RAPORT Z BADANIA: EFEKTYWNOŚĆ ... - efs.2007-2013.gov.pl · Wyniki badania jakościowego, tj. prezentacja danych z badania fokusowego przeprowadzonego ... Jakość i organizacja

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

RAPORT Z BADANIA: EFEKTYWNOŚĆ POMOCY SPOŁECZNEJ W GMINACH

WIEJSKICH WYNIKI BADANIA PRZEPROWADZONEGO

W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM cz.1

Olsztyn, 2014 r.

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Obserwatorium Integracji Społecznej 10-447 Olsztyn ul. Głowackiego 17

T: +48 89 523 51 19 F: +48 89 512 55 09 E: [email protected] W: www.wrota.warmia.mazury.pl

Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2008 Nr 388/2006

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2

Raport powstał w ramach Projektu 1.16 „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 1.2

Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013.

W ramach Projektu „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji”, w 2014 roku, realizowane są badania społeczne w 16 województwach.

Tytuły badań: 1. „Efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich”, 2. „Profilaktyka instytucjonalna”, 3. „Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na terenie

gminy, powiatu, województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań pomocy społecznej”, 4. „Kontrakt socjalny w praktyce”.

Realizacja badań w każdym z województw odbywa się w oparciu o tę samą metodologię wypracowaną dla każdego z badań przez Obserwatoria Integracji Społecznej z całej Polski we

współpracy z Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie. W ramach niniejszego projektu badawczego dla każdego z 4 badań powstaną raporty

wojewódzkie oraz (na ich podstawie) 4 raporty ogólnopolskie.

W województwie warmińsko-mazurskim badania regionalne realizowane są przez Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Niniejszy raport prezentuje wyniki badania ilościowego CAWI, w którym uczestniczyli Dyrektorzy/Kierownicy ośrodków pomocy społecznej z województwa warmińsko-mazurskiego. Wyniki badania jakościowego, tj. prezentacja danych z badania fokusowego przeprowadzonego

z przedstawicielami władz samorządowych, zostanie zaprezentowana w kolejnym raporcie. Realizatorem badania jakościowego oraz raportu ogólnopolskiego będzie firma/instytucja

badawcza wyłoniona przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich z Warszawy w formie przetargu.

Olsztyn, sierpień 2014 r.

Cytowanie oraz wykorzystywanie danych jest dozwolone z podaniem źródła.


Wykaz skrótów

CAS

Centralna Aplikacja Statystyczna – system informatyczny służący

jednostkom organizacyjnym pomocy społecznej do przekazywania m.in.

sprawozdań resortowych

CAWI

Metoda zbierania informacji w ilościowych badaniach, w której respondent jest

proszony o wypełnienie ankiety w formie elektronicznej – wspomagany

komputerowo wywiad (ang. Computer-Assisted Web Interview)

CRZL Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie

EFS Europejski Fundusz Społeczny

FGI, FOCUS Zogniskowany wywiad grupowy – dyskusja prowadzona przez moderatora na

podstawie scenariusza dyskusji (ang. Focus Group Interview)

GUS Główny Urząd Statystyczny

IRSS Instytut Rozwoju Służb Społecznych w Warszawie

MPiPS-03 Sprawozdanie półroczne i roczne z udzielonych świadczeń z systemu pomocy

społecznej – pieniężnych, w naturze i usługach dla Ministerstwa Pracy i Polityki

Społecznej N Liczba uczestników badania ankietowego (N=66)

n Liczba uczestników badania ankietowego, którzy odpowiadali na wybrane

pytania ankiety (n<N)

OIS Obserwatorium Integracji Społecznej

OPS, (GOPS, M-

GOPS, MOPS) Ośrodek Pomocy Społecznej (Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejsko-

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej)

OZPS Ocena zasobów pomocy społecznej

ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego

Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie


Spis treści Wykaz skrótów ........................................................................................................................... 3

Wstęp ......................................................................................................................................... 5

1. Założenia metodologiczne................................................................................................. 6

2. Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badania ankietowego ......... 7

3. Analiza danych uzyskanych .............................................................................................. 9

3.1. Analiza danych zastanych .......................................................................................... 9

3.2. Analiza wyników badania.......................................................................................... 15

Wnioski i rekomendacje ......................................................................................................... 24

Spis tabel, wykresów i map ...................................................................................................... 27

Bibliografia ................................................................................................................................ 28

Aneks nr 1. Lista wskaźników ................................................................................................... 29

Aneks nr 2. Narzędzie badawcze – kwestionariusz ankiety ...................................................... 32


Wstęp

Jednym z podstawowych wyznaczników działalności instytucji polityki społecznej jest ich

efektywność. Jak wskazuje Janina E. Karney, efektywność to stosunek wyniku działań do poniesionych

kosztów – materialnych, ludzkich, moralnych, społecznych1. Należy nadmienić, iż definicja ta jest

definicją ogólną, a przyjęte w raporcie jej rozumienie ujmuje rzeczony wyznacznik jako rezultat

podjętych działań – stosunek wielkości poniesionych nakładów zarówno zewnętrznych (finansowych),

jak i wewnętrznych, czyli pracy osób zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej do uzyskanych

efektów. Innymi słowy: efektywność jest to zdolność systemu do perfekcyjnego wykorzystania

dostępnych środków, a środki, o których mowa, wystarczają na zaspokojenie potrzeb na optymalnym

poziomie. Skuteczność redukuje problem, czyli realizuje cele i powoduje, że zaistniała zmiana jest

widoczna2.

Zdaniem Z. Woźniaka3, paradygmaty efektywności pracy socjalnej to:

wykonanie odpowiedniej pracy,

wykonanie pracy przez właściwych ludzi dla właściwych ludzi,

wykonanie usługi we właściwym czasie,

wykonanie pracy i niezbędnych czynności niezwłocznie, skutecznie, najszybciej od wystąpienia

potrzeb.

Chcąc dotrzeć do wiedzy dotyczącej planowania skutecznych oddziaływań metodycznych

w systemie służb społecznych, należy szukać informacji o tym, co stymuluje efektywność pracy

z klientem.

W związku z powyższym analiza czynników warunkujących efektywność pomocy społecznej

stanowi główny cel badania. Celem szczegółowym niniejszego badania jest określenie stopnia wpływu

różnych czynników (psychologicznych, organizacyjnych oraz proceduralnych) na efektywność działań

ośrodków pomocy społecznej w gminach wiejskich w opinii kadry kierowniczej tych ośrodków oraz

przedstawicieli władz samorządowych z gmin wiejskich4 z województwa warmińsko-mazurskiego.

Gminy wiejskie stanowią niemal 2/3 gmin w Polsce. W województwie warmińsko-mazurskim

spośród 116 ośrodków pomocy społecznej, 67 z nich (57%) funkcjonuje w gminach wiejskich.

Ze względu na odmienny charakter pracy w środowiskach wiejskich (mniejsza liczba pracowników,

trudności w dostępie do wysoko wykwalifikowanych pracowników, mniejsza liczba potencjalnych

partnerów – m.in. organizacji pozarządowych), zasadna jest odrębna analiza dotycząca efektywności

pomocy społecznej w tych środowiskach.

Niniejszy raport stanowi próbę zidentyfikowania i opisania czynników wpływających

na efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich.

1J. Karney, Człowiek i praca. Wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, Międzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 1998,

s. 74. 2 A. Olech, A. K. Sobczak, Jakość i organizacja pracy w ośrodkach pomocy społecznej. Raport z badań, IRSS Warszawa 2011.

3 Z. Woźniak, Jakość w pomocy społecznej – możliwości i ograniczenia pomiaru, [w:] Efektywność, skuteczność i jakość działań w pomocy

społecznej. Poznań: MOPR 2005. 4 Wyniki spotkań fokusowych z przedstawicielami władz samorządowych z gmin wiejskich zostaną zaprezentowane w kolejnym raporcie.


1. Założenia metodologiczne

Jak wspomniano we wstępie, celem badania jest określenie stopnia wpływu czynników

psychologicznych, organizacyjnych oraz proceduralnych na efektywność działań ośrodków pomocy

społecznej w gminach wiejskich, zarówno w opinii kadry kierowniczej tych ośrodków, jak

i przedstawicieli władz samorządowych z gmin wiejskich.

Cel badawczy zrealizowany zostanie w badaniu:

a) ilościowym CAWI – kwestionariusz ankiety w formie elektronicznej skierowany

do kierowników/dyrektorów ośrodków pomocy społecznej działających na terenach gmin

wiejskich5,

b) jakościowym FGI – spotkania fokusowe z udziałem przedstawiciel władz samorządowych,

c) analizie danych zastanych (desk research) – analiza danych i wskaźników w obszarze

korzystania z pomocy społecznej, wykształcenia i kadry oraz realizacji projektów EFS, jako

czynników obrazujących efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich.

Wybór powyższych metod i technik badawczych podyktowany został specyfiką badanej

problematyki. Połączenie metod ilościowych i jakościowych, uzupełnione o analizę danych zastanych,

pozwala na wszechstronne i wyczerpujące opisanie badanego obszaru. Z drugiej strony wykorzystanie

wielu źródeł danych związanych ze zróżnicowanymi sposobami pozyskiwania materiału badawczego

pozwala uniknąć błędów interpretacyjnych.

Osią całego trójstopniowego badania będzie ocena znaczenia i poziomu realizacji wstępnie

rozpoznanych czynników warunkujących efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich

w kontekście zadań, które OPS powinny wypełniać, by w sposób efektywny przeciwdziałać zjawisku

wykluczenia społecznego na obszarach wiejskich, funkcjonującej infrastruktury społecznej – instytucji

i organizacji społecznych współpracujących z GOPS i wspierających działania pracowników socjalnych,

sytuacji kadrowej OPS gmin wiejskich oraz charakterystyki oferowanych i realizowanych świadczeń.

Niniejsze opracowanie jest pierwszą częścią raportu dotyczącego efektywności pomocy

społecznej w gminach wiejskich i zawiera dane pochodzące z analizy desk research oraz z badania

ilościowego, w którym ukazany został wpływ, jaki na efektywność działań GOPS mają takie czynniki jak:

możliwość rozwoju zawodowego oraz wykształcenie i kompetencje społeczne pracowników, warunki

lokalowe, utrudnienia transportowo-komunikacyjne, posiadany budżet na realizację zadań, współpraca

ośrodka z innymi instytucjami pomocy i integracji społecznej, a także organizacja pracy i przyjęte

procedury organizacyjne obowiązujące w GOPS.

5 Narzędzie badawcze wykorzystane w badaniu (kwestionariusz ankiety) zostało umieszczone w Aneksie nr 2.


2. Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badania

ankietowego

W oparciu o koncepcję badania, w pierwszym półroczu 2014 r., pracownicy Regionalnych

Ośrodków Polityki Społecznej z Obserwatorów Integracji Społecznej na spotkaniach koordynowanych

przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich wypracowali narzędzia badawcze do niniejszego badania.

Kwestionariusz ankiety oraz scenariusz spotkania fokusowego zostały skonsultowane i zaakceptowane

przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Kwestionariusz ankiety został wprowadzony do systemu

Centralnej Aplikacji Statystycznej (CAS) w celu realizacji prac badawczych przez wszystkie

województwa.

Kwestionariusz ankiety skierowanej do dyrektorów/kierowników ośrodków pomocy społecznej

z gmin wiejskich został uruchomiony w CAS w formie sprawozdania jednorazowego dn. 27 czerwca

2014 r. Proces monitorowania liczby wypełnionych ankiet realizowany był przez CRZL oraz

Obserwatorium Integracji Społecznej. W czasie trwania badania ankietowego pracownicy OIS

telefonicznie odpowiadali na pytania respondentów dotyczące sposobu wypełnienia ankiety: nie było

większych problemów z jej wypełnianiem, najczęściej proszono o doprecyzowanie użytych sformułowań

lub upewniano się, czy wypełniona ankieta dotarła do realizatorów badania lub jest „widoczna”

w systemie.

Kwestionariusz ankiety skierowano do wszystkich gmin wiejskich z województwa warmińsko-

mazurskiego. Dane zbierano metodą CAWI tj. wywiadu wspomaganego komputerowo – respondenci

wypełniali ankietę w formie elektronicznej. Strukturę próby badawczej, uzyskany poziom zwrotów oraz

charakterystykę badanej próby przestawiono w poniższych zestawieniach tabelarycznych.

Tabela nr 1. Struktura badanej populacji, struktura badanej próby w badaniu CAWI i uzyskany poziom zwrotów w badaniu w województwie warmińsko-mazurskim

Uczestnicy badania Liczba OPS w województwie

Liczba OPS w gminach

wiejskich w województwie

Oczekiwany poziom zwrotów

Liczba respondentów,

którzy wzięli udział w badaniu

Osiągnięty poziom zwrotów

Dyrektorzy/Kierownicy OPS z gmin wiejskich

116 67 60% 66 99%

Tabela nr 2. Charakterystyka badanej próby – staż pracy uczestników badania z gmin wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego na stanowisku dyrektora/kierownika ośrodka pomocy społecznej (N=66)

Staż pracy Dyrektora/Kierownika OPS z gminy wiejskiej

Od 0 do 5 lat Powyżej 5 do 10 lat

Powyżej 10 do 15 lat

Powyżej 15 lat do 20 lat

Powyżej 20 lat

Suma

Liczba respondentów 16 13 4 6 27 66

Procent respondentów 24% 20% 6% 9% 41% 100%

Tabela nr 3. Charakterystyka badanej próby – wielkość gmin wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim, w których znajdują się gminne ośrodki pomocy społecznej biorące udział w badaniu (N=66)

Wielkość gmin wiejskich, w których znajduje się OPS

do 5 tys. mieszkańców

Powyżej 5 do 10 tys.

mieszkańców

Powyżej 15 do 20 tys. mieszkańców

Powyżej 20 tys. mieszkańców

Suma

Liczba GOPS 32 27 6 1 66

Procent GOPS 48% 41% 9% 2% 100%


Tabela nr 4. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w ośrodkach pomocy społecznej w gminach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego biorących udział w badaniu (N=66)

Liczba etatów Od 1 do 5 Powyżej 5 do 10

Powyżej 10 do 15

Powyżej 15 do 20

Powyżej 20 do 25

Powyżej 25

Suma Średnia

Liczba GOPS 7 28 15 5 5 6 66 13

Procent GOPS 11% 42% 23% 7,5% 7,5% 9% 100% -

Wykres nr 1. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w badanych ośrodkach pomocy społecznej z województwa warmińsko-mazurskiego (ogółem 843 etaty). (N=66)

Podczas realizacji badania ankietowego, na podstawie pytań zadawanych telefonicznie przez

respondentów, można było wywnioskować, że „liczba etatów” była czasem rozumiana jako liczba

pracowników zatrudnionych w GOPS. W niniejszym badaniu, interpretując pozyskane dane, liczbę

etatów rozumie się zgodnie z brzmieniem pytania w ankiecie tj. jako liczbę pełnych etatów w badanych

ośrodkach. Dla porównania: liczba pracowników w OPS w gminach wiejskich w województwie

warmińsko-mazurskim wynosiła w 2013 roku ogółem 939 osoby, a liczba pracowników socjalnych

293 osoby6.

6 Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna [dostęp 21.07.2014 r.].


3. Analiza danych uzyskanych

Niniejszy rozdział zawiera prezentację danych zastanych oraz dane zebrane w badaniu

ankietowym.

Dane zastane zbierano korzystając z następujących źródeł:

Główny Urząd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych,

Ocena Zasobów Pomocy Społecznej za rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego,

Sprawozdanie MPiPS-03 – sprawozdawczość półroczna i roczna z udzielonych świadczeń

z systemu pomocy społecznej – pieniężnych, w naturze i usługach dla Ministerstwa Pracy

i Polityki Społecznej (dostępna w systemie CAS),

opracowania i dane własne Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Aby móc lepiej opisać specyfikę funkcjonowania gminnych ośrodków pomocy społecznej

prezentację wskaźników obowiązkowych7 w analizie danych zastanych, poszerzono o wskaźniki

dotyczące gmin miejskich oraz miejsko-wiejskich.

Zapoznając się z danymi z badania ankietowego, należy pamiętać, że gminne ośrodki pomocy

społecznej w województwie warmińsko-mazurskim to małe instytucje zatrudniające najczęściej od 6 do

10 pracowników, znajdujące się głównie w gminach zamieszkiwanych do 10 tys. mieszkańców.

W gminach wiejskich często nie ma dogodnego dostępu do różnego rodzaju specjalistów oraz usług

społecznych, funkcjonuje tam także niewiele wiele organizacji pozarządowych realizujących zadania

z zakresu pomocy i integracji społecznej, które mogłyby być partnerem i wsparciem w realizacji zadań

ośrodków pomocy społecznej.

3.1. Analiza danych zastanych

W województwie warmińsko-mazurskim funkcjonuje 21 powiatów, w tym 19 powiatów ziemskich

oraz 2 miasta na prawach powiatu – miasto Olsztyn i Elbląg. Na terenie województwa warmińsko-

mazurskiego znajduje się 116 gmin, w tym: 16 miejskich, 33 miejsko-wiejskie i 67 wiejskich.

Według danych Urzędu Statystycznego w Olsztynie, na koniec 2013 roku województwo

warmińsko-mazurskie zamieszkiwało 1.446.915 osób, co stanowiło 3,76% mieszkańców Polski. Na

terenach wiejskich zamieszkiwało 416.287 osób, co stanowiło 28,77% ludności województwa.

Poniżej zamieszczono mapę z podziałem administracyjnym województwa warmińsko-

mazurskiego, na której przedstawiono rozmieszczenie 67 gmin wiejskich.

7 Wskaźniki zaprezentowano w zestawieniu tabelarycznym w Aneksie nr 1.


Mapa nr 1. Mapa województwa warmińsko-mazurskiego pokazująca rozmieszczenie 67 gmin wiejskich

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

***

Podstawą funkcjonowania ośrodków pomocy społecznej, realizujących zadania z zakresu

pomocy społecznej na poziomie gminy, jest przede wszystkim ustawa z dnia 12 marca 2004 r.

o pomocy społecznej (Dz. U. 2013, poz. 182, ze zm.), która wyznacza także standardy jakości

i efektywności pracy ośrodków8.

Znaczącą rolę w realizacji zadań w obszarze polityki społecznej odgrywają także inne ustawy,

których zapisy i zadania realizują ośrodki pomocy społecznej. Najważniejsze z nich to:

ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1456,

ze zm.),

ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r.

Nr 180, poz. 1493, ze zm.),

ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 966,

ze zm.),

ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. 2011 nr 43 poz. 225, ze

zm.),

ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.

U. 2010 nr 234 poz. 1536 ze zm.),

ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny oraz systemie pieczy zastępczej (Dz.

U. z 2013 r. poz. 135, ze zm.),

ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu

alkoholizmowi (Dz. U. 2012, poz. 1356, ze zm.).

8 Uchwalona w 2011 roku nowelizacja ustawy o pomocy społecznej nałożyła obowiązek sporządzania oceny zasobów pomocy społecznej

przez samorządy gmin, powiatów i województwa. Zgodnie z zapisami art. 22 ustawy o pomocy społecznej, dokument oceny zasobów pomocy społecznej jest punktem wyjścia do wykonywanej przez wojewodę analizy stanu i skuteczności pomocy społecznej w województwie, który sprawuje nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych.

http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20110430225




Ośrodki realizują także zadania z zakresu pomocy społecznej, które określone są

w dokumentach krajowych i regionalnych, do których należą m.in.:

Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013,

Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020,

Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku

2025;

Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014-2020;

Strategia polityki społecznej województwa warmińsko-mazurskiego do 2020 roku;

Programy wojewódzkie9.

Na poziomie gmin obowiązują strategie rozwiązywania problemów społecznych. Zgodnie

z zapisami ustawy o pomocy społecznej, za realizację i monitoring gminnych strategii rozwiązywania

problemów społecznych odpowiedzialne są ośrodki pomocy społecznej.

***

Województwo warmińsko-mazurskie należy do najbiedniejszych w kraju. Pomimo coraz

większych nakładów finansowych przeznaczanych na pomoc społeczną i realizacji dużej liczby

projektów europejskich z zakresu pomocy i integracji społecznej, charakteryzuje się od lat najwyższym

wskaźnikiem bezrobocia w Polsce10. Bezrobocie ma wpływ na niski stopień zamożności mieszkańców

regionu, czego skutkiem jest również znaczna liczba osób pobierających świadczenia z pomocy

społecznej.

W województwie warmińsko-mazurskim w 2013 roku, podobnie jak w latach ubiegłych,

dominującymi powodami przyznawania pomocy społecznej były: bezrobocie, ubóstwo,

niepełnosprawność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa

domowego oraz długotrwała lub ciężka choroba11.

W roku 2013 w województwie warmińsko-mazurskim różnorodną pomocą i wsparciem objęto

198.369 osób, stanowiło to 13,71% mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego. W gminach

wiejskich, liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej wyniosła 94.981 osób,

co stanowiło 22,82% wszystkich mieszkańców gmin wiejskich12.

Wśród gmin o najwyższym odsetku ludności pobierającej świadczenia znajdują się przede

wszystkim gminy wiejskie, co prezentuje poniższa tabela.

Tabela nr 5. Gminy o najwyższym odsetku ludności pobierającej świadczenia z tytułu dominujących powodów przyznawania pomocy społecznej w roku 2013

Powód przyznania pomocy społecznej

Lp. OPS Liczba osób

(w rodzinach)

% ludności korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej,

w stosunku do ludności poszczególnych gmin

Bezrobocie

1 Kętrzyn GOPS 2 596 30,76%

2 Barciany GOPS 1 735 26,01%

3 Górowo Iławeckie GOPS 1 747 24,72%

9 Wojewódzki Program Polityki Prorodzinnej na lata 2012-2016, Wojewódzki Program Wspierania Rodziny i Systemu Pieczy Zastępczej na lata

2013-2017, Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata 2012-2015, Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata 2011-2014, Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii w Województwie Warmińsko-Mazurskim na lata 2013-201, Wojewódzki program wyrównywania szans i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu oraz pomocy w realizacji zadań na rzecz zatrudniania osób niepełnosprawnych na lata 2012-2015, Program Polityka senioralna województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2014-2020. 10

Procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo (pracującej i bezrobotnej), tzw. stopa bezrobocia wg GUS, wyniósł w województwie warmińsko-mazurskim na koniec 2013 r. 21,7% i był najwyższy w kraju. 11

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z 2004 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 182, ze zm.), wsparcia udziela się osobom i rodzinom zgodnie z katalogiem powodów zawartym w art. 7 ustawy o pomocy społecznej. 12

Niniejsze dane pochodzą z Oceny zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego. Dane zawarte w sprawozdawczości MPiPS-03 mogą się nieznacznie różnić, stąd w innych opracowaniach ROPS podaje się także, że z pomocy społecznej w 2013 r. (bez względu na rodzaj, formę i źródło finansowania) korzystało 211.625 osób (liczba osób w rodzinach), co stanowiło 14,63% wszystkich mieszkańców województwa.


4 Świętajno O. GOPS 933 23,19%

5 Grunwald GOPS 1 324 23,00%

Ubóstwo*

1 Kętrzyn GOPS 2 434 28,84%

2 Grunwald GOPS 1 619 28,13%

3 Górowo Iławeckie GOPS 1 805 25,54%

4 Rychliki GOPS 1 026 25,45%

5 Wielbark GOPS 1 532 23,25%

Niepełnosprawność

1 Górowo Iławeckie GOPS 713 10,09%

2 Godkowo GOPS 292 9,00%

3 Sępopol MOPS 586 8,89%

4 Kozłowo GOPS 522 8,34%

5 Płoskinia GOPS 213 8,25%

Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego

1 Grunwald GOPS 862 14,98%

2 Szczytno GOPS 1 423 11,62%

3 Piecki GOPS 870 11,13%

4 Kozłowo GOPS 619 9,89%

5 Sępopol MOPS 625 9,49%

Długotrwała lub ciężka choroba

1 Janowiec Kościelny GOPS 494 14,79%

2 Piecki GOPS 914 11,69%

3 Młynary M-GOPS 478 10,51%

4 Susz M-GOPS 1 334 10,21%

5 Pasym GOPS 496 9,17%

* Ubóstwo, jako samodzielna przesłanka udzielenia świadczeń pomocy społecznej, nie występuje. Łącznie z ubóstwem musi wystąpić inna przyczyna udzielenia pomocy. Źródło: opracowanie ROPS na podstawie danych zawartych w formularzu sprawozdawczym MPiPS-03 za 2013 r. (Dokument pt. Analiza problemów społecznych województwa warmińsko-mazurskiego w ujęciu pomocy społecznej za rok 2013 r. – dostępny na stronie http://www.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna. [dostęp.14.08.2014 r.])

W niniejszym badaniu, chcąc scharakteryzować gminne ośrodki pomocy społecznej oraz

udzielane świadczenia, przygotowano listę wskaźników, które mają na celu w syntetyczny i mierzalny

sposób zaprezentować wybrane zagadnienia.

W 2013 roku wskaźnik pomocy pieniężnej w gminach wiejskich wyniósł 54% (25.652 – liczba

osób, którym przyznano świadczenie pieniężne do liczby osób, którym przyznano świadczenie w gminach wiejskich –

47.377*100). Wskaźnik ten w gminach miejsko-wiejskich wyniósł 56,02% (liczba osób, którym przyznano

świadczenie pieniężne w gminach miejsko-wiejskich – 22.408, liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach miejsko-

wiejskich – 39.999). W gminach miejskich wskaźnik ten był najwyższy i wyniósł 65,5% (liczba osób, którym

przyznano świadczenie pieniężne w gminach miejskich – 25.554, liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach

miejskich – 39.015).

Wskaźnik odmów udzielenia pomocy pieniężnej z powodu braku środków w gminach

wiejskich w 2013 r. (liczony jako ilość osób, które otrzymały odmowę udzielenia pomocy z powodu braku środków – 418

do ogólnej liczby odmów w gminach wiejskich – 2.105) wyniósł 19,96% i był niższy niż w gminach miejsko-

wiejskich i miejskich. W gminach miejsko-wiejskich wskaźnik ten wyniósł 37,87% (liczba decyzji odmownych

z powodu braku środków w gminach miejsko-wiejskich – 877, liczba decyzji odmownych ogółem w gminach miejsko-wiejskich

– 2.316). W gminach miejskich w 2013 r. wyniósł 42,83% (liczba decyzji odmownych z powodu braku środków

w gminach miejskich – 1.604, liczba decyzji odmownych ogółem w gminach miejskich – 3.745)13.

Wymóg ustawy o pomocy społecznej14 dotyczący tego, że pracownik socjalny OPS nie może

mieć więcej niż 2.000 mieszkańców pod swoją opieką wejdzie w życie od dn. 1 stycznia 2015 r.

13

Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna [dostęp 21.07.2014 r.]. 14

Art.110 ust.11 ustawy o pomocy społecznej z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 81, poz 440) brzmi: „11.Ośrodek pomocy społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu

http://www.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna


W „przededniu” wejścia w życie zapisów ustawy wskaźnik dostępności kadry pracy socjalnej

w gminach wiejskich na 2.000 mieszkańców w 2013 r. kształtował się na poziomie 1,41 % (liczony jako

liczba pracowników socjalnych – 293 do liczby mieszkańców – 416.287 * 2000). Wskaźnik ten powinien przyjmować

wartość 1 i większą, od 1. Wskaźnik wynoszący powyżej 1 wskazuje, że na jednego pracownika

przypada mniej niż 2.000 mieszkańców. Im wyższy wskaźnik tym mniejsza liczba mieszkańców

przypadająca na jednego pracownika socjalnego. Wskaźnik dostępności kadry pracy socjalnej

w gminach miejsko-wiejskich wyniósł w 2013 r. wyniósł – 1,18% (liczba pracowników socjalnych w gminach

miejsko-wiejskich – 234, liczba mieszkańców gmin miejsko-wiejskich – 395.872), w gminach miejskich wskaźnik

wyniósł 1,14% (liczba pracowników socjalnych w gminach miejskich – 363, liczba mieszkańców gmin miejskich –

634.756)15.

Jednym z mierników efektywności pracy pracowników pomocy społecznej jest poziom

wykształcenia. Wskaźnik specjalizacji z organizacji pomocy społecznej kadry kierowniczej

w gminach wiejskich (liczony jako liczba osób kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy

społecznej w gminach wiejskich – 69, do liczby osób z kadry kierowniczej w gminach wiejskich – 77) wyniósł 89,61%,

w gminach miejsko-wiejskich 92,11% (liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy

społecznej w gminach miejsko-wiejskich – 35, do liczby osób z kadry kierowniczej w gminach miejsko-wiejskich – 38),

w gminach miejskich 96,15 (liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej

w gminach miejskich – 25, do liczby osób z kadry kierowniczej w gminach miejskich – 26).

Innym ważnym wskaźnikiem jest wskaźnik wykształcenia pracowników socjalnych

w gminach wiejskich (tj. liczba pracowników socjalnych posiadających wyższe wykształcenie w gminach wiejskich 193, do

liczby wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 293) wyniósł w 2013 r. 65,87%, w gminach

miejsko-wiejskich 58,12 (liczba pracowników wyższe w gminach miejsko-wiejskich – 136, do liczby wszystkich

pracowników socjalnych w gminach miejsko-wiejskich – 234) w miejskich gminach wskaźnik kształtował się na

poziomie 62,43% (liczba pracowników wyższe w gminach miejskich – 118, do liczby wszystkich pracowników socjalnych

w gminach miejskich – 189).

Celem szkolenia z zakresu I i II stopnia specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny jest

przygotowanie kadr instytucji pomocy i integracji społecznej do awansu zawodowego poprzez

pogłębienie wiedzy i doskonalenie umiejętności pracy z wybranymi grupami osób korzystających

z pomocy społecznej16. Wskaźnik specjalizacji I stopnia pracowników socjalnych w gminach

wiejskich wyniósł w 2013 r. 32,08% (liczony jako liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I stopnia

w zawodzie pracownik socjalny w gminach wiejskich – 94, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich –

293), w gminach miejsko-wiejskich wskaźnik ten wyniósł 37,18% (liczba pracowników socjalnych posiadających

specjalizację I stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach miejsko-wiejskich – 87, liczba wszystkich pracowników

socjalnych w gminach miejsko-wiejskich – 234), a w gminach miejskich wynosił 32,27% (liczba pracowników

socjalnych posiadających specjalizację I stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach miejskich – 94, liczba wszystkich

pracowników socjalnych w gminach miejskich 189).

Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych podsiadających specjalizację II stopnia

w zawodzie pracownika socjalnego wynosił w gminach wiejskich w 2013 r. 13,31% (liczba

pracowników socjalnych posiadających specjalizację II stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach wiejskich – 29,

liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich 293), w gminach miejsko-wiejskich wyniósł 7,69% (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II stopnia w zawodzie pracown ik socjalny w gminach miejsko-

wiejskich– 18, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejsko-wiejskich – 234), w gminach miejskich

pracy na 2 000 mieszkańców lub proporcjonalnie do liczby rodzin i osób samotnie gospodarujących, objętych pracą socjalną w stosunku jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na nie więcej niż 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących.” i wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2015 r. 15

Zgodnie z danymi przekazanymi przez OPS w OZPS w 2013 roku 10 ośrodkach pomocy społecznej nie zatrudniało wymaganej ustawowo liczby pracowników socjalnych liczonej proporcjonalnie do liczby mieszkańców gminy w stosunku: jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na 2000 mieszkańców. Wśród tych 10 gmin były 3 gminy wiejskie (Purda, Stawiguda, Dywity) 16

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 kwietnia 2012 r. w sprawie specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny (Dz.U. z 8 maja 2012 r. poz. 486).


9,52% (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II stopnia w zawodzie pracownik socjalny w gminach

miejskich – 18, liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach miejskich – 189)17.

Województwo warmińsko-mazurskie charakteryzuje się wysoką aktywnością w realizacji

projektów finansowanych z funduszy unijnych. W 2013 roku 89 gmin w województwie (spośród 116)

realizowało projekty finansowane z EFS (84,48%). W przypadku gmin wiejskich 57 gmin spośród 67,

realizowało projekty EFS (85,07%). Według danych ROPS w roku 2013 r. udział w projektach

systemowych ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie zakończyło

3.809 osób, w tym 2.098 osób zamieszkujących tereny wiejskie18.

Analizując dane przedstawione w wyżej wymienianych wskaźnikach, można stwierdzić, że

wyznaczniki efektywności pomocy społecznej przedstawione w formie mierników-wskaźników

nie wskazują znaczących różnic pomiędzy gminami wiejskimi, miejsko-wiejskimi oraz miejskimi.

W przypadku wskaźnika pomocy społecznej, który był najniższy w gminach wiejskich

stwierdzić można, że gminne ośrodki pomocy społecznej oprócz pomocy finansowej

w szerokim stopniu (większym niż w pozostałych typach gmin), stosują także inne niż

finansowe formy pomocy.

Najniższy w gminach wiejskich, wskaźnik odmów udzielenia pomocy pieniężnej

z powodu braku środków, również nie wskazuje na to, że pod względem

przekazywania środków finansowych świadczeniobiorcom w gminach wiejskich ma

miejsce gorsza sytuacja finansowa niż w innych typach gmin.

Wskaźnik dostępności kadry pracowników socjalnych prezentuje się we wszystkich

typach gmin województwa na podobnym poziomie.

Wskaźnik wykształcenia kadry kierowniczej gminnych ośrodków (posiadanie

specjalizacji z organizacji pomocy społecznej) jest najwyższy w gminach miejskich

i najniższy w gminach wiejskich.

W przypadku wskaźnika specjalizacji I stopnia w zawodzie pracownik socjalny,

wskaźnik ten jest najwyższy w gminach miejsko-wiejskich, a w gminach miejskich

i wiejskich kształtuje się na niższym, podobnym poziomie.

W przypadku wskaźnika wykształcenia kadry pracowników socjalnych, oraz

wskaźnika specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik socjalny gminy wiejskie mają

najwyższą wartość tych wskaźników.

17

Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna [dostęp 21.07.2014 r.]. 18

Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna [dostęp 21.07.2014 r.].


3.2. Analiza wyników badania

Najistotniejszym elementem niniejszego raportu jest prezentacja wyników badań ankietowych

przeprowadzonych z dyrektorami/kierownikami gminnych ośrodków pomocy społecznej z województwa

warmińsko-mazurskiego. Opis czynników wpływających na funkcjonowanie pomocy społecznej w opinii

kadry kierowniczej ośrodków stanowi istotną perspektywę w próbie określenia tego, co wpływa

pozytywnie na efektywność pracy, oraz tego, jakie są bariery w realizacji skutecznej pomocy społecznej

w gminach wiejskich.

W badaniu ankietowym wzięło udział 66 spośród 67 gminnych ośrodków pomocy społecznej

z województwa (99% zwrotów). Pierwszy blok pytań ankiety dotyczył uczestnictwa kadry GOPS

w szkoleniach oraz opinii dyrektorów/kierowników na temat efektywności odbytych szkoleń.

Wykres nr 2. Ilość OPS z gmin wiejskich, których pracownicy brali udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe w 2013 roku (N=66)

Wykres nr 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe wpłynął na efektywność pracy?” (n=60)

Analizując pozyskane dane zauważyć można, że pracownicy z niemal wszystkich GOPS

w województwie brali udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje. Zdaniem prawie wszystkich

kierowników/dyrektorów, szkolenia wpłynęły pozytywnie na efektywność pracy.

Do szkoleń podnoszących kwalifikacje pracowników OPS zaliczają się studia podyplomowe np.

„Ekonomia Społeczna”, „Asystent rodziny”, „Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej” oraz kursy

zawodowe np. „Specjalizacja II stopnia praca socjalna z osobą i rodziną z problemem przemocy”,

„Organizacja pomocy społecznej”, a także szkolenia, m.in.. „Terapia skoncentrowana na

rozwiązaniach”, „Strategia interwencji kryzysowej jako pierwsza pomoc psychologiczna” 19.

19

W niniejszej części raportu, jako przykładowe kierunki kształcenia i tematy szkoleń podano te, które były organizowane w 2013 roku przez ROPS w województwie warmińsko-mazurskim i realizowane zarówno ze środków własnych Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego jak i ze środków EFS. Szkolenia kierowane do pracowników OPS organizowane są także przez inne instytucje działające w obszarze pomocy społecznej, a także przez firmy szkoleniowe. Ponadto, niekiedy w ramach projektów, w których ośrodek pomocy społecznej bierze udział, przewidziany jest moduł szkoleniowy.


Do szkoleń podnoszących kompetencje społeczne, tzw. miękkich, kierowanych do pracowników

OPS zaliczyć można szkolenia dotyczące komunikacji i budowania zespołu, sposobów radzenia sobie

ze stresem i wypaleniem zawodowym i in.

Liczba ośrodków pomocy społecznej, których pracownicy brali udział w szkoleniach

podnoszących kompetencje społeczne wyniosła 49 tj. pracownicy 74% GOPS, brali udział w tego typu

szkoleniach. Kadra kierownicza ośrodków pozytywnie oceniła wpływ udziału w szkoleniach na

efektywność pracy.

Wykres nr 4. Ilość OPS z gmin wiejskich, z których pracownicy brali udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne w 2013 roku (N=66)

Wykres nr 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne wpłynął na efektywność pracy?”(n=49)

Warto podkreślić, że wartością dodaną uczestnictwa w różnych formach kształcenia, mogącą

przełożyć się na wzrost efektywności pracy ośrodka, jest zyskanie zarówno nowej wiedzy, umiejętności

i kwalifikacji, jak i możliwość wymiany doświadczeń z innymi uczestnikami szkoleń tj. pracownikami

innych OPS, PCPR, PUP oraz innych instytucji i organizacji działających w obszarze pomocy i integracji

społecznej. Uczestnictwo w dobrze zorganizowanych i odpowiadających potrzebom pracowników

szkoleniach, wpływa na polepszenie komunikacji w zespole pracowniczym, lepszą współpracę z innymi

instytucjami, lepszą organizację pracy, wzrost motywacji do pracy oraz dostrzeżenie znaczenia

i celowości wykonywanego zawodu, a także rozwój osobisty i in20.

***

Kolejne z pytań ankiety dotyczyło wykorzystania środków z Europejskiego Funduszu

Społecznego, oraz ich wpływu na efektywność pracy ośrodka.

Odpowiadając na to pytanie, 38 uczestników badania zdecydowanie potwierdziło pozytywny

wpływ wykorzystania funduszy europejskich na pracę ośrodka, 18 badanych potwierdziło pozytywny

20

Por. S. Szykuła Kiedy szkolenia pełnią funkcję motywacyjną? http://kadry.infor.pl/kadry/hrm/szkolenia_i_rozwoj/480856,Kiedy-szkolenia-pelnia-funkcje-motywacyjna.html [dostęp: 2014.07.30].

http://kadry.infor.pl/kadry/hrm/szkolenia_i_rozwoj/480856,Kiedy-szkolenia-pelnia-funkcje-motywacyjna.html



wpływ korzystania ze środków EFS poprzez zaznaczenie odpowiedzi „raczej tak”. W sumie 85%

uczestników badania pozytywnie oceniło wpływ korzystania ze środków EFS na efektywność

funkcjonowania ich instytucji.

Wykres nr 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy w Pana/i opinii wykorzystanie środków EFS w 2013 roku wpłynęło na efektywność pracy Państwa jednostki?” (N=66)

Wysoki wskaźnik gmin wiejskich realizujących projekty EFS w województwie warmińsko-

mazurskim21 w 2013 r. wynoszący 85,07%22, a także utrzymująca się od kilku lat na wysokim poziomie

liczba gmin wiejskich aplikujących o środki europejskie potwierdzają, że GOPS-y zainteresowane są

pozyskiwaniem środków zewnętrznych i postrzegają możliwość korzystania ze środków EFS jako

czynnika wpływającego pozytywnie na funkcjonowanie ośrodka.

***

Próbując opisać to, co wpływa na efektywne funkcjonowanie gminnych ośrodków pomocy

społecznej, ważne jest ustalenie listy najważniejszych czynników warunkujących sprawne

funkcjonowanie tych instytucji i skuteczną realizację zadań. W przypadku ośrodków pomocy społecznej,

podstawę funkcjonowania stanowi szereg ustaw i innych aktów prawnych23. Ponadto dla sprawnego

działania mają znaczenie m.in. organizacja pracy ustalona przez kierującego jednostką, warunki pracy

oferowane pracownikom oraz wachlarz i jakość usług oferowanych klientom ośrodka, a także miejsce

i sposób funkcjonowania GOPS w środowisku lokalnym. W kolejnym pytaniu ankiety zdecydowano się

zbadać stopień ważności poszczególnych czynników mających wpływ na sprawne funkcjonowanie

GOPS oraz poziom ich „realizacji” – wdrożenia.

Uczestnicy badania zostali poproszeni o przypisanie stopnia ważności czynnikom wpływającym

na efektywność pracy gminnego ośrodka pomocy społecznej. Rozkład odpowiedzi na to pytanie

uwidocznił, że większość czynników zaproponowanych przez autorów ankiety, została uznana za

ważne tj. przypisano im wartość 5 – „zdecydowanie ważne” lub wartość 4 na skali ważności i uzyskały

w sumie powyżej 70% wskazań (wszystkie oprócz: „Współpraca OPS z podmiotami III sektora” i „Brak

barier architektonicznych”).

Czynniki, które uzyskały szczególnie wysoką liczbę wskazań respondentów tj. 5 –

„zdecydowanie ważne” to:

„Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych” – 79%,

21

Liczba gmin wiejskich realizujących projekty EFS w województwie warmińsko-mazurskim do liczby gmin w województwie nierealizujących projektów. 22

Zob. strona 14 niniejszego raportu oraz Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna [dostęp 21.07.2014 r.]. W dokumencie Oceny oprócz części opisowej dotyczącej korzystania ze środków EFS przez OPS i PCPR z województwa warmińsko-mazurskiego, znajdują się dane liczbowe za lata 2011-2013 wraz z prognozami (m.in. liczba projektów EFS, środki finansowe z EFS, liczba pracowników zatrudnionych z tych środków). 23

Zob. str. 10 Analiza danych zastanych.


„Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu (samochód, służbowy, komunikacja

publiczna)” – 77%,

„Możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego” – 75%,

„Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi (np. gmina, PUP, PCPR)” – 74%,

„Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry specjalistów (w celu m.in. konsultacji

współpracy na rzecz klienta itp.)” – 67%,

„Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do jego możliwości czasowych” -

64%.

Pełne zestawienie pozyskanych danych zostało zaprezentowane poniżej.

Wykres nr 7. Ocena ważności wybranych czynników dla efektywności pracy GOPS w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej – liczba wskazań (N=66)

Istotnymi uzupełnieniem powyższych danych jest ocena dyrektorów/kierowników pokazująca

poziom realizacji czynników mających znaczenie dla efektywności pracy ośrodka. Analizując zebrane

dane prezentowane poniżej w formie zestawienia, zauważyć można, że żaden z czynników nie jest

realizowany w pełni, przynajmniej w połowie gmin wiejskich.

Do czynników, które uzyskały najniższy stopnień realizacji należały:

„Brak barier architektonicznych” – 48%,

„Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu (samochód, służbowy, komunikacja

publiczna)” – 32%,

„Komfortowe warunki lokalowe” – 24%,

„Współpraca OPS z podmiotami III sektora” – 23 %.


Pełne zestawienie prezentujące poziom realizacji wybranych czynników dla efektywności pracy

w gminnych ośrodkach pomocy społecznej zamieszczono poniżej.

Wykres nr 8. Poziom realizacji wybranych czynników dla efektywności pracy GOPS w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej – liczba wskazań (N=66)

Analizując pozyskane dane, istotne wydaje się aby zestawić czynniki ważne wraz z poziomem

ich realizacji co pokazano na poniższych wykresach uwzględniających liczbę i procent wskazań.

Z danych wynika, że czynniki, które wskazane są jako ważne z puntu widzenia efektywności działań

GOPS, są realizowane w niewielkiej liczbie gmin.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wykres nr 9. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych dla efektywności pracy OPS” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66)

Wykres nr 10. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu (samochód, służbowy, komunikacja publiczna)” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66)

Wykres nr 11. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66)

Wykres nr 12. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi (np. gmina, PUP, PCPR)” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66)

Wykres nr 13. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry specjalistów (w celu m.in. konsultacji współpracy na rzecz klienta itp.)” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66)

Wykres nr 14. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do jego możliwości czasowych” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66)


*** W kolejnym pytaniu, dyrektorzy/kierownicy mieli za zadanie wskazać na skali ważności,

w jakim stopniu zaproponowane w kafeterii czynniki ograniczają efektywność działań w gminnych

ośrodkach pomocy społecznej. Uzyskane odpowiedzi pokazują, że najważniejszymi barierami

ograniczającymi efektywność pracy ośrodka jest „Obciążenie pracownika socjalnego zadaniami”

(„zdecydowanie ważne” wskazało 43 respondentów (65%), a 14 (21%) przypisało temu czynnikowi

wartość „4” na skali ważności), kolejno wskazano „Za mało czasu na prace socjalną”

(41 respondentów (62%) wskazało zdecydowanie ważne, a 15 (23%) wskazało „4” na skali

ważności), następne w kolejności jest „Niskie wynagrodzenie” (58% respondentów wskazało

„zdecydowanie ważne”, a 27% wskazało „4”) oraz „Niespójne przepisy prawa” (53% wskazało „5”

a 20% wskazało „4”).

Wykres nr 15. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Które czynniki Pana/i zdaniem najbardziej ograniczają efektywność działań OPS w Pana/i gminie?” – liczba wskazań (N=66)

Czynnik Ważność

5 -

zdecydowanie

ważne

4 3 21 - zupełnie

nieważne

Obciążenie pracownika socjalnego

zadaniami43 14 7 0 2

Za mało czasu na pracę socjalną 41 15 7 2 1

Niskie wynagrodzenia 38 18 7 2 1

Niespójne przepisy prawa 35 13 10 5 3

Przewaga świadczeń pieniężnych nad pracą

socjalną22 17 20 3 4

Brak superwizji 19 11 15 11 10

Niezadowalająca dostępność otoczenia OPS

na terenie gminy (np. DPS, kluby

samopomocy, świetlice, ośrodki wsparcia)

17 15 17 11 6

Utrudniony przepływ informacji wewnątrz

OPS11 8 13 13 21

Niewystarczająca liczba szkoleń dla

pracowników socjalnych5 8 24 16 13

*** Ważną częścią prezentowanych danych, uzupełniającą dotychczas prezentowane wyniki

badania, jest zbiór odpowiedzi na pytanie otwarte, w którym respondenci mieli wskazać co

w pierwszej kolejności należałoby zmienić aby zwiększyć efektywność działań w OPS. Po zebraniu

danych i pogrupowaniu ich w kategorie, powstała następująca lista postulatów respondentów

w kwestii najpilniejszych zmian w gminnych ośrodkach pomocy społecznej.

Tabela nr 6. Odpowiedzi respondentów dotyczące tego, co w pierwszej kolejności należałoby zmienić, aby zwiększyć efektywność działań pomocy społecznej w gminie – rozkład odpowiedzi na pytania otwarte (N=66)

Lp. Proponowana zmiana Liczba

wskazań Procent wskazań

Opis

1 Zmiany w organizacji pracy pracowników socjalnych – zmiany zakresów obowiązków

28 23%

ograniczenie pracy biurowej, ”zmniejszenie biurokracji”, zwiększenie ilości czasu na pracę z klientem i pracę socjalną, oddzielenie świadczeń pieniężnych od pracy socjalnej, zmniejszenie rejonów pracy i liczby realizowanych zadań pozaustawowych

2 Zatrudnienie większej liczby pracowników socjalnych/zwiększenie

16 22,8% -


Lp. Proponowana zmiana Liczba

wskazań Procent wskazań

Opis

liczby pracowników w OPS

3 Zmiany w przepisach prawnych/ujednolicenie przepisów

13 13,0%

uzyskanie spójności przepisów, ujednolicenie przepisów, nowelizacja ustawy o pomocy społecznej, pomoc w interpretacji przepisów

4 Polepszenie dostępu klientów pomocy społecznej do usług specjalistów

8 10,6%

zwiększenie dostępu do usług m.in. prawnika, psychologa, pedagoga, doradcy zawodowego, animatora społecznego, psychiatry oraz do poradni rodzinnych i placówek wsparcia

5 Zwiększenie wynagrodzeń dla pracowników socjalnych/zmiana systemu wynagradzania

8 6,5% podwyższenie wynagrodzeń, stworzenie systemu płacowego, wynagradzanie powiązane z ilością wykonywanej pracy

6 Poprawa warunków lokalowych OPS 8 6,5%

powiększenie lokalu, stworzenie świetlicy, zniwelowanie barier architektonicznych, polepszenie warunków pracy pracowników socjalnych

7 Zwiększenie środków finansowych na funkcjonowanie OPS

7 6,5% zwiększenie środków na realizację zadań własnych OPS

8 Polepszenie dostępu pracownika socjalnego do środków transportu

7 5,7% lepszy dostęp do samochodu służbowego

9 Dokonanie zmian na lokalnym rynku pracy

6 5,7% stworzenie miejsc pracy, likwidacja szarej strefy

10 Zmiana metod pracy z klientami pomocy społecznej na bardziej efektywne

5 4,9%

ograniczenie możliwości składania fałszywych oświadczeń, zastosowanie konsekwencji wobec klientów niepodejmujących działań w celu przezwyciężenia swojej trudnej sytuacji, realizacja działań mających na celu zwiększenie motywacji klientów pomocy społecznej

11 Zwiększenie prestiżu zawodu pracownika socjalnego i polepszenie wizerunku pomocy społecznej

4 4,1% -

12 Podniesienie kwalifikacji pracowników socjalnych

4 3,3% superwizja, kształcenie kadry ośrodka

13 Polepszenie współpracy OPS z innymi instytucjami na terenie gminy

4 3,3% -

14 Inne 6 3,3%

m.in. zapewnienie telefonu służbowego, umiejętność formułowania diagnozy, zwiększenie zasobów mieszkaniowych gminy

SUMA 123* 100%

* Liczba odpowiedzi na pytanie otwarte. Każdy respondent mógł wskazań dowolną liczbę proponowanych zmian. 9 respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie, przeważnie proponowano 2-3 zmiany, najwyższa liczba proponowanych zmian to 7.

Można stwierdzić, że powyższe propozycje zmian, które podali badani dyrektorzy/kierownicy

stanowią gotowe propozycje do wdrożenia, które także mogą stać się podstawą do pogłębionych

analiz związanych z badaniami nad problemami, stojącymi na przeszkodzie efektywnej pracy GOPS.

***

W niniejszym badaniu podjęto również próbę sportretowania pracownika socjalnego poprzez

poproszenie respondentów o wskazanie tych cech pracownika socjalnego, które są niezbędne

do efektywnej pracy z klientem. Pytanie miało charakter półotwarty: respondenci mogli wskazać do

3 cech, w tym dopisać swoje propozycje.


Dane zebrane w niniejszym pytaniu pokazują tzw. kompetencje miękkie uszeregowane od

najważniejszych, których obecność zdaniem dyrektorów/kierowników GOPS, przekłada się na

efektywność pracy z klientem.

Poniższa lista posłużyć może, jako punkt odniesienia podczas zatrudniania nowych

pracowników socjalnych w GOPS. Potwierdzenie u kandydata na pracownika socjalnego obecności

pewnych cech osobowości i sposobów działania, pożądanych na tym stanowisku, przyczynić się

może do skompletowania jak najlepszej kadry w ośrodku, posiadającej odpowiednie umiejętności

i kompetencje miękkie24.

Poniższy katalog, stanowi także podstawę do stworzenia programów szkoleń kierowanych do

pracowników socjalnych, podczas których odbędzie się nauka i trening odpowiednich postaw

i sposobów działania przekładających się na efektywność pracownika podczas pracy w OPS.

Tabela nr 7. Cechy pracownika socjalnego niezbędne do efektywnej pracy z klientem (N=66)

Lp. Cechy pracownika socjalnego niezbędne do efektywnej pracy

z klientem Liczba

wskazań Procent

1 Konsekwencja w działaniu 37 19%

2 Umiejętność współpracy 30 15%

3 Umiejętność podejmowania decyzji 24 12%

4 Umiejętność słuchania 22 11%

5 Odporność na stres 22 11%

6 Umiejętność formułowania diagnozy 20 10%

7 Umiejętność rozwiązywania konfliktów 15 8%

8 Zdolność odczuwania empatycznego 10 5%

9 Asertywność 6 3%

10 Umiejętność negocjacji 4 2%

11 Umiejętność nawiązywania kontaktów 4 2%

12 Dobra organizacja pracy 1 1%

13 Dobra znajomość warsztatu pracy pracownika socjalnego* 1 1%

14 Chęć niesienia pomocy* 1 1%

SUMA 197** 100% * Cechy dodane przez respondentów w kategorii „inne, jakie?”.

** Liczba wskazań nie sumuje się do 66, ponieważ każdy z respondentów mógł wskazać do 3 cech, w tym dopisać swoje typy.

Powiązanie kompetencji miękkich pracowników z zagadnieniem efektywności pracy ma

bardzo istotne znaczenie, ponieważ określone zachowania pracowników socjalnych z pewnością

przekładają się na efektywność pracy socjalnej – tj. na skuteczniejsze rozwiązanie problemów

klientów ośrodka, a także (być może) warunkują sukces zawodowy w zawodzie pracownika

socjalnego. Ponadto efektywne działanie pojedynczych członków zespołu pracowniczego przekłada

się na ostateczny wynik pracy OPS25.

24

M.Kwiatkowska, Jak poprawić skuteczność procesów rekrutacyjnych http://kadry.infor.pl/kadry/hrm/rekrutacja/658437,Jak-poprawic-skutecznosc-procesow-rekrutacyjnych.html [dostęp: 4.08.2014 r.] 25

Dla porównania, warto przytoczyć dane, zebrane w tym w badaniu pt. „Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych z terenu województwa warmińsko-mazurskiego” zrealizowanym przez Obserwatorium Integracji Społecznej w 2011 roku. W 9 wywiadach indywidulanych z dyrektorami/kierownikami OPS i PCPR z województwa zadano pytanie: „Jakie cechy szczególnie Pani/Pan ceni u pracownika socjalnego?” i uzyskano następujący katalog cech pracowników socjalnych: otwartość, wewnętrzne ciepło, zrozumienie drugiego człowieka, empatia, wyrozumiałość, komunikatywność, kreatywność, samodzielność, operatywność, umiejętność wysłuchania, asertywność, śmiałość, rozsądność, zaangażowanie, poświęcenie, doświadczenie życiowe, terminowość wykonywania zadań, wiedza interdyscyplinarna. Raport pt. Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych z terenu województwa warmińsko-mazurskiego, Olsztyn 2011, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/obserwatorium-integracji-spolecznej/badania-i-analizy [dostęp 5.08.2014 r.]. Więcej wyników badań dot. pracowników socjalnych znaleźć można [w:] D.Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego. Studium socjologiczne, Wyd. Śląsk, Katowice 2006; M.Rymsza Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce. Między służbą społeczną a urzędem, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012 r.

http://kadry.infor.pl/kadry/hrm/rekrutacja/658437,Jak-poprawic-skutecznosc-procesow-rekrutacyjnych.html


http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/obserwatorium-integracji-spolecznej/badania-i-analizy


Wnioski i rekomendacje

Dane z niniejszego badania ankietowego stanowią postawę do wyciągnięcia wniosków

i sformułowania rekomendacji, które mogą stać się przydatne do wdrożenia zmian mających na celu

poniesienie efektywności ośrodków pomocy społecznej w gminach wiejskich.

Lp. Wniosek Rekomendacja

1

Pracownicy większości ośrodków pomocy

społecznej w gminach wiejskich województwa

warmińsko-mazurskiego uczestniczyli w 2013 r.

w szkoleniach podnoszących kwalifikacje

zawodowe (91% GOPS) oraz w szkoleniach

podnoszących kompetencje społeczne (74%

GOPS). Kadra kierownicza większości gminnych

ośrodków pomocy społecznej oceniła, że udział w

ww. szkoleniach wpłynął pozytywnie na

efektywność pracy (97% respondentów –

pozytywnie oceniło szkolenia podnoszące

kwalifikacja zawodowe, 80% – oceniło pozytywnie

szkolenia podnoszące kompetencje społeczne).

Rekomenduje się kontynuację działań

w zakresie podnoszenia kwalifikacji

zawodowych oraz rozwijania kompetencji

społecznych pracowników GOPS poprzez

badanie bieżących potrzeb szkoleniowych,

organizację szkoleń oraz monitorowanie

ich jakości i przydatności.

2

Wskaźnik specjalizacji z organizacji pomocy

społecznej kadry kierowniczej w gminach wiejskich

województwa warmińsko-mazurskiego wyniósł

w 2013 r. 89% i był o 6,54 punkty procentowe

niższy niż w gminach miejskich i o 2,5 punktu

procentowego niższy niż w gminach miejsko-

wiejskich.

Rekomenduje się systematyczne

podwyższanie kwalifikacji kadry

kierowniczej GOPS oraz monitorowanie

wysokości wskaźnika specjalizacji

z organizacji pomocy społecznej kadry

kierowniczej w gminach wiejskich.

3

85% gmin wiejskich w województwie warmińsko-

mazurskim realizowało w 2013 r. projekty EFS

z zakresu pomocy i integracji społecznej. Kadra

kierownicza większości gminnych ośrodków

pomocy społecznej z województwa warmińsko-

mazurskiego (85%) oceniła, że wykorzystanie

środków EFS wpłynęło pozytywnie na efektywność

pracy ich jednostek.

Rekomenduje się dalsze zaangażowanie

gmin wiejskich w realizację projektów

finansowanych ze środków europejskich

(w nowej perspektywie finansowej 2014-

2020) oraz zachęcanie do wnioskowania

o środki europejskie gminy i ośrodki, które

przejawiają mniejsze zaangażowanie w

tym zakresie.

4

Czynniki, które zostały uznane za „zdecydowanie

ważne” dla efektywności pracy gminnych ośrodków

pomocy społecznej, zostały jednocześnie

wskazane jako te, które nie są realizowane

w większości ośrodków, są to:

- większy budżet GOPS na realizację zadań

ustawowych,

- dostęp pracownika socjalnego do środków

transportu (samochód służbowy, komunikacja

Rekomenduje się podjęcie działań

mających na celu zwiększenie realizacji

czynników wskazanych, jako istotne dla

efektywności pracy gminnych ośrodków

pomocy społecznej i monitorowanie

wdrażanych zmian, m.in.:

- pozyskiwanie środków z różnych źródeł

na potrzeby realizacji działań w zakresie

wsparcia klientów pomocy społecznej



publiczna),

- możliwość rozwoju zawodowego pracownika

socjalnego,

- współpraca GOPS z innymi instytucjami

samorządowymi (np. urząd gminy, PUP, PCPR),

- łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry

specjalistów (w celu m.in. konsultacji współpracy

na rzecz klienta itp.),

- dopasowanie zakresu obowiązków pracownika

socjalnego do jego możliwości czasowych.

***

Zmiany, które zwiększyłyby efektywność działań

pomocy społecznej w gminie (proponowane przez

największą liczbę respondentów) to:

- zatrudnienie większej liczby pracowników

socjalnych/zwiększenie liczby pracowników

w GOPS,

- zmiany w przepisach prawnych/ujednolicenie

przepisów,

- polepszenie dostępu klientów pomocy społecznej

do usług specjalistów,

- zwiększenie wynagrodzeń dla pracowników

socjalnych/zmiana systemu wynagradzania.

(np. z EFS),

- promowanie współpracy

międzyinstytucjonalnej jako jednego z

elementów zwiększających efektywność

pracy ośrodków,

- podnoszenie kwalifikacji zawodowych

i umiejętności społecznych kadry GOPS,

- zwiększanie dostępności pracowników

socjalnych do specjalistycznej kadry (np.

psychologów, doradców zawodowych,

prawników),

- zwiększenie zatrudnienia w ośrodkach,

które pozwoli odciążyć pracowników

i dostosować zakresy obowiązków do

rzeczywistych możliwości czasowych

i organizacyjnych.

5

Barierami najbardziej ograniczającymi efektywność

pracy ośrodka jest:

- obciążenie pracownika socjalnego zadaniami,

- niewystarczająca ilość czasu na pracę socjalną,

- niskie wynagrodzenie,

- niespójne przepisy prawa.

Rekomenduje się minimalizowanie barier

ograniczających efektywną pracę

gminnych ośrodków pomocy społecznej

poprzez rozwiązania związane z

zarządzaniem wewnątrz jednostki (np.

zatrudnianie stażystów i wolontariuszy,

zmiany organizacji pracy) oraz

pozyskiwanie dodatkowych/zewnętrznych

środków finansowych na realizację zadań

z zakresu pomocy i integracji społecznej

(np. z EFS).

Rekomenduje włączanie kadry GOPS

w konsultacje projektów ustaw i

wnioskowanie o potrzebne zmiany

(poprzez własną reprezentację interesów

na poziomie krajowym).

6

Cechy pracownika socjalnego niezbędne do

efektywnej pracy z klientem (wskazane przez

największą liczbę respondentów):

- konsekwencja w działaniu,

- umiejętność współpracy,

Rekomenduje się uwzględnienie w planach

szkoleń podwyższających kompetencje

społeczne pracowników gminnych

ośrodków pomocy społecznej, treningu

umiejętności i zachowań niezbędnych do



- umiejętność podejmowania decyzji,

- umiejętność słuchania,

- odporność na stres,

- umiejętność formułowania diagnozy.

efektywnej pracy z klientem (w tym

monitoring skuteczności realizowanych

szkoleń i ewentualne doradztwo

poszkoleniowe dla uczestników).

Powyższe wnioski i rekomendacje zostaną uzupełnione oraz poszerzone w 2 części

niniejszego raportu zawierającego analizę danych jakościowych z wywiadów z przedstawicielami

samorządów gminnych.


Spis tabel, wykresów i map Tabela nr 1. Struktura badanej populacji, struktura badanej próby w badaniu CAWI i uzyskany poziom zwrotów

w badaniu w województwie warmińsko-mazurskim ......................................................................................................... 7

Tabela nr 2. Charakterystyka badanej próby – staż pracy uczestników badania z gmin wiejskich województwa

warmińsko-mazurskiego na stanowisku dyrektora/kierownika ośrodka pomocy społecznej (N=66) ............................... 7

Tabela nr 3. Charakterystyka badanej próby – wielkość gmin wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim,

w których znajdują się gminne ośrodki pomocy społecznej biorące udział w badaniu (N=66) ........................................ 7

Tabela nr 4. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w ośrodkach pomocy społecznej w gminach wiejskich

województwa warmińsko-mazurskiego biorących udział w badaniu (N=66) .................................................................... 8

Tabela nr 5. Gminy o najwyższym odsetku ludności pobierającej świadczenia z tytułu dominujących powodów

przyznawania pomocy społecznej w roku 2013 ............................................................................................................. 11

Tabela nr 6. Odpowiedzi respondentów dotyczące tego, co w pierwszej kolejności należałoby zmienić, aby zwiększyć

efektywność działań pomocy społecznej w gminie – rozkład odpowiedzi na pytania otwarte (N=66) ........................... 21

Tabela nr 7. Cechy pracownika socjalnego niezbędne do efektywnej pracy z klientem (N=66) .................................... 23

*** Wykres nr 1. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w badanych ośrodkach pomocy społecznej

z województwa warmińsko-mazurskiego (ogółem 843 etaty). (N=66) ............................................................................. 8

Wykres nr 2. Ilość OPS z gmin wiejskich, których pracownicy brali udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje

zawodowe w 2013 roku (N=66) ..................................................................................................................................... 15

Wykres nr 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej

w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe wpłynął na efektywność pracy?” (n=60) .................................... 15

Wykres nr 4. Ilość OPS z gmin wiejskich, z których pracownicy brali udział w szkoleniach podnoszących kompetencje

społeczne w 2013 roku (N=66) ...................................................................................................................................... 16

Wykres nr 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej

w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne wpłynął na efektywność pracy?”(n=49) .................................... 16

Wykres nr 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy w Pana/i opinii wykorzystanie środków EFS w 2013 roku wpłynęło

na efektywność pracy Państwa jednostki?” (N=66) ....................................................................................................... 17

Wykres nr 7. Ocena ważności wybranych czynników dla efektywności pracy GOPS w opinii dyrektorów/kierowników

gminnych ośrodków pomocy społecznej – liczba wskazań (N=66) ............................................................................... 18

Wykres nr 8. Poziom realizacji wybranych czynników dla efektywności pracy GOPS w opinii dyrektorów/kierowników

gminnych ośrodków pomocy społecznej – liczba wskazań (N=66) ............................................................................... 19

Wykres nr 9. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych

dla efektywności pracy OPS” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) ........ 20

Wykres nr 10. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu

(samochód, służbowy, komunikacja publiczna)” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy

społecznej (N=66) .......................................................................................................................................................... 20

Wykres nr 11. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Możliwość rozwoju zawodowego pracownika

socjalnego” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) .................................... 20

Wykres nr 12. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi

(np. gmina, PUP, PCPR)” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej (N=66) .............. 20

Wykres nr 13. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry

specjalistów (w celu m.in. konsultacji współpracy na rzecz klienta itp.)” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych

ośrodków pomocy społecznej (N=66) ............................................................................................................................ 20

Wykres nr 14. Poziom ważności i poziom realizacji czynnika: „Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika

socjalnego do jego możliwości czasowych” w opinii dyrektorów/kierowników gminnych ośrodków pomocy społecznej

(N=66) ............................................................................................................................................................................ 20

Wykres nr 15. Rozkład odpowiedzi na pytanie: „Które czynniki Pana/i zdaniem najbardziej ograniczają efektywność

działań OPS w Pana/i gminie?” – liczba wskazań (N=66) ............................................................................................. 21 ***

Mapa nr 1. Mapa województwa warmińsko-mazurskiego pokazująca rozmieszczenie 67 gmin wiejskich.................... 10


Bibliografia 1. J. Karney, Człowiek i praca, [w:] „Wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy”,

Międzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 1998.

2. M. Kwiatkowska, Jak poprawić skuteczność procesów rekrutacyjnych?,

http://kadry.infor.pl/kadry/hrm/rekrutacja/658437,Jak-poprawic-skutecznosc-procesow-

rekrutacyjnych.html.

3. Ocena zasobów pomocy społecznej na rok 2013 dla województwa warmińsko-mazurskiego,

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-

Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-

spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna.

4. A. Olech, A. Sobczak, Jakość i organizacja pracy w ośrodkach pomocy społecznej, IRSS

Warszawa 2011, http://irss.pl/2011/06/raporty-i-publikacje-poprojektowe-irss/ [dostęp: 21.07.2014

r.].

5. Projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych

ustaw http://www.mpips.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnych/projekty-ustaw/pomoc-

spoleczna/projekt-zalozen-projektu-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-pomocy-spolecznej-oraz-

niektorych-innych-ustaw-/.

6. A. Hryniewiecka (red.), Różne wymiary skuteczności w pomocy społecznej, IRSS, Warszawa

2013.

7. M. Rymsza, Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce. Między służbą społeczną a urzędem,

Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.

8. Sytuacja zawodowa pracowników socjalnych z terenu województwa warmińsko-mazurskiego,

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-

Mazurskiego, Olsztyn 2011, http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/obserwatorium-

integracji-spolecznej/badania-i-analizy.

9. S. Szykuła, Kiedy szkolenia pełnią funkcję motywacyjną?

http://kadry.infor.pl/kadry/hrm/szkolenia_i_rozwoj/480856,Kiedy-szkolenia-pelnia-funkcje-

motywacyjna.html.

10. D. Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego. Studium socjologiczne, Wyd.

Śląsk, Katowice 2006.

11. Z. Woźniak, Jakość w pomocy społecznej – możliwości i ograniczenia pomiaru, [w:] „Efektywność,

skuteczność i jakość działań w pomocy społecznej”, Poznań: MOPR 2005.



http://irss.pl/2011/06/raporty-i-publikacje-poprojektowe-irss/

http://www.mpips.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnych/projekty-ustaw/pomoc-spoleczna/projekt-zalozen-projektu-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-pomocy-spolecznej-oraz-niektorych-innych-ustaw-/








Aneks nr 1. Lista wskaźników

Uwagi ogólne:

1. Dane dotyczące liczby mieszkańców z GUS.

2. wskaźniki dotyczą tylko i wyłącznie gmin wiejskich z województwa warmińsko-mazurskiego.

Lp. Wskaźnik Status26 Źródło Wielkość (2013 r.)

Dane dodatkowe/pomocnicze

1 Wskaźnik natężenia korzystania z pomocy społecznej (liczba osób w rodzinach do ogólnej liczby mieszkańców)

obowiązkowy OZPS/GUS 22,82% liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w gminach wiejskich – 94.981 liczba mieszkańców gmin wiejskich – 416.287 (GUS)

2 Wskaźnik liczby osób długotrwale korzystających z pomocy społecznej (liczba osób długotrwale korzystających ze świadczeń/liczba osób, którym przyznano świadczenie)*100%

obowiązkowy OZPS 51,41% liczba osób długotrwale korzystających ze świadczeń w gminach wiejskich – 24.180 liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach wiejskich – 47.035

3 Wskaźnik wykształcenia pracowników socjalnych (liczba pracowników socjalnych posiadających wyższe wykształcenie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%

obowiązkowy OZPS 65,87% liczba pracowników socjalnych posiadających wyższe wykształcenie w gminach wiejskich – 193 liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 293

4 Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych z pomocy społecznej I stopnia (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I st. w zawodzie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%

obowiązkowy OZPS 32,08% liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I st. w zawodzie w gminach wiejskich – 94 liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 293

5 Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych z pomocy społecznej II stopnia (liczba pracowników

obowiązkowy OZPS 13,31% liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II st. w zawodzie w gminach wiejskich – 39 liczba wszystkich pracowników

26

Wskaźniki mające status „obowiązkowy” są prezentowane i analizowane we wszystkich raportach regionalnych, prezentacja i analiza wskaźników „dowolnych” nie jest w raportach obligatoryjna.




socjalnych posiadających specjalizację II st. w zawodzie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%;-

socjalnych w gminach wiejskich – 293

6 Wskaźnik specjalizacji z organizacji pomocy społecznej kadry kierowniczej (liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej/liczba wszystkich osób z kadry kierowniczej)*100%

dowolny OZPS 89,61% liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej – 69 liczba wszystkich osób z kadry kierowniczej – 77

7 Wskaźnik dostępności kadry pracy socjalnej (liczba pracowników socjalnych/liczba mieszkańców)*2000 mieszkańców

obowiązkowy OZPS GUS

1,41 (OZPS) liczba pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 293 liczba mieszkańców w gminach wiejskich – 416.287

8 Wskaźnik pomocy pieniężnej (liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne/liczba osób, którym przyznano świadczenie OGÓŁEM)*100%

obowiązkowy MPiPS-03 54,14% liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne w gminach wiejskich – 25.652 liczba osób, którym przyznano świadczenie OGÓŁEM w gminach wiejskich – 47.377

9 Wskaźnik kontraktu socjalnego (liczba osób objętych kontraktem socjalnym/liczba osób, którym przyznano świadczenie)*100%

dowolny OZPS 3,46% liczba osób objętych kontraktem socjalnym w gminach wiejskich – 1.629 liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach wiejskich – 47.035

10 Wskaźnik odmów z powodu braku środków (liczba decyzji odmownych z powodu braku środków/liczba decyzji odmownych)*100%

dowolny OZPS 19,86% liczba decyzji odmownych z powodu braku środków w gminach wiejskich – 418 liczba decyzji odmownych w gminach wiejskich – 2.105

11 Wskaźnik realizacji projektów EFS w gminach wiejskich (liczba gmin wiejskich realizujących projekty EFS/do wszystkich gmin wiejskich)*100%

obowiązkowy OZPS/GUS 85,07% liczba gmin wiejskich – 67 liczba gmin wiejskich realizujących projekty EFS – 57

12 Wskaźnik realizacji obowiązkowy OZPS/GUS 84,48% liczba gmin w województwie – 116




projektów EFS w gminach (liczba gmin realizujących projekty EFS/ogólna liczba gmin w województwie

liczba gmin realizujących projekty EFS – 98


Aneks nr 2. Narzędzie badawcze – kwestionariusz ankiety

Kwestionariusz ankiety

Szanowni Państwo, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w ramach projektu systemowego Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, realizuje badanie dotyczące efektywności pomocy społecznej w gminach wiejskich. Ankieta skierowana jest do Kierowników/Dyrektorów Ośrodków Pomocy Społecznej z gmin wiejskich. Zależy nam na poznaniu Państwa opinii na temat wykonywanej pracy i czynników wpływających na realizację postawionych przed Państwem zadań. Prosimy o szczere odpowiedzi, uzyskane informacje są poufne i posłużą wyłącznie do celów badawczych i analiz statystycznych. Wszystkie pytania w poniższej ankiecie dotyczą roku 2013. W poniższym kwestionariuszu ankiety pojęcie „efektywności” jest rozumiane jako rezultat podjętych działań, opisany relacją uzyskanych efektów do poniesionych nakładów. 1. Czy pracownicy ośrodka pomocy społecznej w ciągu ostatniego roku brali udział w szkoleniach

podnoszących kwalifikacje zawodowe? a) tak b) nie (przejdź do pyt. 3)

2. Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej w szkoleniach podnoszących

kwalifikacje zawodowe wpłynął na efektywność pracy Państwa jednostki?

a) zdecydowanie tak

b) raczej tak

c) ani tak ani nie

d) raczej nie

e) zdecydowanie nie

3. Czy pracownicy ośrodka pomocy społecznej w ciągu ostatniego roku brali udział w szkoleniach

podnoszących kompetencje społeczne?

a) tak

b) nie (przejdź do pyt. 5)

4. Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka w szkoleniach podnoszących kompetencje

społeczne wpłynął na efektywność pracy Państwa jednostki?

a) zdecydowanie tak

b) raczej tak

c) ani tak ani nie

d) raczej nie

e) zdecydowanie nie

5. Czy w Pana/i opinii wykorzystanie środków EFS w 2013 roku wpłynęło na efektywność pracy

Państwa jednostki?

a) zdecydowanie tak

b) raczej tak

c) ani tak ani nie

d) raczej nie


e) zdecydowanie nie

f) nie dotyczy

6. W jakim stopniu poniższe czynniki są istotne dla efektywności pracy Państwa ośrodka, a w jakim

stopniu były faktycznie realizowane w 2013 roku? Proszę zaznaczyć na skali od 1 do 5, gdzie 1

oznacza zupełnie nieważne/ nierealizowane, a 5 oznacza zdecydowanie ważne/ realizowane.

Pytanie Stopień ważności Poziom realizacji

Brak barier architektonicznych w budynku 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Komfortowe warunki lokalowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry specjalistów

(w celu m.in. konsultacji, współpracy na rzecz klienta itp.) 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu

(samochód służbowy, komunikacja publiczna) 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do jego

możliwości czasowych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Możliwość awansu pracownika socjalnego 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Udział pracownika socjalnego w podejmowaniu decyzji w sprawach

organizacji pracy w ośrodku 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Optymalne wydawanie środków finansowych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Dostęp do potrzebnej infrastruktury społecznej na terenie gminy

(np. szkolne sale gimnastyczne, pomieszczenia domu kultury, świetlica) 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi

(np. gmina, PUP, PCPR) 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Współpraca OPS z podmiotami III sektora 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Uczestnictwo OPS w projektach współfinansowanych ze środków EFS 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

7. Które czynniki Pana/i zdaniem najbardziej ograniczają efektywność działania OPS w Pana/i

gminie? Proszę zaznaczyć na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza zupełnie nieważne, a 5

zdecydowanie ważne.

Niespójne przepisy prawa 1 2 3 4 5

Obciążenie pracownika socjalnego zadaniami 1 2 3 4 5

Niewystarczająca liczba szkoleń dla pracowników socjalnych 1 2 3 4 5

Brak superwizji 1 2 3 4 5

Utrudniony przepływ informacji wewnątrz OPS 1 2 3 4 5

Niezadowalająca dostępność otoczenia OPS na terenie gminy (np. DPS, kluby samopomocy, świetlice, ośrodki wsparcia)

1 2 3 4 5

Niskie wynagrodzenia 1 2 3 4 5

Przewaga świadczeń pieniężnych nad pracą socjalną 1 2 3 4 5

Za mało czasu na pracę socjalną 1 2 3 4 5

Inne, jakie……………………………………………………………. 1 2 3 4 5

8. Z wymienionych poniżej cech i umiejętności pracownika socjalnego proszę wskazać trzy,

które Pana/i zdaniem są niezbędne do efektywnej pracy z klientem?

a) konsekwencja w działaniu

b) umiejętność współpracy

c) umiejętność słuchania

d) umiejętność podejmowania decyzji

e) umiejętność rozwiązywania konfliktów

f) umiejętność nawiązywania kontaktów

g) umiejętność formułowania diagnozy


h) umiejętność negocjacji

i) odporność na stres

j) asertywność

k) zdolność odczuwania empatycznego

l) inne, jakie? …………………………………………………………………………………

9. Proszę wskazać, co w pierwszej kolejności według Pana/i należałoby zmienić, aby zwiększyć

efektywność działań pomocy społecznej w Pana/i gminie?

……………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………….………………………

METRYCZKA

1. Ile lat zajmuje Pan/i stanowisko kierownika/dyrektora OPS?

....................................... lat

2. Wielkość gminy

a) do 5 tys. mieszkańców

b) powyżej 5 do10 tys. mieszkańców

c) powyżej 10 do 15 tys. mieszkańców

d) powyżej 15 do 20 tys. mieszkańców

e) powyżej 20 tys. mieszkańców

3. Liczba etatów w OPS ……………………

a) w tym liczba etatów pracowników socjalnych …………………………………..

4. Liczba klientów pomocy społecznej (stan na 31.12.2013r.) …………………………

Osoba do kontaktu w sprawie ankiety

imię i nazwisko ..................................... e-mail .................................................... telefon ...................................................

Bardzo dziękujemy za poświęcony czas i uwagę.

Jednocześnie przypominamy, że udzielone przez Państwa odpowiedzi zostaną wykorzystane jedynie do celów badawczych i opracowań statystycznych.

Documents

RAPORT Z BADANIA: EFEKTYWNOŚĆ ... - efs.2007-2013.gov.pl · Wyniki badania jakościowego, tj. prezentacja danych z badania fokusowego przeprowadzonego ... Jakość i organizacja