wobec staroci oraz e przyjte okrelenie (ang. senior policy)
nie odpowiada te koncepcji polityki wobec starzenia si (ang. ageing policy).
Za cel polityki senioralnej w Polsce przyjto wspieranie i zapewnienie moliwoci
aktywnego starzenia si w zdrowiu oraz moliwoci prowadzenia w dalszym cigu
samodzielnego, niezalenego i satysfakcjonujcego ycia, nawet przy pewnych ograniczeniach
30
funkcjonalnych. W dokumencie posuono si koncepcj aktywnego starzenia si oraz przyjto,
i naley rozway przyjcie analogicznych rozwiza dla osb starszych i organizacji
seniorskich przez jednostki samorzdu terytorialnego do tych podejmowanych wobec
wsppracy z organizacjami pozarzdowymi na szczeblu gminnym, powiatowym i
wojewdzkim. Zwrcono przy tym uwag, e niezbdne bd jednak dziaania legislacyjne z
udziaem parlamentu poprzedzone konsultacjami w ramach Komisji Wsplnej Rzdu i
Samorzdu Terytorialnego.
W dokumencie przyjto pi obszarw dziaa: zdrowie i samodzielno; aktywno
zawodowa osb 50+; aktywno edukacyjna, spoeczna i kulturalna osb starszych; srebrna
gospodarka; relacje midzypokoleniowe.
Obszar zdrowie i samodzielno obejmuje trzy wymiary. Pierwszy wymiar
uwarunkowania rozwiza medyczno-opiekuczych dla osb starszych zawiera: Priorytet 1.
Stworzenie systemowych rozwiza, ktre pozwol na rozwj usug medycznych dla osb
starszych, w tym: Cel 1. Rozwj geriatrii jako specjalizacji i Cel 2. Przygotowanie i
doskonalenie zawodowe kadry medycznej w kierunku caociowej i kompleksowej opieki
zdrowotnej nad starszym pacjentem; Priorytet 2. Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna,
w tym: Cel 1. Przygotowanie do okresu wasnej staroci pod wzgldem wiedzy na temat zmian
fizycznych i psychicznych podczas procesw starzenia i konsekwencji okrelonych zachowa;
Cel 2. Promocja waciwego stylu ycia w sferze zdrowia psychicznego, aktywnoci
intelektualnej, odywiania, rytmu dnia, rekreacji, higieny ciaa i unikania zachowa
ryzykownych pod wzgldem zdrowotnym; oraz Cel 3. Rozwj i wspieranie aktywnoci
fizycznej; Priorytet 3. Rozwj usug spoecznych i opiekuczych dostosowanych do potrzeb
osb starszych, w tym: Cel 1. Rozwj usug spoecznych dostosowanych do potrzeb oraz
moliwoci osb starszych; Cel 2. Zapewnienie odpowiedniej opieki nad osobami o
ograniczonej samodzielnoci poprzez rozwj usug opiekuczych; Cel 3. Opracowanie i
wdroenie systemu teleopieki oraz wykorzystanie innowacyjnych technologii w uatwieniu
organizacji opieki dla osb starszych; oraz Cel 4. Stworzenie systemw wsparcia dla
opiekunw nieformalnych, w szczeglnoci na poziomie lokalnym
Drugi wymiar obszaru zdrowie i samodzielno to bezpieczestwo, ktre zawiera
jeden cel: Zapewnienie bezpieczestwa osb starszych i przeciwdziaanie stosowanym wobec
nich naduyciom. Trzeci wymiar za to przestrze i miejsce zamieszkania zawierajcy
rwnie jeden cel: Wspieranie przestrzennego planowania architektonicznego dostosowanego
do wszystkich (projektowanie uniwersalne) i z uwzgldnieniem potrzeb rnych grup wieku (w
tym osb starszych).
Drugi obszar Dugofalowej Polityki Senioralnej stanowi aktywno zawodowa osb
50+, w ktrym celem gwnym jest zaplanowanie i podjcie dziaa, ktre pozwol na jak
31
najlepsze wykorzystanie potencjau osb starszych na rynku pracy i tym samym pozwol na
zwikszenie i przeduenie aktywnoci zawodowej osb 50+ oraz 60+. Przyjto tu cztery cele
szczegowe: Cel 1. Upowszechnienie oferty edukacyjnej, poprawa jej jakoci oraz
dostosowanie zarwno do potrzeb rynku pracy, jak i do potrzeb oraz moliwoci odbiorcw
(pracownikw i poszukujcych pracy w wieku 50+); Cel 2. Tworzenie warunkw pracy
przyjaznych pracownikom i stosowanie rozwiza z zakresu zarzdzania wiekiem; Cel 3.
Zwikszenie skutecznoci i efektywnoci dziaa promujcych zatrudnienie i aktywno
zawodow osb 50+ oraz 60+; Cel 4. Rozwj wsppracy na rzecz wzrostu zatrudnienia osb
w wieku 50+.
Trzeci obszar to aktywno edukacyjna, spoeczna i kulturalna osb starszych. Celem w
tym obszarze jest wspieranie idei uczenia si wrd osb starszych i aktywizowanie do dziaa
obywatelskich i spoecznych, w tym: rozwj oferty edukacyjnej dla osb starszych, rozwj i
wspieranie aktywnoci spoecznej osb starszych (w tym zaangaowania obywatelskiego i
wolontariatu), zwikszenie uczestnictwa osb starszych w kulturze zarwno jako jej odbiorcw,
jak i twrcw. Wyrniono tu trzy wymiary. Pierwszy to aktywno edukacyjna gdzie
gwnym celem jest zwikszenie uczestnictwa osb starszych w edukacji oraz zwikszenie
dostpnoci i jakoci oferty edukacyjnej. Obejmuje on: Priorytet 1. Rozwj oferty edukacyjnej
dla osb starszych w obszarach zgodnych z potrzebami, w tym: Cel 1. Upowszechnienie
edukacji prozdrowotnej; Cel 2. Upowszechnianie edukacji obywatelskiej; Cel 3.
Upowszechnienie edukacji w zakresie nowych technologii; oraz Priorytet 2. Wspieranie
rozwoju systemowych rozwiza dla organizacji rnych form uczenia si osb starszych, w tym
ruchu Uniwersytetw Trzeciego Wieku. Drugi wymiar tego obszaru to aktywno w obszarze
kultury gdzie celem gwnym jest zwikszenie uczestnictwa osb starszych w kulturze
zarwno jako jej odbiorcw, jak i twrcw. Przyjto tu trzy cele: Cel 1. Podnoszenie
kompetencji kulturowych; Cel 2. Integrowanie dziaa instytucji i organizacji; Cel 3.
Promowanie animacji kulturalnej. Trzeci wymiar to aktywno spoeczna obejmujcy:
Priorytet 1. Rozwj aktywnoci obywatelskiej osb starszych gdzie celem jest zwikszenie
zaangaowania osb starszych w ycie spoecznoci lokalnych i sprawy kraju oraz wzrost roli
obywateli seniorw w rozwizywaniu problemw spoecznych; oraz Priorytet 2. Rozwj
wolontariatu osb starszych z celem gwnym zwikszenie udziau osb starszych w rnych
formach wolontariatu pozwalajce na zagospodarowanie potencjau tych osb oraz na rozwj
nowych kompetencji.
Czwarty obszar wskazany w dokumencie to srebrna gospodarka gdzie jedynym celem -
gwnym - jest wspieranie rozwoju efektywnych rozwiza dostosowanych do potrzeb i
oczekiwa osb starszych. Ostatni, pity obszar to relacje midzypokoleniowe gdzie za jedyny
32
cel rwnie gwny - przyjto solidarno pokole jako norma kierunkowa w spoeczestwie,
polityce spoecznej, kulturze oraz na rynku pracy.
Rzdowy Program na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2014-2020,
Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
Celem programu jest poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych dla godnego
starzenia si poprzez aktywno spoeczn. Program ma przyczynia si do peniejszego
korzystania z potencjau spoeczno-zawodowego osb starszych, aby mogy one peni rne
role spoeczne w yciu publicznym. Wane jest rwnie uwzgldnienie w dziaaniach ogranicze
wynikajcych z barier funkcjonalnych, na ktre naraone mog by osoby starsze.
Cel gwny programu to: Poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych dla godnego
starzenia si poprzez aktywno spoeczn. Podporzdkowano mu cztery cele szczegowe. Cel
priorytetowy 1. to: Zwikszenie rnorodnoci i poprawa jakoci oferty edukacyjnej dla osb
starszych: tworzenie ofert odpowiadajcych problemom osb starszych znajdujcych si w
trudnej sytuacji, w tym w szczeglnoci w procesie wykluczenia spoecznego, promowanie
nowych rozwiza na rzecz motywowania osb starszych do uczenia si dla zachowania
aktywnoci, w tym szczeglnie osb starszych pozostajcych w niekorzystnej sytuacji, tworzenie
specjalnej oferty dydaktycznej oraz nowych form inicjatyw edukacyjnych, odpowiadajcych na
potrzeby osb starszych, w tym szczeglnoci w procesie wykluczenia spoecznego. rozwj
oferty edukacyjno-kulturalnej.
Cel szczegowy 2. to Tworzenie warunkw dla integracji wewntrz- i
midzypokoleniowej osb starszych przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej,
m.in. pogbianie wiedzy na temat zmian biologicznych, zdrowotnych, spoecznych
zachodzcych wraz z wiekiem w ramach przygotowywania spoeczestwa do staroci.
Cel szczegowy 3. Rozwj zrnicowanych form aktywnoci spoecznej, w tym
upowszechnianie wolontariatu, partycypacji w procesach decyzyjnych, w yciu spoecznym, w
tym udzia osb starszych w ksztatowaniu polityki publicznej.
Cel szczegowy 4. Zwikszenie dostpnoci, podniesienie jakoci usug spoecznych
oraz wspieranie dziaa na rzecz samopomocy i samoorganizacji: rozwj systemw wsparcia
umoliwiajcych zaspokojenie specyficznych dla wieku podeszego potrzeb, w szczeglnoci
osobom starszym o ograniczonej samodzielnoci, rozwj usug spoecznych w sferze sportu,
turystyki, rekreacji i kultury.
Wrd gwnych zaoe programu znajduje si wsparcie ofert organizacji oraz
instytucji dziaajcych na rzecz osb starszych, w tym niepenosprawnych lub o ograniczonej
sprawnoci ruchowej, przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej oraz cisej
33
wsppracy z jednostkami samorzdowymi (placwki owiatowo-kulturalne). Uznano przy
tym, e wsppraca midzysektorowa na poziomie lokalnym moe istotnie zwikszy
efektywno podejmowanych dziaa na rzecz aktywnoci spoecznej osb starszych.
Program obejmuje komponent systemowy dugookresowy polegajcy na
wypracowaniu zaoe dugofalowej polityki senioralnej oraz komponent konkursowy
przewidujcy dziaania w czterech nastpujcych obszarach priorytetowych:
Priorytet I. Edukacja osb starszych obejmuje kierunki dziaa: 1. Zajcia edukacyjne z
zakresu rnych dziedzin (m.in. prawo, gospodarka, zdrowie, w tym profilaktyka zdrowotna,
sport, turystyka, edukacja, wizyty studyjne, jzyki obce, umiejtnoci interpersonalne, nowe
technologie), programy edukacyjne i warsztaty o starzeniu, osobach starszych i aktywnym
starzeniu; 2. Zajcia przygotowujce do usug wolontariackich; 3. Ksztacenie opiekunw; 4.
Promowanie wolontariatu kompetencji; 5. Promocja oferty edukacyjnej wrd osb
starszych.
Priorytet II. Aktywno spoeczna promujca integracj wewntrz- i
midzypokoleniow obejmuje: kierunki dziaa: 1. Aktywno spoeczna, w tym wolontariat
osb starszych; 2. Aktywno fizyczna osb starszych, aktywno turystyczno-rekreacyjna
osb starszych; 3. Zajcia w ob