Raport końcowy z badania ewaluacyjnego pn. „Wpływ EFS na

Poznań 2014

EGZEMPLARZ BEZPŁATNY BADANIE ZREALIZOWANE NA ZLECENIE WO-

JEWÓDZKIEGO URZĘDU PRACY W POZNANIU

CZŁOWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA

BADANIE ZREALIZOWANE NA ZLECENIE WOJEWÓDZKIEGO URZĘDU PRACY W POZNANIU

WPŁYW EFS NA

SPÓJNOŚĆ TERYTORIALNĄ

WOJEWÓDZTWA

WIELKOPOLSKIEGO

Wpływ EFS na spójność terytorialną województwa wielkopolskiego

2

Badanie współfinansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Pomocy Technicznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki


3


WPŁYW EFS NA SPÓJNOŚĆ TERYTORIALNĄ

WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO

Poznań 2014


4


Instytucja Pośrednicząca zlecająca badanie:

Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu

ul. Kościelna 37

60-537 Poznań

[email protected]

[email protected]

Wykonawca badania:

Agrotec Polska Sp. z o.o.

ul. Dzika 19/23 lok. 55

00-172 Warszawa

www.agrotec.pl

Autorzy raportu:

Marta Cichowicz-Major

Agnieszka Rudolf

Kierownik badania:

Agnieszka Rudolf

Członkowie zespołu badawczego:

Marta Cichowicz-Major

Cezary Przybył

Sebastian Pałka

Justyna Ratajczak

Jarosław Chojecki

Michał Marciniak

Wojciech Pieniążek

Nakład:

15 egzemplarzy

Druk i oprawa:

MJP drukarnia

ul. Romana Maya 30

61-371 Poznań

Egzemplarz bezpłatny


5


SPIS TREŚCI

STRESZCZENIE WYKONAWCZE ........................................................................................................................................... 7

SŁOWNICZEK POJĘĆ I SKRÓTÓW ZASTOSOWANYCH W RAPORCIE ................................................................................... 13

1 WSTĘP .................................................................................................................................................................... 15

2 WPŁYW EFS NA SPÓJNOŚĆ TERYTORIALNĄ WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO ............................................... 19

2.1 ZATRUDNIENIE ................................................................................................................................................................. 20

2.1.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze zatrudnienia ............................................... 20

2.1.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL w obszarze zatrudnienia ............................... 27

2.1.3 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze zatrudnienia na

spójność terytorialną województwa wielkopolskiego .............................................................................................................. 30

2.1.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze zatrudnienia ............................................................. 34

2.1.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze zatrudnienia i wskazanie pożądanych kierunków działań

zwiększających spójność terytorialną ....................................................................................................................................... 35

2.2 EDUKACJA ........................................................................................................................................................................ 36

2.2.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze edukacji ...................................................... 36

2.2.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL w obszarze edukacji ...................................... 39

2.2.3 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze edukacji na spójność

terytorialną województwa wielkopolskiego ............................................................................................................................. 43

2.2.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze edukacji.................................................................... 46

2.2.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze edukacji i wskazanie pożądanych kierunków działań


2.3 PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU ....................................................................................................... 49

2.3.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu

społecznemu ............................................................................................................................................................................. 49

2.3.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL w obszarze przeciwdziałania

wykluczeniu społecznemu ........................................................................................................................................................ 50

2.3.3 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze przeciwdziałania

wykluczeniu społecznemu na spójność terytorialną województwa wielkopolskiego .............................................................. 52

2.3.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu ........... 55

2.3.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i wskazanie

pożądanych kierunków działań zwiększających spójność terytorialną .................................................................................... 55

2.4 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ ....................................................................................................................................................... 56

2.4.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze przedsiębiorczości ...................................... 56

2.4.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL w obszarze przedsiębiorczości ..................... 59

2.4.3 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze przedsiębiorczości na

spójność terytorialną województwa wielkopolskiego .............................................................................................................. 61

2.4.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze przedsiębiorczości.................................................... 62

2.4.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przedsiębiorczości i wskazanie pożądanych kierunków działań


2.5 WPŁYW EFS NA SPÓJNOŚĆ TERYTORIALNĄ WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO – PODSUMOWANIE ........................ 64


6


3 WPŁYW EFS NA KONKURENCYJNOŚĆ WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO .......................................................... 65

3.1 ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO NA TLE INNYCH REGIONÓW .............................. 66

3.2 ZATRUDNIENIE ................................................................................................................................................................ 70

3.2.1 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze zatrudnienia na

konkurencyjność województwa wielkopolskiego ..................................................................................................................... 70

3.2.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze zatrudnienia na konkurencyjność województwa

wielkopolskiego ........................................................................................................................................................................ 75

3.2.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze zatrudnienia i wskazanie pożądanych kierunków działań

zwiększających konkurencyjność .............................................................................................................................................. 80

3.3 EDUKACJA ........................................................................................................................................................................ 81

3.3.1 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze edukacji na


3.3.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze edukacji na konkurencyjność województwa

wielkopolskiego ........................................................................................................................................................................ 86

3.3.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze edukacji i wskazanie pożądanych kierunków działań

zwiększających konkurencyjność .............................................................................................................................................. 89

3.4 PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU ....................................................................................................... 90

3.4.1 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze przeciwdziałania

wykluczeniu społecznemu na konkurencyjność województwa wielkopolskiego ...................................................................... 90

3.4.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu na


3.4.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i wskazanie

pożądanych kierunków działań zwiększających konkurencyjność ........................................................................................... 95

3.5 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ ....................................................................................................................................................... 96

3.5.1 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL w obszarze przedsiębiorczości na

konkurencyjność województwa wielkopolskiego .................................................................................................................... 96

3.5.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze przedsiębiorczości na konkurencyjność

województwa wielkopolskiego ............................................................................................................................................... 100

3.5.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przedsiębiorczości i wskazanie pożądanych kierunków działań

zwiększających konkurencyjność ............................................................................................................................................ 103

3.6 WPŁYW EFS NA KONKURENCYJNOŚĆ WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO – PODSUMOWANIE............................... 106

4 REKOMENDACJE .................................................................................................................................................... 109

5 ANEKSY ................................................................................................................................................................. 112

5.1 SPISY TABEL I WYKRESÓW ............................................................................................................................................. 113

5.2 OPIS METODOLOGII BADANIA ....................................................................................................................................... 115


7


STRESZCZENIE WYKONAWCZE Przedmiotem badania jest określenie wpływu Europejskiego Funduszu Społecznego (komponentu regionalnego PO KL)

na spójność terytorialną i konkurencyjność województwa wielkopolskiego.

Na potrzeby niniejszego badania przyjęto – jako schemat interpretacji wpływu EFS na spójność terytorialną – model

dyfuzyjno-absorpcyjny, który zakłada zintegrowane wsparcie obszarów wzrostu przy jednoczesnym wzmacnianiu

obszarów problemowych w aspekcie potencjału rozwojowego, umożliwiającego absorpcję impulsów rozwojowych.

Konkurencyjność określono jako zdolność gospodarki regionalnej do optymalizowania jej endogenicznych zasobów w

celu konkurowania i prosperowania na rynkach krajowych i globalnych, zdolność adaptowania się do zmian na tych

rynkach w kierunku zwiększenia wyniku ekonomicznego, a także zdolność do wytwarzania trwałego wzrostu wartości

dodanej i wynikającego stąd wzrostu regionalnego dobrobytu.

Relacja między spójnością terytorialną a konkurencyjnością jest spójna. Model dyfuzyjno-absorpcyjny zakłada budo-

wanie spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej przy uwzględnieniu wzmacniania tych czynników rozwojo-

wych, które będą sprzyjać podnoszeniu poziomu społeczno-gospodarczego obszarów interwencji, bez niwelowania

korzyści aglomeracyjnych ośrodków wzrostu.


Obszar zatrudnienie. W okresie objętym ewaluacją (2007-2013) województwo wielkopolskie charakteryzowało się

wzrostem dywergencji w poziomie bezrobocia, zatrudnienia oraz sytuacji grup defaworyzowanych na rynku pracy.

Szczególnie duże dysproporcje wystąpiły w poziomie bezrobocia i w liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowa-

nych w usługach rynkowych na 10 000 osób. Najkorzystniejsze wartości tych wskaźników zaobserwowano w aglome-

racji poznańskiej, najgorsze – we wschodniej i północnej części województwa, w których firm jest najmniej, a bezrobo-

cie jest największe. Na obszar zatrudnienia wpływ miały w latach 2007-2013 takie czynniki jak: dodatnie saldo migracji

międzywojewódzkich (przy ujemnym saldzie migracji zagranicznych), liczne zasoby pracy osób w wieku produkcyjnym,

relatywnie wysoka dostępność transportowa, policentryczność ośrodków wzrostu, zróżnicowanie rozwoju obszarów

wiejskich w zależności od renty położenia. W ujęciu przestrzennym bieguny rynku pracy stanowiły ośrodki subregio-

nalne: Poznań, Leszno, Piła, Kalisz, Konin oraz stolice powiatów o liczbie mieszkańców od 10 do 20 tys., znajdujące się

w zachodniej i południowej części województwa.

W latach 2007-2013 można było zaobserwować stagnację bądź niewielki wzrost udziału osób w wieku do 24 r.ż. w

populacji osób bezrobotnych. Wzrosła liczba bezrobotnych absolwentów oraz udział osób powyżej 45 r.ż. w populacji

bezrobotnych, ze szczególnym uwzględnieniem osób po 55 r.ż. oraz udział niepełnosprawnych bezrobotnych wśród

osób poszukujących pracy. Należy jednak podkreślić tendencję spadku liczby długotrwale pozostających bez pracy w

tej populacji. Można też odnotować spadek udziału kobiet w populacji bezrobotnych (z 65,8% do 55%).

Wsparcie w ramach komponentu regionalnego PO KL obejmowało zastosowanie instrumentów aktywizacji zawodowej

(szkolenia, doradztwo, staże, praktyki), wsparcie mobilności, dotacje na założenie działalności gospodarczej oraz od-

dolne inicjatywy przyczyniające się do aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich. Zastosowano kryteria

dostępu oraz strategiczne gwarantujące dostęp do wsparcia mieszkańców obszarów o wysokiej stopie bezrobocia oraz

grup defaworyzowanych.

Analiza przestrzenna wskazuje na koncentrację wsparcia na obszarach o wysokiej stopie bezrobocia. Obszary te były

skupione wokół lokalnych biegunów wzrostu, co jest trafne w świetle dyfuzyjno-absorpcyjnego modelu spójności

terytorialnej. Dotacje na założenie działalności gospodarczej kierowane były na obszary o przeciętnym lub ponadprze-

ciętnym poziomie rozwoju rynku pracy, ale jednocześnie o wysokim poziomie długotrwałego bezrobocia (można za-

tem uznać, że te interwencje przyczyniły się do zmniejszenia tego właśnie zjawiska na obszarach o wysokim potencjale

endogennym).

Wsparcie wpłynęło pozytywnie na zmniejszenie stopy bezrobocia wśród osób po 50 r.ż. (ze szczególnym uwzględnie-

niem bezrobocia długotrwałego), a także zmniejszenie dynamiki bezrobocia osób do 24 r.ż. Ukierunkowane było na

zapobieganie marginalizacji zarówno mieszkańców obszarów wiejskich, jak i poszczególnych grup defaworyzowanych,


8


przyczyniając się do zmniejszenia udziału kobiet w populacji bezrobotnych.

Interwencje wspierające ciągłość zatrudnienia w ramach projektów outplacementowych (Poddziałanie 8.1.2) koncen-

trowały się na obszarze powiatu poznańskiego i miasta Poznań nie przyczyniając się do zwiększenia spójności teryto-

rialnej, wzmacniając jednak potencjał endogenny tych obszarów.

W okresie programowania 2014-2020 pozostanie konieczność wspierania obszarów o słabiej rozwiniętym rynku pracy.

Rekomenduje się różnicowanie instrumentów wsparcia w zależności od obszaru, przy uwzględnianiu odległości od

regionalnych i lokalnych biegunów rynku pracy.

Słabą stroną wsparcia osób bezrobotnych była ich aktywizacja głównie na rynku pracy oferującym zatrudnienie nisko

wynagradzane, przez co istnieje ryzyko, iż zwiększono zasoby pracy należące do kategorii tzw. pracujących ubogich.

Specyfika ta wynikała głównie z dominanty PSZ jako beneficjentów projektów i jakości ofert pracy, którymi dysponują.

Wydaje się, iż dywersyfikacja beneficjentów uwzględniająca niepubliczne instytucje rynku pracy oraz zwiększanie skali

współpracy PSZ z pracodawcami może przyczynić się do odwrócenia tego niekorzystnego efektu.

Obszar edukacji. W województwie wielkopolskim w latach 2007-2013, podobnie jak w całym kraju, wzrósł odsetek

dzieci w wieku 3-5 lat objętych edukacją przedszkolną. Liczba miejsc w ośrodkach przedszkolnych i przedszkolach

wzrastała dynamicznie we wszystkich powiatach. Wsparcie EFS obejmowało w tym obszarze tworzenie nowych oraz

wsparcie istniejących przedszkoli na obszarach o niskim stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej (81,1%

uczestników Poddziałania 9.1.1 pochodzi z obszarów wiejskich). Kryteria strategiczne warunkowały przy tym komplek-

sowe działania podnoszące jakość oferty zajęć przedszkolnych. Z PO KL wsparto łącznie 243 ośrodki przedszkolne, co

stanowi łącznie 3% wszystkich przedszkoli działających w regionie wielkopolskim. Mimo iż efekt netto interwencji jest

niski, ze względu na równoległe zwiększanie liczby miejsc przedszkolnych w regionie ze środków krajowych, to jednak

należy je uznać za trafne i wspierające spójność terytorialną regionu.

W okresie 2007-2013 nastąpił wzrost współczynnika skolaryzacji szkół zawodowych (z 16,74 do 17,78) oraz spadek

skolaryzacji w szkołach policealnych (z 8,68 do 5,96). Wzrastającej liczbie uczniów szkół zawodowych towarzyszył

jednak wzrost udziału absolwentów techników i zasadniczych szkół zawodowych w populacji bezrobotnych. Interwen-

cje PO KL wspierały szkolnictwo zawodowe głównie poprzez programy rozwojowe realizowane we współpracy z pra-

codawcami, staże i praktyki dla uczniów; modernizowano także wyposażenie i pracownie zawodowe. Projekty reali-

zowane były zarówno na obszarach metropolitarnych województwa, jak i w powiatach, w których odnotowano duży

odsetek bezrobotnych absolwentów. Ponad połowa uczestników (54%) mieszkała na obszarach wiejskich.

Średnie wyniki egzaminów wykazują znaczne zróżnicowanie pod względem jakości edukacji ogólnej w powiatach.

Generalnie, uczniowie z gmin miejskich osiągają lepsze rezultaty z egzaminów zewnętrznych niż uczniowie z gmin

wiejskich i miejsko-wiejskich. Podobnie jest w przypadku wyników egzaminu gimnazjalnego. Wsparcie EFS przyczyniło

się do zwiększenia integracji lokalnej, zmodernizowania bazy edukacyjnej oraz rozwinięcia oferty zajęć dodatkowych,

która wykazuje trwałość po zakończeniu finansowania. Nie wpłynęło jednak na zwiększenie potencjału szkół i uczniów

w kierunku lepszej zdawalności egzaminów. Analiza przestrzenna wskazuje na zróżnicowanie terytorialne wsparcia z

koncentracją na obszarach, które wykazują przeciętne wyniki egzaminów. Można więc stwierdzić ograniczoną realiza-

cję zasady zwiększenia spójności społecznej, ukierunkowaną raczej na podniesienie średniej w skali regionu niż wy-

równywanie różnic wewnątrz województwa.

W ramach PO KL wspierano także kompetencje nauczycieli ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności w obszarze

ICT oraz kompetencji metodycznych i psychologiczno-pedagogicznych, zwłaszcza w tzw. krótkich formach. Analiza

przestrzenna projektów wskazuje na realizację zasady spójności terytorialnej w modelu dyfuzyjno-absorpcyjnym po-

przez wzmacnianie zarówno obszarów wzrostu, jak i obszarów peryferyjnych. Kryteria strategiczne punktowały lokali-

zację szkół na terenach wiejskich (46% uczestników to mieszkańcy tych obszarów).

Prowadzono również działania ukierunkowane na wzrost kształcenia ustawicznego – w kształceniu formalnym oraz w

kształceniu nieformalnym ze szczególnym uwzględnieniem języków obcych i kompetencji ICT. Rozkład przestrzenny

uczestników projektów formalnego kształcenia ustawicznego wskazuje na wsparcie spójności przestrzennej regionu.

Wsparciem objęto zarówno mieszkańców obszarów znajdujących się w zasięgu lokalnych i regionalnych ośrodków

wzrostu, jak i obszarów peryferyjnych. Z kolei interwencje wspierające pozaformalne kształcenie ustawiczne nie reali-


9


zowały zasady spójności terytorialnej, koncentrując wsparcie w ośrodkach wzrostu bez wzmacniania potencjału endo-

gennego ich obszarów funkcjonalnych.

W latach 2014-2020 wystąpi potrzeba dalszego zwiększania liczby miejsc w przedszkolach na obszarach o intensyw-

nym kierunku migracji z uwzględnieniem gmin podmiejskich. Konieczne będzie również zintensyfikowanie wsparcia

skierowanego na zatrudnialność absolwentów szkół zawodowych. Należy jednak unikać słabych stron okresu progra-

mowania 2007-2013, kiedy wspierano bieżące potrzeby uczniów bez podnoszenia kompetencji praktycznych nauczy-

cieli przedmiotów zawodowych. W kształceniu ustawicznym rekomenduje się wspieranie kwalifikacji formalnych,

które mogą przyczynić się do poprawy jakości zatrudnienia osób o zdezaktualizowanych kwalifikacjach bądź o kwalifi-

kacjach plasujących je w gronie tzw. ubogich pracujących z sektora usług i handlu.

Obszar wykluczenia społecznego. W latach 2007-2012 podstawową przyczyną wypłacania świadczeń z tytułu pomocy

społecznej było w województwie wielkopolskim ubóstwo. Rozkład przestrzenny tego zjawiska odpowiada zróżnicowa-

niu regionu ze względu na stopę bezrobocia. Wielkopolska charakteryzuje się także wysokim odsetkiem osób żyjących

poniżej granicy ubóstwa: wynosił on odpowiednio 9,2% (minimum egzystencji) oraz 20,9% (ubóstwo relatywne) - co

znacznie przewyższa średnią krajową. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w Wielkopolsce jest

relatywnie niski i stanowi 92,5% przeciętnego dochodu na poziomie kraju. Kolejne czynniki warunkujące ubóstwo w

regionie wielkopolskim związane są z niskimi dochodami z pracy, rentą położenia (miasto-wieś) oraz niepełnospraw-

nością.

Wsparcie komponentu regionalnego PO KL obejmowało aktywizację społeczno-zawodową klientów pomocy społecz-

nej, rozwój form i upowszechnienie aktywnej integracji oraz pracy socjalnej. Przyczyniło się głównie do zwiększenia

potencjału zatrudnialności klientów pomocy społecznej oraz poprawy ich funkcjonowania w lokalnym środowisku.

Analiza przestrzenna wskazuje na niską korelację intensywności wsparcia z liczbą klientów pomocy społecznej na

danym obszarze, co spowodowane było głównie systemowym charakterem prowadzonych działań, angażujących

jednostki pomocy społecznej w skali całego regionu. Uzyskano jednak wysoki efekt realizacji zasady spójności społecz-

nej, koncentrując działania na grupach defaworyzowanych: kobietach, osobach do 24 i po 50 r.ż. oraz osobach z nie-

pełnosprawnością.

Odrębną formą wsparcia były działania ukierunkowane na rozwój ekonomii społecznej. W wyniku interwencji PO KL

uzyskano wysokie efekty w postaci liczby nowych spółdzielni socjalnych i podmiotów reintegracji zawodowej. Zasto-

sowanie subregionalizacji pozwoliło na zapewnienie spójności terytorialnej.

Zwiększająca się skala ubóstwa w regionie będzie pociągać za sobą konieczność intensyfikacji wsparcia włączenia

społecznego. Zgodnie z narzędziem PAI należy spodziewać się w latach 2014-2020 zwiększenia efektywności zatrud-

nieniowej klientów pomocy społecznej, zwłaszcza na obszarach peryferyjnych. Należy jednak zwrócić uwagę na ko-

nieczność zwiększenia potencjału finansowego sektora ekonomii społecznej, szczególnie poprzez wsparcie kompeten-

cji i umiejętności zarobkowych członków spółdzielni socjalnych. Konieczne stanie się także opracowanie skuteczniej-

szego niż w latach 2007-2013 modelu zatrudnialności na otwartym rynku osób korzystających z usług CIS, KIS i ZAZ.

Obszar przedsiębiorczości. W latach 2007-2013 Wielkopolska charakteryzowała się: wyższym niż średnia krajowa

udziałem przedsiębiorstw aktywnych w stosunku do potencjału ludnościowego, bardzo dobrze rozwiniętym sektorem

dużych i średnich firm, wyższymi od przeciętnej przychodami MMŚP, wyższą niż średnia dla kraju liczbą pracujących w

całym sektorze MŚP oraz większą liczbą nowotworzonych firm niż firm likwidowanych. Przedsiębiorstwa wykazały się

większą niż w pozostałych regionach odpornością na szoki koniunkturalne w okresie spowolnienia gospodarczego, co

spowodowane jest ich niską specjalizacją. Negatywną cechą jest jednak niski poziom innowacyjności MŚP. Jakość

miejsc pracy w wielkopolskich przedsiębiorstwach należy określić jako relatywnie niską. Generalnie wielkopolski rynek

pracy jest rynkiem o niskim poziomie przetwarzania, czyli wykonywana praca jest łatwa i niewymagająca wysokich

kwalifikacji, a co za tym idzie, nisko płatna.

Występuje duże zróżnicowanie wewnątrzregionalne ze względu na liczbę wpisanych do rejestru REGON podmiotów

gospodarczych na 10 tys. ludności. Tendencje liczby firm w ujęciu powiatowym utrzymują się od 2007 roku (najwięcej

w Poznaniu, powiecie poznańskim i w Lesznie, najmniej w powiecie złotowskim i tureckim). Najniższą przeżywalnością

charakteryzowały się podmioty gospodarcze w podregionie konińskim i pilskim. Inne powiaty, które należy uznać za


10


obszary stagnacji w ujęciu bezwzględnej liczby zakładanych firm w okresie objętym ewaluacją to: kolski, jarociński,

słupecki, wągrowiecki, pleszewski i koniński.

Dużym zróżnicowaniem wewnątrzregionalnym charakteryzuje się także rozkład przeciętnego miesięcznego wynagro-

dzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw. Relatywnie najniższe wartości wskaźnika osiągnięto w powiatach plasują-

cych się na zachodniej i południowej ścianie regionu, co należy przypisać przede wszystkim ruchom migracyjnym

wykwalifikowanych mieszkańców tych powiatów do województwa dolnośląskiego, oferującego atrakcyjniejsze miejsca

pracy.

W ramach komponentu regionalnego PO KL prowadzono szkolenia oraz doradztwo związane ze szkoleniami dla kadr

zarządzających, szkolenia, kursy i doradztwo skierowane do dorosłych osób pracujących. Realizowano także działania

skierowane na podniesienie adaptacyjności przedsiębiorstw oraz interwencje, których celem było tworzenie sieci

współpracy (w tym partnerstw) w zakresie wzmacniania dialogu społecznego. Działania te kierowane były przede

wszystkim do przedsiębiorstw subregionu poznańskiego i m. Poznań. Analiza przestrzennego rozkładu uczestników –

pracowników przedsiębiorstw sektora MŚP, wskazuje jednak, iż realizowano zasadę spójności społecznej i ekonomicz-

nej ze względu na lokalizację interwencji w powiatach o relatywnie wysokim poziomie bezrobocia, szczególnie długo-

trwałego. Uczestnicy projektów rekrutowali się spośród mieszkańców powiatów leżących na obszarach oddziaływania

lokalnych centrów rynków pracy. Udzielone wsparcie nie przyczyniło się do zmiany stylu działania wielkopolskich

przedsiębiorstw, szkolenia zwiększające kompetencje pracowników nie wpłynęły na ich zarobki bądź większą inten-

sywność dalszych szkoleń. Przyczyniło się ono jednak do utrzymania zatrudnienia, głównie poprzez elastyczną politykę

kryteriów strategicznych, reagujących na symptomy gospodarcze spowolnienia gospodarczego dla poszczególnych

branż. Wspierano także staże i szkolenia praktyczne dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych oraz

pracowników naukowych w przedsiębiorstwach. Interwencje te, skupione głównie w Poznaniu i powiecie poznańskim

nie przyniosły wymiernych efektów w postaci wdrożonej bądź opracowanej innowacji. Przy wsparciu innowacji tech-

nologicznej i procesowej przedsiębiorstw w oparciu o sektor B+R, warto więc zastanowić się nad wprowadzeniem

kryterium subregionalizacji.

W latach 2014-2020 należy wspierać obszary i terytoria, w których brak wsparcia przy przechodzeniu procesów mo-

dernizacji i adaptacyjności przedsiębiorstw może skutkować negatywnymi tendencjami na rynkach pracy. Najwięk-

szym obszarem deficytowym pozostaje niska specjalizacja gospodarki Wielkopolski, która, mimo iż zwiększa odpor-

ność na szoki koniunkturalne i skutkuje mniejszą stopą bezrobocia, to jednak w długim okresie wpływa na obniżenie

kapitału zasobów pracy i potęguje zjawisko tzw. ubogich pracujących.

Wpływ EFS na konkurencyjność województwa wielkopolskiego

Województwo wielkopolskie charakteryzuje się na tle kraju relatywnie wysoką atrakcyjnością inwestycyjną. Wyprze-

dza większość regionów Polski pod względem ilości zasobów pracy, wysokości zatrudnienia, aktywności gospodarczej i

społecznej, dostępności transportowej i aktywności promocyjnej. Słabą stroną konkurencyjności regionu pozostają w

okresie objętym ewaluacją: niska jakość zasobów pracy, niska produktywność, niska chłonność rynku spowodowana

niekonkurencyjną siłą nabywczą ludności. Analiza porównawcza województwa wielkopolskiego z regionami referen-

cyjnymi, mającymi najbliższy potencjał endogenny oraz wyższą pozycję konkurencyjną w znaczeniu atrakcyjności

inwestycyjnej (dolnośląskie, małopolskie, śląskie oraz łódzkie), wskazuje na poprawę konkurencyjności Wielkopolski w

obszarze zatrudnienia i edukacji przedszkolnej, ale w innych obszarach, takich jak gospodarka, przedsiębiorczość i

wykluczenie społeczne – nawet jeśli region nie zajmuje ostatnich pozycji, to dynamika zmian jest niewielka i stawia

Wielkopolskę na ostatnim lub jednym z ostatnich miejsc.

Obszar zatrudnienie. Analiza efektów wsparcia komponentu regionalnego PO KL w zakresie zwiększenia konkurencyj-

ności regionu opiera się w obszarze zatrudnienia na dwóch aspektach: zwiększeniu liczby pracujących w ramach po-

szczególnych kategorii uczestników projektu z uwzględnieniem stopnia wykształcenia i zwiększeniu liczby samoza-

trudnionych.


11


Interwencje komponentu regionalnego PO KL wykazują dodatni wpływ na stan zatrudnienia w regionie. Łącznie w

wyniku interwencji Priorytetu VI zatrudnienie znalazły 57 302 osoby1. W stosunku do 2007 roku wzrost liczby zatrud-

nionych w wyniku tego Priorytetu wyniósł 4,4%2. Kierunek wsparcia przyczynił się do zmniejszenia skali długotrwałego

bezrobocia na obszarach o wysokim potencjale endogennym, nieoddalonych od regionalnych i lokalnych ośrodków

rynku pracy. Podniosła się jakość kapitału ludzkiego, co jest kluczowym elementem budowania konkurencyjności.

Istotnym elementem oddziaływania były także działania skierowane na utrzymanie zatrudnienia w przedsiębiorstwach

w ramach Poddziałania 8.1.2. Biorąc pod uwagę, iż efektywność zatrudnieniowa tego Działania wyniosła 77%, oznacza

to wpływ na zmniejszenie liczby osób bezrobotnych w stosunku do 2007 roku w wysokości ok. 1% oraz wpływ na

zmniejszenie liczby nowozarejestrowanych bezrobotnych w omawianym okresie w wartości ok. 0,5%.

Spektakularnym efektem oddziaływania komponentu regionalnego PO KL w ramach Poddziałania 6.1.2 jest bezkonku-

rencyjna pozycja PSZ regionu wielkopolskiego w zakresie efektywności zatrudnieniowej ogółem. W roku 2013 efek-

tywność zatrudnieniowa polityk regionalnych była najwyższa w kraju.

W przyszłej perspektywie finansowej działania EFS sprzyjać będą przede wszystkim budowaniu spójności a nie konku-

rencyjności, poprzez jeszcze większą koncentrację na grupach defaworyzowanych. Z drugiej strony kluczowy nacisk

zostanie położony na efektywność zatrudnieniową, dlatego trafne będzie stosowanie kryteriów wyboru projektów

wspierających zatrudnialność w branżach kluczowych dla regionu oraz w zawodach deficytowych. W kontekście ro-

snącej liczby tzw. ubogich pracujących rozwiązaniem może być promocja kształcenia ustawicznego jako instrumentu

przejścia na rynek pracy o wyższej jakości. Analiza sukcesów regionu dolnośląskiego wskazuje na potrzebę skoncen-

trowania działań szkoleniowych skierowanych do bezrobotnych na branżach wyższej jakości, określonych jako strate-

giczne, rozwojowe i potencjalnie wysokotechnologiczne, a także postawienie przed beneficjentami wymogu nawiązy-

wania współpracy z potencjalnym pracodawcą.

Obszar edukacji. Szerokie spektrum wsparcia w obszarze edukacji przedszkolnej pozytywnie wpływa na budowanie

przyszłego kapitału ludzkiego wysokiej jakości. Podobnie jest w przypadku działań w obszarze edukacji szkolnej - reali-

zowane projekty w najczęściej dotyczyły zajęć dodatkowych dla uczniów, zarówno tych z problemami w nauce, jak i

pozostałych. Negatywnie należy ocenić zbyt rzadko stosowane doradztwo edukacyjno-zawodowe dla uczniów szkół

gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.

Pozytywny jest wpływ wsparcia skierowanego do szkół zawodowych na zatrudnialność absolwentów. Ponadto inter-

wencje PO KL w dużym stopniu wpłynęły na nawiązanie i/lub pogłębienie współpracy z przedsiębiorcami oraz zwięk-

szyły szanse uczniów na rynku pracy.

Kierunek oddziaływania interwencji wspierających kształcenie ustawiczne w regionie przebiegał w stronę nieistotnego

statystycznie spadku odsetka osób w wieku 25-64 lata uczestniczących w kształceniu i szkoleniu (0,41%).

Analiza skuteczności wsparcia w regionach referencyjnych, w tym w województwie śląskim, które charakteryzuje się

wyższą dynamiką wzrostu wyników egzaminów kończących poszczególne etapy edukacji oraz wyższą zatrudnialnością

absolwentów, wskazuje na istotny czynnik sukcesu wsparcia edukacji w przyszłym okresie programowania. Kryterium

preferujące projekty realizowane w partnerstwie jest skutecznym sposobem rozwijania współpracy międzysektorowej,

a tym samym przynoszącym efekty mnożnikowe (w badaniu wskazywano na trwałość tych partnerstw po zakończeniu

projektu). Kluczowe staje się także rozszerzenie oferty doradztwa zawodowego począwszy już od szkół gimnazjalnych.

Obszar wykluczenia społecznego. Wpływ wsparcia na wzrost konkurencyjności województwa w obszarze wykluczenia

społecznego miał miejsce przede wszystkim poprzez reintegrację zawodową i społeczną uczestników. Projekty reali-

zowane przez OPS i PCPR (Działanie 7.1) w dużym stopniu przyczyniły się do zdobycia doświadczenia zawodowego i

poprawy kwalifikacji zawodowych uczestników. Niemniej wsparcie nie przyczyniło się w wystarczającym stopniu do

zmiany ich sytuacji zawodowej (podjęcie zatrudnienia). Projekty niedostatecznie bowiem uwzględniały kompleksową

ścieżkę wsparcia uczestnika, uwzględniającą płatne staże lub praktyki u pracodawcy, pomoc w założeniu spółdzielni

1 Obliczono na podstawie danych PEFS (stan na 23 lipca 2014), przy przyjęciu efektywności zatrudnieniowej na poziomie 71% dla uczestników Działania 6.1 (łącznie 76 362 uczestników) oraz przyjęciu 100% efektywności zatrudnieniowej dla osób, które otrzymały dotację na założenie działalności gospodarczej w ramach Działania 6.2. PO KL (3085, zgodnie z danymi podanymi przez Zamawiające-go na połowę roku 2014). 2 Wg danych GUS BDL liczba pracujących w 2007 roku wyniosła 1 mln 312 tysięcy.


12


socjalnej, lub inne formy wsparcia w wejściu na rynek pracy oferowane przez PUP. Nie do przecenienia pozostaje

natomiast znaczący wpływ projektów na rozwój umiejętności społecznych i osobistych uczestników. Są to jednak

kwestie nieprzekładające się na podstawowe wskaźniki konkurencyjności. Należy podkreślić sukces województwa w

rozwinięciu zaplecza ekonomii społecznej, zainicjowania gospodarki społecznej w regionie, a także podniesieniu do-

świadczeń i umiejętności instytucji pomocy społecznej, zainicjowaniu powszechnego stosowania narzędzi aktywnej

integracji oraz umiejętności współpracy w partnerstwach międzysektorowych. W latach 2014-2020 kluczowe stanie

się wsparcie efektywności współpracy w ramach narzędzia PAI oraz animowanie lokalnych społeczności w stronę

zapewnienia większej trwałości i skuteczności działania podmiotów ekonomii społecznej.

Obszar przedsiębiorczości. Wpływ komponentu regionalnego PO KL na konkurencyjność regionu w obszarze przedsię-

biorczości koncentruje się na trzech aspektach: zwiększeniu liczby przedsiębiorstw w ramach dotacji na założenie

własnej działalności gospodarczej, zwiększeniu adaptacyjności przedsiębiorstw na rynku, a także zwiększeniu współ-

pracy między sektorem przedsiębiorczości a sektorem nauki. Interwencje PO KL przyczyniły się do 2% wzrostu pozio-

mu samozatrudnienia w latach 2007-2013. Trwałość przedsiębiorstw należy oszacować na poziomie 89%. Wpływ na

zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw nie jest znaczący ze względu na niską liczebność uczestników sektora

MMŚP w projektach, stanowiącą łącznie 5,59% liczby aktywnych przedsiębiorstw w okresie objętym ewaluacją. Udzie-

lone wsparcie nie miało wpływu ani na wzrost zatrudnienia, na zintensyfikowanie polityki szkoleniowej ani na podnie-

sienie dochodów przedsiębiorstw.

W ramach PO KL podejmowano także interwencje zmierzające do zwiększenia poziomu innowacyjności wielkopolskich

przedsiębiorstw (Działanie 8.2). Skorzystało z nich jednak niewiele przedsiębiorstw. Ich rezultaty wskazują raczej na

rozpoczęcie procesu współpracy B+R w ramach wsparcia kapitału ludzkiego przedsiębiorstw niż wypracowania kon-

kretnych rozwiązań.


13


SŁOWNICZEK POJĘĆ I SKRÓTÓW

ZASTOSOWANYCH W RAPORCIE

Skrót Rozwinięcie skrótu

B+R Działalność Badawcza i Rozwojowa

BDL Bank Danych Lokalnych

BHP Bezpieczeństwo i higiena pracy

BSC Zrównoważona Karta Wyników (ang. Balance Score-card)

CATI Telefoniczne badanie ankietowe wspomagane komputerowo (ang. Computer Assisted Telepho-ne Interview)

CIS Centrum Integracji Społecznej

EFS Europejski Fundusz Społeczny

GOW Gospodarka Oparta na Wiedzy

GUS Główny Urząd Statystyczny

ICT Technologie informacyjno-komunikacyjne (ang. Information and Communication Technologies)

IZ Instytucja Zarządzająca

JST Jednostka Samorządu Terytorialnego

KIS Klub Integracji Społecznej

KOWEZiU Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej

KRK Krajowe Ramy Kwalifikacji

KSI SIMIK 07-13 Krajowy System Informatyczny System Informatyczny Monitoringu i Kontroli na lata 2007-2013

MIR Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju

MNiSW Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

MMŚP Mikro, Małe i Średnie Przedsiębiorstwa

MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

MŚP Małe i średnie przedsiębiorstwa

NGO Organizacje Pozarządowe (ang. Non-Govermental Organizations)

OPS Ośrodek Pomocy Społecznej

OWES Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej

PAI Program Aktywizacja i Integracja

PAIiZ Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych

PCPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

PEFS Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego 2007 dla PO KL

PES Podmioty Ekonomii Społecznej

PFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

PKB Produkt Krajowy Brutto


14


PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki

PSZ Publiczne Służby Zatrudnienia

PUP Powiatowy Urząd Pracy

RIS Syntetyczny Wskaźnik Innowacyjności Regionów (ang. Regional Innovation Scoreboard)

ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

SZOP PO KL Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

UMWW Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego

WORP Wielkopolskie Obserwatorium Rynku Pracy

WRPO 2007-2013 Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013

WRPO 2014+ Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020

WTZ Warsztat Terapii Zajęciowej

WUP Wojewódzki Urząd Pracy

ZAZ Zakład Aktywności Zawodowej

ZIT Zintegrowane Inwestycje Terytorialne

ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Konkurencyjność Potencjał, możliwości oraz umiejętności, które posiadają mieszkańcy regionu/subregionu do sprostania rywalizacji z innymi regionami/subregionami. Konkurencyjność to także zdolność do długookresowego wzrostu gospodarczego.

Spójność terytorialna

Odnosi się do optymalnej organizacji regionu, warunkującej spójność w wymiarze ekonomicz-nym i przestrzennym i zapewniającej komplementarność układu społeczno-gospodarczego w województwie. Jest to zarówno narzędzie, jak i cel jej głównych składowych, czyli spójności społecznej i ekonomicznej. System osadniczy oraz sieciowa infrastruktura transportowa wa-runkują możliwości funkcjonowania i rozwoju relacji społeczno-gospodarczych.

Spójność ekonomiczna

Oznacza ograniczanie różnic w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego w skali intraregio-nalnej. Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego można zinterpretować poprzez ocenę stanu i struktury gospodarki, poziom infrastruktury gospodarczej, strukturę PKB, nakłady inwestycyj-ne, sytuację podmiotów gospodarczych. Działania interwencyjne polityki regionalnej w tym obszarze związane są ze zmniejszaniem różnic.

Spójność społeczna

Zdolność społeczeństwa do zapewnienia dobrobytu wszystkim swoim obywatelom i unikania polaryzacji społecznej. Wspieranie spójności społecznej odbywa się poprzez zwiększanie rów-nego dostępu do wykształcenia, środków finansowych, miejsc pracy, dochodów oraz awansu zawodowego przy zapewnieniu pełnej mobilności oraz wzmacnianie solidarności społecznej w celu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, dyskryminacji i marginalizacji społecznej.


15


1 WSTĘP


16


Cele badania oraz główne definicje

Przedmiotem niniejszego badania jest określenie wpływu Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) na spójność

terytorialną i konkurencyjność województwa wielkopolskiego.

Region wielkopolski cechuje silne wewnętrzne zróżnicowanie, dotyczące zarówno aspektów gospodarczych, jak i

społecznych. Najwidoczniejsze różnice dotyczą układu Poznań – pozostała część regionu. Kolejne różnice uwarunko-

wane są historycznie i w przestrzeni wyraźnie zaznaczają się jako biedna (popegeerowska) północ oraz bogate połu-

dnie, dostrzegalny jest także trzeci podział - na relatywnie bogaty zachód i biedną „ścianę wschodnią”3.

Dążenie do harmonijnego rozwoju oraz zmniejszenia dysproporcji pomiędzy obszarami wzrostu a peryferiami w wo-

jewództwie wielkopolskim odbywa się m.in. poprzez realizację projektów w ramach komponentu regionalnego Pro-

gramu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) realizowanego właśnie z EFS, który traktowany jest jako instrument odpo-

wiadający na wyzwania odnowionej Strategii Lizbońskiej, przyjmującej za cel uczynienie z Europy konkurencyjnego

obszaru gospodarczego oraz zwiększenie atrakcyjności rynku pracy i przynależnych mu zasobów ludzkich. Działania

podejmowane w ramach PO KL mają za zadanie przyczynić się do zwiększenia spójności społecznej i terytorialnej

poprzez zapewnienie większego dostępu do zatrudnienia, edukacji oraz promocji przedsiębiorczości, jednocześnie

przeciwdziałając wykluczeniu społecznemu.

Dla zoperacjonalizowania tych zagadnień przyjęto w badaniu dwa cele szczegółowe:

Cel szczegółowy nr 1: Ocena wpływu EFS na spójność terytorialną województwa wielkopolskiego w wymia-

rze społecznym, gospodarczym i przestrzennym.

Realizację tego celu oparto o określenie wpływu działań w ramach komponentu regionalnego PO KL zarówno na

zmniejszenie dysproporcji między subregionami, jak i w obrębie subregionów w podziale miasto – wieś, centrum –

peryferie. Został także przedstawiony wpływ komponentu regionalnego PO KL na ograniczanie zjawiska marginalizacji

społecznej, które jest poważnym zagrożeniem dla rozwoju regionalnego i spójności społecznej.

Zapisy Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku formułują cele odwołujące się do polityki spój-

ności terytorialnej. Z jednej strony są to cele strategiczne odnoszące się do konkurencyjności metropolii poznańskiej i

innych ośrodków wzrostu w województwie i wzmocnienia potencjału gospodarczego regionu, a z drugiej cele związa-

ne ze zwiększeniem spójności województwa, wzrostem kompetencji mieszkańców i zatrudnienia, a także zwiększa-

niem zasobów oraz wyrównywaniem potencjałów społecznych4. Definicja operacyjna spójności terytorialnej odnosi się

do optymalnej organizacji regionu, warunkującej spójność w wymiarze ekonomicznym i przestrzennym i zapewniającej

komplementarność układu społeczno-gospodarczego w województwie5.

Kierowanie strumienia interwencji powinno zatem uwzględniać wewnętrzne czynniki rozwojowe danego obszaru oraz

jego lokalizacje na biegunie: ośrodki wzrostu – krąg stagnacji. Tendencje wzrostowe wyróżniające obszary wzrostu są

skutkiem obecności na jego terenie innowacyjnych branż i efektów zewnętrznych do nich oraz skutkiem występowa-

nia systemu współzależnych czynników rozwoju wchodzących w skład kapitału naturalnego, fizycznego, finansowego,

intelektualnego, społeczno-gospodarczego i administracyjnego6. Jednocześnie po koncentracji rozwoju w najbardziej

rozwiniętych lokalizacjach następuje proces dyfuzji, czyli rozprzestrzeniania się tych procesów na obszary sąsiednie7.

Najważniejszymi czynnikami rozwoju gospodarczego, umożliwiającymi absorpcję dyfuzji rozwojowych są kapitał mate-

rialny i ludzki, poziom technologiczny, wolny handel i migracje zapewniające pozyskiwanie kapitału ludzkiego. Na

potrzeby niniejszego badania przyjmuje się więc – jako schemat interpretacji wpływu EFS na spójność terytorialną –

model dyfuzyjno-absorpcyjny. Model ten zakłada zintegrowane wsparcie obszarów wzrostu (dla zapewnienia pozio-

mu rozwoju umożliwiającego rozprzestrzenianie się) przy jednoczesnym wzmacnianiu obszarów problemowych w

aspekcie potencjału rozwojowego, umożliwiającego absorpcję impulsów rozwojowych.

3 Wielkopolska 2020, Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku, Zarząd Województwa Wielko-polskiego, Poznań 2012. 4 Ibidem. 5 Churski P., Spójność terytorialna regionu wielkopolskiego w aspekcie funkcjonalnym, 2011. 6 Model został opracowany w: E. Wojnicka-Sycz Model terytorialnego bieguna wzrostu jako systemu czynników rozwojowych, Sopot, 2012, rozprawa habilitacyjna, maszynopis. 7 Szlachta J., Zalewski J., w: Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych. Wybór referatów konferencyjnych, MIR.


17


Cel szczegółowy nr 2: Ocena wpływu EFS na wzrost konkurencyjności województwa wielkopolskiego.

W ramach tego celu badania przyjęto założenie, iż zmniejszanie dysproporcji i barier rozwojowych może przyczynić się

do wzrostu konkurencyjności (zarówno subregionu względem innego subregionu, jak i województwa wielkopolskiego

wobec innych regionów).

Na potrzeby niniejszego badania przyjęto definicję konkurencyjności jako zdolność gospodarki regionalnej do optyma-

lizowania jej endogenicznych zasobów w celu konkurowania i prosperowania na rynkach krajowych i globalnych oraz

jako zdolność adaptowania się do zmian na tych rynkach w kierunku zwiększenia wyniku ekonomicznego regionu,

mierzonego PKB i wartością brutto na mieszkańca8. Konkurencyjność regionu rozumiana jest także jako zdolność do

wytwarzania trwałego wzrostu wartości dodanej i wynikającego stąd wzrostu regionalnego dobrobytu.

Relacja między spójnością terytorialną a konkurencyjnością jest – przy przyjęciu takiej definicji - spójna. Model dyfu-

zyjno-absorpcyjny zakłada budowanie spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej przy uwzględnieniu wzmac-

niania tych czynników rozwojowych, które będą sprzyjać podnoszeniu poziomu społeczno-gospodarczego obszarów

interwencji, bez niwelowania korzyści aglomeracyjnych ośrodków wzrostu. Spójność w przyjętej na potrzeby niniej-

szego badania koncepcji jest wiec uwarunkowaniem gospodarki regionalnej, wpływającym na wzrost konkurencyjności

gospodarczej.

Zintegrowany model oceny wpływu komponentu regionalnego PO KL

Biorąc pod uwagę strukturalny i systemowy charakter wdrażania komponentu regionalnego PO KL w województwie

wielkopolskim oraz użyteczność niniejszego badania do programowania „Uszczegółowienia WRPO 2014+”, Wykonaw-

ca przyjął model oceny przedmiotu badania oparty o logikę BSC, czyli Zrównoważonej Karty Wyników (ang. Balance

Scorecard)9.

Model ten uwzględnia mechanizmy przyczynowo-skutkowe prowadzące do wpływu interwencji na spójność teryto-

rialną i konkurencyjność województwa wielkopolskiego biorąc pod uwagę następujące elementy:

1. Efekty finansowe - rozumiane jako wpływ interwencji na wskaźniki finansowe świadczące o kondycji regionu

(np. PKB per capita, wysokość dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych, wysokość średniego wyna-

grodzenia, produktywność pracy, wysokość nakładów inwestycyjnych). W obszarze spójności terytorialnej

województwa wielkopolskiego analizowano zatem zmniejszanie się dysproporcji poszczególnych efektów fi-

nansowych. W obszarze konkurencyjności dokonano analizy dynamicznej wpływu działań komponentu re-

gionalnego PO KL na zmianę położenia województwa wielkopolskiego wobec innych regionów oraz na zmia-

ny konkurencyjności subregionów w ramach województwa;

2. Nauka i innowacje – w tym obszarze oceniono, w jakim zakresie działania poszczególnych obszarów kompo-

nentu regionalnego PO KL przyczyniły się do zwiększenia wiedzy i potencjału instytucjonalnego głównych ty-

pów beneficjentów do prowadzenia dalszych działań wpływających na zwiększenie stopnia spójności teryto-

rialnej i wzrostu konkurencyjności regionu;

3. Procesy wewnętrzne – w ramach tego obszaru oceniono, w jakim stopniu działania komponentu regional-

nego PO KL przyczyniły się do zwiększenia kapitału ludzkiego społeczeństwa wielkopolskiego (pod uwagę

wzięto m.in. wskaźniki: poziom wykształcenia, wyniki egzaminów szkolnych i zawodowych, wskaźniki aktyw-

ności zawodowej, bezrobocia, poziom zatrudnienia, kształcenia ustawicznego, ubóstwa, migracji). Wpływ

komponentu regionalnego PO KL na procesy wewnętrzne analizowany był w ujęciu subregionalnym z

uwzględnieniem centrów i peryferii oraz podziału miasta-wieś (spójność terytorialna) oraz w porównaniu z

innymi regionami Polski (konkurencyjność);

4. Klienci i interesariusze – w ramach tego obszaru analizowano wpływ działań komponentu regionalnego

PO KL na dostępność poszczególnych usług wzmacniania kapitału ludzkiego w ujęciu terytorialnym (spójność

terytorialna) i regionalnym (konkurencyjność);

8 Bieńkowski, W. (red.), Czynniki i miary międzynarodowej konkurencyjności gospodarek w kontekście globalizacji – wstępne wyniki badań, Prace i Materiały nr 284, Instytut Gospodarki Światowej, 2008, Warszawa. 9 Chodyński A. Jabłoński A.S., Jabłoński M.M., Strategiczna karta wyników (Balanced Scorecard) w implementacji założeń rozwoju organizacji, Krakowska Szkoła Wyższa im. A. F. Modrzewskiego, 2007, Kraków.


18


5. Oddziaływanie społeczne/ trwałość – w ramach tego obszaru oceniono efekty mnożnikowe podejmowa-

nych działań, czyli wpływ komponentu regionalnego PO KL na długofalowe zmiany standardów działania,

procesów wdrażania instrumentów rynku pracy, pomocy społecznej, edukacji i wspierania przedsiębiorczo-

ści.

Powyższy model dostosowano do specyfiki poszczególnych obszarów komponentu regionalnego PO KL, tj. zatrudnie-

nia, edukacji, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu oraz przedsiębiorczości.

Metodologia

Realizacja badania oparta była o zastosowanie szeregu metod ilościowych i jakościowych. W ramach badania prze-

prowadzono analizę danych zastanych, osobno w ramach celu I jak i w ramach celu II, która obejmowała dokumenty

strategiczne i programowe, dokumentację konkursową, dane statystyczne, publikacje i opracowania naukowe oraz

literaturę fachową. Ponadto zrealizowano kwestionariuszowe badanie ilościowe CATI wśród beneficjentów kompo-

nentu regionalnego PO KL (n=528) oraz w szczególnych przypadkach (Działanie 9.1, Działanie 9.2, Działanie 8.1) wśród

przedstawicieli uczestników instytucjonalnych prowadzonych Działań (n=100). Przeprowadzono panel ekspercki z

przedstawicielami środowiska naukowego, posiadającymi wiedzę dotyczącą sytuacji regionu pod względem poszcze-

gólnych obszarów działania komponentu regionalnego PO KL, udokumentowaną publikacjami naukowymi. Zrealizo-

wano szereg wywiadów bezpośrednich z przedstawicielami wielkopolskich instytucji oraz organizacji pozarządowych

działających na terenie województwa wielkopolskiego. Dopełnieniem wiedzy o regionie były wywiady telefoniczne z

przedstawicielami gmin woj. wielkopolskiego. Dodatkowo, przeprowadzono wywiady telefoniczne z przedstawicielami

instytucji w regionach referencyjnych (wybranych na podstawie kwerendy danych statystycznych, były to: w zakresie

zatrudnienia, przedsiębiorczości i włączenia społecznego – województwo dolnośląskie; w zakresie edukacji – woje-

wództwo śląskie). Badania terenowe zakończono wywiadami z przedstawicielami Ministerstwa Infrastruktury i Rozwo-

ju (MIR), którego celem było doprecyzowanie wniosków dotyczących potrzeb i kierunków przyszłych interwencji EFS.

Głównymi odbiorcami badania są Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, Urząd Marszałkowski Województwa Wielko-

polskiego i Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu.

zatrudnienie

edukacja

przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu

przedsiębiorczość


19


2 WPŁYW EFS

NA SPÓJNOŚĆ

TERYTORIALNĄ

WOJEWÓDZTWA

WIELKOPOLSKIEGO


20


2.1 ZATRUDNIENIE

2.1.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze zatrudnienia

Na tle pozostałych regionów Polski Wielkopolska charakteryzuje się niskim (choć zbliżonym do przeciętnego) pozio-

mem urbanizacji ze względu na gęstość zaludnienia, ale wysokim poziomem urbanizacji ze względu na gęstość miast,

co ma kluczowe znaczenie dla spójności terytorialnej. Wskaźnik gęstości miast wynosi 273,6 km2, przy średniej dla

Polski na poziomie 348,5 km2. Wielkopolska cechuje się również ponadprzeciętną w stosunku do średniej krajowej

(która wynosi 2,9) liczbą miast na 1 000 km2, w wysokości 3,7. Wysoki poziom urbanizacji mierzony udziałem ludności

miejskiej wykazują powiaty miejskie oraz powiaty ziemskie: pilski, gnieźnieński i krotoszyński, w których występuje

dużo miast, w tym miast średniej wielkości. Do powiatów o bardzo niskim udziale ludności miejskiej należą te, w któ-

rych występuje tylko jedno miasto (powiat ziemski kaliski) lub więcej miast, ale bardzo małych (powiaty leszczyński i

koniński). Wysoką gęstością miast charakteryzują się powiaty o małej powierzchni i niedużej liczbie miast: chodzieski,

jarociński, a także o przeciętnej powierzchni i dużej liczbie miast: gostyński10

.

Generalnie można stwierdzić, że sieć osadnicza miast, stanowiąca o potencjale spójności terytorialnej województwa

jest korzystna, ze względu na możliwość dyfuzji procesów rozwojowych i sprzyja rozwojowi dyfuzyjno-

absorpcyjnemu, opartemu o lokalne bieguny wzrostu.

W układzie funkcjonalnym miasta Wielkopolski stanowią silny potencjał ze względu na aktywność społeczno-

gospodarczą, mierzoną ilorazem przepływów w zakresie dojazdów do pracy. Reprezentują wysoką funkcję miejsca

pracy i duży zasięg oddziaływania. Wartość ilorazu przepływów dla zbioru miast Wielkopolski w roku 2006 przeciętnie

kształtuje się na poziomie 1,75, co świadczy o relatywnie dużej funkcji miejsca pracy miast regionu11

. Występuje silna

zależność między wielkością ośrodka miejskiego a funkcją miejsca pracy. W układzie terytorialnym można stwierdzić,

że najwyższą aktywność społeczno-gospodarczą w tej funkcji wykazują Poznań, Leszno oraz miasta powiatu ziemskie-

go i leszczyńskiego12

.

Funkcję regionalnych ośrodków wzrostu pełnią największe miasta województwa. Aglomeracja poznańska pełni naj-

ważniejszą funkcję jako lokomotywa rozwoju regionu. Na podstawie udziału liczby osób przyjeżdżających do pracy do

Poznania w liczbie zatrudnionych w gminie zamieszkania można wywnioskować, że najwięcej osób dojeżdża do pracy

do Poznania z terenu powiatu poznańskiego. Dużą liczbę dojeżdżających odnotowuje się także z terenu gmin leżących

poza powiatem poznańskim w odległości do 50 km od Poznania. Najczęściej są to gminy z powiatów: szamotulskiego,

nowotomyskiego, kościańskiego, średzkiego, wrzesińskiego, gnieźnieńskiego, wągrowieckiego i obornickiego. W ukła-

dzie osadniczym oprócz obszaru rdzeniowego (Poznań), występują silne ośrodki miejskie (Konin, Leszno, Piła, Kalisz),

które same generują rozwój, stając się regionalnymi ośrodkami absorpcji w zakresie gospodarki, życia społecznego, w

tym także usług wyższego rzędu13

.

Model polaryzacyjny14

nie jest więc monocentryczny mimo wysokiej metropolitarności Poznania przy blisko 60

kilometrowym zasięgu oddziaływania (zasięg metropolitarnego rynku pracy). Funkcjonują bowiem 4 silne ośrodki

subregionalne (Konin, Leszno, Piła, Kalisz), które spełniają funkcję bieguna rozwoju dla obszarów położonych 60 km

od Poznania15

.

W ujęciu przestrzennym bardzo dobrą kondycją rynku pracy charakteryzowały się głównie stolice powiatów o liczbie

mieszkańców od 10 do 20 tys., znajdujące się w zachodniej i południowej części województwa wielkopolskiego. W

10 Dominiak J., Dolata M., Konecka-Szydłowska B., Perdał R., Spójność terytorialna województwa wielkopolskiego w aspekcie funkcjo-nalnym, 2011. 11 Wartość ilorazu przepływów - określa stosunek liczby przyjeżdżających do pracy do liczby wyjeżdżających do pracy w układzie miast województwa wielkopolskiego. Iloraz przepływów przyjmujący wartości powyżej 1,0 wskazuje na nadwyżkę liczby przyjeżdżających do pracy względem liczby wyjeżdżających w danym ośrodku i jednocześnie świadczy o wyższym poziomie aktywności społeczno-gospodarczej miasta. Z kolei wartość ilorazu przepływów na poziomie poniżej 1,0, wskazuje na nadwyżkę wyjeżdżających nad przy-jeżdżającymi do pracy do danego ośrodka. 12 Konecka-Szydłowska B., Analiza spójności terytorialnej (przestrzennej) regionu wielkopolskiego, 2011. 13 Ibidem. 14 Model polaryzacyjny odnosi się do biegunowości (polaryzacji) rozwoju w ujęciu terytorialnym. Polaryzacja może być monocen-tryczna (z jednym biegunem wzrostu) bądź policentryczna (z kilkoma biegunami rozwoju). 15 Kaczmarek T., Analiza relacji funkcjonalnych aglomeracji poznańskiej z otoczeniem regionalnym (w kontekście dyfuzyjno-absorpcyjnego modelu rozwoju), 2011.


21


grupie tych miast znalazły się: Czarnków, Grodzisk Wielkopolski, Kępno, Nowy Tomyśl, Ostrzeszów i Wronki. Istniejący

w tych ośrodkach relatywnie duży rynek pracy generował migracje wahadłowe, związane z codziennymi dojazdami do

pracy. W miastach tych bilans dojazdów do pracy w okresie objętym ewaluacją uzyskiwał wartości dodatnie16

.

Stanowią one lokalne bieguny wzrostu o ograni-

czonym zasięgu oddziaływania. Występowanie

lokalnych biegunów wzrostu sprzyja uzupełnianiu

czynników rozwoju, których brakuje na danym

terenie, a które mogą generować wzrost. Może to

nastąpić poprzez pobudzanie endogenicznego

rozwoju danego terytorium lub przez dyfuzję

poprzez powiązania (bez realokacji czynników

rozwoju) z obszarem, który w te czynniki jest

bogaty. Należy podkreślić, że rozwój najpierw

powstaje w centrach wzrostu, przez co występuje

jego polaryzacja, jednak z czasem w wyniku nad-

miernej kumulacji czynników rozwoju w obszarach

wzrostu rozprzestrzenia się na okoliczne terytoria.

Oznacza to, że warunkiem dyfuzji jest też odpo-

wiednie nagromadzenie czynników rozwoju w

biegunie wzrostu17

.

Obszary wiejskie województwa wielkopolskiego

charakteryzują się dużym zróżnicowaniem, wyni-

kającym głównie z renty położenia, czyli odległo-

ścią od ośrodków miejskich i zakładów pracy18

. W

okresie objętym ewaluacją wzrastała liczba osób w

wieku produkcyjnym zamieszkujących obszary

wiejskie, podczas gdy w całym województwie

wzrost ten był znacznie wolniejszy. Na obszarach

wiejskich wzrost odsetka osób w wieku poproduk-

cyjnym nie był aż tak gwałtowny jak w całym

województwie. Zjawisko starzenia się społeczeństwa jest mniej odczuwalne na terenach wiejskich niż w miastach19

.

Proces ten należy wiązać z ruchami wahadłowymi ludności (przy odpowiednich warunkach codziennych dojazdów)

oraz z zasilaniem obszarów podmiejskich. Od 2002 roku, wraz z procesem suburbanizacji nastąpiły znaczące zmiany w

strukturze wykształcenia ludności zamieszkującej obszary wiejskie. Co dziesiąty mieszkaniec tych obszarów legitymuje

się wykształceniem wyższym. W tym okresie obserwowalne jest także podwojenie liczby osób z wykształceniem śred-

nim ogólnokształcącym. Na obszarach wiejskich nastąpił także wzrost liczby osób z wykształceniem zasadniczym za-

wodowym, co było tendencją odwrotną niż w miastach. Stopa bezrobocia na wsi wynosiła 9,4% i była niższa niż w

miastach. Także wskaźnik zatrudnienia i współczynnik aktywności zawodowej osiągały na wsi wyższe wartości niż w

miastach. Bezrobotni mieszkańcy obszarów wiejskich stanowili niespełna połowę (47,6%) wszystkich bezrobotnych, co

jest zbliżone do proporcji ludności wiejskiej w populacji mieszkańców regionu. Natomiast liczba osób bezrobotnych

zamieszkujących na wsi najwyższa była w 2005 r., gdy wynosiła ponad 97 tys. Do 2013 r. spadła ona o niemal 30%.

Należy jednak nadmienić, iż na terenach wiejskich występuje nadreprezentacja bezrobotnych kobiet oraz nadrepre-

zentacja bezrobotnych osób do 24 r.ż.20

, występują także liczniej obszary ubóstwa.

Województwo wielkopolskie jest zróżnicowane pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego. Szczególnie duże

dysproporcje widoczne są w poziomie bezrobocia i w liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w usłu-

16 Koniecka-Szydłowska Barbara. Analiza spójności terytorialnej (przestrzennej) regionu wielkopolskiego, 2011. 17 Wojnicka-Sycz E., Instrumenty wspierania dyfuzji wzrostu w oparciu o model terytorialnego bieguna wzrostu jako systemu czynni-ków rozwojowych, 2013. 18 Bartkowiak N., Czynniki rozwoju obszarów wiejskich w województwie wielkopolskim, 2013. 19 Zasoby pracy na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim, WORP, 2014. 20 Ibidem.

Mapa 1. Stopa bezrobocia w powiatach województwa wielkopolskiego 2013.

Źródło: Województwo wielkopolskie. Podregiony, powiaty, gminy 2014


22


gach rynkowych na 10 000 osób21

. Najkorzystniejsze wartości tych wskaźników obserwowane są w aglomeracji

poznańskiej, najgorsze – we wschodniej i północnej części województwa, w których firm jest najmniej, a bezrobocie

jest największe.

Nasilające się procesy suburbanizacji skutkują brakiem zróżnicowania rozwoju społeczno-gospodarczego w zależności

od miejskiego bądź wiejskiego charakteru gminy22

. Na przykład gminy wiejskie położone wokół ośrodków subregio-

nalnych charakteryzują się wysokim poziomem rozwoju. Gminy leżące w południowej części województwa, bądź w

części środkowej, charakteryzują się średnim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego. Gminy leżące w północnej

i wschodniej części regionu charakteryzują się już niskim stopniem rozwoju obszarów wiejskich. Podobnie zróżnicowa-

ne były gminy miejsko-wiejskie. Należy podkreślić, że w okresie objętym ewaluacją poziom dywergencji, czyli zróżni-

cowania, pogłębiał się w ujęciu wojewódzkim.

Dodatnie saldo migracji świadczy o dużej atrakcyjności województwa na tle innych regionów kraju. Prawie 1/3 miesz-

kańców to ludzie młodzi w wieku od 18-39 lat. Grupa osób w wieku produkcyjnym liczyła około 2 mln osób, co stanowi

60% ogólnej liczby ludności.

Struktura wiekowa, a także umiejętność szybkiej adaptacji do działalności w warunkach gospodarki rynkowej sprzyjają

powstawaniu nowych firm i nowych miejsc pracy. Trendy te wykazują stabilną tendencję w okresie objętym ewalua-

cją. Prognozy dla Wielkopolski – do roku 2035 zakładają wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, przy spadku

liczby dzieci do 6 r.ż. (-30%) oraz 8% spadku liczby osób w wieku produkcyjnym. Wzrost ludności, również w wieku

produkcyjnym, odnotowany zostanie jednak w powiecie poznańskim23

.

Analiza spójności terytorialnej województwa w kontekście wpływu komponentu regionalnego PO KL powinna także

uwzględniać ewentualne bariery interwencji związane z dostępnością transportową ośrodków wzrostu. Zgodnie z

literaturą przedmiotu24

większość powiatów regionu wielkopolskiego cechuje się przeciętnym i ponadprzeciętnym

poziomem spójności terytorialnej (zgodność struktury osiedleńczej ze strukturą transportową). Oznacza to, że organi-

zacja regionu w zakresie sieci osadniczej i sieci transportowej stanowiła w okresie objętym ewaluacją korzystne

uwarunkowanie kształtowania się relacji funkcjonalnych zachodzących w wymiarze ekonomicznym i społecznym.

Najmniejszą spójnością terytorialną w tym zakresie charakteryzowały się powiaty: krotoszyński, czarnkowsko-

trzcianecki, szamotulski, nowotomyski, obornicki i międzychodzki. Ich niska spójność terytorialna wynikała przede

wszystkim z małej gęstości szlaków komunikacyjnych oraz mniejszej liczby połączeń komunikacyjnych.

Wszystkie wskazane wyżej czynniki, dodatnie saldo migracji międzywojewódzkich przy ujemnym saldzie migracji za-

granicznych, liczne zasoby pracy osób w wieku produkcyjnym, relatywnie wysoka dostępność transportowa, policen-

tryczność ośrodków wzrostu, zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w zależności od renty położenia oddziałują na

tendencje rynku pracy w paradygmacie spójności terytorialnej, społecznej i ekonomicznej.

W roku 2007 stopa bezrobocia zarejestrowana w woj. wielkopolskim była niższa aż o 3,4 p.p. od średniej na poziomie

kraju (11,2). Co więcej, jej systematyczny spadek notuje się w Wielkopolsce począwszy od 2005 r. W latach 2008-2013

nastąpił jej wzrost, niemniej na tle kraju stopa bezrobocia w regionie w okresie objętym ewaluacją pozostaje na niskim

poziomie. Relatywnie dobra sytuacja pod względem bezrobocia w województwie wielkopolskim jest wynikiem szeregu

czynników. Za najbardziej istotne należy uznać:

- potencjał gospodarczy (Wielkopolska ma dobre perspektywy rozwoju, na co wpływa m.in. jej tranzytowe położenie,

o potencjale rozwoju świadczy chociażby to, iż Wielkopolska wygenerowała w 2010 r. 9,3% krajowej wielkości PKB25

),

- poziom kapitału ludzkiego (19,8% mieszkańców Wielkopolski w wieku 15-64 ma wykształcenie wyższe oraz 30,1% -

zasadnicze zawodowe, ponadto w Wielkopolsce na 10 tys. mieszkańców przypada 5 187 studentów szkół wyższych –

wartość ta należy do najwyższych na tle pozostałych regionów),

21 Struś M., Łabędzki H., Obszary wiejskie Polski Zachodniej w warunkach dynamizacji zmian strukturalnych, 2011. 22 Dyba W., Analiza zróżnicowania wewnątrzregionalnego województwa wielkopolskiego, 2010. 23 Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS. 24 Churski P., red., Spójność terytorialna województwa wielkopolskiego w ujęciu przestrzennym, 2011. 25 Dla porównania: pomorskie – dolnośląskie – 8,5%, kujawsko-pomorskie – 4,5%, lubelskie – 3,8%, lubuskie – 2,2%, łódzkie – 6,1%, małopolskie – 7,3%, mazowieckie – 22,3%, opolskie – 2,1%, podkarpackie – 3,7%, podlaskie – 2,3%, pomorskie – 5,6%, śląskie – 13%, świętokrzyskie – 2,5%, warmińsko-mazurskie – 2,7%, zachodniopomorskie – 3,9%.


23


- potencjał demograficzny (Wielkopolskę zamieszkuje

9% ludności Polski – 3. miejsce; w 2012 r. udział osób w

wieku produkcyjnym wynosił 64,1%26

; w 2011 r. w woj.

wielkopolskim przyrost naturalny na 1 000 ludności

wynosił 2,127

),

- stan infrastruktury technicznej (na którą składa się

m.in. rozwinięta infrastruktura komunikacyjna (gęstość

dróg w regionie wynosiła 84,2 km/ 100 km2

a w Polsce –

81,2 km/100 km2)

- stan infrastruktury społecznej, warunki życia ludności

oraz aktywność ekonomiczna28

.

Stopień zróżnicowania przestrzennego bezrobocia w

województwie wielkopolskim był w referencyjnym roku

2007 znaczny. Odchylenie od średniej wystąpiło w 49%

powiatów. Najgorsza sytuacja panowała we wschodniej

i północnej części województwa, a najlepsza w środko-

wej i zachodniej. Najwyższe wartości wskaźnika bezro-

bocia zanotowały gminy: Wilczyn (powiat koniński;

22,39), Chodów (kolski; 14,49) i Orchowo (słupecki;

13,57). Na drugim końcu rankingu gmin pod względem

bezrobocia znalazły się: Baranowo koło Poznania (1,29),

Suchy Las (1,43) i Komorniki (1,57), tj. bogate gminy na

obrzeżach Poznania. W skali powiatów najniższym

poziomem bezrobocia charakteryzował się powiat

poznański i miasto Poznań. Najwyższa stopa bezrobocia

w latach 2006-2012 występowała w subregionie pilskim

i konińskim, najniższa zaś w Poznaniu i powiecie poznańskim. W okresie objętym ewaluacją należy także podkreślić

niekorzystną dynamikę udziału osób długotrwale bezrobotnych w populacji aktywnych zawodowo. Mimo, iż w skali

całego regionu w ujęciu bezwzględnym udział ten spadł w okresie 2007-2012, to jednak począwszy od 2008 r. wartość

wskaźnika wzrasta, podobnie jak w całym kraju. Należy także podkreślić, że w 2012 r.29

najwyższy wskaźnik długotrwa-

łego bezrobocia zaobserwowano w powiatach: wągrowieckim (8,7%), konińskim (7%), słupeckim (6,7%), chodzieskim

(6,3%), kolskim, średzkim oraz złotowskim (po 5,3%). Najniższy poziom długotrwałego bezrobocia występuje

w powiatach: poznańskim (0,8%), m. Poznań (0,9%), nowotomyskim (1,1%), wolsztyńskim (1,6%), międzychodzkim

oraz kępińskim (po 1,7%). W stosunku do 2011 r.30

zaobserwowano wzrost lub utrzymanie na tym samym poziomie

wskaźników długotrwałego bezrobocia w większości wielkopolskich powiatów. Tylko w 3 powiatach odnotowano

spadek wskaźnika: ostrowskim (z 2,8% do 2,6%), m. Konin (z 5,3% do 5,2%), złotowskim (z 5,7% do 5,3%). W powia-

tach wrzesińskim i leszczyńskim odnotowano stagnację, czyli utrzymanie wysokości stopy długotrwałego bezrobocia.

Najbardziej znaczący wzrost liczby bezrobotnych w wieku 18-24 lata w latach 2006-2012 odnotowano w powiatach

grodziskim i ostrzeszowskim (o ponad połowę). W kolejnych dwóch powiatach, leszczyńskim i złotowskim, było to

około 15%.

26 Dla porównania średnia dla Polski wynosiła 63,9%, w pozostałych województwach wartość była równa: łódzkie – 62,9%, mazowiec-kie – 62,9%, małopolskie – 63,4%, śląskie – 64,3%, lubelskie – 63%, podkarpackie – 63,8%, podlaskie – 63,7%, świętokrzyskie – 63,2%, lubuskie – 64,9%, zachodniopomorskie – 65%, dolnośląskie – 64,8%, opolskie – 65,1%, kujawsko -pomorskie – 64,1%, pomorskie- 63,8%, warmińsko-mazurskie – 65%. 27 Dla porównania: pomorskie 2,5; małopolskie 1,7; podkarpackie 1,4; warmińsko-mazurskie 1,2; lubuskie 0,8; mazowieckie 0,8; kujawsko-pomorskie 0,6; zachodniopomorskie -0,1; podlaskie -0,4; dolnośląskie -0,6; śląskie -0,6; lubelskie -0,7; opolskie -1,0; święto-krzyskie -1,7; łódzkie -2,7. 28Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie wielkopolskim, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań, 2011. 29 Dane GUS za 2012 rok. Województwo wielkopolskie. Podregiony-powiaty-gminy. 30 Ibidem.

Wykres 1. Stopa bezrobocia w latach 2007-2013.

Źródło: opracowanie własne GUS, BDL

Tabela 1. Stopa bezrobocia w województwie wielkopolskim w latach 2007-2012.

Nazwa subregionu Rok 2006 Rok 2012

m. Poznań 2,9 4,2

poznański 6,5 7,5

kaliski 9,1 10,1

leszczyński 7,0 9,5

koniński 14,1 15,3

pilski 12,4 16,4

Źródło: dane GUS

0

5

10

15

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Polska Wielkopolska


24


Mapa 2. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w wieku 24 lata i mniej wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012

- wartość na mapie, dynamika zmian w % (2006 vs. 2012) - kolor na mapie).

Źródło: Dane GUS

Mapa 3. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w wieku 50 lat i więcej wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012

- wartość na mapie, dynamika zmian w % (2006 vs. 2012) - kolor na mapie).

Źródło: Dane GUS

W ewaluowanym okresie wzrósł udział osób powyżej 45 r.ż. w

populacji bezrobotnych, ze szczególnym uwzględnieniem osób po

55 r.ż. Należy jednak podkreślić tendencję spadku liczby długotrwale

bezrobotnych w tej populacji w latach 2011-2012 w skali wojewódz-

twa.

W populacji osób po 50 r.ż. największą dynamikę wzrostu liczby

bezrobotnych można odnotować w powiatach położonych na pół-

nocy województwa wielkopolskiego.

Tabela 2. Udział osób po 45 r.ż. w popula-cji zarejestrowanych bezrobotnych (%).

Subregiony Osoby powyżej 45 r.ż.

Rok 2006 Rok 2012

poznański 32 36

kaliski 28 28

leszczyński b.d. 28

koniński 21 22

pilski 29 29

m. Poznań 28 30

Źródło: dane GUS

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych

w wieku 24 lata i mniej (2012)

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych

powyżej 50 r.ż. (2012)

Zmiana wartości wskaźnika w latach 2006-2012: Zmiana wartości wskaźnika w latach 2006-2012:


25


W ewaluowanym okre-

sie można też odnoto-

wać spadek udziału

kobiet w populacji

bezrobotnych (z 65,8%

do 55%). Nie jest to

jednak jedyny wskaźnik

sytuacji kobiet na rynku

pracy. W ujęciu bez-

względnym liczba bez-

robotnych kobiet wzra-

stała bowiem w oma-

wianym okresie. Należy

także podkreślić, że

nadal w województwie

wielkopolskim pozosta-

ją one grupą defawory-

zowaną. O ile wskaźnik zatrudnienia mężczyzn w Wielkopolsce jest o

4 p.p. wyższy niż na poziomie kraju, to średni wskaźnik zatrudnienia ko-

biet na poziomie województwa jest porównywalny z wartością krajową.

Wynika z tego, że o ile sytuacja mężczyzn mieszkających w Wielkopolsce

jest stosunkowo lepsza od sytuacji mężczyzn na krajowym rynku pracy, o

tyle sytuacja kobiet mieszkających w województwie wielkopolskim nie

różni się znacząco od sytuacji kobiet na rynku krajowym.

W latach 2007-2013 można odnotować wzrost udziału niepełnospraw-

nych bezrobotnych wśród osób poszukujących pracy. W okresie tym

liczba ofert pracy dla osób niepełnosprawnych była o połowę niższa niż

podaż. Warto zauważyć, iż poziom bezrobocia osób z niepełnosprawno-

ścią jest mniejszy w tych subregionach, w których generalnie występuje

niższa niż przeciętna w województwie stopa bezrobocia. Zróżnicowanie

skali bezrobocia niepełnosprawnych w regionie jest wprost proporcjonal-

ne do stopy bezrobocia oraz do liczby osób z niepełnosprawnością w

poszczególnych subregionach.

Wykres 2. Stopa bezrobocia wśród kobiet w subregionach w latach 2007-2012.

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS, BDL

1,0

2,5

4,0

5,5

7,0

8,5

10,0

11,5

2007 2008 2009 2010 2011 2012

Podregion kaliski

Podregion koniński

Podregion leszczyński

Podregion pilski

Podregion poznański

Podregion m. Poznań

Tabela 3. Udział osób niepełnospraw-nych w populacji bezrobotnych (%).

Subregiony Osoby niepełnosprawne

Rok 2006 Rok 2012

poznański 4 6

kaliski 4 7

leszczyński b.d. 8

koniński 2 4

pilski 3 6

m. Poznań 4 6

Źródło: dane GUS


26


W okresie objętym ewaluacją przeciętne miesięczne

wynagrodzenie brutto w regionie wielkopolskim wzro-

sło z 2 455 do 3 219 zł. Najwyższe wynagrodzenia można

odnotować w Poznaniu i regionie poznańskim, najniższe

zaś w subregionie kaliskim i leszczyńskim.

W okresie objętym ewaluacją wzrastały też koszty pra-

cy. Ich dynamika i rozkład terytorialny odpowiadają

zróżnicowaniu wynagrodzeń i strukturze rynku pracy z

uwzględnieniem udziału przemysłu i budownictwa.

Przy analizie zróżnicowania terytorialnego rynku pracy

kluczowe znaczenie mają lokalizacje leżące blisko miast

o dodatnim ilorazie przepływów na rynku pracy. Decy-

dują one o charakterze wsparcia, zastosowaniu instru-

mentów rynku pracy. Należy przyjąć bowiem założenie,

iż w lokalizacjach leżących w obszarze oddziaływania

miast o wysokim ilorazie przepływów kluczowe staje się

podnoszenie kwalifikacji i kompetencji umożliwiających

zdobycie zatrudnienia, podczas gdy na obszarach odda-

lonych (w tym na obszarach wiejskich) skuteczną formą

aktywizacji zawodowej jest budzenie postaw przedsię-

biorczości. Co prawda, w trakcie badania nie było moż-

liwości dokonania analizy porównawczej zróżnicowania

efektywności zatrudnieniowej w zależności od renty

położenia, niemniej szybszy wzrost bezrobocia na tere-

nach oddalonych od regionalnych i lokalnych rynków

pracy oraz zdecydowanie niższa niż na pozostałych

terenach liczba MŚP zdaje się potwierdzać tezę o niskiej

podaży pracy na tych obszarach.

W województwie wielkopolskim stan ilorazu przepły-

wów wskazuje względną stabilizację w latach 2007-

2013. Analizując przestrzenny rozkład powiatów pod

tym względem należy podkreślić, że najmniejszy poten-

cjał tworzenia miejsc pracy w dostępnej komunikacyjnie

przestrzeni wykazują powiaty krotoszyński, średzki,

koniński, szamotulski, kościański, chodzieski, złotowski,

pleszewski, jarociński, czarnkowsko-trzcianecki i wągrowiecki, charakteryzujące się ponadto w większości (z wyjątkiem

powiatu kościańskiego i pleszewskiego) ponadprzeciętnym poziomem bezrobocia, w miastach na prawach powiatu:

Poznań, Kalisz, Konin, Leszno oraz w dwóch powiatach ziemskich: kępińskim i ostrzeszowskim można odnotować duży

potencjał miejsc pracy dla okolicznych gmin. Pozostałe powiaty województwa wykazują przeciętny iloraz przepływów

(z wyłączeniem miast)31

.

W okresie 2006-2012 spadła liczba ofert pracy w Powiatowych Urzędach Pracy z 4906 do 2033. W okresie objętym

ewaluacją najmniejsza liczba ofert pracy występowała w powiecie pilskim i leszczyńskim oraz w mieście Poznań, w

którym rekrutacja pracowników odbywa się głównie w niepublicznych instytucjach rynku pracy. W regionie odnoto-

wano przy tym wzrost liczby nowozarejestrowanych bezrobotnych. Największą dynamiką wzrostu liczby nowozareje-

strowanych bezrobotnych charakteryzował się subregion poznański, a także, w mniejszym stopniu, kaliski.

31 Barbara Konecka-Szydłowska. Analiza spójności terytorialnej (przestrzennej) województwa wielkopolskiego, 2011.

Tabela 4. Zmiana przeciętnego wynagrodzenia w subregionach województwa wielkopolskiego

w latach 2006-2013.

Subregiony

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie

brutto (zł)

Rok 2006 Rok 2013

poznański 2 890 3 378

kaliski 1 979 2 853

leszczyński b.d. 2 979

koniński 2 407 3 141

pilski 2 148 3 137

m. Poznań 2 889 4 120

Źródło: dane GUS

Tabela 5. Dynamika liczby zatrudnionych (pracujących) w subregionach.

Subregion 2006 2012 przyrost %

pilski 80 525 73 851 -8,29%

poznański 199 887 229 249 14,69%

koniński 76 523 80 556 5,27%

leszczyński 84 542 88 841 5,09%

kaliski 130 692 142 271 8,86%

m. Poznań 224 741 228 790 1,80%

Źródło: opracowanie własne na podstawie „Województwo wielkopolskie. Podregiony, powiaty, gminy. 2008 i 2013”,

Urząd statystyczny w Poznaniu


27


2.1.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL w obszarze

zatrudnienia

Wsparcie w obszarze zatrudnienia realizowane było głównie w ramach Priorytetu VI, Działania 7.432

i Poddziałania

8.1.233

komponentu regionalnego PO KL.

Poddziałanie 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy34

obejmowało przede

wszystkim bezpośrednie zastosowanie instrumentów aktywizacji zawodowej osób pozostających bez zatrudnienia w

regionie.

W ramach Poddziałania 6.1.2 Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz

aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie prowadzono projekty, których celem było podniesienie kwali-

fikacji pracowników PUP oraz ich wiedzy na temat lokalnych rynków pracy oraz upowszechnianie pośrednictwa pracy i

poradnictwa zawodowego w regionie, m.in. poprzez dofinansowanie zatrudnienia doradców zawodowych i pośredni-

ków pracy, szkolenia oraz specjalistyczne doradztwo dla kadr publicznych służb zatrudnienia działających na terenie

regionu. Realizowano także projekty systemowe WUP Poznań, podnoszące kwalifikacje kluczowych pracowników oraz

umożliwiające funkcjonowanie Wielkopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy (WORP).

Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób

bezrobotnych realizowane było wyłącznie przez publiczne służby zatrudnienia w ramach projektów systemowych.

Działanie 6.2 PO KL Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia ukierunkowane było na wsparcie

podejmowania działalności gospodarczej przez osoby fizyczne, w tym osoby bezrobotne.

Działanie 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich

obejmowało oddolne inicjatywy przyczyniające się do aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich, a

także do rozwoju dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz rozwoju zasobów ludzkich na

poziomie lokalnym.35

Działanie 7.4 Niepełnosprawni na rynku pracy obejmowało programy aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepeł-

nosprawnych, w ramach których dla każdego z uczestników przygotowywane i realizowane są/były indywidualne

plany działania, opracowane w oparciu o analizę predyspozycji zawodowych danej osoby. Obowiązkowym instrumen-

tem wsparcia – zgodnie z dokumentacją konkursową z roku 2012, były staże lub praktyki zawodowe lub wspomagane

zatrudnienie lub subsydiowane zatrudnienie lub skierowanie do pracy w Zakładzie Aktywności Zawodowej.

W ramach Poddziałania 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie realizowano typy

operacji dotyczące podnoszenia świadomości pracowników i kadr zarządzających modernizowanych firm w zakresie

możliwości i potrzeby realizacji projektów wspierających procesy zmian poprzez szkolenia i doradztwo, szkoleń prze-

kwalifikowujących i usług doradczych dla pracowników w zakresie wyboru nowego zawodu i zdobycia nowych umie-

jętności zawodowych oraz dla przedsiębiorców wspomagające proces zmiany profilu działalności przedsiębiorstwa,

badania i analizy dotyczące trendów rozwojowych i prognozowania zmian gospodarczych zachodzących w regionie.

Realizowano również projekty outplacementowe, czyli wsparcie dla osób zwolnionych, przewidzianych do zwolnienia

lub zagrożonych zwolnieniem z zakładu pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy w postaci m.in.: szkoleń,

pośrednictwa pracy, staży, subsydiowanego zatrudnienia lub dotacji na założenie działalności gospodarczej.

Zgodnie z zapisami dokumentu programowego PO KL wspierane interwencje miały na celu zwiększenie zatrudnialności

osób bezrobotnych, zapobieganie marginalizacji oraz wzmacnianie spójności społecznej ze szczególnym uwzględnie-

niem grup defaworyzowanych na rynku pracy. W ramach realizacji wskazanych wyżej działań stosowano bądź kryteria

32 Uwzględniono Działanie 7.4 jako pozostające w obszarze zatrudnienia, a nie włączenia społecznego ze względu na to, iż programy aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych ukierunkowane były na zwiększenie zatrudnialności tej grupy defawory-zowanej. Działanie 7.4 PO KL spełniało funkcję instrumentu wspierania spójności społecznej i zapobiegania marginalizacji tej grupy na rynku pracy. 33 Poddziałanie 8.1.2 PO KL uwzględniono w analizach w obszarze zatrudnienia, a nie przedsiębiorczości ze względu na to, iż jest to wsparcie kierowane do osób zwolnionych, przewidzianych do zwolnienia, lub zagrożonych zwolnieniem z przyczyn dotyczących pracodawcy w obszarze outplacementu oraz do przedsiębiorstw, przechodzących procesy adaptacyjne. 34 Opisy typów interwencji w poszczególnych Działaniach/Poddziałaniach PO KL oparto na zapisach SZOP PO KL oraz dokumentacji konkursowej dla okresu 2007-2013. 35 Od 2011 r. nie ogłaszano konkursów na projekty realizowane w ramach tego Działania.


28


strategiczne lub dostępu dla wsparcia grup defaworyzowanych w poszczególnych grupach wiekowych oraz dla osób

niepełnosprawnych. W projektach systemowych Poddziałania 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podno-

szenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych zaczęto stosować regułę zobowiązującą Publiczne Służby

Zatrudnienia do uwzględniania parytetu udziału poszczególnych kategorii osób w zależności od struktury osób bezro-

botnych w powiecie.

W ramach Poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy celowo

uwzględniano w kryteriach strategicznych i kryteriach dostępu kwestie spójności społecznej, poprzez punktowanie

udziału osób defaworyzowanych na rynku pracy. Do roku 2012 kryterium lokalizacji (powiaty o najwyższej stopie

bezrobocia, najwyższej dynamice bezrobocia bądź o stopie bezrobocia powyżej średniej) również było punktowane. Jeden konkurs był dedykowany wyłącznie osobom z niepełnosprawnościami (2011 r.).

W ramach Działania 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia kryteria strategiczne i dostę-

pu uwzględniały kierowanie wsparcia do grup defaworyzowanych. W jednym z konkursów wprowadzono kryterium

strategiczne mówiące o tym, że 100% uczestników stanowią osoby z niepełnosprawnością. Stosowano także kryteria

dot. realizacji projektów dla mieszkańców powiatów o ponadprzeciętnej stopie bezrobocia w województwie.

Kryteria dostępu i strategiczne Działania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodo-

wej na obszarach wiejskich nie odnosiły się do kwestii spójności społecznej ani terytorialnej.

W ramach Działania 7.4 Niepełnosprawni na rynku pracy nie stosowano kryteriów dostępu i strategicznych odnoszą-

cych się do płci uczestników projektów. W roku 2013 zastosowano kryterium dostępu ograniczające wsparcie do osób

w wieku 15-30 lat.

W Poddziałaniu 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie zastosowano kryteria strate-

giczne odnoszące się do wieku uczestników (45/50 lat+), stosowano także kryteria strategiczne promujące wspieranie

osób z niepełnosprawnością.

W projektowaniu terytorializacji wsparcia nie uwzględniono jednak założeń modelu dyfuzyjno-absorpcyjnego. Nie

zastosowano kryteriów preferujących obszary problemowe, które znajdują się w obszarze oddziaływania lokalnych

biegunów wzrostu rynku pracy.

Badani beneficjenci Poddziałania 6.1.1, Poddziałania 6.1.3 oraz Działania 6.3 PO KL podkreślają, że udzielone wsparcie

przyczyniło się przede wszystkim do zwiększenia szans zatrudnienia, podniesienia kwalifikacji, zdobycia doświadczenia

zawodowego uczestników.

Analiza wyników badań jakościowych przeprowadzonych z przedstawicielami beneficjentów konkursowych wskazuje

na brak wypracowania instrumentów zwiększających trwałość i efektywność przeprowadzonych działań, co jest zwią-

zane z niedostateczną podażą miejsc pracy na obszarze lokalnym. Podobną opinię reprezentują przedstawiciele insty-

tucji regionalnych. Wyniki analiz potwierdzają tezę, że skuteczność prowadzonych działań aktywizacyjnych zależy

głównie od renty położenia obszaru realizacji projektu i odległości od lokalnych czy regionalnych rynków pracy.


29


Wykres 3. Efekty wsparcia w obszarze zatrudnienia w opinii beneficjentów Działania 6.1.

Źródło: CATI z beneficjentami; n=46 skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu, 1 - bardzo mały wpływ a 5 oznacza bardzo duży wpływ

Obserwowana w skali wojewódzkiej niska trwałość subsydiowanych miejsc zatrudnienia związana jest z kolei z bra-

kiem przeprowadzenia zintegrowanych działań ex post u pracodawcy związanych z dalszym rozwojem pracownika,

zwiększeniem jego przydatności również po ustaniu subsydiów. Przedstawiciele instytucji regionalnych w wywiadach

pogłębionych wskazują także na problem niskiej jakości prac oferowanych przez PSZ, co skutkowało - w ich opinii -

produkcją rzeszy osób pracujących za pensję zbliżoną do pensji minimalnej, z nikłymi szansami na utrzymanie zatrud-

nienia.

Podczas wywiadów zwracano uwagę na niską responsywność osób po 50 r.ż., trudną rekrutowalność tej kategorii

wiekowej oraz niedopasowanie ofert pracy w PSZ do doświadczenia i umiejętności wykwalifikowanych osób po 50 r.ż.,

o krótkim okresie bezrobocia. W przypadku osób z niepełnosprawnością podkreślano niską trwałość subsydiowanego

zatrudnienia. Badani przedstawiciele wielkopolskich gmin określają jednak wsparcie udzielone osobom bezrobotnym z

ich obszaru jako skuteczne w skali lokalnej, przynoszące widoczne rezultaty. Skłonni są oni wspierać przede wszystkim

osoby młode i po 60 r.ż. w celu zapobiegania emigracji tej pierwszej kategorii i zmniejszenia obciążenia pomocy spo-

łecznej z tytułu udzielania wsparcia przedstawicielom drugiej kategorii.

Beneficjenci Działania 6.2 PO KL podkreślają wpływ prowadzonych działań na relatywnie trwałą aktywność zawodową

osób przyjmujących dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej, trwającą dłużej niż rok. Mimo, iż oceniają kon-

dycję finansową powstałych firm jako średnią lub dobrą, to jednak zauważają bariery trwałości utrzymania samoza-

trudnienia dłużej niż przez okres dwuletni, takie jak koniec okresu obniżonych składek na ZUS, czy nasycenie rynku.

Przedstawiciele instytucji regionalnych wskazują samozatrudnienie jako główne narzędzie wspierania aktywności

zawodowej na terenach o niskiej podaży pracy. Oceniają wsparcie pomostowe jako adekwatne do problemów nowych

firm będących na początku swojej drogi w tzw. pułapce śmierci. W trakcie badania pojawił się postulat różnicowania

zasady bezzwrotności środków dotacji w ujęciu progresywnym w zależności od czasu trwania wspartej firmy. Oznacza

to, iż dla zapewnienia trwałości funkcjonowania działalności gospodarczej, wspartej w ramach EFS bezzwrotną dota-

cją, można rozważyć wprowadzenie zasady częściowego zwrotu środków pozyskanych w ramach dotacji w przypadku

zakończenia wspartej działalności gospodarczej w ustalonym okresie, również po upływie roku od rozpoczęcia działal-

ności, wprowadzając progresywną stawkę, np. 50% zwrotu środków po 2 latach prowadzenia działalności, 30% zwrotu

środków po 3 latach prowadzenia działalności.

W opinii beneficjentów Działania 7.4 PO KL realizacja projektów przyczynia się przede wszystkim do zwiększenia kom-

petencji i doświadczenia zawodowego osób niepełnosprawnych, zwiększenia ich osobistego potencjału i aktywności

społecznej poprzez zainicjowanie pracy w szerszym środowisku bądź nawiązanie relacji biznesowych. Zdaniem benefi-

cjentów Poddziałania 8.1.2 PO KL realizacja projektów przyczyniła się przede wszystkim do utrzymania zatrudnienia

przez uczestników projektu oraz do zwiększenia mobilności uczestników na rynku pracy poprzez podniesienie ich

kwalifikacji zawodowych. W opinii przedstawiciela instytucji regionalnej, odpowiedzialnej za wsparcie przedsiębior-

czości, działania skierowane do sektora MŚP w zakresie outplacementu nie przyniosą zdecydowanych rezultatów ze

4,5%

4,4%

4,2%

4,2%

4,2%

4,2%

4,0%

3,9%

3,7%

3,7%

2,3%

zdobycie doświadczenia zawodowego

zwiększenie szans na zatrudnienie

podjęcie zatrudnienia

podniesienie kwalifikacji zawodowych

rozwinięcie nowych umiejętności

zwiększenie aktywności społecznej

zwiększenie mobilności

zwiększenie świadomości społ. na temat bezrobocia

poprawa sytuacji bytowej

wypracowanie nowoczesnych narzędzi rynku pracy

rozpoczęcie działalności gospodarczej


30


względu na niską jakość stanowisk pracy w większości małych i średnich przedsiębiorstw województwa. Wyniki bada-

nia potwierdzają, iż najskuteczniejszą formą outplacementu w województwie wielkopolskim jest wsparcie zakładania

działalności gospodarczej przez uczestników projektu.

2.1.3 Ocena wpływu projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL

w obszarze zatrudnienia na spójność terytorialną województwa wielkopolskiego

Analiza wpływu komponentu regionalnego PO KL na spójność terytorialną województwa wielkopolskiego w wymiarze

społecznym, gospodarczym i przestrzennym wynika z rozkładu przestrzennego i społecznego uczestników wsparcia.

Najwięcej projektów Poddziałania 6.1.1 zrea-

lizowano w powiecie słupeckim, konińskim,

chodzieskim, jarocińskim, średzkim, pleszew-

skim, wągrowieckim, złotowskim i ostrowskim

oraz czarnkowsko-trzcianeckim. Najwyższy

strumień finansowy skierowano do powiatów

pleszewskiego, konińskiego, słupeckiego,

gnieźnieńskiego, wągrowieckiego, chodzie-

skiego. Relatywnie wysoki strumień finansowy

wsparcia (powyżej 6 mln zł) skierowano także

do miasta Konin. Największą liczbę uczestni-

ków objęto wsparciem w powiatach: wągro-

wieckim (1 190), ostrowskim (1 106), średz-

kim (1 048), mieście Poznań (885), jarocińskim

(763), konińskim (737) oraz chodzieskim

(702)36

. Należy więc stwierdzić, iż w ramach

Poddziałania 6.1.1 instrumenty aktywizacji

zawodowej skierowano na obszary o wysokiej

w skali regionu stopie bezrobocia. Obszary te

były skupione wokół lokalnych biegunów

wzrostu. Lokalizację i zasięg oddziaływania

wsparcia należy uznać więc za trafne w świe-

tle dyfuzyjno-absorpcyjnego modelu spójno-

ści terytorialnej.

Biorąc pod uwagę spójność społeczną regionu

uwzględniającą sytuację tzw. grup defawory-

zowanych na rynku pracy, należy zaznaczyć, iż

w ramach Poddziałania 6.1.1 wsparciem

objęto 5 519 osób w wieku 17-24 lata, co stanowiło 39,6% wszystkich uczestników. Osoby powyżej 50 r.ż. zostały

objęte wsparciem w liczbie 3 221 (23%). Kobiety stanowiły większość uczestników projektów Poddziałania 6.1.1 – 64%

(8 901 osób). Wsparciem objęto 3 369 osób niepełnosprawnych (ok. 24% wszystkich uczestników). Mieszkańcy obsza-

rów wiejskich, wobec których zastosowano w ramach Poddziałania 6.1.1 instrumenty aktywizacji zawodowej liczyli 6

473 osoby, co stanowiło 46,5% wszystkich uczestników.

W projektach systemowych Poddziałania 6.1.3 wsparcie skierowano do wszystkich powiatów województwa wielko-

polskiego. Najwyższy strumień środków skierowano do powiatów gnieźnieńskiego i konińskiego. Biorąc pod uwagę

liczbę uczestników można stwierdzić, że – oprócz wskazanych wyżej dwóch powiatów, największy zasięg wsparcia

odnotowano w powiatach o najwyższej stopie bezrobocia: złotowskim, wągrowieckim, czarnkowsko-trzcianeckim oraz

pilskim. Wysokim wsparciem objęto też bezrobotnych mieszkańców Poznania.

36 Dane PEFS.

Mapa 4. Uczestnicy Działania 6.1.1 PO KL w ujęciu powiatowym.

Źródło: PEFS (23.07.2014)


31


Wskazana wyżej tendencja świadczy raczej o wsparciu spójności przestrzennej niż dyfuzyjno-absorpcyjnej. Działania

realizowano bowiem najczęściej w powiatach nieleżących w obszarach oddziaływania rynków pracy lokalnych biegu-

nów wzrostu. Kwestia wynikała z kryteriów dostępu projektów systemowych, kierujących wsparcie do obszarów o

największym, najczęściej struktural-

nym bezrobociu. Istotny wpływ na

uzyskanie wskazanych efektów miał

także fakt, iż projekty w ramach

Poddziałania 6.1.3 realizowane były

przez wszystkie powiatowe urzędy

pracy, wysokość wsparcia regulowa-

na zaś była przez algorytm związany z

Funduszem Pracy.

W ramach projektów realizowano

zasadę spójności społecznej, zgodnie

z kryteriami dostępu - proporcjonal-

nie do udziału osób w wieku do 24

r.ż., powyżej 45 lat, niepełnospraw-

nych w populacji mieszkańców obsza-

rów objętych wsparciem w projek-

tach. W rezultacie przeprowadzono

działania aktywizacyjne w stosunku

do 8 951 osób powyżej 50 r.ż. (14%

wszystkich uczestników), 28 167 osób

do 24 r.ż. (45%) oraz 30 130 osób

zamieszkujących obszary wiejskie

(48%). Osoby z niepełnosprawno-

ściami stanowiły ok. 5% odbiorców

wsparcia. Generalnie w całym Działa-

niu 6.1 wsparciem objęto 7 539 ta-

kich osób, co stanowiło 1,76%

wszystkich osób niepełnosprawnych

w regionie37

. Biorąc pod uwagę, iż

udział osób niepełnosprawnych w populacji mieszkańców Wielkopolski wyniósł 12,4%, przy wskaźniku zatrudnienia tej

grupy na poziomie 24,1%38

, wsparcie ukierunkowane na zwiększenie spójności społecznej tej kategorii osób należy

uznać za istotne w kategoriach oddziaływania na spójność społeczną. Dodatkowo, odnosząc skalę wsparcia do liczby

bezrobotnych osób z niepełnosprawnością, efektowność zatrudnieniową można ocenić wysoko39

. Zdaniem przedsta-

wiciela jednej z wielkopolskich instytucji, skala wsparcia była rzeczywiście znacząca, o czym mogą świadczyć trudności

w znalezieniu nowych chętnych uczestników pod koniec wdrażania programu.

W ramach Działania 6.2 skoncentrowano wsparcie w subregionie pilskim, konińskim i poznańskim. W ujęciu powiato-

wym odnotowano wyraźną dominantę powiatu gnieźnieńskiego i konińskiego. Analizując strukturę uczestników Dzia-

łania 6.2 PO KL należy podkreślić, iż kierunek wsparcia nie w pełni realizował dyfuzyjno-absorpcyjny model rozwoju.

Biorąc pod uwagę, iż animowanie własnej działalności gospodarczej jest skutecznym sposobem aktywizacji na tere-

nach o wysokim poziomie bezrobocia, zaś wsparcie w ramach Działania 6.2 PO KL kierowane było do obszarów o

przeciętnym lub ponadprzeciętnym poziomie rozwoju rynku pracy i dostępie do usług publicznych, można powiedzieć,

że interwencje wzmacniały potencjał endogenny relatywnie silnych lokalizacji. Należy jednak nadmienić, że obszary te

wyróżniają się przy tym wysokimi wskaźnikami stopy długotrwałego bezrobocia. Można więc stwierdzić, że kierunek

interwencji przyczynił się do zmniejszenia skali długotrwałego bezrobocia na obszarach o wysokim potencjale endo-

37 Na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku. Liczba wszystkich (bez względu na status na rynku pracy) osób z niepełnosprawnością w regionie wyniosła 428 770. 38 Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku 16-64 lata w 2013. 39 Szczegółowe analizy przedstawiono w rozdziale 3.2.1.

Mapa 5. Uczestnicy Poddziałania 6.1.3 w ujęciu powiatowym.



32


gennym. Zwraca uwagę niski poziom interwencji w subregionie leszczyńskim oraz kaliskim, o relatywnie niskim pozio-

mie rozwoju rynków pracy.

Mapa 6. Uczestnicy Działania 6.2 w ujęciu powiatowym.




Kategorie osób należących do grup defaworyzowanych na rynku pracy były nadreprezentowane w gronie uczestników

wsparcia. Kobiety stanowiły 51% wszystkich odbiorców wsparcia Działania 6.2 PO KL. Wsparciem objęto 2 277 osób do

24 r.ż., co stanowiło blisko 46% wszystkich odbiorców. Osoby po 50 r.ż. w liczbie 998 składały się łącznie na 18%

uczestników projektów. Interwencje prowadzone były głównie na terenach miejskich, niemniej 2 410 mieszkańców

terenów wiejskich (46%) skorzystało ze wsparcia w ramach Działania 6.2 PO KL.

Uczestnicy projektów Działania 6.3 rekrutowali się z obszarów wiejskich spoza obszarów problemowych, enumerowa-

nych w Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku. Należy jednak podkreślić, że lokalizacja pro-

jektów umożliwiała wsparcie kapitału ludzkiego leżącego w obszarach oddziaływania lokalnych biegunów wzrostu, co

wskazuje na realizację modelu dyfuzyjno-absorpcyjnego.

Projekty Działania 7.4 PO KL realizowano głównie w subregionie pilskim, poznańskim, konińskim, sporadycznie w

subregionie kaliskim. Podobnie jak w pozostałych interwencjach realizowanych w obszarze zatrudnienia, niedorepre-

zentowany został subregion leszczyński, ze względu na niską aktywność potencjalnych projektodawców. Biorąc jednak

pod uwagę, iż większość projektów znajduje się w początkowej fazie realizacji oraz, iż nie poddano analizie wszystkich

projektów, dla których umowę podpisano w 2014 roku, należy uznać, że efekty wsparcia będą znane dopiero na ko-

niec 2015 roku (uwzględniając okres n+2).


33


W ramach Poddziałania 8.1.2 PO KL wsparcie zostało skierowane głównie do mieszkańców Poznania i powiatu po-

znańskiego, którzy stanowili po 11% wszystkich uczestników. Lokalizację wsparcia należy uznać za nietrafioną,

nierealizującą modelu dyfuzyjno-

absorpcyjnego, nieoddziaływującą na obszary

defaworyzowane, wspierającą jednak konku-

rencyjność ośrodka metropolitarnego, liczą-

cego najwięcej przedsiębiorstw w regionie.

Kierunek wsparcia w ramach Poddziałania

8.1.2 uwarunkowany był przede wszystkim

faktem relatywnie największej liczby zgłoszeń

zwolnień grupowych w powiecie poznańskim

i mieście Poznań, ze szczególnym uwzględ-

nieniem firm średnich i dużych w okresie

objętym ewaluacją. W powiatach tych co-

rocznie odnotowywano jedną z największych

w regionie liczb pracowników zwalnianych z

przyczyn dotyczących pracodawcy.

Analiza struktury odbiorców wsparcia po-

twierdza powyższe tendencje, wskazujące na

koncentrację wsparcia w lokalizacjach o

wysokiej konkurencyjności w skali regionu i

kraju.

W ramach Poddziałania 8.1.2 wspierano

głównie kobiety (54% odbiorców wsparcia),

mieszkańców terenów wiejskich (63%), osoby

do 24 r.ż., (18%) oraz osoby po 50 r.ż. (14%).

Działanie to nie przyczyniło się więc do zwięk-

szenia spójności społecznej, mimo zastoso-

wania kryteriów strategicznych odnoszących

się do wieku uczestników (45/50 lat i więcej) i

niepełnosprawności. Takie osoby w liczbie

540 stanowiły w okresie objętym ewaluacją

około 5% odbiorców wsparcia.

Wpływ komponentu regionalnego PO KL na spój-

ność terytorialną obrazować może zestawienie

efektu oddziaływania na bezrobocie w skali po-

szczególnych powiatów. Przyjmując jako rok

referencyjny rok 2007 można określić, jakie jest

oddziaływanie komponentu regionalnego PO KL

na zmniejszenie bezrobocia.

Z danych przedstawionych w tabeli nr 6 wynika,

że udzielone wsparcie przyczyniło się do zwięk-

szenia spójności powiatów subregionu pilskiego

poprzez wysoki stopień aktywizacji bezrobotnych

z powiatów tego obszaru (66%). Wsparcie zwięk-

szyło także dystans subregionu kaliskiego i lesz-

czyńskiego wobec innych subregionów dzięki

wysokiemu stosunkowi skali do populacji bezrobotnych z roku referencyjnego. Działania komponentu regionalnego

PO KL nie wpłynęły znacząco na podniesienie konkurencyjności Poznania, gdzie zwraca uwagę niższy niż w innych

subregionach stopień wsparcia w stosunku do zdiagnozowanej w roku 2007 stopy bezrobocia i bezwzględnej liczby

bezrobotnych.

Mapa 8. Uczestnicy Poddziałania 8.1.2 w ujęciu powiatowym z podziałem na outplacementowych i innych.


Tabela 6. Udział uczestników komponentu regionalnego PO KL w Priorytecie VI w liczbie bezrobotnych z 2006 roku.

Subregion Liczba bezro-botnych 2006

Liczba uczest-ników

Udział uczestników w liczbie bezrobotnych

z 2006 roku

pilski 25 543 16 860 66%

poznański 41 311 19 955 48%

leszczyński 16 340 8 397 51%

kaliski 36 464 20 083 55%

koniński 33 628 13 573 40%

Poznań 15 803 4 775 30%

Źródło: obliczenia własne na podstawie Województwo wielkopolskie. Podre-

giony, powiaty, gminy 2007 oraz danych PEFS


34


Biorąc pod uwagę spójność społeczną należy podkreślić, iż działania komponentu regionalnego PO KL wpłynęły pozy-

tywnie na zmniejszenie stopy bezrobocia wśród osób po 50 r.ż. (ze szczególnym uwzględnieniem bezrobocia długo-

trwałego). Działania komponentu regionalnego PO KL wpłynęły także pozytywnie na zmniejszenie dynamiki bezrobocia

osób do 24 r.ż. Jak wynika z raportu GUS, sytuacja absolwentów na rynku pracy zależy od wielu czynników. Zbioro-

wość ludzi młodych, zdefiniowanych tu jako grupa osób w wieku 15-24 lata, jest zróżnicowana zarówno pod względem

wieku, jak i poziomu ukończonego wykształcenia. W badanym okresie co druga młoda osoba pracowała (wskaźnik

zatrudnienia: 54,2%) i co piętnasta spełniała kryteria bezrobotnego. Dla blisko 40% ludzi młodych podejmowana przez

nich pierwsza praca po ukończeniu nauki była niezgodna z zawodem wyuczonym, z tego dwie trzecie (67%) nie znala-

zło pracy w swoim zawodzie. Najefektywniejszą metodą poszukiwania pierwszej pracy po ukończeniu szkoły okazał się

bezpośredni kontakt z pracodawcą oraz pośrednictwo rodziny i znajomych40

.

Ze względu na etap wdrażania projektów aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy w

ramach Działania 7.4 PO KL nie można określić wpływu EFS na spójność społeczną w tym obszarze, choć biorąc pod

uwagę skalę wsparcia w ramach Priorytetu VI PO KL na tle liczby bezrobotnych osób z niepełnosprawnością, wsparcie

w ramach komponentu regionalnego PO KL należy ocenić i tak jako wystarczające.

Działania komponentu regionalnego PO KL ukierunkowane były na zapobieganie marginalizacji zarówno mieszkańców

obszarów wiejskich, jak i poszczególnych grup defaworyzowanych przyczyniając się do zmniejszenia udziału kobiet w

populacji bezrobotnych.

2.1.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze zatrudnienia

Jak wynika z badań skuteczności poszczególnych instrumentów rynku pracy41

, podstawowym czynnikiem skuteczności

działań prozatrudnieniowych w skali regionu były zastosowane instrumenty rynku pracy. Największą skutecznością

charakteryzowało się wsparcie prowadzenia działalności gospodarczej oraz zatrudnienie subsydiowane. Należy jednak

podkreślić, iż trwałość tej ostatniej formy zatrudnienia jest niewysoka (w ponad 50% przypadków ustaje ona po skoń-

czeniu okresu trwałości wymaganej w projekcie), niemniej przyczynia się ona znacznie do zdobycia doświadczenia

zawodowego i wpływa pozytywnie na szanse na rynku pracy42

. Przedstawiciele wielkopolskich gmin objętych bada-

niem zwracają uwagę na czynnik sukcesu aktywizacji zawodowej, jakim jest znajomość specyfiki lokalnego rynku pracy

wraz z analizą przepływów. Profilowanie kursów zawodowych pod zapotrzebowanie lokalnych pracodawców, szcze-

gólnie dużych firm, gwarantuje wysoką efektywność zatrudnieniową. Mimo powszechnego wśród beneficjentów

przekonania o predyspozycjach wynikających z wieku do założenia działalności gospodarczej, można zauważyć niską

trwałość tej formy wsparcia wśród osób do 24 r.ż. Jak wynika z badania, brak doświadczenia powoduje załamanie

działalności po upływie wsparcia pomostowego lub później, przy konieczności płacenia pełnych składek ZUS. Zdaniem

przedstawicieli wielkopolskich instytucji rynku pracy ta forma wsparcia powinna być kierowana do osób w wieku

średnim. Z kolei szkolenia i doradztwo zawodowe są relatywnie skutecznym instrumentem rynku pracy wśród osób po

50 r.ż., zwłaszcza wśród kobiet. Dla osób do 24 r.ż. oraz dla osób z niepełnosprawnością najskuteczniejszą formą akty-

wizacji zawodowej są staże, praktyki i zatrudnienie subsydiowane.

Przedstawiciele beneficjentów konkursowych zwracają uwagę na negatywny wpływ zbytniej ostrości kryteriów w

doborze skutecznych form aktywizacji zawodowej. Reżim finansowy projektów zmierza do optymalizacji kosztów

wokół standaryzacji wsparcia, co pozostaje w kolizji z wymaganiami objęcia wsparciem różnych kategorii uczestników

z różnych grup defaworyzowanych różnymi instrumentami wsparcia. Ta logika projektowa nie sprzyja jednak profilo-

waniu wsparcia i jego skuteczności. Podobną opinię formułują przedstawiciele wielkopolskich instytucji, twierdząc, iż

efektywność zatrudnieniowa powinna być jedynym kryterium dla dedykowanych grup docelowych. Zbyt sztywne

ustalanie parytetów udziałowych grup defaworyzowanych wśród uczestników projektów skutkowało mniejszą efek-

tywnością zastosowanych instrumentów wsparcia. Należy więc rozważyć ograniczenie kryteriów dostępu (w ramach

konkursów dedykowanych poszczególnym obszarom bądź grupom docelowym) do kryterium efektywności zatrud-

nieniowej. Istotne jest jednak zapobieganie zjawiskom creamingu, czyli skupianiu wsparcia na osobach bezrobotnych,

40 Wejście ludzi młodych na rynek pracy w Polsce, GUS, 2010. 41 Badanie osiągniętych wartości wskaźników rezultatu komponentu regionalnego PO KL, PAG Uniconsult 2013. 42 Z danych corocznych raportów MPiPS Efektywność działań aktywizujących realizowanych przez powiatowe urzędy pracy w ramach programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej, wynika, iż zatrudnienie subsy-diowane (z wyjątkiem prac społecznie użytecznych) cechuje się blisko 70% zatrudnialności w okresie 3 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie.


35


którzy rokują największe szanse aktywizacji. Stąd istotne jest wprowadzenie konkursów dedykowanych konkretnej

kategorii uczestników (np. osobom długotrwale bezrobotnym, osobom w wieku do 24 r.ż., itp.). Zgodnie z rekomenda-

cją przedstawiciela IZ PO KL, zaleca się bazowanie na kategoryzacji osób pozostających w oddaleniu od rynku pracy,

zgodnie z systemem PAI.

Czynnikiem sukcesu aktywizacji zawodowej jest

przede wszystkim analiza możliwości pozyskania

zatrudnienia na otwartym rynku pracy wynikająca z

podaży. Spektakularny sukces powiatu wągrowiec-

kiego o dużej dynamice spadku bezrobocia wynika

zarówno z koncentracji wsparcia na tym obszarze,

jak i z poprawy dostępności komunikacyjnej Po-

znania. Inne duże inwestycje, np. Amazon wpłynęły

na zmniejszenie potencjalnej stopy bezrobocia w

powiecie poznańskim. Na obszarach o niskiej poda-

ży pracy i oddalonych od lokalnych biegunów rynku pracy skuteczne jest wspieranie działalności gospodarczej.

Przedstawiciele wielkopolskich instytucji podkreślają, że czynnikiem osłabiającym działania EFS jest koncentracja

aktywizacji zawodowej w PSZ, które dysponują ofertami miejsc pracy niższej jakości. Ich zdaniem wyższą efektywność i

trwalsze wsparcie zatrudnienia na stanowiskach pracy wyższej jakości można uzyskać poprzez kierowanie uczestników

do przedsiębiorstw, które poszukują bardziej wykwalifikowanych pracowników. Być może rozwiązaniem byłaby w

przyszłym okresie programowania dywersyfikacja beneficjentów, uwzględniająca większy niż w ewaluowanym okresie

udział niepublicznych instytucji rynku pracy. Działania w ramach komponentu regionalnego PO KL nie koncentrowały

się na tworzeniu nowych miejsc pracy, ale na podniesieniu zdolności uczestników do zatrudnienia. Niemniej kierunek

wsparcia podnoszącego zdolność uczestników do zatrudnienia profilowany jest pod kątem wiedzy beneficjentów

instytucjonalnych o rynku pracy. W okresie programowania 2014-2020 prowadzony będzie projekt systemowy zwięk-

szający skalę współpracy PSZ z przedsiębiorcami, oferującymi również miejsca pracy wyższej jakości. Efekty działań

systemowych na szczeblu krajowym będą jednak widoczne dopiero pod koniec okresu programowania.

2.1.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze zatrudnienia i wskazanie pożądanych

kierunków działań zwiększających spójność terytorialną

Statystyki regionalne oraz doświadczenia komponentu regionalnego PO KL wskazują na konieczność prowadzenia

dalszych działań wspierających spójność terytorialną regionu. Pogłębiająca się dywergencja wewnątrzregionalna przy

braku skutecznych mechanizmów dyfuzyjnych może powodować dalszą degradację niektórych obszarów. Jak wynika z

wcześniejszego rozdziału, wsparcie komponentu regionalnego PO KL w niewystarczającym stopniu wpłynęło na spój-

ność subregionu konińskiego z resztą obszaru. Również wzrastająca stopa bezrobocia w subregionie pilskim, mimo

znaczącego wsparcia wymaga większych nakładów projektów w przyszłym okresie programowania. Zgodnie z mode-

lem dyfuzyjno-absorpcyjnym niezbędne staje się intensyfikowanie instrumentów aktywizujących, takich jak szkolenia i

kursy zawodowe w obszarach oddziaływania biegunów wzrostu regionalnego rynku pracy – czyli przede wszystkim

powiatu poznańskiego, Kalisza, Leszna, Konina. Wydaje się, że tego typu narzędzia terytorializacji mogłyby przyczynić

się w większym stopniu do trwałości wsparcia. Na obszarach oddalonych od „zasysających rynków pracy” konieczne

jest prowadzenie działań lokalnych wspierających działalność gospodarczą osób bezrobotnych. Włączanie samoza-

trudnienia w obszar partnerstw lokalnych może być czynnikiem zwiększającym trwałość zakładanych przedsiębiorstw.

Konieczne jest także uruchomienie lokalnych centrów doradczych na rzecz mikroprzedsiębiorstw bądź profilowanie

wsparcia przedsiębiorczości w tym kierunku. Kierowanie subsydiowanego wsparcia na tereny peryferyjne może po-

wodować efekt substytucji i skutkować niekorzystnymi wskaźnikami regionalnymi w obszarze zatrudnienia. Wydaje

się, że włączenie problematyki zmniejszenia bezrobocia w obszar Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych oraz w

obszar podejścia zintegrowanego w ramach zachowania komplementarności działań aktywizacyjnych z planowanymi

inwestycjami, może przyczynić się do zwiększenia skuteczności działań aktywizacyjnych i zoptymalizować terytorialne

zróżnicowanie bezrobocia w regionie.

Ze względu na niską trwałość subsydiowanych miejsc pracy, zaleca się wspieranie przedsiębiorców, którzy oferują na

subsydiowanym miejscu pracy zdobycie doświadczenia i umiejętności, które mogą być także przydatne na otwartym

rynku pracy.

„Na tych obszarach, gdzie jest mniej miejsc pracy ludzie

muszą zdawać się na swoje miejsca pracy tworzone

przez siebie. (…) Jak najbardziej taki jest nasz zamysł,

żeby właśnie dawać dotacje na rozpoczęcie działalności

tam, gdzie nie ma miejsc pracy, bo inaczej ta osoba nie

jest w stanie się zaktywizować, chyba że przewędruje,

do innej gminy, innego powiatu.” [Przedstawiciel insty-

tucji pośredniczącej PO KL]


36


Wyniki badania wskazują na niewystarczające profilowanie ścieżki zawodowej osób bezrobotnych w wyniku koncen-

trowania wsparcia poprzez PSZ. Spadająca liczba ofert pracy w PSZ43

oraz ich jakość (miejsca pracy niewymagające

kwalifikacji) nie gwarantują trwałości zatrudnienia, zdają się także wspierać tendencję zwiększenia liczby pracujących

na stanowiskach wymagających niskich kwalifikacji. Efektywność zatrudnieniowa wielkopolskich PSZ jest wyższa od

efektywności PSZ w pozostałych regionach44

. Należy jednak pamiętać, że wskaźnik efektywności zatrudnieniowej nie

mierzy jakości miejsc pracy i nie wiąże się z trwałością zatrudnienia w dłuższym okresie. Zaleca się więc zwiększenie

liczby projektów realizowanych przez niepubliczne agencje zatrudnienia, dysponujące ofertami pracy wyższej jakości.

2.2 EDUKACJA

2.2.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze edukacji

Wsparcie komponentu regionalnego PO KL w obszarze edukacji dotyczyło edukacji przedszkolnej, ogólnej na poziomie

szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, edukacji zawodowej oraz ustawicznej. Wszystkie działa-

nia realizowane były w ramach Priorytetu IX PO KL Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach.

W województwie wielkopolskim w okresie objętym ewaluacją,

podobnie jak w całym kraju wzrósł, odsetek dzieci w wieku 3-5

lat objętych edukacją przedszkolną. Najlepsza sytuacja pod

tym względem wystąpiła w latach 2007-2013 w miastach na

prawach powiatu oraz w powiatach w centralnej części woje-

wództwa. Najmniejszy stopień upowszechnienia edukacji

przedszkolnej w 2013 roku można odnotować na wschodzie i

północy regionu, ze szczególnym uwzględnieniem powiatu

kolskiego, złotowskiego i wągrowieckiego. Równie niski poziom

upowszechnienia osiągnięto także w powiecie międzychodz-

kim. Należy jednak podkreślić, że w powiecie kolskim charakte-

ryzującym się niskim stopniem upowszechnienia edukacji

przedszkolnej, tempo wzrostu wskaźnika było w okresie obję-

tym ewaluacją wyższe niż średnia dla regionu. Najszybszą dy-

namiką wzrostu charakteryzowały się także powiaty: turecki,

koniński, wrzesiński, słupecki i kaliski.

Według danych Eurostatu Wielkopolska w 2011 r. znajdowała

się w pierwszej trójce województw pod względem odsetka

uczniów i studentów na wszystkich poziomach edukacji (odse-

tek ogólnej liczby populacji województwa)45

. W Wielkopolsce

stanowili oni 23,9%. Wyższe wskaźniki odnotowano tylko w

województwach: mazowieckim i małopolskim – po 24,9%. Najniższy odsetek występował w woj. lubuskim (19,9%). Z

danych gromadzonych przez Eurostat wynika, że w województwie wielkopolskim zaobserwowano systematyczny

spadek odsetka uczniów i studentów w całej populacji. W 2002 r. udział ten wynosił 27,2%, podczas gdy w 2011 r.

równy był 23,9%. W innych regionach podobnie zanotowano spadek, ale nie jest on tak regularny, jak w przypadku

Wielkopolski. Spadek udziału studentów potwierdzają także dane gromadzone przez GUS. W Wielkopolsce w 2007 r.

studenci uczelni wyższych stanowili 30,14% ludności w wieku 20-29 lat. Natomiast w 2012 r. wartość ta wynosiła

28,19%.

Wewnątrz województwa wartość współczynnika skolaryzacji netto wśród osób w wieku ponadpodstawowym jest

zróżnicowana pod względem subregionów oraz rodzaju kształcenia. Współczynnik dla zasadniczych szkół zawodowych

jest najwyższy w subregionie leszczyńskim (24,39%), przy średniej dla całego województwa na poziomie 17,78%. Naj-

43 Dane GUS 2008-2012. 44 Efektywność zatrudnieniowa i kosztowa podstawowych form aktywizacji zawodowej zrealizowanych przez samorządy powiatowe Wielkopolski w 2013 roku, WUP Poznań. 45 Definicja za Eurostat - liczba uczniów na wszystkich poziomach edukacji na poziomie regionalnym jako procent całej populacji na tym samym poziomie regionalnym (ang. number of students in all levels of education at regional level as a percentage of the total population at the same regional level).

Tabela 7. Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych edukacją przedszkolną.

Subregion 2007 rok 2013 rok

pilski 47,3 69,5

poznański 52,3 77,4

m. Poznań 83,9 95,2

koniński 36 71,4

leszczyński 55,5 76,9

kaliski 55,7 76,9

woj. wielkopolskie 53,9 77,6

Wielkopolska - obsza-

ry wiejskie 32,4 57,9

Polska 47,3 74,1

Polska -

obszary wiejskie 23,1 55,7



37


niższa wartość charakteryzuje subregion poznański (13,55%). Najwyższy w województwie współczynnik dla liceów

ogólnokształcących (97,88%) jest w subregionie m. Poznań, podczas gdy średnia dla województwa to 41,08%. Najniż-

sza wartość dla tej grupy szkół występuje w subregionie poznańskim (19,26%). W grupie szkół zawodowych

i ogólnozawodowych na pierwszym miejscu jest znów miasto Poznań (45,42%), a na ostatnim - subregion poznański

(17,15%), podczas gdy średnia dla całego województwa wyniosła w 2013 roku 30,79%. Współczynnik skolaryzacji

w grupie osób w wieku 19-21 lat uczących się w szkołach policealnych ma największą wartość w mieście Poznań (21%),

a najniższą w subregionie poznańskim, gdzie nie osiąga wartości nawet 1%.

Tabela 8. Współczynnik skolaryzacji netto na poziomie ponadpodstawowym w woj. wielkopolskim w 2013 roku (%).

Jednostka terytorialna zasadnicze szkoły

zawodowe (wiek 16-18 lat)

licea ogólnokształcące (wiek 16-18 lat)

szkoły zawodowe i ogól-nozawodowe

(wiek 16-18 lat)

szkoły policealne (wiek 19-21 lat)

POLSKA 12,87 44,06 31,53 6,30

subregion kaliski 18,65 39,25 34,45 4,40

subregion koniński 17,35 38,89 32,30 5,45

subregion leszczyński 24,39 36,03 28,38 4,03

subregion pilski 18,32 34,65 31,58 4,41

subregion poznański 13,55 19,26 17,15 0,93

subregion m. Poznań 12,85 97,88 45,42 21,00

WIELKOPOLSKA ogółem 17,78 41,08 30,79 5,96


W okresie 2007-2013 nastąpił wzrost współczynnika skolaryzacji szkół zawodowych (z 16,74 do 17,78) oraz spadek

skolaryzacji w szkołach policealnych (z 8,68 do 5,96).

Biorąc pod uwagę dostępność przestrzenną szkół różnego typu oraz stopień ich komputeryzacji należy podkreślić

wysokie zróżnicowanie wewnętrzne województwa wielkopolskiego. Największa dostępność usług edukacyjnych46

(klasa A) występuje w miastach na prawach powiatu: Lesznie, Poznaniu, Kaliszu, Koninie. Wysoką pozycję zajmuje

także powiat leszczyński. W powiatach tych występuje najwyższa dostępność przestrzenna i społeczna szkół różnego

szczebla oraz najwyższy poziom ich komputeryzacji. Stosunkowo wysokie wartości wskaźnika w porównaniu z innymi

powiatami Wielkopolski, odnotowano także w powiatach zaliczonych do drugiej klasy (B): jarociński, kaliski, pleszew-

ski, kępiński, ostrzeszowski i ostrowski. Przeciętną dostępnością do usług edukacyjnych (klasa C) cechują się powiaty:

rawicki, słupecki, turecki, gostyński, czarnkowsko-trzcianecki, kolski oraz krotoszyński. Poniżej przeciętnej (klasa D)

kształtują się wskaźniki dostępności usług edukacyjnych w powiatach: wolsztyński, złotowski, kościański, wągrowiecki,

śremski, koniński, średzki, gnieźnieński, nowotomyski47

.

Powiaty: obornicki, pilski, chodzieski, wrzesiński, międzychodzki, poznański, grodziski, szamotulski charakteryzują się

najniższą dostępnością usług edukacyjnych. W zakresie dostępności do usług przedszkolnych najniższą dostępnością

charakteryzuje się powiat szamotulski, w zakresie dostępności szkół podstawowych i gimnazjalnych powiat między-

chodzki. Szkoły ponadgimnazjalne są najmniej dostępne w powiecie międzychodzkim. W powiecie obornickim odno-

towano zaś najniższy wskaźnik komputeryzacji szkół.

Uczniowie z gmin miejskich osiągają lepsze rezultaty z egzaminów zewnętrznych niż uczniowie z gmin wiejskich i

miejsko-wiejskich. Podobnie, uczniowie reprezentujący szkoły funkcjonujące na obszarach miejskich, częściej stają

się laureatami konkursów przedmiotowych48

.

Średnie wyniki egzaminów zewnętrznych zagregowane na poziomie powiatów wykazują znaczne zróżnicowanie

geograficzne pod względem jakości edukacji. W przypadku szkół podstawowych w zasadzie tylko miasta powiatowe i

46 Dominiak J., Dostępność usług publicznych na terenie województwa wielkopolskiego, 2010. 47 Ibidem. 48 Ibidem.


38


powiat poznański osiągają regularnie średnie wyniki ze sprawdzianu szóstoklasisty powyżej średniej krajowej. Najlep-

sze wyniki osiągane są zatem w największych skupiskach miejskich i w powiecie okalającym największe miasto w Wiel-

kopolsce, tj. w powiecie poznańskim. Wyniki z egzaminu gimnazjalnego także wskazują, że najlepsze rezultaty osiąga-

ne są w największych skupiskach miejskich. Tylko powiaty położone w południowej części Wielkopolski osiągają wyniki

powyżej średniej krajowej.49

To jednak właśnie ten region województwa cechuje się wyższym stopniem zurbanizowa-

nia.

Wykres 4. Liczba absolwentów w województwie wielkopolskim.

Źródło: Korelacja szkolnictwa i rynku pracy w Wielkopolsce oraz losy absolwentów wielkopolskich

szkół ponadgimnazjalnych i wyższych 2014, WUP Poznań

Wykres 5. Liczba bezrobotnych absolwentów na wielkopolskim rynku pracy.

Źródło: Korelacja szkolnictwa i rynku pracy w Wielkopolsce oraz losy absolwentów wielkopolskich szkół ponadgimnazjalnych i wyższych 2014, WUP Poznań

W omawianym okresie, absolwenci szkół zawodowych stanowili większość bezrobotnych absolwentów na wielkopol-

skim rynku pracy.

49 Dane Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej.

45

35

4

23

69

0

13

59

7

8 5

11

6 8

88

2 8

18

73

5

48

40

7

20

05

1

13

03

4

8 9

97

5 9

17

1 8

36

73

3

49

83

1

18

83

0

12

47

4

8 5

02

5 0

38

1 5

17

73

8

48

75

0

19

79

2

11

54

1

8 2

35

4 6

90

1 2

55

77

4

44

52

8

17

46

0

11

25

2

7 5

60

3 8

01

84

2

82

7

szkoły wyższe liceaogólnokształcące

technika zasadnicze szkołyzawodowe

szkołypolicealne

liceaprofilowane

szkoły średnieartystyczne

2008/2009

2009/2010

2010/2011

2011/2012

2012/2013

2 5

78

1 9

45

2 2

27

1 5

69

59

4

39

4

5

2 4

44

2 2

42

1 9

72

1 5

33

35

1

32

2

12

2 5

26

2 2

17

1 8

34

1 3

87

23

7

29

8

14

1 4

63

1 7

51

1 7

36

1 3

09

20

2

18

7

10

1 3

32

1 6

16

1 6

61

1 2

67

13

4

23

2

7

technika zasadnicze szkołyzawodowe

szkoły wyższe liceaogólnokształcące

liceaprofilowane

szkołypolicealne

szkoły średnieartystyczne

2008/2009

2009/2010

2010/2011

2011/2012

2012/2013

http://wup.poznan.pl/att/polityka/opracowania/korelacja_szkolnictwa_i_rynku_pracy_w_Wielkopolsce_oraz_losy_absolwentow_wielkopolskich_szkol_ponadgimnazjalnych_i_wyzszych_2014.docx





39


2.2.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL w obszarze

edukacji

W ramach Poddziałania 9.1.1 Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej realizo-

wano typy operacji50

ukierunkowane na tworzenie przedszkoli oraz wsparcie istniejących przedszkoli (w tym również

funkcjonujących innych form wychowania przedszkolnego) przyczyniające się do zwiększonego uczestnictwa dzieci w

wychowaniu przedszkolnym. Wspierano także przygotowanie oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych.

Jak wynika z badania przeprowadzonego w 2012 roku51

, realizacja projektów z Poddziałania 9.1.1 PO KL umożliwiła

utworzenie trwałych miejsc przedszkolnych. Ponadto umożliwiła wyrównywanie szans dzieci w dostępie do zajęć

dodatkowych jeszcze przed wprowadzeniem „Ustawy przedszkolnej”. Najczęściej oferowano zajęcia z logopedii, gim-

nastyki korekcyjnej, zajęć ruchowych, rytmiki, zajęć muzycznych i języka angielskiego. Realizowane były zajęcia specja-

listyczne, rehabilitacyjne, wymagające pracy terapeutów, integracyjne. W ramach projektów zatrudniano także psy-

chologów i pedagogów. Nauczyciele wychowania przedszkolnego mogli ponadto skorzystać ze szkoleń rozwijających

ich umiejętności w zakresie nabywania dodatkowych kompetencji, pracy z dziećmi, czy kontaktów z rodzicami.

W wyniku realizacji projektów poprawiono jakość wyposażenia sal, zapewniono pomoce dydaktyczne i zabawki. Zaku-

piono sprzęt ICT i zmodernizowano place zabaw. Zwiększone także zostały możliwości integracji dzieci niepełnospraw-

nych52

.

Badani przedstawiciele instytucji regionalnych oceniają działania komponentu regionalnego EFS w obszarze edukacji

przedszkolnej jako skuteczne i użyteczne, głównie ze względu na podniesienie jakości edukacji już od najwcześniej-

szych lat życia dziecka. Podkreślono jednak, że nie monitorowano wpływu interwencji na uwolnienie potencjału zaso-

bu pracy rodziców. Należy pamiętać, że bezpośrednim celem upowszechniania edukacji przedszkolnej nie było zwięk-

szenie aktywności zawodowej rodziców. Niemniej ten aspekt należy traktować jako możliwy do osiągnięcia długofalo-

wy efekt interwencji. W skali lokalnej

efekty interwencji są bardziej widoczne.

Badani przedstawiciele gmin wielkopol-

skich zwracają uwagę nie tylko na wzrost

dostępności i jakości edukacji przedszkol-

nej, ale także na integrację społeczności

lokalnej oraz wzrost kapitału społecznego

w postaci realizowania wspólnych projek-

tów rozwojowych przez stowarzyszenia i

władze gminy.

Beneficjenci projektów Poddziałania 9.1.1

również jako największy rezultat podej-

mowanych działań projektowych definiują

wyrównywanie szans edukacyjnych, wzrost

jakości edukacji poprzez rozszerzenie

oferty edukacyjnej, zajęcia dodatkowe,

równoległą edukację rodziców. Podobnie

jak przedstawiciele instytucji regionalnych

i lokalnych podkreślali relatywnie niski

wpływ na zatrudnialność rodziców53

. Po-

nad 80% beneficjentów twierdzi, że reali-

50 SZOP PO KL, analiza Planów Działań dla lat 2007-2013. 51 Ocena wykorzystania środków komponentu regionalnego PO KL na realizację przez gminy województwa wielkopolskiego zadań związanych z edukacją publiczną, ASM, 2014. 52 Ibidem. 53 Bezpośrednim celem upowszechniania edukacji przedszkolnej nie było zwiększenie aktywności zawodowej rodziców, niemniej ten aspekt należy traktować jako możliwy do osiągnięcia długofalowy efekt interwencji. W PO KL wskazuje się, iż zwiększanie liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym jest warunkiem zarówno dalszego rozwoju dzieci, jak i większej zdolności do zatrudnienia rodziców.

Wykres 6. Efekty wsparcia opieki przedszkolnej w opinii beneficjen-tów Poddziałania 9.1.1 PO KL.

CATI z beneficjentami n=22, skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu,

1 - bardzo mały wpływ, a 5 oznacza bardzo duży wpływ

4,8

4,5

4,0

3,3

3,0

2,6

wprowadzenie / rozszerzenieoferty zajęć dodatkowych

wyrównanie dostępu dzieci dokolejnych poziomów edukacji

poprawa możliwości podjęciaedukacji przez rodziców

wprowadzenie elastycznych godzinopieki

uzyskanie/ podniesienie/zmianakompetencji n-li

poprawa możliwości poszukiwaniazatrudnienia przez rodziców


40


zacja projektów zaspokoiła potrzeby lokalnej społeczności w obszarze edukacji przedszkolnej. Innego zdania są przed-

stawiciele gmin miejskich, podkreślający konieczność dalszego zwiększania liczby miejsc w przedszkolach.

Poddziałanie 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz

zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych realizowało projekty zorientowane na typy operacji, takie jak54

:

programy rozwojowe szkół i placówek prowadzących kształcenie ogólne, programy skierowane do dzieci i młodzieży

przedwcześnie opuszczających system szkolnictwa, dodatkowe zajęcia (pozalekcyjne i pozaszkolne), poradnictwo i

doradztwo edukacyjno-zawodowe w ofercie szkół, wdrożenie nowych, innowacyjnych form nauczania i oceniania.

Z przytaczanego badania, zrealizowanego przez ASM w 2013 i 2014 roku wynika, że interwencje Poddziałania 9.1.2

miały korzystny wpływ na wprowadzenie szerokiego zakresu zajęć pozalekcyjnych do szkół, unowocześnienie bazy

dydaktycznej i wprowadzenie innowacyjnych form nauczania, wzrost motywacji i zaangażowania uczniów i nauczycieli,

dostępność programu dla wszystkich dzieci, a także zwiększone zadowolenie rodziców.55

Brak wpływu realizacji projektów na wyniki uczniów z egzaminów zewnętrznych, inne odnotowane w przywoływanym

badaniu ewaluacyjnym efekty wsparcia to:

Wzrost zaangażowania rodziców w edukację dzieci,

Wzrost zainteresowania placówek szkolnych w danych lokalizacjach aplikowaniem o środki z PO KL – przedstawi-

ciele placówek niewspartych w ramach projektów PO KL zdecydowali się złożyć wniosek w wyniku obserwacji

efektów, jakie realizacja projektów spowodowała w szkołach wspartych,

Bardziej partnerskie relacje między uczniami a nauczycielami,

Wzrost kapitału społecznego w społeczności lokalnej – w wyniku realizowania działań wymagających zaangażo-

wania uczniów, rodziców, nauczycieli i innych członków społeczności lokalnej, wzrastał poziom spoistości spo-

łecznej w środowiskach, w których realizowano projekty.56

Przedstawiciele gmin wielkopolskich zwracają uwagę na duże znaczenie przeprowadzonych działań dla lokalnej spo-

łeczności. Twierdzą też, iż przełożyły się one bezpośrednio na wyniki egzaminów końcowych. Niemniej badania w skali

regionu, zrealizowane w 2014 r.57

wskazują na brak efektu netto58

wsparcia realizowanego w ramach Poddziałania

9.1.2 na wyniki egzaminów państwowych na za-

kończenie poszczególnych etapów kształcenia ogól-

nego.

Przedstawiciele gmin wielkopolskich podkreślają

znaczenie interwencji również w kontekście inte-

gracji lokalnej. Przedstawiciele instytucji regional-

nych z kolei zwracają uwagę na niewielki udział

mniejszych szkół w projektach realizowanych na

terenie województwa oraz ryzyko niskiej trwałości

projektów ze względu na brak finansowania zadań

indywidualizujących nauczanie i zadań rozwojo-

wych. Korzystne jest wyposażenie szkół w pomoce

multimedialne oraz informatyzacja niektórych pla-

cówek. Przedstawiciel beneficjenta konkursowego

zwraca jednak uwagę na ryzyko niskiej stosowalno-

ści zakupionej małej infrastruktury ze względu na

brak zintegrowanych działań podnoszących kompe-

tencje i umiejętności miękkie nauczycieli. Z uwagi na

brak pogłębionych analiz tego zagadnienia w pro-

54 SZOP PO KL, analiza Planów Działań dla lat 2007-2013. 55 Ocena wykorzystania środków komponentu regionalnego PO KL na realizację przez gminy województwa wielkopolskiego zadań związanych z edukacją publiczną, ASM, 2014. 56 Ibidem. 57 Ibidem. 58 Efekt netto – wpływ interwencji nieuwzględniający innych nakładów, zmiany spowodowane bezpośrednio przez tę interwencję po wyeliminowaniu wpływu innych czynników.

„Były też takie imprezy, które obejmowały wszystkie

dzieci, takie imprezy integracyjne. Działanie miało tytuł

„Ja i mój niepełnosprawny rówieśnik”, także miała to

być integracja dzieci zdrowych z dziećmi niepełno-

sprawnymi i nawiązaliśmy tutaj współpracę z zespołem

szkół dla dzieci niepełnosprawnych (…) Zaangażowanie

rodziców też przeszło nasze najśmielsze oczekiwania,

bo na początku zapraszaliśmy osoby, które przedsta-

wiały przedstawienie dla dzieci, takie profesjonalne,

wiadomo, że to kosztuje, więc to rodzice stwierdzili, że

oni przygotują sami przedstawienie, a my w zamian za

to mamy kupić jakieś zabawki do przedszkola. (…) Nie

było też żadnego problemu z opiekunami na wycieczki,

bo też było sporo wycieczek i do Poznania, i do parku

dinozaurów, i na takie zajęcia wielkanocne z przygoto-

wywaniem pisanek i dekoracji świątecznych.” [przed-

stawiciel gminy w Wielkopolsce]


41


wadzonym badaniu, niemożliwe jest ostateczne zweryfikowanie tego stwierdzenia.

Zgodnie z rekomendacjami przedstawicieli IZ PO KL, w okresie programowania 2014-2020 konieczna będzie większa

koncentracja wsparcia na umiejętnościach kluczowych dla rozwoju regionu – znajomości ICT, języków obcych oraz

kompetencji przedmiotowych, które wpisują się w branżach strategicznych dla rozwoju regionu.

W ramach Działania 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego wspierano szkolnictwo zawo-

dowe głównie poprzez programy rozwojowe realizowane we współpracy z pracodawcami, organizowano staże i prak-

tyki dla uczniów oraz modernizowano wyposażenie i pracownie zawodowe szkół.

Wsparcie realizowane w projektach odpowiadało na wyzwanie rozwojowe związane z niskim dopasowaniem wybiera-

nych specjalizacji zawodowych z liczbą ofert na regionalnym rynku pracy. Istotną barierą jest także niedopasowanie

umiejętności i kompetencji absolwentów szkół zawo-

dowych do oczekiwań pracodawców59

. Beneficjenci

projektów Poddziałania 9.1.2 i Działania 9.2 podkreśla-

ją kompleksowość działań, skierowanych zazwyczaj

(70%) do wszystkich szkół w powiecie. Zauważają

jednak, iż ani działania projektowe ani procedury

monitoringowe nie badały oddziaływania w szerszej

skali niż szkoły biorące udział w projekcie.

Największymi korzyściami projektów, zdaniem benefi-

cjentów obu Działań – są podniesienie wyników

uczniów oraz zwiększenie ich kompetencji kluczowych

w obszarze języków obcych i ICT. Zdaniem badanych,

projekty ukierunkowane były w większym zakresie na wyrównywanie deficytów niż podnoszenie kompetencji uczniów

zdolnych. Na wsparcie uczniów zdolnych nakierowane było Poddziałanie 9.1.3 Pomoc stypendialna dla uczniów

szczególnie uzdolnionych. W ramach projektów systemowych WUP koordynował program pomocy stypendialnej dla

szczególnie uzdolnionych uczniów. Łącznie stypendium otrzymało 3 011 uczniów zwłaszcza w zakresie nauk matema-

tycznych, przyrodniczych i technicznych60

.

Beneficjenci Działania 9.2 PO KL deklarują, iż w wyniku

realizowanych projektów szkoły rozszerzyły skalę

współpracy z pracodawcami, z którymi już nawiązali

wcześniej kontakty. W mniejszym stopniu realizacja

projektów wpłynęła na nawiązanie nowych kontaktów

z nowymi pracodawcami.

Zdecydowana większość beneficjentów deklaruje, że

nawiązana współpraca jest kontynuowana po zakoń-

czeniu realizacji projektu (85,2%). Wśród szkół uczest-

niczących we wsparciu, objętych badaniem, odsetek

podzielających tę opinię, jest mniejszy – wskazuje na

to co duga placówka. Działania te są finansowane

głównie ze środków własnych szkół uczestniczących w

projekcie. Zdaniem badanych uczestników działań

projektowych co czwarty (24%) uczeń uczestniczący w stażach i praktykach w ramach projektu uzyskał zatrudnienie u

pracodawcy, u którego odbywał staż bądź praktykę.

Zdaniem przedstawicieli badanych instytucji regionalnych i gminnych projekty rozwojowe szkół realizowane we

współpracy z pracodawcami realizują w sposób najbardziej pełny cele programowe. Ich trwałość zależy jednak silnie

od koniunktury dla poszczególnych branż, dla których wsparte szkoły zawodowe kształcą przyszłych pracowników.

59 Kukla D., Raport dotyczący stanu doradztwa edukacyjno-zawodowego w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej, Badanie KOWEZiU, 2012. 60 Więcej analiz na temat tego Poddziałania znajduje się w rozdziale 3.3.1.

Wykres 7. Czy realizacja projektu miała wpływ na poprawę jakości nauczania w innych szkołach niż objęte projektem

(Poddziałania 9.1.1 i Działanie 9.2 PO KL)

CATI z beneficjentami n=59

25%

27%

47% Tak

Nie

Nie wiem

Wykres 8. Trwałość współpracy szkół zawodowych z przedsiębiorcami w opinii beneficjentów

Działania 9.2 PO KL

CATI z beneficjentami n=27

85,2%

11,1% 3,7%

Tak

Nie

Nie wiem/trudnopowiedzieć


42


Przedstawiciele instytucji zwracają uwagę na konieczność uelastyczniania oferty kształcenia zawodowego i nawiązy-

wania nowych kontaktów przez szkoły.

Rekomendacja przedstawicieli MIR zwraca uwagę na konieczność prowadzenia systemowych działań wspierających

infrastrukturę szkół zawodowych, uwzględniającą ryzyko szybkiej dezaktualizacji. Wprowadzenie rozwiązań sieciują-

cych, łączących współpracę szkół zawodowych tego samego typu na terenie danego subregionu sprzyjać będzie racjo-

nalizacji wydatków infrastrukturalnych. Uwolnione środki powinny sprzyjać rozwiązaniom zwiększającym skuteczność

edukacyjną szkół w ramach samych programów rozwojowych, adaptujących kształcenie do wymagań rynku pracy.

Działanie 9.4 PO KL Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty skierowane było do nauczycieli ze szczególnym

uwzględnieniem nauczycieli kształcenia zawodowego oraz szkół mieszczących się na obszarach wiejskich. Badani

przedstawiciele instytucji regionalnych wskazują na nie

zawsze właściwy profil prowadzonych działań. Nauczyciele

często byli uczeni kompetencji zawodowych, pedagogicz-

nych wynikających z programów obowiązkowych. Nie zaw-

sze wnoszono wartość dodaną w postaci kształtowania

umiejętności pracy z uczniem trudnym bądź miękkich kom-

petencji psychologiczno-pedagogicznych lub kompetencji

ICT.

Zdaniem przedstawiciela regionalnej instytucji oświatowej,

szkolenia i podnoszenie kompetencji nauczycieli nie mogą

być realizowane bez odniesienia do treści przedmiotowych.

W obszarze szkolnictwa zawodowego można zauważyć

problem niskiej wiedzy o rynku pracy i potencjalnym pracodawcy. Zaleca się wprowadzenie staży i praktyk również dla

nauczycieli, w celu zwiększenia ich kompetencji w obszarze praktycznej nauki zawodu. W ramach programów rozwo-

jowych szkół i wsparcia nauczycieli kształcenia zawodowego należy wprowadzić również typ interwencji ‘staże i prak-

tyki dla nauczycieli’.

Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich61

obejmowało projekty wdrażające oddolne

inicjatywy lokalne, w tym działania o charakterze informacyjnym, promocyjnym, szkoleniowym lub doradczym. Zda-

niem beneficjentów projekty Działania 9.5 PO KL przyczyniły się przede wszystkim do podniesienia jakości oferty edu-

kacyjnej, rozszerzenia zakresu usług edukacyjnych, zwiększenia aktywności i kapitału społecznego na obszarze realiza-

cji projektu, zapobiegania przedwczesnemu opuszczaniu systemu kształcenia. Można więc stwierdzić wysoki wpływ

projektów na zwiększenie spójności terytorialnej i społecznej mieszkańców obszarów wiejskich z resztą regionu.

W obszarze kształcenia ustawicznego realizowano w okresie objętym ewaluacją projekty w ramach Działania 9.3

PO KL Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego w formach szkolnych oraz projekty w ramach Działa-

nia 9.6 PO KL Upowszechnienie uczenia się dorosłych. W ramach Działania 9.3 realizowano następujące typy projek-

tów: kampanie informacyjne w zakresie korzyści płynących z formalnego podwyższania lub uzupełniania posiadanych

kwalifikacji oraz potrzeb regionalnego lub lokalnego rynku pracy; programy formalnego kształcenia ustawicznego

skierowane do osób dorosłych zainteresowanych uzupełnieniem lub podwyższeniem swojego wykształcenia i kwalifi-

kacji ogólnych i zawodowych; programy formalnego potwierdzania kwalifikacji ogólnych i zawodowych zdobytych w

sposób poza-formalny i nieformalny; wsparcie dla placówek kształcenia ustawicznego, praktycznego i doskonalenia

zawodowego w zakresie kształcenia formalnego ukierunkowane na podwyższanie jakości oferty edukacyjnej (ubiega-

nie się o akredytację kuratora oświaty); rozwój innowacyjnych form kształcenia ustawicznego (e-learning). Działanie

9.3 PO KL realizowane było do 2012 roku. Z dniem 1 stycznia 2012 r. IZ PO KL wprowadziła znaczące zmiany w zakresie

możliwości wspierania kształcenia formalnego osób dorosłych w ramach EFS. Katalog przedsięwzięć możliwych do

realizacji w tym obszarze został zmodyfikowany i uelastyczniony. Działanie 9.3 zostało zastąpione Działaniem 9.6.

Przede wszystkim zrezygnowano z zawężenia wsparcia do form szkolnych umożliwiając także realizację form pozasz-

kolnych, które często są bardziej atrakcyjne dla osób dorosłych. Projekty realizowane w ramach Poddziałania 9.6.1

61 Opisy typów interwencji w poszczególnych Działaniach/Poddziałaniach PO KL oparto na zapisach SZOP PO KL oraz Planów Działań dla okresu 2007-2013.

„[Należy zadbać], żeby nauczyciel się też nie

bał korzystać z tego sprzętu [ICT], bo zdarzało

się tak dotychczas, zwłaszcza jeżeli chodzi o

ICT, że nawet jeżeli jakiś sprzęt w danej tam

szkole był, to on stał w szafie. Wiemy to po

kontroli NIK-owskiej, że on stał w szafie, był

niewykorzystywany, bo nauczyciel się bał, że

się zepsuje. Bał się tych konsekwencji.”

[przedstawiciel instytucji regionalnej w Wiel-

kopolsce]


43


PO KL Upowszechnienie kształcenia osób dorosłych w formach szkolnych były ukierunkowane na kształcenie w for-

mach szkolnych osób dorosłych, programy formalnej oceny i potwierdzania odpowiednich efektów uczenia się uzy-

skanego w sposób formalny i pozaformalny, projekty dotyczące poprawy jakości oferty edukacyjnej i rozwoju innowa-

cyjnych form kształcenia ustawicznego62

.

Projekty Poddziałania 9.6.2 Podwyższanie kompetencji osób dorosłych w zakresie ICT i znajomości języków obcych,

skierowanego do uczestników kształcenia ustawicznego koncentrowały się wokół podnoszenia kompetencji kluczo-

wych w obszarze ICT i języków obcych. Natomiast w Poddziałaniu 9.6.3 Doradztwo dla osób dorosłych w zakresie

diagnozy potrzeb oraz wyboru kierunków i formy podnoszenia swoich kompetencji i podwyższania kwalifikacji

oferowano wsparcie w zakresie diagnozy potrzeb oraz wyboru kierunków i formy podnoszenia swoich kompetencji i

podwyższania kwalifikacji oferowano usługi doradcze w zakresie edukacyjno-szkoleniowym.

Beneficjenci Działania 9.6 PO KL akcentowali przede wszystkim wpływ projektów na podniesienie kwalifikacji zawo-

dowych, zwiększenie mobilności zawodowej uczestników, podniesienie ich ogólnych kompetencji i umiejętności mięk-

kich. Relatywnie rzadko wskazywano takie efekty projektów, jak uzyskanie i utrzymanie zatrudnienia. Przedstawiciele

instytucji regionalnych podkreślali niski popyt na kształcenie ustawiczne spowodowany – ich zdaniem – relatywnie

niską jakością kształcenia oraz niedostateczną promocją kształcenia ustawicznego w ramach PO KL wśród mieszkań-

ców Wielkopolski. Niskie zainteresowanie kształceniem ustawicznym może być jednym z głównych ryzyk projektów,

realizowanych w tym obszarze w przyszłej perspektywie finansowej.


w obszarze edukacji na spójność terytorialną województwa wielkopolskiego

Analiza przestrzenna projektów Pod-

działania 9.1.1 PO KL wskazuje na

koncentrację wsparcia w subregionie

konińskim, ze szczególnym uwzględ-

nieniem powiatu kolskiego, w którym

można odnotować jeden z najniższych

wskaźników upowszechnienia edukacji

przedszkolnej. Kierunek wsparcia od-

powiadał zdiagnozowanym deficytom

upowszechnienia edukacji przedszkol-

nej w konkretnych lokalizacjach.

Odpowiadał także ruchom migracyj-

nym i tendencjom osiedleńczym ludno-

ści regionu, przyczyniając się do zwięk-

szenia spójności terytorialnej w mode-

lu dyfuzyjno-absorpcyjnym.

Zdecydowana większość projektów

Poddziałania 9.1.1 (81%) skierowana

była do mieszkańców obszarów wiej-

skich. Zdecydowanie najwięcej ośrod-

ków wychowania przedszkolnego

objętych wsparciem w ulokowanych

było w powiatach: tureckim oraz kol-

skim, konińskim, poznańskim, pleszew-

skim – proporcjonalnie do wartości

projektów i liczby uczestników.

62 Opisy typów interwencji w poszczególnych Działaniach/Poddziałaniach PO KL oparto na zapisach SZOP PO KL oraz Planów Działań dla okresu 2007-2013.

Mapa 9. Liczba i wartość projektów Poddziałania 9.1.1.

Źródło: KSI SIMIK (31.07.2014); 2 projekty o wartości 1 597 260,98 zł nie zostały przypo-rządkowane do konkretnego powiatu.


44


Badanie przeprowadzone w latach 2013-201463

w województwie wielkopolskim z wykorzystaniem metody propensity

score matching pozwoliło stwierdzić, że wskaźnik upowszechnienia wychowania przedszkolnego rósł szybciej w gmi-

nach, które korzystały ze wsparcia w ramach Poddziałania 9.1.1 PO KL niż w podobnych gminach, które z tego typu

wsparcia nie korzystały. Średni efekt netto dla gmin, które w 2007 r. cechowały się najniższym stopniem upowszech-

nienia edukacji przedszkolnej, wyniósł 5,75 p.p. między rokiem 2007 a 2012. Oszacowano, że przyrost miejsc przed-

szkolnych w wyniku interwencji komponentu regionalnego PO KL wyniósł około 1/6 przyrostu bezwzględnego. Ten

ogólny wysoki przyrost wynikał m.in. z wprowadzenia obowiązku przedszkolnego dla pięciolatków, a także z obserwo-

wanego obecnie w kategorii dzieci w wieku 3–5 lat wzrostu liczby urodzeń.

Analiza przestrzenna projektów

Poddziałania 9.1.2 PO KL wskazuje

na ich dodatni wpływ na spójność

terytorialną w modelu dyfuzyjno-

absorpcyjnym. Projekty realizowane

były zarówno w regionalnych ośrod-

kach metropolitarnych, jak i w pozo-

stałych powiatach.

Biorąc pod uwagę rozkład prze-

strzenny uczestników nie można

wskazać wyraźnej dominanty ani

nadreprezentacji. Większość (67%)

uczestników projektów Poddziałania

9.1.2 zamieszkiwała obszary wiejskie.

Analiza przestrzennego zróżnicowa-

nia szkół, otrzymujących wsparcie w

zakresie programów rozwojowych

wskazuje na dominację subregionu

konińskiego, a zwłaszcza powiatu

tureckiego, kolskiego i konińskiego.

W dalszej kolejności - powiatów

subregionu kaliskiego: pleszewskiego

i krotoszyńskiego oraz powiatu po-

znańskiego i powiatu słupeckiego.

Zatem wsparcie kierowane było

głównie na obszary o przeciętnym

poziomie edukacji w regionie (mie-

rzonym wynikami po zakończeniu

edukacji obowiązkowej) oraz o prze-

ciętnej lub poniżej przeciętnej dostępności edukacyjnej. Można więc stwierdzić ograniczoną realizację zasady zwięk-

szenia spójności społecznej. Należy mówić raczej o ukierunkowaniu na podniesienie średniej w skali regionu niż wy-

równywaniu różnic wewnątrz województwa.

Analiza przestrzenna uczestników projektów wskazuje na dodatni wpływ interwencji Działania 9.2 PO KL Podniesienie

atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego na zachowanie spójności terytorialnej regionu w obszarze szkolnic-

twa zawodowego. Ponad połowa uczestników (54%) mieszkała na obszarach wiejskich województwa. Wsparcie skie-

rowano do 920 osób z niepełnosprawnościami, co stanowiło blisko 2% odbiorców wsparcia.

Analiza zróżnicowania przestrzennego szkół zawodowych objętych wsparciem wskazuje na skoncentrowanie wsparcia

w powiecie poznańskim, kaliskim, krotoszyńskim oraz wrzesińskim. Struktura wsparcia odpowiada współczynnikowi

skolaryzacji szkół zawodowych w regionie. Struktura terytorialna uczestników indywidualnych wsparcia (uczniów)

wskazuje na lokalizację interwencji wspierających model dyfuzyjno-absorpcyjny. Interwencje skierowane były do

63 Ocena wykorzystania środków komponentu regionalnego PO KL na realizację przez gminy województwa wielkopolskiego zadań związanych z edukacją publiczną, ASM, 2014.




45


uczniów szkół zawodowych z terenu całego województwa, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów o wysokiej

stopie bezrobocia osób w wieku do 24 r.ż.


Mapa 12. Uczestnicy Działania 9.4 w ujęciu powiatowym

Źródło: PEFS (23.07.2014) Źródło: PEFS (23.07.2014)

Działanie 9.4 PO KL Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty skierowane było do nauczycieli ze szczególnym

uwzględnieniem nauczycieli kształcenia zawodowego oraz szkół mieszczących się na obszarach wiejskich. Analiza

przestrzenna uczestników projektów wskazuje na realizację zasady spójności terytorialnej w modelu dyfuzyjno-

absorpcyjnym. Kierunek wsparcia był proporcjonalny do liczby szkół w regionie, stąd dominantę stanowią nauczyciele

z powiatu poznańskiego, konińskiego, chodzieskiego oraz powiatów ościennych dla miasta Poznań. Kryteria strate-

giczne punktowały dodatkowo lokalizację szkół na terenach wiejskich. Analiza przestrzenna rozkładu odbiorców

wsparcia wskazuje na realizację tego celu. Blisko połowa uczestników (46%) to mieszkańcy obszarów wiejskich.

Projekty Działania 9.5 PO KL realizowane były głównie w subregionie poznańskim, leszczyńskim oraz pilskim. Wspar-

ciem objęto 402 osoby z niepełnosprawnościami, co stanowiło 2% odbiorców wsparcia. Analiza danych PEFS wskazuje,

iż najliczniej (19%) w projektach reprezentowani byli mieszkańcy powiatu wągrowieckiego.

W obszarze upowszechniania kształcenia formalnego (Działanie 9.3 PO KL) wsparcie koncentrowano na obszarze

subregionu pilskiego, konińskiego oraz poznańskiego i miasta Poznań. Rozkład przestrzenny uczestników indywidual-

nych projektów formalnego kształcenia ustawicznego wskazuje na realizację modelu dyfuzyjno-absorpcyjnego oraz na

wsparcie spójności przestrzennej regionu. Wsparciem objęto zarówno mieszkańców obszarów znajdujących się w

zasięgu lokalnych i regionalnych ośrodków wzrostu rynku pracy, jak i mieszkańców obszarów peryferyjnych subregio-

nu pilskiego.

Projekty Działania 9.6 PO KL nie realizowały zasady spójności terytorialnej w modelu dyfuzyjno-absorpcyjnym, kon-

centrując wsparcie w ośrodkach wzrostu bez wzmacniania potencjału endogennego ich obszarów funkcjonalnych.


46






W ramach Działania 9.6 PO KL wsparciem objęto głównie osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym, zasadniczym i

średnim zawodowym (64%). Udział osób z niepełnosprawnościami w populacji uczestników nie przekroczył w ewalu-

owanym okresie 10%. Większość osób objętych wsparciem w zakresie form szkolnych mieszkała w miastach (57%).

Szkolenia z zakresu języków obcych i ICT były też głównie pożytkowane przez mieszkańców miast (73%). Z kolei do-

radztwo w zakresie kierunków kształcenia ustawicznego kierowane było do mieszkańców obszarów wiejskich (99%). W

ramach realizowania celu spójności społecznej należy podkreślić wspomniany wysoki udział osób niepełnosprawnych.

Duży odsetek (50%) uczestników form szkolnych kształcenia ustawicznego stanowiły osoby do 24 r.ż. Relatywnie rzad-

ko jednak korzystały one ze wsparcia w zakresie podnoszenia kompetencji językowych i ICT (23%) lub doradztwa w

zakresie kierunków kształcenia ustawicznego (37%). Osoby po 50 r.ż. nie korzystały z doradztwa edukacyjnego oraz

form szkolnych. Stanowiły jednak niemal połowę odbiorców wsparcia w zakresie kształcenia kompetencji językowych i

ICT.

2.2.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze edukacji

Kryteria konkursowe Poddziałania 9.1.1 PO KL preferowały obszary o niskim stopniu upowszechnienia edukacji przed-

szkolnej oraz obszary wiejskie, a także zróżnicowane wsparcie obejmujące również rozszerzenie edukacji przedszkol-

nej. Projekty odpowiadały także na zmniejszenie stopnia absorpcji uczniów w szkołach w wyniku zmian demograficz-

nych na tych obszarach poprzez wsparcie oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych. Zastosowane kryte-

ria realizowały zasadę spójności przestrzennej oraz spójności społecznej, zapobiegając marginalizacji mieszkańców

obszarów wiejskich i wyrównując szanse edukacyjne. Jak wynika z badań terenowych, największe rezultaty w zakresie

podniesienia jakości edukacji przedszkolnej osiągnięto w projektach realizowanych w partnerstwie władz gminnych i

szkół z organizacjami pozarządowymi. Projekty te przyniosły wartość dodaną w postaci wzrostu kapitału społeczne-

go.


47


Biorąc pod uwagę czynniki wpływające na skuteczność i efekty Poddziałania 9.1.2, należy podkreślić znaczenie działań

zintegrowanych, łączących efekty programów rozwojowych skierowanych w stronę uczniów z działaniami podnoszą-

cymi kompetencje nauczycieli w zbliżonych obszarach. Czynnikiem wpływającym pozytywnie na efekty projektu było

bez wątpienia wsparcie w zakresie tzw. małej infrastruktury, czyli wyposażenia szkoły w pomoce dydaktyczno-

naukowe. Dla zwiększenia spójności terytorialnej warto jednak zapewnić mechanizmy upowszechniania rezultatów

projektów w środowisku lokalnym, skierowanym do szkół, które nie uczestniczyły w programie.

Działanie 9.2 generuje bezpośrednie efekty zatrudnialności absolwentów, którzy brali udział w projekcie. Działania

skierowane były bowiem głównie na podniesienie zatrudnialności uczestników projektu. Wsparcie szkół zawodowych

koncentruje się na poprawie zatrudnialności uczniów kończących naukę poprzez staże i praktyki w okresie trwałości

projektu. Zakończenie współfinansowania wsparcia może spowodować spadek liczby staży i praktyk i zahamowanie

zatrudnialności absolwentów. Zdefinio-

wano także niedostateczne wsparcie

praktyczne kompetencji nauczycieli

kształcenia zawodowego.

Ze względu na dynamikę rynku pracy,

wsparcie infrastrukturalne szkół zawo-

dowych, oferowane w ramach projektów

PO KL (modernizacja wyposażenia) może

mieć relatywnie ograniczoną użyteczność

w dłuższej perspektywie czasowej. Brak

udziału nauczycieli w stażach i prakty-

kach oraz oparcie programów rozwojo-

wych na wspieranym funduszami EFS

systemie staży i praktyk dla uczniów nie

generuje trwałych efektów po zakończe-

niu okresu programowania, bez dalszego

współfinansowania praktycznej nauki zawodu uczniów.

W przypadku Działania 9.4 PO KL trudno mówić o czynnikach zwiększających efekty projektów ze względu na niewiel-

ką liczbę badań w tym obszarze. Integracja wsparcia z działaniami infrastrukturalnymi oraz programami rozwojowymi

może stanowić sukces przedsięwzięcia. Negatywne oddziaływanie może mieć narzucenie tematu szkoleń dla nauczy-

cieli (np. ICT, języki obce) w sytuacji, gdy nie jest to skoordynowane z planami rozwojowymi szkoły.

Kształcenie ustawiczne jest tematem relatywnie słabo zbadanym w województwie wielkopolskim. Włączanie szkoleń i

kursów w system certyfikacji i system KRK64

jest czynnikiem zwiększającym efekty kształcenia, jeśli chodzi o pozycję

uczestników na rynku pracy i wpływ na ich zatrudnialność na stanowiskach wyższej jakości. Ograniczenie wsparcia do

ICT i kompetencji kluczowych może być czynnikiem niskiego popytu na kształcenie ustawiczne w regionie.

64 KRK – Krajowe Ramy Kwalifikacji. Wdrożenie KRK wynika z zobowiązań zawartych w Deklaracji Bolońskiej, Zaleceń Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 roku. Krajowe Ramy Kwalifikacji to opis wzajemnych relacji między kwalifikacjami, integrujący różne krajowe podsystemy kwalifikacji. Służy on przede wszystkim większej przejrzystości, dostępności i jakości zdobywa-nych kwalifikacji.

Wykres 9. Efekty wsparcia nauczycieli w opinii beneficjentów Działania 9.4 PO KL.

Źródło: CATI z beneficjentami, n=12, skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu,

1 - bardzo mały wpływ a 5 oznacza bardzo duży wpływ

4,3

4,4

4,3

poprawa mobilnościzawodowej

rozwój umiejętnościosobistych

zwiększenie trwałościzatrudnienia


48


2.2.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze edukacji i wskazanie pożądanych

kierunków działań zwiększających spójność terytorialną

Jak wynika z badania, województwo wielkopolskie znacznie zwiększyło spójność terytorialną pod względem edukacji

przedszkolnej w ewaluowanym okresie. Zgodnie z dynamiką spadku liczby dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym,

ale również zgodnie z regulacjami nakładającymi obowiązek utworzenia miejsca w przedszkolu dla każdego czterolat-

ka, już w 2016 roku wystąpi potrzeba przysposabiania oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych spełnia-

jących standardy wysokiej jakości edukacji. Występuje także potrzeba monitorowania zapotrzebowania na miejsca

przedszkolne w gminach miast powiatowych oraz sąsiadujących gminach wiejskich uczestniczących w procesie urban

sprawl65

, zgodnie z tendencjami ruchów migracyjnych.

W obszarze edukacji ogólnej występuje nadal deficyt standaryzowania poziomu nauczania i dostosowania technik i

metodyk zmniejszających obciążenie ucznia w domu obowiązkami lekcyjnymi. Analiza wniosków o dofinansowanie

wskazuje na brak działań ukierunkowanych na realizację wskazanych wyżej celów. Działania te skierowane były raczej

na uatrakcyjnienie i ogólną modernizację programów nauczania w obszarze technik i metody, bez wskazania celu

poprawy wyników egzaminów końcowych, bądź ograniczenia obciążenia uczniów.

Szkolnictwo zawodowe jest obszarem wymagającym dużego wsparcia w obliczu wzrastającego bezrobocia absolwen-

tów przy wysokim stopniu skolaryzacji zawodowej w województwie wielkopolskim. Konieczne są działania zwiększają-

ce nie tylko stopień praktyczności zawodu adekwatnie do rynku lokalnego (co przy niskim stopniu innowacyjności i

rozwoju technicznego MŚP regionu może generować kolejne niskopłatne zatrudnienie), ile przystosowania progra-

mów szkół zawodowych do funkcjonowania w systemie dualnym czyli wprowadzającym moduł naprzemiennego

kształcenia: teoretycznego i praktycznego w realnym miejscu pracy. Istotne jest także wzmocnienie doradztwa zawo-

dowego w gimnazjach i szkołach kształcenia ogólnego oraz zawodowego w celu zoptymalizowania ścieżek kształcenia.

Zmiana wizerunku szkoły zawodowej i promocja szkolnictwa zawodowego nie przyniosą rezultatu bez szybkich działań

przystosowujących szkoły zawodowe do rynku pracy również w zawodach specjalistycznych, relatywnie dobrze płat-

nych.

W zakresie kształcenia ustawicznego występuje deficyt dostępnych finansowo i terytorialnie kursów zawodowych i

specjalistycznych, umożliwiających zdobycie nie tyle kompetencji kluczowych, ile kwalifikacji do zmieniającego się

rynku pracy w stronę miejsc pracy wyższej jakości. Kształcenie ustawiczne może być bowiem pierwszą odpowiedzią na

dezaktualizację kwalifikacji w wyniku rynku tzw. pracujących ubogich. Może być instrumentem utrzymywania wyso-

kich kwalifikacji absolwentów szkół wyższych, którzy podjęli się pracy poniżej swoich kwalifikacji oraz instrumentem

zwiększającym szansę awansu pracowników niskokwalifikowanych w sektorze usług oraz tradycyjnych branżach pro-

dukcyjnych.

65 Urban sprawl – rozlewanie miast, zjawisko gwałtownej suburbanizacji miast i konieczności koncentrowania usług publicznych w gminach okalających duże ośrodki miejskie. Proces rozlewania się miast w większe obszary mniej intensywnej urbanizacji.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Miasto

http://pl.wikipedia.org/wiki/Urbanizacja


49


2.3 PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU

2.3.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze przeciwdzia-

łania wykluczeniu społecznemu

Biorąc pod uwagę charakter wsparcia w ramach komponentu

regionalnego PO KL należy przyjrzeć się dynamice liczby ro-

dzin objętych pomocą społeczną oraz liczby klientów pomocy

społecznej. W okresie 2007-2012 struktura liczby rodzin obję-

tych pomocą społeczną odpowiadała w przybliżeniu struktu-

rze bezrobocia w regionie.

W latach 2007-2012 podstawową przyczyną wy-

płacania świadczeń z tytułu pomocy społecznej było w województwie wielkopolskim ubóstwo. Rozkład przestrzenny

ubóstwa odpowiada zróżnicowaniu regionu ze względu na stopę bezrobocia.

W okresie objętym ewaluacją wzrastał odsetek osób żyjących poniżej relatywnej granicy ubóstwa66

. Odsetek osób

skrajnie ubogich67

był wyższy niż odsetek osób o wydatkach poniżej kwot uprawniających do ubiegania się o przyzna-

66 Dane BDL za lata 2005-2011. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym pokazuje procent osób w gospodarstwach domowych, w których wydatki wynosiły mniej niż 50% średnich wydatków ogółu gospodarstw domowych, def. GUS. 67 Minimum egzystencji - wyznacza poziom zaspokojenia potrzeb, poniżej którego występuje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwo-ju psychofizycznego człowieka; def. za GUS.

Wykres 10. Odsetek osób żyjących poniżej minimum egzystencji na przestrzeni latach 2005-2011.


Wykres 11. Odsetek osób żyjących poniżej relatywnej granicy ubóstwa w latach 2005-2011.


Wykres 12. Odsetek osób żyjących poniżej ustawowej granicy ubóstwa w latach 2005-2011.


4,0

9,0

14,0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

POLSKA WIELKOPOLSKIE

15,0

17,0

19,0

21,0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011


4,0

14,0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011


Mapa 15. Liczba rodzin w przeliczeniu na 1 tysiąc mieszkańców województwa objęta pomocą społeczną z tytułu bezrobocia

w roku 2012.

Źródło: opracowanie własne na podstawie

Bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej


50


nie świadczeń pieniężnych z systemu pomocy społecznej. W woj. wielkopolskim wynosił on odpowiednio: 9,2% (mini-

mum egzystencji) oraz 20,9% (ubóstwo relatywne) - co znacznie przewyższa średnią krajową. Poniżej tzw. ustawowej

granicy ubóstwa68

żyło w Polsce 6,5% osób w gospodarstwach domowych (w Wielkopolsce – 9,1%).

Ubóstwo nierównomiernie rozkłada się w powiatach województwa wielkopolskiego. Z danych gromadzonych przez

MPiPS wynika, że w 2012 r. największe natężenie przyznawania świadczeń pomocy społecznej z tytułu ubóstwa wy-

stępowało w powiatach – m. Konin (33 świadczenia na 1 tys. mieszkańców), Kalisz (29), czarnkowsko-trzcianeckim

(25), jarocińskim (21), chodzieskim, złotowskim (20) oraz gnieźnieńskim, międzychodzkim, obornickim, ostrowskim,

pilskim (19). Należy podkreślić, iż powiaty, które w 2010 r. charakteryzowały się wysoką liczbą przyznanych świadczeń

na 1 tys. mieszkańców w większości przypadków nie zmieniły swojego położenia w rankingu w 2012 r.

Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny69

na 1 osobę w Wielkopolsce jest relatywnie niski i wynosi 1 102,85 zł,

co stanowi 92,5% przeciętnego dochodu na poziomie kraju. W 2007 r. wartość ta wynosiła 95,8%, w 2008 r. wzrosła

do 97,4%. Od 2009 roku można jednak zauważyć tendencję malejącą relacji przeciętnego dochodu brutto rozporzą-

dzalnego na jedną osobę w stosunku do średniej krajowej.

Kolejnym czynnikiem zagrożenia ubóstwem jest, poza wysokością dochodu rozporządzalnego na jedna osobę w go-

spodarstwie domowym miejsce zamieszkania. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem70

na wsi jest zdecydowanie wyższy niż

w miastach; w przypadku ubóstwa relatywnego - jego wartość jest ponad dwukrotnie wyższa, a ubóstwa skrajnego

i tzw. ustawowego – niemal trzykrotnie.

Do czynników zwiększających zagrożenie ubóstwem należy zaliczyć również obecność w rodzinie osób niepełno-

sprawnych. Wśród gospodarstw domowych, w których przynajmniej jedno dziecko do lat 16 posiada orzeczenie

o niepełnosprawności, wskaźniki te wyniosły odpowiednio: ubóstwo ustawowe 16% i skrajne 12%.

Liczba rodzin, które były w 2012 r. objęte pomocą społeczną z tytułu niepełnosprawności, jest najwyższa w powiatach

złotowskim, wągrowieckim, międzychodzkim, wrzesińskim oraz pleszewskim.

2.3.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL

w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu

Działania komponentu regionalnego EFS skierowane na zmniejszenie skali wykluczenia społecznego realizowane były

w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej.

W ramach Poddziałania 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej reali-

zowano typ operacji zorientowany na aktywizację społeczno-zawodową klientów pomocy społecznej, rozwój form

aktywnej integracji oraz upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej. Projekty realizowane były przez zdecy-

dowaną większość OPS w województwie wielkopolskim.

Jak wynika z analizy wniosków o dofinansowanie projektów, aktywizacja klientów pomocy społecznej zorientowana

była głównie na aktywizację społeczną, zdrowotną i edukacyjną. Aktywizacja zawodowa realizowana w porozumieniu z

PUP była podejmowana w ramach projektów relatywnie często, ale osiągała niską skuteczność, przez co rzadko koń-

cząca się uzyskaniem kwalifikacji bądź zatrudnienia. Projekty realizowane w ramach Poddziałania 7.1.1 PO KL miały na

celu zwiększenie zatrudnialności klientów pomocy społecznej poprzez zmniejszenie zakresu wykluczenia społecznego

(wygląd, kwalifikacje, kompetencje miękkie). Zdaniem beneficjentów, projekty przyczyniły się w większym stopniu do

rozwoju osobistego klienta pomocy społecznej, zdobycia doświadczenia zawodowego w ramach np. prac interwencyj-

68 Ustawowa granica ubóstwa - kwota, która zgodnie z obowiązującą ustawą uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej; def. za GUS. 69 Dochód rozporządzalny - suma bieżących dochodów gospodarstw domowych z poszczególnych źródeł pomniejszona o zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych płacone przez płatnika w imieniu, o podatki od dochodów z własności, podatki płacone przez osoby pracujące na własny rachunek, w tym przedstawicieli wolnych zawodów i osób użytkujących gospodarstwo indywidualne w rolnictwie oraz o składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Dochód rozporządzalny jest przeznaczony na wydatki oraz przyrost oszczędności; def. za GUS. 70 Wskaźnik obiektywnego ubóstwa – zastosowany w opracowaniu GUS „Ubóstwo w Polsce w 2011 r.”, przy obliczaniu GUS uwzględ-nia następujące granice ubóstwa: relatywną granicę ubóstwa, ustawową granicę ubóstwa, granicę ubóstwa skrajnego (minimum egzystencji obliczane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych).


51


nych, niż do zmiany jego statusu jako osoby wymagającej pomocy społecznej czy też trwałej zmiany sytuacji zawodo-

wej. Generalnie stwierdzono również pozytywny wpływ na sytuację bytową uczestnika wsparcia. Zdaniem beneficjen-

tów projektów systemowych Poddziałania 7.1.1, mniej więcej co czwarty uczestnik wsparcia „wyszedł” z systemu

świadczeń społecznych w wyniku podjęcia aktywności zarobkowej. Przedstawiciele instytucji regionalnych podkreślają

użyteczność wsparcia i konieczność dalszej inte-

gracji działań z instytucjami rynku pracy.

W ramach Poddziałania 7.1.2 Rozwój i upo-

wszechnianie aktywnej integracji przez powiato-

we centra pomocy rodzinie realizowano projekty

aktywnej integracji. Wsparcie kierowano bardziej

adekwatnie w stosunku do zdiagnozowanej skali i

zasięgu zjawiska w ujęciu terytorialnym. Zdaniem

beneficjentów realizacja projektów przyczyniła się

do zwiększenia aktywności społecznej uczestni-

ków, poprawy relacji rodzinnych, często patolo-

gicznych. Zwiększyła także ich doświadczenie

zawodowe. Przedstawiciele instytucji regionalnych

zwracali uwagę na niską trwałość efektów aktywi-

zacji po zakończeniu udziału w projekcie, spowo-

dowaną brakiem zatrudnienia i brakiem zmiany

sytuacji życiowej uczestników. Podkreślają konieczność zmian systemowych niwelujących bariery rozwoju i mobilności

raczej niż oferujących pomoc w znalezieniu kolejnego, wspieranego środkami publicznymi zatrudnienia.

W ramach Poddziałania 7.2.1 PO KL Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecz-

nym realizowano projekty zorientowane m.in. na71

: wsparcie dla tworzenia i/lub działalności podmiotów integracji

społecznej, działania prowadzące do poszukiwania i testowania długookresowych źródeł finansowania podmiotów

integracji społecznej, kursy i szkolenia z zakresu kompetencji zawodowych i społecznych, staże, subsydiowane zatrud-

nienie i zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy, poradnictwo prowadzące do integracji społecznej i zawodowej,

rozwój nowych form i metod wsparcia na rzecz integracji zawodowej i społecznej. W ramach Poddziałania utworzono

także Centra i Kluby Integracji Społecznej.

W skali lokalnej – jak wynika z wypowiedzi przedstawicieli gmin wielkopolskich – realizacja projektów przyczyniła się

do zawiązywania partnerstw lokalnych, aktywizacji lokalnej społeczności na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem

społecznym. Często wskazywano na zawiązywanie lokalnych stowarzyszeń jako rezultat prowadzonych działań. Bene-

ficjenci projektów Poddziałania 7.2.1 podkreślali, że projekty wpływały na wzrost kwalifikacji i doświadczenia zawo-

dowego uczestników, zwiększenie ich potencjału osobistego, poprawę relacji z rodziną.

Przedstawiciele instytucji regionalnych zwracają uwagę na niebezpieczeństwo segmentacji osób z niepełnosprawno-

ścią w działaniach pomocy społecznej w stronę podmiotów reintegracyjnych, bez działań zwiększających ich potencjał

na otwartym rynku pracy. Podkreślają także konieczność prowadzenia działań skierowanych do rodzin w celu uwol-

nienia zasobów pracy opiekunów osób zależnych.

Poddziałanie 7.2.2 PO KL Wsparcie ekonomii społecznej zorientowane było na wsparcie72

instytucji wspierających

ekonomię społeczną, wsparcie na założenie spółdzielni socjalnej, przystąpienie do lub zatrudnienie w spółdzielni so-

cjalnej, a także działania prowadzące do poszukiwania i testowania długookresowych źródeł finansowania instytucji

wspierających ekonomię społeczną oraz spółdzielni socjalnych. W wyniku Podziałania 7.2.2 podstawowe efekty obej-

mują 28 nowopowstałych podmiotów ekonomii społecznej73

(przede wszystkim spółdzielnie socjalne osób fizycznych

oraz osób prawnych) oraz 563 podmiotów, które otrzymały wsparcie z EFS za pośrednictwem instytucji wspierających

ekonomię społeczną.

71 SZOP PO KL oraz Plany Działania dla Priorytetu VII dla lat 2007-2013. 72 Ibidem. 73 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013.

„Osoby, które kiedyś miały problem z tym, żeby wyjść z

domu, żeby poszukać jakiejkolwiek pracy, w tej chwili

są w stanie wyjść, szukać, zgłosić się, potrafią odnaleźć

się na tym rynku pracy nawet się przekwalifikowując.

[Ważne jest] nawet to, żeby zorganizować sobie tak

czas, żeby można iść do pracy, żeby można dziecko

odwieźć do przedszkola, [które] działało w ramach

projektów. (…) Nawet postawa, jak klienci przychodzą

do pomocy społecznej – są również dużo bardziej wye-

dukowani. Znają swoje prawa (…), i to jest pozytywne,

bo jeżeli potrafią się odnaleźć tutaj u nas [w OPS], to

potrafią to również szukając pracy.”

[przedstawiciel OPS]


52


We wdrażaniu ekonomii społecznej w województwie wielkopolskim wprowadzono w 2012 roku zasadę subregionali-

zacji co zwiększyło skalę prowadzonych działań. Zdaniem beneficjentów Poddziałania 7.2.2 PO KL udzielone wsparcie

przyczyniło się zarówno do zdobycia doświadczenia zawodowego uczestników, poprawy ich kwalifikacji, sytuacji by-

towej i funkcjonowania w środowisku rodzinnym i społecznym, jak i zwiększyło zatrudnialność. Zdaniem zarówno

przedstawicieli instytucji regionalnych, jak i przedstawicieli wielkopolskich gmin, ekonomia społeczna jest najskutecz-

niejszym sposobem aktywizacji zawodowej osób wykluczonych społecznie.


w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu na spójność terytorialną

województwa wielkopolskiego

Wsparcie w ramach Poddziałania 7.1.1 koncentrowało się w powiatach o relatywnie niskiej liczbie rodzin objętych

pomocą społeczną. Analiza przestrzennego rozkładu liczby uczestników projektów wskazuje na wyraźną dominantę

mieszkańców Poznania w liczbie odbiorców wsparcia. Wpływ Poddziałania 7.1.1 PO KL na zwiększenie spójności tery-

torialnej należy uznać więc za znikomy.

W ramach Poddziałania 7.1.1 PO KL wdrożono jednak zasadę spójności społecznej. Mieszkańcy obszarów wiejskich

stanowili 37% uczestników projektów (przy 43% w skali regionu), osoby z niepełnosprawnościami były nadreprezen-

towane – stanowiły 17% uczestników wobec 12,4% w populacji regionu74

. Kobiety stanowiły 73% osób objętych

wsparciem w ramach Poddziałania 7.1.1 PO KL, co wskazuje na nadreprezentację grupy defaworyzowanej w populacji

klientów pomocy społecznej.




Źródło: PEFS (23.07.2014); brak powiatów

o liczbie uczestników 3-112

W ramach Poddziałania 7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzi-

nie wsparcie kierowano już bardziej adekwatnie w stosunku do zdiagnozowanej skali i zasięgu zjawiska w ujęciu tery-

torialnym. Wsparcie realizowano głównie na obszarach wiejskich (54%), osoby z niepełnosprawnościami stanowiły

74 Na podstawie Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku.


53


72% uczestników wsparcia, osoby w wieku do 24 r.ż. oraz powyżej 50 r.ż. stanowiły po 30% populacji. Można więc

stwierdzić, iż w ramach Poddziałania 7.1.2 PO KL zasada spójności społecznej realizowana była w wystarczającym

stopniu.

Analiza przestrzenna projektów Poddziałania 7.2.1 wskazuje na adekwatną lokalizację wsparcia w stosunku do zdia-

gnozowanej skali i zakresu ubóstwa w województwie wielkopolskim. Zwraca jednak uwagę nadreprezentacja liczby i

wartości projektów w mieście Poznań oraz powiecie poznańskim (odpowiednio 16% i 10% uczestników Poddziałania

7.2.1) i powiecie konińskim (9%) przy relatywnie małym wsparciu w mieście Konin (3%), w którym odnotowano wyso-

ką skalę zagrożenia ubóstwem. Należy także podkreślić, że wsparcie kierowane było głównie do mieszkańców terenów

miejskich (62%). Zasadę spójności społecznej wdrożono w stosunku do osób niepełnosprawnych, które stanowiły 37%

odbiorców wsparcia tego Poddziałania. Zadowalające jest także uwzględnienie w projektach kryterium wieku. Osoby

w wieku do 24 r.ż. i osoby po 50 r.ż. stanowiły odpowiednio 46% i 32% uczestników. Kobiety natomiast – 58%. Analiza

struktury uczestników ze względu na terytorializację wsparcia wskazuje na względne zachowanie zasady spójności

przestrzennej z niedoreprezentacją subregionu leszczyńskiego i zachodnich powiatów subregionu poznańskiego.

Analiza przestrzenna projektów Poddziałania 7.2.2 PO KL wskazuje na zachowanie spójności terytorialnej poprzez

zastosowanie zasady subregionalizacji powstałych OWES. Zwraca jednak uwagę nadreprezentacja Poznania jako ob-

szaru wsparcia o relatywnie niskim poziomie zagrożenia wykluczeniem społecznym. Mieszkańcy Poznania stanowili

19% uczestników projektów Poddziałania 7.2.2 PO KL. Projekty realizowane były głównie na obszarach miejskich

(64%), osoby z niepełnosprawnościami objęte wsparciem stanowiły 12%, osoby do 24 r.ż. 16%, zaś powyżej 50 r.ż.

25%. Można więc stwierdzić, iż realizowane projekty przyczyniły się w znacznym stopniu do spójności terytorialnej, w

mniejszym zaś do spójności społecznej. Wprowadziły mechanizmy ekonomii społecznej w skali całego regionu, nie

koncentrując się jednak na kategoriach osób wskazanych w PO KL jako grupy defaworyzowane. Ze względu na przyję-

cie zasady subregionalizacji wdrażania Poddziałania 7.2.2 PO KL, w województwie wielkopolskim struktura terytorialna

uczestników odpowiada lokalizacji projektów. Jak wspomniano wyżej, kryterium wzięcia udziału w projektach tworze-

nia i wsparcia nowych podmiotów ekonomii społecznej obejmowało osoby wykluczone społecznie i zagrożone wyklu-

czeniem społecznym bez terytorializowania wsparcia na obszarach o większym zakresie i zasięgu wykluczenia społecz-

nego. Ograniczona skala wsparcia nie realizowała zasady koncentracji na obszarach, lecz zasadę koncentracji na statu-

sie uczestnika.


54






Analiza przestrzenna projektów Działania 7.3

PO KL wskazuje na niedopasowanie zakresu i

intensywności wsparcia do rozkładu przestrzenne-

go ubóstwa w województwie wielkopolskim. Pro-

jekty Działania 7.3 PO KL w niewielkim stopniu

przyczyniły się do zwiększenia spójności terytorial-

nej regionu w omawianym obszarze.

Aż 25% uczestników stanowili mieszkańcy powiatu

poznańskiego charakteryzującego się najniższym w

skali województwa wskaźnikiem wykluczenia

społecznego. Nadreprezentowani byli również

mieszkańcy powiatu nowotomyskiego, którzy

stanowili w Działaniu 7.3 PO KL 10% uczestników,

przy zdiagnozowanej niskiej skali wykluczenia

społecznego. Projekty w niewielkim stopniu przy-

czyniły się także do zwiększenia spójności społecz-

nej. Co prawda kobiety stanowiły 65% uczestni-

ków, niemniej nie można mówić o działaniach

wspierających istotnie osoby do 24 r.ż. bądź osoby

po 50 r.ż., czyli kategorie zagrożone wykluczeniem

społecznym ze względu na defaworyzację na rynku

pracy.




55


2.3.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze przeciwdziałania

wykluczeniu społecznemu System kryteriów Poddziałania 7.1.1 i Poddziałania 7.1.2 przyczynił się do wzmocnienia spójności społecznej poprzez

zawarcie odpowiednich kryteriów dostępu w projektach systemowych gwarantujących wsparcie grup defaworyzowa-

nych ze szczególnym uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami. System ten jednak miał swoje wady. Zdaniem

beneficjentów oraz przedstawicieli instytucji regionalnych, po osiągnięciu zakładanej wysokości wskaźnika projekto-

dawcy zaprzestawali kierowania działań do tych osób, co z kolei zaburzyło ciągłość doświadczeń instytucjonalnych i

przerwało wsparcie skierowane do tej grupy docelowej. Proces ten wynikał z konieczności uzyskania odpowiedniej

(proporcjonalnej w populacji klientów pomocy społecznej) wysokości wskaźnika. Rekomenduje się zastosowanie ra-

czej długookresowych konkursów dedykowanych wsparciu osób z niepełnosprawnościami niż rozdrabnianie wsparcia

w ramach projektów na różne grupy docelowe, co uniemożliwia celowe projektowanie działań przez projektodawców,

a powoduje koncentrowanie się na wskaźniku. Czynnikiem zwiększającym efekty wsparcia jest bez wątpienia partner-

stwo lokalne na rzecz rynku pracy bądź partnerstwo instytucjonalne z PSZ. Dobrym rokowaniem jest system PAI, który

porządkuje kierunki aktywizacji zawodowej skierowane do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz projekty

ZIT (Poznań, aglomeracja kalisko-ostrowska)75

.

Czynnikiem wspierającym efekty projektów przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu w obszarze integracji spo-

łecznej jest zwiększenie przepływu uczestników podmiotów reintegracji zawodowej CIS/KIS na otwarty rynek pracy

oraz uczestników WTZ do ZAZ. W ramach spółdzielni socjalnych zdiagnozowano konieczność zapewnienia wsparcia

doradczego po zakończeniu fazy utworzenia spółdzielni oraz aktywizację społeczności lokalnej na rzecz podmiotów

ekonomii społecznej. Można stwierdzić, iż czynnikiem trwałości spółdzielni socjalnych jest też kwestia organu założy-

cielskiego. Spółdzielnie socjalne założone przy udziale osób prawnych wykazują się większą trwałością niż spółdzielnie

socjalne, założone przez osoby fizyczne. Prawidłowość ta wynika z większych możliwości wsparcia spółdzielni w pierw-

szym okresie jej działalności przez osoby prawne niż przez osoby fizyczne76

.

2.3.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu

społecznemu i wskazanie pożądanych kierunków działań zwiększających spójność

terytorialną

W trakcie badania zidentyfikowano dynamicznie wzrastające zjawisko tzw. pracujących ubogich. Osoby te znajdą się w

polu zainteresowania pomocy społecznej ze względu na definicję zagrożenia wykluczeniem społecznym, obejmującą

również względną deprywację materialną i niską intensywność pracy. Pociągać to za sobą będzie konieczność profilo-

wania działań zwiększających włączenie społeczne (zdrowotne, kulturalne, edukacyjne) osób pracujących, idące w

stronę kształtowania kwalifikacji umożliwiających podjęcie pracy wyższej jakości. Pozostanie także problem klientów

pomocy społecznej, wobec których prowadzić trzeba będzie szerzej zakrojone działania aktywizujące zawodowo.

Należy jednak pamiętać, że działania wspierające osoby wykluczone społecznie nie będą przynosiły rezultatów zatrud-

nialności bezpośredniej i trwałej. Również i w przyszłym okresie programowania należy spodziewać się relatywnie

niskiej efektywności zatrudnieniowej w tej populacji uczestników. Rekomendacje przedstawicieli MIR zmierzają w

kierunku opracowania na poziomie regionalnym kategoryzacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na wzór

skali „oddalenia od rynku pracy” w systemie PAI. Stopień analogicznego oddalenia od włączenia społecznego warun-

kowałby zastosowanie adekwatnego instrumentarium, uwzględniającego w stosownych przypadkach zastosowanie

kryterium efektywności zatrudnieniowej.

Doświadczenia bieżącego okresu programowania wskazują na niską efektywność zatrudnieniową działań wspierają-

cych ekonomię społeczną. Potrzebne będzie wypracowanie mechanizmów gwarantujących rozwój przedsiębiorczości

społecznej. Nadal priorytetowo należy traktować mieszkańców peryferyjnych obszarów wiejskich, którzy wykazują

najwyższy wskaźnik zagrożenia ubóstwem oraz osoby z niepełnosprawnością. W przyszłym okresie programowania –

w związku z rozszerzeniem definicji zagrożenia wykluczeniem społecznym, szczególnego znaczenia nabiorą działania

75 Projekt WRPO na lata 2014-2020. 76 Ewaluacja funkcjonowania systemu wsparcia ekonomii społecznej w tym w szczególności efektywności i skuteczności instytucji wsparcia ekonomii społecznej (OWES, ROPS, WUP, PES, JST), Agrotec 2014


56


ukierunkowane na zwiększeniem dostępu do usług opiekuńczych oraz usług wsparcia rodziny oraz usług o charakterze

zdrowotnym.

2.4 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

2.4.1 Analiza spójności terytorialnej województwa wielkopolskiego w obszarze przedsię-

biorczości

W okresie objętym ewaluacją cechami charakterystycznymi regionu są m.in.: wyższy niż średnia krajowa udział przed-

siębiorstw aktywnych w stosunku do potencjału ludnościowego, bardzo dobrze rozwinięty sektor dużych i średnich

firm, wyższe od przeciętnej przychody mikro i małych

firm, wyższa niż średnia dla kraju liczba pracujących w

całym sektorze MŚP oraz większa liczba nowotworzo-

nych firm niż firm likwidowanych. W województwie

wielkopolskim znajduje się relatywnie duża liczba firm

z udziałem kapitału zagranicznego, w stosunku do

liczby mieszkańców77

. Na podstawie danych GUS

należy także odnotować w latach 2007-2013 pozytyw-

ne tendencje w zakresie innowacyjności przedsię-

biorstw przemysłowych: wzrost odsetka średnich firm

innowacyjnych, wysokie nakłady na prace B+R, duży

udział w przychodach wpływów ze sprzedaży wyrobów

nowych i zmodernizowanych, większą niż średnia krajowa liczbę firm wyposażonych w środki automatyzacji produkcji,

silny transfer technologii. W latach 2007-2013 utrzymuje się tendencja do szybszego niż w skali kraju tempa rejestro-

wania nowych podmiotów gospodarczych.

Liczba tworzonych podmiotów gospodarczych w okresie objętym ewaluacją wykazuje tendencję rosnącą.

Jeśli chodzi o liczbę wpisanych do rejestru REGON podmiotów gospodarczych na 10 tys. ludności (stan ogólny na

2013 r.) na poziomie powiatów występuje duże zróżnicowanie wewnątrzregionalne. Najwięcej podmiotów na 10 tys.

mieszkańców odnotowano w Poznaniu (1917 firm), w powiecie poznańskim (1503) i w Lesznie (1392). Najmniej ko-

rzystnie sytuacja przedstawia się natomiast w powiecie tureckim (704), konińskim (710) i złotowskim (713). Jedynie

nieznacznie lepiej w powiecie kaliskim (741) i kolskim (767). Tendencje liczby firm w ujęciu powiatowym utrzymują się

od 2007 roku. W jednostkowych przypadkach liczba zarejestrowanych podmiotów między rokiem 2007 a 2013 spadła

(w przypadku powiatu słupeckiego z 856 do 839; powiatu obornickiego: z 1048 do 1046; powiatu średzkiego: z 991 do

943). W roku 2007 w 8 powiatach: 3 miastach na prawach powiatu (Poznaniu: 1630; Kaliszu: 1046; Lesznie: 1340), a

także w powiecie poznańskim (1304), wolsztyńskim (1067), wrzesińskim (1057), obornickim (1048) oraz nowotomy-

skim (1047) wskaźnik przekraczał średni poziom w województwie (1040).

W roku 2013 najmniejszą względną przeżywalnością mierzoną stosunkiem firm nowozakładanych do firm wyreje-

strowywanych charakteryzuje się subregion koniński i subregion kaliski. Należy podkreślić, że w stosunku do 2007

roku, przeżywalność firm zwiększyła się w większości subregionów, z wyjątkiem właśnie konińskiego oraz poznańskie-

go.

W 2013 roku w żadnym powiecie nie zdarzyło się, aby więcej firm wykreślono niż założono nowych. Wobec tego naj-

bardziej istotna zmiana między rokiem 2007 a 2013 zaszła w przypadku przeżywalności firm powiatu szamotulskiego

(największa zmiana), pilskiego oraz miasta Kalisza, w których w roku 2007 upadało więcej firm niż zostało założonych.

77 Profile regionalne przedsiębiorstw, PARP, 2010.

Wykres 13. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w latach 2007-2012 w Polsce i Wielkopolsce.


950

1050

1150

2007 2008 2009 2010 2011 2012



57


Tabela 9. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON, nowo zarejestrowanych oraz wykreślonych na 10 tys. na poziomie powiatów w 2007 i 2013 r.

Subregion

podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności

jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności

jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności

2007 2013 2007 2013 2007 2013

WIELKOPOLSKIE 1040 1148 86 103 66 75

kaliski 839 932 79 82 70 64

koniński 838 889 73 82 55 66

leszczyński 986 1030 79 90 61 68

pilski 800 848 73 87 68 64

poznański 1149 1282 96 112 68 80

m. Poznań 1630 1917 119 165 78 107


Wskazano też obszary wymagające strategicznej interwencji w zakresie wsparcia przedsiębiorczości: powiat kaliski (o

bardzo niskim poziomie rozwoju i efektywności przedsiębiorstw, a także dynamice ich rozwoju słabszej niż średnia w

kraju) oraz powiat złotowski (o niskim poziomie rozwoju firm, ale dynamice bardzo zbliżonej do średniej krajowej).

Inne powiaty, które należy uznać za obszary stagnacji w ujęciu bezwzględnej liczby zakładanych firm w okresie obję-

tym ewaluacją to: kolski, jarociński, słupecki, wągrowiecki, pleszewski i koniński.

Biorąc pod uwagę potencjał zatrudnieniowy poszczególnych branż, należy zwrócić uwagę, iż dominującą rolę w woje-

wództwie pełni sektor usług oraz sektor budownictwa.

W okresie objętym ewaluacją najwięcej pracujących znalazło miejsce pracy w grupie mikroprzedsiębiorstw i przedsię-

biorstw dużych, a następnie w sektorze przedsiębiorstw średnich i małych78

.

W latach 2007-2013 przychody przeciętnego przedsiębiorstwa w regionie oscylowały wokół średniej krajowej. Przy-

chody powyżej średniej wartości dla Polski osiągnęły jedynie firmy duże. Wartość wskaźnika przychodów MŚP na

jeden podmiot była na niskim poziomie, co dawało regionowi 9-11. pozycję w kraju. Pod względem wysokości nakła-

dów inwestycyjnych województwo wielkopolskie zajmuje jednak jedną z czołowych pozycji w kraju. W okresie obję-

tym ewaluacją nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw wzrosły zresztą we wszystkich powiatach regionu z wyjątkiem 7

powiatów: pilskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego, Leszna, Konina, powiatu średzkiego, gostyńskiego i kolskiego79

.

78 Województwo wielkopolskie – Podregiony-powiaty-gminy 2006-2012 79 Ibidem.


58


Mapa 21. Nakłady inwestycyjne ogółem w przedsiębiorstwach wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012 - wartość na

mapie, dynamika zmian w % (2006 vs. 2012) - kolor na mapie).

Źródło: dane GUS

Mapa 22. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012 - wartość na

mapie, dynamika zmian w % (2006 vs. 2012) - kolor na mapie).

Źródło: dane GUS

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto było w latach 2007-2012 prawie o 10% niższe od średniej krajowej.

Najbardziej odbiegały od niej wynagrodzenia w przedsiębiorstwach dużych (87% średniej) i średnich (91% średniej). W

przypadku przedsiębiorstw mikro i małych wartości te były zbliżone do średniej krajowej. Wydaje się więc, że kierunek

wsparcia sektora MŚP w obszarze zwiększenia i utrzymania zatrudnienia powinien być priorytetowy w województwie

wielkopolskim.

W skali powiatów również można zauważyć duże zróżnicowanie terytorialne przeciętnego miesięcznego wynagrodze-

nia brutto. Relatywnie najniższe wartości wskaźnika osiągnięto w powiatach plasujących się na zachodniej i południo-

wej ścianie regionu. Zależność tę należy przypisać przede wszystkim ruchom migracyjnym wykwalifikowanych miesz-

kańców tych powiatów do województwa dolnośląskiego, oferującego atrakcyjniejsze miejsca pracy przy korzystnej

rencie położenia.

Zgodnie z literaturą przedmiotu można odnotować następujące czynniki ryzyka funkcjonowania wielkopolskich przed-

siębiorstw w okresie objętym ewaluacją80

:

ujemne saldo migracji zagranicznych, skutkujące odpływem wykształconej siły roboczej i mniejszą dostępno-

ścią wykwalifikowanych zasobów pracy

niższy od przeciętnej dla kraju poziom dochodów na podmiot prawny,

niższą od przeciętnej wydajność pracy w grupie firm mikro i średnich,

stosunkowo niską, w porównaniu do średniej krajowej, innowacyjność małych i średnich firm w ujęciu od-

setka firm innowacyjnych i prowadzących prace B+R,

mniejszą liczbę firm we wszystkich klasach wielkościowych wprowadzających innowacje organizacyjne i

marketingowe w regionie niż średnio w kraju,

niską, na tle kraju, skłonność MŚP do współpracy w procesie innowacyjnym,

80 Znaczenie sektora MŚP dla rozwoju Wielkopolski Raport z analizy oraz badania społecznego dotyczącego przedsiębiorstw sektora MŚP w województwie wielkopolskim, WUP, 2012.


59


oraz niższy - szczególnie w dużych przedsiębiorstwach - poziom wynagrodzeń81

.

Analizując jakość miejsc pracy w wielkopolskich przedsiębiorstwach, stanowiących jeden z istotnych czynników adap-

tacyjnych wielkopolskich przedsiębiorstw należy określić ją jako relatywnie niską. Generalnie rynek pracy w wojewódz-

twie wielkopolskim jest rynkiem o niskim poziomie przetwarzania, czyli wykonywana praca jest łatwa i niewymagająca

wysokich kwalifikacji. Z opracowania Potencjał i zdolności innowacyjne województwa wielkopolskiego przed nową

perspektywą finansową UE 2014-2020 82

wynika, że w Wielkopolsce udział podmiotów gospodarczych wysokiej i śred-

nio-wysokiej techniki w przetwórstwie przemysłowym w 2010 r. wyniósł 13,8% (średnia dla Polski – 15,4%). Także

udział przedsiębiorstw innowacyjnych w przemyśle w 2010 r. był niższy od średniej krajowej (17,1%) i wynosił 16,23%.

2.4.2 Analiza dotychczasowego wsparcia w komponencie regionalnym PO KL

w obszarze przedsiębiorczości

W ramach komponentu regionalnego

PO KL wsparcie przedsiębiorczości

realizowane było w ramach Działania

8.1 Rozwój pracowników i przedsię-

biorstw w regionie83

, oraz w ramach

Działania 8.2 Transfer wiedzy.

Poddziałanie 8.1.1 Wspieranie roz-

woju kwalifikacji zawodowych i

doradztwo dla przedsiębiorstw

obejmowało następujące typy opera-

cji84

: szkolenia oraz doradztwo zwią-

zane ze szkoleniami dla kadr zarzą-

dzających, doradztwo dla MMŚP w

zakresie m.in. ekonomii, finansów,

zarządzania zasobami ludzkimi lub

rachunkowości, szkolenia, kursy i

doradztwo zawodowe skierowane do

dorosłych osób pracujących.

81 Nieć M., Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw, 2013. 82 Potencjał i zdolności innowacyjne województwa wielkopolskiego przed nową perspektywą finansową UE 2014-2020, Poznań, 2012. 83 Należy przypomnieć, iż Poddziałanie 8.1.2 PO KL zostało zanalizowane w rozdziale dotyczącym wpływu komponentu regionalnego PO KL na obszar zatrudnienia. 84 SZOP PO KL oraz Plany Działania dla Priorytetu VII w latach 2007-2013.


Źródło: PEFS (23.07. 2014)


60


Beneficjenci Poddziałania 8.1.1 PO KL podkreślają następujące efekty projektów: podniesienie kwalifikacji pracowni-

ków, podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw oraz wsparcie utrzymania zatrudnienia. Rzadziej wskazują pod-

niesienie innowacyjności przedsiębiorstw lub

poprawę mobilności zawodowej jako efekty

wsparcia szkoleniowego. Perspektywa przedsię-

biorców uczestniczących w projektach prowadzi

do większej powściągliwości. Generalnie badani

przedsiębiorcy określili, iż wsparcie szkoleniowe

skierowane do ich pracowników w umiarkowa-

nym stopniu wpłynęło na podniesienie konku-

rencyjności przedsiębiorstwa, jego modernizację

czy też zwiększenie innowacyjności. Badani

przedsiębiorcy – uczestnicy projektów podkreślali

natomiast wysoki wpływ szkoleń na podniesienie

kwalifikacji i rozwój osobisty pracowników, rela-

tywnie wysoko ocenili też wpływ projektów na

utrzymanie zatrudnienia przez pracowników. Nie zauważyli jednak efektu wsparcia kadry zarządzającej w zakresie

budowania adaptacyjności firmy. Zdecydowana większość badanych przedsiębiorców (84%) nie uważa, aby realizacja

projektów Poddziałania 8.1.1 miała wpływ na stan zatrudnienia w ich firmach. Zaledwie 12% badanych przedsiębior-

ców – uczestników projektów Poddziałania 8.1.1 podniosła wynagrodzenia swoim pracownikom w wyniku realizacji

projektu. Nieco więcej uczestników (25%) deklaruje zwiększenie nakładów na szkolenia pracowników w wyniku pro-

wadzonych działań. Efekty wpływu na spójność społeczną są więc relatywnie niewielkie.

Zdaniem przedstawicieli wielkopolskich instytucji, wsparcie szkoleniowe pracowników przedsiębiorstw sektora MŚP w

ramach zwartych bloków szkoleniowych, wdrażanych w okresie programowania 2007-2013 jest ryzykowne ze względu

na ich niską dyspozycyjność, związaną z niską elastycznością kadr mikroprzedsiębiorstw i małych firm. Przyznawanie

bonu szkoleniowego byłoby bez wątpienia rozwiązaniem bardziej korzystnym dla przedsiębiorstw, którzy mogliby

wówczas w dogodnym czasie i dogodnej formule zrealizować niezbędne szkolenia na otwartym rynku usług szkole-

niowych. Przedstawiciele wielkopolskich instytucji regionalnych podkreślają także, że korzystniejsze byłoby wspieranie

przedsiębiorstw dużych, generujących większe zwolnienia w ewaluowanym okresie. Przedstawiciele wielkopolskich

gmin z kolei wskazują na szkolenia budujące kompetencje sektora MŚP w zakresie poruszania się po biurokracji z

otoczenia przedsiębiorstw jako najbardziej korzystne dla ich lokalnych przedsiębiorców.

W ramach Poddziałania 8.1.3 Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności zrealizowano interwencje,

których celem było tworzenie sieci współpracy (w tym partnerstw) w zakresie wzmacniania dialogu społecznego i

inicjatyw podejmowanych wspólnie na poziomie lokalnym i regionalnym przez organizacje pracodawców i przedstawi-

cielstwa pracownicze oraz promowanie społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, w szczególności w odniesieniu

do lokalnego rynku pracy, warunków pracy pracowników i środowiska naturalnego oraz upowszechnianie na poziomie

lokalnym i regionalnym idei flexicurity. Analiza przestrzenna uczestników wskazuje, że co czwarty z nich pochodzi z

Poznania, a 13% z powiatu poznańskiego. Z powiatu gnieźnieńskiego, zajmującego 3 miejsce, pochodziło 6,6% uczest-

ników. Wsparcie kierowane było na obszary znajdujące się w przestrzeni oddziaływania poznańskiego rynku pracy,

limitując bariery związane z mobilnością zawodową. Kierunek wsparcia odpowiadał modelowi dyfuzyjno-

absorpcyjnemu poprzez kierowanie wsparcia na obszary, wymagające wzmocnienia potencjału endogennego dla

rozprzestrzeniania się impulsów rozwojowych z lokalnego bieguna rynku pracy.

Poddziałanie 8.2.1 Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw obejmowało85

staże i szkolenia praktyczne

dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach naukowych, pracowników naukowych oraz pracowników naukowych

w przedsiębiorstwach, a także tymczasowe zatrudnienie w MŚP wysoko wykwalifikowanego personelu. Zdaniem

uczestników projektów uzyskane wsparcie dostarczyło ciekawych doświadczeń, niemniej jednak nie skutkowało

wprowadzeniem innowacji.

85 Sprawozdania z realizacji komponentu regionalnego PO KL w województwie wielkopolskim w latach 2008-2013.

Wykres 14. Czy w wyniku działań projektowych zwiększyli Państwo nakłady na szkolenia pracowników

(Poddziałanie 8.1.1).

Źródło: CATI z przedsiębiorcami, n=40

25,0%

60,0%

15,0%

Tak

Nie

Nie wiem


61



w obszarze przedsiębiorczości na spójność terytorialną województwa wielkopolskiego Analiza struktury uczestników projektów Poddziałania 8.1.1 na poziomie powiatów wskazuje na realizację zasady

spójności społecznej i ekonomicznej ze względu na lokalizację interwencji w powiatach o relatywnie wysokim pozio-

mie bezrobocia, ze szczególnym uwzględnieniem stopy długotrwałego bezrobocia. Uczestnicy projektów rekrutowali

się spośród mieszkańców powiatów leżących na obszarach oddziaływania lokalnych centrów rynków pracy. Wyjątek

stanowić może dominacja uczestników z Poznania i powiatu poznańskiego. Należy ją jednak tłumaczyć nadreprezenta-

cją przedsiębiorstw w tej właśnie lokalizacji.

Analizując rozkład terytorialny przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach Poddziałania 8.1.1 należy podkreślić

dominantę subregionu poznańskiego, z którego rekrutowało się relatywnie najwięcej przedsiębiorstw, objętych

wsparciem w ramach Poddziałania 8.1.1. Relatywnie dużo przedsiębiorstw objęto wsparciem w powiatach zachodnich,

w których nie odnotowano uczestników projektów szkoleniowych. Wsparcie kierowane było do pracowników, za-

mieszkujących sąsiednie powiaty.

W ramach projektów doradczych wspierających adaptacyjność przedsiębiorstw (Poddziałanie 8.1.2 PO KL) wsparcie

skierowano także głównie do przedsiębiorstw subregionu poznańskiego oraz konińskiego i kaliskiego. Obszar realizacji

projektów Poddziałania 8.1.1 i Poddziałania 8.1.2 PO KL należy uznać za zbliżony.

Mapa 24. Przestrzenna lokalizacja przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie w Poddziałaniu 8.1.1.

Źródło: PEFS (23.07. 2014)


Źródło: PEFS (23.07. 2014)

W ramach Poddziałania zdecydowaną dominantę uczestników (46%) stanowili mieszkańcy Poznania. Uczestnicy pro-

jektów Poddziałania 8.2.1 PO KL rekrutowali się też z powiatu poznańskiego (16%), powiatu konińskiego (4,2%), średz-

kiego (2,6%) oraz gnieźnieńskiego (2,9%). Uczestnicy Poddziałania 8.1.3 PO KL rekrutowali się głównie z powiatu po-

znańskiego (12,6%) oraz powiatów: gnieźnieńskiego (6,6%), pilskiego (5,6%), konińskiego (4,5%) i szamotulskiego

(2,6%). Analiza przestrzenna wsparcia wskazuje na realizację modelu dyfuzyjno-absorpcyjnego.


62


2.4.4 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze przedsiębiorczości

W obszarze Poddziałania 8.1.1 PO KL należy podkreślić kryteria strategiczne odnoszące się do branż zagrożonych spo-

wolnieniem gospodarczym, przechodzących procesy adaptacji i jednocześnie generujących relatywnie duży udział w

zatrudnieniu w regionie. Jak wynika z badania,

strategia Instytucji Pośredniczącej polegała na

elastycznym reagowaniu na objawy redukcji za-

trudnienia w poszczególnych branżach. Kryteria te

należy uznać za skuteczne w okresie krótkotermi-

nowym, biorąc jednak pod uwagę dominującą

tematykę szkoleń wskazaną we wnioskach o dofi-

nansowanie projektów (BHP, finanse, księgowość)

oraz wyniki niniejszego badania efekty należy

uznać za niewystarczające w zakresie oddziaływania na zatrudnienie. Większość branż wskazanych w kryteriach stra-

tegicznych straciła swoją wagę w planowanym rozwoju regionu i sektora przedsiębiorczości.

Relatywnie niewielki popyt przedsiębiorców na oferowane wsparcie wynikał przede wszystkim z niskiej dyspozycyjno-

ści czasowej pracowników sektora MŚP. Brak oferty szkoleniowej mogącej odpowiadać na wyzwania związane ze

spowolnieniem gospodarczym wpłynął negatywnie na możliwości generowania wzrostu zatrudnienia, przychodów

przedsiębiorstw, zmiany strategii działania na rynku. Wydaje się, że wprowadzenie systemu popytowego w przyszłym

okresie programowania może przyczynić się do

większej adekwatności wsparcia.

Niska efektywność Poddziałania 8.2.1, zobrazowana

wynikami badań przeprowadzonych wśród uczest-

ników projektów, wskazujących na znikome rezul-

taty tej współpracy, może wynikać z braku kryte-

riów warunkujących efekt współpracy, np. wspólne-

go przedsięwzięcia, opracowania innowacji. Brak

zachowania zasady wspierającej spójność teryto-

rialną wynika przede wszystkim ze skoncentrowania

jednostek naukowych w Poznaniu. Rekomenduje się

wprowadzenie subregionalizacji wsparcia w zakre-

sie współpracy B+R w przyszłym okresie progra-

mowania, w celu wzmocnienia współpracy nauki i

przedsiębiorstw również spoza subregionu poznań-

skiego. Wspieranie innowacji i współpracy B+R

powinno być poprzedzone akcją promocyjną skierowaną do przedsiębiorstw, które nie są skłonne do współpracy ze

środowiskiem nauki.

„Z B+R jest tak, że pracodawcy nie widzą żadnych ko-

rzyści z inwestowania w coś, do czego na przykład póź-

niej nie będą mieli praw autorskich. Natomiast tak są

skonstruowane te wnioski [o dofinansowanie], że stro-

na naukowa nie widzi korzyści, a oni chcieliby właśnie,

żeby ta praca, którą wykonują u pracodawcy była ich

własnością intelektualną. Z kolei pracodawcy, jeżeli

mają dawać swój wkład własny to uważają, że powin-

na wspomóc ich uczelnia. Pracodawcy mówią, że oni

dadzą swoje maszyny, potem [pracownik naukowy]

przyjdzie porobić kilka eksperymentów, ale nie ma z

tego konkretnych korzyści”

[przedstawiciel regionalnej instytucji gospodarczej]

Problem jest z tym przy PO KL-u, że to pracodawca

składa zapotrzebowanie na szkolenie w danym kierun-

ku. Dziwiliśmy się, dlaczego taki był odzew ze strony

firm szkoleniowych, że głównie BHP, itd., [a to] praco-

dawcy zgłaszali takie zapotrzebowanie. Nie zgłaszali

zapotrzebowania na IT, na tworzenie stron [www].

[przedstawiciel instytucji regionalnej]


63


2.4.5 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przedsiębiorczości i wskazanie

pożądanych kierunków działań zwiększających spójność terytorialną

W świetle przedstawionych wyników należy stwierdzić, iż branżowe obszary strategiczne wskazywane w kryteriach

wyboru projektów Poddziałania 8.1.1 zmieniały się wraz z tendencjami rynku pracy i koniunkturą dla poszczególnych

branż. Warto jednak wskazywać obszary i teryto-

ria, w których brak wsparcia przy przechodzeniu

procesów modernizacji i adaptacyjności przedsię-

biorstw może skutkować negatywnymi tenden-

cjami na rynkach pracy. W związku z potrzebą

większej koncentracji wsparcia w okresie progra-

mowania 2014-2020 konieczne będzie uwzględ-

nianie branż przyszłościowych, wskazanych jako

branże strategiczne i branże inteligentnej specjali-

zacji w Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielko-

polski. Z perspektywy wielkopolskiego rynku pracy

największym obszarem deficytowym pozostaje

niska specjalizacja gospodarki, która, mimo iż

zwiększa odporność na szoki koniunkturalne i

skutkuje mniejszą stopą bezrobocia, to jednak w

długim okresie wpływa na obniżenie kapitału

zasobów pracy i potęguje zjawiska tzw. ubogich

pracujących. Przy wsparciu innowacji technolo-

gicznej i procesowej przedsiębiorstw w oparciu o

sektor B+R warto zastanowić się także nad wprowadzeniem kryterium subregionalizacji. W Wielkopolsce można zaob-

serwować niski poziom zaufania społecznego i poziom współpracy między i wewnątrzsektorowej przedsiębiorców. Być

może rozwiązaniem mogłoby być włączenie do działań zwiększających innowacyjność przedsiębiorstw pakietu warsz-

tatów i szkoleń realizowanych poza granicami regionu (lub nawet kraju), co zniwelowałoby barierę nieufności i prze-

konania przedsiębiorców o możliwym ujawieniu czynników przewagi przed potencjalnymi konkurentami w wyniku

współpracy. Rozwiązanie to mogłoby okazać się skuteczne zwłaszcza w przypadku przedsiębiorstw działających na

skalę lokalną (subregionalną). Współpraca z podobnym przedsiębiorstwem poza granicami regionu nie pociągałaby za

sobą ryzyka utraty konkurencyjności w wyniku współpracy.

„A to co jest w regionie ogromnym problemem od wielu

lat to jest powiększająca się skala ludzi pracujących, ale

ubogich. I o tym nikt nie mówi. Bo zarówno wspieramy

gospodarkę usługową, ale niskich usług, gdzie te prze-

pływy karier są na bardzo niskim poziomie, (…) mówi-

my o innowacyjności a później wszystko sprowadzamy

do tworzenia kolejnych centrów [handlowych], (…)

rewitalizacja społeczna polega na tym, że na jakimś

obszarze rewitalizowanym powstaje centrum handlo-

we, są zatrudniani ludzie, którzy pracują po prostu jako

sprzedawcy, i naprawdę bardzo ciężko jest rozruszać

tak gospodarkę, żeby minimalizować rzeszę pracują-

cych-ubogich i zatrzymywać tych, którzy mogliby tę

gospodarkę popychać do przodu na tle innych krajów,

czy regionów w Europie.”

[przedstawiciel instytucji regionalnej w Wielkopolsce]


64


2.5 WPŁYW EFS NA SPÓJNOŚĆ TERYTORIALNĄ WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO –

PODSUMOWANIE W obszarze zatrudnienia uzyskano umiarkowane oddziaływanie na spójność terytorialną w jej wymiarze przestrzen-

nym, społecznym i ekonomicznym. W ramach projektów systemowych i konkursowych zachowano jednak model

dyfuzyjno-absorpcyjny poprzez kierowanie wsparcia do mieszkańców ośrodków znajdujących się w bezpośrednim

oddziaływaniu rynków pracy lokalnych i regionalnych biegunów wzrostu. Generalnie zachowano zasadę wsparcia

spójności społecznej poprzez odpowiednie kryteria dostępu i kryteria strategiczne. Wyjątek stanowią osoby z niepeł-

nosprawnością, wsparcie których możliwe było w wystarczającym stopniu wyłącznie w ramach konkursów dedykowa-

nych. Działania outplacementowe nie reprezentowały zasady spójności przestrzennej i społecznej ze względu na wy-

biórczy popyt przedsiębiorstw i ich pracowników oraz ich kumulację w Poznaniu.

W obszarze włączenia społecznego uzyskano efekt wpływu na spójność społeczną ze względu na systemowy charakter

prowadzonych działań. Wsparcie kierowane było do wszystkich powiatów województwa wielkopolskiego, niemniej

jednak proporcje nakładów nie odpowiadały wewnątrzregionalnemu zróżnicowaniu skali wykluczenia społecznego. W

obszarze ekonomii społecznej uzyskano spójność terytorialną w wymiarze przestrzennym, głównie poprzez subregio-

nalizację prowadzonych działań.

Obszar edukacji charakteryzuje się widocznym procesem zwiększania spójności przestrzennej, przy braku wpływu na

spójność społeczną i ekonomiczną. Prowadzono działania wyrównujące szanse w edukacji przedszkolnej ze szczegól-

nym uwzględnieniem defaworyzowanych obszarów wiejskich. Wsparcie szkolnictwa ogólnego nie przyniosło już takich

efektów. Wsparcie koncentrowano na obszarach o przeciętnych wynikach nauczania. Ze względu na realizację projek-

tu systemowego i planowane wsparcie wszystkich szkół zawodowych w regionie można mówić o wpływie EFS na

zwiększenie spójności terytorialnej w obszarze edukacji zawodowej.

Wsparcie przedsiębiorczości generowało efekt spójności terytorialnej poprzez koncentrowanie wsparcia na obszarach

o relatywnie małej liczbie przedsiębiorstw i wysokiej stopie bezrobocia. Nie osiągnięto jednak efektu spójności spo-

łecznej w kategoriach grup defaworyzwoanych. Stanowiły one znikomy odsetek odbiorców wsparcia. Projekty zapo-

biegały jednak marginalizacji społecznej przedsiębiorstw z obszarów problemowych.

Wsparcie w ramach EFS wzmacniało obszary o wysokim stopniu bezrobocia, niskim stopniu upowszechnienia edukacji

przedszkolnej, wysokim stopniu bezrobocia absolwentów oraz wysokiej liczbie klientów pomocy społecznej. Nie osią-

gnięto jednak efektu niwelowania dysproporcji ze względu na silne uzależnienie peryferyjnych rynków pracy i przed-

siębiorstw od koniunktury i skali inwestycji zewnętrznych. W latach 2007-2013 pogłębiła się dywergencja wewnątrz-

wojewódzka.

Duży obszar województwa wielkopolskiego oraz duża liczba gmin wraz z policentrycznym układem miast powodują

silne zróżnicowanie terytorialne. Zjawisko suburbanizacji, koncentracja przedsiębiorczości w miastach powiatowych

i miastach na prawie powiatu silnie warunkuje zróżnicowanie wewnątrzregionalne w zależności od renty położenia.

Bez wątpienia dalszego wsparcia wymagać będą działania prozatrudnieniowe oraz działania wspierające kształcenie

ustawiczne na terenach peryferyjnych w celu zwiększenia mobilności zawodowej ich mieszkańców i zapobieganiu

marginalizacji.

Tereny o wysokim stopniu bezrobocia, wysokim udziale grup defaworyzowanych w populacji bezrobotnych oraz ni-

skim stopniu przedsiębiorczości będą obszarami szczególnego wsparcia. Należy jednak – zgodnie z modelem dyfuzyj-

no-absorpcyjnym, wspierać głównie mieszkańców powiatów o wysokim stopniu dostępności do lokalnych i regional-

nych rynków pracy. Na pozostałych obszarach należy prowadzić działania zintegrowane, które łączyć będą inwestycje

infrastrukturalne animujące przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy na tych terenach ze wzmacnianiem potencjału

endogennego kapitału ludzkiego obszaru.


65


3 WPŁYW EFS NA

KONKURENCYJNOŚĆ

WOJEWÓDZTWA

WIELKOPOLSKIEGO


66


3.1 ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO

NA TLE INNYCH REGIONÓW

Wielkopolska należy do czterech najbogatszych województw Polski i plasuje się pod względem najważniejszych

wskaźników makroekonomicznych za regionami: mazowieckim, śląskim i dolnośląskim. W 2013 roku wartość PKB na

jednego mieszkańca ulokowała województwo wielkopolskie na 3. miejscu po województwie mazowieckim i dolnoślą-

skim86

.

O poziomie konkurencyjności regionu świadczy przede wszystkim jego atrakcyjność inwestycyjna. W rankingach

Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych i Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową atrakcyjność inwe-

stycyjna określana jest pod kątem: zasobów i kosztów pracy, aktywności województw wobec inwestorów, dostępności

transportowej, wielkości rynku zbytu, poziomu rozwoju infrastruktury gospodarczej, poziomu rozwoju infrastruktury

społecznej oraz poziomu bezpieczeństwa powszechnego87

. W rankingach tych Wielkopolska uznawana jest za jeden z

najatrakcyjniejszych inwestycyjnie regionów kraju, co wynika głównie z doskonałej w porównaniu w resztą kraju

dostępności transportowej i aktywności promocyjnej władz, po województwie mazowieckim, śląskim i dolnośląskim.

Wysoko oceniane są: ponadprzeciętna jakość zasobów pracy, wysoka aktywność gospodarcza i społeczna. Nisko na-

tomiast oceniana jest wielkość rynku zbytu ze względu na relatywnie niewielką siłę nabywczą przedsiębiorstw i

osób prywatnych. Cechami charakterystycznymi regionu są m.in.: wyższy niż średnia krajowa udział przedsiębiorstw

aktywnych w stosunku do potencjału ludnościowego, bardzo dobrze rozwinięty sektor dużych i średnich firm, wyższe

od przeciętnej przychody mikro i małych firm, wyższa niż średnia dla kraju liczba pracujących w całym sektorze MŚP

(we wszystkich klasach) oraz większa liczba nowo tworzonych firm niż firm likwidowanych88

.

Pod względem konkurencyjności w zakresie liczby jednostek B+R województwo wielkopolskie plasuje się na drugim

miejscu w kraju po województwie mazowieckim i małopolskim. Przyrost liczby jednostek B+R był w tej klasie woje-

wództw najwyższy właśnie w województwie wielkopolskim. Z drugiej strony region wielkopolski na skali istotnego

członu kapitału wiedzy stosowanej tj. wdrażania praktycznego wiedzy w ramach działalności B+R, zajmuje relatywnie

niską pozycję. Najniższy w klasie siedmiu głównych regionów konkurencyjnych udział zasobów ludzkich w nauce i

technice w ludności ogółem, który wynosi 17,7% świadczy o słabym wykorzystaniu w działalności B+R potencjału

naukowego, bazy akademickiej i wykształconych kadr.

Wg literatury przedmiotu, konkurencyjność województwa wielkopolskiego napotyka na poważne bariery, leżące w

niskiej specjalizacji produkcji/usług oraz niewystarczającej jej dywersyfikacji i relatywnie niskiej innowacyjności. Re-

gion wielkopolski wykazuje niską konkurencyjność w obszarze Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW). Głównymi

czynnikami determinującymi konkurencyjność regionu, rozpatrywaną w aspekcie GOW, są kapitał ludzki i społeczny

oraz kapitał wiedzy stosowanej, ujmowane jako odpowiedniki czynników rozwoju GOW89

. Obszary te znajdowały się

pod bezpośrednią interwencją komponentu regionalnego PO KL.

Region wielkopolski plasuje się w rankingu konkurencyjności opartej na GOW na 6. miejscu. Syntetyczna miara wskaź-

nika wskazuje na wysoki dystans regionu wobec województw: dolnośląskiego, mazowieckiego i pomorskiego oraz

relatywnie niewielki dystans w stosunku do regionu małopolskiego i łódzkiego. Tendencje te są stabilne w okresie

objętym ewaluacją. Region wielkopolski cechuje się bowiem niskim udziałem osób z wykształceniem wyższym w struk-

turze ludności, niską liczbą studentów oraz stosunkowo słabym uczestnictwem ludności w kształceniu ustawicznym i

małą aktywnością inwestycyjną gmin.

Syntetyczny wskaźnik RIS (Regional Innovation Scoreboard) wskazuje na ogólną niską innowacyjność polskich regio-

nów, w tym Wielkopolski w porównaniu ze średnią europejską. Dodatkowo sytuacja Wielkopolski, mierzona wskaźni-

kami innowacyjności na poziomie europejskim jest gorsza od innych regionów w kraju, często o niższej ogólnej pozycji

konkurencyjnej90

.

86 Polska. Raport 2011, MIR, 2011. 87 Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2012, PAIiZ 2012. 88 Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2012 – województwo wielkopolskie, PAIiZ 2012. 89 Czyż T., Konkurencyjność regionu wielkopolskiego w aspekcie gospodarki opartej na wiedzy, 2010. 90 Markowska M., Innowacyjność regionów Polski na tle regionów UE (w świetle mierników European Innovation Scoreboard), 2013.


67


Relatywnie wysokie są jednak opisywane efekty gospodarcze. Należy podkreślić także wysoki udział eksportu w woje-

wództwie, plasujący go na 3. miejscu w kraju. Niska jest jednak produktywność pracy mierzona wartością dodaną

brutto na mieszkańca91

. W okresie objętym ewaluacją województwo wielkopolskie charakteryzowało się korzystniej-

szą na tle kraju strukturą demograficzną, mierzoną udziałem osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym92

.

Udział osób z wykształceniem wyższym plasuje region na jednym z ostatnich miejsc w kraju, jednakże dynamika przy-

rostu w latach 2007-2013 była wysoka (z 13,5% do 20,8%, dane GUS BDL). Należy jednak podkreślić, że wskaźnik ten

nie będzie stanowił przewagi konkurencyjnej regionu ze względu na zdiagnozowany spadek liczby studentów93

oraz

ujemne saldo migracji zagranicznych94

.

Województwo wielkopolskie nadal dysponuje wysokim udziałem osób z wykształceniem zawodowym. Dodatkowo

zjawisko to ma tendencję wzrastającą w przypadku osób z wykształceniem średnim zawodowym95

.

Pod względem chłonności rynku mierzonej poziomem dochodu rozporządzalnego na osobę województwo wielkopol-

skie zajmuje przeciętną pozycję w rankingu województw. Wyprzedzają je województwa: dolnośląskie, lubuskie, łódz-

kie, małopolskie, mazowieckie, opolskie, podlaskie, pomorskie, śląskie i zachodniopomorskie. Mimo tego, że średni

dochód rozporządzalny na osobę wzrasta - na co ma wpływ wzrost średnich płac w województwie96

- wzrost na po-

ziomie kraju jest bardziej dynamiczny, co powoduje zwiększenie dystansu między województwem wielkopolskim a

średnią dla Polski97

.

Brak specjalizacji branżowej przedsiębiorstw generujących miejsca pracy oraz ich relatywnie niską innowacyjność

chroniącą rynek pracy przed szokiem gospodarki98

, obrazuje najniższa w kraju stopa bezrobocia99

. Województwo

wielkopolskie jest również konkurencyjne ze względu na poziom zatrudnienia100

. W okresie 2007-2012 wyższy przy-

rost wartości wskaźnika można było odnotować jedynie w województwie mazowieckim. Wystąpiły jednak inne nieko-

rzystne zjawiska na wielkopolskim rynku pracy. Wzrost liczby gospodarstw domowych żyjących poniżej granicy ubó-

stwa przy braku wyraźnej dynamiki wydatków na świadczenia może stanowić o wzroście udziału tzw. pracujących

ubogich, czyli pracowników zarabiających relatywnie mało, na tyle jednak, żeby nie kwalifikować się do świadczeń

pomocy społecznej.

W ewaluowanym okresie można odnotować wzrost skali ubóstwa oraz stagnację liczby rodzin objętych pomocą spo-

łeczną w województwie wielkopolskim101

. Spadek liczby osób objętych pomocą społeczną był przy tym jednym z naj-

niższych w kraju, obok regionu łódzkiego, podlaskiego i opolskiego102

.

W obszarze ekonomii społecznej – w lipcu 2014 roku - województwo wielkopolskie było niekwestionowanym liderem

zarówno ze względu na liczbę spółdzielni socjalnych, podmiotów reintegracyjnych, jak i liczbę organizacji pozarządo-

wych. Ich potencjał koncentruje się jednak w Poznaniu103

. Generalnie rzecz ujmując w perspektywie lat 2007-2013

91 Na podstawie danych GUS BDL. 92 Na podstawie danych GUS BDL dla lat 2007-2013. 93 W Wielkopolsce w 2007 r. studenci uczelni wyższych stanowili 30,14% ludności w wieku 20-29 lat. Natomiast w 2012 r. wartość ta wynosiła 28,19% (dane GUS). 94 W klasyfikacji województw pod względem wartości salda migracji zagranicznych w okresie 2007-2012 Wielkopolska znajdowała się w grupie pięciu regionów o najwyższych ujemnych saldach migracji zagranicznych; w 2007 roku saldo migracji osób w wieku produk-cyjnym wyniosło -1037, a w 2013 roku -1166 (dane GUS BDL). 95 W 2007 roku woj. wielkopolskie miało najwyższy odsetek osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym w Polsce (32,4%); w 2013 roku zajmowało 2. miejsce (29,9%, opolskie 31,1%). Wielkopolska jako jeden z nielicznych regionów odnotowała przyrost odsetka osób z wykształceniem średnim zawodowym (2007 – 20,4%, 2013 – 22,0%); dane GUS BDL. 96 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w latach 2007-2013 wzrosło w Wielkopolsce 34,1%; średnio dla Polski 35,5% (dane GUS BDL). 97 W latach 2007-2013 dochód rozporządzalny gospodarstwa domowego w przeliczeniu na jedną osobę wzrósł w Wielkopolsce o 29,7% i wyniósł 1207 zł. Średnia dla Polski to 1299 zł (dane GUS BDL). 98 Trendy rozwojowe województw, MIR, 2009. 99 Stopa bezrobocia w 2013 roku wyniosła 8,8%, średnia dla Polski to 10,3%(dane GUS BDL). 100 Wskaźnik zatrudnienia w Wielkopolsce to 53,0%, średnia dla Polski to 49,4% (dane GUS BDL). 101 Między 2007 a 2012 rokiem liczba gospodarstw domowych o wydatkach poniżej relatywnej granicy ubóstwa wzrosła o 0,5%. Podobna sytuacja miała miejsce w jeszcze 3 województwach (dane GUS BDL). 102 Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 10 tys. ludności spadła w latach 2007-2013 o 5,7%; w najlepszym woj. lubuskim było to prawie 20% (dane GUS BDL). 103 Ocena realizacji działań w zakresie ekonomii społecznej w województwie wielkopolskim, Halina Sobocka-Szczapa, 2014.


68


wielkopolskie JST zaangażowane były przede wszystkim w realizację zadań polityki regionalnej określonej w strate-

giach regionalnych i krajowych i zoperacjonalizowanych w SZOP PO KL i WRPO 2007-2013. Głównym narzędziem

wprowadzania nowoczesnych mechanizmów wsparcia ekonomii społecznej (poza instrumentami rynku pracy i zabez-

pieczenia społecznego) były projekty współfinansowane z EFS104

.

Na jakość życia składają się następujące wymiary: zatrudnienie, bezrobocie i warunki pracy, zanieczyszczenie środowi-

ska, dochody ludności, zasoby materialne i warunki mieszkaniowe, ubóstwo i wykluczenie społeczne, rozwój gospo-

darczy, infrastruktura gospodarcza, infrastruktura socjalna, edukacja i kultura oraz bezpieczeństwo publiczne i warunki

społeczne. Najwyższą wartość wskaźnika syntetycznego otrzymano dla województwa mazowieckiego. Relatywnie

wysoką jakość życia w kategorii zatrudnienia, warunków pracy i bezrobocia odnotowało także województwo śląskie.

Obok regionu wielkopolskiego do regionów o średnim poziomie życia zaliczono województwa: małopolskie, pomor-

skie, śląskie. Do grupy o niskim poziomie życia należały województwa: dolnośląskie, łódzkie, podlaskie. Najniższy po-

ziom życia zdiagnozowano w województwach: warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, kujawsko-pomorskim,

świętokrzyskim, podkarpackim, lubelskim oraz lubuskim i opolskim105

.

Województwo wielkopolskie charakteryzuje się w ewaluowanym okresie wysoką dynamiką liczby podmiotów gospo-

darczych. Wyższą dynamikę osiągnęły w latach 2007-2013 jedynie województwa śląskie i województwo dolnoślą-

skie106

. Podobnie jak w całym kraju, w okresie objętym ewaluacją, spadała rentowność przedsiębiorstw województwa

wielkopolskiego, mierzona udziałem wysokości kosztów w przychodach. Począwszy od 2011 roku koszty zaczęły prze-

kraczać przychody zgodnie ze średnią krajową. Ogółem wysokość nakładów inwestycyjnych w województwie wielko-

polskim jest czwarta w kraju po województwie mazowieckim, dolnośląskim i śląskim. Największy przyrost nakładów

inwestycyjnych odnotowano w ewaluowanym okresie w województwie wielkopolskim. Należy jednak ciągle odnoto-

wać względne niedoinwestowanie przedsiębiorstw na 1 000 mieszkańców, które w większym stopniu dotyka sektor

usługowy107

.

Konkurencyjność przedsiębiorstw województwa wielkopolskiego w skali krajowej jest niska. Wśród słabych stron

wielkopolskiego sektora MŚP wskazać można: (1) tzw. wewnętrzne bariery rozwoju, w tym głównie niską rentowność i

niekorzystną politykę kosztową przy niedostatku podstawowej infrastruktury, (2) słabą pozycję wobec dostawców,

związaną z brakiem umiejętności zarządzania rosnącym ryzykiem z ich strony (niska elastyczność w obszarze prowa-

dzenia polityki kosztowej oraz zatrudnieniowej), (3) brak umiejętności konkurowania oraz ograniczoną skalę działania

(niskie umiejętności minimalizowania zagrożenia ze strony konkurencji), (4) niską odporność na spadek popytu, brak

umiejętności pozyskiwania nowych klientów, (5) niską zdolność do pozyskiwania środków na inwestycje, brak środków

na inwestycje i rozwój, mały kapitał, brak dofinansowań, dotacji108

. Wyniki cytowanego badania wskazują na krótko-

terminowe strategie adaptacyjne przedsiębiorstw w Wielkopolsce, ukierunkowane w większym stopniu na przetrwa-

nie niż na rozwój.

Generalnie w sektorze MMŚP dominują osoby o niskich kwalifikacjach na rynku pracy. Przedsiębiorcy niechętnie inwe-

stują w podnoszenie ich kwalifikacji. Co więcej, zaledwie 29% Wielkopolan planuje podniesienie swoich kompetencji i

umiejętności na rynku pracy. Stan kapitału ludzkiego sektora MMŚP charakteryzuje więc stagnacja109

.

W roku 2012 stopień upowszechnienia edukacji przedszkolnej wśród dzieci w wieku 3-4 lata w województwie wiel-

kopolskim należał do najwyższych w kraju z wysokością 64%. Wyższy stopień upowszechnienia odnotowano jedynie w

województwach śląskim, mazowieckim i opolskim, które jest zdecydowanie liderem w tej dziedzinie (71%). W porów-

naniu do roku 2007 w województwie wielkopolskim nastąpił przyrost odsetka dzieci w wieku 3-4 lata objętych eduka-

cją przedszkolną o blisko 20 p.p. Pod względem wzrostu liczby kółek i zajęć pozalekcyjnych w ewaluowanym okresie,

104 Ewaluacja funkcjonowania systemu wsparcia ekonomii społecznej, w tym szczególnie efektywności i skuteczności działania instytu-cji wsparcia ekonomii społecznej (OWES, ROPS, WUP, PES, JST), Agrotec Polska 2014 105 Źródło: opracowanie pn. Zróżnicowanie regionalne poziomu życia ludności w świetle wybranych wskaźników z badań Statystyki Publicznej. 106 Dynamika liczby podmiotów gospodarczych w województwach w latach 2007-2013 to 1,01% dla Polski i 2,98% dla Wielkopolski (dane GUS; za: „Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2007 i 2012 r.). 107 Koszty pracy w gospodarce narodowej w roku 2004 i 2012, GUS. 108 Znaczenie sektora MŚP dla rozwoju Wielkopolski, zespół WORP, 2012. 109 Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII PO KL na regionalny rynek pracy, Ultex Ankie-ter, 2012.


69


województwo wielkopolskie plasuje się na poziomie wyższym niż przeciętny w skali kraju (odpowiednio 123% i

25%)110

.

Województwo wielkopolskie regularnie uzyskuje wyniki egzaminów państwowych w szkolnictwie ogólnym na pozio-

mie nieco wyższym niż średnia krajowa w przypadku egzaminu po szkole podstawowej (liderem jest województwo

mazowieckie), nieco niższym niż średnia krajowa w przypadku egzaminu po gimnazjum (lider – Małopolska) oraz ok.

97,5% w przypadku zdawalności egzaminu maturalnego w 2013 roku (lider – Małopolska)111

.

W obszarze szkolnictwa zawodowego kluczowym czynnikiem konkurencyjności regionalnej jest niski udział osób z

wykształceniem zawodowym w populacji bezrobotnych. Województwo wielkopolskie charakteryzuje się najwyższym

współczynnikiem skolaryzacji szkół zawodowych w kraju (odpowiednio 17,78 do 12,87), przed województwem mało-

polskim, śląskim, lubuskim i podkarpackim. W latach 2007-2013 nastąpił wzrost skolaryzacji brutto o 7%. Większą

dynamiką wzrostu skolaryzacji w szkołach zawodowych w ewaluowanym okresie charakteryzowało się jedynie woje-

wództwo śląskie. Województwo wielkopolskie cechuje się jednak wyższym niż średnia krajowa udziałem absolwentów

w populacji bezrobotnych (w 2013 roku odpowiednio 6,7 oraz 5,6) z dominacją absolwentów szkół zawodowych112

.

Z badania „Bezrobocie absolwentów wybranych szkół zawodowych”113

wynika, iż ponad połowa szkół zawodowych w

województwie wielkopolskim prowadziła kształcenie w zawodach deficytowych. Niedopasowanie podaży jest więc

tylko jednym z czynników wysokiego bezrobocia absolwentów tych szkół w województwie. Dalsze analizy pokazały, iż

szkoły nie posiadają zaplecza infrastrukturalnego do prowadzenia praktycznej nauki zawodu. Uczniowie szkół nie mają

przy tym doświadczeń we współpracy z PUP. Z instytucją tą współpracuje zaledwie 10% uczniów i 24% absolwentów.

Zgodnie z literaturą przedmiotu czynniki wpływające na zmniejszenie bezrobocia absolwentów obejmują następujące

wymiary:

Wsparcie ze strony JST w kontekście finansowania, koordynowania kampanii informacyjnych, promujących

szkolnictwo zawodowe. Dodatkowo bardziej świadoma polityka kształtowania oferty edukacyjnej: wygasza-

nie zawodów niewystępujących na rynku pracy w województwie, przyspieszona procedura otwierania no-

wych kierunków;

Rozwijanie doradztwa zawodowego w gimnazjach (wśród uczniów i rodziców) z inicjatyw cechów rzemieśl-

niczych, w ramach Szkolnych Ośrodków Kariery;

Przykłady efektywnej współpracy ze znaczącymi lokalnymi pracodawcami np. we włączaniu się pracodaw-

ców w program edukacyjny szkół zawodowych114

.

W województwie wielkopolskim istnieje stosunkowo dobra podaż pracodawców (choć dominuje tzw. small business),

duża aktywność wszystkich interesariuszy szkolnictwa zawodowego, tj. przedsiębiorców, placówek naukowych, insty-

tucji rynku pracy, a także wyraźne wsparcie ze strony JST. Kondycja sektora kształcenia zawodowego może być okre-

ślona jako stosunkowo dobra (obserwuje się mało wyraźnych, specyficznych zagrożeń)115

.

Pod względem kształcenia ustawicznego województwo wielkopolskie plasuje się na poziomie niższym od średniej

krajowej (który dla roku 2013 wynosił 4,3%), przy zdecydowanie niższej dynamice w latach 2007-2012 od średniej

krajowej116

. Należy podkreślić, że niski poziom kształcenia ustawicznego w Polsce jest zjawiskiem stałym. W ciągu

ostatnich dziesięciu lat w Polsce nie udało się zmienić wzorów aktywności edukacyjnej osób dorosłych, nie udało się

też zwiększyć poziomu zaangażowania Polaków w uczenie się. W 2013 r. jedynie 22% Polaków w wieku 18-59/64 lata

składało deklaracje zamiaru wzięcia udziału w różnych formach kształcenia ustawicznego. Najczęściej byli to bezrobot-

ni (38%), najrzadziej nieaktywni zawodowo (17%).Wzory aktywności edukacyjnej osób dorosłych we wszystkich kra-

110 Dane GUS BDL. 111 Dane GUS BDL. 112 Dane GUS BDL. 113 WORP, 2011. 114 Badanie systemu kształcenia zawodowego w Polsce, Raport z badania jakościowego wśród Ekspertów, KOWEZiU, 2011. 115 Badanie systemu kształcenia zawodowego w Polsce, Raport z badania jakościowego wśród Ekspertów, KOWEZiU, 2011. 116 Osoby dorosłe w wieku 25-64 uczestniczące w dokształcaniu i szkoleniach w poszczególnych województwach w Polsce – w 2007 roku w Wielkopolsce było to 4,1%, w 2013 roku 3,7% (średnia dla Polski to odpowiednio 4,7% i 3,9%) (dane GUS BDL).


70


jach Unii Europejskiej, także i w Polsce, są podobne. Najczęściej swoje kompetencje podnosiły osoby dobrze wykształ-

cone, pracujące w zawodach specjalistycznych, kierowniczych lub technicznych i średniego personelu, pracujące w

dużych firmach, a także mieszkające w dużych miastach. Najistotniejszym czynnikiem wpływającym na aktywność w

kształceniu ustawicznym jest środowisko pracy i nowe wyzwania zawodowe 117

.

W kontekście przyjętych w badaniu obszarów: zatrudnienia, edukacji, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu oraz

przedsiębiorczości, analiza wpływu EFS na opisane wyżej czynniki i wskaźniki konkurencyjności obejmowała:

W obszarze ZATRUDNIENIA – wpływ EFS na tworzenie nowych miejsc pracy, utrzymanie zatrudnienia, podnoszenie

kwalifikacji zawodowych, powiązanie działań z potrzebami rynku pracy, wzrost jakości miejsc pracy, poprawę jakości

świadczonych przez PSZ usług,

W obszarze EDUKACJI – wpływ EFS na wzmacnianie kompetencji zawodowych nauczycieli, rozwój nowoczesnego

szkolnictwa zawodowego odpowiadającego potrzebom przedsiębiorców w regionie, rozwój kompetencji kluczowych z

punktu widzenia gospodarki opartej na wiedzy zarówno wśród uczniów, jak i nauczycieli, rozwijanie umiejętności

uczniów zdolnych,

W obszarze PRZECIWDZIAŁANIA WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU – wpływ EFS na tworzenie miejsc pracy w obszarze

ekonomii społecznej, poprawę jakości usług świadczonych przez podmioty z tego obszaru, poprawę sytuacji bytowej

uczestników projektów,

W obszarze PRZEDSIĘBIORCZOŚCI – wpływ EFS na rozwój współpracy sektora nauki i sektora przedsiębiorczości, kon-

kurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw.

Jednocześnie, ze względu na definicję konkurencyjności zakładającą, iż budowanie konkurencyjności regionu opierać

się musi na wzmacnianiu potencjału obszarów o największym potencjale, analizy miały również ujęcie przestrzenne

(analiza, czy wsparcie trafia do obszarów o największym potencjale, czy obszarów najbardziej problemowych).

3.2 ZATRUDNIENIE


w obszarze zatrudnienia na konkurencyjność województwa wielkopolskiego

Analiza efektów wsparcia komponentu regionalnego PO KL w zakresie zwiększenia konkurencyjności regionu opiera

się w obszarze zatrudnienia na dwóch aspektach: 1. zwiększeniu liczby pracujących w ramach poszczególnych kategorii

uczestników projektu z uwzględnieniem stopnia wykształcenia i 2. zwiększeniu liczby samozatrudnionych. Ze względu

na skalę Programu i wysokość nakładów, wpływ na PKB regionu oraz wartość dodaną brutto jest nieistotny statystycz-

nie.

Zwiększenie zasobów pracy w regionie

Bez wątpienia należy odnotować dodatni wpływ komponentu regionalnego PO KL na zwiększenie zasobów pracy w

regionie. Łącznie w wyniku interwencji Priorytetu VI zatrudnienie znalazło 57 302 osoby118

. W stosunku do 2007 roku

wzrost liczby zatrudnionych w wyniku tego Priorytetu wyniósł 4,4%119

. W ramach dotacji na podjęcie działalności

gospodarczej, jak wynika ze Sprawozdania z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego PO KL za 2013 rok,

oprócz 15 405 miejsc pracy wynikających z samozatrudnienia, powstało 38 miejsc pracy dodatkowo dla kolejnych osób

zatrudnionych w mikroprzedsiębiorstwach. Badanie „Analiza postępów wdrażania Priorytetu VI PO KL” wskazuje na to,

że w dłuższej perspektywie 58,6% beneficjentów Działania 6.2 zatrudniało od 2 do 9 pracowników (5,8% miało od 10

do 49 pracowników), a 85% zadeklarowało, że w kolejnym roku zamierza zatrudnić pracowników. W Poddziałaniu

117 Bilans Kapitału Ludzkiego, 2014. 118 Obliczono na podstawie danych PEFS (stan na 23 lipca 2014), przy przyjęciu efektywności zatrudnieniowej na poziomie 71% dla uczestników Działania 6.1 (łącznie 76 362 uczestników) oraz przyjęciu 100% efektywności zatrudnieniowej dla osób, które otrzymały dotację na założenie działalności gospodarczej w ramach Działania 6.2 PO KL (3085, zgodnie z danymi podanymi przez Zamawiającego na połowę roku 2014). 119 Wg danych GUS BDL liczba pracujących w 2007 roku wyniosła 1 mln 312 tysięcy.


71


6.1.3 powstawały głównie firmy jednoosobowe (tylko 13% zatrudniał 2-9 osób), ale tu również ponad co drugi benefi-

cjent miał plany zatrudnieniowe120

.

Współczynnik zatrudnienia osób w wieku do 24 lat oraz osób po 50 r.ż.

Działania komponentu regionalnego PO KL oddziaływały także na współczynnik zatrudnienia osób w wieku do 24 lat

oraz osób po 50 r.ż. Efektywność zatrudnieniowa wynosiła odpowiednio: 73% i 58%121

. Biorąc pod uwagę, iż na koniec

2013 roku liczba osób objętych wsparciem wyniosła w tych kategoriach odpowiednio 27 442 i 8 873, komponent

regionalny PO KL spowodował odpowiednio wzrost współczynnika zatrudnienia osób do 24 r.ż. o 0,5 p.p. i wzrost

współczynnika zatrudnienia osób po 50 r.ż. o 0,3 p.p.122

Zwiększenie zatrudnialności osób z niepełnosprawnością

Istotne jest także zwiększenie zatrudnialności osób niepełnosprawnych. Przyjmując zgodnie ze Sprawozdaniem z reali-

zacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013, iż efektywność zatrudnieniowa osób niepełnosprawnych objętych

wsparciem w ramach Priorytetu VI wyniosła 56,3%, można mówić o zmniejszeniu się skali bezrobocia wśród osób

niepełnosprawnych o 83,2% w stosunku do liczby niepełnosprawnych zarejestrowanych bezrobotnych w roku 2007

oraz o 46% w stosunku do skali bezrobocia w roku 2013123

. Bez ich zatrudnienia liczba zarejestrowanych niepełno-

sprawnych osób bezrobotnych w 2013124

roku byłaby o 46,8% większa. Wymierny jest również wpływ komponentu

regionalnego PO KL na zmniejszenie liczby osób niepełnosprawnych na 1 ofertę pracy zgłoszoną w urzędzie pracy.

Interwencje komponentu regionalnego PO KL ukierunkowane na aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych

spowodowały zmniejszenie liczby osób niepełnosprawnych na 1 ofertę pracy o 2 osoby125

.

Analiza wniosków o dofinansowanie projektów wskazuje na dominację szkoleń jako formy aktywizacji osób niepełno-

sprawnych. Szkolenia obejmowały zarówno kwalifikacje zawodowe, jak i kompetencje kluczowe. Wysoką efektywno-

ścią zatrudnieniową charakteryzują się projekty, które włączały staże i praktyki w poczet działań. Ze względu na trwa-

jące jeszcze projekty Działania 7.4 PO KL nie można formułować wniosków o oddziaływaniu projektów na sytuację

osób niepełnosprawnych w Wielkopolsce i konkurencyjność w tym obszarze.

Wzmacnianie obszarów o większym potencjale zatrudnieniowym

Z punktu widzenia budowania konkurencyjności regionu efektywniejsze jest wzmacnianie obszarów o większym po-

tencjale zatrudnieniowym. Takimi obszarami są miasta – lokalne bieguny wzrostu. Sieć osadnicza miast stanowi o

wysokim potencjale spójności terytorialnej województwa, który sprzyja rozwojowi dyfuzyjno-absorpcyjnemu, oparte-

mu o lokalne bieguny wzrostu. Świadczy o tym stopień urbanizacji województwa oraz liczba i rozmieszczenie miast w

regionie. Wysoki na tle innych województw jest poziom urbanizacji ze względu na gęstość miast. Wielkopolska cechuje

się również ponadprzeciętną w stosunku do średniej krajowej (która wynosi 2,9) liczbą miast na 1 000 km2, która

stanowi 3,7. Dodatkowo miasta są w miarę równomiernie rozlokowane w województwie.

Analiza rozmieszczenia wspartych osób w poszczególnych powiatach nałożona na wskaźnik stopy bezrobocia wskazuje

na to, iż w przypadku Poddziałania 6.1.1, instrumenty aktywizacji zawodowej skierowano na obszary skupione wokół

lokalnych biegunów wzrostu. Podobnie było w Działaniu 6.2, w przypadku którego stwierdzono, iż nie w pełni realizo-

wało dyfuzyjno-absorpcyjny model rozwoju, a z kolei przyczyniało się do wzmacniania potencjału endogennego rela-

tywnie silnych lokalizacji. Zważywszy jednocześnie, że obszary te wyróżniają się wysokimi wskaźnikami stopy długo-

120 Badanie ewaluacyjne „Analiza postępów wdrażania Priorytetu VI PO KL”, Biostat, 2011. 121 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013. 122 Ibidem. 123 Liczba niepełnosprawnych bezrobotnych w roku 2007 wynosiła 5 100 osób (za: Ocena sytuacji na wielkopolskim rynku pracy

i realizacji zadań w zakresie polityki rynku pracy w 2007 roku, WUP Poznań). Odsetek 56,3% z 7539 (dane z PEFS dla niepełnospraw-nych z Priorytetu VI objętych wsparciem) stanowi wartość 4 244 niepełnosprawnych bezrobotnych objętych wsparciem w okresie objętym ewaluacją, którzy uzyskali/uzyskają zatrudnienie po 3 miesiącach od zakończenia wsparcia. Liczba 4244 stanowi 83,2% liczby bezrobotnych niepełnosprawnych, zarejestrowanych w 2007 roku. 124 Liczba niepełnosprawnych bezrobotnych w roku 2013 wynosiła 9 062 według danych GUS. Liczba ta powiększona o wartość 4 244 (deficyt przewidywanego efektu brutto wsparcia w ramach Priorytetu VI PO KL w obszarze zatrudnienia) stanowiłaby 146,8% liczby zarejestrowanych niepełnosprawnych bezrobotnych w 2013 roku. 125 Liczba osób bezrobotnych niepełnosprawnych przypadających na 1 ofertę pracy dla osób niepełnosprawnych w 2013 roku wynio-sła 31 (dane GUS BDL).


72


trwałego bezrobocia, można stwierdzić, że kierunek interwencji przyczynił się do zmniejszenia skali długotrwałego

bezrobocia na obszarach o wysokim potencjale endogennym. Również w Działaniu 6.3 lokalizacja projektów umożli-

wiała wsparcie kapitału ludzkiego leżącego w obszarach oddziaływania lokalnych biegunów wzrostu, co wskazuje na

realizację modelu dyfuzyjno-absorpcyjnego.

Poddziałanie 6.1.3 w mniejszym stopniu wpłynęło na konkurencyjność regionu, gdyż największy zasięg wsparcia odno-

towano w powiatach o najwyższej stopie bezrobocia nieleżących w obszarach oddziaływania rynków pracy lokalnych

biegunów wzrostu.

W obszarze zatrudnienia należy zwrócić uwagę na spodziewane efekty Działania 7.4 Niepełnosprawni na rynku pracy.

Analiza przestrzenna wskazuje na ograniczony zasięg wsparcia w okresie objętym ewaluacją. Wsparcie zostało skiero-

wane najczęściej do mieszkańców powiatu słupeckiego (18%), konińskiego (14%) i pilskiego (14%). Ze względu na to,

że większość projektów znajduje się w początkowej fazie realizacji oraz to, że nie poddano analizie wszystkich projek-

tów, które rozpoczęły realizację w 2014 r., należy uznać, iż efekty wsparcia będą znane dopiero na koniec 2015 roku,

zatem trudno w tym przypadku przesądzać o wpływie wsparcia na konkurencyjność w ujęciu przestrzennym.

Jakość kapitału ludzkiego, podnoszenie kwalifikacji zawodowych

Należy podkreślić, że w wyniku interwencji PO KL podniosła się jakość kapitału ludzkiego, co jest kluczowym elemen-

tem budowania konkurencyjności, nie objętego wskaźnikiem zatrudnienia. Potencjał zasobów siły roboczej został

jednoznacznie podniesiony. Blisko co piaty (18%) uczestnik działań legitymował się wykształceniem wyższym (w Dzia-

łaniu 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia był to niemal co trzeci). Podniesienie zdolno-

ści zatrudnieniowej osób z tym poziomem wykształcenia należy uznać za istotne w wykorzystaniu kapitału ludzkiego

na rzecz konkurencyjności regionu.

Zdaniem beneficjentów poszczególnych Działań i Poddziałań PO KL, wsparcie w dużym stopniu przyczyniło się do

uzyskania/podniesienia lub zmiany kwalifikacji zawodowych uczestników, szczególnie w Poddziałaniu 6.1.1, 6.1.3 oraz

8.1.1. Projekty okazały się również w opinii beneficjentów skuteczne pod względem podjęcia zatrudnienia przez

uczestników w wyniku wsparcia (szczególnie wysokie oceny w Działaniu 6.1), a w przypadku Poddziałania 8.1.1 przy-

czyniły się w dużym stopniu do zwiększenia trwałości zatrudnienia uczestników i utrzymania miejsca pracy.

Wykres 15. Ocena wpływu projektów w obszarze zatrudnienia (opinie beneficjentów).

Źródło: CATI z beneficjentami

Wykres 16. Ocena wpływu projektów z Działania 8.1 (opinie przedsiębiorców).

Źródło: CATI z przedsiębiorcami

skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu, 1 - bardzo mały wpływ a 5 oznacza bardzo duży wpływ

3,8

4,4 4,2

3,8 3,9 4,2

4,0 4,3 4,2

3,9

3,4 3,7

7.4 6.1.1 6.1.3 6.3 8.1.2 8.1.1

uzyskanie/podniesienie/zmiana kwalifikacji zawodowych

podjęcie zatrudnienia przez uczestników projektu

zwiększenie trwałości zatrudnienia / utrzymanie

3,4

3,2

3,7

2,5

4,1

4,1

4,2

2,6

uzyskanie/podniesienie/zmiana kwalifikacji

zawodowych



zwiększenie trwałościzatrudnienia /

utrzymanie zatrudnienia

8.1.2 8.1.1


73


Opinii o wysokiej trwałości zatrudnienia uczestników nie potwierdzają jednak wyniki badania ilościowego przeprowa-

dzonego wśród przedsiębiorców, których pracownicy skorzystali ze wsparcia w projektach z Poddziałania 8.1.1126

.

Potwierdzają, iż udział w projekcie wzmocnił kwalifikacje pracowników i ich mobilność zawodową (choć ich oceny są

mniej entuzjastyczne niż beneficjentów), jednak nie przełożył się na trwałość tego zatrudnienia (średnia 2,5 na skali 0-

5). Co więcej, wsparcie nie przyczyniło się do przechodzenia pracowników do innego pracodawcy, ani ze względu na

działania restrukturyzacyjne w projekcie (średnia ocena wpływu na poziomie 1,8), ani na podkupienie go przez konku-

rencję lub brak możliwości utrzymania w dotychczasowej firmie miejsca pracy dla tego pracownika (średnia 1,1).

Analiza przestrzenna wsparcia wskazuje na koncentrację wsparcia w ramach Poddziałania 8.1.2 Wsparcie procesów

adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie w subregionie poznańskim oraz subregionie pilskim. Należy podkreślić, iż

projekty o najwyższej wartości były realizowane w lokalizacjach, w których występuje relatywnie niski iloraz przejaz-

dów do pracy, co wskazuje na głównie lokalny charakter wsparcia. Rozkład przestrzenny projektów wskazuje przy tym

na niedoreprezentowanie subregionu leszczyńskiego.

W ramach Poddziałania 8.1.2 PO KL wsparcie zostało skierowane głównie do mieszkańców miasta Poznań i powiatu

poznańskiego, którzy stanowili po 11% wszystkich uczestników. Lokalizację wsparcia należy uznać za nietrafioną z

punktu widzenia spójności terytorialnej, nierealizującą modelu dyfuzyjno-absorpcyjnego, wspierającą jednak konku-

rencyjność ośrodka metropolitarnego, liczącego najwięcej przedsiębiorstw w regionie. Przedsiębiorcy, uczestnicy

instytucjonalni wsparcia, wysoko ocenili wpływ projektów na uzyskanie/podniesienie/zmianę kwalifikacji zawodowych

uczestników i ich umiejętności osobistych oraz ich mobilności zawodowej. Jednakże, podobnie jak w Poddziałaniu

8.1.1, nie widzą większego przełożenia projektów na zwiększenie trwałości zatrudnienia pracowników / utrzymanie

zatrudnienia ani ich przechodzenie do innych pracodawców. Przyczyną może być koncentrowanie szkoleń na tema-

tach niezbędnych raczej do adaptacji przedsiębiorstwa, typu: szkolenia z zakresu BHP, kursy księgowości, czy też pod-

staw marketingu127

. Dodatkowo niska użyteczność projektów, zdaniem uczestników panelu ekspertów, jest związana z

niedostatecznym dopasowaniem zakresu wsparcia do potrzeb uczestników, a także brakiem kompleksowej oferty dla

pojedynczego uczestnika. Jak oceniają eksperci, kompleksowy projekt outplacementowy powinien obejmować, poza

elementem podnoszenia / zmiany kwalifikacji, także pośrednictwo pracy oraz realne wsparcie w poszukiwaniu nowe-

go pracodawcy. Projekty powinny być skonstruowane w taki sposób, aby kładły nacisk na zmianę sytuacji zawodowej

uczestników. O skuteczności projektu można mówić wtedy, kiedy zakłada szeroki zakres wsparcia – od działań mięk-

kich po twarde. Wymienić tu należy wsparcie psychologiczne, analizę predyspozycji zawodowych, planowanie dalszej

drogi zawodowej, nabywanie umiejętności dalszego poruszania się po rynku pracy, pomoc w przygotowaniu doku-

mentów aplikacyjnych, autoprezentację, aktywne pośrednictwo pracy, program szkoleniowy oraz kursy i szkolenia. Na

wzrost skuteczności mogą wpływać także staże bądź subsydiowane zatrudnienie na zakończenie projektu128

.

Zróżnicowane są oceny wpływu projektów na poprawę mobilności zawodowej uczestnika, rozumianej jako umiejęt-

ność dostosowania się pracownika do wymogów rynku pracy poprzez: gotowość do zmiany pracy, zawodu, doskona-

lenie i poszerzanie swoich kwalifikacji zawodowych, dostosowywanie się do ustawowych wymogów pracodawcy.

Analizując różnice w ocenach wsparcia w poszczególnych Działaniach można wskazać, iż poprawa jest mniejsza w

przypadku uczestników, na których mobilność wpływają silnie czynniki zewnętrzne: osoby z niepełnosprawnościami

(dla których czynnikiem są ograniczenia fizyczne; Działanie 7.4) oraz mieszkańcy obszarów wiejskich (barierą jest gor-

szy dostęp do rynku pracy; Działanie 6.3).

Utrzymanie zatrudnienia

Istotnym elementem oddziaływania komponentu regionalnego PO KL w województwie wielkopolskim na obszar za-

trudnienia były także działania skierowane na utrzymanie zatrudnienia w przedsiębiorstwach w ramach Poddziałania

8.1.2. Łącznie w ramach tego Poddziałania wsparciem objęto 1 294 osoby zagrożone negatywnymi skutkami restruk-

turyzacji przedsiębiorstw oraz 996 osób zwolnionych z zakładu pracy w wyniku działań restrukturyzacyjnych. Biorąc

126Projektodawcami w Poddziałaniu 8.1.1 były najczęściej podmioty takie jak firmy szkoleniowe, konsultingowe, stowarzyszenia, fundacje i uczelnie. Przedsiębiorcy korzystali ze wsparcia poprzez udział ich pracowników w projektach realizowanych najczęściej przez zewnętrznych projektodawców. 127 Na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie. 128 Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII PO KL na regionalny rynek pracy, 2012.


74


pod uwagę, iż efektywność zatrudnieniowa tego Poddziałania wyniosła 77%129

, oznacza to wpływ na zmniejszenie

liczby osób bezrobotnych w omawianym okresie w stosunku do 2007 roku w wysokości 1% oraz wpływ na zmniejsze-

nie liczby nowozarejestrowanych bezrobotnych w omawianym okresie w wartości 0,5%. Należy jednak podkreślić

wysoki (29%) odsetek osób objętych działaniami outplacementowymi w stosunku do liczby osób objętych zwolnie-

niami grupowymi, zgłaszanymi do urzędów pracy. Oddziaływanie komponentu regionalnego w tym obszarze miało

kluczowe znaczenie dla rozpowszechnienia wiedzy o możliwości regulowania zatrudnienia w okresie spowolnienia

gospodarczego poprzez projekty outplacementowe. Praktyka ta nie była bowiem wcześniej stosowana przez wielko-

polskich przedsiębiorców.

Poprawa jakości świadczonych usług w obszarze zatrudnienia

Istotnym efektem oddziaływania komponentu regionalnego PO KL w ramach Poddziałania 6.1.2 jest bezkonkurencyjna

pozycja PSZ regionu wielkopolskiego w zakresie efektywności zatrudnieniowej ogółem. W roku 2013 efektywność

zatrudnieniowa polityk regionalnych była najwyższa w kraju (76,5%; drugie miejsce zajmuje województwo dolnoślą-

skie z wartością 70,9%)130

.

Badanie ilościowe wśród beneficjentów wykazało, iż realizacja projektów w ramach Działań/Poddziałań 6.1.1, 6.1.2,

6.1.3, 6.3 w średnim stopniu przyczyniła się do wypracowania nowoczesnych narzędzi przeciwdziałania bezrobociu

(średnia ocena wpływu 3,6 na skali 0-5). Jednocześnie wypracowane narzędzia są stosowane po zakończeniu finanso-

wania przez 92% urzędów w Poddziałaniu 6.1.2 oraz 80% w Poddziałaniu 6.1.3. Świadczy to o nakierowaniu działań

beneficjentów na tworzenie narzędzi, które nie mają charakteru innowacyjnego, ale są dopasowane do specyfiki i

potrzeb poszczególnych grup defaworyzowanych, na których skupiały się działania urzędów.

Analiza rozkładu liczby projektów wskazuje na pozytywny wpływ Poddziałania 6.1.2 na spójność terytorialną woje-

wództwa w obszarze kompetencji Publicznych Służb Zatrudnienia. Co więcej, oceny wsparcia w tym Poddziałaniu

świadczą o dużym wpływie na podniesienie konkurencyjności regionu w obszarze jakości i sprawności administracji

publicznej, w tym jakości świadczonych usług publicznych. Zdaniem beneficjentów, dzięki wsparciu w bardzo dużym

stopniu (średnia ocena powyżej 4,5 na skali 0-5), poprawiła się skuteczność usług oferowanych przez urzędy pracy,

wzrosły umiejętności zawodowe pracowników urzędów, a także rozwinęły się ich umiejętności osobiste, co jest szcze-

gólnie istotne w pracy z trudnym klientem, jakim są osoby bezrobotne. W mniejszym, ale również dość wysokim stop-

niu, wsparcie przyczyniło się do zwiększenia liczby osób i podmiotów wspierających bezrobotnych w regionie (średnia

4,1). Biorąc pod uwagę wysoką trwałość wypracowanych w projektach narzędzi, wpływ EFS w tym obszarze na konku-

rencyjność jest wysoki.

Wpływ EFS na konkurencyjność subregionów województwa wielkopolskiego w obszarze zatrudnienia

Nie ma jednoznacznej zależności między skalą i rodzajem wsparcia EFS (Priorytet VI), a dynamiką zmian wskaźników

dotyczących zatrudnienia w poszczególnych subregionach. Najbardziej aktywny pod względem korzystania ze środków

EFS subregion koniński, w którym liczba uczestników wynosiła 36 923, wykazał jeden z mniejszych wzrostów bezrobo-

cia w regionie (o 1,2%). Ale jednocześnie w mieście Poznań, w którym było najmniej uczestników Działań, nastąpił

najmniejszy wzrost bezrobocia, co jednak można tłumaczyć specyfiką aglomeracji z dużym dostępem do miejsc pracy.

129 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013. 130 Efektywność zatrudnieniowa i kosztowa podstawowych form aktywizacji zawodowej zrealizowanych przez samorządy powiatowe Wielkopolski w 2013 roku, WUP Poznań.


75


Tabela 10. Liczba uczestników i wartość projektów Priorytetu VI w subregionach a zmiany wskaźników w obszarze zatrudnienia.

Źródło: opracowanie własne; wartość całkowita projektów, które nie zostały przypisane do żadnego

z subregionów wynosi 69 654 342,91 zł, co stanowi 7,3% wartości wszystkich projektów w Priorytecie VI.

Pod względem wielkości wynagrodzeń można zauważyć, że w dwóch subregionach z większą liczbą uczestników oraz

wartością projektów, konińskim i kaliskim, odnotowuje się większy wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto. Naj-

większy przyrost wskaźnika liczby nowozatrudnionych bezrobotnych nastąpił w subregionie poznańskim, który znajdu-

je się na 5. miejscu w województwie wśród liczby uczestników VI Priorytetu PO KL. Jednocześnie subregiony o naj-

większej liczbie uczestników – koniński i kaliski, odnotowały najmniejszy wzrost wskaźnika, odpowiednio 1,9% i 1,2%.

Natomiast wskaźnik nowozatrudnionych pracujących wykazuje największą wartość dla subregionów o największej

liczbie uczestników, co może świadczyć o pozytywnym wpływie EFS na rynek pracy. Wyjątkami są subregion kaliski,

który mimo drugiego miejsca w województwie pod względem liczby uczestników działań wykazuje małą dynamikę

oraz subregion pilski, o ujemnej wartości wskaźnika.

3.2.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze zatrudnienia

na konkurencyjność województwa wielkopolskiego

W obszarze zatrudnienia jako region referencyjny zostało wybrane województwo dolnośląskie, które charakteryzuje

się wyższą pozycją niż Wielkopolska w rankingach konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej (European Innovation

Scoreboard, ranking Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych, ranking Instytutu Badań nad Gospodarką

Rynkową) oraz zbliżonym potencjałem endogennym mierzonym podstawowym czynnikiem konkurencyjności. Woje-

wództwo dolnośląskie podobnie jak województwo wielkopolskie charakteryzuje się korzystną rentą położenia. Region

leży w strategicznym miejscu Polski i Europy, na przecięciu szlaków komunikacyjnych wschód - zachód i północ - połu-

dnie. Od zachodu graniczy on z Niemcami, od południa z Republiką Czeską. Wrocław posiada atrakcyjną lokalizację w

europejskiej przestrzeni gospodarczej ze względu na bliską odległość do stolic sąsiednich krajów europejskich oraz

innych większych ośrodków miejskich131

.

Podobnie jak województwo wielkopolskie Dolny Śląsk charakteryzuje się jednym z najwyższych potencjałów ludno-

ściowych i gęstością miast oraz poziomem urbanizacji. Gęstość zaludnienia wynosi 144 osób na km2. W 91 miastach

regionu zamieszkuje 70,5% ogółu ludności. Z ogólnej powierzchni województwa 29,5% przypada na lasy i grunty leśne,

a 49,5% na użytki rolne132

.

131 Łaźniewska, E., Nowak, P., 2010, Konkurencyjność gospodarek w ujęciu regionalnym, w: Gorynia, M., Łaźniewska, E. (red.), Kom-pendium wiedzy o konkurencyjności, PWN Warszawa. 132 Dane GUS.

subregion

Liczba

uczestników

działań

Priorytetu VI

Wartość całkowita

projektów Priorytet VI

Zmiana stopy

bezrobocia 2006-

2012

Zmiana

przeciętnego

wynagrodzenia

2006-2013

Zmiana liczby

nowo-

zatrudnionych

bezrobotnych

Zmiana liczby

zatrudnionych

(pracujących)

źródło

danych dane PEFS Dane KSI SIMIK GUS BDL GUS BDL GUS BDL

Urząd

Statystyczny w

Poznaniu

pilski 24 039 174 673 598,63 zł 1,3% 17% 5,2% -8,3%

poznański 21 245 87 350 638,87 zł 1,0% 44% 11,3% 14,7%

m. Poznań 9 464 55 887 819,21 zł 1,0% b.d. 1,2% 5,3%

leszczyński 27 874 111 702 667,95 zł 2,5% 30% 4,6% 5,1%

koniński 36 923 271 474 566,79 zł 1,2% 46% 1,9% 8,9%

kaliski 35 569 186 291 258,39 zł 2,0% 43% 1,2% 1,8%


76


Województwo dolnośląskie jest – w podobnym stopniu jak województwo wielkopolskie – policentryczne. Do obszarów

aktywności gospodarczej należą główne miasta stanowiące siłę napędową gospodarki, w tym Wrocław, miasta Legnic-

ko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego, Legnica, Jelenia Góra, Zgorzelec, Wałbrzych, Świdnica i Kłodzko133

.

Pod względem potencjału ludnościowego województwo dolnośląskie cechuje się ujemnym przyrostem naturalnym.

Struktura demograficzna, z uwzględnieniem liczby osób w wieku produkcyjnym, jest jednak korzystna i przekracza

średnią krajową, podobnie jak w Wielkopolsce. Podobnie też struktura ludności ze względu na wykształcenie jest

zbliżona, biorąc pod uwagę dwie newralgiczne dla Wielkopolski cechy: odsetek osób z wykształceniem wyższym i z

wykształceniem zawodowym.

Województwo dolnośląskie cechuje się wyższą niż w Wielkopolsce chłonnością rynku i jakością życia ludności mierzo-

ną dochodem rozporządzalnym na osobę. Wysokość PKB per capita również jest wyższa w omawianym okresie, ale

podobnie jak wysokość PKB w Wielkopolsce należy do najwyższych w kraju, znacznie przekraczając średnią krajową. W

okresie 2007-2013 województwo dolnośląskie cechowało się szybszą dynamiką wzrostu kontekstowych czynników

konkurencyjności niż województwo wielkopolskie, np. PKB na mieszkańca wzrósł o 34% w stosunku do 28% w regionie

wielkopolskim. Relatywnie szybko wzrastała też produktywność pracy mierzona wartością dodaną brutto na miesz-

kańca (województwo dolnośląskie jest zdecydowanym liderem w kraju w tym zakresie). Województwo dolnośląskie

jest też – obok mazowieckiego – najbardziej atrakcyjnym rynkiem pracy w kraju. Saldo migracji międzywojewódzkich

było dodatnie w obu województwach i wzrosło na Dolnym Śląsku w 2013 roku o 589% w stosunku do 2007 roku,

podczas gdy Wielkopolska odnotowała spadek o 47%. Stopa bezrobocia wzrastała wolniej niż w Wielkopolsce. Woje-

wództwo dolnośląskie cechuje się jednym z najniższych udziałem bezrobotnych absolwentów w liczbie bezrobotnych

ogółem (4,4% w roku 2013 wobec 6,7% w województwie wielkopolskim). Liczba osób bezrobotnych przypadających na

1 ofertę pracy jest w województwie dolnośląskim o 20% niższa niż w województwie wielkopolskim134

.

Wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami należy w województwie dolnośląskim do jednych z najniższych

w kraju (18% wobec 20% w kraju i 24% w Wielkopolsce). Niemniej liczba takich osób przypadająca na jedną ofertę

pracy jest niższa od średniej krajowej i porównywalna z liczbą bezrobotnych niepełnosprawnych przypadających na

jedną ofertę pracy w Wielkopolsce (odpowiednio 33 i 31 osób). Skuteczność zatrudnieniową osób niepełnosprawnych

na Dolnym Śląsku można wytłumaczyć licznymi programami skierowanymi na zwiększenie potencjału osób niepełno-

sprawnych na rynku pracy. Są to: współfinansowanie działalności Zakładów Aktywności Zawodowej, zwiększenie za-

trudnienia osób niepełnosprawnych w instytucjach publicznych na Dolnym Śląsku, realizacja projektu systemowego w

ramach PO KL „Sprawni w pracy” wprowadzającego instytucję osobistego asystenta do systemu wsparcia takich osób,

wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów niepełnosprawnych, realizacja projektu „Razem w pełni sprawni” doty-

czącego uwrażliwienia uczniów i nauczycieli na tematykę niepełnosprawności.

W latach 2007-2013 liczba bezrobotnych osób w wieku 18-24 lata rosła wolniej niż w kraju i w Wielkopolsce (odpo-

wiednio 18% w dolnośląskim w stosunku do 21% w Wielkopolsce i 27% w kraju). Szybciej spadała też liczba bezrobot-

nych osób w wieku 45-54 lata (odpowiednio 21%, 8% i 6%). Bezrobocie osób z wyższym wykształceniem rosło w wo-

jewództwie dolnośląskim wolniej niż w Wielkopolsce, mimo relatywnie większej bezwzględnej liczby tej kategorii

(liczba takich osób wzrosła odpowiednio o 215% w dolnośląskim i 221% w Wielkopolsce). Mimo iż województwo dol-

nośląskie nie jest konkurencyjne wobec województwa wielkopolskiego w zakresie wskaźnika zatrudnienia ogółem, to

jednak trzeba odnotować rekordowo wysoki wzrost wskaźnika zatrudnienia mieszkańców obszarów wiejskich (odpo-

wiednio 10% do 2% w kraju i 5% w Wielkopolsce)135

.

Wyższa jest także wartość pracy na Dolnym Śląsku. Co prawda przeciętne wynagrodzenie rosło w tempie zbliżonym do

tempa województwa wielkopolskiego, niemniej wartość bezwzględna przeciętnego wynagrodzenia przekraczała śred-

nią krajową, a więc i średnią dla Wielkopolski. Wartość wskaźnika „osoby fizyczne prowadzące działalność gospodar-

133 Raport regionalny – województwo dolnośląskie, prof. dr hab. inż. Janusz Zaleski, 2011; dokument opracowany na potrzeby przygo-towania Strategii Rozwoju Polski Zachodniej. 134 Analizy na podstawie danych GUS. 135 Na podstawie danych GUS BDL.


77


czą na 100 osób w wieku produkcyjnym” jest na Dolnym Śląsku niższa niż w Wielkopolsce, plasuje się jednak powyżej

średniej krajowej przy tempie wzrostu właściwym dla Wielkopolski136

.

Analiza kryteriów wyboru projektów wskazuje, że w województwie dolnośląskim i wielkopolskim stosowano podobne

kryteria, które przede wszystkim ukierunkowane były na zaspokojenie potrzeb grup najbardziej problemowych. Ziden-

tyfikować można jednak też takie kryteria, które przyczyniały się do wzmacniania konkurencyjności.

Z wywiadów z przedstawicielami regionu referencyjnego oraz uczestnikami panelu ekspertów, a także literatury

przedmiotu137

wynika, że konkurencyjność regionu w obszarze zatrudnienia będzie budować, poza ukierunkowaniem

wsparcia na wzmacnianie potencjału ośrodków wzrostu, także realizacja projektów kompleksowo wspierających osoby

bezrobotne, w tym w nabyciu nie tylko wiedzy teoretycznej, ale też praktycznej, szczególnie w cenionych na rynku

umiejętności kluczowych (np. ICT). Szczególnie istotne dla budowania konkurencyjności regionów jest również

wzmacnianie zatrudnialności w branżach określonych jako kluczowe oraz w przedsiębiorczości innowacyjnej. Na kon-

kurencyjność regionu w obszarze zatrudnienia będzie wpływać w związku z tym stosowanie kryteriów wyboru projek-

tów:

Promujących indywidualne i jednocześnie kompleksowe podejście do wspierania uczestników, co sprzyjać

będzie zwiększeniu efektywności zatrudnieniowej, a tym samym konkurencyjności zasobów ludzkich,

Wspierających nabycie przez uczestnika doświadczenia zawodowego,

Promujących projekty zakładające wykorzystanie nowoczesnych technologii i budowanie kompetencji ICT,

Wspierających zatrudnialność w branżach kluczowych dla regionu oraz w zawodach deficytowych,

Wzmacniających efekty projektów poprzez zawiązywanie partnerstw,

Wspierających rozwój przedsiębiorczości innowacyjnej.

Poniżej wskazano kryteria Priorytetu VI wspierające konkurencyjność województwa wielkopolskiego w obszarze za-

trudnienia. Wskazano również kryteria stosowane w komponencie regionalnym PO KL w województwie referencyj-

nym, przy czym wybrano wyłącznie takie kryteria, których nie zastosowano w Wielkopolsce, a które mogą stanowić

dobrą praktykę do stosowania w przyszłości.

Tabela 11. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze zatrudnienia.

Województwo wielkopolskie Województwo referencyjne – dolnośląskie

KRYTERIUM DOSTĘPU: W ramach projektu zastosowane są następujące instrumenty wsparcia w odniesieniu do każdego uczestnika projektu: szkolenia, pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe oraz Beneficjenci są zobowiązani do zapewnienia minimum 50,00% uczestnikom projektu realizację stażu/praktyki zawodowej lub subsydiowanego zatrudnienia (kompleksowość wsparcia) (6.1.1).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: W ramach projektu zastosowane są co najmniej dwa różne instrumenty wsparcia w odniesieniu do każdego uczestnika projektu (kompleksowość wsparcia) (6.2).

UZASADNIENIE: Kompleksowość wsparcia zwiększy szanse uczestników na podjęcie stałego zatrudnienia.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: W przypadku jeśli projekt przewidu-je szkolenia zawodowe (…), szkolenia są prowadzone z zakresu: branż o największym potencjale rozwojowym lub branż strate-gicznych dla Dolnego Śląska: branż, w których wykonuje się zawody związane z tzw. „zielonymi miejscami pracy”; zawodów związanych z opieką nad osobami w wieku starszym i z potrze-bami osób starszych; branż, które zostaną określone jako przy-szłościowe/rozwojowe/strategiczne dla regionalnego rynku pracy w badaniach prowadzonych w projekcie systemowym pn. Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji w ramach Poddziałania 6.1.2, lub w projektach badawczych realizowanych w Priorytecie VIII; branż, w których wykonuje się zawody wynika-jące z potrzeb lokalnego rynku pracy zidentyfikowane na pod-stawie ogólnodostępnych danych (6.1.1).

UZASADNIENIE: Kryterium ma na celu podniesienie kwalifikacji uczestników projektów w branżach zidentyfikowanych jako branże o największym potencjale rozwojowym i/lub branże strategiczne dla Dolnego Śląska.

KRYTERIUM DOSTĘPU: Każdy uczestnik projektu musi być objęty KRYTERIUM: Projektodawca nawiąże/nawiązał współpracę z

136 Na podstawie danych GUS BDL. 137 Przegląd podstawowych pojęć w zakresie innowacji i konkurencyjności regionalnej, Prof. dr hab. Janusz Kot, Akademia Świętokrzy-ska.


78



Indywidualnym Planem Działania (6.1.1, 6.1.3, 6.2).

UZASADNIENIE: Aktywizacja zawodowa jest procesem złożonym, obejmującym oddziaływanie w różnych sferach funkcjonowania człowieka i wymagającym trwałego, zintegrowanego podejścia w ramach realizowanego projektu. Uzasadnione jest zatem stoso-wanie możliwie szerokiego wachlarza usług aktywizacyjnych.

pracodawcą/ami oraz dostosuje wsparcie szkoleniowe przewi-dziane w projekcie do jego/ich konkretnych potrzeb (6.1.1).

UZASADNIENIE: Kryterium ma na celu pobudzanie współpracy pomiędzy projektodawcami a regionalnymi pracodawcami, co powinno przyczynić się do zwiększenia efektywności realizowa-nych projektów. Jednocześnie dostosowanie wsparcia szkole-niowego udzielanego w ramach projektu pozwoli dopasować umiejętności uczestników projektu do potrzeb lokalnego rynku pracy.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt obejmuje szkolenia prowa-dzące do podniesienia, uzupełnienia lub zmiany kwalifikacji zawodowych bądź aktywizację w formie stażu/praktyki zawodo-wej czy subsydiowanego zatrudnienia z zakresu zawodów zwią-zanych z tzw. zielonymi miejscami pracy lub z zakresu zawodów zidentyfikowanych jako najbardziej deficytowe (6.1.1).

UZASADNIENIE: Ukierunkowanie na branże dotyczące zielonej gospodarki oraz zawodów określonych jako deficytowe na obszarze danego powiatu mają znaczenie dla rozwoju gospodar-ki regionu.

KRYTERIUM DOSTĘPU: Projekt jest realizowany w partnerstwie (6.1.2).

UZASADNIENIE: Wypracowanie skutecznych mechanizmów współpracy pomiędzy urzędami pracy stanowi jeden z warunków podniesienia efektywności odejmowanych przez nie działań. Realizacja projektów w ostatnich latach pokazuje, że powiatowe urzędy pracy wykorzystują dostępne możliwości współpracy jedynie w ograniczonym zakresie, co niekorzystnie wpływa na efektywność działań aktywizacyjnych kierowanych do osób pozostających bez zatrudnienia.

KRYTERIUM: Grupę docelową w projekcie stanowią co najmniej w 10% osoby należące do jednej lub kilku z poniższych grup: pracownicy naukowi jednostek naukowych, pracownicy naukowi i naukowo-dydaktyczni uczelni, doktoranci, absolwenci uczelni (w okresie 12 miesięcy od daty ukończenia studiów) i studenci i jednocześnie rozpoczną one działalność gospodarczą typu spin off/spin out (6.2).

UZASADNIENIE: Kryterium umożliwi wykorzystanie dużego potencjału naukowo-badawczego regionu. Zachęcanie i tworze-nie warunków do podejmowania działalności gospodarczej przez osoby dysponujące specjalistyczną wiedzą w dziedzinach, które mogą stanowić podstawę do owocnej aktywności na rynku. Działalność gospodarcza typu spin off/spin out jest istotna dla rozwoju gospodarczego regionu.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zakłada rozwój społeczeń-stwa informacyjnego dzięki użyciu nowoczesnej technologii oraz zakłada kształcenie kompetencji kluczowych z uwzględnieniem ICT (6.3).

UZASADNIENIE: Kryterium zastosowane w celu zwiększenia umiejętności posługiwania się komputerem i oprogramowaniem informatycznym przez mieszkańców obszarów wiejskich.

Źródło: na podstawie analizy Planów Działań komponentu regionalnego PO KL województwa wielkopolskiego i dolnośląskiego


79


Stosowanie opisanych wyżej kryteriów było, zdaniem przedstawicieli regionu referencyjnego, istotne dla budowania

konkurencyjności Dolnego Śląska. Z drugiej strony ich zdaniem nie jest skutecznym rozwiązaniem zbytnie zawężanie

możliwych do realizacji interwencji, nakładanie zbyt wielu warunków i kryteriów strategicznych, gdyż ich nadmiar

może spowodować zbytnie ograniczanie wnioskodawców, a przez to nie pozwoli na lepsze dopasowanie projektów do

lokalnych potrzeb. Wystarczający wydaje się wymóg dostosowania narzędzi do potrzeb osoby bezrobotnej, a także

efektywność zatrudnieniowa. Skuteczności, poza stosowaniem odpowiednich kryteriów, powinno w latach 2014-2020

sprzyjać pro popytowe podejście do dystrybucji środków EFS, czyli wsparcie bezpośrednie dla osób udzielane z pozio-

mu RPO (w formie np. bonów szkoleniowych), gdzie odbiorca sam decyduje o wyborze usługi rozwojowej. W perspek-

tywie finansowej 2007-2013 problemem okazała się dominacja strony podażowej nad popytową, dystrybucja środków

za pośrednictwem instytucji szkoleniowych oraz niewielka liczba projektów kompleksowych, uwzględniających różne

typy wsparcia138

.

To co, wyróżnia województwo dolnośląskie, to ukierunkowanie Poddziałania 6.1.1 na branże o największym potencjale

rozwojowym lub branże strategiczne dla Dolnego Śląska, które zostaną określone jako przyszłościo-

we/rozwojowe/strategiczne dla regionalnego rynku pracy w badaniach prowadzonych w projekcie systemowym pn.

Obserwatorium Dolnośląskiego Rynku Pracy i Edukacji (kryterium strategiczne „W przypadku jeśli projekt przewiduje

szkolenia zawodowe (…), szkolenia są prowadzone z zakresu: branż o największym potencjale rozwojowym lub branż

strategicznych dla Dolnego Śląska (…)”).

Szczególnie skuteczne okazało się kładzenie nacisku na włączenie staży i praktyk jako niezbędnego elementu wsparcia

w działaniach skierowanych do bezrobotnych. Zdaniem przedstawiciela WUP w regionie referencyjnym, miało to

szczególnie pozytywny wpływ na wskaźnik zatrudnienia absolwentów. Wysoką wartość nabycia doświadczenia prak-

tycznego potwierdzają również rozmówcy z instytucji wielkopolskich oraz uczestnicy panelu ekspertów.

Wsparcie ukierunkowane na zakładanie działalności gospodarczej okazało się skuteczne i szczególnie adekwatne do

potrzeb w regionie referencyjnym w przypadku projektów skierowanych do wybranych grup osób - w ramach Poddzia-

łania 8.1.2 skierowano wsparcie do pracowników firm zagrożonych zwolnieniem (projekt systemowy szybkiego rea-

gowania w sytuacji, gdy działalność jakiegoś pracodawcy jest zagrożona), a poprzez realizację projektu systemowego

„Aktywizacja pracowników sektora oświaty na dolnośląskim rynku pracy” pracownicy oświaty z placówek planowa-

nych do zlikwidowania (głównie ponadgimnazjalnych) mogą zdobyć dodatkowe wykształcenie, przekwalifikować się

lub dostać dotację na własną firmę. Są to przykłady wsparcia o tyle skuteczne, gdyż zapobiegają wypadnięciu osób z

rynku pracy przy jednoczesnym ukierunkowaniu wsparcia na szczególnie zagrożone obszary. Zdaniem przedstawiciela

Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, działania skierowane do osób zagrożonych zwolnieniem są

dodatkowo skuteczniejsze, gdyż jest to grupa osób o wyższym potencjale, niż np. osoby bezrobotne, gdyż często zwal-

nia się pracowników młodszych, o najkrótszym stażu, którzy są bardziej kreatywni a ich pomysły na założenie działal-

ności są obiecujące.

O wysokim potencjale osób młodych jako przedsiębiorców wspomina również beneficjent PO KL w Wielkopolsce

realizujący projekty ukierunkowane na wsparcie start-upów w postaci inkubatora przedsiębiorczości. Inkubatory są

praktyczną szkołą prowadzenia biznesu dla takich nowo powstających firm. Zdaniem beneficjenta kluczowym elemen-

tem dla rozwoju oraz trwałości takich przedsięwzięć jest zewnętrzne wsparcie zarówno merytoryczne (doradztwo,

księgowość), jak i finansowe (fundusz zalążkowy).

Omawiając czynniki konkurencyjności regionów, nie można pominąć przewidywanych zmian w europejskiej i świato-

wej gospodarce w obszarze podaży pracy. Jak wynika z raportu Boston Consulting Group139

, niedobór pracowników w

najbliższych latach dotknie Niemcy (obok Brazylii i Szwajcarii). Niedobór w stosunku do potrzeb dla utrzymania dyna-

miki wzrostu gospodarczego sięgnie w 2020 roku w tym kraju 6%. Podaż pracy zmniejszy się z obecnych 43 mln do 37

mln w 2030 roku, co oznacza, że za 15 lat nasi zachodni sąsiedzi będą potrzebowali od 8,4 do 10 mln dodatkowych

pracowników. Jest to szczególna szansa dla przedsiębiorców z regionów przygranicznych oraz wszystkich współpracu-

138 Wnioski na podstawie prezentacji Nowa perspektywa EFS na bazie doświadczeń PO KL Paweł Chorąży, Dyrektor Departamentu Zarządzania EFS, MIR 2014 oraz wywiadu z przedstawicielem MIR. 139 The Global Workforce Crisis, Boston Consulting Group, lipiec 2014.


80


jących z firmami zagranicznymi. Warunkiem jest jednak np. dobra znajomość języka obcego oraz stosowanie w firmie

ICT w kontaktach z klientami i pośrednikami.

Z drugiej strony sytuacja wysokiej podaży pracy w Niemczech będzie stanowić zagrożenie dla jakości kapitału ludzkie-

go w Polsce, gdyż zachęcać będzie do wyjazdu za pracą za granicę szczególnie osoby młode, bardziej mobilne i lepiej

wykwalifikowane. Zważywszy, że wg raportu BCG, również Polskę dotknie niedobór pracowników (w 2020 r. będzie

nam brakować ok. 1 % osób w wieku produkcyjnym, a w 2030 r. prognozowany deficyt sięgnie już 24%), szczególnie

istotna staje się aktywizacja grup mniej mobilnych zawodowo – osób po 65. r.ż. oraz kobiet, a także zwiększenie pro-

duktywności pracy. Zdaniem przedstawiciela WUP w regionie referencyjnym, grupą o szczególnym potencjale zawo-

dowym, ale mniej skłonną do decyzji migracyjnych, są osoby po 45 r.ż.

Warunkiem szczególnym konkurencyjności jest wspominana już względna jednolitość Wielkopolski pod względem

układu urbanistycznego, a także bardzo dobre skomunikowanie. Województwo nie jest tak bardzo zróżnicowane jak

np. województwo dolnośląskie (obszar funkcjonalny Wrocławia oraz oddalone od ośrodków wzrostu obszary wiejskie

na południu województwa), co sprawia, że rynek pracy w województwie nie jest tak zróżnicowany, a ośrodki wzrostu

nie ograniczają się do jednego głównego miasta w regionie.

3.2.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze zatrudnienia

i wskazanie pożądanych kierunków działań zwiększających konkurencyjność

Na podstawie analiz wskaźników kontekstowych w obszarze Wielkopolski i innych regionów wskazać można mocne i

słabe strony województwa, które powinny być podstawą do planowania działań w perspektywie finansowej 2014-

2020.

Tabela 12. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze zatrudnienia.

ZATRUDNIENIE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

wysoki udział eksportu w województwie (3. miejsce w Polsce);

wysoka dynamika wzrostu osób z wykształceniem wyższym;

wysoki poziom zatrudnienia (2. miejsce w kraju);

najniższa w kraju stopa bezrobocia;

sprzyjający mobilności zawodowej układ urbanistyczny woje-

wództwa;

dodatnie saldo migracji międzywojewódzkich (choć z tenden-

cją malejącą.

niska specjalizacja produkcji/usług;

niewystarczająca dywersyfikacja produkcji/usług;

relatywnie niska innowacyjność – w odniesieniu nie tylko do

średniej europejskiej, ale także innych regionów Polski;

niska konkurencyjność w obszarze GOW;

niski udział osób z wykształceniem wyższym;

niska liczba studentów (spadek ich liczby);

małe zainteresowanie kształceniem ustawicznym;

niska produktywność pracy;

niski przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny;

niższa dynamika wzrostu płac w województwie w stosunku

do średniej dynamiki wzrostu dla kraju;

ujemne saldo migracji zagranicznych (5. miejsce w Polsce);

wzrost liczby gospodarstw domowych żyjących poniżej grani-

cy ubóstwa;

wzrost udziału tzw. pracujących ubogich.

Źródło: opracowanie własne

W perspektywie finansowej 2014-2020 działania EFS sprzyjać będą przede wszystkim budowaniu spójności, poprzez

jeszcze większą koncentrację na grupach defaworyzowanych – osoby młode, starsze, osoby z niepełnosprawnościami,

o niskich kompetencjach. Z drugiej strony kluczowy nacisk zostanie położony na efektywność zatrudnieniową, co

wymaga przede wszystkim dopasowania wsparcia, profili szkoleń do możliwości i potrzeb lokalnego rynku pracy. W

tym kontekście trafne będzie stosowanie kryteriów wyboru projektów wspierających zatrudnialność w branżach klu-

czowych dla regionu oraz w zawodach deficytowych.


81


Biorąc pod uwagę słabość regionu, jakim jest wzrost liczby osób tzw. ubogich pracujących, istnieje ryzyko, iż to zjawi-

sko będzie się pogłębiać. Zgodnie z kierunkami działania preferowanymi przez KE, wsparcie będzie kierowane do grup

w szczególnie trudnej sytuacji, a do takich nie kwalifikują się ubodzy pracujący. Przedstawiciel wielkopolskiej instytucji

wskazuje to na jedno z większych wyzwań dla okresu programowania 2014-2020. Szansą dla tej grupy będzie mogło

być wsparcie w obszarze kształcenia ustawicznego, gdyż są to przeważnie osoby o niewysokich lub niedostosowanych

kwalifikacjach, a także, w sposób pośredni, usługi społeczne pozwalające „ubogim pracującym” na odciążenie od

opieki nad osobami zależnymi.

3.3 EDUKACJA


w obszarze edukacji na konkurencyjność województwa wielkopolskiego

Działania komponentu regionalnego PO KL wpływały na konkurencyjność regionu w obszarze edukacji w zakresie:

a) Upowszechniania edukacji przedszkolnej,

b) Poprawy jakości nauczania w szkolnictwie ogólnym,

c) Zwiększenia adaptacyjności szkół zawodowych w zakresie adaptacyjności programów nauczania do wyma-

gań rynku pracy.

Upowszechnianie edukacji przedszkolnej

W ramach Poddziałania 9.1.1 Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej łącznie

wsparto 243 ośrodki przedszkolne, co stanowi łącznie 3% wszystkich przedszkoli działających w regionie wielkopol-

skim. Efekty realizacji działań świadczą jednak o dużym oddziaływaniu interwencji na upowszechnianie i podniesienie

jakości edukacji przedszkolnej na obszarach wiejskich140

(81,1% uczestników Poddziałania 9.1.1 pochodzi z takiego

obszaru).

Analiza rozmieszczenia projektów wskazuje na to, iż kierunek wsparcia odpowiadał zdiagnozowanym deficytom upo-

wszechnienia edukacji przedszkolnej w konkretnych lokalizacjach. Odpowiadał także ruchom migracyjnym i tenden-

cjom osiedleńczym ludności regionu, przyczyniając się do zwiększenia spójności terytorialnej w modelu dyfuzyjno-

absorpcyjnym, co korzystnie będzie wpływać również na konkurencyjność regionów poprzez wsparcie obszarów w

wyższym potencjale dyfuzyjnym. Jak wynika z badania ilościowego wśród beneficjentów projektów, wsparcie w dużym

stopniu przyczyniło się do zaspokojenia potrzeb lokalnych pod względem liczby miejsc w przedszkolach (zadeklarowało

tak prawie 82% respondentów).

Realizacja projektów z Poddziałania 9.1.1 PO KL umożliwiła wyrównywanie szans dzieci w dostępie do zajęć dodatko-

wych (zajęcia z logopedii, gimnastyki korekcyjnej, rytmika, zajęcia ruchowe, muzyczne i języka angielskiego). Realizo-

wane były również zajęcia specjalistyczne, rehabilitacyjne, wymagające pracy terapeutów, integracyjne141

. Całe to

spektrum wsparcia pozytywnie wpływa na budowanie przyszłego kapitału ludzkiego wysokiej jakości. Na takie korzyści

wskazują przedstawiciele placówek objętych wsparciem (wpływ projektu na wyrównanie dostępu dzieci do kolejnych

poziomów edukacji oceniono średnio na 3,8142

). Jednocześnie jednak nie widzą przełożenia efektów projektów na

poprawę mobilności rodziców dzieci uczęszczających do placówek – wpływ projektu na poprawę możliwości podjęcia

edukacji albo zatrudnienia przez rodziców dzieci oceniono nisko – średnio na 2,0143

. Takie zjawisko należy tłumaczyć

tym, iż możliwość oddania dziecka do przedszkola jest jedynie jednym z wielu elementów działających na korzyść

mobilności zawodowej.

140 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013. 141 Ocena wykorzystania środków komponentu regionalnego PO KL na realizację przez gminy województwa wielkopolskiego zadań związanych z edukacją publiczną, ASM, 2014. 142 Badanie CATI wśród uczestników instytucjonalnych wsparcia; skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu, 1 - bardzo mały wpływ a 5 oznacza bardzo duży wpływ. 143 Bezpośrednim celem upowszechniania edukacji przedszkolnej nie było zwiększenie aktywności zawodowej rodziców, niemniej ten aspekt należy traktować jako możliwy do osiągnięcia długofalowy efekt interwencji. W PO KL wskazuje się, iż zwiększanie liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym jest warunkiem zarówno dalszego rozwoju dzieci, jak i większej zdolności do zatrudnienia rodziców.


82


Edukacja ogólna

W ramach Poddziałania 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji

oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych wsparciem objęto łącznie 870 szkół144

(podstawowych, gimna-

zjów i ponadgimnazjalnych prowadzących kształcenie ogólne) w zakresie programów rozwojowych co stanowi łącznie

41,13% wszystkich szkół tego

typu w regionie145

. Zasięg bez-

pośredniego oddziaływania

komponentu regionalnego

PO KL należy więc uznać za

znaczący, dodatkowo biorąc

pod uwagę pozytywne zjawisko

rozlewania się efektów pro-

tów na szkoły nie biorące udzia-

łu we wsparciu (patrz wyniki

badania ilościowego w dalszej

części rozdziału). Jeszcze więk-

szym oddziaływaniem niż w

edukacji ogólnej, cechowało się

wsparcie szkół zawodowych w

ramach Działania 9.2 PO KL

Podniesienie atrakcyjności i

jakości szkolnictwa zawodowe-

go. Łącznie wsparciem w zakresie programów rozwojowych objęto 70,05% szkół zawodowych w regionie. Zdecydowa-

nie mniejsza ich liczba (27,54% wszystkich szkół) zdecydowała się na współpracę z przedsiębiorstwami podczas wdra-

żania programów rozwojowych146

.

Dodatkowo aż 40% szkół z Poddziałania 9.1.2 oraz Działania 9.2 objętych badaniem ilościowym wskazuje na efekty

mnożnikowe wsparcia programów rozwojowych poprzez poprawę jakości nauczania w innych szkołach niż objęte

projektem. Odbywało się to głównie poprzez adaptację rozwiązań wdrażanych w ramach projektu oraz wymianę

doświadczeń między nauczycielami. Wynik ten należy uznać za zadowalający, biorąc pod uwagę czynnik zagrażający,

na który zwracali uwagę przedstawiciele Kuratorium Oświaty w Poznaniu, jakim jest silne konkurowanie szkół między

sobą.

Analizując wpływ na konkurencyjność szkół w ujęciu lokalnym widać, że projekty dotyczące edukacji ogólnej miały

oddziaływanie przede wszystkim na grupy szkół w jednym powiecie/ gminie – prawie 71% beneficjentów wskazało, że

projekt obejmował wszystkie szkoły na danym terenie. W przypadku edukacji zawodowej co drugi projekt obejmował

część szkół w gminie/powiecie, a prawie 40% pojedynczą placówkę.

Realizowane projekty Poddziałania 9.1.2 PO KL w najczęściej dotyczyły zajęć dodatkowych dla uczniów, zarówno tych z

problemami w nauce, jak i pozostałych. Negatywnie należy ocenić zbyt rzadko stosowane doradztwo edukacyjno-

zawodowe dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Eksperci oraz edukatorzy wskazują na potrzebę

doradztwa zawodowego na niższych poziomach edukacji, począwszy od gimnazjum, a także w szkolnictwie zawodo-

wym. W żadnej z badanych szkół kształcenia ogólnego nie podjęto w ramach projektów bezpośrednich kontaktów

uczniów z rynkiem pracy poprzez staże zawodowe realizowane u pracodawców147

.

Wysoko należy ocenić trwałość projektów – 75% przedstawicieli placówek kształcenia ogólnego i 67% zawodowego

deklaruje, że po zakończeniu realizacji projektu podjęli działania zbliżone do tych zrealizowanych w projekcie, a odpo-

144 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013. 145 Ibidem. 146 Ibidem. 147 Na podstawie wyników badania CATI wśród szkół uczestniczących w projektach Poddziałania 9.1.2 PO KL.

Wykres 17. Formy wsparcia stosowane w projektach Poddziałania 9.1.2 oraz Działania 9.2

Źródło: CATI z beneficjentami instytucjonalnymi, n=45

69%

62%

22%

13%

7%

4%

Dodatkowe zajęcia dydaktyczno-wyrównawczedla uczniów z problemami

Dodatkowe zajęcia (pozalekcyjne i pozaszkolne)dla uczniów (poza wyrównawczymi)

Opieka pedagogiczno-psychologiczna dlauczniów

Doradztwo edukacyjno-zawodowe dla uczniów

Nowe, innowacyjne formy nauczania i oceniania

Staże zawodowe realizowane u pracodawców


83


wiednio 87% i 67% szkół wykorzystuje się w codziennej pracy narzędzia lub rozwiązania wypracowane w trakcie pro-

jektu.

Wykres 18. Ocena wpływu wsparcia Poddziałania 9.1.2.

Źródło: CATI z beneficjentami instytucjonalnymi, n=30, skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu,

1 - bardzo mały wpływ, a 5 oznacza bardzo duży wpływ

Przedstawiciele szkół widzą pozytywne efekty wsparcia, szczególnie w obszarze poprawy wyników w nauce oraz roz-

woju kompetencji kluczowych uczniów, co można ocenić jako pozytywny wkład EFS w budowanie konkurencyjności

kapitału ludzkiego, a także samego regionu. Konkurencyjność samych placówek szkolnych również wzrosła, aczkolwiek

w przypadku edukacji zawodowej w nie-

wielkim stopniu, poprzez rozszerzenie

oferty edukacyjnej, która, co ważne z punk-

tu widzenia trwałości, jest utrzymywana po

zakończeniu dofinansowania.

Powiązanie edukacji z rynkiem pracy

W przypadku Działania 9.2 widać pozytyw-

ne efekty kryteriów wyboru projektów w

postaci włączenia wymogu realizacji działań

zw. z doradztwem zawodowym dla uczniów

oraz nastawionych na współpracę z przed-

siębiorstwami do kryteriów nie strategicz-

nych (jak to miało miejsce do 2011 roku),

ale kryteriów dostępu.

Dodatkowym czynnikiem wzmacniającym

konkurencyjność było sformułowanie kryte-

rium strategicznego w 2012 roku - grupą

docelową w projekcie są wyłącznie ucznio-

wie kształcący się w zawodach w branżach

o kluczowym znaczeniu dla rozwoju gospo-

darki regionu tj. nieruchomości i budownic-

two, przemysł, transport i logistyka, telekomunikacja i informatyka, finanse, motoryzacja, surowce i energetyka.

Projekty w dużym stopniu wpłynęły na nawiązanie i/lub pogłębienie współpracy z przedsiębiorcami oraz zwiększyły

szanse uczniów na rynku pracy. W niewystarczającym stopniu jednak wsparcie edukacji zawodowej przyczyniło się do

4,4

4,2

4,0

4,0

3,8

3,4

3,4

3,0

1,9

4,2

3,7

3,9

4,8

3,9

3,9

3,7

3,5

2,8

Osiąganie przez uczniów lepszych wyników wnauce

Rozszerzenie oferty edukacyjnej szkoły

Poprawa relacji między n-lami i uczniami

Rozwój kompetencji kluczowych u uczniów

Zwiększenie zaangażowania n-li w pracę w szkole

Podejmowanie przez uczniów dalszej edukacji

Poprawa jakości zarządzania placówką

Zmniejszenie poziomu absencji uczniów

Zwiększenie liczby uczniów w placówceDziałanie 9.2

Poddziałanie 9.1.2

Wykres 19. Ocena wpływu Poddziałania 9.1.2 oraz Działania 9.2.

Źródło: CATI z beneficjentami instytucjonalnymi, n=45, skala 0-5, gdzie 0 oznacza

brak wpływu, 1 - bardzo mały wpływ a 5 oznacza bardzo duży wpływ

2,6

1,8

2,0

1,7

2,8

4,5

4,2

4,1

3,9

3,7

Zwiększenie szansuczniów na rynku pracy

Zwiększenie poziomuzatrudnialności

absolwentów szkoły

Nawiązanie współpracymiędzy szkołą na

przedsiębiorcą/ami

Pogłębienie współpracymiędzy szkołą na

przedsiębiorcą/ami

Lepsze dopasowanieoferty edukacyjnej dopotrzeb rynku pracy

Działanie 9.2 Poddziałanie 9.1.2


84


lepszego dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, co wiązać należy z faktem, iż projekty w niewielkim

stopniu miały przełożenie na rozszerzenie tej oferty.

W odniesieniu do edukacji ogólnej (Poddziałanie 9.1.2) znacznie mniejszy wpływ wsparcia na kwestie zatrudnialności

oraz dopasowania do potrzeb rynku pracy należy tłumaczyć niewielkim stopniem powiązania między tymi dwoma

obszarami, ze względu na poziom i kierunek edukacji.

Spośród tych placówek, które w projektach zakładały współpracę z pracodawcami, 74% kontynuuje ją po zakończeniu

projektów, co z punktu widzenia szans na zatrudnienie absolwentów jest szczególnie pozytywne, albowiem średnio co

czwarty uczestnik projektu uczestniczący w stażach znalazł później zatrudnienie u tego pracodawcy (dane z CATI).

Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych

W Poddziałaniu 9.1.3 Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych, wdrażanym w trybie systemowym,

zgodnie z danymi PEFS na 23 lipca 2014 roku, objęto wsparciem 3 011 osób, głównie kobiet (66%), mieszkańców ob-

szarów wiejskich (63%). Największa liczba stypendystów pochodzi z powiatu kaliskiego (14% wszystkich uczestników;

na drugim miejscu jest powiat ostrowski 7%). Analiza Planów Działań oraz regulaminu stypendialnego określającego

zasady rekrutacji, warunki i tryb przyznawania stypendiów wskazuje na ukierunkowanie Poddziałania z jednej strony

na wyrównywanie szans (wsparcie kierowane jest do osób, których niekorzystna sytuacja materialna stanowi barierę

w rozwoju edukacyjnym), a z drugiej na wzmacnianie konkurencyjności (poprzez przeznaczanie stypendiów dla szcze-

gólnie uzdolnionych uczniów w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych i technicznych, ocenianych jako kluczowe

dla budowania konkurencyjnego kapitału ludzkiego)148

.

Wzmacnianie kompetencji zawodowych nauczycieli (Działanie 9.4)

Działanie 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty miało na celu podniesienie kwalifikacji kadr oświaty.

Jak wynika ze Sprawozdania z realizacji komponentu regionalnego PO KL za 2013 rok, bezpośrednim wsparciem objęto

790 nauczycieli kształcenia zawodowego, co stanowi 9% całej populacji. Biorąc pod uwagę również nauczycieli kształ-

cenia ogólnego należy podkreślić, że łącznie wsparciem objęto 7 091 nauczycieli, co stanowi 4% wszystkich nauczycieli

nauczających w szkołach objętych wsparciem.

Wyniki badania ilościowego wskazują na bardzo pozytywne oceny efektów Działania 9.4. Korzyści odczuli nie tylko

zarządzający placówką (w postaci rozszerzenia oferty edukacyjnej i podniesienia jej jakości), ale również sami nauczy-

ciele w postaci wzmocnienia ich pozycji jako pracownika. Dodatkowo – wypracowane w wyniku projektu narzędzia,

rozwiązania i techniki, są stosowane we wszystkich placówkach po zakończeniu finansowania.

Wykres 20. Ocena wpływu projektów z Działania 9.4.

Źródło: CATI z beneficjentami, skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu, 1 - bardzo mały wpływ a 5 oznacza bardzo duży wpływ

Niewątpliwie świadczy to o wysokim dopasowaniu wsparcia do potrzeb, aczkolwiek przedstawiciele Kuratorium

Oświaty w Poznaniu mają nieco bardziej krytyczne spojrzenie na przełożenie uczestnictwa w projekcie na jakość pracy

nauczycieli i oferty edukacyjnej. Wskazują, iż nadal problemem pozostają niewystarczające kompetencje metodyczne

148 Plany Działań dla Priorytetu IX na lata 2007-2013 oraz Regulamin stypendialny określający zasady rekrutacji, warunki i tryb przy-znawania stypendiów w roku szkolnym 2011/2012 dla uczniów szczególnie uzdolnionych, w ramach projektu pt.: „Wielkopolski program stypendialny dla uczniów szczególnie uzdolnionych”.

4,4 4,3 4,3 4,1 4,1 3,3 3,2

1,0

rozwójumiejętnościosobistychnauczycieli

poprawamobilnościzawodowejuczestnika

zwiększenietrwałości

zatrudnienia /utrzymanie

zatrudnienia

wypracowanienowoczesnych

narzędziedukacyjnych

poprawajakości ofertyedukacyjnej

placówki

rozszerzenieoferty

edukacyjnej

poprawaorganizacji

pracy szkoły

zwiększenieliczby uczniów/

studentów


85


nauczycieli, a także psychologiczne i komunikacyjne. Również umiejętności w zakresie ICT wymagają ciągłego podno-

szenia, na co wskazują przykłady, kiedy nauczyciel mimo uczestnictwa w projekcie, nie potrafi wykorzystać na lekcji

wszystkich możliwości tablicy multimedialnej, używając jej jedynie do wyświetlania treści i obrazów. Przedstawiciele

Kuratorium Oświaty w Poznaniu oceniają także, iż kluczowe jest praktyczne przećwiczenie nabytej wiedzy, na co w

niewystarczającym stopniu pozwalają preferowane przez nauczycieli krótkie formy kształcenia149

. Analiza wniosków o

dofinansowanie wskazuje na duży udział właśnie krótkich form kształcenia w zakresie kompetencji psychologicznych,

pedagogicznych i kompetencji kluczowych, niezbędnych do realizacji programu rozwojowego. W działaniach doskona-

lenia zawodowego nauczycieli niedostateczny nacisk położony jest na rozwijanie umiejętności i przekazywanie wiedzy

praktycznej150

. Dodatkowym czynnikiem obniżającym efektywność wsparcia jest system awansu zawodowego nauczy-

cieli będący jednym z głównych motywatorów dla doskonalenia zawodowego w przypadku młodszych stażem nauczy-

cieli; a równocześnie po osiągnięciu najwyższego stopnia awansu (co może nastąpić już po 10 latach pracy) motywacja

nauczycieli do doskonalenia zdecydowanie się obniża151

. Potwierdzają to również spostrzeżenia przedstawicieli Kura-

torium Oświaty w Poznaniu.

Wpływ wsparcia na zwiększenie skali kształcenia ustawicznego w regionie można określić jako znaczący. Kierunek

oddziaływania przebiegał jednak w stronę nieistotnego statystycznie zmniejszenia odsetka osób w wieku 25-64 lata,

uczestniczących w kształceniu i szkoleniu (0,41%). Łącznie w projektach Działania 9.3 oraz Działania 9.6 PO KL uczest-

niczyło 8 279 osób na koniec okresu objętego ewaluacją. Swoje kompetencje w obszarze ICT i języków obcych podnio-

sły 1 462 osoby. Zaledwie 523 skorzystały z doradztwa w zakresie pożądanego kierunku podnoszenia kwalifikacji.

Podstawową motywacją do udziału w projektach realizowanych w ramach PO KL, wskazywaną przez uczestników tych

działań, była możliwość skorzystania z bezpłatnej lub dofinansowanej usługi.

Szkolne formy kształcenia ustawicznego cieszą się bardzo niską popularnością w odróżnieniu od kształcenia oferowa-

nego w formie pozaszkolnej, wśród których najpopularniejsze były kursy oraz szkolenia, a także warsztaty. Mieszkańcy

Wielkopolski uczestniczący w kształceniu ustawicznym wybierali działania bardziej skoncentrowane, doraźne, nieab-

sorbujące czasu ani pieniędzy152

.

Wśród pracodawców największą popularnością

cieszyły się takie formy kształcenia jak: kursy, szkole-

nia specjalistyczne, warsztaty i studia podyplomowe.

Największą popularnością cieszyło się więc kształce-

nie uzupełniające. Najwyższe oceny uzyskały szkole-

nia pozwalające na zdobycie uprawnień do obsługi

maszyn i urządzeń, a preferowane przez mieszkań-

ców kursy językowe oraz szkolenia w zakresie tech-

nologii teleinformatycznych oceniane były znacznie

niżej.

Wyniki badania ilościowego wśród beneficjentów

zarówno Działania 9.6, jak i 9.3, wskazują jedno-

znacznie na bezpośrednie korzyści dl a uczestników w

postaci uzyskania lub podniesienia kwalifikacji oraz

umiejętności osobistych, jak też pośrednie, takie jak

podejmowanie przez uczestników dalszego kształce-

nia po zakończeniu projektów, ale też zwiększające

149 Na preferowanie krótkich form kształcenia wskazują też autorzy opracowań: Organizacja i finansowanie kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli - Informacja o wynikach kontroli NIK, 2011 oraz Raport o stanie edukacji 2013 – Liczą się nauczyciele, Insty-tut Badań Edukacyjnych 2014. 150 Ewaluacja modernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli – projekt system doskonalenia nauczycieli oparty na ogólnodo-stępnym kompleksowym wspomaganiu szkół, Poddziałanie 3.3.1 PO KL, Ośrodek Rozwoju Edukacji 2014. 151 A. Wiłkomirska, A. Zielińska, Ocena systemu awansu zawodowego nauczycieli w Polsce. Studium empiryczne, Wydawnictwo Uni-wersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013. 152 Ocena interwencji komponentu regionalnego PO KL w zakresie kształcenia ustawicznego, Ultex Ankieter, 2012.

Wykres 21. Ocena wpływu Działania 9.3 i 9.6

Źródło: CATI z beneficjentami n=25, skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak

wpływu, 1 - bardzo mały wpływ a 5 oznacza bardzo duży wpływ

4,3

4,3

4,3

3,9

3,8

4,6

4,3

4,2

4,1

4,1


uzyskanie/podniesienie/zmiana kwalifikacji zawod.


podejmowanie dalszegokształcenia

zwiększenie trwałościzatrudnienia

9.6. Upowszechnienie uczenia się dorosłych

9.3. Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznegow formach szkolnych


86


szanse osób na rynku pracy (poprawa mobilności zawodowej uczestnika, zwiększenie trwałości zatrudnienia).

Wpływ EFS na konkurencyjność subregionów województwa wielkopolskiego w obszarze edukacji

W obszarze edukacji przedszkolnej widać pozytywną zależność między wsparciem kierowanym do subregionów w

ramach Poddziałania 9.1.1 a odsetkiem dzieci w wieku 3-5 lat objętych edukacją przedszkolną. W regionie konińskim,

gdzie skierowano najwięcej środków oraz objęto wsparciem największą liczbę uczestników, odsetek ten wzrósł o

37 p.p., tym samym zmieniając pozycję z najniższej na 4. Mniej dynamiczne, ale również pozytywne zmiany odnoto-

wano w pozostałych subregionach.

Nie ma natomiast przełożenia wielkość i zakres wsparcia EFS na zmiany w wynikach egzaminów. We wszystkich subre-

gionach nastąpiło pogorszenie wyników egzaminu po szóstej klasie szkoły podstawowej oraz po ukończeniu gimna-

zjum - część humanistyczna i nieznaczne polepszenie wyników po ukończeniu gimnazjum - część matematyczno-

przyrodnicza153

. Nie ma prawidłowości między wsparciem EFS a dynamiką zmian wskaźników. Najlepsze wyniki osią-

gane są cały czas w największych skupiskach miejskich i w powiecie okalającym największe miasto w Wielkopolsce, tj.

w powiecie poznańskim. Wyniki z egzaminu gimnazjalnego także wskazują, że najlepsze rezultaty osiągane są w skupi-

skach miejskich.

3.3.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze edukacji

na konkurencyjność województwa wielkopolskiego

W obszarze edukacji regionem referencyjnym dla Wielkopolski jest województwo śląskie. Województwo to cechuje się

najwyższą atrakcyjnością inwestycyjną w Polsce, przy relatywnie niskiej innowacyjności, wysokimi nakładami inwesty-

cyjnymi (drugie miejsce w kraju, przy trzecim miejscu województwa wielkopolskiego), zbliżoną do województwa wiel-

kopolskiego liczbą podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców, jednym z najwyższych w kraju poziomem PKB

na mieszkańca i wartością dodaną brutto (ta sama klasa wielkości jak w województwie wielkopolskim). Region cechuje

się także zbliżoną do Wielkopolski strukturą ludności ze względu na wykształcenie ze szczególnym uwzględnieniem

osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i osób z wykształceniem wyższym. Renta położenia województwa

śląskiego jest również korzystna ze względu na przygraniczny charakter i najwyższą dostępność transportową w kraju.

Województwo śląskie charakteryzuje się zbliżonym do województwa wielkopolskiego przyrostem osób z wykształce-

niem wyższym oraz spadkiem liczby osób z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym w omawianym okre-

sie, zbliżoną stopą bezrobocia i jej dynamiką. Udział bezrobotnych absolwentów w liczbie bezrobotnych ogółem był

jednak niższy niż w kraju i w województwie wielkopolskim (odpowiednio: 5,1% i 5,6 do 6,7% w województwie wielko-

polskim) przy zbliżonej dynamice spadku. Przyrost liczby bezrobotnych w wieku 18-24 lata był w obu województwach

zbliżony, niższy był jednak w województwie śląskim przyrost liczby bezrobotnych z wykształceniem zasadniczym za-

wodowym (odpowiednio 21% i 31% w województwie wielkopolskim).

Oba województwa cechowały się zbliżonym potencjałem pod względem liczby uczniów, nauczycieli i szkół zarówno na

ogólnym poziomie kształcenia jak i na poziomie szkół zawodowych. W województwie śląskim można jednak odnoto-

wać większy niż w województwie wielkopolskim odsetek szkół z dostępem do internetu na wszystkich poziomach

kształcenia z wyjątkiem szkół zawodowych. Liczba miejsc w przedszkolach w województwie śląskim jest wyższa o 22%

od liczby miejsc w przedszkolach Wielkopolski. W przeliczeniu na liczbę dzieci dynamika przyrostu miejsc przedszkol-

nych w Wielkopolsce była co prawda szybsza niż w województwie śląskim w omawianym okresie (odpowiednio 36% i

23%), niemniej województwo wielkopolskie nadal jest mniej konkurencyjne niż województwo śląskie w tym zakresie.

Poziom upowszechnienia przedszkolnego dzieci w wieku 3-4 lata jest jednak zbliżony w obu województwach. W latach

2007-2013 województwo wielkopolskie zmniejszyło wyraźnie dystans wobec województwa śląskiego z 6% do 2%.

Biorąc pod uwagę wskaźnik upowszechnienia edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 4-5 lat można mówić o dynamicz-

nym zwiększeniu konkurencyjności województwa wielkopolskiego, które uzyskało lepszy wynik w tym obszarze od

Śląska w 2013 roku (odpowiednio 94% i 93%). Należy jednak podkreślić, że stopień upowszechnienia przedszkolnego

na wsi jest zdecydowanie niższy w Wielkopolsce niż na Śląsku (odpowiednio 71% i 94%)154

.

153 Między 2007 a 2013 rokiem. 154 Dane GUS BDL.


87


Biorąc pod uwagę edukację na szczeblu obowiązkowym i jej jakość należy podkreślić większy potencjał i większą kon-

kurencyjność województwa śląskiego w stosunku do województwa wielkopolskiego. Liczba kół pozalekcyjnych w

omawianym okresie 2007-2011 w województwie śląskim wzrastała przy tym szybciej niż w województwie wielkopol-

skim: odpowiednio 34% i 23%. Liczba uczniów województwa wielkopolskiego uczestniczących w tych zajęciach stano-

wiła 69% liczby uczestników kół pozalekcyjnych w województwie śląskim. Tempo przyrostu było przy tym szybsze w

województwie śląskim (odpowiednio 10% i 6%)155

.

Biorąc pod uwagę wyniki nauczania trzeba podkreślić, że oba województwa charakteryzują się w omawianym okresie

wynikami egzaminów szkół podstawowych na szczeblu nieco niższym niż średnia krajowa. Województw śląskie osią-

gnęło jednak w porównaniu do 2007 roku lepsze wyniki niż województwo wielkopolskie z egzaminu gimnazjalnego, w

tym z przedmiotów przyrodniczych. W województwie śląskim można odnotować także większą zdawalność matur w

omawianym okresie.

Kluczowym czynnikiem konkurencyjności Śląska wobec Wielkopolski jest upowszechnienie przedszkolne na obszarach

wiejskich oraz mniejsze bezrobocie absolwentów i lepsze wyniki na egzaminach państwowych przy zbliżonej struktu-

rze szkół oraz liczebności uczniów. Województwo śląskie osiąga też relatywnie wysokie wyniki w zakresie kształcenia

ustawicznego156

.

Na konkurencyjność regionu w obszarze edukacji będzie wpływać stosowanie kryteriów wyboru projektów, które będą

sprzyjać podnoszeniu jakości nauczania, szczególnie w obrębie kluczowych kompetencji oraz praktycznej nauki zawo-

du, a także dopasowaniu kształcenia do potrzeb rynku pracy157

:

Wzmacniających efekty projektów poprzez zawiązywanie partnerstw, szczególnie zakładających współpracę

między sektorem edukacji, nauki i przedsiębiorczości,

Sprzyjających realizacji założeń strategicznych dokumentów rozwoju regionu,

Sprzyjających rozwojowi kompetencji kluczowych uczniów,

Wspierających edukację zawodową (w tym zawody określone przez MNiSW dla kierunków studiów zama-

wianych) oraz w obszarze nauk ścisłych, ekonomii i przedsiębiorczości, a także zawodach w branżach okre-

ślonych jako kluczowe dla rozwoju gospodarki regionu,

Sprzyjających powiązaniu edukacji z potrzebami rynku pracy,

Sprzyjających wyborowi beneficjentów z doświadczeniem, co zagwarantuje jakość realizowanego wsparcia.

Poniżej wskazano kryteria Priorytetu IX wspierające konkurencyjność województwa wielkopolskiego. Wskazano rów-

nież kryteria stosowane w komponencie regionalnym PO KL w województwie referencyjnym, przy czym wybrano

wyłącznie takie kryteria, których nie zastosowano w Wielkopolsce, a które mogą stanowić dobrą praktykę do stoso-

wania w przyszłości.

Tabela 13. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze edukacji.

Województwo wielkopolskie Województwo referencyjne – śląskie

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt jest realizowany w partnerstwie z JST (9.1.2).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt jest realizowany w partnerstwie JST szczebla lokalnego i NGO (9.5).

UZASADNIENIE: Kryterium preferujące projekty realizowane w part-nerstwie jest skutecznym sposobem rozwijania współpracy między-sektorowej, a tym samym przynoszącym efekty mnożnikowe158.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt wykorzystuje w proce-sach dydaktycznych metody pracy bazujące na sprzęcie ICT w zakresie dotychczas niestosowanych metod w procesie dydaktycznym (9.1.2, 9.2, 9.4, 9.6)

UZASADNIENIE: Kryterium wspiera konkurencyjność regio-nu poprzez poprawę jakości nauczania i efektywne wyko-rzystanie ICT w procesie dydaktycznym. Jak wynika z wy-wiadu z Kuratorium Oświaty w Poznaniu problemem nie

155 Dane GUS BDL. 156 Na podstawie danych GUS BDL. 157 Na podstawie: Przegląd podstawowych pojęć w zakresie innowacji i konkurencyjności regionalnej, Prof. dr hab. Janusz Kot, Aka-demia Świętokrzyska. Szczegółowy opis znaczenia poszczególnych kryteriów przedstawiono w tabeli. 158 Ocena szczegółowych kryteriów wyboru projektów w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki stosowanych w wojewódz-twie dolnośląskim, ASM Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o.o. 2010.


88



jest zupełny brak stosowania ICT w procesie dydaktycznym, ale stosowanie ich jedynie na poziomie podstawowym. Kryterium sprzyja szerszemu i innowacyjnemu podejściu do ICT.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Jednym z elementów projektu będzie działanie związane z doradztwem zawodowym dla uczniów szkół i placówek oświatowo-wychowawczych (9.1.2, 9.2).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt wspiera szkołę/placówkę, w ramach której zostanie zapewnione funkcjonowanie szkolnego ośrod-ka kariery. (9.1.2).

UZASADNIENIE: Poradnictwo zawodowe powinno obejmować długo-falowe działania w obszarze edukacji, pozwalające integrować procesy kształcenia, wychowania i opieki nad młodzieżą z przygotowaniem jej do pełnienia w przyszłości roli pracownika, przedsiębiorcy, co w dłuższej perspektywie będzie sprzyjać poprawie konkurencyjności kapitału ludzkiego oraz przedsiębiorczości. Szkolny ośrodek kariery będzie uwzględniał w swojej działalności uwarunkowania lokalnego i regionalnego rynku pracy poprzez włączanie w działalność ośrodka lokalnych pracodawców oraz będzie rozpoznawać lokalne branże.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt przyczyni się do reali-zacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskie-go na lata 2003-2013 a tematyka zajęć pozalekcyj-nych/pozaszkolnych związana jest z Programem Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata 2010-2020 (9.1.2, 9.2)

UZASADNIENIE: Wprowadzenie kryterium ma na celu podniesienie kompetencji kluczowych uczniów zgodnie z Programem Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego. Nabycie odpowiednich kompetencji i umiejętności prak-tycznych pozwoli lepiej przygotować uczniów do aktual-nych potrzeb rynku pracy. Realizacja projektów jest istotna z punktu widzenia transferu wiedzy pomiędzy sektorami przedsiębiorczości, nauki i szkolnictwa, co jest istotnym warunkiem budowania konkurencyjności regionu w obsza-rze kapitału ludzkiego.

KRYTERIUM DOSTĘPU: Jednym z elementów w projekcie będzie działanie nastawione na współpracę z przedsiębiorstwami w zakresie zorganizowania staży/praktyk zawodowych dla 70% osób objętych wsparciem (9.2).

UZASADNIENIE: Zajęcia praktyczne są jednym z najważniejszych elementów nauki zawodów, a także ułatwiają płynne przejście absol-wentów do aktywności zawodowej. Zyskują absolwenci – zwiększając swoją konkurencyjność na rynku pracy oraz przedsiębiorcy – budując swoją konkurencyjność na odpowiednio przygotowanych pracowni-kach.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt wspiera szkoły i/lub placówki oświatowe (…) w zakresie dodatkowych zajęć (…), które prowadzą kształcenie w partnerstwie z pracodawca-mi, w zawodach spójnych z zawodami określonymi przez MNiSW dla kierunków studiów zamawianych, na uczelniach z terenu województwa śląskiego (9.2).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt przewiduje urucho-mienie przez szkołę nowego kierunku kształcenia zgodnego z Programem Rozwoju Technologicznego Województwa Śląskiego na lata 2010-2020. (9.2)

UZASADNIENIE: Istotne jest dopasowanie kierunków kształcenia do potrzeb rozwoju gospodarki opartej na konkurencyjności i innowacyjności. Wprowadzenie kryte-rium wpłynie na przygotowanie pod kątem rynku pracy specjalistów w zawodach, gdzie stosowane są najnowsze technologie i wpłynie na preferowanie kształcenia w zawo-dach, które na dzień wprowadzenia kryterium, można określić jako „zawody przyszłości”.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Grupą docelową w projekcie są wyłącznie uczniowie kształcący się w zawodach w branżach o kluczowym zna-czeniu dla rozwoju gospodarki regionu (…) (9.2).

UZASADNIENIE: Ukierunkowanie na branże dotyczące zawodów określonych jako deficytowe na obszarze danego powiatu bądź doty-czące branż stanowiących główną siłę napędową regionu, mają zna-czenie dla rozwoju gospodarki regionu i jej konkurencyjności.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt obejmuje szkolenia, kursy, kursy zawodowe oraz inne formy podwyższania kwalifikacji zawodowych, prowadzone wyłącznie przez placówki posiadające akredytację, zgodnie z Rozporządze-niem Ministra Edukacji Narodowej w sprawie akredytacji placówek doskonalenia nauczycieli (9.4).

UZASADNIENIE: Akredytacja potwierdza wysoką jakość prowadzonych form doskonalenia zawodowego nauczycie-li. Wprowadzenie kryterium ma na celu podniesienie jakości kształcenia, a także zapewnienie odpowiedniego poziomu kształcenia ustawicznego. Zdaniem przedstawicieli Kuratorium Oświaty w Poznaniu, problemem perspektywy finansowej 2007-2013 pozostawała niewystarczająca jakość oferty edukacyjnej, co wynikało z niedostatecznego do-świadczenia i przygotowania beneficjentów.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zakłada doskonalenie nauczycieli przedmiotów zawodowych oraz nauczycieli praktycznej nauki zawodu


89



realizowane w partnerstwie z przedsiębiorcami (9.4).

UZASADNIENIE: Premiowanie tego typu projektów ma podnieść jakość edukacji zawodowej i sprostać dynamicznemu rozwojowi, zwłaszcza w zakresie wdrażanych nowych rozwiązań technologicz-nych. Realizacja tego kryterium przyczyni się do lepszego dostosowa-nia kształcenia zawodowego do potrzeb przedsiębiorców, co jest kluczowym czynnikiem budowania konkurencyjności kapitału ludzkie-go w regionie.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Jeden z elementów projektu przewiduje przeprowadzenie szkolenia/kursu dla nauczycieli obejmującego praktyczne przygotowanie nauczycieli do wykorzystania metod ICT w nauczaniu (9.4).

UZASADNIENIE: Umiejętności wykorzystania ICT w procesie kształce-nia sprzyjać będzie nowoczesnej i wysokiej jakości edukacji.

Źródło: na podstawie analizy Planów Działań komponentu regionalnego PO KL województwa wielkopolskiego i śląskiego

3.3.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze edukacji


Wyniki analiz danych zastanych oraz badań terenowych wskazują na konieczność dalszego wzmacniania mocnych

stron regionu, świadczących o potencjale konkurencyjnym, a z drugiej strony do niwelowania słabych stron w obszarze

edukacji. Poniżej, na podstawie przeprowadzonej analizy desk research oraz badań terenowych wskazano mocne i

słabe strony województwa w obszarze edukacji.

Tabela 14. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze edukacji.

EDUKACJA


wysoki stopień upowszechnienia edukacji przedszkolnej (w

2012 na 4. miejscu w kraju: 64%);

przyrost odsetka dzieci w wieku 3-4 lata objętych edukacją

przedszkolną o blisko 20 p.p.;

wyższa niż średnia dla kraju dynamika wzrostu liczby kółek i

zajęć pozalekcyjnych;

wyższe niż średnia dla kraju wyniki egzaminu szóstoklasisty;

najwyższy w kraju współczynnik skolaryzacji szkół zawodo-

wych i drugie miejsce pod względem wzrostu skolaryzacji

brutto o 7% między 2007 a 2013 rokiem;

wysoki udział szkół zawodowych kształcących w zakresie

zawodów deficytowych (ponad połowa);

duża podaż pracodawców;

pozytywne efekty komponentu regionalnego PO KL w obsza-

rze edukacji;

duży odsetek szkół objętych wsparciem w latach 2007-2013

przy jednoczesnym efekcie rozlewania korzystnych rezultatów

na kolejne szkoły;

niski udział osób z wykształceniem zawodowym w populacji

bezrobotnych.

nieco niższe niż średnia dla kraju wyniki egzaminów po

gimnazjum;

nieznacznie niższa zdawalność matur niż średnia dla kraju;

niski udział absolwentów w wieku 15-24 lata wśród osób

aktywnych zawodowo;

wyższy niż średnia dla kraju udział bezrobotnych absolwen-

tów w populacji bezrobotnych, z dominacją szkół zawodo-

wych wynikający z niedopasowania podaży, brak zaplecza

infrastrukturalnego do prowadzenia praktycznej nauki za-

wodu;

niższy od średniej krajowej poziom kształcenia ustawicznego

(4,3% w 2013 roku) i znacznie niższa od średniej krajowej

dynamika zmian między 2007 a 2012.



90


Zdaniem uczestników panelu ekspertów, kluczowym kierunkiem

wsparcia w latach 2014-2020 powinna być edukacja zawodowa,

która, mimo wysiłków w ostatnich latach, nie odbudowała swojej

pozycji sprzed reformy. Wśród potrzeb pozostaje budowanie

współpracy między sektorem edukacji i przedsiębiorcami oraz

poprawy wizerunku i prestiżu kształcenia zawodowego. Kolejnym

istotnym obszarem dla poprawy zatrudnialności jest odpowiednia

diagnoza i prognoza potrzeb rynku pracy, która pozwoli na dopa-

sowanie kierunków kształcenia do możliwości rynku pracy. Stąd

potrzeba realizacji projektów takich jak obserwatoria rynku pracy.

Uczestnicy panelu ekspertów podkreślali także wagę doradztwa

zawodowego, szczególnie na niższych poziomach edukacji oraz w szkolnictwie zawodowym, podając jako przykład

skuteczne projekty w województwie dolnośląskim.

3.4 PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU


w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu na konkurencyjność


Wpływ komponentu regionalnego PO KL na wzrost konkurencyjności regionu dotyczy w tym obszarze kwestii:

a) Skali wykluczenia społecznego,

b) Zakresu i jakości kapitału społecznego,

c) Jakości życia.

Ogólny efekt wsparcia systemu ekonomii społecznej w Wielkopolsce jest zadowalający w porównaniu z innymi woje-

wództwami. Wielkopolskie samorządy zajmują jedno z pierwszych miejsc w zakresie:

Wysokości środków finansowych przekazanych przez organy administracji samorządowej w ramach otwar-

tych konkursów ofert. Były to przede wszystkim środki przekazywane przez samorządy miast na prawach

powiatu oraz gmin, wspierające rozwój lokalnych organizacji;

Wysokości środków przekazywanych przez organy administracji samorządowej poza otwartym konkursem

ofert159

.

Samorządy w województwie wielkopolskim zajmują także 2. miejsce w kraju pod względem liczby zespołów dorad-

czych i inicjatywnych, funkcjonujących przy urzędach administracji samorządowej w 2011 roku (127 zespołów). Niemal

wszystkie (90%) JST województwa wielkopolskiego posiadały roczne plany współpracy z organizacjami pozarządowy-

mi160

.

Oddziaływanie komponentu regionalnego PO KL na zmniejszenie skali wykluczenia społecznego jest trudne do osza-

cowania. W ewaluowanym okresie, wskutek stagnacji regulacji prawnych zmniejszała się skala wypłacanych świadczeń

pomocy społecznej, niezależnie od działań prowadzonych w ramach Priorytetu VII PO KL. Odnotowano w skali regionu

spadek liczby rodzin objętych pomocą społeczną przy wzroście liczby gospodarstw domowych o wydatkach poniżej

minimum egzystencji i relatywnej granicy ubóstwa.

Wpływ Działania 7.1 PO KL Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji oraz Działania 7.2 Przeciwdziałanie wyklu-

czeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej na wzrost konkurencyjności województwa w obszarze wykluczenia

społecznego miał miejsce przede wszystkim poprzez reintegrację zawodową i społeczną uczestników. Analiza spra-

wozdań oraz zakresu projektów systemowych Działania 7.1 PO KL wskazuje na wysoki wpływ realizowanych działań na

159 Ewaluacja funkcjonowania systemu wsparcia ekonomii społecznej, w tym szczególnie efektywności i skuteczności działania instytu-cji wsparcia ekonomii społecznej (OWES, ROPS, WUP, PES, JST), Agrotec Polska 2014. 160 Ibidem.

„Brakuje w szkołach profesjonalnego

doradztwa zawodowego (…), takiego

jak w Europie. (…) We Francji pierwsze

zajęcia są już w przedszkolach, a od

poziomu naszej szkoły gimnazjalnej

jest na etacie doradca zawodowy i od

pierwszej klasy co tydzień są dwie

godziny związane z taką informacją.”

[panel ekspertów]


91


podniesienie kompetencji pracowników pomocy społecznej w obszarze narzędzi aktywizacji społeczno-zawodowej,

współpracy partnerskiej z instytucjami rynku pracy czy też doposażenia instytucji pomocy społecznej w zasoby kadro-

we oraz wyposażenie, umożliwiające skuteczną realizacje działań. Efektem tych działań jest objęcie narzędziami ak-

tywnej integracji prawie 35% klientów pomocy społecznej będących w wieku aktywności zawodowej i niepracujących

oraz zastosowanie kontraktu socjalnego wobec ponad 26% klientów pomocy społecznej161

.

Projekty realizowane przez OPS i PCPR (Działanie 7.1), jak pokazują wyniki badania ilościowego wśród beneficjentów,

w dużym stopniu przyczyniły się do zdobycia doświadczenia zawodowego i poprawy kwalifikacji zawodowych uczest-

ników. Niemniej, co wykazało także kompleksowe badanie w obszarze ekonomii społecznej zrealizowane w 2014

roku162

, wsparcie nie przyczyniło się w wystarczającym stopniu do zmiany sytuacji zawodowej uczestników (podjęcie

zatrudnienia), a przez to bytowej (nastąpiła poprawa sytuacji finansowej, ale nie na tyle, aby uczestnik mógł zaprze-

stać korzystania z pomocy społecznej). W niewystarczającym bowiem stopniu projekty realizowały kompleksową

ścieżkę wsparcia uczestnika, uwzględniającą płatne staże lub praktyki u pracodawcy, pomoc w założeniu spółdzielni

socjalnej, lub inne formy wsparcia w wejściu na rynek pracy oferowane przez PUP. W okresie programowania 2007-

2013 współpraca PUP z OPS w zakresie aktywizacji zawodowej klientów pomocy społecznej była dość ograniczona,

mimo wymogu tworzenia formalnych partnerstw. Niemniej nowelizacja ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach

rynku pracy w zakresie tworzenia systemu Program Aktywizacja Integracja (PAI) zwiększa potencjał i rolę PUP we

wsparciu instytucji ekonomii społecznej.

Efekty projektów Działania 7.4 będą widoczne dopiero pod koniec 2015 roku ze względu na początkową fazę realizacji

większości z nich.

Wykres 22. Ocena wpływu Działania 7.1 i 7.2.

Źródło: CATI z beneficjentami n-45, skala 0-5, gdzie 0 oznacza brak wpływu, 1 - bardzo mały wpływ, a 5 oznacza bardzo duży wpływ

Projekty z Działania 7.2 osiągają w obszarze efektywności zatrudnieniowej lepsze wyniki, przyczyniając się w dłuższej

perspektywie do poprawy sytuacji bytowej uczestnika.

Nie do przecenienia pozostaje znaczący społeczny wpływ projektów Priorytetu VII – na rozwój umiejętności osobistych

(np. umiejętności komunikacyjnych), zwiększenie aktywności społecznej uczestników, a także poprawa relacji rodzin-

nych. Z punktu widzenia konkurencyjności regionu są to jednak kwestie nieprzekładające się na podstawowe wskaźni-

ki konkurencyjności.

Analiza wniosków projektowych wskazuje na dominację instrumentów aktywizacji społecznej, edukacyjnej i zdrowot-

nej. W wyniku działań projektowych zwiększyła się zatrudnialność klientów pomocy społecznej. Poprzez działania

zrealizowane w ramach inicjatywy PAI zapoczątkowano lokalne systemy wsparcia dla osób wykluczonych społecznie.

W wyniku aktywizacji zawodowej uczestników projektów Działania 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie

sektora ekonomii społecznej zatrudnienie w podmiotach ekonomii społecznej uzyskało łącznie - na podstawie przyję-

161 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013. 162 Ewaluacja funkcjonowania systemu wsparcia ekonomii społecznej, w tym szczególnie efektywności i skuteczności działania instytu-cji wsparcia ekonomii społecznej (OWES, ROPS, WUP, PES, JST), Agrotec Polska 2014.

4,3 4,0 3,5

2,9

4,3 4,2 3,9 3,3

2,8

4,5 4,6

3,8 3,9 4,5 4,3 4,2

3,7 3,6

4,6 4,6

3,9 3,6 3,8

4,5

3,4 4,0

doświadczeniezawodowe

kwalifikacjezawodowe

poprawamobilnościzawodowej

podjęciezatrudnienia

rozwójumiejętnościosobistych

zwiększenieaktywności

społ.

poprawa relacjirodzinnych

poprawasytuacjibytowej

zaprzestaniekorzystania zpomocy społ.

Działanie 7.1 (n=45) Poddziałanie 7.2.1 (n=25) Poddziałanie 7.2.2 (n=8)


92


cia szacunku efektywności zatrudnieniowej dla lat 2011 -2013 w skali całego okresu objętego ewaluacją - 128 osób163

,

co stanowi promil liczby klientów pomocy społecznej w regionie.

W ramach Działania 7.2 wypracowano sieć OWES, funkcjonujących w ramach subregionalizacji. Liczba utworzonych

podmiotów ekonomii społecznej plasuje województwo na czołowym miejscu w kraju. Projekty zrealizowane w ramach

Poddziałania 7.2.2 PO KL realnie przyczyniły się do rozwoju sektora ekonomii społecznej w woj. wielkopolskim. Z ilo-

ściowego badania wśród beneficjentów Poddziałania 7.2.2 wynika, że około 20% spółdzielni mogło zakończyć działal-

ność po zaprzestaniu dofinansowania, ale nie można tych danych traktować jako wiarygodne źródło danych gdyż

połowa beneficjentów przyznaje, że nie ma wiedzy w tym zakresie.

Partnerstwa i wzmocnienie potencjału ekonomii społecznej

Rozwój ekonomii społecznej, w tym przedsiębiorczości społecznej jest dziś istotnym i bardzo aktualnym zagadnieniem

ze względu na trudną sytuację na rynku pracy i znaczny odsetek osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W tym

kontekście potrzebne jest tworzenie warunków umożliwiających osobom i społecznościom znajdującym się w takim

położeniu funkcjonowanie na godziwym poziomie oraz uczestniczenie w życiu społecznym i ekonomicznym164

. Istnieje

potrzeba budowania spójnej i długotrwałej strategii rozwoju ekonomii społecznej w regionie, uwzględniającej różno-

rodne obszary wsparcia i działania, poczynając od budowania współpracy między podmiotami ekonomii społecznej,

sektorem administracji i sektorem biznesu, wsparcia merytorycznego dla podmiotów ekonomii społecznej i ich oto-

czenia (budowanie świadomości, budowanie potencjału biznesowego), a na wsparciu finansowym skończywszy. Biorąc

te elementy pod uwagę, wpływ Priorytetu VII PO KL na rozwój sektora ekonomii społecznej jako elementu konkuren-

cyjności regionu można uznać za znaczny. Pokazują to liczby świadczące o wzroście potencjału podmiotów w tym

sektorze – liczba osób, które otrzymały wsparcie w ramach instytucji ekonomii społecznej to 10 114165

Biorąc pod uwagę wszystkie Działania Priorytetu VII, 77%

beneficjentów zadeklarowało, iż w wyniku realizacji projektu

powstały narzędzia i rozwiązania, które są stosowane w

codziennej pracy podmiotów. O wzroście potencjału sektora

ekonomii społecznej świadczy też fakt, iż w przypadku 68%

projektów została nawiązana/zacieśniona współpraca mię-

dzyinstytucjonalna lub powstały partnerstwa lokalne.

Głównie dotyczyło to sektora samorządowego i organizacji

pozarządowych.

Głównym efektem zawiązanej współpracy międzysektorowej

jest realizacja wspólnych projektów, lepsza koordynacja

działań instytucji, a także zwiększenie przepływu informacji

między nimi (na podstawie pytania otwartego w CATI).

Podsumowując - wsparcie zrealizowane w obszarze włącze-

nia społecznego podniosło konkurencyjność województwa w

zakresie jakości życia i jakości kapitału społecznego (poprzez

wsparcie przedsiębiorczości społecznej). Dodatkowo istot-

nym wkładem jest wzrost potencjału samego sektora ekonomii społecznej w regionie poprzez wzmocnienie potencjału

zaangażowanych podmiotów, zawiązanie bądź zacieśnienie współpracy między nimi. Nie do przecenienia są również

projekty systemowe, realizowane w Poddziałaniu 7.1.3 Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej

przez ROPS w Poznaniu, którego rolą jest koordynowanie wdrażania Regionalnego Programu Rozwoju Ekonomii Spo-

łecznej.

W ramach projektu podejmowane są działania w zakresie m. in.:

163 Ewaluacja funkcjonowania systemu wsparcia ekonomii społecznej, w tym szczególnie efektywności i skuteczności działania instytu-cji wsparcia ekonomii społecznej (OWES, ROPS, WUP, PES, JST), Agrotec Polska 2014. 164 Na podstawie: Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej, 12.08.2014 r., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa. 165 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013.

Wykres 23. Sektory, których dotyczyła współpraca międzyinstytucjonalna lub

partnerstwa lokalne (pokazano % wskazań).

Źródło: CATI z beneficjentami n=78

82%

59%

40%

15%

15%

1%

Sektor samorządowy

Sektor NGO

Sektor biznesu

Sektor org. zawodowych

Sektor nauki

Inne


93


rozwoju dialogu, partnerstwa publiczno-społecznego i współpracy na rzecz przeciwdziałania zjawisku wyklu-

czenia społecznego na poziomie regionalnym,

akcji i kampanii promocyjno-informacyjnych o zasięgu i charakterze regionalnym, z zakresu stosowania ak-

tywnych form integracji społecznej, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu,

prowadzenia, publikowania oraz upowszechniania badań i analiz z zakresu polityki społecznej w regionie,

doskonalenia umiejętności i podnoszenie kwalifikacji osób pracujących zawodowo i woluntarystycznie na

rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Wpływ EFS na konkurencyjność subregionów województwa wielkopolskiego w obszarze przeciwdziałania wyklu-

czeniu społecznemu

Główną przyczyną korzystania ze świadczeń pomocy społecznej jest bezrobocie, dlatego analizując wpływ EFS na

konkurencyjność subregionów w województwie w obszarze wykluczenia społecznego, wzięto pod uwagę wskaźnik

bezrobocia. Pod względem liczby uczestników projektów Priorytetu VII oraz wartości projektów, w największym stop-

niu wsparty został subregion koniński, gdzie stopa bezrobocia wzrosła od 2006 do 2012 roku o 1,2%. Na drugim miej-

scu jest subregion kaliski, gdzie wskaźnik ten podniósł się o 2,0%. Jednoprocentowa zmiana w stopie bezrobocia wy-

stąpiła jednocześnie w subregionie, do którego skierowano najmniejsze wsparcie (nie licząc miasta Poznań) – subre-

gion poznański. Analizując te dane nie można stwierdzić zależności między wielkością wsparcia w obszarze włączenia

społecznego a stopą bezrobocia, co jest spowodowane znaczną liczbą innych czynników wpływających na zróżnicowa-

nie stopy bezrobocia w regionie. Wyraźniejszą zależność widać w przypadku wskaźnika bezrobotnych długotrwale. W

subregionach o większym natężeniu wsparcia (kaliski, koniński, poznański) odsetek tych bezrobotnych spadł bardziej,

niż w subregionach leszczyńskim czy pilskim, gdzie uczestników projektów było mniej.

3.4.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze

przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu na konkurencyjność


Regionem referencyjnym w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu jest województwo dolnośląskie.

Województwo dolnośląskie nie jest konkurencyjne wobec województwa wielkopolskiego pod względem syntetyczne-

go wskaźnika ubóstwa, mierzonego przy pomocy następujących zmiennych: zatrudnienie, bezrobocie i warunki pracy,

zanieczyszczenie środowiska, dochody ludności, zasoby materialne i warunki mieszkaniowe, ubóstwo i wykluczenie

społeczne, rozwój gospodarczy, infrastruktura gospodarcza, infrastruktura socjalna, edukacja i kultura oraz bezpie-

czeństwo publiczne i warunki społeczne. Zaliczane jest do województw o relatywnie niskiej jakości życia, podczas gdy

województwo wielkopolskie zaliczane jest do regionów o średnim poziomie jakości życia. Niemniej dane statystyczne

wskazują na jego dużą konkurencyjność wobec województwa wielkopolskiego w zakresie dynamiki wskaźników odno-

szących się do wykluczenia społecznego, odpowiadających kierunkom wsparcia komponentu regionalnego PO KL.

Zarówno przyrost dochodów rozporządzalnych na osobę, jak i większa dynamika zatrudnienia przekłada się na spekta-

kularny spadek liczby gospodarstw domowych żyjących poniżej granic ubóstwa166

.

Województwo dolnośląskie charakteryzuje się wyższą dynamiką spadku liczby osób objętych pomocą społeczną na 10

000 osób niż średnia krajowa i niż województwo wielkopolskie (odpowiednio 15% dynamika spadku w województwie

dolnośląskim i 9% dynamika spadku w kraju, do 6% dynamiki spadku w województwie wielkopolskim). Cechuje się

także większym spadkiem liczby gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej, odpo-

wiednio: 10% spadek w województwie dolnośląskim, 4% spadek w kraju i brak spadku (stagnacja) w województwie

wielkopolskim. W przeciwieństwie do średniej krajowej i tendencji województwa wielkopolskiego, na Dolnym Śląsku

odnotowano spadek liczby gospodarstw domowych żyjących poniżej minimum egzystencji (odpowiednio Dolny Śląsk

-15%, kraj +3%, Wielkopolska +23%). W dolnośląskim liczba gospodarstw żyjących poniżej relatywnej granicy ubóstwa

spadła szybciej niż w kraju (19% do 6%). Należy przypomnieć, iż w tym samym okresie liczba gospodarstw o wydatkach

poniżej relatywnej granicy ubóstwa wzrosła w województwie wielkopolskim o blisko 3%.

166 Na podstawie danych GUS BDL.


94


Pod względem jakości kapitału społecznego województwo dolnośląskie nie jest konkurencyjne wobec województwa

wielkopolskiego. W latach 2008-2010 liczba NGO rosła w regionie dolnośląskim wolniej niż w kraju i w Wielkopolsce

(odpowiednio 2%, 6% i 12%). Wielkopolska zwiększyła w omawianym okresie swoją przewagę konkurencyjną wobec

województwa referencyjnego w obszarze ekonomii społecznej. Na Dolnym Śląsku funkcjonuje 58% liczby spółdzielni

socjalnych w Wielkopolsce, która jest w skali kraju niekwestionowanym liderem w tym obszarze167

.

Na konkurencyjność regionu w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu będzie wpływać stosowanie kry-

teriów wyboru projektów, które będą maksymalizować efektywność i skuteczność wsparcia, a także trwałość jego

efektów:

promujących realizację projektów w partnerstwach,

promujących kompleksowe i zindywidualizowane podejście do reintegracji uczestników,

promujących powstawanie struktur (nowych podmiotów) w obszarze ekonomii społecznej, o wysokiej trwa-

łości,

wspierających zatrudnialność projektu w obszarach deficytowych wynikających z potrzeb lokalnego rynku

pracy.

Poniżej wskazano kryteria Priorytetu VII wspierające konkurencyjność województwa wielkopolskiego. Wskazano rów-

nież kryteria stosowane w komponencie regionalnym PO KL w województwie referencyjnym, przy czym wybrano

wyłącznie takie kryteria, których nie zastosowano w Wielkopolsce, a które mogą stanowić dobrą praktykę do zastoso-


Tabela 15. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Województwo wielkopolskie Województwo dolnośląskie

KRYTERIUM DOSTĘPU: Zapewnienie grupom docelowym kom-pleksowego wsparcia poprzez objęcie każdego z uczestników co najmniej dwoma formami wsparcia przewidzianymi do realizacji w ramach projektu (7.2.1).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Zapewnienie grupom docelowym kompleksowego wsparcia poprzez objęcie każdego z uczestni-ków co najmniej trzema formami wsparcia (…) przewidzianymi do realizacji w ramach projektu (7.4).

UZASADNIENIE: Kompleksowość wsparcia pozytywnie wpłynie na aktywizację społeczną i zawodową grupy beneficjentów ostatecznych. Zwiększy efektywność zatrudnieniową wsparcia.

KRYTERIUM DOSTĘPU: Projektodawca zobowiąże się we wniosku o dofinansowanie projektu, że przez okres dwóch lat od zakoń-czenia realizacji projektu będzie funkcjonował jako instytucja otoczenia sektora ekonomii społecznej, zapewniając podmiotom ekonomii społecznej taki sam zakres form wsparcia, jaki świad-czył w sposób komplementarny i łączny w ramach projektu (7.2.2).

UZASADNIENIE: Kryterium dostępu zgodne z zaleceniem IZ PO KL, do którego przychyla się IP. Kryterium dostępu pozwoli zbudować trwałą infrastrukturę wsparcia ekonomii społecznej. Przez zwrot „taki sam zakres form wsparcia, jaki świadczył w sposób komplementarny i łączny w ramach projektu” należy rozumieć tożsamy zakres oferty, a nie wartość oferowanego wsparcia.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt realizowany jest w partner-stwie z JST, na obszarze której realizowany jest projekt (7.2.1).

UZASADNIENIE: Realizacja projektu w partnerstwie zapewni koordynację działań związanych z integracją społeczno-zawodową mieszkańców, wsparcie merytoryczne partnera jak również przyczyni się do trwałości rezultatów projektu.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt przewiduje zatrudnienie uczestnika projektu w obszarach deficytowych wynikających z potrzeb lokalnego rynku pracy, zidentyfikowanych przez projek-todawcę i popartych ogólnodostępnymi danymi z lokalnego rynku pracy (7.2.1).

UZASADNIENIE: Kryterium pozwoli na realizację działań bezpo-średnio wpływających na integrację osób objętych wsparciem z rynkiem pracy, co powinno podnieść zatrudnialność oraz jej trwałość.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zapewnia wsparcie dla tworzenia i działalności CIS, KIS lub ZAZ (7.2.1).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zakłada realizację działań

167 Dane GUS BDL.


95


Województwo wielkopolskie Województwo dolnośląskie

prowadzących do poszukiwania i testowania długookresowych źródeł finansowania CIS i/lub KIS (7.2.1).

UZASADNIENIE: Wskazane wsparcie pozwoli na zwiększenie liczby w/w podmiotów w województwie, a także przyczyni się do wzmocnienia ich potencjału, trwałości funkcjonowania tych podmiotów oraz zapewnienia wysokiej jakości i dostępności do oferowanych przez nie działań. Całość pozytywnie wpłynie na budowanie trwałych struktur polityki społecznej regionu.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt przewiduje utworzenie instytucji otoczenia sektora ekonomii społecznej (…) (7.2.2).

UZASADNIENIE: Wskazane wsparcie pozwoli na zwiększenie niskiej liczby w/w podmiotów w województwie, zapewniając zróżnicowane i komplementarne wsparcie dla instytucji sektora ekonomii społecznej

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Planowane w ramach projektu działania mają charakter trwały tj. są kontynuowane po zakoń-czeniu jego realizacji (7.2.2).

UZASADNIENIE: Kryterium promuje tworzenie trwałych struktur, które wspierać będą instytucje sektora ekonomii społecznej.

(2013) KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt realizowany jest w partnerstwie z przedsiębiorcą i zakłada realizację działań mają-cych na celu przejście osoby niepełnosprawnej z WTZ do ZAZ lub na otwarty rynek pracy albo z ZAZ na otwarty rynek pracy, poprzez wykorzystanie zatrudnienia wspomaganego (7.4).

UZASADNIENIE: Wprowadzone kryterium pozwoli w sposób kompleksowy udzielić wsparcia uczestnikowi, zwiększając jego szanse na znalezienie i utrzymanie zatrudnienia.

Źródło: na podstawie analizy Planów Działań komponentu regionalnego PO KL województwa wielkopolskiego i dolnośląskiego.

3.4.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu

społecznemu i wskazanie pożądanych kierunków działań zwiększających

konkurencyjność

Nierówności społeczne oznaczają nierównomierny podział dóbr materialnych oraz niematerialnych w społeczeństwie.

Przedmiotem rozważań ekonomistów są przede wszystkim nierówności dochodowe oraz majątkowe i wokół nich

koncentrują się podjęte rozważania. Jeżeli w danym społeczeństwie nierówności dochodowe są relatywnie duże,

zazwyczaj prowadzi to do pojawienia się lub narastania problemu ubóstwa, czyli niedostatku środków utrzymania i

szans życiowych pewnej grupy członków tego społeczeństwa. Podział dochodu wpływa na wyniki gospodarcze kraju,

gdyż każda zagregowana miara działalności społeczeństwa zależy w pewnym sensie od wszystkiego, co dzieje się w

społeczeństwie. Nierówności nie pozostają zatem bez wpływu na konkurencyjność gospodarki168

.

168 M. Tusińska Nierówności społeczne a konkurencyjność gospodarki, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 2013.


96


Tabela 16. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

WŁĄCZENIE SPOŁECZNE


największa w kraju liczba spółdzielni socjalnych, podmiotów

reintegracyjnych, organizacji pozarządowych,

dobrze rozwinięte struktury wspierania ekonomii społecz-

nej.

wzrost skali ubóstwa,

stagnacja liczby rodzin objętych pomocą społeczną (w prze-

ciwieństwie do 12 innych regionów w kraju, gdzie liczba wy-

raźnie spadła),

brak stabilnych źródeł finansowania podmiotów ekonomii

społecznej.


Pożądanym kierunkiem zmian zwiększającym konkurencyjność regionu w obszarze włączenia społecznego, jest budo-

wanie trwałych struktur ekonomii społecznej, opartych o współpracę wszystkich interesariuszy (podmiotów ekonomii

społecznej, podmiotów otoczenia ekonomii społecznej, JST, PSZ, NGO), tak aby sektor ekonomii społecznej stał się

istotnym elementem konkurencyjnej gospodarki regionu. Sprzyjać temu będzie:

Zwiększanie skuteczności aktywizacji zawodowej realizowanej w podmiotach reintegracyjnych (CIS, KIS, ZAZ,

WTZ) poprzez kompleksową ścieżkę wsparcia uczestnika poczynając od diagnozy jego sytuacji i potrzeb, po-

przez reintegrację społeczną i nabycie kwalifikacji zawodowych, na stażach i subsydiowanych miejscach pra-

cy kończąc;

Stosowanie przez PUP aktywnych instrumentów rynku pracy w stosunku do wspierania zatrudnienia w

przedsiębiorstwach społecznych. Ścisła współpraca z PUP może być odpowiedzią na deficyt nawiązywania

skutecznej współpracy przedstawicieli CIS/KIS/ZAZ z okolicznymi pracodawcami. Rolę tę mógłby przejąć PUP

w ramach systemu PAI w ścisłej współpracy z podmiotami reintegracyjnymi;

Tworzenie mechanizmów wspierających partnerstwa publiczno-społeczne oraz prywatno-społeczne dają-

cych podwaliny pod budowanie w skali lokalnej trwałej współpracy podmiotów ekonomii społecznej z sekto-

rem przedsiębiorstw rynkowych;

Dalsze wzmacnianie struktur wspierania ekonomii społecznej oraz wspieranie sieciowania podmiotów eko-

nomii społecznej;

Poprawę dostępu do zewnętrznych i wewnętrznych źródeł finansowania zwrotnego i bezzwrotnego dla

podmiotów ekonomii społecznej oraz poszukiwanie długookresowych źródeł finansowania tych instytucji;

Zwiększenie udziału podmiotów ekonomii społecznej w rynku dóbr i usług poprzez deinstytucjonalizację

usług publicznych w kierunku sektora przedsiębiorstw społecznych.

3.5 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ


w obszarze przedsiębiorczości na konkurencyjność województwa

wielkopolskiego

Wpływ komponentu regionalnego PO KL na konkurencyjność regionu w obszarze przedsiębiorczości koncentruje się

na trzech aspektach:

zwiększeniu liczby przedsiębiorstw w ramach dotacji na założenie własnej działalności gospodarczej,

zwiększeniu adaptacyjności przedsiębiorstw na rynku, również poprzez szkolenia w zakresie zarządzania

zmianą,

zwiększeniu współpracy między sektorem przedsiębiorczości a sektorem nauki.


97


Tworzenie nowych przedsiębiorstw

Interwencje PO KL przyczyniły się do 2% wzrostu poziomu samozatrudnienia w omawianym okresie. W wyniku inter-

wencji Działania 6.1 i Działania 6.2, łącznie w latach 2007-2013 utworzono 15 405 mikroprzedsiębiorstw. Trwałość

przedsiębiorstw należy oszacować na poziomie 89%169

. Wielkość ta świadczy o udziale komponentu regionalnego

PO KL w tworzeniu nowych podmiotów gospodarczych na poziomie wkładu 13 710 mikroprzedsiębiorstw, co stanowi

4% przyrost w stosunku do liczby przedsiębiorstw zarejestrowanych w województwie wielkopolskim w 2007 roku.

Prawie 67% beneficjentów w ramach badania ilościowego CATI wskazuje, że kondycja ekonomiczna nowopowstałych

przedsiębiorstw jest przeciętna lub dobra. Co trzeci badany nie miał wiedzy w tym zakresie.

Wpływ komponentu regionalnego PO KL na zwiększenie konkurencyjności wielkopolskich przedsiębiorstw nie jest

znaczny i istotny statystycznie w ujęciu ilościowym ze względu na niską liczebność uczestników sektora MMŚP w pro-

jektach, stanowiącą łącznie 5,59% liczby aktywnych przedsiębiorstw w okresie objętym ewaluacją. Biorąc jednak pod

uwagę liczbę wyrejestrowanych przedsiębiorstw w okresie 2007-2013 należy nadmienić, że wpływ działań komponen-

tu regionalnego PO KL może przekładać się na zmniejszenie ryzyka wyrejestrowania blisko 25% przedsiębiorstw, które

zaprzestały działalności w okresie 2007-2013170

. Szacunku tego nie można opierać na efekcie ex post.

Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw

Istotny efekt wsparcia Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsię-

biorstw można zanotować w zakresie podnoszenia kompetencji pracowników sektora MMŚP. Łącznie wsparciem

objęto blisko 10% pracowników przedsiębiorstw.

W ramach komponentu regionalnego PO KL modernizacja, jak i rzadziej prowadzona restrukturyzacja dotyczą głównie

oferty produktowej i organizacji przedsiębiorstwa, bez modernizacji technologicznej. Podejmowane inwestycje można

w większości uznać za ekstensywne, tj. niepoprawiające wydajności. Z badań, zrealizowanych przez Ultex Ankieter171

w populacji beneficjentów i uczestników Działania 8.1 i 8.2 wynika, że udział w projektach szkoleniowych w umiarko-

wanym stopniu przyczynił się do zmian sytuacji przedsiębiorstw w wymiarze społecznym i rynkowym, w niewielkim –

w wymiarze techniczno-technologicznym, strukturalnym

i ekonomicznym. W wyniku szkoleń komponentu

nalnego PO KL w województwie wielkopolskim nie po-

wstały także innowacje nawet na skalę firmy.

Jak wynika z analizy wniosków o dofinansowanie, tema-

tyka szkoleń opierała się na zagadnieniach księgowych,

marketingowych, prawnych, rzadko zarządczych. Zmienił

się jednak stosunek przedsiębiorców do zarządzania

wiedzą. Badanie Ultex Ankieter potwierdza wyniki bada-

nia ilościowego przeprowadzonego wśród przedsiębior-

ców – uczestników projektów w Działaniu 8.1. Wskazują

oni, że wsparcie w nikłym stopniu przełożyło się na

zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności przed-

siębiorstwa, a także na jego rozwój (tylko 16% oceniło, że dzięki wsparciu wzrosły dochody firmy).

Wsparcie nie miało wpływu na stan zatrudnienia w przedsiębiorstwach (w nielicznych przypadkach nastąpił jego

wzrost), ani wysokość zarobków pracowników (jedynie 15% uczestników instytucjonalnych wsparcia w Poddziałaniu

8.1.1 oceniło, że wynagrodzenia wzrosły).

169 Badanie skuteczności wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL 2007-2013, PAG Uniconsult, 2012. 170 Na podstawie danych GUS BDL. 171 Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII PO KL na regionalny rynek pracy, 2012.

Wykres 24. Ocena wpływu Działania 8.1 na działalność przedsiębiorstwa.

Źródło: CATI z beneficjentami instytucjonalnymi, n=47

2,8 2,6 2,5

1,7

3,3

2,1

modernizacja,rozwój działalności

zwiększeniekonkurencyjności

zwiększenieinnowacyjności

Poddziałanie 8.1.1 Poddziałanie 8.1.2


98


Pozytywnym efektem projektów jest wzrost wiedzy i kompetencji, zarówno pracowników, jak i kadry zarządzającej.

Dzięki wsparciu nieliczni przedsiębiorcy zaczęli więcej inwestować w szkolenia (22%), a 77% respondentów ocenia, że

nabyta wiedza i umiejętności są wykorzystywane w przedsiębiorstwie w stopniu średnim i dużym172

.

Barierą uczestnictwa w szkoleniach – zarówno dla przedsiębiorstw jak i ich pracowników była konieczność ponoszenia

dodatkowych nakładów finansowych oraz pozafinansowych, takich jak konieczność oddelegowania pracownika do

udziału w projekcie oraz konieczność przygotowania dokumentacji projektowej. Pracownicy ponosili koszty dojazdu,

koszty czasu wolnego. Respondenci wskazali, że bez wsparcia z PO KL firma i jej pracownicy nie uczestniczyliby w

zbliżonych przedsięwzięciach (68%)173

.

Badania w zakresie zmian zachodzących na regionalnym rynku pracy w okresie ostatnich dwóch lat pozwalają stwier-

dzić, że zwolnienia dotykały raczej małe firmy niż mikroprzedsiębiorstwa. Mniejszym firmom udało się przetrwać

kryzys, zwalniając rzadziej, w związku z tym mniejszy wśród dużych podmiotów jest w każdej z branż odsetek tych,

którzy nie przeprowadzali zwolnień. W szczególności okazuje się, że zwolnienia, jakie przeprowadzono w okresie obję-

tym ewaluacją, dotyczyły głównie zwolnień grup pracowników liczących mniej niż 5 osób. W tak niskiej skali zmian w

przedsiębiorstwie niewielu pracodawców decyduje się na uruchomienie procedur outplacementu. Jednocześnie, w

większości firm nie planuje się rekrutacji personelu w najbliższym czasie. Przedsiębiorcy, pytani o perspektywy zatrud-

niania, deklarują zainteresowanie przyjmowaniem do pracy z jednej strony wysoko wykwalifikowanej kadry specjali-

stycznej, a z drugiej – pracowników fizycznych. Generalnie, kadra zarządzająca wielkopolskimi MMŚP bardziej skłonna

jest zatrudniać nowych pracowników, aniżeli kształcić obecnych174

.

Rozwój współpracy sektora nauki i sektora przedsiębiorczości

Pod względem wartości bezwzględnej liczby podmiotów B+R i nakładów na działalność B+R, województwo wielkopol-

skie zajmuje w okresie objętym ewaluacją jedno z czołowych miejsc w kraju. Większość sektora B+R z Wielkopolski

(72,5%) związana była bezpośrednio z sektorem przedsiębiorstw (gdzie w kraju wskaźnik ten wyniósł 64,9%). Należy

jednak podkreślić, że w Wielkopolsce w większym stopniu niż w kraju sektor B+R finansowany jest ze środków publicz-

nych, w mniejszym zaś stopniu ze środków krajowych. Pod względem udziału sektora przedsiębiorstw w finansowaniu

sektora B+R województwo wielkopolskie zajmuje trzecią pozycję od końca (17%), jedynie przed województwem świę-

tokrzyskim i lubelskim. Zdecydowanymi liderami są województwo podkarpackie i województwo śląskie z ponad 40%

udziałem sektora przedsiębiorstw w finansowaniu sektora B+R. Udział przedsiębiorstw jest także wysoki w wojewódz-

twie dolnośląskim (33%), małopolskim, opolskim, pomorskim i mazowieckim. Przy dużym potencjale liczby zatrudnio-

nych w sektorze B+R (województwo wielkopolskie zajmuje jedną z najwyższych pozycji w kraju, obok województw:

małopolskiego, mazowieckiego i dolnośląskiego) kwestia budowania potencjału sieciowego przedsiębiorstw staje się

kluczowym czynnikiem zwiększenia konkurencyjności MMŚP w tym obszarze.

Wpływ na wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw

W ramach Działania 8.2 komponentu regionalnego PO KL podejmowano także interwencje zmierzające do zwiększe-

nia poziomu innowacyjności wielkopolskich przedsiębiorstw. Skorzystało z nich jednak niewiele przedsiębiorstw. Ich

rezultaty wskazują raczej na rozpoczęcie procesu współpracy B+R w ramach wsparcia kapitału ludzkiego przedsię-

biorstw niż wypracowania konkretnych rozwiązań. Jak wynika z analizy wniosków o dofinansowanie, w trakcie projek-

tów nie rozpoczęto procesu wdrażania ani opracowania innowacji technologicznej lub produktowej. Zdaniem przed-

stawiciela MIR zabrakło impulsu w postaci kryteriów wyboru projektów, jakie np. stosowało województwo dolnoślą-

skie, gdzie premiowano opracowanie przynajmniej jednej dokumentacji przedsięwzięcia mającej na celu wytworzenie

produktu, usługi bądź innego rezultatu do wdrożenia w konkretnym przedsiębiorstwie175

.

Z przywoływanego badania Ultex Ankieter wynika, iż uczestnicy Poddziałania 8.2.1 z sektora przedsiębiorstw oceniają

bardzo wysoko efekty wsparcia. Utrzymują, że udział w projekcie przyczynił się w najwyższym stopniu do zmiany ryn-

kowej przedsiębiorstw oraz ich zmiany techniczno-technologicznej. Uczestnicy sektora B+R odbywający staże w przed-

172 Zgodnie z wynikami badania ilościowego wśród przedsiębiorców będących odbiorcami wsparcia. 173 Zgodnie z wynikami badania ilościowego wśród przedsiębiorców będących odbiorcami wsparcia. 174 Znaczenie sektora MŚP dla rozwoju Wielkopolski, zespół WORP, 2012. 175 Plany Działań komponentu regionalnego PO KL w województwie dolnośląskim.


99


siębiorstwach podkreślają z kolei korzyści płynące z transformacji postaw pracowników przedsiębiorstw. Zarówno

badani pracownicy naukowi uczestniczący w stażach, jak i przedstawiciele przedsiębiorstw dostrzegali wpływ realizacji

projektu na wdrożenie innowacji produktowej i procesowej176

.

Pozytywne efekty projektów potwierdzają wyniki badania ilościowego oraz wywiadów pogłębionych. Bardzo wysoko

respondenci ocenili wpływ wsparcia na wzrost intensywności współpracy między sektorem przedsiębiorstw i sektorem

nauki, widzą również dość wyraźny wpływ na zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw. Przede

wszystkim ich zdaniem przedsiębiorcy mogli nabyć nową wiedzę specjalistyczną, mieć dostęp do najlepszych pomy-

słów naukowców i ich gotowej oferty badawczej. Z kolei dla pracowników naukowych była to szansa na prowadzenie

badań pod kątem użyteczności rynku. Z badania Ultex Ankieter wynika ponadto, że większość badanych pracowników

naukowych dostrzegała wpływ udziału w projekcie szkoleniowo-stażowym na swoją sytuację na rynku pracy. Deklaro-

wany wpływ przejawiał się przede wszystkim we wzroście kwalifikacji badanych. W wyniku realizacji projektu więk-

szość przedstawicieli firm oraz stażystów pochodzących z jednostek naukowych nawiązała bądź kontynuowała współ-

pracę sektorową po zakończeniu udziału w projekcie177

. Potwierdza to także badanie ilościowe wśród beneficjentów

Poddziałania 8.2.1, gdzie jednym z trwałych efektów wsparcia było utworzenie centrum transferu technologii.

Zdaniem przedstawiciela UMWW, projekt systemowy "Wsparcie współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw w Wielko-

polsce” realizowany przez Departament w Poddziałaniu 8.2.1, zakładający działania: „Vouchery dla przedsiębiorstw”,

„Vouchery dla inicjatyw klastrowych”, „Staże dla naukowców i dla przedsiębiorców”, „Brokerzy innowacji” oraz „Stu-

denckie Centrum Innowacji i Transferu Technologii”, osiąga bardzo dobre efekty, a zainteresowanie ze strony przed-

siębiorstw oraz pracowników naukowych i dydaktycznych jest bardzo duże. Pierwsze dwa działania mają służyć wspar-

ciu biznesu i nauki na rzecz realizacji prac badawczo-rozwojowych, wpisujących się w obszary wielkopolskich inteli-

gentnych specjalizacji. Przyznawane w ramach konkursu vouchery idą za popytem, gdyż służą rozwiązaniu konkret-

nych problemów w przedsiębiorstwach, a ich końcowym efektem są innowacje produktowe, dzięki którym przedsię-

biorstwo wypracowuje możliwości rozwoju, dyfuzji wiedzy i techno-

logii oraz zwiększa swoje zdolności strategiczne i konkurencyjne. Co

prawda, zdaniem beneficjenta, wartość vouchera nie jest wysoka, ale

jest wystarczająca do osiągnięcia pierwszego kroku, jakim jest nawią-

zanie współpracy międzysektorowej. Jak pokazują wyniki badania

ilościowego, zawiązanie tej współpracy zazwyczaj okazuje się trwałe.

Wpływ EFS na konkurencyjność subregionów województwa wielkopolskiego w obszarze przedsiębiorczości

Biorąc pod uwagę liczbę uczestników, najbardziej wzmocniona została konkurencyjność miasta Poznań oraz subregio-

nu poznańskiego, ale także subregionu konińskiego. Właśnie w przypadku Poznania oraz subregionu poznańskiego

nastąpił największy wzrost nakładów inwestycyjnych w stosunku do 2007 roku. Jednakże już w subregionie konińskim

nie widać takiej zależności.

176 Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII PO KL na regionalny rynek pracy, Ultex Ankie-ter, 2012. 177 Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII PO KL na regionalny rynek pracy, Ultex Ankie-ter, 2012.

„Z punktu widzenia rozwoju, spójności, jakiekolwiek rozdawnictwo jest niesku-

teczne, bo jest zaburzona kolejność. Najpierw powinien być pomysł, potem

biznes.” [panel ekspertów]


100


Tabela 17. Dynamika nakładów inwestycyjnych w subregionach a liczba uczestników i wartość projektów realizowanych w VIII Priorytecie oraz Działaniu 6.2 POKL.


We wszystkich subregionach liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON wzrosła w latach 2007-2013. Wzrosła

także wysokość przeciętnego wynagrodzenia brutto w latach 2006-2013.

3.5.2 Ocena czynników wpływających na efekty projektów w obszarze

przedsiębiorczości na konkurencyjność województwa wielkopolskiego

W obszarze przedsiębiorczości jako region referencyjny zostało wybrane województwo dolnośląskie. Koszty pracy

wzrosły w województwie dolnośląskim w omawianym okresie szybciej niż w kraju (odpowiednio 61% do 55% w kraju i

46% w województwie wielkopolskim). Niemniej przyrost liczby przedsiębiorstw odpowiadał dynamice województwa

wielkopolskiego (2,99%) i znacznie przekraczał średnią krajową na poziomie 1,01%. Przeżywalność przedsiębiorstw

mierzona stosunkiem liczby wyrejestrowanych przedsiębiorstw do liczby nowozarejestrowanych przedsiębiorstw

również była zbliżona w obu regionach.

W omawianym okresie Wielkopolska zwiększyła swoją przewagę konkurencyjną wobec województwa dolnośląskiego

w obszarze nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw. W latach 2007-2013 w skali kraju wartość nakładów inwesty-

cyjnych zwiększyła się o 7,33%, podczas gdy w województwie dolnośląskim nieznacznie spadła (o 1%). W tym samym

okresie wysokość nakładów inwestycyjnych w województwie wielkopolskim wzrosła o 23%. Prawidłowość ta nie doty-

czy jednak nakładów inwestycyjnych na B+R. Co prawda nakłady na B+R pozostają wyższe w województwie wielkopol-

skim w ujęciu bezwzględnym, ale jednak dynamika wzrostu nakładów jest w latach 2007-2013 najszybsza właśnie na

Dolnym Śląsku (odpowiednio 150% do 120% w skali kraju i 140% w Wielkopolsce).

Sektor przedsiębiorstw województwa dolnośląskiego nadal jest bardziej konkurencyjny ze względu na strukturę nakła-

dów na B+R. Nakłady wewnętrzne na B+R wzrosły w województwie dolnośląskim dwukrotnie w stosunku do 70% w

Wielkopolsce. Należy dodać, że nakłady wewnętrzne na B+R w województwie wielkopolskim są niższe od średniej

krajowej. Analiza struktury nakładów na B+R w obu województwach wskazuje na tendencję dużych nakładów na

środki trwałe, finansowane ze środków publicznych w Wielkopolsce i tendencję nakładów bieżących finansowanych z

różnych źródeł w województwie dolnośląskim178

.

Biorąc pod uwagę, iż działania komponentu regionalnego PO KL ukierunkowane były na zwiększenie innowacyjności

oraz modernizację i adaptacyjność przedsiębiorstw w kontekście polityki zatrudnienia, województwo dolnośląskie

należy uznać za konkurencyjne wobec województwa wielkopolskiego pod względem przeżywalności przedsiębiorstw i

utrzymania zatrudnienia. Wyniki finansowe przedsiębiorstw województwa dolnośląskiego były wyższe w okresie obję-

tym ewaluacją, ze szczególnym uwzględnieniem produkcji sprzedanej i zysku brutto przy relatywnie wyższych wyna-

grodzeniach pracowników179

.

178 Wszystkie analizy na podstawie danych GUS BDL. 179 Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2008 i Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2012, GUS.

Subregion

Liczba uczestników

działań Priorytetu

VIII oraz Działania

6.2

Dynamika

nakładów

inwestycyjnych

2007-2013

Podmioty wpisane do

REGON na 10 tys.

ludności - zmiana 2007-

2013

Jednostki nowo

zarejestrowane w REGON

na 10 tys. ludności -

zmiana 2007-2013

Przeciętne miesięczne

wynagrodzenie brutto

zmiana 2006-2013

źródło danych dane PEFS GUS BDL GUS BDL GUS BDL GUS BDL

pilski 3 627 2% 6% 18% 46%

poznański 10 026 50% 4% 10% 17%

m. Poznań 13 987 51% 18% 39% 43%

leszczyński 6 042 24% 5% 15% b.d.

koniński 8 539 10% 7% 17% 30%

kaliski 7 453 53% 12% 3% 44%


101


Referencyjne województwo dolnośląskie zwraca uwagę na skuteczność trzech typów działań wspierających innowa-

cyjność przedsiębiorstw i ich konkurencyjność:

Innowacyjne działania w szkolnictwie (projekt skierowany do gmin o niższym poziomie rozwoju),

Wspieranie współpracy sektora biznesu z nauką (projekt systemowy „Dolnośląski Bon na Innowacje; projekt

wspiera prowadzenie prac badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych przez jednostki naukowe na rzecz ma-

łych i średnich przedsiębiorstw (w formie projektów celowych); każdy przedsiębiorca, chcący rozwinąć swój

produkt lub ulepszyć posiadaną technologię, może aplikować o bon o wartości 18 tys. zł. Dodatkowo ofero-

wana jest bezpłatna pomoc w identyfikacji potrzeb wdrożeniowych (audyt technologiczny) oraz w poszuki-

waniu odpowiednich partnerów naukowych do współpracy.)

Wspieranie powstawania ośrodków B+R w przedsiębiorstwach oraz wykorzystanie wiedzy naukowców w

przedsiębiorstwach (podniesienie potencjału regionu w sferze innowacji poprzez realizację projektów sys-

temowych „GRANT – wsparcie prac badawczych poprzez stypendia naukowe dla doktorantów”, „Przedsię-

biorczy doktorant – inwestycja w innowacyjny rozwój regionu”180

oraz „Grant plus”). Kluczowy w przypadku

tych projektów jest nacisk na możliwość wdrożenia prac naukowych. Wymaga to od doktoranta podpisania

porozumienia z firmą. Wynikają z tego trwałe efekty w postaci tego, że często doktorant po zakończeniu sty-

pendium nadal współpracuje z firmą i uruchamia w niej prace badawczo-rozwojowe181

. Pozytywną stroną

jest to, że uczestniczą w tym małe przedsiębiorstwa, których potencjał badawczo-rozwojowy i innowacyjny

jest oceniany jako najniższy. Zdaniem przedstawiciela Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnoślą-

skiego, widać bardzo pozytywne efekty tych działań w postaci patentów, a samo zainteresowanie otrzyma-

niem grantów jest bardzo duże.

Z wywiadów z przedstawicielami UMWW oraz regionu referencyjnego, a także literatury przedmiotu182

wynika, że na

konkurencyjność regionu w obszarze przedsiębiorczości będzie wpływać stosowanie kryteriów wyboru projektów:

wspierających rozwój branż kluczowych dla rozwoju województwa oraz takich, w których procesy adapta-

cyjne i modernizacyjne są nasilone,

promujących kompleksowe wsparcie skierowane do indywidualnego uczestnika w projektach outplacemen-

towych, wspierających jednocześnie stosowanie innowacyjnych metod szkolenia,

wspierających projekty realizowane w partnerstwach,

Wspierających nawiązywanie współpracy i transfer wiedzy między sektorem nauki i przedsiębiorczości, a

także wytworzenie konkretnych produktów w efekcie tej współpracy,

wzmacniających konkurencyjność przedsiębiorstwa w obszarze innowacyjności i kapitału ludzkiego,

wykorzystujące potencjał jednostek mających doświadczenie oraz istniejących sieci współpracy.

Poniżej wskazano kryteria Priorytetu VIII wspierające konkurencyjność województwa wielkopolskiego. Wskazano

również kryteria stosowane w komponencie regionalnym PO KL w województwie referencyjnym, przy czym wybrano

wyłącznie takie kryteria, których nie zastosowano w Wielkopolsce, a które mogą stanowić dobrą praktykę do zastoso-


180 Celem głównym projektu jest zwiększenie innowacyjności gospodarki regionu poprzez zintensyfikowanie powiązań między nauką i przemysłem, a także działania na rzecz podniesienia potencjału innowacyjnych badań istotnych dla gospodarki regionu oraz poprawy współpracy sektora nauki z przedsiębiorstwami. 181 Zdaniem przedstawiciela Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego dotyczy to 20-30% stypendystów. 182 Przegląd podstawowych pojęć w zakresie innowacji i konkurencyjności regionalnej, prof. dr hab. Janusz Kot, Akademia Świętokrzy-ska.


102


Tabela 18. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze przedsiębiorczości.


KRYTERIUM DOSTĘPU: Grupę docelową projektu stanowią w 100% pracownicy oraz przedsiębiorcy prowadzący działalność w branżach określonych przez WUP w Poznaniu jako kluczowe dla rozwoju województwa wielkopolskiego (…) (8.1.1).

UZASADNIENIE: Kryterium ma na celu podniesienie kwalifikacji osób zatrudnionych w branżach zidentyfikowanych jako branże o największym potencjale rozwojowym i/lub branże strategiczne dla regionu, co bezpośrednio przekłada się na wzrost konkuren-cyjności regionu.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zakłada wykorzystanie innowacyjnych technik szkolenia/ prowadzenia kursów zawodo-wych (np. e-learning, metody symulacyjne, action learning) (8.1.1).

UZASADNIENIE: Innowacyjne formy prowadzenia szkolenia/ kursu zawodowego są odpowiedzią na potrzeby i wymagania społeczeństwa opartego na wiedzy, które stanowi element konkurencyjności regionu.

KRYTERIUM DOSTĘPU: Projekt outplacementowy jest komplek-sowy tj. zawiera przynajmniej jeden instrument z zakresu wspar-cia zasadniczego (np. szkolenia, kursy przekwalifikowujące, poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy) oraz co najmniej jeden instrument z zakresu wsparcia towarzyszącego (np. po-radnictwo psychologiczne, dodatek relokacyjny, dodatek moty-wacyjny, wsparcie dla osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą) (8.1.2).

UZASADNIENIE: Kompleksowość projektów outplacementowych zapewni wyższą skuteczność i efektywność podejmowanych działań. Przyczyni się również do ograniczenia negatywnych skutków spowolnienia gospodarczego w dłuższej perspektywie czasowej poprzez podniesienie adaptacyjności pracowników, co pozytywnie wpłynie na konkurencyjność gospodarki.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt w całości obejmuje wsparcie związane z wprowadzeniem innowacji w przedsiębiorstwach (8.1.2).

UZASADNIENIE: Innowacje jako specyficzne narzędzia przedsię-biorczości pozwolą na utrzymanie i wzmocnienie pozycji przed-siębiorstw na rynku. Kryterium to nada zasobom nowe możliwo-ści ekonomiczne, przyczyniając się do poprawy ich konkurencyj-ności.

KRYTERIUM DOSTĘPU: Grupę docelową projektu stanowią pracodawcy i ich pracownicy działający w branżach, określonych przez WUP w Poznaniu jako zagrożone procesami modernizacyj-nymi w województwie wielkopolskim (…) (8.1.2).

UZASADNIENIE: Wsparcie powinni otrzymać pracodawcy i pra-cownicy, którzy prowadzą działalność w branżach lub przemy-słach przechodzących procesy modernizacyjne i adaptacyjne w województwie, a które mają istotne znaczenie dla gospodarki regionu.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt w całości obejmuje wsparcie związane z procesami certyfikacji przedsiębiorstw, ze szczegól-nym uwzględnieniem standardów i norm jakościowych (8.1.2).

UZASADNIENIE: Kryterium pozwoli na utrzymanie i wzmocnienie pozycji przedsiębiorstw na rynku.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt, którego rezultatem będzie stworzenie partnerstw (sieci współpracy) zawiązanych na szcze-blu lokalnym i regionalnym (8.1.2).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt realizowany w partnerstwie składającym się z organizacji związkowej oraz organizacji praco-dawców celem wzmacniania dialogu społecznego i inicjatyw podejmowanych wspólnie na poziomie lokalnym i regionalnym (8.1.3).

UZASADNIENIE: Projekty partnerskie charakteryzują się wysoką wartością dodaną, co korzystnie wpłynie na rozwiązywanie problemów społecznych. Ponadto partnerstwa lokalne posiadają elastyczne mechanizmy adaptacyjne pozwalające na szybkie reagowanie na zachodzące zmiany społeczno-gospodarcze.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Jednym z rezultatów każdego stażu pracowników naukowych lub naukowo – dydaktycznych uczelni w przedsiębiorstwach jest opracowanie przynajmniej jednej dokumentacji przedsięwzięcia mającej na celu wytworzenie produktu, usługi bądź innego rezultatu do wdrożenia w konkret-nym przedsiębiorstwie (8.2.1).

UZASADNIENIE: Wdrożenie konkretnych rozwiązań innowacyj-nych w przedsiębiorstwach pozwoli na utrzymanie i wzmocnie-nie pozycji przedsiębiorstw na rynku.

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zakłada wymianę pracowni-ków (staże i szkolenia praktyczne) pomiędzy jednostkami nau-kowymi a przedsiębiorstwami (8.2.1).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zakłada staże i szkolenia praktyczne dla pracowników przedsiębiorstw w jednostkach

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Beneficjent (lider partnerstwa) posiada doświadczenie w realizacji projektów lub innych przed-sięwzięć w obszarze inicjatyw sieciowych w zakresie transferu wiedzy, technologii i innowacji pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami badawczo – rozwojowymi, uczelniami i innymi podmiotami (8.2.1).


103



naukowych (8.2.1).

KRYTERIUM STRATEGICZNE: Projekt zakłada staże i szkolenia praktyczne dla pracowników naukowych jednostek naukowych oraz pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych uczelni – w przedsiębiorstwach, których profil działalności jest ścisłe powiązany z ich dziedziną badawczo-naukową (8.2.1).

UZASADNIENIE: Kryteria istotne z uwagi na pozytywne aspekty zawiązywania głębszej współpracy pomiędzy sferą nauki a go-spodarki, istotnej dla konkurencyjności. Ponadto dopasowanie obszaru naukowego stażysty do profilu działalności konkretnego przedsiębiorstwa przyczyni się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności danego przedsiębiorstwa oraz usprawni jego działalność, podnosząc jego konkurencyjność.

KRYTERIUM STRATEGICZNE Projekt realizowany jest przez i na rzecz istniejących sformalizowanych sieci współpracy na terenie województwa (8.2.1).

UZASADNIENIE: Doświadczenie w pracy w strukturach siecio-wych pozwoli na zwiększenie efektywności realizowanego pro-jektu. Kryterium przyczyni się też do wsparcia już istniejących i sprawdzających się sieci współpracy. Jak wynika z wywiadu z przedstawicielem UMWW, wspieranie funkcjonujących sieci współpracy jest istotnym czynnikiem trwałości współpracy między podmiotami, a tym samym ich innowacyjności i konku-rencyjności.

Źródło: na podstawie analizy Planów Działań komponentu regionalnego PO KL województwa wielkopolskiego i dolnośląskiego

Przedstawiciel województwa dolnośląskiego wskazuje na wysoką adekwatność kryterium oceny projektów, jakim jest

kryterium „Jednym z rezultatów każdego stażu pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych uczelni w przed-

siębiorstwach jest opracowanie przynajmniej jednej dokumentacji przedsięwzięcia mającej na celu wytworzenie pro-

duktu, usługi bądź innego rezultatu do wdrożenia w konkretnym przedsiębiorstwie (8.2.1)”. To kryterium strategiczne

pozwala zmniejszyć problem, na jaki wskazują eksperci, a mianowicie niskie wykorzystanie wyników prac badawczo-

rozwojowych w praktyce. Ponadto wdrożenie konkretnych rozwiązań innowacyjnych w przedsiębiorstwach pozwoli na

utrzymanie i wzmocnienie pozycji przedsiębiorstwa na rynku, gdyż rozwiązanie lub produkt będący wynikiem projektu

jest „szyty na miarę” potrzeb firmy.

3.5.3 Identyfikacja deficytów i problemów w obszarze przedsiębiorczości


Analiza mocnych i słabych stron województwa wielkopolskiego w obszarze przedsiębiorczości oraz ocena dotychcza-

sowych efektów Priorytetu VIII PO KL wskazuje, że Wielkopolska ma duży potencjał w tym obszarze, ale jej konkuren-

cyjność wymaga działań skierowanych przede wszystkim na wzmocnienie kapitału ludzkiego (zarówno pracowników,

jak i kadry zarządzającej) oraz innowacyjności.

Tabela 19. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze przedsiębiorczości.

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ


wysoka dynamika liczby podmiotów gospodarczych

(3. miejsce w kraju w okresie 2007-2013);

większa liczba nowotworzonych firm niż firm likwi-

dowanych;

wysoka liczba jednostek B+R (2. miejsce w kraju) i

najwyższy ich przyrost;

wysoka wartość nakładów inwestycyjnych (4. miejsce

w kraju) i najwyższy ich przyrost;

wysoka w skali kraju jakość zasobów pracy;

wyższy niż średnia krajowa udział przedsiębiorstw

aktywnych w odniesieniu do potencjału ludnościowe-

go;

bardzo dobrze rozwinięty sektor dużych i średnich

spadek rentowności przedsiębiorstw (wzrost udziału

kosztów w przychodach);

niższy niż średnio w kraju wzrost przeciętnego mie-

sięcznego wynagrodzenia brutto;

niedoinwestowanie przedsiębiorstw (zwłaszcza usłu-

gowych);

niska elastyczność przedsiębiorców w obszarze pro-

wadzenia polityki kosztowej i zatrudnieniowej:

niskie umiejętności minimalizowania zagrożeń ze

strony konkurencji;

niska zdolność do pozyskiwania środków na inwesty-

cje;

dominacja w sektorze MMŚP osób o niskich kwalifika-

cjach na rynku pracy;


104


PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ


firm;

wyższe niż średnia dla kraju przychody mikro i małych

firm;

wyższa niż średnia dla kraju liczba pracujących w

całym sektorze MŚP.

stagnacja stanu kapitału ludzkiego sektora MMŚP

(brak chęci podnoszenia kompetencji i umiejętności);

niski poziom wykorzystania praktycznego potencjału

województwa w postaci dużej liczby jednostek B+R,

bazy akademickiej, wykształconych kadr;

relatywnie niska siła nabywcza przedsiębiorstw i osób

prywatnych (mały rynek zbytu).


Kluczowymi czynnikami dla konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw są:

jakość kapitału ludzkiego (wykształcenie i doświadczenie pracowników),

kompetencje kadry zarządzającej,

potencjał ekonomiczny przedsiębiorstw (zasoby finansowe, dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania,

rynek działania),

poziom współpracy, „usieciowienia”, dostęp do zewnętrznych źródeł wiedzy/kompetencji (współpraca,

przynależność do klastra),

presja konkurencyjna,

specyfika działalności (branża, w której działa przedsiębiorstwo),

lokalizacja (miasto, wieś)183

.

Warto podkreślić, że analiza wykorzystania środków publicznych – teoretycznie dostępnych dla wszystkich przedsię-

biorstw – wskazuje, że pomoc de facto trafia do przedsiębiorstw dysponujących największym potencjałem rozwoju.

Najczęściej o pomoc publiczną ubiegają się przedsiębiorstwa najbardziej konkurencyjne, dysponujące największym

potencjałem rozwojowym (potencjał finansowy, ludzki, wiedzy), zlokalizowane na najbardziej atrakcyjnych inwesty-

cyjnie terenach.

Władze samorządowe chcące wzmacniać potencjał swojej gospodarki powinny więc oddziaływać na rozwój tych ob-

szarów, które leżą w obrębie ich oddziaływania. Są to:

jakość dostępnych zasobów ludzkich,

poziom i jakość wiedzy i technologii w regionie,

jakość tzw. otoczenia biznesu, tj. poziom rozwoju i dostępność instytucji świadczących usługi finansowe i do-

radcze,

budowanie marki województwa poza regionem (w kraju, na świecie).

Jakość kapitału ludzkiego jest jednym z kluczowych determinant konkurencyjności przedsiębiorstw. Podmioty, które

charakteryzują się wyższym poziomem kapitału ludzkiego (zatrudniają pracowników z wyższym wykształceniem, inwe-

stują w szkolenia swoich pracowników) rozwijają się szybciej. Ponadto firmy te zdecydowanie częściej inwestują w

swój rozwój – ponoszą nakłady inwestycyjne oraz angażują się w działalność innowacyjną184

.

Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania, regionalna polityka publiczna mająca na celu rozwój konkurencyjnej i

innowacyjnej gospodarki powinna być ukierunkowana na:

183 Badanie dolnośląskich przedsiębiorstw w zakresie konkurencyjności i innowacyjności oraz zapotrzebowanie na usługi proinnowa-cyjne, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 2009. 184 Badanie dolnośląskich przedsiębiorstw w zakresie konkurencyjności i innowacyjności oraz zapotrzebowanie na usługi proinnowa-cyjne, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 2009.


105


Rozwój kapitału ludzkiego i kompetencji kadr zarządzających (typy interwencji możliwe do finansowania z

EFS to: szkolenia i doradztwo dla kadry zarządzającej, szkolenia pracowników, promocja kształcenia usta-

wicznego i wsparcie edukacji dorosłych);

Wzmocnienie potencjału finansowego i aplikacyjnego przedsiębiorstw (typy interwencji: szkolenia i doradz-

two w zakresie pozyskiwania finansowania zewnętrznego, wsparcie informacyjne i doradcze w zakresie do-

stępnych źródeł finansowania dostosowane do specyfiki i potencjału różnych grup przedsiębiorstw);

Wspieranie firm w wejściu na nowe rynki, w tym międzynarodowe (działania promocyjne, szkolenia i do-

radztwo w zakresie wchodzenia na rynki międzynarodowe);

Stymulowanie współpracy wewnątrz- i międzysektorowej oraz rozwój struktur sieciowych (stymulowanie

rozwoju klastrów oraz innych struktur sieciowych, wspieranie transferu wiedzy - doświadczenia w realizacji

projektów zarówno Wielkopolski, jak też województwa referencyjnego wskazują na następujące potrzeby w

zakresie transferu wiedzy:

o Stworzenie jednej wspólnej dla całego województwa płaszczyzny wymiany wiedzy o możliwościach i po-

trzebach ze strony nauki i biznesu. Zdaniem przedstawiciela UMWW, cały czas słabością pozostaje nie-

dostateczna wymiana informacji i dostęp do niej, przy czym jako podmiot skutecznie mogący wiązać

oba sektory wskazuje samorząd regionalny. Rekomendowane jest skierowanie działań promocyjnych i

sieciowych poprzez uwzględnienie w grupach docelowych przedsiębiorców mikro i małych firm, przed-

siębiorców funkcjonujących poza głównymi miastami, pracowników naukowych i studen-

tów/doktorantów uczelni humanistycznych185

, a także uczelni prywatnych;

o Kontynuacja działań w zakresie wspierania przedsiębiorczości akademickiej – najlepiej o charakterze

długotrwałym, a nie incydentalnym. Zdaniem przedstawiciela AIP, oprócz samego wsparcia pomysłów

na start-upy, niezmiernie istotne jest wspieranie (doradztwo, konsultacje) działalności gospodarczej w

tym wsparcie e-learningowe, udostępnienie szkoleń i doradztwa dla studentów i środowiska naukowe-

go w zakresie przedsiębiorczości, księgowości, prowadzenia działalności gospodarczej;

o Kontynuacja uczestnictwa doktorantów w projektach stażowych i stypendialnych – szczególnie przed-

sięwzięć kończących się wypracowaniem rozwiązań dla konkretnego przedsiębiorcy. Projekty stypen-

diów, staży i szkoleń praktycznych dla pracowników naukowych w przedsiębiorstwach i przedsiębior-

ców w jednostkach B+R zostały ocenione jako szczególnie skuteczne i przynoszące korzyści zaintereso-

wanym podmiotom;

o Kontynuacja projektów uznanych za szczególnie skuteczne i efektywne – zapewnienie finansowania na-

jefektywniejszym działaniom tak długo, jak są one potrzebne (potrzeba kontynuacji projektów ocenia-

nych jako skuteczne, szczególnie trafne, także po zakończeniu okresu projektowania danego zadania);

dotyczy to szczególnie rozwiązań innowacyjnych wypracowanych w wyniku staży pracowników nauko-

wych lub naukowo-dydaktycznych w przedsiębiorstwach – z punktu widzenia trwałości wskazane było-

by preferowanie takich przedsięwzięć w ubieganiu się o środki na wdrożenie tych rozwiązań).

Stymulowanie inwestycji w technologie i innowacje (polityka taka mogłaby obejmować dwa rodzaje działań

po stronie samorządów: politykę zamówień publicznych jednostek samorządu terytorialnego, w większym

stopniu promującą wyższą jakość oraz nowoczesność rozwiązań, a także odpowiednie przepisy, które „wy-

muszałyby” zastosowanie nowoczesnych rozwiązań/technologii w przypadku inwestycji realizowanych przy

udziale dofinansowania uzyskanego ze środków publicznych np. RPO186

).

Zdaniem uczestników panelu ekspertów, wielkopolski sektor przedsiębiorczości ma duży potencjał ze względu na

większe niż w innych województwach nasycenie podmiotami gospodarczymi oraz większą przeżywalność i zatrudnie-

185 Zgodnie z wynikami raportu Badanie jakości i wpływu projektów w Działaniu 8.2 PO KL na upowszechnienie transferu wiedzy pomiędzy sferą nauki i gospodarki w województwie dolnośląskim (Master Consulting 2011) zauważalne jest zapotrzebowanie na projekty z zakresu transferu wiedzy dla kierunków humanistycznych, które także dysponują wiedzą przydatną przedsiębiorstwom, jednak nie są brane pod uwagę jako źródła transferu wiedzy. 186 Dotyczy wsparcia współfinansowanego ze środków EFRR.


106


nie. Problemem pozostaje niska innowacyjność firm i to powinno być przedmiotem szczególnej uwagi w nowym okre-

sie programowania.

Dodatkowo, zdaniem przedstawiciela regionu referencyjnego, wsparciem powinno się objąć w przyszłości przede

wszystkim rozwiązania technologiczne, których efektem będą produkty rynkowe możliwe do eksportu, co dodatkowo

będzie wspierać wysoką pozycję województwa dolnośląskiego w tym obszarze. Jest to również szansa dla Wielkopol-

ski, której eksport jest mocną stroną – plasuje region na trzecim miejscu w kraju.

Pobudzenie współpracy między sektorem nauki a mikro i małymi przedsiębiorstwami jest zdaniem przedstawiciela

regionu referencyjnego szczególnym wyzwaniem na przyszłość. Jest to sektor najliczniejszy, który ma duży potencjał,

ale jednocześnie ograniczone środki i możliwości do prowadzenia lub wykorzystania prac B+R. W regionie dolnoślą-

skim nie wprowadzono żadnych kryteriów premiujących projekty skierowane do najmniejszych firm, ale, podobnie jak

w Wielkopolsce, oferowano bony/vouchery na rozwój innowacji w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach. W

obu województwach efekty tych projektów można ocenić wysoko.

W województwie dolnośląskim skutecznie przeprowadzono restrukturyzację przemysłu włókienniczego, która to

branża była jedną ze wskazanych w kryteriach wyboru projektów jako jedna z branż przechodzących procesy adapta-

cyjne i modernizacyjne o znacznym nasileniu w województwie. W jej wyniku zmienił się profil tego przemysłu, odszedł

on bowiem od wytwarzania materiałów odzieżowych w stronę produkcji włókien przemysłowych.

3.6 WPŁYW EFS NA KONKURENCYJNOŚĆ WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO –

PODSUMOWANIE

W wyniku analizy porównawczej danych statystycznych GUS ustalono, iż najbliższy potencjał endogenny oraz wyższą

pozycję konkurencyjną w znaczeniu atrakcyjności inwestycyjnej posiadają następujące województwa: dolnośląskie,

małopolskie, śląskie oraz łódzkie.

W obszarze zatrudnienia Wielkopolska pozostaje jednym z bardziej konkurencyjnych w grupie omawianych regionów.

Wzmocniła się konkurencyjność województwa wielkopolskiego pod względem stopy bezrobocia. Nadal region ten

charakteryzuje się najniższą wartością tego wskaźnika, a co więcej - jej wzrost między 2007 a 2013 rokiem był najniż-

szy w grupie regionów referencyjnych.

Podobnie, jak w innych regionach, wzrosła liczba bezrobotnych z wykształceniem wyższym. Pod tym względem Wiel-

kopolska nie wyróżnia się – nastąpił wzrost między 2007 a 2013 rokiem na poziomie 50%, podobnie jak na Dolnym

Śląsku i Śląsku. Jednocześnie konkurencyjność regionu dodatkowo się wzmocniła pod względem wskaźnika zatrudnie-

nia wśród osób z tym wykształceniem - w 2007 roku Wielkopolska zajmowała pod tym względem 3. miejsce ex aequo z

Małopolską (75%), a w 2013 roku miejsce pierwsze (77,3%; wzrost o 3,07 p.p.). W kontekście dynamiki zmian jedynie

Dolny Śląsk jest nieco lepszy (nieco ponad 0,5%), a pozostałe województwa odnotowały wręcz spadek wskaźnika

(łódzkie aż o prawie 7,5 p.p.).

Generalnie pod względem odsetka zatrudnionych Wielkopolska pozostaje najbardziej konkurencyjnym wojewódz-

twem, a co więcej, między 2007 a 2013 rokiem region ten odnotował największy przyrost tego wskaźnika.

Wartość odsetka osób w wieku produkcyjnym w Wielkopolsce, w porównaniu do regionów referencyjnych, odnoto-

wała niewielki spadek, zbliżając region tym samym w największym stopniu do województwa śląskiego.

Pozytywnym zjawiskiem jest dodatnie saldo migracji w Wielkopolsce (w odróżnieniu od województwa łódzkiego i

śląskiego), jednakże w ostatnich latach odnotowano spadek salda migracji w ujęciu bezwzględnym aż o 47%. Pod tym

względem najbardziej wzrosła konkurencyjność Dolnego Śląska (prawie sześciokrotny przyrost między 2007 a 2013

rokiem).

Wielkopolska nie wzmocniła swojej konkurencyjności w obszarze gospodarki i finansów. Pod względem PKB na 1

mieszkańca nadal na ostatnim miejscu pozostaje województwo małopolskie, niemniej to w Wielkopolsce odnotowano

najmniejszy wzrost tego wskaźnika. Pozycja Wielkopolski się nie zmieniła się - zajmuje 3. miejsce wśród pięciu referen-

cyjnych województw, ale wzrósł dystans wobec najlepszego województwa dolnośląskiego - podczas gdy wartość

wskaźnika w Wielkopolsce w 2007 roku wyniosła 96%, w dolnośląskim w 2011 roku było to już 92%.


107


Pod względem wartości dochodu rozporządzalnego gospodarstwa domowego w przeliczeniu na 1 osobę, Wielkopolska

nadal zajmuje ostatnie miejsce, zarówno pod względem wartości bezwzględnej, jak również dynamiki zmian. W naj-

lepszym województwie dolnośląskim wartość ta wzrosła między 2007 a 2012 rokiem o prawie 44 p.p., podczas gdy w

województwie wielkopolskim było to jedynie niecałe 30 p.p.

We wszystkich województwach wzrosły koszty pracy w stosunku do roku 2008 (w Wielkopolsce w najmniejszym stop-

niu). Pod względem wskaźnika wynagrodzenia miesięcznego w przeliczeniu na 1 zatrudnionego, Wielkopolska zajmuje

2. miejsce po województwie łódzkim. Niskie koszty pracy są czynnikiem atrakcyjności inwestycyjnej, niemniej jednak

biorąc pod uwagę udział poszczególnych sektorów w liczbie pracujących w Wielkopolsce, tendencji tej nie należy

oceniać pozytywnie. Bowiem pod względem struktury zatrudnienia wg sektorów, konkurencyjność Wielkopolski spa-

dła. Zmniejszyła się liczba pracujących w przemyśle i budownictwie (aczkolwiek nieznacznie, bo o 0,82 p.p.), a wzrosła

w usługach, przez co pozycja województwa dodatkowo się pogorszyła.

Potencjał innowacyjny Wielkopolski wzrósł. Województwo zajmuje czołowe miejsce pod względem liczby jednostek

B+R, odnotowując jeden z większych wzrostów między 2007 a 2012 rokiem (155 p.p.; jedynie Dolny Śląsk wypadł

lepiej – 163 p.p.). W parze za tym idzie znaczący wzrost nakładów ogółem na badania i rozwój. Wyższe nakłady w 2012

roku odnotowała tylko Małopolska.

Znacząco poprawiła się konkurencyjność Wielkopolski wobec regionów referencyjnych pod względem odsetka osób z

wykształceniem wyższym wśród ludności w wieku 16-64 lata. W stosunku do 2007 roku wartość ta wzrosła aż o 54 p.p.

Wielkopolska pozostaje regionem o najniższej wartości tego wskaźnika (wśród wszystkich pięciu regionów referencyj-

nych), ale dystans wobec nich znacząco się zmniejszył. Jednocześnie znacząco spadł odsetek osób z wykształceniem

gimnazjalnym, podstawowym i niższym wśród ludności w wieku 16-64 lata. Nadal województwo wielkopolskie ma

jeden z wyższych wskaźników (gorszy ma jedynie łódzkie), ale warto odnotować, że zmniejszył się dystans wobec

najlepszego województwa śląskiego - w 2007 roku było 3,1 p.p. różnicy na niekorzyść Wielkopolski, podczas gdy w

2013 roku jedynie 2,4 p.p.

Wielkopolska zajmuje czołowe miejsce pod względem edukacji przedszkolnej. Pod względem wskaźnika udziału dzieci

w wieku 4-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w ogólnej liczbie dzieci w wieku 4-5 lat wyprzedziła wojewódz-

two śląskie będące liderem w 2007 roku, które jednak pozostało na 1. miejscu w 2013 roku pod względem wskaźnika

na obszarach wiejskich.

Nie wzrosła konkurencyjność Wielkopolski w obszarze wyników egzaminów szóstoklasisty - wśród 5 omawianych

regionów pozostaje na ostatnim miejscu. Podobnie jest w przypadku egzaminów gimnazjalnych oraz maturalnych

(wszystkie regiony odnotowały pogorszenie wyników, najbardziej łódzkie i małopolskie).

W obszarze wykluczenia społecznego wzrosła konkurencyjność Wielkopolski pod względem liczby osób korzystających

ze świadczeń pomocy społecznej na 10 tys. ludności (470 w 2008 roku i 443 w 2012 roku). Nadal Wielkopolska jest

województwem o jednym z najniższych wartości tego wskaźnika, a jedynie województwo łódzkie zajmuje gorszą pozy-

cję, zarówno pod względem wartości wskaźnika, jak i dynamiki zmian między 2008 i 2012 rokiem.

Pogorszyła się również znacząco sytuacja Wielkopolski pod względem odsetka gospodarstw domowych o wydatkach

poniżej relatywnej granicy ubóstwa. Nie tylko wartość tego wskaźnika w 2012 roku była największa, ale też region jako

jedyny spośród referencyjnych odnotował wzrost tego odsetka. Tym samym wzrósł rozdźwięk między Wielkopolską a

najbardziej konkurencyjnym województwem śląskim (w 2007 roku było to 5,7 p.p. a w 2012 roku 8,4 p.p.). Konkuren-

cyjność Wielkopolski jest widoczna w innym obszarze – pod względem liczby organizacji pozarządowych (i przyrostu

ich liczby) oraz spółdzielni socjalnych region zajmuje pierwsze miejsce.

Wszystkie powyższe dane wskazują na poprawę konkurencyjności Wielkopolski wobec regionów referencyjnych w

obszarze zatrudnienia i edukacji przedszkolnej, ale w innych obszarach, takich jak gospodarka, przedsiębiorczość i

wykluczenie społeczne – nawet jeśli region nie zajmuje ostatnich pozycji, to dynamika zmian jest niewielka i stawia

Wielkopolskę na ostatnim lub jednym z ostatnich miejsc w porównaniu do 4 regionów referencyjnych. Można za-

tem mówić o wysokiej skuteczności interwencji PO KL w Priorytecie VI ukierunkowanym na działania prozatrudnie-

niowe - świadczy o tym wskaźnik efektywności zatrudnieniowej na poziomie 71%187

, a także pozytywne efekty

187 Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013.


108


Poddziałania 9.1.1 (efekty realizacji działań świadczą o dużym oddziaływaniu interwencji na upowszechnianie i

podniesienie jakości edukacji przedszkolnej na obszarach wiejskich188

).

Uwzględniając założenia polityki wspierania w latach 2014-2020 głównie grup defaworyzowanych i ukierunkowanie na

wyrównywanie szans a nie wzmacnianie najbardziej konkurencyjnych obszarów w regionach, można wskazać działa-

nia, które będą sprzyjać budowaniu konkurencyjności regionu.

W obszarze edukacji będzie to wspieranie szkolnictwa zawodowego zakładającego ścisłą współpracę szkół z przed-

siębiorcami, a także naukę w zawodach określonych jako deficytowe oraz kluczowe dla rozwoju społeczno-

gospodarczego województwa. Również skupienie na kształtowaniu kompetencji kluczowych oraz tworzenie warunków

dla nowoczesnego nauczania (co wymaga między innymi podnosze-

nia umiejętności zawodowych i miękkich nauczycieli) będzie miało

znaczenie dla budowania konkurencyjnego kapitału ludzkiego. Kolej-

ny kierunek to wspieranie doradztwa zawodowego na jak najwcze-

śniejszych etapach edukacji.

W obszarze przedsiębiorczości wsparcie powinno być kierowane na

powstawanie innowacyjnych firm, czemu sprzyjać będą takie pro-

jekty, jak dotychczas realizowane, czyli inkubatory przedsiębiorczo-

ści, oferujące kompleksowe wsparcie doradcze, administracyjne, a

także finansowe.

W przypadku wspierania powstawania nowych przedsiębiorstw

ważna jest dobra diagnostyka podażowo-popytowa. Zdaniem

przedstawiciela MIR, w latach 2007-2013 nierozwiązanym proble-

mem pozostało nieuwzględnianie w procesie wspierania firm ich

profilu, przez co np. powstawała nadmierna liczba przedsiębiorstw

danej branży, które, zamiast budować swój potencjał, zwalczały się

na rynku. Rekomendacją jest diagnoza zapotrzebowania w regionach i odpowiednie sterowanie kryteriami przydziela-

nia pożyczek.

Z kolei problem niskiej przeżywalności firm korzystających z dotacji lub instrumentu zwrotnego, zdaniem przedstawi-

ciela MIR, także mógłby być rozwiązany przez odpowiednie warunki udzielania wsparcia, tym razem uzależniając

poziom zwrotu pożyczki/ dotacji od okresu trwania firmy. Im dłużej funkcjonuje firma, tym mniejszy procent otrzy-

manej kwoty będzie zwracać. Rekomendacją przedstawiciela MIR jest wdrożenie pilotażowego konkursu z takimi

warunkami.

Kolejnym kierunkiem wsparcia powinno być upowszechnianie i pogłębianie współpracy między sektorem biznesu a

nauki (szczególnie w mniejszych firmach), przy czym kluczowe jest położenie nacisku na produktowe efekty współpra-

cy (temu mogą służyć odpowiednie kryteria wyboru projektów).

Istotne jest również wspieranie struktur sieciujących przedsiębiorstwa, sprzyjających wzmocnieniu ich innowacyjności

i konkurencyjności, a także wsparcie dla przedsiębiorstw z branż strategicznych w planowanych przez nie inwestycjach

w obszarze wiedzy i umiejętności pracowników.

W obszarze zatrudnienia a także włączenia społecznego, działania ukierunkowane na podniesienie zatrudnialności

powinny zakładać kompleksową ścieżkę wsparcia z kluczowym elementem, jakim jest pośrednictwo pracy, staże i

praktyki, a także zatrudnienie subsydiowane.

W obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu konkurencyjności regionu będzie sprzyjać kompleksowe po-

dejście do rozwijania i budowania wizerunku ekonomii społecznej jako istotnego elementu gospodarki regionu,

zgodnie z założeniami Regionalnego Planu Rozwoju Ekonomii Społecznej.

188 Ibidem.

Możemy dofinansować piętnasty za-kład fryzjerski w regionie, tylko że one

zaczną się wzajemnie wygryzać, bo teren jest ograniczony, a klient ten

sam. Nie można dawać na dotacje czy na pożyczki bez określenia profilu,

który powinno mieć dane przedsiębior-stwo, które będzie zakładane. [Należy się zastanowić] po pierwsze nad dobrą diagnostyką urzędu marszałkowskiego, żeby spróbować przewidywać na kilka lat do przodu– chociażby na 3 lata – jakiego rodzaju przedsiębiorczości

będzie nam potrzeba, w którym sekto-rze, w którym z rodzajów usług.

[przedstawiciel MIR]


109


4 REKOMENDACJE


110


Tabela 20. Rekomendacje.

Lp. Wniosek Rekomendacja Adresat

rekomendacji Sposób wdrożenia

Termin

realizacji

1 Zbyt sztywne ustalanie parytetów

udziałowych grup defaworyzowanych

wśród uczestników projektów skutko-

wało mniejszą efektywnością zastoso-

wanych instrumentów wsparcia.

Strona w raporcie: 34

Rekomenduje się stosowanie konkur-

sów dedykowanych poszczególnym

grupom defaworyzowanym oraz limita-

cję kryteriów do kryterium efektywno-

ści zatrudnieniowej.

IZ WRPO

2014+

Plany Działania, ustalenie harmonogramu konkursów na wsparcie

dla poszczególnych grup docelowych z większą koncentracją tery-

torialną. W ramach dedykowanych konkursów należy ograniczyć

kryteria dostępu do kryterium efektywności zatrudnieniowej bez

wskazywania konkretnego instrumentarium wsparcia. Należy

jednak zastosować terytorializację wsparcia zgodnie z modelem

dyfuzyjno-absorpcyjnym, a więc poprzez wskazanie obszarów o

różnym stopniu oddalenia (dystansu terytorialnego) od lokalnych

biegunów rynku pracy.

2015

2 Spada liczba ofert pracy zgłaszanych do

PSZ. Jednocześnie oferty te dotyczą

głównie prac o niskiej jakości i niskim

wynagrodzeniu, przez co sprzyjają

generowaniu tzw. ubogich pracujących

wśród uczestników projektów.

Strona w raporcie: 35-36

Zaleca się różnicowanie typów benefi-

cjentów w działaniach aktywizacyjnych

skierowanych do osób bezrobotnych,

oddalonych od rynku pracy z uwzględ-

nieniem niepublicznych agencji zatrud-

nienia.

IZ WRPO

2014+

Uszczegółowienie WRPO 2014+: wskazanie niepublicznych agencji

zatrudnienia jako odrębnej kategorii beneficjentów.

2015

3 Kierowanie subsydiowanego wsparcia

na tereny peryferyjne może powodo-

wać efekt substytucji i skutkować nie-

korzystnymi wskaźnikami regionalnymi.


Zaleca się realizację projektów zwięk-

szających zatrudnienie bądź zmniejsza-

jących skalę wykluczenia społecznego

w ramach projektów zintegrowanych.

IZ WRPO

2014+

Uszczegółowienie WRPO 2014+: wprowadzenie zapisów dotyczą-

cych komplementarności działań, np. wymagana pozycja we wnio-

sku o dofinansowanie projektu dotycząca popytu na pracę w

obszarze działania projektu,

Strategie ZIT w obszarze zatrudnienia i aktywizacji zawodowej

osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – zastosowanie

instrumentów rynku pracy adekwatnych do stopnia oddalenia

(dystansu terytorialnego) od lokalnych rynków pracy.

2015


111


Lp. Wniosek Rekomendacja Adresat

rekomendacji Sposób wdrożenia

Termin

realizacji

4 W Wielkopolsce można zaobserwować

niski poziom zaufania społecznego i

poziom współpracy między i wewnątrz-

sektorowej przedsiębiorców.


Rekomenduje się wspieranie przedsię-

biorców nie tyle projektami szkolenio-

wymi ile warsztatami połączonymi z

wizytami studyjnymi w przedsiębior-

stwach spoza regionu, również spoza

granic Polski dla zniwelowania efektu

bezpośredniej konkurencji.

IZ WRPO

2014+

Uszczegółowienie WRPO 2014+: wprowadzenie typu interwencji –

wizyty studyjne poza granicami województwa, konferencje woje-

wódzkie dla przedsiębiorców, promujące warsztaty i szkolenia

poza granicami województwa, współfinansowane ze środków

krajowych bądź środków Pomocy Technicznej.

2015

5 Wsparcie szkół zawodowych koncen-

truje się na poprawie zatrudnialności

uczniów kończących naukę poprzez

staże i praktyki w okresie trwałości

projektu. Zakończenie współfinanso-

wania wsparcia może spowodować

spadek liczby staży i praktyk i zahamo-

wanie zatrudnialności absolwentów.

Zdefiniowano także niedostateczne

wsparcie praktyczne kompetencji

nauczycieli kształcenia zawodowego.


Zaleca się wspieranie w przyszłym

okresie programowania także kształce-

nia praktycznego nauczycieli dla zwięk-

szenia trwałości wsparcia również po

zakończeniu finansowania.

IZ WRPO

2014+

Uszczegółowienie WRPO 2014+: wprowadzenie obligatoryjnego w

ramach programów rozwojowych dla szkół kształcenia zawodowe-

go typu interwencji „staże i praktyki dla nauczycieli”.

2015


112


5 ANEKSY


113


5.1 SPISY TABEL I WYKRESÓW

SPIS TABEL

Tabela 1. Stopa bezrobocia w województwie wielkopolskim w latach 2007-2012. ........................................................ 23

Tabela 2. Udział osób po 45 r.ż. w populacji zarejestrowanych bezrobotnych (%). ......................................................... 24

Tabela 3. Udział osób niepełnosprawnych w populacji bezrobotnych (%). ..................................................................... 25

Tabela 4. Zmiana przeciętnego wynagrodzenia w subregionach województwa wielkopolskiego w latach 2006-2013. 26

Tabela 5. Dynamika liczby zatrudnionych (pracujących) w subregionach. ...................................................................... 26

Tabela 6. Udział uczestników komponentu regionalnego PO KL w Priorytecie VI w liczbie bezrobotnych z 2006 roku. 33

Tabela 7. Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych edukacją przedszkolną. ................................................................... 36

Tabela 8. Współczynnik skolaryzacji netto na poziomie ponadpodstawowym w woj. wielkopolskim w 2013 roku (%). 37

Tabela 9. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON, nowo zarejestrowanych oraz wykreślonych na 10 tys. na

poziomie powiatów w 2007 i 2013 r. ............................................................................................................................... 57

Tabela 10. Liczba uczestników i wartość projektów Priorytetu VI w subregionach a zmiany wskaźników w obszarze

zatrudnienia. .................................................................................................................................................................... 75

Tabela 11. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze zatrudnienia. ............ 77

Tabela 12. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze zatrudnienia. ............................................ 80

Tabela 13. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze edukacji. ................... 87

Tabela 14. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze edukacji.................................................... 89

Tabela 15. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze przeciwdziałania

wykluczeniu społecznemu. .............................................................................................................................................. 94

Tabela 16. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu

społecznemu. ................................................................................................................................................................... 96

Tabela 17. Dynamika nakładów inwestycyjnych w subregionach a liczba uczestników i wartość projektów

realizowanych w VIII Priorytecie oraz Działaniu 6.2 POKL. ............................................................................................ 100

Tabela 18. Kryteria wyboru projektów konkursowych wspierające konkurencyjność w obszarze przedsiębiorczości. . 102

Tabela 19. Mocne i słabe strony województwa wielkopolskiego w obszarze przedsiębiorczości.................................. 103

Tabela 20. Rekomendacje. ............................................................................................................................................. 110

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1. Stopa bezrobocia w latach 2007-2013. ........................................................................................................... 23

Wykres 2. Stopa bezrobocia wśród kobiet w subregionach w latach 2007-2012. ........................................................... 25

Wykres 3. Efekty wsparcia w obszarze zatrudnienia w opinii beneficjentów Działania 6.1. ............................................ 29

Wykres 4. Liczba absolwentów w województwie wielkopolskim. ................................................................................... 38

Wykres 5. Liczba bezrobotnych absolwentów na wielkopolskim rynku pracy. ................................................................ 38

Wykres 6. Efekty wsparcia opieki przedszkolnej w opinii beneficjentów Poddziałania 9.1.1 PO KL. ............................... 39

Wykres 7. Czy realizacja projektu miała wpływ na poprawę jakości nauczania w innych szkołach niż objęte projektem

(Poddziałania 9.1.1 i Działanie 9.2 PO KL) ........................................................................................................................ 41

Wykres 8. Trwałość współpracy szkół zawodowych z przedsiębiorcami w opinii beneficjentów Działania 9.2 PO KL ... 41

Wykres 9. Efekty wsparcia nauczycieli w opinii beneficjentów Działania 9.4 PO KL. ...................................................... 47

Wykres 10. Odsetek osób żyjących poniżej minimum egzystencji na przestrzeni latach 2005-2011. ............................. 49

Wykres 11. Odsetek osób żyjących poniżej relatywnej granicy ubóstwa w latach 2005-2011. ...................................... 49

Wykres 12. Odsetek osób żyjących poniżej ustawowej granicy ubóstwa w latach 2005-2011. ...................................... 49

Wykres 13. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w latach 2007-2012 w Polsce i

Wielkopolsce. ................................................................................................................................................................... 56

Wykres 14. Czy w wyniku działań projektowych zwiększyli Państwo nakłady na szkolenia pracowników (Poddziałanie

8.1.1). ............................................................................................................................................................................... 60

Wykres 15. Ocena wpływu projektów w obszarze zatrudnienia (opinie beneficjentów)................................................ 72

Wykres 16. Ocena wpływu projektów z Działania 8.1 (opinie przedsiębiorców). ........................................................... 72

Wykres 17. Formy wsparcia stosowane w projektach Poddziałania 9.1.2 oraz Działania 9.2 ......................................... 82

Wykres 18. Ocena wpływu wsparcia Poddziałania 9.1.2. ................................................................................................ 83


114


Wykres 19. Ocena wpływu Poddziałania 9.1.2 oraz Działania 9.2. .................................................................................. 83

Wykres 20. Ocena wpływu projektów z Działania 9.4. .................................................................................................... 84

Wykres 21. Ocena wpływu Działania 9.3 i 9.6.................................................................................................................. 85

Wykres 22. Ocena wpływu Działania 7.1 i 7.2. ................................................................................................................. 91

Wykres 23. Sektory, których dotyczyła współpraca międzyinstytucjonalna lub partnerstwa lokalne (pokazano %

wskazań). ......................................................................................................................................................................... 92

Wykres 24. Ocena wpływu Działania 8.1 na działalność przedsiębiorstwa. .................................................................... 97

SPIS MAP Mapa 1. Stopa bezrobocia w powiatach województwa wielkopolskiego 2013. ............................................................. 21

Mapa 2. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w wieku 24 lata i mniej wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012

- wartość na mapie, dynamika zmian w % (2006 vs. 2012) - kolor na mapie). ................................................................ 24

Mapa 3. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w wieku 50 lat i więcej wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012

- wartość na mapie, dynamika zmian w % (2006vs.2012) - kolor na mapie). ................................................................. 24

Mapa 4. Uczestnicy Działania 6.1.1 PO KL w ujęciu powiatowym. .................................................................................. 30

Mapa 5. Uczestnicy Poddziałania 6.1.3 w ujęciu powiatowym. ....................................................................................... 31

Mapa 6. Uczestnicy Działania 6.2 w ujęciu powiatowym................................................................................................. 32

Mapa 7. Uczestnicy Działania 6.3 w ujęciu powiatowym................................................................................................. 32

Mapa 8. Uczestnicy Poddziałania 8.1.2 w ujęciu powiatowym z podziałem na outplacementowych i innych. .............. 33

Mapa 9. Liczba i wartość projektów Poddziałania 9.1.1. ................................................................................................. 43

Mapa 10. Uczestnicy Poddziałania 9.1.2 w ujęciu powiatowym. ..................................................................................... 44

Mapa 11. Uczestnicy Działania 9.2 w ujęciu powiatowym............................................................................................... 45




Mapa 15. Liczba rodzin w przeliczeniu na 1 tysiąc mieszkańców województwa objęta pomocą społeczną z tytułu

bezrobocia w roku 2012.................................................................................................................................................. 49






Mapa 21. Nakłady inwestycyjne ogółem w przedsiębiorstwach wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012 - wartość

na mapie, dynamika zmian w % (2006 vs. 2012) - kolor na mapie). ................................................................................ 58

Mapa 22. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wg powiatów (wartość bezwzględna dla 2012 - wartość na

mapie, dynamika zmian w % (2006 vs. 2012) - kolor na mapie). ..................................................................................... 58


Mapa 24. Przestrzenna lokalizacja przedsiębiorstw, które otrzymały wsparcie w Poddziałaniu 8.1.1. .......................... 61

Mapa 25. Uczestnicy Poddziałania 8.2.1 w ujęciu powiatowym. .................................................................................... 61


115


5.2 OPIS METODOLOGII BADANIA

Analiza danych zastanych

W ramach realizacji badania przeprowadzono analizę danych zastanych dla celu I i dla celu II w ramach katalogu za-

wartego w Szczegółowym Opisie Przedmiotu Zamówienia. W szczególności analiza dotyczyła dokumentów programo-

wych oraz strategicznych województwa, jak również szeregu opracowań i publikacji naukowych oraz literatury facho-

wej. W szczególności w trakcie wykonywania analizy danych zastanych wykorzystano następujące źródła danych:

1. dokumentacja konkursowa w ramach Priorytetów VI-IX PO KL:

- analiza wniosków o dofinansowanie projektów poszczególnych Działań Priorytetów VI-IX;

2. lista wszystkich projektów, dla których złożono poprawne pod względem formalnym wnioski;

3. lista projektów przyjętych do dofinansowania;

4. listy rankingowe;

5. reprezentatywna próba aktualnych wniosków o dofinansowanie projektów przyjętych do dofinansowania;

6. dane statystyczne i ich opracowania, zarówno dostępne w ramach statystyki publicznej, jak i dostępne komer-

cyjnie:

dane statystyczne GUS BDL (większość danych znajdujących się w kwerendzie danych statystycznych),

dane PEFS (lipiec 2014),

dane KSI SIMIK (lipiec 2014),

dane OKE w Poznaniu:

- Wyniki i analizy egzaminów w roku 2007 i 2013

dane statystyczne GUS:

- Koszty pracy w gospodarce narodowej w roku 2004 i 2012,

- Sytuacja gospodarstw domowych w 2008 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych,

- Ubóstwo w Polsce w świetle badań GUS, 2011, 2013,

- Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2007 i 2012r.,

- Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2007/2008,

- Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011,

- Rocznik statystyczny pracy 2012,

- Wejście ludzi młodych na rynek pracy w Polsce, 2010;

opracowania Urzędu Statystycznego w Poznaniu:

- Województwo wielkopolskie. Podregiony-Powiaty-Gminy 2007 i 2013,

- Rocznik statystyczny województwa wielkopolskiego 2013,

- Aktywność ekonomiczna ludności w województwie wielkopolskim. NSP Ludności i Mieszkań 2011, 2014;

Opracowanie Bilans potrzeby w zakresie pomocy społecznej;

Bilans Kapitału Ludzkiego, 2011, 2013, 2014;

dane MPiPS:

- Sprawozdania MPiPS-03-R za I-XII 2012 r,

- Sprawozdanie z realizacji ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie za 2010 i 2011 rok,

- Sprawozdanie z realizacji komponentu regionalnego PO KL za rok 2013;

dane PFRON;

dane OZRSS;

dane Eurostat;

dane z rejestru Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu;

opracowania statystyczne WUP w Poznaniu:

- Centra integracji społecznej w Wielkopolsce, ROPS w Poznaniu, 2014,

- Znaczenie sektora MŚP dla rozwoju Wielkopolski Raport z analizy oraz badania społecznego dotyczącego przed-

siębiorstw sektora MŚP w województwie wielkopolskim, 2012,

- Korelacja szkolnictwa i rynku pracy w Wielkopolsce oraz losy absolwentów wielkopolskich szkół ponadgimna-

zjalnych i wyższych 2014;




116


opracowania Wielkopolskiego Obserwatorium Rynku Pracy:

- Funkcjonowanie firmy na lokalnym rynku pracy, Wyniki I edycji badania zrealizowanego w 2011r.,

- Pracodawcy jako kreatorzy polityki kadrowej na rynku pracy, 2012,

- Postawy bezrobotnych kobiet wobec poszukiwania pracy i rozwoju kariery zawodowej w Wielkopolsce, Poznań,

2012,

- Zasoby pracy na terenach wiejskich w województwie wielkopolskim, WORP, 2014,

- Znaczenie sektora MŚP dla rozwoju Wielkopolski, 2012;

7. dokumenty strategiczne dla perspektywy finansowej 2014-2020, w tym regionalne:

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: regiony, miasta, obszary wiejskie, Ministerstwo Rozwoju

Regionalnego, Warszawa 2010,

Wielkopolska 2020, Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku, Zarząd

Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2012,

Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie wielkopolskim, Zarząd Województwa Wielkopolskie-

go, Poznań, 2011,

Strategia rozwoju aglomeracji poznańskiej do roku 2020;

8. dokumenty i projekty dokumentów programowych:

Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007–2013, Warszawa, 15 kwietnia 2014,

skonsolidowana wersja Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 2012,

Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Regionów i Komitetu Społeczno-

Ekonomicznego. Zielona Księga w sprawie spójności terytorialnej. Przekształcenie różnorodności terytorialnej w

siłę, Komisja Wspólnot Europejskich, Bruksela 2008,

SzOP, Plany Działań, Wytyczne dot. kwalifikowalności wydatków PO KL, System Realizacji PO KL;

9. opracowania naukowo-badawcze:

Anderson, A., A practical guide to theory development, Aspen Institute 2008;

Atrakcyjność inwestycyjna województwa wielkopolskiego, PAIiZ, 2012;

Badanie skuteczności wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego PO KL 2007-2013, PAG Uni-

consult, 2012;

Badanie systemu kształcenia zawodowego w Polsce, Raport z badania jakościowego wśród Ekspertów, KO-

WEZiU, 2011;

Bański J., w: Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych. Wy-

bór referatów konferencyjnych, MIR;

Bartkowiak N., Czynniki rozwoju obszarów wiejskich w województwie wielkopolskim;

Bieńkowski, W. (red.), Czynniki i miary międzynarodowej konkurencyjności gospodarek w kontekście globalizacji

– wstępne wyniki badań, Prace i Materiały nr 284, Instytut Gospodarki Światowej, 2008, Warszawa;

Brouselle, A., How about a logic analysis? A quick evaluation capitalising on best knowledge’, Konferencja Euro-

pejskiego Stowarzyszenia Ewaluacyjnego, Praga, 2009;

Chen H.T., Theory-Driven Evaluations, Sage Publications, Newbury Park, 1990;

Chodyński A. Jabłoński A.S., Jabłoński M.M., Strategiczna karta wyników (Balanced Scorecard) w implementacji

założeń rozwoju organizacji, Krakowska Szkoła Wyższa im. A. F. Modrzewskiego, 2007, Kraków;

Churski P., Polityka regionalna a kształtowanie się spójności i konkurencyjności województwa wielkopolskiego,

2011;

Churski P., Spójność terytorialna regionu wielkopolskiego w aspekcie funkcjonalnym, 2011;

Cichocki P., Goetz M., Wielkopolska: społeczny kontekst przemian regionalnej gospodarki, 2011;

Czyż T., Konkurencyjność regionu wielkopolskiego w aspekcie gospodarki opartej na wiedzy, 2010;

Diagnoza stanu trzeciego sektora w Poznaniu. Badanie potrzeb w zakresie wsparcia NGO’s, Fundacja Edukacja

dla Przyszłości, Poznań, 2012;

Dominiak J., Dolata M., Konecka-Szydłowska B., Perdał R., Spójność terytorialna województwa wielkopolskiego

w aspekcie funkcjonalnym;

Dominiak J., Dostępność usług publicznych na terenie województwa wielkopolskiego, 2010;


117


DTI, Evaluating the impact of England’s Regional Development Agencies: Developing a Methodology and Evalua-

tion Framework, DTI Occasional Paper NO 2, 2006;

Dyba W., Analiza zróżnicowania wewnątrzregionalnego województwa wielkopolskiego, 2010;

Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil

działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy, PBS DGA, 2009

Działek J., Kapitał społeczny jako czynnik rozwoju gospodarczego, Polskie Towarzystwo Geograficzne, 11 stycznia

2011r.;

Golejewska A., Gajda D., Analiza potencjału konkurencyjnego polskich regionów, 2012;

Kaczmarek T., Analiza relacji funkcjonalnych aglomeracji poznańskiej z otoczeniem regionalnym (w kontekście

dyfuzyjno-absorpcyjnego modelu rozwoju), 2011;

Konecka-Szydłowska B., Analiza spójności terytorialnej (przestrzennej) regionu wielkopolskiego, 2010;

Konecka-Szydłowska B., Dominiak J., Zróżnicowanie kapitału ludzkiego i społecznego w małych miastach woje-

wództwa wielkopolskiego, 2013;

Kukla D., Raport dotyczący stanu doradztwa edukacyjno-zawodowego w Polsce i wybranych krajach Unii Euro-

pejskiej, Badanie KOWEZiU, 2012;

Łaźniewska, E., Nowak, P., Konkurencyjność gospodarek w ujęciu regionalnym, w: Gorynia, M., Łaźniewska, E.

(red.), Kompendium wiedzy o konkurencyjności, 2010, PWN Warszawa;

Markowska M., Innowacyjność regionów Polski na tle regionów UE (w świetle mierników European Innovation

Scoreboard), 2013;

Matusiak M., Innowacyjność i konkurencyjność Wielkopolski. Ujęcie systemowe, 2010;

McLaughlin, J.A. i Jordan G.B., Logic models: a tool for telling your program’s performance story. Evaluation and

Planning 22, 1999;

Męczyński M., Konecka-Szydłowska B., Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego i klasyfikacja małych miast w

Wielkopolsce, 2010;

Monitoring sektora ekonomii społecznej, ASM, 2012;

Nieć M., Profile regionalne małych i średnich przedsiębiorstw, 2013;

Ocena działań Priorytetu VI i VII PO KL na rzecz aktywności zawodowej kobiet, Agrotec, 2013;

Ocena interwencji komponentu regionalnego PO KL w zakresie kształcenia ustawicznego, Ulteź Ankieter, 2012;

Ocena możliwości aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL

w województwie wielkopolskim, Collect Consulting, 2011;

Ocena wykorzystania środków komponentu regionalnego PO KL na realizację przez gminy województwa wielko-

polskiego zadań związanych z edukacją publiczną, ASM, 2014;

Polska 2009. Raport o stanie gospodarka, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009;

Potencjał i zdolności innowacyjne województwa wielkopolskiego przed nową perspektywą finansową UE 2014-

2020, Poznań, 2012;

Profile regionalne przedsiębiorstw, PARP, 2010;

Raport Polska 2011. Gospodarka-Społeczeństwo-Regiony, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011;

Ratajczak W., Wielkopolska. Raport regionalny, 2011;

Romer P., The Origins of Endogenous Growth, [w:] The Journal of Economic Perspectives, 8(1), s. 3-22, 1994;

Stame, N., Theory-based Evaluation and Types of Complexity, Evaluation, vol. 10, no. 1, 2004;

Struś M., Łabędzki H., Obszary wiejskie Polski Zachodniej w warunkach dynamizacji zmian strukturalnych;

Szlachta J., Zalewski J., w: Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów proble-

mowych. Wybór referatów konferencyjnych, MIR;

Theory-Based Evaluation. Based on material produced for DG Regional Policy by Frans L. Leeus, Komisja Europe-

jska, 2012;

Trendy rozwojowe województw, MIR, 2009;

Weiss C., Nothing as Practical as Good Theory: Exploring Theory-Based Evaluation for Comprehensive Communi-

ty Initiatives for Children and Families, In: New Approaches to Evaluating Community Initiatives: Concepts,

Methods, and Contexts, ed. James P. Connell et al. Washington, DC: Aspen Institute., 1995;


118


Wojnicka-Sycz E., Instrumenty wspierania dyfuzji wzrostu w oparciu o model terytorialnego bieguna wzrostu

jako systemu czynników rozwojowych;

Wojnicka-Sycz E., Model terytorialnego bieguna wzrostu jako systemu czynników rozwojowych, Sopot, 2012,

rozprawa habilitacyjna, maszynopis;

Wpływ projektów szkoleniowych oraz staży realizowanych w ramach Priorytetu VIII PO KL na regionalny rynek

pracy, Ultex Ankieter, 2012;

Zróżnicowanie regionalne poziomu życia ludności w świetle wybranych wskaźników z badań Statystyki Publicz-

nej.

Zasadnicza część analiz opierała się m.in. na danych statystycznych dotyczących sytuacji demograficzno-społecznej,

gospodarczej i z zakresu edukacji, zarówno w województwie wielkopolskim, jak i w skali kraju oraz poszczególnych

pozostałych województwach Polski. Na jej podstawie możliwe było pozycjonowanie województwa wielkopolskiego

względem pozostałych obszarów Polski oraz dokonano wyboru województw referencyjnych. Szczegółowo dane staty-

styczne obejmowały następujące zagadnienia:

Tabela 1. Zagadnienia podlegające kwerendzie danych statystycznych w ramach badania.

Zakres danych

1. Ludność – liczba mieszkańców, w tym osób niepełnosprawnych

2. Przyrost naturalny (na 1 000 ludności)

3. Gęstość zaludnienia

4. Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym/produkcyjnym/poprodukcyjnym

5. Struktura ludności wg poziomu wykształcenia w podziale na wiek (niezbędne do konkurencyjności)

6. Dochód rozporządzalny gospodarstwa domowego

7. Poziom PKB na mieszkańca

8. Wskaźniki migracji

9. Iloraz przepływów dla miast (stosunek liczby przyjeżdżających do pracy do liczby wyjeżdżających)

10. Liczba miast w województwie

11. Wielkość obszarów wiejskich

12. Odsetek osób zamieszkujących tereny wiejskie

13. Stopa bezrobocia w tym na terenach wiejskich

14. Stopa bezrobocia wśród osób niepełnosprawnych w podziale na miejsce zamieszkania

15. Stopa bezrobocia wśród absolwentów

16. Liczba osób bezrobotnych na 1 ofertę pracy, w tym liczba osób niepełnosprawnych

17. Bezrobocie według wieku – w tym w podziale na płeć i miejsce zamieszkania

18. Bezrobocie według wykształcenia

19. Osoby objęte pomocą społeczną w podziale na płeć

20. Gospodarstwa domowe objęte pomocą społeczną

21. Gospodarstwa domowe o dochodach poniżej minimum egzystencji

22. Gospodarstwa domowe o dochodach poniżej minimum socjalnego

23. Gospodarstwa domowe o dochodach poniżej ustawowej granicy ubóstwa

24. Gospodarstwa domowe żyjące poniżej subiektywnej granicy ubóstwa

25. Wysokość świadczeń pomocy społecznej na gospodarstwo domowe

26. Wskaźnik zatrudnienia wg miejsca zamieszkania

27. Wskaźnik zatrudnienia wg poziomu wykształcenia


119


Zakres danych

28. Wskaźnik zatrudnienia wg wieku i płci

29. Współczynnik aktywności zawodowej wg wieku i płci

30. Pracujący i zatrudnieni w sektorze przemysłowym, rolniczym, usługowym

31. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie BRUTTO

32. Produktywność pracowników

33. Poziom samozatrudnienia

34. Podmioty nowo zarejestrowane wg sekcji

35. Podmioty wyrejestrowane wg sekcji

36. Liczba jednostek oraz nakłady na działalność B+R wg rodzajów jednostek i kategorii nakładów

37. Struktura nakładów na działalność B+R w tym nakłady wewnętrzne

38. Szkoły podstawowe - liczba uczniów wg miejsca zamieszkania

39. Szkoły podstawowe - liczba nauczycieli

40. Szkoły podstawowe - liczba uczniów na 1 szkołę w tym z terenów wiejskich

41. Szkoły gimnazjalne - liczba uczniów wg miejsca zamieszkania

42. Szkoły gimnazjalne - liczba nauczycieli

43. Szkoły gimnazjalne - liczba uczniów na 1 szkołę w tym z terenów wiejskich

44. Licea ogólnokształcące - liczba uczniów wg miejsca zamieszkania

45. Licea ogólnokształcące - liczba nauczycieli

46. Licea ogólnokształcące - liczba uczniów na 1 szkołę w tym z terenów wiejskich

47. Odsetek szkół posiadających dostęp do Internetu – szkoły podstawowe w tym z terenów wiejskich

48. Odsetek szkół posiadających dostęp do Internetu – gimnazja w tym z terenów wiejskich

49. Odsetek szkół posiadających dostęp do Internetu – szkoły średnie w tym z terenów wiejskich

50. Przedszkola - liczba dzieci w tym z terenów wiejskich

51. Przedszkola - liczba dzieci na 1 placówkę przedszkolną w tym z terenów wiejskich

52. Przedszkola - liczba dzieci na 1 nauczyciela w tym z terenów wiejskich

53. Przedszkola specjalne - liczba dzieci na 1 placówkę przedszkolną w tym z terenów wiejskich

54. Upowszechnienie edukacji przedszkolnej wśród trzylatków w tym z terenów wiejskich

55. Upowszechnienie edukacji przedszkolnej wśród czterolatków w tym z terenów wiejskich

56. Upowszechnienie edukacji przedszkolnej wśród pięciolatków w tym z terenów wiejskich

57. Liczba godzin zajęć pozalekcyjnych w szkołach samorządowych w tys. w tym z terenów wiejskich

58. Liczba uczniów szkół samorządowych korzystających z zajęć pozalekcyjnych w tys. w tym z terenów wiejskich

59. Liczba poradni pedagogiczno – psychologicznych w tym z terenów wiejskich

60. Współczynniki skolaryzacji w tym z terenów wiejskich

61. Szkoły zasadnicze zawodowe - liczba uczniów w tym z terenów wiejskich

62. Szkoły zasadnicze zawodowe - liczba nauczycieli

63. Szkoły średnie zawodowe - liczba uczniów w tym z terenów wiejskich

64. Szkoły średnie zawodowe - liczba nauczycieli

65. Kształcenie ustawiczne - udział osób uczących się i dokształcających się w liczbie ludności w wieku 25 – 64 lat

Źródło: SIWZ

Kluczowym elementem analizy danych zastanych, realizowanym chronologicznie jako drugi etap, była analiza wnio-

sków o dofinansowanie projektów w ramach poszczególnych działań PO KL. Analizie zostały poddane 343 wnioski.


120


Badania jakościowe

Tabela 2. Podsumowanie zrealizowanych badań jakościowych ze wskazaniem liczebności próby.

L.p. Typ rozmówców Zrealizowana liczebność próby

1. przedstawiciele wielkopolskich instytucji 7 wywiadów (13 osób)

2. przedstawiciele organizacji pozarządowych

działających na terenie woj. wielkopolskiego 4 wywiady

3. przedstawiciele regionów referencyjnych 9 wywiadów

4. przedstawiciele gmin woj. wielkopolskiego 17 wywiadów

5. przedstawiciele MIR 2 wywiady

6. osoby mające dorobek naukowy 1 panel ekspertów (6 osób)

Badania ilościowe CATI

W ramach projektu przeprowadzone zostały dwa badania kwestionariuszowe CATI:

- na próbie 100 przedstawicieli tzw. beneficjentów instytucjonalnych (przedsiębiorstwa i szkoły) Działań 8.1, 9.1 i 9.2,

których pracownicy brali udział w projektach współfinansowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL,

- na próbie 528 beneficjentów komponentu regionalnego PO KL (dobór warstwowo-losowy ze względu na Działa-

nie/Poddziałanie, w którym beneficjent zawarł umowę o dofinansowanie).

W tabelach poniżej zaprezentowane zostały zakładane (planowane na etapie RM) i zrealizowane liczebności wywia-

dów CATI.

Tabela 3. Struktura planowanej i zrealizowanej próby badania CATI z beneficjentami instytucjonalnymi.

Działanie/Poddziałanie Liczebność zakładana (n) Liczebność zrealizowana (n)

8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw

40 40

8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie

10 10

9.1.1 Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia eduka-cji przedszkolnej

5 5

9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrud-nionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości

usług edukacyjnych 30 30

9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego 15 15

Ogółem 100 100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie RM i wyników badania CATI z tzw. beneficjentami instytucjonalnymi, n=100


121


Tabela 4. Struktura planowanej i zrealizowanej próby badania CATI z beneficjentami komponentu regionalnego PO KL.

Priorytet Działanie Próba zakła-

dana (n) Próba zreali-zowana189 (n)

VI

6.1. Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie

47 47

6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy 28 29 (+1)

6.1.2 Wsparcie powiatowych i wojewódzkich urzędów pracy w realizacji zadań na rzecz aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych w regionie

14 13 (-1)

6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych

5 5

6.2. Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia 15 18 (+3)

6.3. Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności zawodowej na obszarach wiejskich

14 14

Ogółem 76 79 (+3)

VII

7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji 35 35

7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej 30 29 (-1)

7.1.2 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie

5 6 (+1)

7.2. Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej 33 34 (+1)

7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym 26 26

7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej 7 8 (+1)

7.3. Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji 45 47 (+2)

7.4. Niepełnosprawni na rynku pracy 3 4 (+1)

Ogółem 116 120 (+4)

VIII

8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie 91 91

8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw 72 72

8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie 19 19

8.2. Transfer wiedzy 7 7

8.2.1 Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw 7 7

Ogółem 98 98

IX

9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edu-kacyjnych świadczonych w systemie oświaty

94 94

9.1.1 Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej 22 22

9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych

72 72

9.2. Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego 31 33 (+2)

9.3. Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego w formach szkolnych 9 10 (+1)

9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty 12 12

9.5. Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich 58 67 (+9)

9.6. Upowszechnienie uczenia się dorosłych 6 15 (+9)

Ogółem 210 231 (+21)

Suma 500 528 (+28)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie RM i wyników badania CATI z beneficjentami komponentu regionalnego, n=528

189 W nawiasie przedstawiono różnicę w odniesieniu do liczebności zakładanej.

Documents

Raport końcowy z badania ewaluacyjnego pn. „Wpływ EFS na