Raport ZBP-FINAL Banki w absorpcji środków...3. Identyfikacja i analiza utrudnień związanych z bezpośrednią obsługą projektów współfinansowanych ze środków unijnych

Rola banków w procesach absorpcji środków unijnych w Polsce

- ocena, perspektywy i rekomendacje na lata 2014-2020

Opracował zespół w składzie:

IBnGR:

dr Marta Penczar dr Błażej Lepczyński Monika Liszewska Piotr Górski Związek Banków Polskich: (Zespół ds. Programów Publicznych i Środowisk Gospodarczych) Arkadiusz Lewicki Piotr Matwiej Raport powstał także dzięki życzliwości banków uczestniczących, w ramach ZBP,w badaniu ankietowym: Bank Handlowy w Warszawie S.A., Bank Millennium S.A., BGŻ S.A., BOŚ S.A., Bank Polskiej Spółdzielczości S.A., BRE Bank S.A., BZ WBK S.A., DnBNord Polska S.A., FM Bank S.A., Pekao S.A., PKO BP S.A., Raiffeisen Bank Polska S.A., SGB-Bank S.A., Kredyt Bank, BPH S.A.,ING Bank Śląski S.A. , BGK. © ZBP Wszelkie prawa zastrzeżone. Powyższa publikacja jest objęta prawami autorskimi i nie może być kopiowana, publikowana i rozprowadzana w żadnej formie bez pisemnej zgody ZBP. Zezwala się na cytowanie fragmentów publikacji pod warunkiem podania źródła pochodzenia.

Gdańsk/Warszawa 2012

Rola banków w absorpcji funduszy unijnych w Polsce – ocena i perspektywy

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową – Związek Banków Polskich

2

Spis treści

SŁOWNICZEK: .......................................................................... 4

Rekomendacje dotyczące struktury finansowania w przyszłej perspektywie budżetowej 2014-2020 ............................................ 8

1. Synteza wyników badania „Rola banków w absorpcji funduszy unijnych w Polsce – ocena i perspektywy” .................................... 12

2. Udział banków w systemie dystrybucji środków unijnych w Polsce w latach 2007-2012 ................................................................... 16

2.1. Rola banków w rynku finansowania projektów wspartych ze środków unijnych (kredyty pomostowe, kredyty na sfinansowanie wkładu własnego, gwarancje w PROW) ......................................................................................................... 16

2.2. Rola banków w finansowaniu projektów z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej i pokrewnych (np. środki JEREMIE, JESSICA, kredyt technologiczny, PROGRESS, RSFF-7PR,CIP, itp.) ........................................................ 24

2.3. Ocena stopnia dopasowania oferty bankowej do potrzeb beneficjentów pomocy unijnej ................................................................................................................. 36

3. Identyfikacja i analiza utrudnień związanych z bezpośrednią obsługą projektów współfinansowanych ze środków unijnych ...................... 41

4. Perspektywy i możliwości rozwoju rynku bankowych instrumentów finansujących projekty unijne – wnioski i rekomendacje dla regulatorów i dla sektora bankowego. ........................................................... 54

4.1. Mapa planowanych nowych instrumentów finansowych i stan prac nad nowymi instrumentami zwrotnymi w okresie 2014-2020 .......................................... 54

4.2. Zapotrzebowania na finansowanie z banków w kontekście luki finansowej w Polsce ................................................................................................................................. 62

4.3 Kluczowe aspekty systemu dystrybucji środków unijnych w przyszłej perspektywie finansowej ................................................................................................ 69

Spis rysunków i tabel .............................................................. 83



3

Związek Banków Polskich to największa samorządowa organizacja zrzeszająca banki w Polsce i jedna z najprężniej działających organizacji samorządu bankowego w krajach Unii Europejskiej. ZBP powstał w 1991r. na podstawie ustawy o izbach gospodarczych z 30 maja 1989 roku. Misją ZBP jest działanie na rzecz tworzenia warunków zrównoważonego rozwoju polskiego sektora bankowego, wspierania przez banki wzrostu gospodarczego kraju oraz jednolitego europejskiego rynku usług finansowych i wzmacniania roli polskich banków. Członkostwo w ZBP ma charakter dobrowolny i obejmuje banki działające na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej, utworzone i działające na podstawie polskiego prawa. Do Związku Banków Polskich należy łącznie 107 banków komercyjnych, instytucji kredytowych oraz banków spółdzielczych, których aktywa obejmują ponad 95% sektora bankowego w Polsce. ZBP aktywnie uczestnicy w pracach na rzecz udziału sektora bankowego w procesach efektywnej absorpcji środków zagranicznych w Polsce. Związek reprezentuje środowisko bankowe w parlamencie oraz w kilkudziesięciu gremiach monitoringowych, konsultacyjnych i roboczych w zakresie wszystkich polityk UE, zarówno na poziomie unijnym, krajowym, jak i regionalnym. Przedstawiciel izby zasiada m.in. w Komitecie Koordynacyjnym Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia przy Prezesie Rady Ministrów RP. W 2007r. z inicjatywy ZBP powstała Koalicja Polskich Środowisk Finansowych na Rzecz Absorpcji Środków UE w Polsce zrzeszająca reprezentatywne organizacje sześciu środowisk finansowych uwzględnianych w systemie absorpcji środków UE. Od 2007r. przy ZBP działa także Krajowy Punkt Kontaktowy Programy na rzecz konkurencyjności i innowacji na lata 2007-2013 (CIP) dla polskiego rynku finansowego.

IBnGR jest pozarządową, niezależną instytucją naukowo-badawczą zajmującą się gospodarką i polityką państwa. W ramach IBnGR działa obszar badawczy „Bankowość i rynki finansowe”. Zespół współpracuje z czołowymi ekspertami i instytucjami działającymi w Polsce oraz zagranicą. Odbiorcami wykonywanych raportów i ekspertyz są instytucje finansowe oraz instytucje publiczne i pozarządowe. Zespół „Bankowość i rynki finansowe” zajmuje się analizą i oceną: perspektyw rozwoju bankowości i rynków finansowych – prognozy 5-letnie (w tym biznes i ryzyko w bankowości detalicznej i korporacyjnej, rynki finansowe oraz prognozy makroekonomiczne); pozycji konkurencyjnej instytucji finansowych na tle najważniejszych konkurentów krajowych i zagranicznych (pozycja finansowa banków z punktu widzenia wartości dla akcjonariuszy, ocena pozycji banków na rynku bankowości detalicznej i korporacyjnej, consumerfinance); wpływu rozwiązań legislacyjnych na funkcjonowanie rynków finansowych (m.in. ekonomiczne skutki wprowadzenia upadłości konsumenckiej w Polsce, skutki wprowadzenia ograniczeń w zakresie udzielania walutowych kredytów mieszkaniowych dla ludności).



4

SŁOWNICZEK:

Beneficjent/beneficjent ostateczny -osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, która na mocy umowy o dofinansowanie korzysta z publicznych środków wspólnotowych

CIP- Competitiveness and Innovation Framework Programme - Program Ramowy UE na rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007-2013

COSME – Programme for the Competitiveness of Enterprises and SME’s, Program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw i MŚP

EIB / EBI – European Investment Bank / Europejski Bank Inwestycyjny

EIF / EFI – European Investment Fund / Europejski Fundusz Inwestycyjny

GIF – High Growth and Innovative SME Facility, Instrument na rzecz wysokiego tempa wzrostu i innowacyjności małych i średnich przedsiębiorstw (w ramach programu CIP)

Horizon 2020/Framework Programme for Research and Innovation – Horyzont 2020 / Program ramowynarzeczbadań I innowacji

Instrumenty inżynierii finansowej(IIF)–instrumenty dystrybucji środków unijnych w formie funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, funduszy poręczeniowych, funduszy pożyczkowych oraz funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich (tj. funduszy inwestujących w partnerstwa publiczno – prywatne i inne projekty ujęte w zintegrowanym planie na rzecz trwałego rozwoju obszarów miejskich).

JEREMIE – Joint EuropeanResources for Micro – to – Medium Enterprises, Wspólne zasoby dla małych iśrednich przedsiębiorstw

JESSICA – Joint EuropeanSupport for Sustainable Investment in City Areas, Wspólne Europejskie Wsparcie na rzecz Zrównoważonego Inwestowania w Obszarach Miejskich

JOSEFIN – Joint SME Finance for Innovation, Wspólne fundusze na rzecz innowacji MŚP

PO IG – Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka

PROGRESS – The European Progress Microfinance Facility

PROW – Program Rozwoju Obszarów Wiejskich



5

RPO – Regionalny Program Operacyjny

RSFF – RiskSharing Finance Facility – Finansowy Instrument Podziału Ryzyka

SMEG–SME GuaranteeFacility, System poręczeń dla MŚP(program CIP)

UDF/FROM – Urban Development Fund / Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich (inicjatywa JESSICA)



6

Metodologia badania

Projekt „Rola banków w procesach absorpcji środków unijnych w Polsce – ocena, perspektywy i rekomendacje na lata 2014-2020” miał na celu analizę dwóch kwestii. Po pierwsze, ocenić stopień zaangażowania banków w procesy dystrybucji finansowej środków unijnych w obecnej perspektywie finansowej. Po drugie, określić obszary i zakres możliwego zaangażowania banków w ramach działań programowych realizowanych w okresie 2012-2013 i nowej perspektywie finansowej.

Na tej podstawie zostały sformułowane rekomendacje dla regulatorów i dla sektora bankowego, w tym propozycje instrumentów finansowych z uwzględnieniem przyszłej aktywności sektora bankowego w obsłudze projektów współfinansowanych ze środków unijnych w okresie 2014-2020.

Punktem wyjścia dla wyznaczenia perspektyw i możliwości rozwoju rynku bankowych instrumentów finansujących projekty unijne była analiza deskresearch dotycząca diagnozy stanu obecnego, pod kątem skali zaangażowania i aktywności banków na rynku inwestycji współfinansowanych ze środków unijnych, oraz zidentyfikowania i zanalizowania utrudnień związanych z bezpośrednią obsługą projektów współfinansowanych ze środków unijnych w obecnej perspektywie finansowej.

Wartością dodaną raportu są wnioski i rekomendacje sformułowane w oparciu i z uwzględnieniem opinii ekspertów rynkowych i przedstawicieli sektora bankowego, którzy wzięli udział w ekspertyzie grupowej.

Podstawową zaletą wybranej metody (ekspertyzy grupowej) jest wysoka jakość otrzymanych wyników. Z założenia bowiem przygotowany w ramach badania kwestionariusz ankietowy skierowany jest do szerokiego grona ekspertów, co pozwala na uzyskanie niezależnych opinii na temat badanego zjawiska.

Badanie zostało zrealizowane w sierpniu br.

Kwestionariusz badania obejmował pytania dotyczące:

� Barier związanych z bezpośrednią obsługą projektów współfinansowanych ze środków unijnych

� Roli banków w rynku finansowania projektów wspartych ze środków unijnych

� Roli banków w finansowaniu projektów z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej i pokrewnych

� Oceny stopnia dopasowania oferty bankowej do potrzeb beneficjentów pomocy unijnej



7

� Perspektywy i możliwości rozwoju rynku bankowych instrumentów finansujących projekty unijne.

Badanie przeprowadzone metodą analizy grupowej zostało dodatkowo uzupełnione o kolejne badanie jakościowe, tzn. wywiady pogłębione z przedstawicielami środowiska bankowego, ostatecznych beneficjentów i instytucji zarządzających, a więc wszystkich stron biorących udział w dystrybucji finansowej środków unijnych. Umożliwiło to doprecyzowanie wniosków uzyskanych w ramach ekspertyzy grupowej.

W raporcie wykorzystano także dane zastane, dotyczące stanu wdrażania wybranych programów operacyjnych, publikowane w ramach sprawozdań okresowych oraz raportów ewaluacyjnych poszczególnych programów operacyjnych.

W związku z zapowiedzią zwiększenia skali wykorzystania instrumentów pozadotacyjnych, istotną część projektu stanowiła analiza mechanizmów inżynierii finansowej. Z tego też względu duże znaczenie w realizacji projektu miała współpraca z instytucjami zaangażowanymi w proces wdrażania instrumentów zwrotnych. W opracowaniu uwzględniono dane dotyczące stanu zaawansowania procesu wdrażania instrumentów inżynierii finansowej pozyskane z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Banku Gospodarstwa Krajowego Kujawsko-Pomorskiego Funduszu Pożyczkowego oraz z Krajowego Punktu Kontaktowego Programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji na lata 2007-2013 (CIP) dla polskiego rynku finansowego.



8

Rekomendacje dotyczące struktury finansowania w przyszłej perspektywie budżetowej 2014-2020

Rekomendacja 1

Model dystrybucji środków unijnych z dominującą rolą systemu zwrotnego

Uzasadnienie:

Z badań IBnGR-ZBP wynika, że badani przedstawiciele sektora bankowego opowiadają się za modelem dystrybucji z dominującą rolą systemu zwrotnego, ale przy równie dużym (sięgającym blisko 45%) udziale w strukturze finansowania instrumentów bezzwrotnych. Zdaniem IBnGR tak wysoki poziom jest przede wszystkim odzwierciedleniem zainteresowania sektora bankowego dystrybucją instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej, a nie realną wskazówką dotyczącą struktury finansowania projektów unijnych. Niemniej jednak, zdaniem IBnGR, wysokie zainteresowanie banków IIF pozwala na projektowanie znaczącego wzrostu, w porównaniu z obecną perspektywą, udziału produktów zwrotnych w strukturze finansowania.

Rekomendacja 2

Dobór instrumentów finansowania projektów uzależniony od specyfiki beneficjenta, rodzaju projektu i obszaru wsparcia

Uzasadnienie:

Przedstawiciele sektora bankowego, uczestniczący w badaniu, popierają politykę Unii Europejskiej zmierzającą do ograniczenia roli dotacji w strukturze finansowania projektów unijnych (85% badanych). Wskazują, że system dotacyjny powinien być wspierany przez instrumenty zwrotne, przy czym:

- System dotacyjny powinien być utrzymany przy finansowaniu projektów obarczonych dużym ryzykiem (np. finansowanie projektów badawczo – rozwojowych, projektów o wysokim stopniu innowacji, wdrażania nowych technologii).

- W przypadku projektów ‘standardowych’ oraz tam, gdzie system dotacyjny może zaburzać równowagę konkurencyjną na rynku, finansowanie powinno odbywać się poprzez instrumenty zwrotne .

- Powinien zostać wypracowany system mieszany, łączący instrumenty zwrotne z dotacjami, zbliżony do modelu kredytu technologicznego. Konieczne jest jednak wypracowanie sposobu finansowania poszczególnych projektów oraz podział celów finansowania na poszczególne instrumenty, tak aby tych samych działań nie można było finansować zarówno dotacją jak i instrumentem zwrotnym.



9

Rekomendacja 3

System instrumentów zwrotnych oparty o produkty dłużne

Uzasadnienie:

Badania IBnGR – ZBP wskazują, że banki zgłaszają chęć uczestnictwa głównie w systemie dystrybucji produktów dłużnych (kredytów, pożyczek), przede wszystkim tych oferowanych na poziomie krajowym i regionalnym, w mniejszym zaś stopniu na poziomie unijnym (ale równie wysokim na tle pozostałych produktów).

produkty dłużne

produkty gwarancyjne

produkty kapitałowe produkty mieszane

(kredyty, pożyczki,

mikrokredyty)

(poręczenie, reporęczenie,

gwarancja)

(leasing, seed capital, VC)

(instrumenty inżynierii finansowej połączone z

dotacją)

Program ramowy

11,0% 5,5% 2,5% 4,5%

Program krajowy

25,5% 12,0% 1,5% 10,0%

Program regionalny

17,0% 5,5% 0,5% 5,5%

RAZEM 100%

Spośród pozostałych rodzajów instrumentów inżynierii finansowej, banki deklarują aktywność w zakresie dystrybucji produktów gwarancyjnych na poziome krajowym i produktów mieszanych na poziomie krajowym.

Rekomendacja 4

Optymalny model zaangażowania banków w systemie dystrybucji środków unijnych zbliżony do procedury udzielania kredytu technologicznego

Uzasadnienie:

Na podstawie informacji uzyskanych z banków można wskazać, że najlepszym rozwiązaniem w zakresie optymalnego modelu udziału banków w systemie dystrybucji środków unijnych, jest model zbliżony do zastosowanego w kredycie technologicznym . Chodzi tu o dwie zasadnicze cechy . Po pierwsze bankom odpowiada koncepcja produktu, a więc łączenie instrumentów inżynierii finansowej (zwrotny charakter instrumentu opartego na modelu rynkowym ) z instrumentami o charakterze dotacyjnym (np. dofinansowanie w postaci spłaty części zobowiązania ).Po drugie, ważne są kwestie proceduralne. Procedury udzielenia kredytu technologicznego są dostatecznie wystandaryzowane i przejrzyste, dostosowane do pragmatyki działania banków oraz nie wymagające nadmiernej biurokracji i sprawozdawczości ze strony banków.



10

Rekomendacja 5

Poprawa spójności, przejrzystości i stabilności (pod względem przyjętych rozwiązań) systemu dystrybucji środków unijnych

Uzasadnienie:

W związku z koniecznością poniesienia wysokich nakładów finansowych przez banki w pierwszej fazie organizacji systemów, instrumenty finansujące projekty unijne muszą być zaprojektowane w taki sposób, aby gwarantowały długotrwałą współpracę i stabilność warunków, w jakich bank i jego potencjalni klienci będą działać. Banki oczekują prostego, przejrzystego, spójnego, elastycznego i stabilnego pod względem przyjętych rozwiązań systemu. Zwracają także uwagę na konieczność zmniejszenia obciążeń biurokratycznych i wymogów w zakresie sprawozdawczości.

Wyniki badań IBnGR-ZBP wskazują, że warunkiem sprawnej obsługi klientów ubiegających się o współfinansowanie projektów ze środków unijnych przez banki jest w miarę ujednolicony system obsługi, którego stopień skomplikowania nie będzie generował dodatkowych kosztów.

Z punktu widzenia banków działających w skali całego kraju, optymalny model dystrybucji środków unijnych powinien uwzględniać wysoką standaryzację procedur aplikacyjnych - zarówno od strony klienta jak i od strony banku. Zróżnicowanie procedur aplikacyjnych (np. w ramach regionów) jest niekorzystne dla banków komercyjnych, działających na terenie całego kraju, z uwagi na konieczność dublowania i wdrażania odrębnych procedur dla każdego z województw.



11

Rekomendacja 6

Poprawa współpracy banków i funduszy poręczeniowych

Uzasadnienie:

Jakość współpracy banków i funduszy poręczeniowych może wpływać na efektywność wydatkowania środków unijnych poprzez instrumenty zwrotne

Aktualnie głównymi przeszkodami w rozwoju takiej współpracy, są przede wszystkim:

– niesprzyjające regulacje ostrożnościowe i kapitałowe FPK, – niska wiarygodność i standaryzacja systemowa środowiska

regionalnych i lokalnych funduszy poręczeniowych, – niska kapitalizacja i lewarowanie (np. brak efektywnych

reporęczeń) polskiego rynku poręczeniowego, – niekorzystny wpływ ograniczeń wynikających pomocy publicznej – mało atrakcyjna cenowo oferta FPK dla klientów banków

Rekomendacja 7

Konieczność jednoznaczności w interpretacji przepisów w zakresie pomocy publicznej pomiędzy instytucjami polskimi a instytucjami unijnymi

Uzasadnienie:

Przepisy regulujące pomoc publiczną stanowią jeden z największych problemów opóźniających wdrożenie instrumentów unijnego wsparcia, w tym przede wszystkim instrumentów inżynierii finansowej.

– Niejednoznaczne interpretacje zarówno instytucji unijnych, jak i krajowych spowodowały opóźnienie realnego uruchomienia zarówno krajowych jak i wspólnotowych programów w tym zakresie. Przykładem jest inicjatywa JEREMIE, JESSICA czy program CIP.

Przykładem krajowych problemów z interpretacją zakresu stosowania niektórych regulacji dotyczących pomocy publicznej, jest odmawianie beneficjentom i bankom możliwości łączenia finansowania (montaż finansowy) projektu współfinansowanego ze środków unijnych ze środkami kredytowymi wygenerowanymi przez bank komercyjny i własne linie pożyczkowe (tzw. pozamandatowe) międzynarodowych instytucji finansowych, np. EBI, EFI, czy EBOiR.



12

1. Synteza wyników badania „Rola banków w absorpcji funduszy unijnych w Polsce – ocena i perspektywy”

1. Przedstawiciele sektora bankowego, uczestniczący w badaniu, popierają politykę Unii Europejskiej zmierzającą do ograniczenia roli dotacji w strukturze finansowania projektów unijnych (85% badanych). Wskazują, że system dotacyjny powinien być zdecydowanie wsparty przez instrumenty inżynierii finansowej.

a. System dotacyjny powinien być utrzymany przy finansowaniu projektów obarczonych dużym ryzykiem (np. finansowanie projektów badawczo – rozwojowych, projektów o wysokim stopniu innowacji, wdrażania nowych technologii). Należy jednak zwrócić uwagę, czy nie dochodzi do zaburzeń konkurencji na rynkach lokalnych w wyniku finansowania ograniczonej liczby firm. Uzyskanie współfinansowania ze środków unijnych przez firmę z danej branży na danym rynku lokalnym może bowiem oznaczać dużą przewagę konkurencyjną wobec pozostałych, nie wynikającą jednak z modelu, czy sprawności biznesowej, ale na przykład z dobrego przygotowania wniosku o dotację.

b. W przypadku projektów ‘standardowych’ oraz tam, gdzie system dotacyjny może zaburzać równowagę konkurencyjną na rynku, finansowanie powinno odbywać się poprzez instrumenty inżynierii finansowej. Konstrukcja instrumentów zwrotnych jest w dużym stopniu zbieżna ze standardową ofertą bankową, co nie pociąga za sobą konieczności nadmiernych nakładów finansowych na organizację systemu w banku, co podnosi atrakcyjność tego typu instrumentów dla banków.

c. Powinien zostać wypracowany system mieszany, łączący instrumenty inżynierii finansowej z dotacjami, zbliżony do modelu kredytu technologicznego. Konieczne jest jednak wypracowanie sposobu finansowania poszczególnych projektów oraz podział celów finansowania na poszczególne instrumenty, tak aby tych samych działań nie można było finansować zarówno dotacją jak i instrumentem zwrotnym.

2. Badani przedstawiciele sektora bankowego wskazują na model dystrybucji z dominującą rolą systemu zwrotnego (55% pomocy unijnej), ale przy równie dużym udziale w strukturze finansowania instrumentów bezzwrotnych (45% pomocy unijnej).



13

Tabela 1.1. Jaka, Państwa zdaniem, powinna być struktura pomocy unijnej w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020?

instrumenty zwrotne instrumenty bezzwrotne

55% 45%

Źródło: Badania IBnGR, ZBP.

3. Badania IBnGR – ZBP wskazują, że banki zgłaszają chęć uczestnictwa głównie w systemie dystrybucji produktów dłużnych (kredytów, pożyczek), przede wszystkim tych oferowanych na poziomie krajowym i regionalnym, w mniejszym zaś stopniu na poziomie unijnym (ale równie wysokim na tle pozostałych produktów).

Spośród pozostałych rodzajów instrumentów inżynierii finansowej, banki deklarują aktywność w zakresie dystrybucji produktów gwarancyjnych na poziome krajowym i produktów mieszanych na poziomie krajowym.

Tabela 1.2. Czy zamierzają Państwo w przyszłej perspektywie finansowej na lata 2014-2020 aktywnie uczestniczyć w dystrybucji środków unijnych z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej?

produkty dłużne produkty

gwarancyjne produkty

kapitałowe produkty mieszane

(kredyty, pożyczki,

mikrokredyty)

(poręczenie, reporęczenie,

gwarancja)

(leasing, seed capital, VC)

(instrumenty inżynierii finansowej połączone z dotacją)

Program ramowy

11,0% 5,5% 2,5% 4,5%

Program krajowy

25,5% 12,0% 1,5% 10,0%

Program regionalny

17,0% 5,5% 0,5% 5,5%

RAZEM 100%

Źródło: Badania IBnGR, ZBP.

4. Należy uwzględniać zagrożenia związane z wprowadzeniem na szerszą skalę instrumentów zwrotnych.

a. Po pierwsze, banki zwracają uwagą na zagrożenia związane z ryzykiem kredytowym. Dostęp do środków kredytowych przedsiębiorstw, które w normalnych warunkach nie uzyskałyby kredytu bankowego, rodzi ryzyko pogorszenia się portfela kredytowego banków, w wyniku wzrostu udziału kredytów zagrożonych.



14

b. Po drugie, istnieje ryzyko zaburzenia konkurencji na rynku bankowym, w sytuacji w której „tańsze kredyty” dostępne byłyby tylko w wybranych bankach, które wygrały konkurs na obsługę danego instrumentu. Z tego też względu rekomendujemy, aby system dystrybucyjny instrumentów zwrotnych był otwarty dla każdej instytucji chcącej i mającej możliwości uczestniczenia w nim.

c. Po trzecie, banki identyfikują zagrożenie związane z niedopasowaniem instrumentów zwrotnych do potrzeb beneficjentów. Aktywność banków w dystrybucji środków zwrotnych w nowej perspektywie finansowej będzie w dużym stopniu uzależniona od zainteresowania tymi instrumentami ze strony klientów banków. W sytuacji, gdy instrumenty inżynierii finansowej zostaną zaprojektowane w taki sposób, iż będą nieatrakcyjne dla beneficjentów, skala zaangażowania banków będzie malała. Wynika to m.in. z faktu, iż banki muszą uwzględniać ryzyko związane z konsekwencjami braku zaangażowania powierzonych środków publicznych.

5. Na podstawie informacji uzyskanych z banków można wskazać, że najlepszym rozwiązaniem w zakresie optymalnego modelu udziału banków w systemie dystrybucji środków unijnych, jest model zbliżony do procedury udzielania kredytu technologicznego. Chodzi tu o dwie cechy :

Po pierwsze bankom odpowiada koncepcja produktu, a więc łączenie instrumentów inżynierii finansowej (zwrotny charakter instrumentu opartego na modelu rynkowym ) z instrumentami o charakterze dotacyjnym (np. dofinansowanie w postaci spłaty części zobowiązania ).

Po drugie, ważne są kwestie formalne. Procedura udzielenia kredytu technologicznego choć nie jest idealna, to jest jednolita, przejrzysta, nie wymagająca nadmiernej biurokracji i sprawozdawczości ze strony banków.

Można powiedzieć, że sposób dystrybucji kredytu technologicznego jest obecnie dla banków wzorcowym modelem dystrybucji środków unijnych w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020. Powinien być to zatem system, w którym bank będąc dysponentem środków jest odpowiedzialny za ocenę dokumentacji aplikacyjnej, przyznanie wsparcia i monitoring realizacji inwestycji.

6. System dystrybucji w nowej perspektywie finansowej powinien być otwarty, tzn. taki w którym nie ma tzw. „konkursów zamkniętych”, a beneficjenci mają dostęp do środków przez cały okres wdrażania. Termin rozpoczęcia i zakończenia projektu podyktowany byłby zatem względami ekonomicznymi, a nie formalnymi, związanymi z okresem trwania danego Programu.

7. Wśród barier modelu dystrybucyjnego, wysoką pozycję zajmuje niski poziom współpracy banków z innymi instytucjami finansowymi, w tym z funduszami poręczeniowymi i pożyczkowymi. Biorąc pod uwagę, że od jakości współpracy banków z tego typu instytucjami zależeć będzie także efektywność



15

wydatkowania środków unijnych poprzez instrumenty zwrotne, należy podjąć działania zmierzające do poprawy współpracy.

8. W związku z koniecznością poniesienia wysokich nakładów finansowych przez banki w pierwszej fazie organizacji systemów, instrumenty finansujące projekty unijne muszą być zaprojektowane w taki sposób, aby gwarantowały długotrwałą współpracę i stabilność warunków, w jakich bank i jego potencjalni klienci będą działać.

9. Sprawną obsługę projektów współfinansowanych ze środków unijnych zakłócają bariery prawne, wynikające ze zmienności i niejednoznaczności stosowanego prawa. Chodzi tu m.in. o brak stabilizacji w zakresie przepisów dotyczących samych zasad udzielania dotacji, a także o brak jednoznaczności w interpretacji przepisów np. w zakresie pomocy de minimis / pomocy publicznej pomiędzy instytucjami polskimi a instytucjami unijnymi. Konieczne jest zatem uwzględnienie rozwiązań prawnych z wyprzedzeniem, a najpóźniej - na początku okresu programowania.

10. Warunkiem sprawnej obsługi klientów ubiegających się o współfinansowanie projektów ze środków unijnych przez banki jest w miarę ujednolicony system obsługi, którego stopień skomplikowania nie będzie generował dodatkowych kosztów. Z punktu widzenia banków działających w skali całego kraju, optymalny model dystrybucji środków unijnych powinien uwzględniać wysoką standaryzację procedur aplikacyjnych - zarówno od strony klienta jak i od strony banku. Lokalne zróżnicowanie procedur aplikacyjnych (w ramach regionów) jest niekorzystne dla scentralizowanych banków sieciowych (komercyjnych), działających na terenie całego kraju, z uwagi na konieczność dublowania i wdrażania odrębnych procedur dla każdego z województw.

11. Banki oczekują prostego, przejrzystego, spójnego, elastycznego i stabilnego pod względem przyjętych rozwiązań systemu. Zwracają także uwagę na konieczność zmniejszenia obciążeń biurokratycznych i wymogów w zakresie sprawozdawczości.

12. Ocena projektów powinna odbywać się przez ekspertów przy udziale banków. Obecnie znaczna część projektów oceniana jest bowiem przez przedstawicieli administracji, a nie przez specjalistów mających doświadczenie rynkowe. Rodzi to bardzo poważne ryzyko zgody na realizację projektów, które w ocenie banku byłyby uznane jako nieakceptowalne (np. niewykonalne finansowo lub finansowanie firm, które nie mają de facto zdolności kredytowej).

13. Banki, spośród wszystkich instytucji wdrażających z jakimi zetknęły się w systemie dystrybucji w latach 2007 – 2013, najwyżej oceniają i te instytucje rekomendują do współpracy przy instrumentach zwrotnych: BGK, EFI, PARP. Najniżej banki oceniają instytucje regionalne.



16

2. Udział banków w systemie dystrybucji środków unijnych w Polsce w latach 2007-2012

2.1. Rola banków w rynku finansowania projektów wspartych ze środków unijnych (kredyty pomostowe, kredyty na sfinansowanie wkładu własnego, gwarancje w PROW)

Dystrybucja środków unijnych dostępnych w ramach polityki spójności w perspektywie 2007-2013 oparta jest przede wszystkim na systemie pomocy bezzwrotnej, czyli systemie dotacyjnym. Istotną rolę w tym procesie pełnią instytucje bankowe, oferując przede wszystkim wsparcie w zakresie finansowania, obejmujące kredyty pomostowe, kredyty współfinansujące wkład własny oraz kredyty na pokrycie kosztów niekwalifikowanych projektu.

Punktem wyjścia dla oceny aktywności banków w procesie absorpcji środków unijnych jest oszacowanie potencjału tego segmentu rynku. Łączna alokacja środków unijnych na lata 2007-2013 wyniosła blisko 68 mld euro. Według stanu na koniec sierpnia 2012 roku1 wartość projektów w ramach polityki spójności, współfinansowanych ze środków unijnych w ramach perspektywy 2007-2013 wyniosła blisko 386 mld zł, z czego wartość dofinansowania wyniosła 238 mld zł.

Rysunek 2.1. Stan wdrażania funduszy unijnych w ramach polityki spójności w okresie 2007-2012 (wg stanu na 31 sierpnia 2012)

Źródło: Krajowy System Informatyczny SIMIK 07-13.

1 Krajowy System Informatyczny SIMIK 07-13.



17

Pozostałe 147 mld zł stanowiły koszty niekwalifikowane oraz wkład własny beneficjentów, czyli, obok kredytu pomostowego, dwa potencjalne obszary współpracy banków z beneficjentami ostatecznymi.

Poza kredytami finansującymi koszty niekwalifikowane projektów oraz współfinansującymi wkład własny, ważnym, jeżeli nie najważniejszym obszarem aktywności banków są kredyty pomostowe służące zapewnieniu płynności finansowej w okresie od poniesienia wydatku do czasu otrzymania refundacji. Rola kredytów pomostowych zmniejszyła się po wprowadzeniu zaliczek na poczet projektów unijnych. Jednak ograniczenia instrumentu zaliczkowego (np. konieczność posiadania odpłatnych zabezpieczeń, opóźnienia w wypłatach) spowodowały utrzymanie popytu beneficjentów na kredyty pomostowe na nadal dosyć zauważalnym produktowo poziomie.

Łącznie w ramach polityki spójności 2007-2013 podpisano dotychczas ponad 65 tys.2 umów o dofinansowanie. Grupa ta stanowiła bądź stanowi podstawową bazę potencjalnych klientów dla instytucji bankowych w zakresie oferty unijnej.

Jednocześnie w ramach PROW 2007-2013 zawarto lub wydano w tym samym czasie prawie 4,3 mln umów lub decyzji o dofinansowaniu unijnym. W ramach działań PROW osiem działań3 tego programu cieszyło się zainteresowaniem banków. W ramach tych działań zawarto/wydano prawie 126 tys. umów i decyzji4.

Jak pokazują powyższe dane potencjał rynku związanego z obsługą funduszy unijnych dla banków jest znaczący. W jakim stopniu potencjał ten został wykorzystany?

Na rynku polskim nie istnieją oficjalne statystyki dotyczące wartości zadłużenia z tytułu kredytów na finansowanie inwestycji współfinansowanych ze środków unijnych. Badania przeprowadzone przez IBnGR we współpracy z ZBP pozwalają szacować, że w latach 2007-2011, w ramach programów unijnych sektor bankowy zaangażował 35 mld PLN w tym w ramach polityki spójności, banki udzieliły ok.18 tys. kredytów na łączną kwotę ok. 20 mld zł.

2 Źródło: MRR na 2 stycznia 2012 roku, źródło: http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2007_2013/Strony/postepy_w_realizacji_NSS_010112.aspx. 3 Są to następujące działania PROW 2007-2013: 112 Ułatwienie startu młodym rolnikom; 114 Korzystanie

z usług doradczych; 121 Modernizacja gospodarstw rolnych; 123 Zwiększenie wartości dodanej

podstawowej produkcji rolnej i leśnej; 312 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw; 313/322/323

Odnowa i rozwój wsi; 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju; 431 Funkcjonowanie lokalnej grupy

działania. 4 Źródło: MRiRW, „Informacja o stanie realizacji PROW 2007-2013” wg stanu na koniec marca 2012r. dostępny na: http://www.minrol.gov.pl/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PROW-2007-2013/PROWiesci



18

W dużym uproszczeniu oznacza to, że co trzeci podmiot realizujący projekt współfinansowany ze środków polityki spójności skorzystał z finansowania bankowego5.

Jednocześnie według szacunków Związku Banków Polskich i Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową banki (przede wszystkim bankowość spółdzielcza i BGŻ SA) sfinansowały ok. 40 tys. projektów o wartości ponad 4 mld zł (kredytu) w ramach programu PROW 2007-2013. Oznacza to, że banki sfinansowały ponad 30 procent wszystkich projektów ww. grupy ośmiu działań PROW i ok. jednego procenta sumy wszystkich projektów PROW. Projekty realizowane w ramach PROW cechowały się mniejszymi wartościami niż projekty inwestycyjne w ramach polityki spójności.

Na rynku tzw. kredytów unijnych aktywnych jest prawie 100 banków, w tym intensywnie ok. 10 banków komercyjnych oraz ok. 30 banków spółdzielczych. Należy też wspomnieć o Banku Gospodarstwa Krajowego, banku publicznym (państwowym), który oprócz działalności systemowej w procesie absorpcji środków unijnych, prowadzi także aktywność komercyjną, obsługując głównie jednostki samorządu terytorialnego.

Podkreślić należy jednocześnie, że omawiany rynek jest silnie skoncentrowany. Siedem banków o największym udziale w rynku udzieliło ok. 70% wszystkich kredytów (pod względem wartości).

Rysunek 2.2. Konkurencja na rynku kredytów na inwestycje współfinansowane (dotowane) ze środków unijnych w ramach programów polityki spójności w Polsce- mierzona współczynnikiem koncentracji.

*na lewej osi pokazano współczynniki:C3- cztery pierwsze banki;C6- siedem pierwszych banków;C9-dziesięć pierwszych banków;C12 –trzynaście pierwszych banków;

Źródło: Badanie ankietowe IBnGR, ZBP.

5 Uwzględnić należy oczywiście, że jeden podmiot mógł korzystać z więcej niż jednego kredytu bankowego w ramach jednego projektu realizowanego ze środków unijnych.

0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00% 100,00%

C3

C6

C9

C12

PKO BP,ING, BGŻ, Raiffeisen,

Pekao S.A., BRE Bank, BOŚ

BZ WBK, Kredyt Bank, Bank Handlowy w Warszawie ,

BPS ,SGB Bank -BPH



19

Jak już wspomniano, najważniejszą grupę produktów kredytowych stanowią kredyty pomostowe. IBnGR szacuje, że stanowią one ponad 60% wartości kredytów unijnych udzielonych przez banki w latach 2007-2011. Udział kredytów na pokrycie wkładu własnego wyniósł 35%. Jedynie niespełna 4% stanowiły natomiast pozostałe kredyty związane z współfinansowaniem inwestycji ze środków UE, w tym kredyty na pokrycie kosztów niekwalifikowanych projektu.

Rysunek 2.3. Struktura kredytów udzielonych przez banki na inwestycje współfinansowane ze środków unijnych

Źródło: Badanie ankietowe IBnGR, ZBP.

Analizując skalę zaangażowania banków w proces absorpcji środków unijnych warto odnieść się do rynku kredytów dla przedsiębiorstw jako całości. Według stanu na koniec 2011 roku wartość zadłużenia z tytułu kredytów dla przedsiębiorstw ogółem wyniosła 264,5 mld zł, w tym z tytułu kredytów udzielonych podmiotom z sektora MSP 159 mld zł6. W porównaniu z pozostałymi segmentami kredytów korporacyjnych, segment kredytów unijnych nie jest więc znaczący. O jego atrakcyjności biznesowej dla banków decyduje jednak niższy poziom ryzyka oraz możliwość nawiązania lub podtrzymania relacji z klientem.

Na tle pozostałych rodzajów kredytów, kredyty związane z funduszami unijnymi charakteryzują się wyższą jakością. Potwierdzają to prowadzone cyklicznie badania IBnGR dotyczące potencjału biznesowego poszczególnych produktów (w tym kredytowych) dla banków7. O ile badanie dotyczy 6 Dane KNF na koniec 2011 r. 7 Badanie dotyczy oferty skierowanej do sektora mikroprzedsiębiorstw.



20

produktów dla mikroprzedsiębiorstw, wyraźnie widać, że kredyty unijne, w opinii banków, charakteryzują się niższym, w porównaniu z pozostałymi rodzajami finansowania, ryzykiem.

Rysunek 2.4. Atrakcyjność biznesowa kredytów unijnych na tle pozostałych grup produktów kredytowych w ocenie banków*

KREDYTY ZŁOTOWE

KREDYTY WALUTOWE

(1 ocena dotyczy oferty kredytów dla sektora mikroprzedsiębiorstw (2 banki oceniały rentowność oraz potencjał sprzedażowy w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza niską, a 5 wysoką rentowność /potencjał sprzedażowy (3 banki oceniały koszt ryzyka w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza niski a 5 wysoki koszt ryzyka (4 koszt ryzyka rozumiany jest jako kwota odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości kredytów i rezerw na ryzyka związane z działalnością kredytową

Źródło: Biznes i ryzyko na rynku bankowości dla mikroprzedsiębiorstw w perspektywie pięcioletniej, IBnGR, Gdańsk, czerwiec 2012, materiał powielony.

Także badania ankietowe przeprowadzone przez IBnGR w sierpniu 2012 roku wśród banków uczestniczących w procesie absorpcji środków unijnych wskazują na dobrą jakość portfela kredytów unijnych. Zgodnie z powyższymi badaniami, na przestrzeni lat 2007-2011 odsetek kredytów zagrożonych w grupie kredytów na inwestycje współfinansowane ze środków unijnych w poszczególnych bankach nie przekraczał 7% w najtrudniejszym z punktu widzenia koniunktury gospodarczej roku 2009. W tym samym okresie udział kredytów zagrożonych w kredytach dla przedsiębiorstw ogółem przekraczał 10%.

Z segmentem kredytów na finansowanie inwestycji współfinansowanych ze środków unijnych nierozerwalnie związany jest rynek promes kredytowych. Według badania przeprowadzonego przez IBnGR we współpracy z ZBP, w latach 2007-2011 banki udzieliły ok. 7,5 tys. promes na kwotę 16,6 mldzł.



21

Zakładając utrzymanie zaangażowania banków w politykę spójności na dotychczasowym poziomie, można oczekiwać, że do końca perspektywy finansowej 2007-2013, wartość udzielonych promes przez banki wyniesie ok. 22 mld zł.

Należy koniecznie podkreślić, że zaangażowanie banków w procesie dystrybucji środków unijnych nie ogranicza się wyłącznie do działalności kredytowej. Wysoka jest bowiem aktywność banków na rynku leasingu i emisji obligacji komunalnych JST. Nie można jednoznacznie ocenić skali zaangażowania banków na tych rynkach z uwagi na brak jakichkolwiek statystyk dotyczących tej kwestii. Statystyki sektora leasingowego, zdominowanego przez sektor bankowy8, uwzględniają wyłącznie przedmiot leasingu, a statystyki rynku obligacji wyłącznie wartość emisji. Na podstawie poprzedniego okresu finansowania szacuje się, że beneficjenci wykorzystali leasing w około 10 procentach projektów inwestycyjnych aktualnej perspektywy finansowej UE, co dałoby ok. 2 mld zł zaangażowania w omawianym okresie.

W przypadku rynku obligacji JST znaczna część emisji ogółem dotyczy pozyskania funduszy na współfinansowanie inwestycji pochodzących ze środków unijnych. Z danych NBP wynika, że w latach 2007-2011 łączna wartość emisji obligacji komunalnych wyniosła 15,1 mld zł.

Rysunek 2.5. Wartość emisji obligacji komunalnych w latach 2007 – 2011

Źródło: NBP.

Można szacować, że w związku z faktem, iż tego typu obligacje dotyczą w większości pozyskania funduszy na duże projekty samorządowe, realizowane w ramach polityki spójności, minimum 50% wskazanej wartości emisji obligacji komunalnych, stanowią środki pozyskane w związku z realizacją inwestycji unijnych.

8 Według danych Polskiego Związku Leasingu 74 procent podmiotów sektora leasingowego należy do grup bankowych. Dla naszych obliczeń przyjęliśmy taki sam udział sektora bankowego w ramach zaangażowania leasingowego w projektach unijnych. Daje to ok. 1,5 mld zł zaangażowania podmiotów bankowych w projekty unijne.



22

Poza produktami kredytowymi, będącymi podstawą bankowej oferty w zakresie funduszy unijnych są produkty kredytowe, instytucje bankowe pełnią istotną rolę w procesie wdrażania funduszy unijnych oferując usługi w zakresie:

� doradztwa,

� rozliczeń oraz

� gwarancji.

Rysunek 2.6. Zakres usług związanych z realizacją projektów współfinansowanych ze środków unijnych

Źródło: IBnGR.

W większości przypadków instytucje bankowe rozpoczynają współpracę z beneficjentami pomocy unijnej już na etapie przygotowywania wniosku o dofinansowanie. Usługi doradcze świadczone są przez banki dwojako: poprzez wyspecjalizowanych doradców lub poprzez współpracę banku z zewnętrzną firmą doradczą. Poza wsparciem w zakresie przygotowania wniosku o dofinansowanie usługi doradcze obejmują również wsparcie w zakresie montażu finansowego.

GWARANCJE

ROZLICZENIA DORADZTWO

OFERTA BANKOWA

DEDYKOWANA OBSŁUDZE

FUNDUSZY UNIJNYCH

FINANSOWANIE

Wyodrębniony rachunek bankowy

Akredytywa dokumentowa

Inkaso dokumentowe

Kredyt pomostowy Kredyt

współfinansujący wkład własny

Promesa kredytowa

Kredyt na pokrycie kosztów

niekwalifikowanych

Gwarancje PROW

Analiza możliwości pozyskania wsparcia

Przygotowanie montażu

finansowego

Gwarancje bankowe

Leasing

Obligacje



23

Drugą grupę produktów dedykowanych obsłudze beneficjentów programów unijnych stanowią produkty rozliczeniowe, w tym najpopularniejszy - rachunek bankowy. Beneficjenci realizujący projekty unijne zobowiązani są do prowadzenia wyodrębnionego rachunku, służącego wyłącznie do obsługi dotacji.

Ponadto, w ofercie banków znajdują się również produkty gwarancyjne, w tym przede wszystkim gwarancje prawidłowego wydatkowania zaliczek dla Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Beneficjenci ubiegający się o wsparcie w ramach programu PROW są bowiem zobowiązani do przedstawienia gwarancji w kwocie 110% wartości zaliczki. W wykazie gwarantów uprawnionych do udzielania ww. gwarancji znajdują się 102 instytucje finansowe, w tym 96 banków: 17 banków komercyjnych oraz 79 banków spółdzielczych.Zgodnie z informacjami z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi łączna kwota zaliczek w ramach PROW w 2012 roku wydana w ramach gwarancji wynosiła 186,7 mln zł.

Oferta bankowa dedykowana projektom unijnym została opisana szerzej w rozdziale 1.3.

Podsumowując, wykorzystując doświadczenia perspektywy 2004-2006, banki aktywnie włączyły się w proces absorpcji środków unijnych poprzez system dotacyjny również w obecnej perspektywie finansowej.

Wartość udzielonych w latach 2007-2011 kredytów w porównaniu do potencjału rynku pozostaje jednak na relatywnie niskim poziomie. Pozostaje więc pytanie o przyczynę takiego stanu rzeczy.

W opinii IBnGR jest to uwarunkowane trzema czynnikami. Po pierwsze istotne są, opisane w rozdziale, dwie bariery związane z obsługą projektów współfinansowanych ze środków unijnych. Po drugie ograniczeniem jest skala zaangażowania samych banków. W segmencie produktów związanych z finasowaniem projektów unijnych szczególnie intensywnie zaangażowanych jest bowiem kilka podmiotów. W przypadku pozostałych instytucji bankowych operujących na rynku polskim segment ten nie jest uwzględniany w strategiach biznesowych. Po trzecie, w opinii IBnGR istotnym ograniczeniem są czynniki popytowe. Nie każdy beneficjent realizujący inwestycję ze środków UE chce lub potrzebuje wsparcia banku.



24

2.2. Rola banków w finansowaniu projektów z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej i pokrewnych (np. środki JEREMIE, JESSICA, kredyt technologiczny, PROGRESS, RSFF-7PR,CIP, itp.)

Wraz z perspektywą finansową 2007-2013, obok dystrybucji środków opartej na systemie dotacyjnym, wprowadzony został system instrumentów zwrotnych, zwanych zgodnie z unijnymi przepisami : instrumentami inżynierii finansowej. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1083/2006, dystrybucja środków w ramach instrumentów inżynierii finansowej może odbywać się w formie funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, funduszy gwarancyjnych, funduszy pożyczkowych oraz funduszy na rzecz rozwoju obszarów miejskich (tj. funduszy inwestujących w partnerstwa publiczno – prywatne i inne projekty ujęte w zintegrowanym planie na rzecz trwałego rozwoju obszarów miejskich).

Instrumenty inżynierii finansowej wdrażane są zarówno na poziomie programów ramowych (m.in. SMEG w ramach CIP, RSFF w ramach 7 Programu Ramowego oraz instrumenty gwarancyjne w ramach PROGRESS), programów krajowych (wsparcie rynku VC w ramach PO Innowacyjna Gospodarka), jak i programów regionalnych (m.in. inicjatywa JEREMIE, JESSICA).

W niniejszym opracowaniu odnosimy się dodatkowo do instrumentu mieszanego: publiczno – komercyjnego jakim jest kredyt technologiczny

Podobnie jak system dotacyjny, również system dystrybucji środków w oparciu o instrumenty zwrotne stanowi potencjalne pole aktywności dla instytucji bankowych (por. poniższy rysunek).



25

Rysunek 2.7. Instrumenty inżynierii finansowej w perspektywie 2007-2013 – możliwości dla banków

Źródło: IBnGR.

Przeprowadzone przez IBnGRi ZBP badania wskazują, że instytucje bankowe aktywnie uczestniczą przede wszystkim w procesie wdrażania kredytu technologicznego, realizowanego w ramach PO Innowacyjna Gospodarka.

Podkreślić należy jednocześnie, że kredyt technologiczny9 nie stanowi instrumentu inżynierii finansowej sensu stricte. Ze względu na swoją specyfikę łączącą instrument zwrotny (jakim jest kredyt bankowy) z premią technologiczną (tj. dotacją wypłacaną ze środków PO IG) w szerszym

9 Inicjatorem i autorem aktualnej wersji kredytu technologicznego jest środowisko bankowe. Związek Banków Polskich w 2006r., po opracowaniu koncepcji, podjął oficjalne starania o nowelizację ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej i włączenie do systemu wsparcia obok BGK także banków prywatnych.

Programy ramowe oraz inicjatywy na

szczeblu europejskim

Programy krajowe i

ponadregionalne

Programy regionalne

7 Program Ramowy

Europejski Fundusz Społeczny

Europejski Fundusz Rozwoju

Regionalnego

RSFF – Finansowy Instrument Podziału Ryzyka

PO Kapitał Ludzki

PO Innowacyjna Gospodarka

16 Regionalnych Programów

Operacyjnych

Kredyt technologiczny

JEREMIE

JESSICA

SMEG CIP

PROGRESS Instrumenty gwarancyjne, Pożyczki (w tym p. podporządkowane)

Pożyczka

Pożyczka globalna

Poręczenie portfelowe

Gwarancje mikrokredytów

Gwarancje kredytów

Regwarancje

Pożyczka

Gwarancje

Wkłady kapitałowe

RSI



26

rozumieniu instrumentów inżynierii finansowej zaliczany jest jednak do tej kategorii, jako instrument hybrydowy/mieszany.

Kredyt technologiczny wdrażany jest w ramach działania 4.3. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Łączna alokacja na to działanie w ramach perspektywy 2007-2013 wynosi blisko 410 mln euro (jest to alokacja na wypłatę premii technologicznych sięgających maksymalnie wartości netto kosztów kwalifikowanych10).

W procesie wdrażania kredytu technologicznego uczestniczą 22 banki11. Według stanu na koniec września 2012 roku banki udzieliły 290 kredytów z premią technologiczną12.

Rysunek 2.8. Stan wdrażania działania 4.3. PO Innowacyjna Gospodarka – kredyt technologiczny

Źródło: Krajowy System Informatyczny SIMIK 07-13.

Łączna wartość projektów realizowanych z wykorzystaniem kredytu technologicznego wyniosła w tym okresie 1,3 mld zł, z czego koszty kwalifikowane kształtowały się na poziomie 1,2 mld zł. Oznacza to, że

10 Z uwzględnieniem limitów pomocy publicznej, maksymalna kwota premii wynosi 4 mln zł. 11Banki uczestniczące w kredycie technologicznym : Bank BPH S.A., BRE Bank S.A., Pekao S.A., BPS S.A., PKO BP S.A., Raiffeisen Bank Polska S.A., ING BSK S.A., BOŚ S.A., Bank Handlowy w Warszawie S.A., SGB-Bank S.A., Bank Millenium S.A., Alior Bank S.A., Krakowski Bank Spółdzielczy, DZ Bank Polska S.A., Kredyt Bank S.A., BZ WBK S.A., Nordea Bank Polska S.A., HSBC Bank Polska S.A., BNP Paribas Bank Polska S.A., SvenskaHandelsbanken AB S.A. Oddział w Polsce. 12Źródło: BGK Dane dotyczą podpisanych umów o dofinansowanie.



27

wartość udzielonych w tym czasie przez banki kredytów technologicznych można szacować na ok. 900 mln zł.

Dane BGK wskazują, że z roku na rok wzrasta wartość kredytów technologicznych udzielonych przez banki. Wg danych na koniec września 2012 roku, w pierwszych trzech kwartałach br. udzielono ponad 50% wartości wszystkich kredytów udzielonych w latach 2009-2012, czyli od początku funkcjonowania kredytu technologicznego13.

Rysunek 2.9. Wnioskowana wartość kredytu technologicznego w poszczególnych latach [w mln zł]

Źródło: Bank Gospodarstwa Krajowego.

Powyższe dane dotyczą podpisanych umów o dofinansowanie. Listy rankingowe projektów rekomendowanych do realizacji w ramach niniejszego działania zawierają blisko 500 projektów na łączną kwotę dofinansowania (premia technologiczna) przekraczającą 1,1 mld zł. Z szacunków Związku Banków Polskich14 wynika, że w najbliższym, jesiennym naborze wniosków zostanie złożona rekordowa liczba (prawie 800) i wartość wniosków (o prawie 2 mld zł dofinansowania). Jeśli prognozy te potwierdzą się pojawi się problem braku wystarczających środków w budżecie działania 4.3. PO IG na dofinansowanie wszystkich pozytywnie ocenionych projektów (nawet przy utrzymaniu dotychczasowej średniej selekcji negatywnej na poziomie ok. 50%) 13 Dane BGK dotyczą wnioskowanej wartości kredytu technologicznego. 14Dane pochodzą z banków uczestniczących w stałym międzybankowym zespole roboczym ds. kredytu technologicznegoprzy ZBP, w ramach którego realizowane są działania informacyjno-promocyjne oraz wypracowywane stanowiska w relacjach sektora bankowego zaangażowanego w projekt z regulatorami.



28

Instytucje bankowe aktywnie uczestniczą również w procesie wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w ramach programów ramowych oraz inicjatyw realizowanych na szczeblu wspólnotowym.

Tabela 2.1. Uczestnictwo banków w dystrybucji środków UE z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej w ramach programów ramowych oraz inicjatyw realizowanych na szczeblu europejskim

Program/inicjatywa Instrument Banki uczestniczące

w programie/inicjatywie

Finansowanie dla MŚP wygenerowane przez pośrednika w efekcie wsparcie UE

CIP gwarancje

Pekao S.A. 1 233 mln zł

Bank BPH 709 mln zł

BNP Paribas Bank Polska

1 200 mlnzł

European PROGRESS Microfinance

Facility gwarancja FM Bank 1,94 mln EUR

Źródło: IBnGR.

Najbardziej popularnym wśród banków instrumentem inżynierii finansowej wdrażanym na szczeblu europejskim są gwarancje w ramach programu CIP-SMEG służące zwiększeniu dostępności przedsiębiorstw z sektora MSP do finansowania zewnętrznego. Program ten formalnie funkcjonuje od 2007 roku. W praktyce nabory pośredników uruchomiono w 2008r., zaś realne wdrożenie rynkowe nastąpiło od 2011r.- po wyjaśnieniu przez KE zawiłości dotyczącej pomocy publicznej.

W ramach CIP SMEG środki Komisji Europejskiej przekazywane są Europejskiemu Funduszowi Inwestycyjnemu, a następnie, na podstawie umów pośrednikom finansowym, w tym bankom. Obecnie na rynku polskim rolę pośredników w tym programie pełnią (wśród sześciu pośredników15) trzy banki: Pekao S.A., Bank BPH SA oraz BNP Paribas Bank Polska SA. Łączna kwota preferencyjnego kredytu dla MŚP, do wygenerowania przez banki z gwarancjami CIP przekroczy 3 mld zł. Po mniej więcej roku16 od rynkowego

15 Według opinii Komisji Europejskiej jest to bardzo duża liczba pośredników dla programu ramowego na poziomie narodowym. Istnieje jednak możliwość aplikacji i dołączenia kolejnych pośredników (aż do września 2014r.). 16 Podany okres jednego roku jest pojęciem orientacyjnym. Instrumenty nie są bowiem uruchamiane rynkowo jednocześnie. Np. pierwszy bankowy pośrednik rozpoczął akcję



29

uruchomienia przez te instytucje instrumentów finansowych (do końca czerwca 2012 r.) z ponad 2,3 tys. poręczeń EFI skorzystało ok. 2,2 tys. polskich mikro, małych i średnich przedsiębiorców. Wartość zrealizowanej preferencyjnej akcji kredytowej wyniosła 490 mln zł i stanowiła 15% zakontraktowanego z EFI na lata 2011-2014 portfela kredytowego. Ponad połowę polskich beneficjentów stanowiły nowopowstające firmy (start up-y), a średnia wartość pożyczki wyniosła 160 tys. PLN. Średnia dźwignia finansowa w ramach instrumentów gwarancyjnych CIP w Polsce przekracza 30, co oznacza, że za każde euro zainwestowane w ramach programu CIP beneficjentotrzymuje ostatecznie 30 euro ze środków zaangażowanego pośrednika.

Podkreślić należy, że istotną rolę w procesie wdrażania programu CIP w Polsce pełni ZBP, prowadząc Krajowy Punkt Kontaktowy dla polskiego rynku finansowego, którego celem jest informacja, zachęcenie i wsparcie potencjalnych beneficjentów do uczestnictwa w niniejszej inicjatywie. Należy zauważyć, że po uruchomieniu KPK znacznie wzrosła polska aktywność i wyniki w pozyskaniu tego rodzaju wsparcia unijnego.Polska, należy bowiem nadal do państw o najniższym wykorzystaniu środków z programów ramowych UE. Wynika to z wielu powodów. Jednym z nich jest złożony i wymagający odpowiednich kompetencji, proces aplikacji o wsparcie. W wielu przypadkach dla skutecznego sięgnięcia po ww. wsparcie niezbędne jest przygotowanie projektu międzynarodowego lub opracowanie zupełnie nowych produktów będących w stanie konkurować z starciu z konkurentami z kilkudziesięciu państw uczestniczących w takich programach. Konkursy w ramach „Instrumentów Finansowych dla MŚP” prowadzone są w trybie ciągłym (2007-2014) i uczestniczy w nim 35 rynków finansowych. Tylko najlepiej przygotowani kandydaci są w stanie pokonać konkurentów, szczególnie tych z państw o lepiej rozwiniętych gospodarkach.

W 2010 roku, w ramach instrumentów inżynierii finansowej, ustanowiony został Europejski Instrument Mikrofinansowy PROGRESS. Program ten oferuje dwa rodzaje instrumentów: gwarancyjne oraz kapitałowe.Łączna alokacja środków na mikrofinansowanie w ramach inicjatywy PROGRESS wynosi 203 mln EUR (z czego 103 mln euro ze środków UE oraz 100 mln euro ze środków EBI). Z kwoty tej 25 mln euro przeznaczonych jest na gwarancje a 178 mln euro na instrumenty kapitałowe.Według stanu na koniec marca 2012 roku podpisano 18 umów z 16 pośrednikami finansowymi na łączną kwotę gwarantowanych 73,9 mln euro, co oznacza wykorzystanie alokacji na poziomie 36,4%. KPK CIP wspierał z sukcesem takżew latach 2010-2011r. polski rynek finansowy w

kredytową w styczniu 2011r. ( a więc do połowy 2012r. upłynęło półtora roku aktywności), zaś ostatni dopiero w marcu 2012r (tylko kwartał aktywności).



30

staraniach o wsparcie z PROGRESS. W wyniku tych działań Polska była jednym z pierwszych państw UE, które skorzystały z nowych instrumentów.W inicjatywie tej uczestniczą również dwa podmioty funkcjonujące na rynku polskim, w tym jeden bank: FM Bank. Bank ten podpisał umowę w zakresie instrumentu gwarancyjnego, natomiast kwota udzielonego mu wsparcia wyniosła 1,94 mln EUR.17Efektem będzie wygenerowanie akcji preferencyjnej kredytowej o wartości 68 mln zł.

Innym programem ramowym wdrażanym także w Polsce jest 7. Program Ramowy na rzecz badań, rozwoju technologicznego i wdrożeń2007-2013(7PR). W ramach tego programu wdrażany jest Finansowy Instrument Podziału Ryzyka (RSFF). Celem RSFF jest wsparcie realizacji projektów badawczych i innowacyjnych o wysokim poziomie ryzyka. Instrument składa się z dwóch komponentów: finansowanego przez EBI oraz współfinansowanego przez EBI wespół z bankami komercyjnymi. W ramach pierwszego instrumentu odnotowano w Polsce aktywność. Łączna wartość umów podpisanych w latach 2007-2010 w ramach RSFF w Europie wyniosła na koniec grudnia 2010 roku 6,3 mld EUR18. Udział beneficjentów z Polski wyniósł wtedy ok. 1,5%, co oznacza ok. 9,4 mln EUR wsparcia.

Natomiast w ramach drugiego instrumentu- nie podpisano żadnej umowy. Banki komercyjne oceniały ryzyko takich projektów jako zbyt wysokie, a wsparcie finansowe z programu za ograniczone. Innym problemem była niska podaż odpowiednio przygotowanych projektów spełniających wszystkie kryteria 7PR.

Ponieważ podobne znikome zainteresowanie wystąpiło w całej UE, na przełomie 2011 i 2012r Komisja Europejska uruchomiła pilotażowo, w miejsce komponentu RSFF z bankami komercyjnymi, nowy instrument wsparcia o nazwie„Instrument Podziału Ryzyka dla MŚP i firm typu Mid Cap ukierunkowanych na Badania, Rozwój i Innowacje” (RiskSharing Instrument for Research& Development &InnovationdrivenSMEs and small mid-caps /RSI/). Unijnym operatorem tego instrumentu jest Europejski Fundusz Inwestycyjny zaś pośrednikami finansowymi banki. W razie powodzenia nowego rozwiązania, będzie ono zastosowane w szerszym zakresie w nowych programach wspólnotowych. Instrument ten nie został jeszcze wdrożony– z końcem września2013 roku mija termin składania wniosków przez instytucje finansowe zainteresowane uczestnictwem w procesie wdrażania tego instrumentu. Z informacji Związku Banków Polskich wynika, że kilka polskich banków jest zainteresowanych poważnie udziałem w tym programie.

17 Stan na koniec marca 2012. 18Dane pochodzą z opublikowanych przez KE raportów – aktualnie brak jest nowszych danych z KE.



31

Rysunek 2.10. Łączna wartość umów podpisanych przez EBI w ramach RSFF w latach 2007-2010 [w mln EUR]

Źródło: EIB oraz Risk-Sharing Finance Facility (RSFF). Investing in European research and innovation, Research EU Focus, European Commission, June 2011.

Instytucje bankowe zaangażowane są również w proces wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w ramach regionalnych programów operacyjnych. O ile jednak instrumenty inżynierii finansowej dostępne są w ramach trzech schematów: inicjatywy JEREMIE, JESSICA oraz wdrażanych bez pośrednictwa menedżera funduszu, dane na koniec czerwca 2012 roku wskazują, że banki uczestniczą jedynie w inicjatywie JEREMIE oraz JESSICA.

Tabela 2.2. Uczestnictwo banków w dystrybucji środków UE z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych

Wartość umów podpisanych z

pośrednikami finansowymi [mln zł]

Ilość umów podpisanych z pośrednikami finansowymi

[szt.]

OGÓŁEM w tym banki OGÓŁEM w tym banki

JEREMIE 1 066,2 12,3% 81 14,8%

JESSICA** 897,0 100,0% 6 100,0%

Pozostałe instrumenty inżynierii finansowej*

1 289,5 0,0% 74 0,0%

* wg stanu na 30 czerwca 2012 roku ** wg stanu na koniec 2011 roku Źródło: IBnGR.

Banki uczestniczą sporadyczniew inicjatywie JEREMIE (Joint EuropeanResources for Micro-to-Medium Enterprises- Wspólne zasoby dla



32

małych i średnich przedsiębiorstw). JEREMIE to inicjatywa wsparcia pozadotacyjnego uruchomiona w ramach polityki regionalnej UE w 2007 r. przez Komisję Europejską i Grupę Europejskiego Banku Inwestycyjnego. W JEREMIE stosowane są instrumenty rewolwingowe: kredyty, pożyczki, poręczenia (w tym reporęczenia) dla firm oraz także instrumenty kapitałowe. Wsparcie adresowane jest do mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. W ramach JEREMIE instytucja zarządzająca może dystrybuować środki z udziałem pośredników finansowych- bezpośrednio lub poprzez specjalny fundusz powierniczy (holding fund).JEREMIE to największy wehikuł inżynierii finansowej UE w Polsce.

W Polsce,inicjatywa JEREMIE,w formule funduszy powierniczych, została wdrożona w trzynastu regionach, w ramach: siedmiu regionalnych programów operacyjnych (RPO)19oraz w programu operacyjnego „Rozwój Polskich Wschodniej”(PO RPW) realizowanym w pięciu regionach wschodnich20.

Łącznie, we wdrażaniu JEREMIE w Polsce, uczestniczy ok. 100 pośredników finansowych, zaś menedżerem zdecydowanej większości funduszy powierniczych jest BGK21.

Do października 2012 r. pośrednicy finansowi JEREMIE w RPO podpisali łącznie ponad 6 tys. umów z przedsiębiorcami o wartości 699 mln zł. Stanowi to ponad 40% zaplanowanego portfela zobowiązań z MŚP.

W realizację inicjatywy JEREMIE włączyło się w charakterze pośredników finansowych 9banków: jeden komercyjny (FM Bank SA), jeden bank zrzeszający banki spółdzielcze (BPS SA) oraz7banków spółdzielczych. W tym, w ramach instrumentu poręczenia portfelowego, uczestniczy 8 banków, zaś w ramach pożyczki globalnej4 banki.

Z badań22 przeprowadzonych przez Związek Banków Polskich w 2011r. wynika, że niski poziom zaangażowania sektora bankowego w ramach JEREMIE spowodowany jest przede wszystkim rozproszeniem środków, koniecznością wdrożenia zbyt wielu produktów i rozbudowanego monitoringu, rozbudowaną sprawozdawczością, ograniczonym zakresem oferty poręczeniowej (wyłączone kredyty obrotowe), zbyt krótkim okresem budowy portfela, wysokimi opłatami ze strony pośredników i klientów, niską rentownością produktów bankowych objętych programem, bałaganem prawnym związanym z pomocą publiczną, ryzykiem generowanym przez niestabilność przepisów i interpretacji prawa na 19 Są to województwa: pomorskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie, łódzkie, mazowieckie i kujawsko-pomorskie. 20 Są to województwa: podlaskie , lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. 21 Tylko w woj. kujawsko-pomorskim pośrednikiem jest inna instytucja- tj. lokalny fundusz pożyczkowy. 22 „Badanie rynku bankowego nt. inicjatywy JEREMIE”, ZBP, październik 2011r.



33

poziomie unijnym, a także zakaz możliwości łączenia instrumentów z różnych programów, pozyskanych przez pośrednika finansowego. Oprócz tego banki podnosiły problem samej formy przeprowadzania konkursów na pośredników- opóźnień w wydaniu wiążących przepisów na poziomie krajowym, odrębnych terminów postępowań konkursowych w każdym regionie, zbyt krótkiego czasu na przygotowanie projektów przez kandydatów, zbyt skomplikowanej procedury, a także opóźnień w zawarciu i wdrożeniu umów z pośrednikami. Problemem dla banków są także ograniczenia w zakresie wymaganych biznesplanów, restryktywnych kar umownych i wymagań dotyczących windykacji.

O ile w ramach JEREMIE dla większości banków komercyjnych, sieciowych, głównym problemem jest zbyt mała skala środków, niska rentowność i zbyt wysokie ryzyko operacyjne związane z udziałem banku w tej inicjatywie, to banki spółdzielcze jako główny problem wskazują na zbyt skomplikowane i zbiurokratyzowane procedury, niski popyt wśród klientów oraz na niską rentowność produktową.

Wobec niskiego zainteresowania inicjatywą JEREMIE kluczowego środowiska finansowego instytucje zarządzające i menedżerowie funduszy powierniczych starały się w kolejnych miesiącach uprościć i uatrakcyjnić ofertę dla pośredników finansowych. Ograniczeniem jednak w tych działaniach są dość restryktywne i mało elastyczne przepisy unijne regulujące politykę spójności. Zmiany operacyjne spotkały się więc z większym zainteresowaniem środowiska bankowego(zarówno komercyjnego jak i spółdzielczego). Obecnie głównym problemem na jakie wskazują banki jest dynamiczny spadek popytu inwestycyjnego ze strony przedsiębiorców, a co za tym idzie i możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych, oraz utrzymująca się nadal niska rentowność produktów bankowych uruchamianych w ramach JEREMIE.

Wiele z tych obserwacji potwierdza się także w innych badaniach, np. Europejskiego Trybunału Obrachunkowego z 2012r23.

W PO RPW, w ramach modelu JEREMIE, do października 2012r. podpisano 115 umów (reporęczonych) poręczeń z MŚP, o wartości ponad 26 mln zł preferencyjnego finansowania dla firm. Od września 2012r. zostanie zaś uruchomiona oferta pożyczkowa z nowymi pośrednikami finansowymi (w ramach pożyczki globalnej). Pośród pośredników finansowych PO RPW do końca września br. nie było banków. Podmiotem istotnie powiązanym zaś z sektorem bankowym jest TISE SA, spółka należąca do francuskiego banku CreditCooperatif, (wchodzącego w skład grupy BPCE), specjalizującego się w finansowaniu organizacji działających na rzecz dobra ogólnego. Z informacji 23 Europejski Trybunał Obrachunkowy w raporcie „Instrumenty finansowe dla MŚP współfinansowane z EFRR”, Sprawozdanie specjalne nr 2, Luksemburg, 2012r.



34

BGK wynika, że przystąpieniem do programu istotnie zainteresowany będzie także sieciowy bank komercyjny, specjalizujący się w ofercie dla MŚP.

W przypadku inicjatywy JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas) instytucje bankowe pełnią funkcję funduszu rozwoju obszarów miejskich (ang. UDF – Urban Development Fund), zaś EBI – rolę menedżera funduszu powierniczego.

Według stanu na koniec 2011 roku, trzy banki pełniły rolę funduszu rozwoju obszarów miejskich (FROM): Bank Gospodarstwa Krajowego, Bank Ochrony Środowiska oraz Bank Zachodni WBK. Łącznie instytucje te podpisały 6 umów o wartości 897 mln zł. Warto zauważyć, że w konkursach na FROM brała udział większa liczba banków - kandydatów.

W tym samym okresie wartość umów podpisanych przez banki z beneficjentami ostatecznymi wyniosła 91 mln zł, co oznacza stan wdrażania na poziomie ok30% środków będących w dyspozycji menedżera funduszu (EBI).Jak już wspomniano, banki nie uczestniczą natomiast w procesie wdrażania instrumentów inżynierii finansowej w tzw. schemacie konkursowym, czyli bez ustanowienia menedżera funduszu (umowy podpisywane są bezpośrednio- pomiędzy instytucją zarządzającą a pośrednikami finansowymi).

Tabela 2.3. Banki pełniące funkcję funduszu rozwoju obszarów miejskich w inicjatywie JESSICA*

Bank Województwo Data

podpisania umowy

Kwota umowy

RAZEM pozyskane

środki

Bank Gospodarstwa Krajowego

pomorskie 2011 154,0 mln

PLN 448,0 mln PLN

wielkopolskie 2011 294,0 mln PLN

Bank Ochrony Środowiska

pomorskie 2011 66,0 mln PLN

372,0 mln PLN

śląskie 2011 243,0 mln PLN

zachodniopomorskie 2011 63,0 mln PLN

Bank Zachodni WBK

zachodniopomorskie 2010 77,0 mln PLN 77,0 mln

PLN * wg stanu na koniec 2011 roku Źródło: EBI (menedżer HF we wszystkich województwach wdrażających JESSICA w Polsce).

Dodać należy również, że poza opisanym powyżej bezpośrednim uczestnictwem banków w procesie wdrażania instrumentów inżynierii finansowej, instytucje bankowe mogą włączyć się w proces wdrażania instrumentów zwrotnych także pośrednio, poprzez współpracę z funduszami



35

poręczeniowymi. Dotyczy to przede wszystkim inicjatyw/działań realizowanych na szczeblu regionalnym. m.in. instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO, PO Rozwój Polski Wschodniej, instrumentów poręczeniowych w ramach JEREMIE oraz wspólnotowym CIP.

Podsumowując, obecnie skala zaangażowania banków w proces wdrażania instrumentów inżynierii finansowej jest,w odniesieniu do ich potencjału, relatywnie niewielka. Dotyczy to zwłaszcza instrumentów wdrażanych w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Podkreślić należy jednak, że także sam udział instrumentów zwrotnych w strukturze finansowania polityki spójności w perspektywie 2007-2013 jest niewielki. Udział środków dystrybuowanych poprzez instrumenty zwrotne wynosi zaledwie ok. 2% ogółu środków dostępnych dla Polski w ramach polityki spójności.

Niemniej jednak, uwzględniając łączne zaangażowanie banków, tzn. w systemie środków bezzwrotnych i zwrotnych, IBnGR i ZBP szacują, że łączna aktywność banków na rynku projektów współfinansowanych ze środków UE wynosi ok. 35,03 mld zł. Pozwala to zaliczyć banki do grupy podmiotów aktywnie uczestniczących w procesie dystrybucji środków unijnych

Tabela 2.4. Zaangażowanie banków w procesie absorpcji środków unijnych 2007-2011 (polityka spójności, PROW, programy ramowe i inicjatywy wspólnotowe)

Nazwa instrumentu

Wartość kredytów/leasingu udzielonych przez

banki

Wartość środków pozyskanych

przez beneficjentów

Wartość emisji obligacji

komunalnych

Kredyty unijne 24,0 mld zł

Kredyt technologiczny 0,9 mld zł

Leasing 1,5 mld zł

Gwarancje bankowe w PROW 0,19 mld zł.

Obligacje komunalne 7,5 mld zł

CIP (gwarancje),

0,5 mld zł

PROGRESS (gwarancje)

JEREMIE 0,54 mld zł* JESSICA 0,09 mld zł** RAZEM 35,03 mld zł * czerwiec 2012 ** grudzień 2011

Źródło: IBnGR, ZBP.



36

2.3. Ocena stopnia dopasowania oferty bankowej do potrzeb beneficjentów pomocy unijnej

Wieloletnie doświadczenia w zakresie dystrybucji środków unijnych w oparciu o system dotacyjny umożliwiły instytucjom bankowym uczestniczącym w tym procesie rozwój oferty bankowej dostosowanej do potrzeb beneficjentów ostatecznych.

Obecnie, wyodrębnioną i wyspecjalizowaną ofertę dla beneficjentów pomocy unijnej posiada kilkanaście banków komercyjnych oraz banków spółdzielczych. Oferta ta skierowana jest przede wszystkim do sektora przedsiębiorstw, ale również do innych podmiotów korzystających z funduszy unijnych, w tym rolników oraz jednostek samorządu terytorialnego.

Jak już wskazano we wcześniejszej części opracowania tzw. oferta unijna obejmuje przede wszystkim produkty kredytowe. O ile wszystkie ankietowane banki posiadały w ofercie kredyty pomostowe, kredyt współfinansujący wkład własny dostępny był w 93,8% banków a kredyt na pokrycie kosztów niekwalifikowanych projektu w 81% podmiotów. Produktem nierozerwalnie związanym z grupą produktów kredytowych jest promesa kredytowa. Udzielają jej wszystkie badane banki.

Przeważająca część banków oferuje również dodatkowe usługi doradcze. Doradztwo związane z funduszami unijnymi znajduje się w ofercie ponad 81% badanych banków. Podkreślić należy jednak, że zakres doradztwa różni się w poszczególnych bankach i może obejmować takie usługi jak:

� wsparcie w zakresie możliwości dofinansowania,

� wsparcie w zakresie przygotowywania wniosków o dofinansowanie,

� doradztwo w zakresie montażu finansowego,

� wsparcie w procesie realizacji inwestycji (monitoring, rozliczenia).

Dodatkowo, jak już zostało to wcześniej zasygnalizowane, nie we wszystkich bankach usługi doradcze oferowane są przez pracowników banku. W części instytucji, usługi te świadczone są bowiem przez wyspecjalizowane firmy zewnętrzne współpracujące z bankiem.



37

Rysunek 2.11. Zakres oferty banków w zakresie obsługi beneficjentów funduszy unijnych

* spośród badanych banków zaangażowanych w proces absorpcji funduszy unijnych

** w badaniu uwzględniono ofertę następujących banków: PKO BP, ING BSK, Pekao S.A., BZ WBK, Kredyt Bank, BGŻ, BOŚ, Millennium Bank, BNP Paribas, BPH, BGK, Bank Handlowy, Bank Pocztowy, BRE Bank, Nordea Bank, Raiffeisen Bank.

Źródło: IBnGR na podst. informacji z banków i ZBP

Istotną grupę produktów stanowią również produkty rozliczeniowe. Znajdują się one w ofercie 85% badanych banków. Usługi rozliczeniowe obejmują przede wszystkim prowadzenie wyodrębnionego rachunku służącego ewidencji wydatków ponoszonych ze środków dotacji. Drugim najczęściej stosowanym instrumentem rozliczeniowym jest akredytywa.



38

Z punktu widzenia dostosowania oferty bankowej do oczekiwań beneficjentów ostatecznych istotniejszą kwestią jest kompleksowość oferty w poszczególnych bankach, rozumiana jako zakres produktów związanych z obsługą funduszy unijnych dostępnych w jednej instytucji finansowej. Dla podmiotu ubiegającego się o dofinansowanie inwestycji ze środków UE czynnikiem decydującym o atrakcyjności oferty bankowej jest bowiem, w myśl zasady one-stop-shopping, dostępność szerokiej gamy produktów w jednym miejscu.

W ocenie kompleksowości oferty uwzględniono następujące produkty: doradztwo, kredyty pomostowe, kredyty współfinansujące wkład własny, kredyty na sfinansowanie kosztów niekwalifikowanych, promesy kredytowe, wyodrębniony rachunek bankowy, akredytywę dokumentową, inkaso dokumentowe, gwarancje, instrumenty dłużne. Kompleksowość na poziomie 100% oznacza, że bank posiada w ofercie wszystkie wymienione produkty.

Rysunek 2.12. Kompleksowość oferty unijnej banków komercyjnych

* oferta podstawowa obejmuje: doradztwo, kredyt pomostowy, kredyt na współfinansowanie wkładu własnego, kredyt na koszty niekwalifikowane, promesę kredytową oraz prowadzenie wyodrębnionego rachunku ** oferta rozszerzona obejmuje: akredytywę dokumentową, inkaso dokumentowe, gwarancje oraz instrumenty dłużne

Źródło: IBnGR na podst. informacji z banków.

Analiza polskiego rynku bankowego wskazuje, że banki zaangażowane w proces absorpcji środków unijnych posiadają dobrze rozwiniętą ofertę przede wszystkim w zakresie produktów podstawowych, obejmujących doradztwo, finansowanie oraz prowadzenie wyodrębnionego rachunku. Większość banków



39

uzasadnia to ograniczonym zakresem oczekiwań klientów. Wyżej wymienione usługi są bowiem najczęściej poszukiwanymi przez beneficjentów.

Ofertę rozszerzoną, obejmującą akredytywę, inkaso, gwarancje oraz instrumenty dłużne posiada natomiast kilka banków. Oznacza to de facto, że na polskim rynku obecnych jest kilka podmiotów wyspecjalizowanych w obsłudze funduszy unijnych. Podmioty te posiadają specjalne, wyodrębnione strukturalnie, komórki organizacyjne24 zajmujące się obsługą procesu zaangażowania banku w projekty unijne.

Jak wskazują powyższe dane, oferta banków w zakresie obsługi beneficjentów dotacji z funduszy unijnych jest dobrze rozwinięta. Jednocześnie wskazać należy, że ostatnie lata nie przyniosły istotnych zmian w zakresie produktów oferowanych przez banki dla tej grupy beneficjentów.

Tabela 2.5. Zmiana oferty bankowej w zakresie obsługi beneficjentów bezzwrotnej pomocy unijnej w latach 2008-2012

2007 2008 2009 2012

Kredyty pomostowe 100% 100% 100% 100%

Kredyty współfinansujące wkład własny

100% 100% 100% 94%

Kredyty na koszty niekwalifikowane 81%

Promesy kredytowe 100% 100% 100% 100%

Wyodrębniony rachunek bankowy 85% 90% 85% 88%

Doradztwo w zakresie pozyskania funduszy unijnych

77% 62% 66%

81%

Planowanie finansowe inwestycji 77% 50% 60%

Prowadzenie dokumentacji operacyjnej projektu

46% 32% 31%

Monitoring zgodności realizacji inwestycji z planem

85% 20% 25%

24 Z informacji ZBP wynika, że najczęściej stosowaną formą struktury jest biuro lub wydział ds. programów publicznych lub funduszy unijnych, obsługujący departamenty sprzedażowe banku (np. departament finansowania sektora publicznego, czy departament bankowości korporacyjnej). Z opinii ZBP i organizacji beneficjentów wynika, że banki te są także najlepiej przygotowane informacyjnie i bardzo aktywnie uczestniczą w pracach związanych z systemem absorpcji środków unijnych oraz często organizują własne akcje informacyjne i edukacyjne nt. programów unijnych dla środowisk beneficjentów.



40

Prowadzenie dokumentacji rozliczenia inwestycji

54% 20% 25%

Gwarancje 77% 78%

54% 69%

Akredytywy dokumentowe Bd 50%

Źródło: IBnGR i ZBP

Brak istotnych zmian w ofercie bankowej związanej z obsługą beneficjentów funduszy unijnych wynika przede wszystkim z kontynuacji zasadniczych ram dystrybucji środków unijnych oraz z wieloletnich doświadczeń banków w tym zakresie. Jak już bowiem wspomniano, system dotacyjny stanowił podstawę dystrybucji środków unijnych zarówno w perspektywie 2004-2006 jak i 2007-2013. Oznacza to, że bankowa oferta produktowa była przygotowywana, wprowadzana na podstawie regulacji okresu przedakcesyjnego i zasadniczo w latach 2004-2006. Tym samym, wobec braku zasadniczych zmian w modelu dystrybucji wsparcia (dotacje) w obecnej perspektywie, banki zaangażowały się weń ze stosunkowo dobrze rozwiniętą ofertą, rozwijaną w zależności od specyficznych wymogów danej ścieżki dostępu do środków unijnych25.

O ile oferta banków związana z systemem dotacyjnym nie uległa znaczącym zmianom na przestrzeni ostatnich kilku lat, znacząco zmieniło się zaangażowanie banków w absorpcję środków unijnych z wykorzystaniem instrumentów inżynierii finansowej. Trudno jednak na chwilę obecną zadowalająco przeanalizować stopień dopasowania oferty do oczekiwań beneficjentów ostatecznych. Zarówno bowiem udział instrumentów zwrotnych w systemie dystrybucji środków unijnych jak i skala wykorzystania tychże instrumentów przez beneficjentów ostatecznych jest niewielka.

Podsumowując, na rynku polskim obecnych jest kilka instytucji bankowych bardzo dobrze wyspecjalizowanych w obsłudze beneficjentów funduszy unijnych. Podmioty te oferują szeroki zakres produktów bankowych dedykowanych beneficjentom systemu dotacyjnego, przy czym podstawą tzw. oferty pozostają produkty kredytowe. Podkreślić należy również, że na przestrzen

Documents

Raport ZBP-FINAL Banki w absorpcji środków...3. Identyfikacja i analiza utrudnień związanych z bezpośrednią obsługą projektów współfinansowanych ze środków unijnych