„Opracowanie społecznej koncepcji zagospodarowania terenu po wojskowych magazynach przy ul. Węglowej w Białymstoku: badania opinii mieszkańców, warsztaty partycypacyjne, otwarta debata.” – projekt realizowany przez Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie przy wsparciu fi nansowym Fundacji im. Stefana Batorego w okresie od 01.02.2013 r. do 30.11.2013 r.

Za treść publikacji w całości odpowiada Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie oraz autorzy. Poglądy w niej wyrażone nie odzwierciedlają ofi cjalnego stanowiska Fundacji im. Stefana Batorego.

„Węglowa – Społeczna Koncepcja. Raport końcowy”

pod redakcją Damiana Dworakowskiego i Piotra Jać

Projekt grafi czny, skład i łamanie: Piotr Jać

Korekta: Piotr Jać

Fotografi a wykorzystana na okładce i w projekcie grafi cznym: Przemysław „ozz” Sejwa, studiowasabi.pl

Treść publikacji dostępna na licencji Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0 PL): http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie 4

1. Zespół projektu, partnerzy i patroni 10

2. Opracowanie „białej księgi” Węglowej 18

3. Badania jakościowe 22

4. Działania partycypacyjne 25

5. Opracowanie społecznej koncepcji 36

6. Działania na rzecz wdrożenia projektu 41

7. Debata podsumowująca i zakończenie 50

Promocja 53

Relacje w mediach elektronicznych 60

Dobre praktyki 67

WPROWADZENIE

Informacje ogólne

„Węglowa – Społeczna Koncepcja” to skrócona nazwa projektu, realizowanego przez

Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie z udziałem wsparcia finansowego Fundacji

im. Stefana Batorego. Inicjatywa odbywała się pod pełną nazwą „Opracowanie

społecznej koncepcji zagospodarowania terenu po wojskowych magazynach

przy ul. Węglowej w Białymstoku: badania opinii mieszkańców, praca w grupach

roboczych, otwarta debata.”; była realizowana w Białymstoku w okresie od 1 lutego

2013 r. do 30 listopada 2013 r.

Celem projektu było animowanie pogłębionego dialogu społecznego w Białymstoku

i opracowanie modelowych rozwiązań w tym zakresie. W trakcie jego realizacji zostało

stworzone kompleksowe opracowanie, zawierające społeczną koncepcję dotyczącą

istotnej społecznie przestrzeni publicznej, znajdującej się w centrum stolicy Podlasia.

„Węglowa – Społeczna Koncepcja” była pierwszym w województwie podlaskim

przykładem przeprowadzenia dialogu społecznego od fundamentów (zgromadzenie

kompletnej wiedzy) do wypracowania rezultatu (całościowe rozwiązanie,

przedstawione władzom lokalnym oraz interesariuszom).

Proces partycypacyjny dotyczył kompleksu powojskowych magazynów przy

ul. Węglowej w Białymstoku. To unikatowa przestrzeń do działań społecznych, a przy

tym potencjalne tereny inwestycyjne w sąsiedztwie ścisłego centrum stolicy Podlasia.

W dalszej części niniejszego raportu jest ona określana mianem „terenu

powojskowego”, „kompleksu” lub „Węglowej”.

Projekt składał się z cyklu działań, podzielonych na trzy zasadnicze etapy: 1) zdobywania

wiedzy o przedmiocie partycypacji, 2) realizacji procesu partycypacyjnego,

3) opracowania docelowego rozwiązania, opartego o wyniki partycypacji. W ramach

pierwszego z nich zostały zrealizowane badania społeczne oraz została opracowana

publikacja Węglowa. Biała księga, opisująca historię i stan istniejący kompleksu

powojskowego. Działania te pozwoliły na zgromadzenie wiedzy dla uczestników

drugiego etapu – warsztatów partycypacyjnych – oraz dla ogółu mieszkańców miasta.

Przy wykorzystaniu pogłębionych narzędzi partycypacji, w tym metodologii

planowania partycypacyjnego i charette, z udziałem różnych grup społecznych

i środowisk eksperckich oraz mieszkańców Białegostoku została opracowana

społeczna koncepcja zagospodarowania kompleksu. Stowarzyszenie Kreatywne

Podlasie opublikowało ją w internecie, wydało drukiem oraz na płytach CD, a także

– dzięki i poparciu 4,1 tys. białostoczan w plebiscycie budżetu obywatelskiego

Białegostoku na 2014 r. – zabezpieczyło w budżecie samorządowym kwotę 3,8 mln zł

z przeznaczeniem na realizację jej pierwszego etapu.

5

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

Projekt miał na celu wypracowanie modelowych zasad pogłębionej partycypacji

– takich, które odpowiadają specyfice Białegostoku i mogą być wykorzystywane

w innych sferach życia miasta. W końcowej części niniejszego raportu Stowarzyszenie

omawia dobre praktyki z realizacji projektu. Będą mogli do nich nawiązywać

organizatorzy podobnych procedur partycypacyjnych oraz dyskusji nad społeczną

rewitalizacją przestrzeni publicznych.

Cele projektu

Cel ogólny: włączenie mieszkańców aglomeracji białostockiej w procedury

nowoczesnej, pogłębionej partycypacji, dotyczącej ważnych dla miasta przestrzeni

publicznych i obiektów

Cele szczegółowe:– popularyzacja wśród mieszkańców aglomeracji białostockiej wiedzy o kompleksie

przy ul. Węglowej, jego dziejach oraz potencjale, poprzez opracowanie i wydanie

„Białej Księgi Węglowej” oraz organizację cyklu spotkań i debat;

– poznanie opinii mieszkańców aglomeracji białostockiej o terenie magazynowym

przy ul. Węglowej poprzez przeprowadzenie wśród badań społecznych wśród

5 sprofilowanych grup badawczych;

– przeprowadzenie warsztatów partycypacyjnych mających na celu wypracowanie

stanowiska pięciu zróżnicowanych grup interesariuszy;

– przeprowadzenie warsztatów partycypacyjnych z udziałem głównych

interesariuszy obiektów przy ul. Węglowej: okolicznych mieszkańców,

użytkowników terenu, odbiorców ich działalności, potencjalnych inwestorów oraz

urzędników i specjalistów;

– popularyzacja opracowanej koncepcji wśród przedstawicieli władz miasta

i urzędników oraz działania na rzecz jej wdrożenia.

Organizator projektu

Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie jest regionalną organizacją pozarządową

z siedzibą w Białymstoku; działa od maja 2008 r. Stowarzyszenie zostało utworzone

przez studentów, doktorantów i absolwentów białostockich uczelni publicznych

w celu rozwoju białostockiego środowiska akademickiego i wzbudzania potencjału

wśród mieszkańców miasta Białystok.

Wśród celów działalności organizacji znajdują się m.in. pomoc w rozwiązywaniu

problemów środowiska lokalnego, wspieranie inicjatyw z zakresu integracji

i edukacji obywatelskiej, a także propagowanie działań oraz edukacji w zakresie

praworządności, wolności i praw obywatelskich, dobrego zarządzania, równości

szans, zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska.

6

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Podjęcie się przez Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie animacji procesu

partycypacyjnego nawiązywało do misji organizacji oraz jej dotychczasowej działalności.

W ramach działań statutowych Stowarzyszenie prowadziło oraz wspierało lokalne

i regionalne inicjatywy obywatelskie, a także projekty społeczne, kulturalne i sportowe.

Realizowane dotąd przedsięwzięcia w znacznej mierze dotyczyły problematyki

nieporuszanej przez większość podmiotów, bądź prezentowały innowacyjne

podejście do rozwiązywania potrzeb i problemów lokalnych. Inną wspólną cechą

charakterystyczną było tworzenie partnerstw w realizacji poszczególnych projektów,

w tym partnerstw wewnątrz- oraz międzysektorowych. Stowarzyszenie w różnych

formach podejmowało się realizacji inicjatyw skierowanych na ożywianie przestrzeni

publicznej oraz animację społeczności lokalnych.

Geneza projektu

Teren powojskowy przy ul. Węglowej w Białymstoku obejmuje obszar dawnej

jednostki wojskowej, który od 2005 r. stanowi własność komunalną. Członkowie

Stowarzyszenia po raz pierwszy zetknęli się z tą przestrzenią w 2009 r. i od tego czasu

realizowali tam niektóre spośród swoich różnorodnych inicjatyw.

Kompleks magazynów sprawdzał się jako kontekstowo odpowiednie tło do

realizacji takich działań jak „Rap Piknik” (festiwal kultury hip-hop), czy Mistrzostwa

Polski w Turbogolfie (zawody w dyscyplinie sportowej wykorzystującej stare

hale jako przestrzeń rozgrywek). Od 2010 r., kiedy odbyły się pierwsze edycje ww.

projektów, członkowie organizacji mieli okazję do stopniowego zapoznawania się

ze specyfiką tego terenu, jego strukturą własnościową, topografią i historią. Od

początku uwagę Stowarzyszenia zwracał brak rozwiązań systemowych dla tego

dziewięciohektarowego obszaru. Było to niezrozumiałe zwłaszcza w kontekście skali

drzemiącego tam potencjału przestrzennego i społecznego.

Węglowa stanowi przykład śródmiejskiej przestrzeni niewykorzystanej. Teren

posiada liczne walory: to położony blisko centrum, interesujący architektonicznie

i historycznie, zwarty i jednolity w swojej funkcji kompleks o powierzchni 9 hektarów.

W 2005 r. został on kupiony przez Miasto Białystok od Agencji Mienia Wojskowego i od

tego czasu nie powstał żaden konkretny plan jego zagospodarowania. Konkursowa

koncepcja „wyspy kulturalnej”, zaproponowana przez architektów w 2006 r., nie

została wdrożona przez władze lokalne i przeszła bez echa społecznej dyskusji.

W 2008 r. w związku ze startem Białegostoku w konkursie o tytuł „Europejskiej

Stolicy Kultury 2016”, w jednym z magazynów powstało społeczne centrum kultury

niezależnej. W 2010 r. miasto Białystok przeznaczyło magazyn nr 5 na potrzeby

utworzenia Muzeum Pamięci Sybiru. W tym samym roku rozpoczął się remont

jednego z magazynów, położonego bezpośrednio przy ul. Węglowej, w celu jego

adaptacji na cele biznesowe.

7

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

W 2011 r. na mocy porozumienia z władzami gminy centrum kultury niezależnej

(dwukondygnacyjny, historyczny magazyn nr 10 z 1936 r., o powierzchni 4036 m2)

zostało przejęte przez jedną z białostockich organizacji pozarządowych w celu

stworzenia Transgranicznego Centrum Kultury. Zostały tu zrealizowane różnorodne

niezależne projekty i imprezy kulturalne (np. Białystok Up To Date Festival).

W 2011 r. samorząd uchwalił miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,

który obejmuje teren powojskowy. Węglową ujęto jako jednolity teren, przeznaczony

„pod wielofunkcyjne centrum kulturalno-usługowe z możliwością lokalizacji

obiektu handlowego o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m2 wraz z obiektami

i urządzeniami towarzyszącymi oraz zielenią urządzoną”, ustalając też, że „jako

przeznaczenie uzupełniające dopuszcza się produkcję niekolidującą z funkcją

usługową”.

W ocenie członków Stowarzyszenia, opartych o opinie i uwagi różnorodnych

środowisk mieszkańców i miejskich organizacji pozarządowych, rozwiązania przyjęte

w planie miejscowym były ogólnikowe i nadmiernie elastyczne, bez konkretnej wizji

programu funkcjonalnego i przyszłego zagospodarowania.

Jesienią 2012 r., kiedy Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie rozpoczęło przygotowania

do realizacji projektu partycypacyjnego, stan terenu przy ul. Węglowej był niejasny

i budził liczne wątpliwości. W jednej części kompleksu miała powstać nowa jednostka

muzealna – Muzeum Pamięci Sybiru. W dalszej części terenu pomimo braku mediów,

w tym ogrzewania i kanalizacji, w niszczejących budynkach rozwijała się działalność

społeczna i kulturalna, a lokalni przedsiębiorcy prowadzili działalność handlową

i wykorzystywali kompleks, nawiązując do pierwotnego przeznaczenia – jako

przestrzeń magazynową.

Stowarzyszenie bazowało m.in. na obserwacji, że do realizacji swoich działań

kompleks chciały wykorzystywać różne grupy interesów. Poszczególne środowiska

nie wiedziały o sobie nawzajem, nie kontaktowały się. Jednocześnie dysponowały

one tylko fragmentaryczną wiedzą o terenie powojskowym – dotąd nawet władze

samorządowe nie zebrały różnych posiadanych przez siebie materiałów w jeden

ogólnodostępny zbiór. Węglowa nie była też wcześniej szczególnym przedmiotem

badań historycznych ani kwerend archiwalnych.

Z kolei mieszkańcy okolicznych osiedli zaczynali dostrzegać potencjał tego terenu

(który w latach 1934-2005 był obiektem zamkniętym, niedostępnym dla cywilów),

jak i uciążliwość dotychczasowych form jego wykorzystywania. Widoczne stawały

się napięcia pomiędzy poszczególnymi użytkownikami tej przestrzeni, których

działalność była niepewna, zarówno z powodu trudnych warunków lokalowych,

planów powstania Muzeum Pamięci Sybiru, jak i braku jasno określonego planu

rozwoju tego terenu.

8

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

W zgodnej ocenie członków Stowarzyszenia istotne stało się sformułowanie

konkretnej, długoterminowej i odpowiadającej oczekiwaniom białostoczan wizji

rozwoju terenu powojskowego. Z powyższych przyczyn zdecydowano się na

opracowanie społecznej koncepcji zagospodarowania przestrzennego, opartej

o wcześniejszą procedurę rozbudowanych konsultacji społecznych. Aby zapewnić

finansowanie zaprojektowanego procesu, Stowarzyszenie złożyło wniosek o grant

w ramach naboru wniosków do programu „Demokracja w Działaniu” prowadzonego

przez Fundację im. Stefana Batorego.

Istotnym elementem projektu było wykorzystanie po raz pierwszy w województwie

podlaskim nowoczesnych, rozbudowanych narzędzi partycypacji społecznej,

w tym takich metod jak planowanie partycypacyjne i charette. Ważnym dla

wnioskodawców było przeprowadzenie procesu partycypacji obejmującego różne

grupy zainteresowane kompleksem, ale przede wszystkim włączenie mieszkańców

całego miasta w dyskusję o rozwoju przestrzeni miejskiej – dyskusję organizowaną

we współpracy z władzami miasta.

Schemat prowadzenia całego procesu miał stanowić źródło dobrych praktyk

partycypacji lokalnej. Narzędzia, techniki i materiały wykorzystane w trakcie

prowadzenia prac nad opracowaniem społecznej koncepcji były dostosowywane do

lokalnych warunków. Istotnym elementem prowadzenia procesu partycypacyjnego

miało być wypracowanie modelowych rozwiązań umożliwiających ich adaptację do

innych lokalnych obszarów problemowych.

W ocenie Stowarzyszenia istotne było, aby tego rodzaju – pionierski w swojej

metodologii – projekt społeczny, posłużył nie tylko do rozwiązania konkretnego

problemu przestrzennego, ale też przyczynił się do rozwoju społeczeństwa

obywatelskiego na Podlasiu i wzbogacenia lokalnej społeczności o konkretne dobre

praktyki, dostosowane do tutejszych realiów.

Wizualizacja 3D – stan istniejący kompleksu przy ul. Węglowej. Rys. S. Augustyn.

9

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

1. ZESPÓŁ PROJEKTU, PARTNERZY I PATRONI

1.1. Biuro

Projekt rozpoczął się 1 lutego 2013 r. Zorganizowano biuro projektu, w którym

rozpoczęli pracę zakontraktowani specjaliści (kierownik projektu od lutego 2013 r.,

specjalista ds. partycypacji oraz specjalista ds. merytorycznych – od marca 2013 r.).

Biuro projektu znajdowało się w centrum Białegostoku w Open Space Plaza – co-

workingowym biurze organizacji pozarządowych, zlokalizowanym w budynku

usługowym przy ul. Sienkiewicza 46. Zostało ono założone w 2011 r. przez

Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie w celu animowania współpracy w obrębie

podlaskiego środowiska pozarządowego. W ciągu dwóch lat poprzedzających

realizację projektu Open Space Plaza stała się miejscem, w którym powstają

najciekawsze projekty kulturalne, społeczne i edukacyjne, a wymiana doświadczeń,

pomysłów, kontaktów i zasobów zwiększa potencjał działalności rezydujących tu

organizacji.

Biuro projektu znajdowało się w odległości 1,5 km od terenu powojskowego przy

ul. Węglowej i – podobnie jak kompleks – na północ od śródmieścia. Dzięki niewielkiej

odległości i położeniu w tej samej części miasta zespół projektu był w stanie

w każdym momencie dotrzeć na teren powojskowy dowolnym środkiem transportu,

co znacznie ułatwiało realizację działań bezpośrednio w obrębie kompleksu.

Zespół przyjął, iż ze względów promocyjnych i użytkowych tytuł projektu, którym

posługiwać się będzie Stowarzyszenie w kontaktach z otoczeniem będzie brzmiał

„Węglowa – Społeczna Koncepcja”. Po ustaleniu skróconej nazwy została dokonana

rejestracja domeny weglowa.org. Wolontariusze Stowarzyszenia opracowali również

logotyp oraz podstawowe zasady identyfikacji wizualnej projektu.

1.2. Zespół projektu

W skład zespołu weszli:

1) Damian Dworakowski (ur. 1986 r.) – socjolog, badacz zajmujący się tematyką

luk kompetencyjnych, wykluczenia cyfrowego i partycypacji obywatelskiej.

Doświadczony koordynator i promotor projektów społecznych, m.in. kierownik

projektu „Mały region, duże możliwości” (FIO 2011). Prezes Stowarzyszenia Kreatywne

Podlasie, członek Rady Stowarzyszenia Projekt: Polska, członek rady programowej

Białystok ESK 2016, ekspert ds. zarządzania zmianą na obszarach Natura 2000.

W ramach projektu D. Dworakowski zajmował się kierowaniem jego realizacją,

w tym zarządzaniem wszystkimi zasobami oraz przestrzeganiem harmonogramu. Do

jego zadań należały także kontakty zewnętrzne i promocja, współpraca z partnerami

11

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

i mediami, sprawy finansowe i budżetowe, a także realizacja zadań w porozumieniu

ze specjalistami, podwykonawcami i dostawcami usług.

2) Piotr Jać (ur. 1986 r.) – prawnik zajmujący się partycypacją społeczną w planowaniu

przestrzennym, doktorant prawa (Wydział Prawa UwB, Katedra Finansów Publicznych

i Prawa Finansowego) oraz historii (Wydział Historyczno-Socjologiczny UwB,

Zakład Stosunków Politycznych), trener digitalizacji, aktywny działacz akademicki,

organizator konferencji naukowych, jeden z założycieli Fundacji Porozumienia Uczelni

Białostockich oraz Stowarzyszenia Pierwiastek Kultury, wiceprezes Stowarzyszenia

Kreatywne Podlasie, autor e-learningowych podręczników i szkoleń dla maturzystów.

W ramach projektu P. Jać zajmował się partycypacją społeczną, w tym organizacją oraz

realizacją procesu konsultacji społecznych i opracowywania społecznej koncepcji. Do

jego zadań należała bieżąca obsługa strony internetowej i profilu społecznościowego

projektu, tworzenie i korekta opracowywanych przez Stowarzyszenie dokumentów,

opracowań oraz materiałów wizualnych, a także kontakty z podwykonawcami

i uczestnikami projektu.

3) Sławomir Mojsiuszko (ur. 1969 r.) – architekt, grafik, dziennikarz, działacz kulturalny

i społeczny. Były asystent Prezydenta Miasta Białegostoku ds. kultury. Pomysłodawca

i szef zespołu Białystok ESK 2016. Prezes Fundacji M.I.A.S.T.O. Białystok, twórca

projektów „Zapisz. Na przyszłość.” (FIO 2011) oraz „Moja aglomeracja. Moja przestrzeń.”

(FIO 2012). Od 2009 r. społeczny organizator działań kulturalnych na terenie dawnych

magazynów wojskowych i licznych imprez społecznych. Współtwórca Alei Bluesa

oraz Galerii Otwartej. Kierownik Podlaskiej Pracowni Digitalizacji.

W ramach projektu S. Mojsiuszko zajmował się sprawami merytorycznymi, w tym

pozyskiwaniem i przetwarzaniem informacji dotyczących kompleksu powojskowego.

Do jego zadań należało gromadzenie i przetwarzanie wszelkich danych urzędowych,

eksperckich i specjalistycznych, organizacja i udział w działaniach projektowych,

a także opracowanie graficzne i skład „białej księgi Węglowej”, społecznej koncepcji

oraz raportu końcowego.

1.3. Współpracownicy

Przy realizacji projektu ze Stowarzyszeniem Kreatywne Podlasie współpracowali m.in.:

1) Semko Augustyn – architekt, absolwent Wydziału Architektury Politechniki

Białostockiej. Współpracownik i wolontariusz w projektach społecznych i kulturalnych,

prezes Studenckiej Agencji Fotograficznej Politechniki Białostockiej.

W ramach projektu S. Augustyn opracował na użytek warsztatów partycypacyjnych

makietę terenu powojskowego, sporządzoną w skali 1:500. Do publikacji

12

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Węglowa. Biała księga stworzył opis aspektów architektoniczno-urbanistycznych

oraz charakterystykę zabudowy kompleksu. Zaprojektował także trójwymiarowy

model terenu i opracował kilkadziesiąt wizualizacji 3D ilustrujących stan istniejący

Węglowej, a także zmiany postulowane przez uczestników partycypacji. Opracował

też wizualizacje ilustrujące inwestycje na terenie powojskowym zgłoszone przez

Stowarzyszenie do budżetu obywatelskiego Białegostoku na 2014 r.

2) Agnieszka Maszkowska – socjolog, absolwentka Wydziału Historyczno-

Socjologicznego Uniwersytetu w Białymstoku, wiceprezeska Fundacji „SocLab”. Od

2002 r. pracuje przy tworzeniu i realizacji projektów edukacyjnych i społecznych

z dziedziny partycypacji społecznej, ekologii, zrównoważonego rozwoju, aktywizacji

zawodowej, wielokulturowości. Trenerka, członkini Stowarzyszenia Trenerów

Organizacji Pozarządowych STOP. Jest ekspertem ds. konsultacji społecznych oraz

partycypacji, prowadzi szkolenia i koordynuje projekty w Fundacji „SocLab”.

W ramach projektu A. Maszkowska prowadziła wszystkie spotkania i warsztaty

partycypacyjne, w tym cykl realizowany metodą planowania partycypacyjnego oraz

cykl odbywający się z użyciem metody charette. Opracowała materiały warsztatowe

wykorzystane w ramach projektu. Z ramienia Fundacji „SocLab” brała także udział

w konsultowaniu i opiniowaniu pozostałych działań projektowych.

3) Marcin Nawrocki – prawnik, absolwent Wydziału Prawa i Administracji

Uniwersytetu Warszawskiego. Urzędnik, kierownik w Urzędzie Marszałkowskim

Województwa Podlaskiego, gdzie zajmuje się m.in. planowaniem strategicznym

rozwoju województwa oraz polityką rozwoju w zakresie innowacji. Absolwent m.in.

XIII Szkoły Liderów Społeczeństwa Obywatelskiego i Akademii Rozwoju Umiejętności

Trenerskich.

W ramach projektu M. Nawrocki uczestniczył w obu cyklach warsztatów

partycypacyjnych oraz w spacerach historycznych i debatach popularyzujących

projekt. Następnie wziął udział w tworzeniu i redagowaniu społecznej koncepcji

zagospodarowania przestrzennego, której strukturę zaprojektował, a następnie

stworzył zasadniczą treść dokumentu.

4) Sebastian Wicher – konserwator-zabytkoznawca, absolwent Instytutu

Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa na Wydziale Sztuk Pięknych im. Mikołaja

Kopernika w Toruniu. Był pracownikiem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku oraz

tamtejszego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków. Obecnie zatrudniony

w Departamencie Urbanistyki Urzędu Miejskiego w Białymstoku. Autor książki „Żyć

architekturą” o twórczości białostockiego architekta Stanisława Bukowskiego.

W ramach projektu S. Wicher uczestniczył w warsztatach partycypacyjnych oraz

w spacerach historycznych i debatach popularyzujących projekt. Na użytek „białej

13

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

księgi” opracował tekst dotyczący wartości historycznych, architektonicznych

i urbanistycznych terenu powojskowego, a na użytek warsztatów partycypacyjnych

– ekspertyzę dotyczącą możliwości objęcia kompleksu ochroną konserwatorską.

1.4. Wolontariusze

Projekt był realizowany we współpracy z organizacjami pozarządowymi, uczelniami

oraz instytucjami, których przedstawiciele wzięli udział w licznych działaniach

projektowych. Do grona osób zaangażowanych we wspieranie realizacji projektu

należeli:

1) Mariusz Białoszewski – student gospodarki przestrzennej na Politechnice

Białostockiej. W ramach prac nad koncepcją uczestniczył w warsztatach

partycypacyjnych oraz w spotkaniach popularyzujących projekt. Podczas praktyk

odbywanych w Stowarzyszeniu stworzył bazę organizacji i instytucji, które poproszono

o zaopiniowanie projektu społecznej koncepcji.

2) Karolina Maksimowicz – projektantka, designerka, performerka. Na co dzień pod

marką Przetwórnia Meblowa Białystok projektuje wnętrza, meble, lampy, przedmioty

użytkowe; ponadto tworzy odzież i akcesoria odzieżowe. Na potrzeby projektu

opracowała identyfikację wizualną, w tym stworzyła logotyp „Węglowa – Społeczna

Koncepcja”.

3) Andrzej Świetlikowski – prawnik, instruktor modelarstwa, społecznik, wiceprezes

Stowarzyszenia Wspierania Środowisk Lokalnych „Aktywne Osiedle” w Białymstoku.

Podczas prac nad społeczną koncepcją uczestniczył w warsztatach partycypacyjnych

oraz zajmował się promocją projektu w społeczności lokalnej, m.in. na osiedlu

Wygoda.

4) Karolina Walińska – architekt, studentka Wydziału Architektury Politechniki

Białostockiej, członkini organizacji akademickich, jedna z założycielek Stowarzyszenia

Pierwiastek Kultury. W ramach praktyk odbywanych w Stowarzyszeniu Kreatywne

Podlasie opracowała mapę terenu powojskowego uwzględniającą wypracowane

postulaty społecznej koncepcji.

1.5. Partnerzy

Zawiązanie partnerstw nastąpiło w początkowym etapie realizacji projektu. Zespół

pracujący nad społeczną koncepcją zagospodarowania kompleksu uznał, że projekt

„Węglowa – Społeczna Koncepcja” powinien docierać do jak najszerszego spektrum

odbiorców. Z tej przyczyny istotne było nawiązanie współpracy z podlaskimi

organizacjami pozarządowymi zajmującymi się tematyką pokrewną projektowi.

14

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Formalną współpracę nawiązano z następującymi organizacjami społecznymi

z Białegostoku:

1) Federacja Organizacji Pozarządowych Miasta Białystok – pierwsza

organizacja zarejestrowana w stolicy Podlasia jako związek stowarzyszeń. Federacja

zrzesza około 60 podmiotów z III sektora, reprezentując je w kontaktach z władzami

publicznymi. Jej udział w projekcie ułatwiał dotarcie do poszczególnych białostockich

NGO – członków Federacji. Działacze społeczni mogli obserwować realizację

pierwszego w regionie projektu partycypacyjnego, wykorzystującego pogłębione

narzędzia partycypacji. Udział FOP umożliwiał również wykorzystanie doświadczeń

dotyczących Węglowej jako modelu do działań partycypacyjnych na terenie miasta.

2) Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis – zajmuje

się białostockim życiem społecznym i kulturalnym, w tym kwestiami przestrzeni

wizualnej Białegostoku oraz równości, antydyskryminacji – ale też partycypacji. Dzięki

nawiązaniu tego partnerstwa możliwe było docieranie do białostockiego środowiska

akademickiego oraz do współpracowników i partnerów Fundacji zajmujących się

sprawami architektury i zabytków. Kierująca organizacją K. Niziołek opracowała także

do publikacji Węglowa. Biała księga analizę społecznego kontekstu realizacji projektu

w odniesieniu do relacji obywatele – władza.

3) Instytut Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku – jedna z podstawowych

jednostek organizacyjnych największej uczelni na Podlasiu, kształci m.in. na kierunkach

socjologia oraz filozofia. Pracownicy Instytutu włączali się z głosem doradczym do

poszczególnych działań projektowych. Reprezentujący Instytut dr W. Wądołowski

opracował raport z badania jakościowego przeprowadzonego w ramach projektu.

4) Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab” – zajmuje

się realizacją badań społecznych dotyczących w szczególności kultury, polityki

społecznej, rynku pracy, współpracy międzynarodowej. Drugim filarem Fundacji

są działania społeczne z zakresu partycypacji obywatelskiej, dialogu społecznego

i międzykulturowego. A. Maszkowska z Fundacji „SocLab” była odpowiedzialna za

przygotowanie oraz poprowadzenie wszystkich warsztatów partycypacyjnych

zrealizowanych w projekcie.

5) Stowarzyszenie Wspierania Środowisk Lokalnych „Aktywne Osiedle” –

prowadzi działalność społeczną na terenach sąsiadujących z Węglową. Stowarzyszenie

animuje działania społeczne i kulturalne w środowisku lokalnych mieszkańców. Udział

„Aktywnego Osiedla” przyczynił się do lepszego docierania z informacją o projekcie

do mieszkańców Białegostoku, zwłaszcza os. Wygoda i os. Sienkiewicza.

Członkowie zespołu projektowego spotykali się również z innymi podmiotami

należącymi do III sektora, w tym przedstawiając ideę projektu oraz zachęcając do

15

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

uczestnictwa w pracach grup warsztatowych. Społeczną koncepcję oraz proces

partycypacyjny omawiano m.in. z członkami Białostockiej Przestrzeni Publicznej,

Stowarzyszenia Pierwiastek Kultury oraz Fundacji Porozumienia Uczelni Białostockich.

1.6. Patroni honorowi

Ważnym zadaniem zespołu projektowego było nawiązanie współpracy z władzami

lokalnymi oraz utworzenie stabilnego partnerstwa z białostockim samorządem.

„Węglowa – Społeczna Koncepcja” została objęta Honorowym Patronatem Prezydenta

Miasta Białegostoku.

Dzięki temu Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie mogło docierać do wszystkich

struktur lokalnej administracji samorządowej, zapraszać urzędników do udziału

w procesie partycypacyjnym, pozyskiwać dokumenty, dane publiczne oraz informacje

związane z terenem powojskowym, a także na bieżąco prezentować rezultaty procesu

partycypacyjnego w odpowiednich miejskich jednostkach organizacyjnych.

1.7. Patroni medialni

Celem projektu było nie tylko opracowanie konkretnego rozwiązania problemu

lokalnego w procesie partycypacyjnym, ale również docieranie z informacją

o podejmowanych działaniach do wszystkich mieszkańców i środowisk związanych

z tą tematyką oraz zainteresowanych przebiegiem działań projektowych.

W początkowym etapie realizacji pozyskano szereg patronatów medialnych, które

pozwoliły na regularne informowanie odbiorców o realizowanych działaniach

i pracach nad społeczną koncepcją. Współpraca z patronami medialnymi okazała się

szczególnie istotna na etapie rekrutacji uczestników warsztatów partycypacyjnych

oraz podczas głosowania na białostocki budżet obywatelski na 2014 r. Patronami

medialnymi projektu „Węglowa – Społeczna Koncepcja” były:

1) Polskie Radio Białystok – regionalna rozgłośnia Polskiego Radia w Białymstoku,

docierająca do mieszkańców całego regionu podlaskiego. Informacje o projekcie

ukazywały się na stronie internetowej oraz na antenie rozgłośni.

2) „Gazeta Wyborcza: Białystok” – lokalna redakcja ogólnopolskiego dziennika

społeczno-politycznego, poczytna zwłaszcza wśród białostoczan oraz osób

zainteresowanych lokalną polityką oraz rozwojem i przestrzenią miejską. Informacje o

projekcie ukazywały się zarówno w wydaniu papierowym, jak i w internetowej edycji

periodyku.

3) Podlaska Telewizja Pozarządowa – regionalna stacja telewizyjna, działająca

w formie telewizji internetowej III sektora prowadzonej przy władzach województwa

16

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

samorządowego. Na użytek projektu powstawały relacje z imprez odbywających się

w kompleksie oraz z warsztatów partycypacyjnych.

4) TV Białystok – lokalna stacja telewizyjna, emitowana w programach „Polskich

Telewizji Lokalnych i Regionalnych” w Białymstoku w sieciach telewizji kablowych oraz

przez stronę internetową. W ramówce telewizji ukazywały się materiały dotyczące

projektu zrealizowane w ramach prac redakcji Podlaskiej Telewizji Pozarządowej.

5) „Fakty Białystok” – ukazujący się w Białymstoku bezpłatny magazyn lifestyle’owy,

mający formę miesięcznika skierowanego do białostoczan oraz serwisu internetowego

publikującego aktualności społeczne i kulturalne. Informacje o pracach nad społeczną

koncepcją ukazywały się w formie elektronicznej. Omówienie wniosku do budżetu

obywatelskiego, które ukazało się w jednym z papierowych numerów miesięcznika.

Wykaz materiałów, które na temat projektu opublikowano w poszczególnych

środkach przekazu, zamieszczono w przedostatniej części raportu, zatytułowanej

„Relacje w mediach elektronicznych”.

17

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

2. OPRACOWANIE„BIAŁEJ KSIĘGI”WĘGLOWEJ

2.1. Formuła i cel

Podstawowym zadaniem Stowarzyszenia Kreatywne Podlasie było zebranie

niezbędnej wiedzy dotyczącej przedmiotu partycypacji. Z jednej strony istniała

potrzeba zbadania historii kompleksu oraz poznania wszystkich aspektów

infrastrukturalnych i przestrzennych. W tym celu opracowano raport otwierający

projekt, który przyjął formę publikacji Węglowa. Biała księga. Z drugiej strony istotne

stało się poznanie wiedzy i opinii białostoczan na temat kompleksu – w tym celu

przeprowadzono badanie społeczne, które zostało omówione ww. opracowaniu,

a także w trzecim punkcie niniejszego raportu.

Wiedza dotycząca terenu powojskowego miała być narzędziem do przeprowadzenia

procesu partycypacji. Dlatego Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie nazwało

opracowywany dokument na wzór raportu tworzonego przez organizację,

opisującego dotychczasowy i obecny stan jakiegoś zjawiska. Taką syntetyczną

prezentację kluczowej wiedzy określa się mianem „białej księgi” (ang. white paper) –

tę nazwę wykorzystano w projekcie.

2.2. Prace nad publikacją

Pierwszym działaniem prowadzącym do opracowania „białej księgi” była rekrutacja

autorów, osób odpowiedzialnych za kwerendy, docieranie do dokumentów

i innych użytecznych informacji. Stosowne ogłoszenia zostały zamieszczone m.in.

na portalu środowisk pozarządowych ngo.pl, portalu środowisk rekonstrukcyjnych

dobroni.pl, miejskim portalu ogólnotematycznym bialystokonline.pl, a także na stronie

internetowej i profilu Stowarzyszenia Kreatywne Podlasie na Facebooku. Drukowane

ogłoszenia zostały także zamieszczone na tablicach ogłoszeniowych białostockich

uczelni kształcących na kierunkach związanych z przestrzenią i architekturą oraz

historią i naukami społecznymi. W efekcie przeprowadzonego naboru wyłoniono

autorów poszczególnych fragmentów księgi.

Najtrudniejszą do opracowania częścią publikacji był rys historyczny terenu.

Praktycznym problemem napotkanym na etapie kwerendy była szczupłość

materiałów archiwalnych dostępnych w Białymstoku. Udało się ustalić, że w regionie

w zasadzie nie ma adekwatnych materiałów archiwalnych, które dotyczą dziejów

Węglowej w okresie interesującym zespół projektowy (tj. po 1934 r.). Podstawowe

zbiory dokumentów znajdują się natomiast w Centralnym Archiwum Wojskowym

w Warszawie (okres międzywojenny) oraz w Archiwum Wojskowym w Oleśnicy na

Dolnym Śląsku (okres po 1944 r.).

Stowarzyszenie wystąpiło do obu ww. instytucji archiwalnych z wnioskiem

o udostępnienie informacji potrzebnych do opracowania rysu historycznego terenu

19

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

przy ul. Węglowej. Zgody na wgląd do akt ostatecznie uzyskano, jednak w związku

z trudnościami w terminowym pozyskaniu i przeanalizowaniu niezbędnych

materiałów archiwalnych poprzestano na zarysie dziejów Węglowej opracowanym

przez dr. Jerzego C. Malinowskiego.

Jako wykonawca usług drukarskich i wydawniczych została wybrana Drukarnia

Biały Kruk Milewscy sp.j. z siedzibą w Białymstoku. Po telefonicznym badaniu

rynku zaoferowała ona najniższą cenę, przy jednoczesnym spełnieniu oczekiwań

Stowarzyszenia dotyczących formy publikacji oraz czasu realizacji składanego

zamówienia. Cały nakład publikacji Węglowa. Biała księga wydrukowano w terminie

do 10 maja 2013 r.

Publikacja została wydana w formie drukowanej (200 egz.) oraz udostępniona

bezpłatnie w internecie, na zasadzie otwartych licencji Creative Commons.

2.3. Struktura

Pierwszą część „białej księgi” wypełniły informacje historyczne. Kalendarium terenu

opracowano w ramach zespołu projektowego, na podstawie artykułu „Dzieje tzw.

Węglówki (między Brazylką a Wygodą) w Białymstoku – krótko opowiedziane”,

autorstwa dr. Jerzego C. Malinowskiego, który w marcu i kwietniu 2013 r. na zlecenie

Stowarzyszenia przeprowadził kwerendę historyczną w literaturze i dostępnych

materiałach. Współczesną historię terenu opisał mgr inż. arch. Mateusz Sanejko.

Do celów opracowania wykorzystał on m.in. dane udostępnione przez organizacje

pozarządowe oraz użytkowników terenu.

W drugiej części „białej księgi” znalazł się raport z badania społecznego

przeprowadzonego w ramach projektu. Autorem tego opracowania jest dr Wojciech

Wądołowski z Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku. Raport został

uzupełniony dwoma komentarzami osób, które teren przy ul. Węglowej i jego wartość

społeczną przeanalizowały z perspektywy eksperckiej. Pierwszy z nich sporządził

mgr Sebastian Wicher, pracownik Departamentu Urbanistyki Urzędu Miejskiego

w Białymstoku. Autorką drugiego komentarza jest mgr Katarzyna Niziołek, prezes

Fundacji UwB Universitas Bialostocensis.

Trzecia część księgi zawiera opis techniczny, którego podjął się inż. arch. Semko

Augustyn. W tej części publikacji zostały wykorzystane dokumenty publiczne

– dokumentacje, mapy, szkice, dawne plany miejscowe i plany miasta, zbiory

dokumentów i karty ewidencyjne obiektów o wartościach zabytkowych. Wszystkie te

materiały Stowarzyszenie pozyskało z białostockiego magistratu, przede wszystkim

z Zarządu Mienia Komunalnego oraz z zasobów bieżących i archiwum Departamentu

Urbanistyki Urzędu Miejskiego w Białymstoku.

20

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

2.4. Prezentacja publikacji

Fragmenty księgi, które do tego czasu zostały opracowane, były prezentowane

w trakcie otwarcia sezonu na Węglowej – wydarzenia, które Stowarzyszenie Kreatywne

Podlasie zorganizowało w ramach projektu w sobotę 13 kwietnia 2013 r. Prezentacja

odbyła się w magazynie nr 10, mieszczącym Transgraniczne Centrum Kultury.

Zostały wówczas omówione wyniki przeprowadzonej dotąd kwerendy historycznej,

zaprezentowano historię terenu w formie, w jakiej na dawnych planach miejscowych

Białegostoku widzieli go białostoccy planiści, a także opowiedziano o wydarzeniach

z lat 2005-2013, kiedy – zwłaszcza po 2008 r. – na Węglowej w zauważalny sposób

zaczęło funkcjonować środowisko pozarządowe.

Wydrukowana publikacja Węglowa. Biała księga została zaprezentowana na otwartych

warsztatach partycypacyjnych, które po raz pierwszy odbyły się w sobotę 11 maja

2013 r. w białostockiej Kawiarnio-Księgarni „Spółdzielnia”. Uczestnicy warsztatów

otrzymali jej bezpłatne egzemplarze, zaś zespół projektu omówił prace nad księgą,

strukturę jej treści oraz cele, które przyświecały autorom.

Spotkanie z 11 maja stało się okazją do wysłuchania pierwszych uwag odbiorców

księgi i jej czytelników. Dotyczyło to zwłaszcza osób, które zapoznały się wcześniej

z bezpłatną, elektroniczną wersją publikacji, zamieszczoną przez Stowarzyszenie na

portalu issuu.com.

Link do „białej księgi”: http://issuu.com/piotrjac/docs/weglowa_biala_ksiega

21

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

3. BADANIAJAKOŚCIOWE

Z uwagi na społeczny wymiar projektu oraz znaczenie opinii mieszkańców dla

rezultatów projektu zdecydowano się na przeprowadzenie badania społecznego

wśród białostoczan. Zgodnie z założeniami projektu opinie mieszkańców połączone

z informacjami o terenie miały stworzyć zbiór wiedzy, służący jako punkt wyjścia

w procesie partycypacyjnym.

Projektując badanie przyjęto, że skoro – po 70 latach funkcjonowania jako teren

zamknięty – przez ostatnie 8 lat obiekt był już własnością komunalną, w której

rozpoczęto m.in. realizację działalności kulturalnej, wzrosła jego świadomość

w różnych środowiskach i wśród ogółu mieszkańców. Na tej podstawie uznano, że

przeprowadzenie badania wśród białostoczan może przynieść zakładane rezultaty

i dostarczyć użytecznych informacji, pozwalających na stworzenie wstępnych założeń

warsztatów partycypacyjnych.

Członkowie zespołu projektowego zaobserwowali, że o ile nazwy „Węglowa” lub

„Węglówka” zaczynały pojawiać się w świadomości zbiorowej, nie każdy potrafił

powiedzieć czym jest ten kompleks i gdzie się znajduje. Wiele osób identyfikowało

go przez pryzmat poszczególnych użytkowników lub budynków, nie traktując go jako

dziewięciohektarową całość. Dla wielu osób pozostawał to wciąż teren zamknięty,

jego użytkownicy obcy, a brak wiedzy na temat jego charakteru i przeznaczenia

uniemożliwiał planowanie jego przyszłości.

Badania społeczne w ramach projektu zostały zaprojektowane przez mgr. Damiana

Dworakowskiego (socjologa, kierownika projektu) i dr. Wojciecha Wądołowskiego

(socjologa, pracownika naukowego Instytutu Socjologii UwB), którego zaproponował

dr. hab Jan Poleszczuk, prof. UwB, jako dyrektor Instytutu Socjologii Uniwersytetu

w Białymstoku – partner instytucjonalny projektu.

Intuicyjne i fragmentaryczne sądy oraz opinie mieszkańców Białegostoku zostały

zweryfikowane w trakcie badania społecznego realizowanego technikami

jakościowymi. W jego ramach zostało przeprowadzonych 15 wywiadów pogłębionych

(IDI) realizowanych przez doświadczoną badaczkę, która odpowiedzialna była również

za ich transkrypcję, a także 2 zogniskowane wywiady grupowe (FGI) moderowane

przez dr. W. Wądołowskiego.

Badanie zostało zrealizowane wśród przedstawicieli 5 grup osób związanych

z terenem przy ul. Węglowej. W trakcie opracowywania koncepcji wskazano

następujących interesariuszy Węglowej: 1) prowadzący działalność na Węglówce,

2) obecni i potencjalni odbiorcy realizowanej tam działalności, 3) mieszkańcy

okolicznego osiedla, 4) przedsiębiorcy i potencjalni inwestorzy, 5) specjaliści

ds. przestrzeni, architektury i zabytków (w tym urzędnicy). Przyjęty podział wynikał

z przeprowadzonych analiz i wiedzy o dotychczasowej działalności Węglowej.

23

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

Realizacja badania umożliwiła weryfikację opinii różnych stron zaangażowanych

w późniejszy proces partycypacyjny i wstępną diagnozę potrzeb tych grup.

Projektowanie funkcji i zagospodarowania kompleksu musiało uwzględniać wiedzę

i opinie bezpośrednio zainteresowanych podmiotów oraz być oparte na jak najszerszej

wiedzy dotyczącej ich potrzeb. Oba te elementy zostały rozpoznane i sprawdzone

w trakcie badania społecznego.

W ramach badania skupiono się na czterech głównych blokach tematycznych.

Pierwszym z nich był wizerunek Węglowej, następnie badaczy interesowała wiedza

i opinie na temat realizowanych na terenie kompleksu działań, a także oceny obecnego

stanu kompleksu magazynowego pod kątem możliwości prowadzenia określonych

form działalności. Ostatnim blokiem tematycznym było wstępne określenie opinii

na temat przyszłości Węglowej. Ważne było zdiagnozowanie opinii o zaletach

i możliwościach rozwoju tego terenu, jak również o wadach i ograniczeniach

możliwości jego rozwoju.

Wyniki badań stanowiły punkt wyjścia do działań na etapie partycypacyjnym, jako

materiał wprowadzający dla moderatorów i uczestników kolejnych etapów prac nad

społeczną koncepcją zagospodarowania Węglówki. Wyniki badań znalazły się też

w publikacji Węglowa. Biała księga. Była ona dostępna dla opinii publicznej, przez

co wszyscy chętni mieli możliwość zapoznania się ze zgromadzonym materiałem.

Wyniki badań umożliwiły uczestnikom procesu partycypacyjnego poznanie opinii

innych grup uczestniczących w tym samym procesie.

Ortofotomapa Białegostoku z 1976 r. – ówczesny teren wojskowy przy ul. Węglowej został

wyretuszowany. Fot. Miejski System Informacji Przestrzennej Białegostoku, gisbialystok.pl

24

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

4. DZIAŁANIAPARTYCYPACYJNE

4.1. Rozmowy z mieszkańcami

Kluczowym działaniem projektu „Węglowa – Społeczna Koncepcja” była realizacja

dwóch cykli warsztatów partycypacyjnych. Zostały one zaprojektowane na podstawie

wiedzy zgromadzonej w ramach prac nad publikacją Węglowa. Biała księga, opinii

mieszkańców zebranych podczas badania społecznego oraz informacji pozyskanych

przez zespół projektowy w rozmowach z mieszkańcami osiedli otaczających teren

powojskowy.

Organizatorzy projektu prowadzili szereg rozmów z przedstawicielami różnych

środowisk, starając się zaangażować ich do wzięcia udziału w projektowaniu

przyszłości kompleksu. Wśród rozmówców istotną barierą była wiedza na temat

samego mechanizmu partycypacji. „Węglowa – Społeczna Koncepcja” to pierwszy

tego typu projekt w regionie – dotąd na Podlasiu o partycypacji mówiło się

wyłącznie w kontekście konsultacji społecznych organizowanych samodzielnie przez

administrację publiczną.

Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie stanęło zatem nie tylko wobec konieczności

prezentowania zakresu prac, ale przede wszystkim wprowadzania białostoczan

w słownik pojęciowy i metodologię. Na tym etapie należało przekonać mieszkańców

do rozmawiania o sprawach lokalnych. Ważne było wskazywanie, że społeczne

opracowywanie koncepcji zagospodarowania przestrzennego może być skuteczne

i że nie będzie to tylko – jak uważali rozmówcy – czas spędzony ciekawie, ale

w ostatecznym rozrachunku bezproduktywnie.

W trakcie rozmów z mieszkańcami Stowarzyszenie zweryfikowało założenia dotyczące

tego, czy kompleks powojskowy jest dobrym przedmiotem prac nad koncepcją

zagospodarowania. Okazało się, że główne założenia zostały spełnione – jest to teren

relatywnie znany, będący w świadomości białostoczan swego rodzaju zapomnianym

nieużytkiem. Zdaniem mieszkańców na taki obraz składa się niekonsekwentna

i niejasna polityka władz samorządowych oraz wynikający z niej brak wizji tego, jakie

jest znaczenie Węglowej w planach rozwoju miasta.

Rozmowy z mieszkańcami dotyczyły m.in. zaangażowania poszczególnych

grup społecznych i namawianie do wspierania projektu. Brak wiedzy o istnieniu

i skuteczności tego typu projektów partycypacyjnych powodował, że planowane

działania musiały być dodatkowo wyjaśniane. Na tym etapie zespół projektowy

wdrażał się w język skutecznej komunikacji – dopasowany do oczekiwań i percepcji

masowego, lokalnego odbiorcy.

26

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

4.2. Gromadzenie listy użytkowników terenu

Z uwagi na to, że teren powojskowy był od kilku lat wykorzystywany przez różne

organizacje i instytucje oraz przedsiębiorców i prywatnych najemców, ważne było

zbudowanie pełnej bazy tych osób. Celem było dotarcie do wszystkich z informacją

o projekcie i zachęcenie ich do udziału w rozmowach o przyszłości terenu. Ponieważ

właścicielem Węglowej jest gmina Białystok, o udostępnienie listy użytkowników

wystąpiono do władz samorządowych.

Nawiązanie kontaktu z Zarządem Mienia Komunalnego – zarządcą kompleksu,

działającym w imieniu władz miasta – przyniosło oczekiwane rezultaty. Pracownicy

Zarządu przez cały czas realizacji projektu udostępniali Stowarzyszeniu niezbędne

informacje dotyczące kompleksu i jego użytkowników. Służyli pomocą merytoryczną

oraz własną wiedzą na temat poszczególnych użytkowników, brali także udział

w warsztatach partycypacyjnych.

Pozyskana lista wszystkich użytkowników formalnie korzystających z poszczególnych

obiektów umożliwiła kontakt z większością z nich. Okazało się, że znaczna część

formalnych użytkowników terenu powojskowego traktuje budynki wyłącznie jak

magazyny i nie ma z nimi możliwości bezpośredniego kontaktu – ze względu na

niemal zupełną nieobecność na terenie. Kontakt mailowy i telefoniczny był możliwy

w razie dotarcia do odpowiednich danych przez strony internetowe, książki

telefoniczne lub bazy adresowe. Jednakże nie do wszystkich udało się zgromadzić

aktualne dane, pozwalające na dotarcie do użytkownika.

Lista udostępniona przez Zarząd zawierała nazwiska lub nazwy – nie obejmowała

kontaktów telefonicznych ani danych teleadresowych. Ze względu na brak

stosownych informacji w zasobach gminy lub z uwagi na ochronę danych niemożliwe

było m.in. uzyskanie danych kontaktowych do części osób fizycznych wynajmujących

fragmenty magazynów.

Zespół projektu dotarł do wszystkich podmiotów, których dane udało się pozyskać.

Uzupełniająco informacje o pracach nad społeczną koncepcją zostały w formie

ulotek rozmieszczone na terenie kompleksu. Zachęcały one użytkowników terenu do

kontaktu ze Stowarzyszeniem i do wzięcia udziału w warsztatach.

4.3. Impreza inauguracyjna

Mimo funkcjonowania na terenie powojskowym wielu organizacji oraz

wykorzystywania go do realizacji bardzo różnorodnych inicjatyw społecznych,

kulturalnych i sportowych, większość białostoczan nie tylko osobiście nie była na tym

terenie, ale także nie posiadała o nim zbyt wielu informacji. Z własnych doświadczeń

27

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

organizatorów oraz z wyników badań społecznych płynął wniosek, iż kompleks

jest słabo rozpoznany przez mieszkańców miasta. Do opinii publicznej docierały

szczątkowe opinie na temat funkcjonowania poszczególnych aktywnych tam

podmiotów. Do czasu rozpoczęcia projektu o samym kompleksie – jako całości – nie

było w zasadzie żadnych konkretnych, ogólnodostępnych informacji.

W celu zwiększenia wiedzy na temat całego terenu powojskowego – zarówno

przestrzeni, jak i działalności tam realizowanej – zespół projektowy postanowił

zaangażować użytkowników terenu do przeprowadzenia otwartej, bezpłatnej

imprezy autopromocyjnej. W tym celu konieczne było zaangażowanie różnorodnych

podmiotów. Były to środowiska zainteresowane użytkowaniem i rozwojem

kompleksu, ale często o odmiennych formach i strategiach działalności oraz różnych

wizjach swojej obecności na Węglowej.

Imprezę nazwano „Otwarciem Sezonu 2013 na Węglowej” – wybrano o tyle

symboliczne, że nawiązywało do „Zakończeń sezonu” organizowanych przez część

tamtejszego środowiska. Była to pierwsza impreza otwierająca sezon działań w całym

kompleksie powojskowym. Dotąd, ze względu na brak ocieplenia i ogrzewania

budynków działalność na tym terenie skupiała się na wiośnie, lecie i jesieni, trwając

co roku około 7-8 miesięcy. Nazwa nawiązywała również do „nowego otwarcia” –

symbolicznego początku prac nad opracowaniem konstruktywnego planu rozwoju

terenu, obejmującego wszystkie zainteresowane środowiska.

„Otwarcie Sezonu 2013” miało pokazać mieszkańcom Białegostoku cały teren

powojskowy. Ważnymi adresatami imprezy byli najbliżsi sąsiedzi, czyli mieszkańcy

okolicznych osiedli (os. Sienkiewicza od południa i os. Wygoda od północy oraz

od wschodu), którzy do tej pory stykali się z kompleksem raczej fragmentarycznie

i częściej w związku z problematycznym sąsiedztwem. Impreza miała zaprezentować

aktualnych użytkowników terenu powojskowego, ale także zapoznać białostoczan tą

mało znaną i nieco tajemniczą częścią przestrzeni miasta.

Impreza została podzielona na kilka obszarów tematycznych. Prezentacja

dotychczasowych działań realizowana była w dwóch głównych aspektach: kulturalnym

i sportowym. Tę część zorganizowano w magazynie nr 10 (Transgraniczne Centrum

Kultury – Węglowa) oraz w budynku nr 34 (Skatepark Węglowa oraz Muzeum Techniki

i Motoryzacji „Moto-Retro”). Niezależnie swoje działania prezentowało Muzeum

Pamięci Sybiru, które w tym celu zaaranżowało wnętrze magazynu nr 5 (tj. swojej

przyszłej siedziby).

W jej trakcie swoje działania zaprezentowali zainteresowani aktualni użytkownicy

terenu, m.in. organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy i osoby prywatne. Swoje

dokonania prezentowały nie tylko organizacje kulturalne, ale także społeczne

i branżowe, takie jak klub motocyklowy, klub balonowy czy klub płetwonurkowy.

28

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Istotnym uczestnikiem i partnerem projektu było Muzeum Pamięci Sybiru, które ma

zostać zlokalizowane na terenie kompleksu i przeobrazić znaczną jego część wraz

z ciągami komunikacyjnymi i otoczeniem.

Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie zapewniło koordynację i nagłośnienie

dnia otwartego, a także – w celu animowania wydarzenia – dzięki uprzejmości

użytkowników terenu zorganizowało tam jedno ze spotkań innego ze swoich

projektów: Podlaskiej Ligi Turbogolfa. Dzięki temu osoby, które współpracują ze

Stowarzyszeniem w ramach inicjatyw sportowych, miały okazję dotarcia na Węglową

i poznania jej potencjału. Turbogolf jako dyscyplina niszowa i zarazem widowiskowa

stał się narzędziem promowania dnia otwartego i całego projektu „Węglowa

– Społeczna Koncepcja”.

Ostatecznie na „Otwarcie Sezonu 2013” składało się ponad 40 niezależnych wydarzeń

i przedsięwzięć. Według szacunków była to pierwsza okazja do pokazania działalności

wszystkich użytkowników tego terenu w jednym miejscu i czasie. Organizacja imprezy

skupiającej i promującej działalność jej użytkowników stanowiła ważne wydarzenie

na kulturalnej mapie Białegostoku.

Dla wielu zainteresowanych kompleksem, zwłaszcza tych, którzy interesowali się

jego historią lub znaczeniem wojskowym, stała się motywacją do odnalezienia tego

dziewięciohektarowego kompleksu na mapie Białegostoku. W efekcie „Otwarcie

Sezonu 2013” wypromowało teren powojskowy oraz było okazją do prezentacji

potencjału jaki w nim tkwi.

Zagregowanie pojedynczych działań w jednym czasie umożliwiło ściągnięcie blisko

1500-2000 osób na teren kompleksu. Było to wydarzenie komentowane we wszystkich

mediach lokalnych. W trakcie imprezy odbyła się konferencja prasowa prezentująca

projekt.

4.4. Wizyta organizatorów projektu „Nasz Księży Młyn” oraz debata z białostoczanami

Po zakończeniu etapu gromadzenia wiedzy o terenie powojskowym, zebraniu

opinii białostoczan na jego temat oraz wypromowaniu kompleksu i projektu przez

organizację imprezy promocyjnej, kluczowe stało się przeprowadzenie rekrutacji

uczestników warsztatów partycypacyjnych.

Ponieważ białostockie doświadczenia w sferze partycypacji nie były dotąd

rozbudowane ani nie stanowiły specjalnej zachęty do angażowania się w nie po

raz kolejny, postanowiono zaprosić organizatorów podobnej inicjatywy z innego

polskiego miasta.

29

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

Spotkanie rekrutacyjne odbyło się we wtorek 16 kwietnia 2013 r., bezpośrednio

po organizacji dnia otwartego Węglowej (który odbył się trzy dni wcześniej). Na

zaproszenie Stowarzyszenia do Białegostoku przyjechało dwoje przedstawicieli

projektu „Nasz Księży Młyn” – Jarosław Ogrodowski oraz Urszula Niziołek-Janiak.

Goście wzięli udział w jednodniowej wizycie studyjnej, której częścią była debata

zachęcająca do udziału w warsztatach partycypacyjnych.

Pierwszym etapem wizyty była „wizja lokalna” na terenie powojskowym przy

ul. Węglowej. W ciągu około godzinnego spaceru D. Dworakowski oraz P. Jać

oprowadzili gości po całym obszarze powojskowym, prezentując główne zabudowania

i rozwiązania urbanistyczne. Szczególne zainteresowanie wzbudziła oryginalna,

zachowana z okresu międzywojennego infrastruktura bocznicy kolejowej, którą

łodzianie uznali za szczególną wartość kompleksu.

Popołudniu odbyła się debata z mieszkańcami Białegostoku. Spotkanie „Jak mieszkańcy

mogą zmieniać przestrzeń miejską?” rozpoczęło się o godz. 17:00 na Wydziale

Historyczno-Socjologicznym UwB. Tę lokalizację wybrano ze względu na położenie

w centrum miasta oraz rozpoznawalność wśród białostoczan. Wydział mieści się

w zabytkowym budynku, który pierwotnie był siedzibą Komitetu Wojewódzkiego

PZPR. Dzięki korzystnej lokalizacji łatwiej było zachęcić mieszkańców do wzięcia

udziału w spotkaniu.

Moderatorem debaty był red. Jakub Medek z „Gazety Wyborczej Białystok”.

J. Ogrodowski i U. Niziołek-Janiak przedstawili projekt „Nasz Księży Młyn” oraz

opowiedzieli o jego specyfice i sposobie realizacji. Następnie podzielili się swoimi

obserwacjami dotyczącymi białostockiego kompleksu przy ul. Węglowej, po czym

odpowiadali na pytania białostoczan i wzięli udział w dyskusji na wiodący temat

spotkania.

W debacie wzięło udział kilkadziesiąt osób, w tym przedstawiciele instytucji

i organizacji partnerskich, studenci i doktoranci z Uniwersytetu w Białymstoku i innych

miejskich uczelni oraz mieszkańcy Białegostoku.

4.5. Opracowanie makiety i modelu 3D terenu

Z uwagi na specyfikę przedmiotu partycypacji – przede wszystkim rozległy i złożony

charakter kompleksu powojskowego – za niezbędne uznano opracowanie materiałów

warsztatowych, które ułatwiłyby rozmowy o przyszłości Węglowej. Zdecydowano się

na wykonanie modelu fizycznego (makiety) terenu w skali 1:500 oraz wizualizacji 3D.

W ramach przygotowań do warsztatów partycypacyjnych wybrano wykonawców

modelu terenu oraz grafików i projektantów modelu 3D, który posłużył do

wizualizowania stanu istniejącego i propozycji mieszkańców. Zadania te powierzono

30

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

inż. arch. S. Augustynowi wraz z wolontariuszami z Wydziału Architektury Politechniki

Białostockiej. Przekazanie tych obowiązków doświadczonemu zespołowi, który na co

dzień zajmował się realizacją makiet, pozwoliło na ich szybkie opracowanie zgodnie

ze standardami przyjętymi w środowisku akademickim.

Zespół projektowy zadecydował, że model fizyczny zostanie sporządzony w skali

1:500 i będzie wykonany z wielobarwnego kartonu. Przyjęto następujące założenia:

1) model terenu powinien być przejrzysty i czytelny, 2) makieta powinna być lekka

i wygodna w transporcie (możliwa do rozłożenia na części np. w celu przewożenia

samochodem pomiędzy miejscami odbywania się warsztatów), 3) model powinien

mieć konstrukcję modułową (co pozwoli na przebudowę, dodawanie obiektów,

nanoszenie propozycji zgłaszanych na warsztatach itp.).

Odwzorowanie terenu w tej skali pozwoliło na stworzenie powierzchni o wymiarach

140 cm × 100 cm, podzielonej na dwie części o wymiarach 100 cm × 70 cm każda.

Model obejmował cały teren powojskowy wraz z bezpośrednim otoczeniem, w tym

fragmentami os. Wygoda i os. Sienkiewicza, ul. Poleską, ul. Wasilkowską, magistralą

kolejową, fragmentem terenu fabryki mebli i elektrociepłowni. Teren został wykonany

w kolorze zielonym; układ drogowy oraz tereny o nawierzchni utwardzonej wyklejono

błękitnym kartonem; teren kolejowy i bocznicę kolejową zaznaczono na szaro;

budynki powstały z białej tektury.

Wizualizacje 3D postanowiono opracować w oparciu o dokumentację urzędową

pozyskaną z Zarządu Mienia Komunalnego. Z uwagi na otrzymanie precyzyjnych

i szczegółowych planów części obiektów istniejących na terenie, model 3D został

stworzony z odwzorowaniem tych szczegółów (dokładna struktura bryły, zarysowane

detale elewacji itp.). W efekcie budynki na terenie powojskowym na wizualizacjach

wyglądały łudząco podobnie do oryginałów.

Obiekty poza terenem powojskowym odwzorowano w uproszczeniu, zgodnie

z zasadami budowy architektonicznych modeli 3D, przedstawiając je w formie

prostopadłościanów lub prostych wielościanów, odpowiadających obrysem

i wysokością realnym budynkom. Rzeźba terenu została opracowana na podstawie

materiałów z ZMK oraz danych geodezyjnych z Miejskiego Systemu Informacji

Przestrzennej Białegostoku (GIS).

Model 3D do wizualizacji objął cały teren powojskowy i jego otoczenie, stanowiące

około 2/3 całego modelu. W efekcie odtworzono również przestrzeń wokół Węglowej,

a nie tylko sam kompleks dawnej jednostki wojskowej. Wymodelowano zwłaszcza

znaczny fragment os. Wygoda w stronę ul. Andersa i ul. Wasilkowskiej. Mieszkańcy

tego obszaru są bezpośrednimi sąsiadami terenu powojskowego i potencjalnymi

głównymi odbiorcami immisji oraz innych uciążliwości związanych z działalnością

kompleksu.

31

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

4.6. Planowanie partycypacyjne

Podstawową częścią projektu zorganizowanego przez Stowarzyszenie Kreatywne

Podlasie był proces partycypacji społecznej dotyczącej terenu przy ul. Węglowej.

Został on podzielony na dwa etapy, w których zastosowano odmienne ale powiązane

ze sobą formy partycypacji. Na początku odbyły się warsztaty zorganizowane

metodą planowania partycypacyjnego, następnie wykorzystano metodę charette.

Moderatorką obu cykli warsztatowych była Agnieszka Maszkowska z Fundacji

„SocLab”.

Planowanie partycypacyjne zostało zorganizowane w pięciu grupach pracujących

niezależnie od siebie, spotykających się kilkukrotnie w równoległych terminach. Ich

skład odpowiadał środowiskom zidentyfikowanym przez Stowarzyszenie jako główni

interesariusze przyszłości terenu powojskowego. Byli to: 1) prowadzący działalność

na Węglówce, 2) obecni i potencjalni odbiorcy realizowanej tam działalności,

3) mieszkańcy okolicznych osiedli, 4) przedsiębiorcy i potencjalni inwestorzy,

5) specjaliści ds. przestrzeni, architektury i zabytków (w tym urzędnicy).

Warsztaty partycypacyjne zostały zainaugurowane 11 maja 2013 r. otwartym

spotkaniem, na którym zaprezentowano publikację Węglowa. Biała księga

i przeprowadzono rejestrację uczestników, połączoną ze zbieraniem deklaracji

uczestnictwa w poszczególnych grupach. Jednocześnie odbyło się wstępne

diagnozowanie wiedzy i opinii osób biorących udział w partycypacji. Dzięki rozmowie

na temat aktualnego stanu terenu powojskowego został opracowany tzw. diagram

miejsca, zawierający ocenę wartości przestrzennych terenu, w tym jego dostępności

oraz możliwości zagospodarowania.

Spotkania zorganizowane zgodnie z metodologią planowania partycypacyjnego

odbyły się piętnastokrotnie. Każda z pięciu grup spotkała się trzykrotnie, przy

czym poszczególne grupy nie miały ze sobą styczności. Kalendarz warsztatów

został dopasowany do ogólnego harmonogramu projektu i oczekiwań członków

poszczególnych grup. Ułożono go zgodnie z zasadą, że danego dnia może odbywać

się tylko jedno spotkanie partycypacyjne.

Grupa mieszkańców spotykała się na terenie powojskowym w magazynie nr 10,

który na ten cel udostępnił operator Transgranicznego Centrum Kultury – Węglowa.

Spotkania odbyły się w dniach 21 i 28 maja oraz 4 czerwca 2013 r. Ich dodatkową

atrakcją były spacery historyczne, dzięki którym mieszkańcy uczestniczący w pracach

warsztatowych i wszyscy zainteresowani białostoczanie mogli poznać cały teren

powojskowy, zwłaszcza jego mniej znane i rzadziej odwiedzane fragmenty. Obejście

całego kompleksu zajmowało od 30-40 minut do około godziny, co było uzależnione

przede wszystkim od warunków atmosferycznych i zainteresowania uczestników.

32

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Również w magazynie przy ul. Węglowej spotykali się aktualni użytkownicy terenu

powojskowego (22 i 29 maja oraz 9 czerwca 2013 r.). Z kolei grupy odbiorców działań

(warsztaty w dniach 19 i 26 maja oraz 8 czerwca 2013 r.), przedsiębiorców i inwestorów

(24 maja, 12 i 14 czerwca 2013 r.) oraz specjalistów, radnych i urzędników (25 maja

oraz 8 i 11 czerwca 2013 r.) spotykały się w centrum Białegostoku, w Kawiarnio-

Księgarni „Spółdzielnia”. Warsztaty trwały przeciętnie 180-200 minut.

Planowanie partycypacyjne wykorzystywało różnorodne, interaktywne metody

pracy grupowej. Na każdym spotkaniu uczestnicy korzystali z opracowanej przez

Stowarzyszenie makiety terenu, a także z map zasadniczych, dokumentacji urzędowej

oraz wizualizacji 3D, prezentujących aktualny stan terenu powojskowego. Efekty prac

były na bieżąco nanoszone na mapy i flipchart, dzięki czemu zachowywano ciągłość

prac między spotkaniami.

Warsztaty przebiegały odmiennie w każdej grupie, stosownie do wiedzy i oczekiwań

uczestników spotkań, stopnia zgodności członków grupy co do poszczególnych

rozwiązań oraz liczebności grupy. Efektem prac, które na każdym spotkaniu dotyczyły

innego aspektu zagospodarowania przestrzeni, było opracowanie pięciu różnych

wizji przyszłości terenu. Każda grupa warsztatowa naniosła swoje propozycje na

specjalne mapy, które po zakończeniu cyklu planowania partycypacyjnego stanowiły

punkt wyjścia do dalszych działań projektowych.

Pierwszy cykl warsztatów był najbardziej intensywnym etapem realizacji projektu.

Zespół oraz współpracownicy i wolontariusze niemal codziennie organizowali

3-godzinne spotkanie w jednej z dwóch lokalizacji na terenie Białegostoku –

przewożąc między nimi makietę i materiały warsztatowe. W dniach roboczych

spotkania organizowano popołudniami, w soboty także rano. Na bieżąco analizowano

propozycje zgłaszane na poszczególnych warsztatach, nanosząc je na trójwymiarowy

model terenu oraz weryfikując pod kątem formalno-prawnym i konsultując

z architektami, urbanistami, zabytkoznawcami oraz innymi specjalistami.

4.7. Charette

Drugą częścią procesu partycypacji obywatelskiej były warsztaty zorganizowane

w oparciu o metodologię charette. Wszystkich uczestników spotkań

w dotychczasowych pięciu grupach zaproszono do udziału w jednym, mieszanym

zespole, który w krótkim, intensywnym cyklu warsztatów pracował nad docelowym,

kompleksowym projektem zagospodarowania terenu.

Ów mieszany zespół spotkał się pięciokrotnie – raz na terenie powojskowym

w magazynie nr 10 (20 czerwca 2013 r.) oraz czterokrotnie w centrum Białegostoku,

w Kawiarnio-Księgarni „Spółdzielnia” (24 i 28 czerwca oraz 2 i 4 lipca 2013 r.). Wszystkie

warsztaty odbywały się w dni robocze i rozpoczynały o godz. 17:00. Spotkania kończyły

33

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

się po wyczerpaniu przedmiotu dyskusji, zwykle około 20:00-20:30. Tak długa forma

warsztatów była korzystna m.in. dla tych uczestników, którzy z różnych względów nie

mogli danego dnia pojawić się punktualnie i docierali z nieznacznym opóźnieniem.

Pierwsze spotkanie, zorganizowane jako „grill na Węglowej” było również dodatkową

formą promocji i rekrutacji uczestników projektu. Do udziału w drugim cyklu

warsztatów zaproszono bowiem wszystkie osoby zainteresowane przyszłością terenu

– także tych, którzy nie brali dotąd udziału w spotkaniach grup roboczych. Gościem

specjalnym była dr Jolanta Koszelew, dyrektorka Białostockiego Parku Naukowo-

Technologicznego, która wyraziła zainteresowanie uruchomieniem placówki Parku

w jednym z budynków kompleksu.

Punktem wyjścia w pracach metodą charette było pięć wizji opracowanych

w pierwszym etapie przez uczestników planowania partycypacyjnego. W spotkaniach

wykorzystano powstałe w ten sposób pięć map z projektami zagospodarowania,

makietę terenu opracowaną przez Stowarzyszenie, a także drugą makietę terenu,

również w skali 1:500. Pozyskano ją z biura projektowego, które w konkursie

z 2006 r. opracowało projekt architektoniczno-urbanistyczny zatytułowany

„WĘGLOWA – wyspa kultury”.

Dzięki wykorzystaniu dwóch makiet uczestnicy mogli porównać stan istniejący

i tworzone przez siebie pomysły z wizją alternatywnego zagospodarowania terenu,

opracowaną 7 lat wcześniej w odpowiedzi na miejski konkurs skierowany do

architektów i urbanistów. Inne materiały wykorzystane w spotkaniach to wizualizacje

3D, które tym razem objęły także propozycje zgłaszane przez samych uczestników

w trakcie spotkań, a także mapy terenu i dokumenty urzędowe oraz dane wojskowe.

Dzięki wcześniejszemu nagłośnieniu prac projektowych oraz równocześnie

prowadzonej kampanii informacyjno-promocyjnej, której głównymi narzędziami były

lokalne media oraz strona internetowa i profil społecznościowy projektu, spotkania

cieszyły się zainteresowaniem białostoczan. W kolejnych warsztatach brało udział

od kilkunastu do przeszło 30 osób, które angażowały się mimo intensywnego cyklu

prac i znacznej długości spotkań. Ich przebieg śledziło także kilkuset internautów na

stronie internetowej oraz ponad dwa tysiące użytkowników portalu Facebook.

Spotkania mieszanej grupy warsztatowej były poświęcone kolejnym „warstwom”

problemów przestrzennych dotyczących terenu powojskowego. Pierwszy warsztat

dotyczył zagadnień systemowych: funkcji terenu, spraw własnościowych i ewentualnej

ochrony konserwatorskiej. W trakcie drugiego zastanawiano się nad zarządzaniem

terenem oraz finansowaniem prac, które miały zmienić jego aktualny stan (takich

jak budowa boisk czy terenów sportowo-rekreacyjnych). Trzecie spotkanie miało

za przedmiot zagospodarowanie, estetykę i dostępność kompleksu, w tym kwestie

zieleni i obiektów małej architektury, a także sieci uzbrojenia terenu.

34

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Czwarty warsztat poświęcono rozwiązaniom systemowym w zakresie ogrodzenia,

oświetlenia i monitoringu; wiele uwagi zyskała kwestia miejsc parkingowych. Piąte

i ostatnie spotkanie służyło podsumowaniu dotychczasowych prac, omówieniu

kwestii bardziej szczegółowych oraz uogólnieniu dotychczasowych wniosków

i rozwiązaniu ostatnich kwestii spornych.

Podstawowym efektem spotkań było ujednolicenie wizji rozwoju i zagospodarowania

terenu powojskowego. Została wypracowana wspólna, jednolita koncepcja

zagospodarowania przestrzennego, zawierająca postulowane przeznaczenie

bocznicy kolejowej, poszczególnych budynków i części kompleksu. Udało się omówić

i przedyskutować kwestie sporne, takie jak lokalizacja infrastruktury kulturalnej,

ilość i lokalizacja miejsc postojowych obsługujących cały teren, a także kolejność

i etapowanie prac wdrażających wszystkie opracowane rozwiązania.

Na ostatnim spotkaniu zespół projektu uzyskał brakujące odpowiedzi na pytania

warunkujące opracowanie dokumentu końcowego tj. społecznej koncepcji.

Wizualizacja 3D – Węglowa „z lotu ptaka”, stan projektowany w społecznej koncepcji. U góry

ul. Wasilkowska, po lewej u góry os. Wygoda, po prawej u góry os. Sienkiewicza i tory kolejowe

oraz ul. Poleska. Numeracja budynków pochodzi z wojskowej ewidencji. Rys. S. Augustyn.

35

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

5. OPRACOWANIESPOŁECZNEJKONCEPCJI

Społeczna koncepcja zagospodarowania przestrzennego to główny i tytułowy

rezultat projektu, założony przez Stowarzyszenie. Prace nad dokumentem przebiegały

trójetapowo. Najpierw: 1) przeprowadzono badanie społeczne dotyczące postulatów

opracowanych na warsztatach partycypacyjnych i wprowadzono poprawki oparte

o jego wyniki, następnie 2) zmodyfikowany projekt celów i postulatów został

skonsultowany z ekspertami i instytucjami publicznymi, a wreszcie 3) powstająca

w powyższy sposób koncepcja została udostępniona białostoczanom w formie

otwartego do edycji pliku zamieszczonego w internecie.

5.1. Badanie społeczne

W trakcie realizacji procesu partycypacyjnego, w którym wzięło udział około 80

osób, zespół projektu postanowił przeprowadzić badanie wśród szerszej grupy

białostoczan, pozwalające na dopracowanie zarysu społecznej koncepcji. Ponieważ

z niektórych metod (grup fokusowych i wywiadów pogłębionych) skorzystano na

początku projektu, a przy tym działania Stowarzyszenia obserwowała liczna grupa

internautów, zdecydowano się na badanie metodą kwestionariusza udostępnianego

w formie elektronicznej (CAWI).

Uzyskane wyniki miały dostarczyć wiedzy na temat postrzegania przez białostoczan

terenu powojskowego. Celem było zweryfikowanie wśród osób zainteresowanych

rozwojem kompleksu poglądów dotyczących tego, jakie funkcje miałyby pełnić

poszczególne jego części oraz jakie inwestycje należałoby tam zrealizować.

Badanych proszono o wskazanie – wśród postulatów społecznej koncepcji – tych

inwestycji, które w ich ocenie: 1) powinny być wykonane w pierwszej kolejności,

2) które mogą powstać w dalszej przyszłości, albo 3) których realizacja na terenie

kompleksu jest bezzasadna. Ważnym zagadnieniem było uzyskanie od badanych

informacji na temat preferowanych działań rewitalizacyjnych – bowiem taki profil

społecznej koncepcji wyłonił się w toku procesu partycypacyjnego. W ankiecie

znalazły się ponadto pytania dotyczące zgłoszenia poszczególnych inwestycji do

Budżetu Obywatelskiego Miasta Białystok na 2014 r., oraz kwestia zasadności zmiany

miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z 2011 r.

Badanie zostało zrealizowane w ciągu 5 tygodni – w okresie od 29 lipca 2013 r. do

8 września 2013 r. na próbie 1002 respondentów. W celu zdiagnozowania opinii

społeczności na temat kompleksu przy ul. Węglowej posłużono się metodologią

badań ilościowych. Użycie techniki CAWI i elektronicznej ankiety jako instrumentu

badawczego uznano za racjonalne ze względu na relatywnie niskie koszty w stosunku

do uzyskanej próby badawczej (n=1002).

Organizatorzy mieli świadomość, że wprawdzie nie jest to próba reprezentatywna,

jednak za istotniejsze uznano to, aby udział w badaniu wzięły osoby posiadające

37

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

opinię na temat kompleksu. Nigdy wcześniej nie były prowadzone badania

osób zainteresowanych terenem przy ul. Węglowej, przez co nie była znana ich

charakterystyka ani struktura demograficzna.

Informacje uzyskane w trakcie badania posłużyły do dalszych prac nad opracowaniem

i wdrożeniem społecznej koncepcji. Obecna forma zagospodarowania terenu

najbardziej odpowiadała młodzieży do 18. roku życia, której nie przeszkadzał

znacząco brak mediów i infrastruktury. W przypadku osób starszych silniejsze okazało

się przekonanie, że tereny kompleksu choć dysponują potencjałem społecznym

i kulturalnym, to jednak stan techniczny budynków i brak odpowiedniego

zagospodarowania, czynią to miejsce nie do końca bezpiecznym i nieskłaniającym

do odwiedzania i przebywania.

Z punktu widzenia respondentów najbardziej istotne do realizacji – w pierwszej

kolejności – były takie inwestycje, jak: wyposażenie budynków i terenu kompleksu

w media (prąd, kanalizacja deszczowa i sanitarna, ciepła woda, CO, sieci teletechniczne);

stworzenie zaplecza sanitarnego dla osób odwiedzających kompleks; utworzenie

placu koncertowego umożliwiającego organizację imprez miejskich dla około 12-15

tys. osób.

Niemalże cała badana społeczność (92%) uznała, że inwestycje dokonywane na

terenie kompleksu przy Węglowej powinny być realizowane w oparciu o Budżet

Obywatelski Miasta Białystok. Większość respondentów (62%) była zdania, że w celu

ochrony społecznych funkcji Węglowej należy dokonać zmiany obowiązującego

planu miejscowego. Przeciwnych było jedynie 9% badanych.

5.2. Opracowanie społecznej koncepcji zagospodarowania przestrzennego

Proces partycypacji obywatelskiej zakończył się na początku lipca 2013 r.,

a internetowa ankieta dotycząca społecznej koncepcji – 8 września 2013 r.

Po opracowaniu wyników badania CAWI zespół projektu przystąpił do opracowywania

społecznej koncepcji. Do stworzenia struktury dokumentu i prac nad jego treścią

zaproszono uczestników projektu, przede wszystkim z grup mieszkańców oraz

ekspertów. Ostatecznie strukturę koncepcji i zasadniczą jej treść opracował zespół

pod kierunkiem białostoczanina Marcina Nawrockiego, na co dzień kierownika

w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podlaskiego.

Zespół projektu wraz z osobami pracującymi nad strukturą i treścią koncepcji

zdecydował, że jej forma powinna nawiązywać do dokumentów publicznych

zawierających strategie i długofalowe wizje rozwoju. Z tej przyczyny opracowanie

zostało podzielone na cztery części, uzupełnione o wprowadzenie oraz podsumowanie.

38

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Gotowy dokument zawiera 40 stron tekstu, zdjęć, map oraz wizualizacji, a jego

syntetyczna treść odpowiada objętością dwóm arkuszom wydawniczym. Koncepcja

została wydana w nakładzie 300 egzemplarzy drukowanych oraz na 100 płytach

CD, jest także dostępna w internecie na stronie projektu i na projektowym profilu

społecznościowymi.

W pierwszej części opracowania scharakteryzowano stan istniejący kompleksu

powojskowego, zamieszczając cele i postulaty społecznej koncepcji, a także krótki

opis ich powstania. W części drugiej wskazano na główne podmioty, od których

w praktyce zależy przyszłość terenu. W tym gronie znalazły się dwie instytucje

publiczne, a także trzy instytucje społeczne prowadzone przez organizacje

pozarządowe. Trzeci rozdział koncepcji opisuje uwarunkowania i kontekst, w tym

zawiera odwołania do strategii i polityk publicznych, wskazuje podobne opracowania

(społeczne koncepcje z różnych części kraju) oraz dobre praktyki rewitalizacji z całego

świata. Czwarta i ostatnia część dokumentu zawiera opis oddziaływania terenu

powojskowego po rewitalizacji – wpływ zrewitalizowanego terenu na kontekst

przestrzenny, transgraniczność, przedsiębiorczość oraz ekologię.

Projekt społecznej koncepcji został przedstawiony do zaopiniowania szeregu

instytucjom publicznym, których stanowisko ma znaczenie dla jej wdrażania.

Pozytywne rekomendacje opracowały m.in. Muzeum Pamięci Sybiru oraz Białostocki

Park Naukowo-Technologiczny. Ponadto zespół projektu uzyskał pisemną opinię

PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – Zakład Linii Kolejowych w Białymstoku, dotyczącą

ewentualnego przejścia przez linię kolejową, która od południa graniczy z terenem

powojskowym, oddzielając kompleks od śródmieścia.

5.3. Internetowe konsultacje projektu koncepcji

Projekt opierał się na transparentności prowadzonych działań. Informacje

o wszystkich etapach projektu, podejmowanych działaniach i ich wynikach były

prezentowane na stronie internetowej pod adresem www.weglowa.org oraz na

profilu społecznościowym projektu na portalu Facebook. Również dokumenty będące

wynikiem procesu partycypacyjnego, redagowane na podstawie jego rezultatów,

były projektowane z aktywnym udziałem białostoczan.

Wszyscy zainteresowani internauci mieli możliwość współredagowania postulatów

społecznej koncepcji w otwartym dokumencie, dostępnym online. Wykorzystanie

tego narzędzia umożliwiło każdemu wprowadzanie uwag, poprawek i zmian

w strukturze, co pozwalało na zaangażowanie społeczności lokalnej i zainteresowanych

terenem osób spoza Białegostoku. Założeniem tego rozwiązania było, aby główne

rezultaty projektu nie były wytworzone hermetycznie przez zespół projektowy, tylko

zredagowanie wspólnie z uczestnikami procesu i wszystkimi zainteresowanymi. Każdy

miał dostęp i możliwość redakcji internetowego dokumentu, przy tym nanoszone

39

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

zmiany umożliwiały identyfikację wprowadzającej je osoby i komentowanie

poszczególnych zapisów. W efekcie białostoczanie mogli dzielić się pomysłami

oraz sugestiami dotyczącymi zasadności bądź zmiany poszczególnych elementów

dokumentu.

W takiej samej formie powstawała pełna wersja społecznej koncepcji, którą – po

opracowaniu przez zespół złożony z uczestników projektu – także udostępniono

jako dokument online. Zespół projektowy dokonał jedynie korekty językowej i składu

graficznego publikacji do wersji umożliwiającej kolportaż w przystępnej formie.

Wykorzystanie dokumentów internetowych otwartych do edycji było logicznym

uzupełnieniem procesu partycypacyjnego i umożliwiło współtworzenie społecznej

koncepcji przez wszystkie zainteresowane osoby oraz środowiska.

Link do koncepcji: http://issuu.com/piotrjac/docs/weglowa_-_spoleczna_koncepcja

40

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

6. DZIAŁANIA NA RZECZ

WDROŻENIA PROJEKTU

Społeczna koncepcja zagospodarowania przestrzennego została opracowana jako

obywatelska wizja rozwoju i przyszłości terenu powojskowego przy ul. Węglowej.

Celem Stowarzyszenia było również wdrożenie społecznej koncepcji – doprowadzenie

do tego, by jak największa część propozycji opracowanych przez białostoczan została

zrealizowana na terenie powojskowym.

6.1. Spotkanie Prezydenta Miasta Białegostoku z mieszkańcami os. Wygoda

W piątek 22 marca 2013 r. Prezydent Miasta Białegostoku dr hab. Tadeusz Truskolaski

spotkał się z mieszkańcami os. Wygoda, w którego skład wchodzi teren powojskowy.

Spotkanie rozpoczęło się o 18:00 w białostockim Zespole Szkół nr 3 przy ul. Jesiennej

i trwało około godziny. Białostoczanie mogli wyrażać swoje opinie i przedstawiać

uwagi dotyczące inwestycji w mieście oraz warunków życia mieszkańców osiedla.

Zespół projektu wykorzystał tę okazję, aby zapytać Prezydenta o plany magistratu

dotyczące kompleksu.

Prezydent opowiedział o planach władz samorządowych, które koncentrują się na

budowie Muzeum Pamięci Sybiru w jednym z magazynów oraz na przebudowie układu

drogowego (m.in. budowie kolejnego wiaduktu nad ul. Wasilkowską oraz przebiciu

ul. Węglowej do ul. Andersa). Każda z tych dwóch inwestycji oszacowano na około

30 mln zł i będzie finansowana m.in. z udziałem środków europejskich. W pozostałym

zakresie została wyrażona otwartość gminy na propozycje uszczegółowienia lub

aktualizacji idei przedstawionej w 2006 r. w ramach zwycięskiego projektu „wyspy

kulturalnej”, której częścią jest gmach Muzeum Pamięci Sybiru.

Ze spotkania wynikało, że magistrat – za wyjątkiem przyszłego muzeum – wciąż nie

ma skonkretyzowanego pomysłu na cały teren i m.in. z tej przyczyny jest otwarty na

społeczne propozycje w tym zakresie. Zastrzeżono zarazem, że możliwości realizacji

inwestycji przy ul. Węglowej zależą od zdolności finansowych gminy, w tym od

dostępności i skali środków pochodzących ze źródeł zewnętrznych.

6.2. Rekomendacja Zespołu Konsultacyjnego Organizacji Pozarządowych

We wtorek 26 marca 2013 r. członkowie zespołu projektowego byli gośćmi na

posiedzeniu Zespołu Konsultacyjnego Organizacji Pozarządowych przy Prezydencie

Miasta Białystok. Koordynatorem prac Zespołu ze strony samorządowej jest

Pełnomocnik Prezydenta Miasta Białegostoku ds. współpracy z organizacjami

pozarządowymi A. Pawłowska. W skład Zespołu Konsultacyjnego wchodzą również

przedstawiciele Prezydenta Miasta Białegostoku – pracownicy Urzędu Miejskiego

42

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

w Białymstoku, koordynujący i zajmujący się współpracą Miasta z organizacjami

pozarządowymi – a także członkowie lokalnych organizacji pozarządowych.

W trakcie posiedzenia Zespołu Konsultacyjnego członkowie zespołu projektu

omówili główne założenia oraz cele realizowanej inicjatywy. Zaprezentowali

plany dotyczące warsztatów partycypacyjnych i zarysowali metodologię prac nad

społeczną koncepcją. Projekt został poddany dyskusji z udziałem członków Zespołu

Konsultacyjnego, w efekcie której Zespół jednomyślnie udzielił swojej formalnej,

pozytywnej rekomendacji.

6.3. Spotkanie z władzami samorządowymi Białegostoku

Uzyskawszy pozytywną rekomendację Zespołu Konsultacyjnego, członkowie zespołu

projektu zwrócili się do Prezydenta Miasta Białegostoku z prośbą o spotkanie w celu

prezentacji projektu oraz zaproszenia magistratu do udziału w jego realizacji.

Rozmowa miała miejsce we wtorek 9 kwietnia 2013 r. rano w siedzibie Urzędu

Miejskiego w Białymstoku, w gabinecie zastępcy Prezydenta Miasta Andrzeja Meyera.

Wzięli w nim udział: ze strony organizatorów D. Dworakowski (kierownik projektu)

i P. Jać (specjalista ds. partycypacji), a ze strony instytucji samorządowych:

wiceprezydent A. Meyer (odpowiedzialny m.in. za mienie komunalne Białegostoku),

wiceprezydent Renata Przygodzka (odpowiedzialna m.in. za organizacje pozarządowe,

kulturę i sprawy społeczne), Piotr Firsowicz (dyrektor Departamentu Urbanistyki

Urzędu Miejskiego w Białymstoku), Danuta Anna Pieciul (dyrektorka Biura Kultury

Urzędu Miejskiego w Białymstoku), Robert Sadowski (dyrektor Muzeum Wojska

w Białymstoku, koordynujący prace nad Muzeum Pamięci Sybiru), Joanna Znaniecka

(zastępczyni kierownika Działu Gospodarowania Zasobem w Zarządzie Mienia

Komunalnego) oraz pracownicy Urzędu Miejskiego.

Członkowie zespołu projektu omówili jego założenia i zaprosili władze samorządowe

do współpracy, w tym do oddelegowania pracowników magistratu do dobrowolnego

udziału w pracach grup warsztatowych. Przedstawiciele władz miasta omówili swoje

stanowisko w tej sprawie. Podkreślono, że efektem prac partycypacyjnych może być

złożenie przez prezydenta projektu uchwały o przystąpieniu do zmiany miejscowego

planu zagospodarowania przestrzennego obowiązującego dla tego terenu.

Jeśli rezultatem warsztatów partycypacyjnych będzie taka społeczna koncepcja,

której realizacja będzie wymagać zmiany planu miejscowego, samorządowcy

zadeklarowali, że w następstwie warsztatów partycypacyjnych projekt takiej uchwały

intencyjnej może być opracowany przez Departament Urbanistyki i złożony przez

prezydenta do Rady Miasta Białystok.

43

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

Podkreślono, że zaproponowana przez władze samorządowe formuła współpracy

pozwoli na szerokie włączenie pracowników magistratu w prace nad społeczną

koncepcją na etapie po zakończeniu cyklu warsztatowego. Spotkanie zakończyło się

deklaracją wsparcia ze strony magistratu w realizacji projektu, zwłaszcza na poziomie

pozyskiwania dokumentów, wglądu do archiwów i uzyskiwania informacji publicznej.

6.4. Kontakty z radnymi Rady Miasta Białystok

Z szeregu względów miejscy radni byli dla członków zespołu projektowego

kluczowymi adresatami działań projektowych. Po pierwsze, prace nad społeczną

koncepcją dotyczyły terenu, który jest własnością komunalną, zatem decyzje

dotyczące gospodarowania nim jako składnikiem mienia samorządowego może

podejmować organ stanowiący gminy. Po drugie, projekt miał włączyć jak

największą liczbę mieszkańców, których radni są przedstawicielami oraz na co dzień

pośredniczą w relacjach pomiędzy obywatelami a władzami lokalnymi. Po trzecie,

radni reprezentujący okręg wyborczy, na obszarze którego znajduje się ul. Węglowa,

dysponowali znaczną wiedzą na temat lokalnego środowiska społecznego i mogli

usprawnić kontakt Stowarzyszenia z przedstawicielami osiedli otaczających kompleks.

Radni zostali zaproszeni do udziału w pracach projektowych od samego początku,

m.in. brali udział w badaniu społecznym jako członkowie grup fokusowych. Następnie

pośredniczyli w nawiązaniu współpracy z organizacjami społecznymi z os. Wygoda

oraz informowali swoimi kanałami kontaktowymi o realizacji projektu. Wzięli też

udział w imprezie inaugurującej sezon na Węglowej (13 kwietnia 2013 r.), w której –

obok urzędników i zastępców prezydenta miasta – rozmawiali o przyszłości terenu

powojskowego.

Radni miejscy byli uczestnikami obu cykli warsztatów partycypacyjnych. Na etapie

planowania partycypacyjnego brali udział w pracach grupy ekspercko-urzędniczej,

zaś w cyklu charette byli uczestnikami grupy mieszanej, na równi z pozostałymi

białostoczanami. Samorządowcy zaangażowali się też w zbieranie głosów w czasie

plebiscytu konsultacyjnego dotyczącego miejskiego budżetu obywatelskiego na

2014 r. oraz w internetowe prace nad głębszym uspołecznieniem opracowywanej

koncepcji zagospodarowania przestrzennego.

Niezależnie od indywidualnego kontaktu z radnymi poszczególnych klubów

i niezrzeszonymi zespół projektu sześciokrotnie zwracał się do wszystkich radnych,

kierując do nich:

– pisma z zaproszeniem do udziału w projekcie, do których dołączono egzemplarze

publikacji Węglowa. Biała księga (maj 2013 r.),

– aktualizację harmonogramu spotkań warsztatowych w cyklu planowania

partycypacyjnego (e-maile z 7 czerwca 2013 r.),

44

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

– informację o harmonogramie warsztatów metodą charette (e-maile z 18 czerwca

2013 r.),

– sprawozdanie z początkowych prac metodą charette, wraz z opracowanymi

wizualizacjami i propozycjami rozwiązań urbanistycznych (e-maile z 27 czerwca

2013 r.),

– informację o zakończeniu prac partycypacyjnych oraz dalszych działaniach

Stowarzyszenia związanych z realizacją projektu (e-maile z 3 lipca 2013 r.),

– opracowany projekt celów i postulatów koncepcji (e-maile z 14 sierpnia 2013 r.).

Dzięki udziałowi radnych temat przyszłości kompleksu stał się częścią miejskiej

debaty publicznej. Samorządowcy – obok innych grup mieszkańców – komentowali

prace nad społeczną koncepcją i przyczyniali się do nagłośnienia problematyki

projektu. Ich udział przyczynił się także do sukcesu pierwszego etapu zmian

w miejskim budżecie obywatelskim.

6.5. Budżet obywatelski

Budżet Obywatelski Miasta Białystok na 2014 r. był instrumentem finansowania zmian

na terenie powojskowym, który nie był planowany przez zespół projektowy. Dopiero

w trakcie trwania procesu partycypacyjnego okazało się, że władze lokalne mają

zamiar przeznaczyć 10 mln zł z budżetu Białegostoku na 2014 r. na inicjatywy, które

mieszkańcy miasta zaproponują w specjalnej procedurze, trwającej latem i jesienią

2013 r. Budżet miał być opracowany w formie niewiążących konsultacji społecznych.

W badaniu społecznym, które przeprowadzono po zakończeniu procesu

partycypacyjnego, Stowarzyszenie zapytało białostoczan o zasadność zgłaszania

wniosku dotyczącego Węglowej w procedurze konsultacji budżetowych. 92%

spośród 1002 badanych stwierdziło, iż pilne inwestycje należy zgłosić do Budżetu

Obywatelskiego. Zmiany określone jako „pilne”, tj. potrzebne i przeznaczone do

realizacji w pierwszej kolejności, wskazywali sami białostoczanie, wypełniając

internetową ankietę.

Kolejnym etapem prac było wypełnienie formularza opracowanego przez władze

Białegostoku jako narzędzie zgłaszania projektów. Na podstawie wyników partycypacji

i elektronicznej ankiety zespół projektu wybrał siedem inwestycji mieszczących się

w ramach wyznaczonych zarządzeniem w sprawie budżetu obywatelskiego. Zgodnie

z procedurą zgłoszone mogły być jedynie inwestycje infrastrukturalne, mieszczące

się w działaniach gminy i usytuowane na terenie komunalnym. W związku z tym

nie było możliwe zgłoszenie inwestycji realizujących społeczną koncepcję, ale

usytuowanych na terenie kompleksu użytkowanym przez podmioty społeczne oraz

działań „miękkich”.

45

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

Ostatecznie wybrano m.in. uporządkowanie terenu, rekonstrukcję ogrodzenia

zewnętrznego, budowę terenów sportowo-rekreacyjnych, wzniesienie informacji

i oznakowania, budowę sieci oświetlenia i monitoringu, zlecenie ochrony terenu

oraz budowę nowego wejścia na teren od strony magistrali kolejowej, połączonego

z budową przejścia pieszo-rowerowego przez tory. Wszystkie inwestycje opisane we

wniosku budżetowym zostały zlecone do wyceny przez biuro kosztorysowe. Dzięki

profesjonalnej wycenie, na podstawie której wartość projektu oszacowano na 3,8

mln zł brutto, wniosek zawierał m.in. szczegółowy kosztorys wszystkich inwestycji.

Wniosek do budżetu obywatelskiego złożono 20 września 2013 r. Został on

pozytywnie zweryfikowany na etapie oceny formalnej, w której ze 189 projektów

pozostało 51. Następnie wziął udział w trzytygodniowym głosowaniu, odbywającym

się w dniach 7-25 października 2013 r. Promocja wniosku była prowadzona na

różne sposoby. Podstawowym kanałem był internet, który – dzięki zaangażowaniu

internautów oraz dotychczasowej rozpoznawalności projektu partycypacyjnego

– okazał się skutecznym narzędziem docierania do białostoczan. Współpracowano

z organizacjami partnerskimi, uczestnikami projektu oraz m.in. aktualnymi

użytkownikami terenu powojskowego. Przy okazji kampanii promocyjnej wniosku

budżetowego informowano również o społecznej koncepcji oraz o idei budżetu

obywatelskiego i partycypacji społecznej.

Wyniki konsultacji w sprawie budżetu obywatelskiego na 2014 r. zostały ogłoszone

4 listopada 2013 r. Projekt rewitalizacji Węglowej uzyskał 4187 głosów i jako drugi pod

względem poparcia białostoczan został zakwalifikowany do sfinansowania z budżetu

komunalnego. W sumie w miejskim plebiscycie oddano 40 592 głosy, w tym 32 461

okazało się ważnych. Tym samym na inwestycje zawarte w społecznej koncepcji

zagłosowało 10,3% uczestników konsultacji, przy czym na projekt rewitalizacji oddano

12,9% spośród ogółu ważnych głosów.

6.6. Społeczna koncepcja Zintegrowanej Inwestycji Terytorialnej (ZIT)

Realizacja projektu dotyczącego terenu powojskowego przy ul. Węglowej

w Białymstoku przypadła na okres tworzenia ram prawno-finansowych nowej

perspektywy finansowej UE, obowiązującej w latach 2014-2020. Jednym z narzędzi

nowej unijnej polityki spójności są zintegrowane inwestycje terytorialne, w ramach

których miejskie obszary funkcjonalne miast wojewódzkich – w tym tzw. Białostocki

Obszar Funkcjonalny – mogą dysponować dodatkowymi środkami europejskimi,

przeznaczonymi na stymulowanie rozwoju społeczno-gospodarczego.

W lipcu 2013 r. zespół projektu w porozumieniu z grupą aktywnych mieszkańców

i działaczy społecznych złożył w magistracie społeczną koncepcję inwestycji

46

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

finansowanych w ramach białostockiej strategii zintegrowanej inwestycji terytorialnej.

Znalazły się w niej m.in. inwestycje wyłonione w procesie partycypacyjnym jako celowe

do realizacji na terenie przy ul. Węglowej. W tej obywatelskiej koncepcji ZIT znalazły

się m.in. budowa Muzeum Pamięci Sybiru jednym z magazynów i jego otoczeniu,

przekształcenie innego historycznego magazynu na fab lab zarządzany przez park

naukowo-technologiczny, a także inwestycje towarzyszące, których rolą byłoby

kompleksowe rewitalizowanie i animacja działalności na terenie powojskowym.

Łącznie do sfinansowania w ramach zintegrowanej inwestycji terytorialnej

Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie zaproponowało przedsięwzięcia opracowane

przez mieszkańców regionu biorących udział w procesie partycypacyjnym, o łącznej

wartości szacowanej na 60 mln zł.

Społeczna koncepcja ZIT jest jedynym tego rodzaju oddolnym dokumentem

złożonym na Podlasiu w pracach przy perspektywie finansowej 2014-2020. Jej

zapisy mogą stanowić dla władz samorządowych punkt odniesienia, prezentujący

obywatelskie stanowisko dotyczące alokacji środków europejskich w Białostockim

Obszarze Funkcjonalnym.

6.7. Prezentacja społecznej koncepcji środowiskom eksperckim

Niezależnie od działań realizowanych z obywatelami oraz władzami samorządowymi,

zespół projektu prezentował przebieg prac i konsultował poszczególne etapy

opracowywania społecznej koncepcji z organizacjami partnerskimi, środowiskiem

akademickim oraz różnymi instytucjami publicznymi i kręgami opiniodawczymi.

W trakcie prac nad redakcją społecznej koncepcji jej cele i postulaty zostały

zaprezentowane białostockiemu środowisku architektów i urbanistów. Rozmowy

w takim gronie Stowarzyszenie zorganizowało w Transgranicznym Centrum Kultury

– Węglowa (magazyn nr 10 na terenie powojskowym); odbyły się one 26 sierpnia

2013 r. i miały formę kilkugodzinnego „konsylium”, poświęconego zmianom na

terenie powojskowym.

W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Wydziału

Architektury Politechniki Białostockiej, Stowarzyszenia Architektów Polskich oraz

organizacji pozarządowych – stowarzyszeń Białostocka Przestrzeń Publiczna oraz

Nasze Bojary. Projekt społecznej koncepcji spotkał się ze zgodną aprobatą ekspertów,

którzy zarazem przedstawili szereg sugestii i opowiedzieli o swoich zastrzeżeniach.

Zmiany zasugerowane przez specjalistów zostały przeanalizowane w ramach zespołu

projektowego, po czym uwzględniono je w redakcji gotowego dokumentu.

47

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

6.8. Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

Zarówno zespół projektu, jak i obywatele uczestniczący w opracowywaniu społecznej

koncepcji byli zgodni, że w celu jej realizacji powinna nastąpić zmiana obowiązującego

od 2011 r. planu miejscowego, wskazującego na przeznaczenie i funkcje terenu

powojskowego. Pogląd ten znalazł potwierdzenie w badaniu społecznym,

w którym 62% z ponad tysiąca uczestników ankiety uznało, że wspomniany akt prawa

miejscowego powinien uzyskać nowe brzmienie.

W celu opracowania społecznej koncepcji zmiany planu miejscowego Stowarzyszenie

nawiązało współpracę z białostockimi urbanistami oraz pracownikami Wydziału

Architektury i Wydziału Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Białostockiej.

Za pośrednictwem białostockiego magistratu pozyskano aktualną mapę zasadniczą

i niezbędne dane, które warunkują profesjonalne opracowanie konkretnej wizji

zmian. Równocześnie zespół projektu w kontakcie z białostockimi radnymi oraz

z pracownikami Urzędu Miejskiego w Białymstoku uzyskał zapewnienie o woli

współpracy strony samorządowej oraz gotowości rady miasta do przyjęcia propozycji

zmian planu miejscowego pod obrady.

Do 30 listopada 2013 r., tj. do dnia formalnego zakończenia realizacji projektu,

Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie opracowało zarys koncepcji zmian miejscowego

planu zagospodarowania przestrzennego, który wstępnie naniesiono na podkład

kartograficzny. Dalsze prace personel organizacji prowadzi w ramach działań

statutowych we współpracy z władzami lokalnymi, poza formalnymi ramami

czasowymi projektu.

6.9. Prezentacja społecznej koncepcji

Z uwagi na społeczny charakter projektu oraz znaczenie opinii publicznej dla

opracowania, przyjęcia przez administrację publiczną oraz finansowania i realizacji

społecznej koncepcji, Stowarzyszenie wykorzystywało różnorodne okazje do

prezentowania projektu mieszkańcom oraz środowiskom zainteresowanym

partycypacją społeczną. Dzięki tym działaniom osiągano również efekt edukacyjny,

polegający na upowszechnianiu nowoczesnych mechanizmów partycypacyjnych.

Projekt społecznej koncepcji i prace nad obywatelską wizją rewitalizacji terenu

powojskowego były prezentowane m.in. podczas:

– Dnia Gospodarki Przestrzennej na Politechnice Białostockiej (czerwiec 2013 r.),

– II Podlaskich Targów Ekonomii Społecznej (wrzesień 2013 r.),

– Podlaskiego Forum Gospodarczego (wrzesień 2013 r.),

48

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

– Kawiarenki Obywatelskiej z udziałem Prezydenta Miasta Białegostoku (wrzesień

2013 r.),

– III Kongresu Ruchów Miejskich w Białymstoku (październik 2013 r.),

a także na ogólnopolskich konferencjach:

– „Pobudzanie rozwoju gospodarczego w miejskich obszarach funkcjonalnych”

(Lublin, październik 2013 r.)

– „Partycypacja obywatelska – decyzje bliższe ludziom” (Białystok, październik

2013 r.).

Koncepcja zagospodarowania przestrzennego terenu przy ul. Węglowej. Rys. K. Walińska.

49

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

7. DEBATA PODSUMOWUJĄCA I ZAKOŃCZENIE

Debata podsumowująca obejmowała prezentację Społecznej Koncepcji oraz dyskusję

nad jej rozwiązaniami oraz możliwościami wdrożenia. Prezentacja odbyła się w biurze

projektu mieszczącym się w co-workingowym biurze dla organizacji pozarządowych

Open Space Plaza openspaceplaza.pl.

Uczestnicy debaty podsumowującej mogli się zapoznać ze wszystkimi materiałami

zgromadzonymi w trakcie realizacji projektu. Spotkanie w tej lokalizacji dawało

możliwość zapoznania się z makietami terenu, dokumentacją techniczną,

dokumentacją podsumowującą spotkania warsztatowe, materiałami promocyjnymi

i publikacjami – „białą księgą” i Społeczną Koncepcją. Dzięki temu wszyscy uczestnicy

debaty mieli możliwość w dokumentację na której opierał się projekt i sama Społeczna

Koncepcja.

Zespół projektowy zaprezentował końcową wersję Społecznej Koncepcji,

przedstawiając założenia jakie towarzyszyły jej opracowywaniu. Przedstawiono listę

komentarzy zgłoszonych do dostępnego online projektu oraz wytłumaczono, które

z nich uwzględniono, a które odrzucono i jakimi kryteriami kierowali się przy tym

członkowie zespołu projektowego. Przedstawiono poszczególne elementy publikacji,

rozdział po rozdziale prezentując jej zawartość.

Po zakończeniu prezentacji wywiązała się dyskusja, która w głównej mierze

dotyczyła nie samego dokumentu, ale możliwości jego wdrożenia. Uczestnicy

debaty dyskutowali o komplementarności Społecznej Koncepcji z dokumentami

strategicznymi województwa i miasta, takich jak Strategia Rozwoju Województwa

Podlaskiego do roku 2020 i Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-

2020+. Podjęto również temat wpisywania się założeń Społecznej Koncepcji

w nowy Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, którego

wstępne założenia były znane uczestnikom – mimo, iż sam dokument nie był jeszcze

publicznie konsultowany.

Dyskusja obejmowała także możliwość społecznej kontroli inwestycji na terenie

kompleksu zgodnie z projektem „Społeczna Koncepcja Węglowej – Etap I”, który

otrzymał dofinansowanie w ramach Budżetu Obywatelskiego Miasta Białystok na rok

2014.

Najważniejsza konkluzja debaty dotyczyła konieczności utrzymania prac nad

wdrażaniem założeń Społecznej Koncepcji w życie we wspólnym porozumieniu

wszystkich interesariuszy kompleksu. Ze względu na początek prac budowlanych

Muzeum Pamięci Sybiru i prac wdrażających inwestycje zgłoszone w ramach

Budżetu Obywatelskiego, ważnym jest prowadzenie tych prac zgodnie z założeniami

Społecznej Koncepcji. Fakt początku przeobrażenia kompleksu, które będzie

widoczne, zgodnie z założeniami, w połowie 2014 roku, powinno być bodźcem do

wdrażania kolejnych inwestycji.

51

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

Zaistnienie medialne kompleksu, fakt przygotowania dokumentu jakim jest Społeczna

Koncepcja, przyszłe zmiany planu miejscowego, sprawiają, że istnieje określony zasób

narzędzi i partnerów, które umożliwiają urealnienie wypracowanych założeń.

Konieczna jest determinacja i koordynacja wspólnych działań filarów Węglowej

(Muzeum Pamięci Sybiru, Transgranicznego Centrum Kultury – Węglowa, Skateparku

Węglowa, Muzeum Techniki i Motoryzacji „Moto-Retro”, Białostockiego Parku

Naukowo- Technologicznego), partnerów społecznych i inwestorów mogących

wziąć odpowiedzialność za wdrażanie poszczególnych rozwiązań.

Organizatorzy potwierdzili deklarowaną w trakcie projektu gotowość do wsparcia

każdego podmiotu działającego na rzecz wdrożenia, wsparcia realizacji Społecznej

Koncepcji lub urzeczywistnienia którejkolwiek spośród opisanych w niej inwestycji.

Te zadania będą prowadzone po zakończeniu cyklu finansowanego z grantu Fundacji

im. Stefana Batorego, w ramach działalności statutowej Stowarzyszenia Kreatywne

Podlasie.

Strona internetowa projektu „Węglowa – Społeczna Koncepcja” www.weglowa.org

52

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

PROMOCJA

Strona internetowa

W celu bieżącego informowania uczestników warsztatów partycypacyjnych,

mieszkańców miasta, dziennikarzy i wszystkich zainteresowanych o postępach

w realizacji projektu, organizatorzy uruchomili stronę internetową oraz profil

społecznościowy.

Strona internetowa została uruchomiona pod adresem www.weglowa.org.

Do jej budowy wykorzystano system publikacyjny Wordpress, który został

zaadaptowany na potrzeby projektu i przebudowany w sposób dopasowany do

struktury publikowanych informacji. Główną część strony stanowią informacje

„statyczne”, podzielone na zakładki odpowiadające najważniejszym działaniom oraz

produktom powstającym w ramach projektu. Ponadto dział „Aktualności” został

uruchomiony na zasadzie mikrobloga, w którym kolejno publikowane są informacje

o bieżących wydarzeniach. Pierwsze wpisy opublikowano w połowie marca

2013 r. i od tego czasu na stronie ukazało się 40 zapowiedzi lub relacji z najważniejszych

wydarzeń, które miały miejsce w związku z realizacją projektu.

Głównym obiektem graficznym strony jest animowany banner tytułowy, zawierający

siedem grafik prezentujących teren przy ul. Węglowej. Pierwsze dwie to mapy

terenu – historyczna z lata 1930. i współczesna. Trzecią jest rysunek obowiązującego

dla Węglowej miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z 2011 r.

Trzy kolejne to wykonane w terenie fotografie stanu istniejącego, zaś ostatnią jest

zdjęcie lotnicze (ortofotomapa) całego obszaru. Każda z grafik jest podpisana krótkim

komentarzem, wszystkie wyświetlają się w formie animowanej prezentacji.

W zakładce „Projekt” znalazły się podstawowe informacje o realizowanej inicjatywie,

które oparto na informacjach zawartych we wniosku złożonym do Fundacji. Zostały

tutaj opisane ogólne założenia, cel ogólny i cele szczegółowe, a także ramowy

harmonogram działań.

Zakładka „Społeczna koncepcja” została utworzona w formie mikrobloga. Były

w niej publikowane te spośród wpisów zamieszczanych w aktualnościach, które

bezpośrednio dotyczyły prac nad społeczną koncepcją lub treści powstającego

dokumentu. W trakcie trwania projektu zamieszczono tutaj 20 wpisów.

W zakładce „Biała księga” początkowo znajdowały się informacje o tym, czym księga

będzie oraz jakiej treści mogą się spodziewać białostoczanie i zainteresowani odbiorcy

projektu. Następnie została w niej opublikowana wersja elektroniczna księgi, którą

zamieszczono na portalu publikacyjnym issuu.com. Przeglądanie księgi wymaga

opuszczenia strony internetowej weglowa.org.

54

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Zakładka „Konsultacje społeczne” została podzielona na trzy sekcje. Pierwsza

z nich informuje o wstępnym cyklu warsztatów partycypacyjnych (planowaniu

partycypacyjnym), druga o kolejnym cyklu (charette), trzecia dotyczy debat

organizowanych w ramach projektu. Ta część strony ma formę statycznych wpisów,

aktualizowanych w miarę potrzeb przez zespół projektu.

W zakładce „Galeria” znalazły się cztery zestawy multimediów. Pierwszy dotyczy

terenu przy ul. Węglowej i jest uzupełnieniem kompletu fotografii opublikowanych

w „białej księdze”. Kolejne trzy zawierają wizualizacje 3D opracowane w ramach

projektu – jedna z nich obejmuje kadry ilustrujące stan istniejący, druga zawiera

proponowane rozwiązania zaprojektowane w społecznej koncepcji, trzecia skupia

się na inwestycjach zgłoszonych do budżetu obywatelskiego miasta Białystok, które

będą realizowane w 2014 r.

Ostatnią zakładką na stronie internetowej weglowa.org jest dział „Kontakt”. Zostały

w nim opublikowane dane Stowarzyszenia oraz dane kontaktowe biura projektu.

W czasie trwania projektu stronę odwiedziło ponad cztery tysiące unikalnych

użytkowników, którzy przeglądali ją w czasie 14,7 tys. odsłon. Średnio każdy

z internautów w czasie pojedynczej wizyty przeglądał 2-3 podstrony lub wpisy na

mikroblogach. Przeciętny czas trwania wizyty przekroczył 2 minuty, co oznacza że

część użytkowników angażowała się w czytanie publikowanych na niej materiałów.

W statystykach odnotowano 27% odwiedzin internautów powracających, którzy

regularnie śledzili informacje o projekcie. Największą popularnością cieszyły się wpisy

i podstrony zawierające wizualizacje 3D.

Profil społecznościowy

Profil projektu na portalu Facebook.com został uruchomiony 13 marca 2013 r. pod

adresem http://www.facebook.com/weglowa.org. Wybrana oprawa graficzna

odpowiada zasadom identyfikacji wizualnej projektu – zdjęciem profilowym jest

logo projektu, grafiką w tle stało się natomiast aktualne zdjęcie lotnicze centrum

Białegostoku, z kadrem obejmującym ścisłe centrum miasta (Pałac Branickich, Rynek

Kościuszki) oraz teren przy ul. Węglowej.

Przez czas trwania projektu profil polubiło 2325 osób, w większości osoby mieszkające

w Białymstoku, na Podlasiu oraz w Warszawie. Dominują wśród nich mężczyźni

i kobiety w wieku 25-34 lata. Co charakterystyczne, profil zdobył popularność dzięki

efektowi „kuli śniegowej” – stał się popularny wśród internautów jeszcze zanim

członkowie zespołu projektu na dobre przystąpili do planowanego promowania go

w ramach portalu społecznościowego.

55

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

W czasie trwania projektu wpisy były publikowane niemal codziennie w dniach

roboczych, ze szczególnym nasileniem w dwóch okresach – podczas realizacji

warsztatów partycypacyjnych oraz na etapie głosowania do miejskiego budżetu

obywatelskiego. Większość informacji odczytało co najmniej 500 użytkowników

portalu, znaczną część 1,5-2 tysiące, zaś niektóre wpisy cieszyły się zainteresowaniem

ponad 3 tys. internautów. Co istotne, większość z tych zasięgów – w tym rekordowy

wpis dotyczący startu Węglowej w budżecie obywatelskim, który wyświetliło 25,2 tys.

użytkowników – udało się zrealizować bez wsparcia płatną promocją.

Wpisy na profilu projektu cieszyły się sporym zainteresowanem internautów, osiągając

w kilku przypadkach 50-70 polubień, zaś w kilkudziesięciu – ponad 10. Wiele z nich

było też udostępnianych na innych profilach, a zwłaszcza mapy i zdjęcia, publikowane

przez zespół projektu w ramach uzupełniania społecznej wiedzy o Węglowej. Profil

na portalu Facebook należy do najskuteczniejszych jak dotąd narzędzi promowania

projektu i informowania odbiorców o realizowanych działaniach.

Portal publikacyjny issuu.com

W ramach projektu Stowarzyszenie wytworzyło szereg dokumentów, opracowań

oraz publikacji, które na zasadzie otwartych licencji udostępniono białostoczanom

oraz wszystkim zainteresowanym internautom. Ważne było wykorzystanie narzędzia

publikacyjnego, które umożliwiało wygodny i bezpłatny dostęp do materiałów

wytwarzanych przy okazji prac nad społeczną koncepcją. Zespół projektu wybrał

portal issuu.com.

Na portalu zamieszczono w formie plików PDF m.in. elektroniczne wersje „białej księgi”

(wyświetlono je 1,2 tys. razy) i gotowej społecznej koncepcji (1,1 tys. wyświetleń),

wniosek do budżetu obywatelskiego (940 wyświetleń), a także projekt celów

i postulatów (520 wyświetleń) oraz raport z badania społecznego (510 wyświetleń).

Inne dokumenty, w tym korespondencja urzędowa projektu cieszyła się mniejszym

zainteresowaniem internautów.

Dzięki opublikowaniu materiałów wytworzonych w projekcie w formie bezpłatnych

plików PDF, wyświetlanych w atrakcyjnej i ogólnodostępnej postaci, dziesiątki

internautów mogły na bieżąco zapoznawać się z efektami pracy zespołu projektowego.

Łącza do plików były udostępniane na stronie internetowej projektu oraz na profilu

społecznościowym.

Materiały promocyjne

Zespół projektu przyjął, że ważnym działaniem wspierającym promocję projektu

poprzez media i internet jest dystrybuowanie materiałów poligraficznych – plakatów

i ulotek. Zostało opracowanych kilka projektów plakatów i ulotek informujących

56

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

o różnych działaniach projektowych, bazujących na podobnej szacie graficznej. Dzięki

temu inicjatywa była promowana w przestrzeni miejskiej przez szereg miesięcy na

bazie tych samych rozwiązań estetycznych, które zakorzeniały się w świadomości

białostoczan, ułatwiając informowanie o kolejnych działaniach projektowych.

Na potrzeby promocji dnia otwartego Węglowej, który odbył się 13 kwietnia,

opracowano 2 plakaty. Pierwszy z nich zawierał ogólną informację o dniu otwartym,

drugi był szczegółowym spisem wszystkich atrakcji i wydarzeń, które tego dnia

przygotowali użytkownicy terenu. Plakaty były utrzymane w minimalistycznej

estetyce, z wykorzystaniem logo projektu, w czarno-żółtej kolorystyce. Na plakatach

zamieszczono logo Fundacji Batorego, logo organizatora projektu i logo projektu

„Węglowa – Społeczna Koncepcja”.

Również na potrzeby dnia otwartego została opracowana ulotka promocyjna.

Dwustronny druk w formacie DL zawierał z jednej strony kadr z ortofotomapy

Białegostoku, natomiast rewers nawiązywał do czarno-żółtej estetyki plakatów

promujących dzień otwarty. Na drugiej stronie zamieszczono informacje o Węglowej

oraz o projekcie. Ulotki wydrukowano w nakładzie 500 szt. i w całości rozkolportowano

13 kwietnia na Węglowej wśród uczestników dnia otwartego.

Na potrzeby spotkania z członkami projektu „Nasz Księży Młyn”, które odbyło się

16 kwietnia 2013 r., opracowano plakat promocyjny, nawiązujący do estetyki awersu

ulotki dnia otwartego. Na ortofotomapę Białegostoku, zawierającą m.in. widok

ul. Węglowej, dodano informacje o spotkaniu oraz logotypy partnerów, sponsorów

i grantodawcy.

Bezpośrednio w celu promowania działań partycypacyjnych została wykonana

druga ulotka informacyjna. Projekt graficzny pozostawiono z ulotki promującej dzień

otwarty, zmianie uległy natomiast opisy i dane zawarte na obu jej stronach. Ulotkę

w formacie DL wydrukowano w nakładzie 1000 egzemplarzy i niemal w całości

dystrybuowano na przełomie kwietnia i maja wśród mieszkańców os. Wygoda oraz

os. Sienkiewicza, sąsiadujących z kompleksem przy ul. Węglowej.

Kolejnymi materiałami graficznymi stworzonymi w ramach projektu były plakaty

informujące o głosowaniu w ramach budżetu obywatelskiego na projekt „Społeczna

koncepcja Węglowej – etap I”. Plakaty opierały się o przyjęty schemat wizualny

i kolportowane były głównie w okolicach kompleksu. W ramach zachęcania do

głosowania w budżecie obywatelskim na Węglową stworzono również uproszczone

wersje ulotek, zawierające informacje o zakresie prac w ramach zgłoszonego do

budżetu obywatelskiego projektu oraz zasadach głosowania.

Plakaty i ulotki były wrzucane do skrzynek pocztowych, kolportowane w szkołach,

sklepach i innych miejscach publicznych oraz rozdawane mieszkańcom przez

57

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

członków i wolontariuszy Stowarzyszenia „Aktywne Osiedle” – partnera projektu.

Dzięki temu wytwarzane w projekcie materiały informacyjne docierały przede

wszystkim do mieszkańców osiedli otaczających ul. Węglową.

Znaczna część materiałów graficznych była przygotowana nie w wersjach do druku

(rozdzielczość 300 DPI, przestrzeń barw CMYK), ale w wersji do prezentacji w mediach

elektronicznych (72 DPI, RGB). Szablon graficzny dostosowywany był do potrzeb

profilu projektu na portalu społecznościowym Facebook, strony internetowej

projektu oraz strony Stowarzyszenia. Odrębne projekty graficzne opracowano na

użytek trzech kampanii promocyjnych, które zrealizowano na lokalnym portalu

informacyjnym poranny.pl.

Jednym z wykorzystanych rozwiązań graficznych w ramach promocji głosowania

w budżecie obywatelskim, było stworzenie serii memów. Do obrazów prezentujących

mainstreamowe zjawiska oraz postacie kulturowe i społeczne możliwe jest dodanie

własnego komunikatu. Tworzone w ten sposób śmieszne bądź intrygujące rysunki

umożliwiają rozpowszechnianie ich wśród innych użytkowników internetu, przez

co ich zasięg zwiększa się zdecydowanie bardziej niż w przypadku zwykłych

komunikatów.

Dopasowanie do popkulturowych zjawisk kontekstowo z nimi związanych treści

pozwoliło na dotarcie z informacją o głosowaniu w ramach budżetu obywatelskiego

do szerszego grona osób. Został również zorganizowany konkurs na stworzenie tego

typu obrazów, co pozwoliło na zaangażowanie użytkowników portalu Facebook na

rzecz promowania projektu.

Istotnym elementem promującym partycypacyjny charakter projektu było tworzenie

i publikowanie wizualizacji terenu opartych o pomysły uczestników warsztatów,

prezentujących postulowane zmiany w zagospodarowaniu kompleksu. Na potrzeby

projektu zostały stworzone cyfrowe modele 3D, które następnie były sukcesywnie

uzupełniane zmianami stanowiącymi wypadkową pomysłów poszczególnych

uczestników warsztatów.

Początkowy model obejmował stan istniejący, a więc model kompleksu ze wszystkimi

budynkami i najbliższą okolicą. Sukcesywnie do modelu były dołączane inwestycje.

Był to cykl nie tylko wspierający prace grup warsztatowych, które miały możliwość

oglądania konkretnych rozwiązań na modelu cyfrowym, ale przede wszystkim

prezentujący potencjał rozwiązań, jakie na terenie kompleksu można zastosować.

Kolejne wizualizacje obejmowały nowe inwestycje wkomponowane w kompleks.

Ostateczne wizualizacje 3D zostały opracowane po zakończeniu pracy grup

warsztatowych. Umieszczone były na nich wszystkie zmiany stanowiące postulaty

uczestników warsztatów. Następnym etapem było stworzenie wizualizacji „bliskich

58

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

kadrów”, czyli ujęć stanowiących widok terenu kompleksu z perspektywy wzroku

człowieka. Tego typu ujęcia w większym stopniu umożliwiały wyobrażenie sobie

zmian, jakie na Węglowej mogą zaistnieć w najbliższych latach.

Wykorzystanie wizualizacji okazało się bardzo przydatnym rozwiązaniem – zarówno

jako materiał warsztatowy, jak i materiał promocyjny. Media, tworząc materiały na

temat projektu, bazowały właśnie na wizualizacjach. Prezentowanie wizualizacji

osobom nie będącym uczestnikami projektu zachęcała do zastanowienia się nad

możliwościami rozwoju tego terenu, zwłaszcza w zakresie porównania wizualizacji

i wiedzy o stanie aktualnym z naniesionymi pomysłami na nowe inwestycje.

Wizualizacje pomagały odbiorcom w zrozumieniu specyfiki potencjalnych zmian

w zagospodarowaniu terenu Węglowej oraz tego, jak można ten teren przeobrazić.

Uzupełniały tym samym komunikat dotyczący samego procesu tworzenia społecznej

koncepcji zagospodarowania.

Podsumowanie działań promocyjnych

Informacje o projekcie ukazywały się przez cały czas jego trwania, przy czym natężenie

zmieniało się wraz z działaniami. Łącznie pomiędzy lutym a listopadem 2013 r.

ukazało się ponad 200 informacji prasowych, radiowych oraz relacji telewizyjnych

i w mediach elektronicznych.

Początkowa faza projektu była opisywana głównie w związku z organizacją otwarcia

sezonu 2013 na Węglowej, które w skali Białegostoku stało się istotnym wydarzeniem

kulturalnym. Na tym etapie projektu można było zauważyć nikłe zrozumienie jego idei,

związane z wieloaspektowością projektu i jego nowatorskim charakterem. Struktura

celów i działań była trudna do trafnego zrelacjonowania w krótkich informacjach

medialnych.

Do szerszego opisu projektu przyczyniło się rozpoczęcie konsultacji społecznych

w sprawie budżetu obywatelskiego Białegostoku, w których społeczna koncepcja

Węglowej została zgłoszona przez Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie. Było to

wydarzenie, po którym media zaczęły częściej i bardziej konkretnie informować

o efektach projektu, relacjonując też poszczególne działania i etapy realizacji.

59

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

RELACJE W MEDIACH ELEKTRONICZNYCH

611) TVP Białystok – tvp.pl/bialystok

http://www.tvp.pl/bialystok/aktualnosci/inne/bogaty-sezon-na-weglowce/10733754

http://www.tvp.pl/bialystok/aktualnosci/spoleczne/internauci-zaproponuja-inwestycje-przy-

ulicy-weglowej/12137785

http://www.tvp.pl/bialystok/aktualnosci/spoleczne/niezbedna-wspolpraca/11400265

http://www.tvp.pl/bialystok/aktualnosci/spoleczne/budzet-obywateli/12910894

http://www.tvp.pl/bialystok/aktualnosci/spoleczne/nasze-pieniadze/12811359

http://www.tvp.pl/bialystok/informacje/obiektyw/wideo/11062013-godz-1830/11401577

2) You Tube

http://www.youtube.com/watch?v=JDdy6imXeds

http://www.youtube.com/watch?v=1qishTcCNKU

http://www.youtube.com/watch?v=rXJIDioTZvg

http://www.youtube.com/watch?v=ObPCHRtQ080

http://www.youtube.com/watch?v=cjd3wsREo5c

3) Polskie Radio Białystok – radio.bialystok.pl

http://www.radio.bialystok.pl/kultura/wydarzenia/id/97062

http://www.radio.bialystok.pl/kultura/wydarzenia/id/97583

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/patronaty/id/97466

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/102349

http://www.radio.bialystok.pl/kultura/wydarzenia/id/105357

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/102551

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/105231

http://www.radio.bialystok.pl/kultura/muzyka/id/97307

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/104092

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/99435

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/97690

http://www.radio.bialystok.pl/news/index/k/13/n/106094

http://www.radio.bialystok.pl/news/index/k/13/n/106918

http://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/patronaty/id/102714

4) Gazeta Wyborcza Białystok – bialystok.gazeta.pl

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/51,35233,13733704.html?i=4

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/2029020,35235,13729660.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,13722143,Caly_Bialystok_buduje_swoja_Weglow-

ke__Spoleczenstwo.html

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,13729660,Sobota_cala_dla_nas__Idziemy_w_

miasto__na_imprezy.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35233,13725117,Nowy_sezon_na_Weglowej__Wysta-

wy__taniec__muzyka_i.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,13748013,Lodzianie_pokaza_bialostoczanom__

jak_zmieniac_swoje.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,13733704,Weglowa_budzi_sie_po_zimie_i_za-

czyna_nowy_sezon__ZDJECIA_.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/56,100975,14458359,Wizja_Weglowej__Poznaj__ocen__

podyskutuj__WIZUALIZACJE_.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,14409779,Weglowa_w_konsultacjach__Wypel-

nij_ankiete__zadecyduj.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,14343631,Weglowka_dla_bialostoczan__Spolecz-

na_koncepcja_nabrala.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/56,100975,14742818,19__Spoleczna_koncepcja_Weglo-

wej___etap_I,,11.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,14462156,10_milionow_w_rece_bialostoczan__

Startuje_budzet_obywatelski.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,14594415,Ekonomia_spoleczna_z_bliska__

Przyjdz_na_rynek_i_zobacz_.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,14894462,Od_swietego_Jana_do_Weglowej__

Bialostoczanie_podzielili.html#TRrelSST

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/56,100975,14894387,Spoleczna_koncepcja_Weglowej___

etap_I___4187_glosow,,2.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,14825636,Rzadzic_z_ludem__NGOsy_i_samorza-

dowcy_o_partycypacji.html

http://wyborcza.biz/biznes/1,100969,14451922,Bialystok__Internauci_zaproponuja_inwesty-

cje_przy.html

http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,14452718,Internauci_zaproponuja_inwestycje_

przy_ulicy_Weglowej.html

5) Kurier Poranny – poranny.pl

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=310512032410456&set=a-

.304301013031558.1073741829.298891483572511&type=1&theater

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/tngallery?Site=KP&Date=20130413&Category=GALERIA

&ArtNo=413009995&Ref=PH

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20130412%2FKULTURA01%2F130419831

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130413/BIALYSTOK/130419794

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130820/BIALYSTOK/130819670

62

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

63http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130812/OBSERWATOR/130809631

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130918/PROMOCJA04/130919597

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130818/BIALYSTOK/130819663

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130812/OBSERWATOR/130809631

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130412/BIALYSTOK/130419885

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20131113/MAGAZYN/131119933

http://www.poranny.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130704/KULTURA01/130709885

6) Gazeta Współczesna – wspolczesna.pl

http://www.wspolczesna.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130818/REG00/130819796

http://www.wspolczesna.pl/apps/pbcs.dll/section?Category=TAGI01&Keyword=W%EAglowa

_%26%238211%3B_Spo%B3eczna_Koncepcja%26%23822

http://www.wspolczesna.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130412/REG00/130419920

7) Fakty Białystok – fakty.bialystok.pl

http://fakty.bialystok.pl/2013/04/sezon-na-weglowej-startuje-juz-w-weekend/

http://fakty.bialystok.pl/2013/04/sezon-na-weglowke-uwazamy-za-otwarty/

http://fakty.bialystok.pl/kulturalnie/spoleczna-koncepcja-przy-grillu/

http://fakty.bialystok.pl/wiadomosci/spoleczny-pomysl-na-weglowke/

http://fakty.bialystok.pl/wiadomosci/budzet-obywatelski-spoleczna-koncepcja-weglowa/

http://fakty.bialystok.pl/kulturalnie/poznaj-pomysl-na-weglowa/

http://fakty.bialystok.pl/wiadomosci/przyszlosc-weglowej-lezy-w-naszych-rekach/

http://fakty.bialystok.pl/wiadomosci/akadera-poleca-komu-pieniadze-w-ramach-budzetu-

obywatelskiego/

http://fakty.bialystok.pl/kulturalnie/kreatywne-grillowanie-na-weglowce/

http://fakty.bialystok.pl/wiadomosci/bialystok-jest-miastem-obywateli/

http://dziendobry.bialystok.pl/poznaj-pomysl-na-weglowa/

8) BiałystokOnline – bialystokonline.pl

http://www.bialystokonline.pl/weglowa-otwarcie-sezonu-2013,impreza,83523,5,1.html

http://www.bialystokonline.pl/wiosna-na-weglowej-moc-atrakcji-podczas-otwarcia-

sezonu,artykul,69333,2,1.html

ht tp: //w w w.bialys tokonl ine.p l/pospol i te - ruszenie -na-weglowej -sezon-zostal -

otwarty,artykul,69426,2,1.html

http://www.bialystokonline.pl/2013-04-13-otwarcie-sezonu-2013-na-weglowej,fotoreportaze,

zdjecia,856,1.html

http://www.bialystokonline.pl/kultura-na-weekend-nie-wiesz-gdzie-sie-wybrac-sprawdz-

nasze-propozycje-wideo,artykul,69387,2,1.html Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

http://www.bialystokonline.pl/koncertownia-park-linowy-muzeum-jaka-jest-przyszlosc-

weglowej,artykul,71953,2,1.html

h t t p : // w w w. b i a l y s t o k o n l i n e . p l /s p o t k a n i e - p r o j e k t u - w e g l o w a - s p o l e c z n a -

koncepcja,impreza,85159,11,1.html

9) Bstok.pl

http://www.wiadomosci.bstok.pl/?o=radio&informacja=68777

http://www.wiadomosci.bstok.pl/?o=radio&informacja=72039

http://www.wiadomosci.bstok.pl/?news=2611

10) portale ogólnopolskie

http://www.money.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/bialystok;intern

auci;zaproponuja;inwestycje;przy;ulicy;weglowej,209,0,1364945.html

http://pieniadze.gazeta.pl/Gospodarka/1,124931,14451922,Bialystok__Internauci_za-

proponuja_inwestycje_przy.html

http://wiadomosci.onet.pl/bialystok/internauci-zaproponuja-inwestycje-przy-ulicy-

weglowej/r1b3c

http://wiadomosci.onet.pl/bialystok/budzet-obywatelski-bialegostoku-2014-siedem-

projektow-do-realizacji/222le

http://www.samorzad.lex.pl/czytaj/-/artykul/od-poniedzialku-glosowanie-na-

projekty-bialostoczan-do-budzetu-miasta

11) portale tematyczne – sport, kultura

http://www.mapakultury.pl/art,pl,mapa-kultury,122968.html

http://www.strefaimprez.pl/bialystok/weglowa-otwarcie-sezonu-2013-149630

http://dzikakultura.pl/aktualnosci/953-weglowa-otwiera-sezon-zobacz-program

http://mlodywschod.pl/kultura/spektakularne-otwarcie-sezonu-na-weglowej-relacja/?utm_

source=rss&utm_medium=rss&utm_campaign=spektakularne-otwarcie-sezonu-na-

weglowej-relacja

http://mlodywschod.pl/kultura/spektakularne-otwarcie-sezonu-na-weglowej-relacja/

http://mlodywschod.pl/przestrzen-miasta/poznaj-weglowke-przyjdz-na-czwartkowe-

warsztaty-spacer-i-grillowanie/

http://mlodywschod.pl/tag/weglowa-spoleczna-koncepcja/

http://eskrima.bialystok.pl/index.php/kalendarium

http://www.turbo-golf.pl/spotkania.html

http://weglowa.blogspot.com/2013/03/otwarcie-sezonu-na-weglowej-130413.html

http://decentrum.bzzz.net/forum/viewtopic.php?p=5930&sid=c3bd93b0a513dfcabafd5c1bc-

7be6af3

64

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

http://bialystok.infocynk.pl/relacje-wideo/

http://outofcontrolproduction.blogspot.com/

http://www.ftb.pl/klub/weglowa-bialystok

http://weglowa.blogspot.com/2013/12/weglowa-spoleczna-koncepcja.html

http://www.hubal.bialystok.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=742:mamy-

-ogromn-satysfakcj

http://muzyka.wp.pl/evid,410700,title,Weglowa-Otwarcie-Sezonu-2013,impreza-informacje.

html?ticaid=1106c5

http://czasbialegostoku.pl/blog/tworczy-chaos-w-natarciu-czyli-otwarcie-sezonu-na-

weglowce

http://www.czasbialegostoku.pl/blog/budzet-obywatelski-koniec-czy-poczatek

http://hardstok.blogspot.com/2013/04/samo-dobro-noego-weglowka.html

http://www.areopag21.pl/prawoslawny_areopag

http://akadera.bialystok.pl/index.php/main/news/15020

http://bialystok.naszemiasto.pl/imprezy/750547,weglowa-otwarcie-sezonu-2013,id,t.html

12) portale i strony organizacji pozarządowych

http://podlaskie.ngo.pl/files/wiadomosci.ngo.pl/public/filespublic/2013/20130403095107_

Otwarcie_sezonu_Plakat.pdf

http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/859923.html

http://www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/859923.html

http://www.instytutobywatelski.pl/17945/komentarze/budzet-obywatelski-w-bialymstoku-

-warto

http://www.soclab.org.pl/?p=1334

http://aktywneosiedlebialystok.blog.onet.pl/2013/04/11/weglowa-spoleczna-koncepcja/

http://www.pks.org.pl/aktualnosci/43-otwarcie-sezonu-na-weglowej.html

http://www.federacjabialystok.pl/content/projekty

http://www.szukamypolski.com/strona/aktualnosci_czytaj/84

http://www.kreatywnepodlasie.pl/?weglowa--spoleczna-koncepcja_pl

13) portale samorządowe

http://www.bialystok.uw.gov.pl/NGO/Poczatek+prac+nad+opracowaniem+Spolecznej+Konc

epcji+Zagospodarowania+Weglowej+i+prezentacja+Bialej+K.htm

ht tp: //w w w.bialystok .pl/google/projek t y/Spo%C5%82ec zna%20koncepcja%20

W%C4%99glowej%20-%20etap%20I%20cz.2.pdf

http://podlaski.platforma.org/aktualnosc/33132/budzet-obywatelski-w-bialymstoku-warto

http://www.wrotapodlasia.pl/pl/wiadomosci/kultura_sztuka/Projekt_Weglowa_spoleczna_

koncepcja_.htm

65

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

http://www.wrotapodlasia.pl/pl/wiadomosci/kultura_sztuka/Otwarcie_Sezonu_2013_na_

Weglowej.htm

http://www.wrotapodlasia.pl/pl/wiadomosci/region/Prezentacja_Spolecznej_koncepcji_We-

glowej_.htm

14) strony i portale branżowe – architektura i urbanistyka

http://www.wa.pb.edu.pl/Wydarzenia-kpa.html

http://myobywatele.org/baza-wiedzy/inspiracje/socjologia-w-dzialaniu/

http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?p=103513684

http://www.pulsmiast.pl/pl/bialystok/artykul/otwarcie-sezonu-na-weglowej.html

http://olsztyn.sarp.org.pl/files/Za%C5%82acznik%20nr%202%20przyk%C5%82ady%20z%20

polskich%20miast.pdf

http://www.wa.pb.edu.pl/Wydarzenia-kpa.html

15) prezentacje i publikacje projektowe

http://www.slideshare.net/soclab/techniki-pogbionej-partycypacji-obywatelskiej-na-

przykadzie-projektu-piotr-ja

http://prezi.com/xgkvsfa9bptb/copy-of-zit-dla-biaegostoku/

http://issuu.com/piotrjac/docs/weglowa_-_spoleczna_koncepcja

http://issuu.com/piotrjac/docs/weglowa_biala_ksiega

http://issuu.com/piotrjac/docs/weglowa_-_karta_bo_2014

Prezentacja „Białystok – nowa przestrzeń” zawierająca społeczne propozycje inwestycji

możliwych do realizacji w ramach Zintegrowanej Inwestycji Terytorialnej dla Białegostoku

w ramach środków polityki spójności Unii Europejskiej na lata 2014-2020.

66

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

DOBRE PRAKTYKI

Dwa cykle partycypacji obywatelskiej

W projekcie sprawdziło się wykorzystanie różnych mechanizmów partycypacyjnych.

Pierwszy z nich – planowanie partycypacyjne – posłużył do zaangażowania szeregu

środowisk społecznych, ustrukturyzowania problemów związanych z terenem

i zebrania bogatego spektrum propozycji oraz kierunków sugerowanych zmian

w przestrzeni. Wykorzystane później elementy charette pozwoliły na uporządkowanie,

ujednolicenie i konkretyzację wcześniejszych koncepcji i luźnych idei, zgłaszanych

przez różne środowiska oraz grupy mieszkańców.

Dzięki powyższemu w pierwszej części procesu zebrano wiele różnych i nie zawsze

spójnych wizji, które następnie w intensywnym cyklu spotkań przetworzono do formy

jednolitej, wewnętrznie koherentnej koncepcji zagospodarowania przestrzennego.

Bez pierwszego etapu niektóre ważne i zasługujące na uwzględnienie pomysły

nie zostałyby publiczne sformułowane ani poddane dyskusji, zaś bez drugiego nie

powstałoby konkretne, realistyczne rozwiązanie, posiadające jasny kontekst prawno-

organizacyjny, ramowy harmonogram i szacunkowy budżet.

Elastyczne zarządzanie projektem

Na etapie tworzenia wizji i konstruowania założeń projektu, personel Stowarzyszenia

nie miał dostatecznej wiedzy o terenie powojskowym i o narzędziach pogłębionej

partycypacji obywatelskiej. Nie mógł też przewidzieć, że na etapie jego realizacji pojawi

się nowy mechanizm finansowania w postaci miejskiego budżetu obywatelskiego

oraz – nieco mniej realny do wykorzystania – strategii zintegrowanej inwestycji

terytorialnej Białostockiego Obszaru Funkcjonalnego.

Dzięki elastycznej strukturze projektu, harmonogramu i budżetu oraz bardzo dobrej

współpracy z grantodawcą, zespół projektu mógł sprawnie reagować na zmieniające

się okoliczności i kontekst realizacji opisywanej inicjatywy. Dzięki temu możliwe

było opracowanie wniosku, sporządzenie kosztorysu i przeprowadzenie skutecznej

kampanii społecznej. Ich efektem było uzyskanie dofinansowania procesu rewitalizacji

z Budżetu Obywatelskiego Miasta Białystok na 2014 r.

Wielokanałowa promocja i informacja o działaniach

Swoją przydatność potwierdziły wszystkie zakładane formy informowania o projekcie

oraz rekrutacji uczestników, zakładające prowadzenie możliwie wielu działań

„w terenie”, jak najbliżej mieszkańców. Zarówno impreza symbolicznie otwierająca

sezon na terenie powojskowym, jak i spacery historyczne oraz spotkanie partycypacyjne

w formie grilla zorganizowanego w jednym z historycznych magazynów zachęcały

białostoczan do śledzenia działań projektowych i włączania się w ich realizację.

68

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

Efektywnym kanałem informacji i promocji okazał się także internet, w szczególności

portal społecznościowy Facebook. Dzięki wypromowaniu profilu projektu, który

obserwowało ponad dwa tysiące internautów oraz stworzeniu przyjaznej i stale

aktualizowanej strony internetowej, kilka tysięcy białostoczan miało stały dostęp

do szczegółów realizowanej inicjatywy. Przyczyniło się to do skutecznego zbierania

głosów w plebiscycie konsultacyjnym samorządowego budżetu obywatelskiego na

2014 r.

Szeroka współpraca z instytucjami publicznymi

Z uwagi na komunalną własność terenu powojskowego i zarządzanie przez

samorządowe jednostki organizacyjne, kluczowe okazało się nawiązanie współpracy

z różnymi strukturami gminy Białystok. Dzięki temu Stowarzyszenie Kreatywne

Podlasie pozyskało i udostępniło publicznie różnorodne materiały oraz informacje

znajdujące się dotąd w wyłącznej dyspozycji strony samorządowej. Zasoby te

były użyteczne w procesie partycypacji obywatelskiej, a także w ramach działań

edukacyjnych, popularyzujących wiedzę o terenie powojskowym.

Współpraca z władzami samorządowymi, w tym Honorowy Patronat Prezydenta Miasta

Białegostoku, ścisłe współdziałanie z Muzeum Pamięci Sybiru oraz życzliwe relacje

z kadrą Białostockiego Parku Naukowo-Technologicznego pozwoliły na opracowanie

społecznej koncepcji nie tylko w kształcie dopasowanym do oczekiwań obywateli,

ale także spełniającym wymogi urzędowe i spójnym z kluczowymi politykami oraz

publicznymi strategiami działania.

Cenna okazała się także współpraca z Urzędem Marszałkowskim Województwa

Podlaskiego i przedstawicielami środowiska akademickiego oraz ekspertami

i specjalistami. Dzięki nim społeczna koncepcja zagospodarowania przestrzennego

nabrała waloru dokumentu, który swoją formą nie różni się od opracowań tworzonych

przez administrację publiczną.

Realizacja projektu „z obywatelami”

Projekt skierowany na zaangażowanie obywateli w projektowanie przyszłości

składników mienia komunalnego mógł zostać zrealizowany według dwóch

zasadniczych scenariuszy.

Pierwszym było otwarcie się na mieszkańców i podążanie zgodnie z ich

oczekiwaniami, które w niezbędnym zakresie zostałyby zracjonalizowane

w oparciu o opinie ekspertów, stanowisko urzędników oraz wiedzę o kontekście

prawnym, instytucjonalnym i organizacyjno-finansowym. Drugim było nawiązanie

bliskiej współpracy z instytucjami publicznymi i władzami samorządowymi, przy

jednoczesnym przekształceniu procesu partycypacyjnego w niewiążące konsultacje

69

Węg

low

a –

Społ

eczn

aKo

ncep

cja.

Rap

ort

końc

owy

70społeczne, które mogłyby w zasadzie polegać na przekonywaniu mieszkańców do

słuszności polityk samorządowych.

Zespół projektu wybrał pierwszy ze scenariuszy, a przebieg prac nad społeczną

koncepcją potwierdził wstępne założenie, że wybór takiej ścieżki projektowej pozwoli

na osiągnięcie wszystkich założonych celów. Jednym z nich było wypromowanie idei

partycypacji społecznej i pokazanie, że tego rodzaju procedury mogą być realizowane

w partnerstwie ze społecznością lokalną.

Podążanie zgodnie z drugim ww. scenariuszem mogło doprowadzić do stworzenia

oddolnej koncepcji zagospodarowania przestrzennego, jednak opracowanej przy

mniej licznym i bardziej sceptycznym nastawieniu mieszkańców oraz organizacji

pozarządowych.

Wybrane rozwiązanie sprawdziło się szczególnie na – początkowo nieplanowanym

– etapie starań o dofinansowanie rewitalizacji z miejskiego budżetu obywatelskiego.

Dzięki niemu znacznie wcześniej udało się zbudować społeczne zaufanie do

organizatorów projektu, w efekcie czego poparcie dla zaproponowanych inwestycji

dobrowolnie wyraziło ponad 4 tys. białostoczan.

Kadr z prezentacji multimedialnej dotyczącej Społecznej Koncepcji, omawianej na konferencji

„Partycypacja obywatelska – decyzje bliższe ludziom” (Białystok, 22 października 2013 r.).

ww

w.kreatyw

nepodlasie.pl

71

Wizualizacja 3D opracowana na potrzeby wniosku do budżetu obywatelskiego Białegostoku na 2014 r. Widok z południowego szczytu dachu Muzeum Techniki i Motoryzacji „Moto-Retro” (obiekt nr 34) na zachodnią część terenu. Na pierwszym planie teren rekreacyjny z przykładowymi siłowniami i strefą do treningu sportów miejskich. W głębi magazyn nr 18 oraz schemat projektowanych na tym obszarze boisk sportowych. W tle projektowany ogród botaniczny ze sferycznymi zadaszeniami. Rys. S. Augustyn.

Wizualizacja 3D opracowana na potrzeby wniosku do budżetu obywatelskiego Białegostoku na 2014 r. Widok ze wschodniego szczytu dachu magazynu nr 12 (obecnie mieści się tam bank żywności) w kierunku projektowanych terenów sportowo-rekreacyjnych. Na pierwszym planie przykładowy plac zabaw, dalej obecny garaż kolejowy (budynek nr 13) otoczony strefą obiektów do trenowania sportów miejskich. Jest to również orientacyjna lokalizacja Centrum Sportów Miejskich – innej inwestycji wnioskowanej przez białostoczan w miejskim budżecie obywatelskim na 2014 r. (poz. 37, projekt nr 145). W tle po prawej park linowy, w centrum teren koncertowy, po lewej społeczne muzeum sprzętu wojskowego. Rys. S. Augustyn. W

ęglo

wa

– Sp

ołec

zna

Konc

epcj

a. R

apor

t ko

ńcow

y

„Węglowa – Społeczna Koncepcja” to skrócona nazwa projektu, zrealizowanego przez Stowarzyszenie Kreatywne Podlasie z udziałemwsparcia Fundacji im. Stefana Batorego. Inicjatywa odbywała się podpełną nazwą „Opracowanie społecznej koncepcji zagospodarowaniaterenu po wojskowych magazynach przy ul. Węglowej w Białymstoku: badania opinii mieszkańców, praca w grupach roboczych, otwarta debata.”. Projekt został zrealizowany w Białymstoku w okresie pomiędzy 1 lutego 2013 r. a 30 listopada 2013 r.

Celem projektu było animowanie pogłębionego dialogu społecznego w Białymstoku i opracowanie modelowych rozwiązań w tym zakresie. W trakcie jego realizacji zostało stworzone kompleksowe opracowanie, zawierające społeczną koncepcję dotyczącą istotnej społecznie przestrzeni publicznej, znajdującej się w centrum stolicy Podlasia.

„Węglowa – Społeczna Koncepcja” była pierwszym w województwiepodlaskim przykładem przeprowadzenia dialogu społecznego odpodstaw (zgromadzenie kompletnej wiedzy) do wypracowania rezultatu (całościowego rozwiązania, przedstawione władzom samorządowym oraz interesariuszom).

Proces partycypacyjny dotyczył kompleksu powojskowych magazynów przy ul. Węglowej w Białymstoku. To unikatowa przestrzeń do działań społecznych, a przy tym potencjalne tereny inwestycyjne w sąsiedztwie ścisłego centrum stolicy Podlasia. Niniejszy raport omawia sposób, w jaki projekt został zrealizowany. Autorzy odnieśli się do wszystkich działań przeprowadzonych w jego ramach, wskazując na ich efekty oraz dobre praktyki wypracowane na etapie opracowywania społecznej koncepcji.