R‹SK YÖNET‹M‹ NASIL OLMALI? · yönetimi” geliyor. Geniﬂ Aç›’n›n bu say›s›nda “Küresel kriz ortam›nda risk yönetimi ve riskten korunma stratejileri”

NASIL OLMALI?R‹SK YÖNET‹M‹

Dünyay› etkisi alt›na alan finansal kriz, “risk yönetimi” konusunu, yeniden sektörlerin ve kamu yönetimlerinin gündemlerinin ön s›ralar›na tafl›d›.

Dalgal› ekonomide riskleri öngörmek ve flirketleri büyük zararlardan korumakmümkün mü? Hazine yönetimi, ülke ekonomisine yönelik tehditleri asgariye

indirebilir mi? Konunun uzmanlar›, yeni dönemin “risk yönetimi” stratejilerinide¤erlendirirken bu sorulara da yan›tlar veriyor.

Nisan 2009

“DE⁄ER ESASLI STRATEJ‹K YÖNET‹M”K. EVREN BOLGÜN

Günümüz ekonomik koflullar›na uygun ideal borsa yat›r›m fonu ‹fiBYF-iBoxxGT'yle nakitiniz de¤er kazan›yor.Devlet iç borçlanma senetlerinden oluflan iBoxxGT'nin içeri¤i sürekli olarak güncelleniyor, paylar› borsada ifllem görüyor,

kolayca al›n›p sat›l›p hemen nakde dönüflüyor. Yani akl›n›zdan geçti¤i anda iBoxxGT nakit oluyor, akl›n›za yatt›¤› zaman

uzun vadenin getiri avantaj›n› size sunuyor. ‹fl Yat›r›m olarak, akl›n›zdan geçenleri kazançl›

yat›r›m f›rsatlar›na dönüfltürmeye devam ediyoruz.

"iBoxxGT, uzun vadeli likit kalmakisteyenler için ideal borsa yat›r›m fonu"

Daha fazla bilgi için; Can PamirT: 0212 350 24 24 e-posta: [email protected] www.isbyf.com

iBoxx International Index Company Limited’in IIC (Uluslararas› Endeks Limitet fiirketi’nin) tescil edilmifl ticari bir markas›d›r. iBoxx ticari markas›n›n ‹fl Yat›r›m Menkul De¤erler A.fi. taraf›ndan ifade edilmesiIIC taraf›ndan onaylama, aç›klama ya da öneri anlam›na gelmemektedir. Bu ürün IIC taraf›ndan finanse edilmemektedir, onaylanmamaktad›r veya sat›lmamaktad›r ve IIC ürünün yat›r›ma uygunlu¤u aç›s›ndanherhangi bir beyanda bulunmaz.

Genel Müdürlük: ‹fl Kuleleri Kule-2 Kat: 12 34330 4. Levent ‹STANBUL Tel: (0212) 350 20 00 Faks: (0212) 350 20 01 • Akaretler fiubesi: Süleyman Seba Caddesi No: 44 B1 Blok Daire: 10 34357 Akaretler‹STANBUL Tel: (0212) 326 87 00 Faks: (0212) 326 87 01 • Ankara fiubesi: Tahran Caddesi No: 3/8 06700 Kavaklıdere ANKARA Tel: (0312) 455 26 50 Faks: (0312) 466 60 62 • ‹zmir fiubesi: Akdeniz CaddesiNo: 14 Birsel ‹fl Merkezi Daire: 501 35210 Alsancak ‹ZM‹R Tel: (0232) 488 90 00 Faks: (0232) 488 90 01 • Kalam›fl fiubesi: Fener Kalam›fl Caddesi Tibas Belvu Sitesi A2 Blok Daire 3 34726 Fenerbahçe‹STANBUL Tel: (0216) 542 72 00 Faks: (0216) 542 72 01 • Yeniköy fiubesi: Köybaflı Caddesi ‹skele Çıkmazı No: 277 34464 Yeniköy ‹STANBUL Tel: (0212) 363 01 00 Faks: (0212) 363 01 01• Yeflilköy fiubesi: Havalimanı Kavfla¤ı EGS Business Park B3 Blok No: 470 Kat: 17 34149 Yeflilköy ‹STANBUL Tel: (0212) 463 20 00 Faks: (0212) 463 20 01

enifl Aç› dergisini uzun süredir ‹fl Yat›r›m’daki dostlar›m›zla birlikte yay›nl›yoruz.Okurlar›m›z yak›ndan izliyorlard›r. Bu özel dergi için önce bir yuvarlak masa

toplant›s› düzenliyor, güncel konuyu, iflin uzmanlar›yla ele al›yoruz. Her seferinde ortayaelden ele dolaflan, kütüphanelerde yerini alan bir dergi ç›k›yor.

Nisan say›s› için konular› gözden geçirirken risk yönetimi üzerine odakland›k. Birkaçnedenden dolay› bu konuyu seçtik. Birinci s›rada global kriz vard› do¤al olarak. ‹çindebulundu¤umuz dönem için ideal bir konuydu ve okurlardan gelen öneriler de bu

do¤rultudayd›.‹kincisi, global krizden ba¤›ms›z olarak risk yönetiminin önemi

art›yor. Krizin olmad›¤› dönemlerde bile bu konunun flirketlerin, hattaülkelerin gündemine gelmesi gerekti¤ini düflünüyoruz.

O nedenle hükümetten özel sektöre, üniversitelerden sivil toplumörgütlerine, iflin gerçekten içinde olan 8 önemli ismi yuvarlak masadabir araya getirdik. Haz›rlad›¤›m›z içeri¤i okuyacaks›n›z. Hakikaten, bu

konuyla ilgilenenler için baflucu niteli¤inde bir dergi ortaya ç›kt›. Bu alanda dünyadaolanlar, gelecekte ortaya ç›kacak yeni trendler, Türkiye’de özel sektör ve kamunun ald›¤›önlemler paylafl›ld›.

Benim en çok dikkatimi çeken ise Hazine’nin “risk yönetimi” konusundaki stratejisioldu. Hazine Müsteflarl›¤› Kamu Finansman› Genel Müdürlü¤ü Piyasa Risk Yönetim DaireBaflkan› Dr. Emre Bal›bek’in anlatt›klar›, içinde bulundu¤umuz dönemde Türkiye’nin krizidaha az hasarla geçirmesinin arkas›nda yatan stratejiyi de ortaya koyuyordu. Dr. Bal›bek,“E¤er 2002’den sonra bafllatt›¤›m›z yeni risk yönetimi olmasayd›, flimdi krizi daha derinyafl›yorduk” sözleriyle de al›nan mesafeye dikkat çekiyordu.

Sadece Dr. Bal›bek’in de¤il, bütün kat›l›mc›lar›n paylafl›mlar› birbirinden ilginçti Sizin deilginizi çekece¤ini düflünüyorum.

Gelecek say›da görüflmek üzere...…Sayg›lar›mla,… M. RRAUF AATEfi

Riskiyönetmek...

G

YönetimGenel Yay›n Koordinatörü Yeflim Denizel

Tüzel Kifli Temsilcisi Murat KöksalSat›fl Direktörü Orhan Taªk∑n

Finans Direktörü Didem KurucuÜretim Direktörü Servet Kavaso¤lu

Hürriyet Medya Towers 34212 Güneflli-‹STANBULTel 0 212 410 32 28 Faks 0 212 410 32 27

Do¤an Burda Dergi Yay›nc›l›k ve Pazarlama A.fi

DB Okur Hizmetleri hatt› Tel: 0212 478 03 [email protected]

DB Abone Hizmetleri hatt› Tel: 0212 478 03 00 Faks: 0212 410 35 12-13

[email protected] hariç her gün saat 08.00-20.00

aras›nda hizmet verilmektedir.

Bask› Uniprint Bas›m Sanayi ve Ticaret A.fi Had›mköy ‹stanbul Asfalt›, Ömerli Köyü Çatalca-‹STANBUL Tel: 0 212 798 28 41

Da¤›t›m Yaysat A.fi. Tel: 0 212 622 22 22

Capital Dergisi Do¤an Burda Dergi Yay›nc›l›k vePazarlama A.fi taraf›ndan T.C. yasalar›na uygun olarak

yay›mlanmaktad›r. Capital Dergisi’nin isim ve yay›nhakk› Do¤an Burda Dergi Yay›nc›l›k ve Pazarlama

A.fi’ye aittir. Dergide yay›mlanan yaz›, foto¤raf, harita,illüstrasyon ve konular›n her hakk› sakl›d›r. ‹zinsiz, kaynak

gösterilerek dahi al›nt› yap›lamaz.

c

Murahhas Üye (CEO) Mehmet Y. Y›lmazYay›n Direktörü (Sorumlu) M. Rauf AteflYay›n Yönetmeni Sedef Seçkin Büyük

Haber Müdürü Hande DemirelYaz› iflleri Müdürü Ebru F›rat

Görsel Yönetmen A. Bertu¤ Pat›rYönetim Editörü fieyma Öncel Bay›ksel

Haber Merkezi Nilüfer Gözütok, Ayçe Aksakal, Yasemin Erdo¤an, Asl› Ifl›k,

Özlem Ayd›n, Hande Yavuz, Elçin CirikSayfa Yap›mc›s› Do¤an Pektafl

Grafik Tanju GΩngπrFoto¤raflar Gökhan Çelebi, Hüseyin Öngen

Marka Müdürü Gökçe AykaçAnkara Temsilcisi Erdal ‹pekeflen

Tel: 0 312 207 00 95‹zmir Temsilcisi Ziynet Attila

Tel: 0 232 463 78 30

[email protected]

Yay›n Türü Yerel, süreli, 3 ayl›k

ReklamGrup Baflkan› Cem M. Baflar

Grup Baflkan Yard›mc›s› Funda BaykalSat›fl Müdürü Özlem Güner Atefl, Emel Sönmez

Sat›fl Temsilcisi Erman ‹leri, Deniz KüçükhüseyinTeknik Müdür Nusret K›r›ml›o¤lu

Tel: 0 212 336 53 60-(3 hat) Faks: 0 212 336 53 90

Rezervasyon Tel: 0 212 336 53 00-57-59 Faks: 0 212 336 53 92-93

Ankara Reklam Tel: 0 312 207 00 72 - 73 ‹zmir Reklam Tel: 0 232 463 78 30

Hedef Sayfalar Tel: 0 212 336 53 70 Faks: 0 212 336 53 91Maya Akar Center, Kat: 7 Büyükdere Cad.

No: 100-102 34394 Esentepe/‹STANBUL

4 / 2009

KR‹ZDE R‹SK YÖNET‹M‹VE KORUNMA STRATEJ‹LER‹

2009 / 5

2009 y›l›na küresel krizin gölgesinde giren dünya ekonomisi, krizdenç›k›fl yollar›n› ar›yor. Bu dönemde en fazla tart›fl›lan konulardan biri derisk. Art›k tüm dengelerde önce riskleri gözetmek her zamankindendaha büyük önem tafl›yor. Öne ç›kan konular›n bafl›nda ise “riskyönetimi” geliyor. Genifl Aç›’n›n bu say›s›nda “Küresel kriz ortam›ndarisk yönetimi ve riskten korunma stratejileri” konusunu tümdetaylar›yla ele almaya çal›flt›k. Türkiye’nin gerek kamu, gerek finans,gerekse özel sektör aç›s›ndan nas›l bir risk yönetimi uygulamas›gerekti¤ini masaya yat›rd›k. Her 3 kesimden de uzman isimlerin kat›ld›¤›toplant›da, kriz döneminde risk yönetimi, öne ç›kan stratejiler ve risktenkorunma metotlar› tart›fl›ld›. Moderatörlü¤ünü Capital & EkonomistDergileri Yay›n Direktörü M. Rauf Atefl’in yapt›¤› “Küresel Finansal KrizKoflullar›nda Risk Yönetimi ve Korunma Stratejileri” konulu toplant›ya;Hazine Müsteflarl›¤› Kamu Finansman› Genel Müdürlü¤ü Piyasa Risk

Yönetim Daire Baflkan› Dr.Emre Bal›bek, Risk TürkYönetim Kurulu Üyesi Prof.Dr. Burak Salto¤lu, ‹flYat›r›m Risk YönetimiMüdürü Doç Dr. EvrenBolgün, ODTÜ Ö¤retimÜyesi Dr. C. CoflkunKüçüközmen, SarkuysanGenel Müdürü HayrettinÇayc›, DD Mortgage GenelMüdürü Murat Aysan, RiskYöneticileri Derne¤iBaflkan› Ebru Ogan veAssan Alüminyum CFO’suVedat Özdan kat›ld›.

Uzmanlar, riskyönetimine iliflkin fikirlerinive gelecekte bu tipkrizlerle karfl›laflmamakiçin al›nmas› gerekenönlemleri paylaflt›.

6 / 2009

M. RRauf AAtefl Öncelikle hepiniz hofl geldi-niz. Genifl Aç› Toplant›lar›’n› uzun zamand›r ‹flYat›r›m’daki dostlar›m›zla birlikte y›lda 4 defagerçeklefltiriyoruz. Her oturumda o dönemimöne ç›kan konular›ndan birini belirliyoruz. Yö-netici, uzman ve ifl adamlar›yla tart›fl›yoruz.

Bu say›da da küresel finansal kriz kapsa-m›nda risk yönetimi ve riskten korunma stra-tejileri bafll›¤›n› belirledik. 8 konuflmac›m›zvar. Hazine Müsteflarl›¤› Kamu Finansman›Genel Müdürlü¤ü Piyasa Risk Yönetim DaireBaflkan› Dr. Emre Bal›bek, Risk Türk YönetimKurulu Üyesi Prof. Dr. Burak Salto¤lu, ‹fl Yat›-r›m Risk Yönetimi Müdürü Doç Dr. Evren Bol-gün, ODTÜ Uygulamal› Matematik EnstitüsüFinansal Matematik Bölümü Ö¤retim ÜyesiDr. C. Coflkun Küçüközmen, Sarkuysan GenelMüdürü Hayrettin Çayc›, DD Mortgage GenelMüdürü Murat Aysan, Risk Yöneticileri Derne-¤i Baflkan› Ebru Ogan ve Assan AlüminyumCFO’su Vedat Özdan.

Doç. DDr. EEvren BBolgün Konu çok yo¤unoldu¤u için 4 ana bafll›¤›m›z var. Sorular› mu-hataplar›na uygun olacak flekilde da¤›tmayaçal›flt›k. ‹lk baflta risk yönetim uygulamalar› veriskten korunma stratejileriyle gündem mad-desini açmay› düflündük. Gerçi art›k ortadarisk de kalmad›. Son 1,5 y›lda gerçekleflmeyenrisk neredeyse kalmad›. ‹lk soruyu flirket tem-silcilerimize yöneltmek isteriz. Risk yönetimiaç›s›ndan kurumunuzda ne tür faaliyetlerdebulunuyorsunuz ve bu stratejik karar almanoktalar›nda risk yönetimi etkinli¤i ya da et-

kinsizli¤i ne flekilde gerçeklefliyor? Bunlar› k›-saca özetlemenizi rica edece¤im. SarkuysanGenel Müdürü Hayrettin Bey’den bafllayal›m.

Hayrettin ÇÇayc› Öncelikle Capital Dergi-si’ne bizi bir araya getirdi¤i için teflekkür edi-yoruz. Rauf Bey, en zor konuyu seçmifl. Krizortam›nda risk yönetimi. Risk yönetimi iyi ya-p›lmam›fl ki kriz olmufl. Her ne kadar bu iki ta-bir birbirine yak›n gibi görünse de ikisinin deifllevi tamam›yla farkl›. Birincisi kriz, olmuflolaylar›n neticesidir. Risk ise olma ihtimaliolan olaylar› yans›t›yor, anlatmaya çal›fl›yor.Evren Bey suali ilk bana sordu. Ben konuyuaçmak için flöyle yans›tmak istiyorum. Risk yö-netiminde sadece flirketin de¤il, flirketin bu-lundu¤u ülkenin de çok büyük rolü var. Hat-ta bence burada risk yöneticisi önce ülkeninriskini yönetmeli, daha sonra flirketin riskiniyönetmeli. Türkiye öyle bir ülke ki, Türki-ye’nin kendi risklerini yönetemeden flirketini-zin risklerini yönetemezsiniz. Bu mümkün de-¤il. Ben 42 y›ld›r ifl hayat›nday›m ve risk dolubir sektörün içindeyim. Fiyat› her saniye de¤i-flen bir commodity (emtia) sektörünün içinde-yiz. Assan Alüminyum da bizimle ayn› durum-da. Bak›r her fleyden etkilenen bir metal. Birde bak›r, ülkelerin ilk gelifliminde altyap›lar›n-da çok büyük rolü oldu¤u için kullan›lmak zo-runda olan bir metal. Bak›r›n hiç türevi yoktur.Bak›r sadece kendi cevherinden üretilir. Bun-lar› neden anlat›yorum? Son 5 y›la bakarsaközellikle risk yönetiminin en önemli oldu¤u,istikbal piyasalarda, fiyat sabitlemelerinde ba-

“R‹SK‹ HERKES SAH‹PLENMEL‹”

“Bu kredi krizinde suçlu arandığında aslında çok fazla suçlu var. Subprime kredisini alantüketici de gerçek gelirini belirtmediği için en baştaki suçlu gibi görünüyor ama ona ‘masum suçlu’demek mümkün. Sonuçta böyle bir kredi veriliyorsa tabii ki tüketici de bunu alacaktır. Ama bu işimenkul kıymetleştirme yaparak, sekürize ederek, bunu piyasaya sunarak ve sekürize edilenintekrar türevini yaparak işi hakikaten çok karmaşık hale getirdiler. Tabii bunun derecelendirmesiniyapan reyting şirketleri de bundan epeyce nasiplendi. Çünkü bildiğimiz bir gerçek var ki şu andadünyada 12 tane triple A sahibi şirket var ama 64 bin tane triple A enstrüman var. Yani bir kuzudankaç tane post çıkarılmış siz düşünün.

Son olarak başarılı bir risk yönetimi açısından baktığımızda, şimdiye kadar konuşulanlara veortak görüşlere ben de katılıyorum. Ama bir gerçek var ki riskin net olarak sahiplenilmesi gerekiyor.Bunu sahiplenecek olan da sadece risk yöneticileri değil. Bence onlar zaten fazlasıyla sahipleniyor.Bu riskin kurumlar tarafından, kurumların en üst kademesinden itibaren, hatta şirket sahibindenbaşlayarak sahiplenilmesi ve ayrıca riskin de iyi anlaşılması gerekiyor. Bu sürece yönetimkurulunun etkin katılımı çok önemli. Sektörel olarak hangi alanda faaliyet gösteriliyorsa, o alandakiriski iyi anlayıp anlamadığımıza da emin olmak gerektiğini düşünüyorum. Özetle, bu kadar yoğunrisk unsurunun bir arada bulunduğu bir ortamda, özellikle reel sektörde, entegre risk yönetimsistemlerinin geliştirilmesi çok önemli.”

DOÇ. DR. EVREN BOLGÜN

2009 / 7

k›r hepsinin çok önünde. Örne¤in alüminyu-mun en fazla yüzde 180 fiyat art›fl› olmufltur.Bak›r›n fiyat art›fl› yüzde 600 olmufltur.

fiu anda e¤er dünyadaki fonlar commo-dity’lere girmese, bunu önleyen bir tedbir ol-sa, dünyada gerçek fiziki arz-talep ve fiyat te-flekkülü olacak. Halbuki flu anda dünyada fi-ziki fiyat teflekkülü olmuyor. Bizi fonlar›n yö-netti¤i para çok rahats›z ediyor. Commo-dity’de en büyük riski do¤uran maalesef fon-lar. Biz bu fonlar›n meydana getirdi¤i sorunuçözmek için ald›¤›m›z tüm malzemeyi hedgeediyoruz. Sarkuysan bunlar› hedge etmezseayn› günde biteriz. Bizim geçen y›lki ciromuz2 milyar dolar. Geçen sene K›rg›zistan’›n bafl-bakan›n›n birinci yard›mc›s› bize gelmiflti. OnaK›rg›zistan’›n toplam d›fl ticaret hacmini sor-dum. “3 milyar dolar” dedi. 2 milyar dolar it-hal etmifl, 1 milyar dolar da ihraç etmifl. Dedimki, “Bu flirket yönetimi gibi bir fley.” Biz de as-l›nda flirket olarak çok büyük say›lmay›z. Dün-yada ne devler var.

fiirketimizin bu alandaki uygulamalar›nagelirsek, hedge sadece bizim kendi kulland›¤›-m›z hammaddemizde de¤il. Çünkü biz ham-maddemizin tamam›n› dolarla al›r›z. Halbukibiz bunu tüm dünyada 56 ülkeye sat›yoruz.Tahsilat›m›z›n ço¤unlu¤u da dolar cinsinden-dir. Bir miktar Euro veSterlin de var. Bunlar›da hedge ediyoruz.Ve inan›n bunu sami-miyetimle söylüyo-rum. 1980’lerde “for-ward”, “hedge” denenkelimeleri bankalarailk Sarkuysan anonsetmifltir. ‹nanamazs›-n›z ama o zamanlarbunlar› ço¤u bankabilmezdi. SadeceUluslararas› Bank ileanlaflabiliyorduk. Da-ha sonra Amerikanbankalar› geldi, Avru-pa bankalar› geldi. Bizdaha önce “Parite for-ward’› yapal›m” diyor-duk, “Yapamay›z” di-yorlard›. Yerli banka-lar “bugünkü pariteneyse ona göre ifllemyapabiliriz” diyorlard›.Ben yapm›fl oldu¤um

vadeli sat›fl›n tahsilat›n› -ki bugün de bu böy-le- o tarihteki Euro’yu dolara çeviriyorum.Baflka çarem yok. Çünkü ben dolar borçlan›-yorum bankaya. Birini seçmek zorundas›n›z.

Risk yönetiminde mümkün oldu¤u kadaralternatifleri azaltacaks›n›z. Tek para birimiyleborçlan›yoruz. Tek para birimiyle ithalat yap›-yoruz. Ancak elimizde olmad›¤› için sat›fl› han-gi ülke, hangi para birimiyle tercih ediyorsaonla satmak zorunday›z. Çünkü müflteri veli-nimet. Ama zaten bak›r flu anda dolar baz›ndaal›n›p sat›lan bir metal oldu¤u için ben dolarbaz›nda bak›r al›yorum. Ancak satarken bunufarkl› para birimlerine sat›yorum. Ancak onuntamam›n› hedge ediyorum. Forward yap›yo-rum. Geldi¤i tarihten en az 3 gün afla¤›. Amaflu anda bugünkü konu kriz ortam›nda riskyönetimi oldu¤u için bu da biraz zorlan›yor.Nas›l zorlan›yor? Konuflulan günde para öden-miyor. O zaman ne oluyor? Aç›k pozisyon ya-rat›yorsunuz. ‹nan›n ben riskin tam ortas›nda-ki adam›m. Rauf Bey beni nas›l bulmufl anla-mad›m. Çünkü benim ömrüm bununla geçti.Genel müdür olarak da paray› ben kendimyönetirim. Yard›mc›m yoktur. Her bölüm içinyard›mc›m vard›r ama para için yoktur. Alm›-yorum. Çünkü para çok önemli bir konu.Özellikle metal sektöründe... E¤er alm›fl satm›fl

DOÇ. DR. EVRENBOLGÜN

oldu¤unuz mal› hedge etmezseniz, kullanm›floldu¤unuz krediyi satm›fl oldu¤unuz ürününkarfl›l›¤› olan parayla hedge etmezseniz, biter-siniz. fiu anda kriz ortam›nda risk yönetimiyapmak da ayr› bir hüner.

M. RRauf AAtefl Murat Aysan’la devam ede-lim. Siz nas›l stratejiler uyguluyorsunuz riskyönetimi aç›s›ndan?

Murat AAysan Ben bir an›m› paylaflarak bafl-lamak istiyorum. 2007’nin bafl›nda mortgageflirketini kurmak üzere organizasyona geldim.Türkiye’de yeni bafllad›¤›m›z için dünyada buiflin nas›l yap›ld›¤›n› araflt›rmaya bafllad›k. Bir-kaç tane de bizim gibi flirket belirledik. 2 tane-

si Deutsche Bank’›n çal›flt›¤›, tan›d›¤› flirketler-di. Birkaç tane de farkl› flirketleri inceledik.Bana “subprime flirketler diye bir fley var” de-diler. “O da ne?” dedik. Hayat›mda ilk defaduydum. Bizde subprime diye bir model ol-mad›¤› için bilmiyordum. Hemen ne oldu¤unabakt›k. Önce birkaç mortgage flirketine gittim,ard›ndan Liverpool’da bir subprime flirketinegittim. Yan›mda dünyan›n en büyük mortgageflirketinde, flirketi birlikte kurdu¤umuz arkada-fl›m vard›. Sat›fl bölümünün nerede oldu¤unusordum. “Her fley internetten broker’dan geli-yor” dediler. Peki “Nas›l de¤erlendiriyorsu-nuz?” dedim. “Broker zaten birine de¤erleti-yor, o bize de¤erlenmifl flekilde geliyor” dedi-ler. “Peki adam› nas›l de¤erliyorsunuz?” de-dim. “Çok de¤erleyecek bir fley yok, adam yabatm›fl ya daha evvelden 5-6 kere batm›fl olu-yor” dediler... Yani her fley manuel, her fleyiExcel’de tutuyorlar. “Peki ya batarsa?” dedik.“O bizi ilgilendirmez çünkü biz sat›yoruz” de-diler. Risklerinin ne oldu¤unu sorduk. Dedilerki “Tam satarken fiyat yükselebilir.” “Peki yasatamazsan›z?” dedim. “Her fleyin bir fiyat› var-d›r mutlaka satar›z” dediler.

Ondan sonra da detaylara bakt›k. Biz çoksorgulad›k. En sonunda genel müdürleri ald›bizi yeme¤e götürdü. Soruyoruz, soruyoruzbir türlü bu iflin nas›l yap›laca¤› akl›m›za yat-mad›. Çünkü ortada çok net bir risk var. Bunugörmemek, bunu anlamamak mümkün de¤il.Ben hayat›mda hiç subprime mortgage gör-medim, sadece mortgage gördüm. Bir banka-c› olarak ilk dedi¤imiz “Bu ifl batacak” oldu.Adam da “Evet ama bende de¤il çünkü bensataca¤›m” dedi. Yani ortadaki riski asl›ndabirçok kifli gördü. Bence böyle ifl yapan vebunu çok riskli yapan pek çok kurulufl var.

Gelelim Türkiye’ye... ‹çimizde 2001 kriziniyaflay›p o 1998, 1999, 2000’de “En sonunda bukura bir fleyler olacak. Bu patlarsa biz bu Ha-zine bonolar›yla ne yapaca¤›z? Bu kadar aç›kpozisyonla nas›l yaflayaca¤›z?” demeyenimizyoktu. Ben herhalde 20-30 kere falan dedim.Bazen de biz o pozisyonun sahibi oldu¤umuziçin a¤z›m›z› açmad›k. Asl›nda riske bak›fl bü-tün dünyada ayn›. Riski görüyoruz ama bir fleyolmad›¤› ya da az oldu¤u sürece risk dozaj›n›biraz daha art›rarak biraz daha fazla para ka-zanmaya çal›fl›yoruz. Bu konuda yap›lacakhiçbir fley yok. Bu dünyan›n ne ilk ne de sonkrizi. Büyük bir ihtimalle bu veya buna ben-zer bir yerden 5-10 y›l sonra, 3 y›l sonra mut-laka yine bir kriz olacak. Biz ne yapt›k? Mort-

VEDAT ÖZDAN

2009 / 9

gage flirketi olarak hayata bafllad›k. Burada ya-sal olarak 3 tane riski yönetmek zorunday›z.Bunu raporlamak zorunday›z ve bu konulardaiyi ifller yapt›¤›m›z› da ispatlamak zorunday›z.Bir tanesi operasyonel olarak hiçbir sorununolmad›¤›n›n ispat›. Yani sistemimiz çal›fl›yor,yeteri kadar organizasyonumuz var, personeli-mizde sorun yok demeliyiz.

Bir tanesi kredi riski, bir di¤eri de piyasariski. Böyle yerlere gelindi¤inde yap›lacak çokfazla fley gözükmüyor. Yap›lacak fley flu: Hiç-bir flekilde kredi riski almaman›z gerekiyor.Sorun yaflayabilecek bir krediye girmemeniz,hatta bunun ucuna bile dokunmaman›z gere-kiyor. Biz bunu yapt›k. Yap›lacak bir fley yok.Çünkü bu kriz kredi riskiyle bafllad›. ‹kincisi,bu kadar dalgal› bir piyasada piyasa riski ala-m›yorsunuz. Yani ne aç›k pozisyon ne fazladöviz alabiliyorsunuz, ne dövizi satay›m daTL’yi hazine bonosuna yat›ray›m diyebiliyor-sunuz. Ne de uzun vadeli hazine bonolar›n›alay›m, bu ifli speküle edeyim diyebiliyorsu-nuz. Bir kere burada tüm s›n›rlar kapan›yor.Biz flirket olarak 3 tane de senaryo ç›karal›mdedik. Finansal sektörde asl›nda risklerin kon-trolü bir miktar daha kolay. Çünkü biz regüla-tör taraf›ndan belli riskleri yönetmeye mecburb›rak›l›yoruz. O limitler, o riskler içinde kal-mak zorunda oluyoruz. Böyle dönemlerde re-gülatör daha fazla gelip bakmaya bafll›yor. Ya-ni BDDK daha fazla getirin, haftada bir rapor-lay›n diyor. Bir tane denetçi gönderiyor ve bi-zim iflimiz biraz daha kolaylafl›yor. Bizim flir-ket olarak bir avantaj›m›z daha var. Biz tümbu riskleri görerek, bilerek, hatta bunlar› yafla-m›fl batm›fl ç›km›fl flirketleri de bizzat görerek

olaya bafllad›¤›m›z için ortalardan sonlara do¤-ru bafllad›¤›m›z› itiraf etmekte yarar var.

M. RRauf AAtefl Vedat Bey’le devam edelim.Vedat Bey siz Assan Alüminyum’da riskleri na-s›l yönetiyorsunuz? Risk yönetiminiz nas›l birstrateji üzerine kurulu?

Vedat ÖÖzdan Konuya birkaç kavram kar-gaflas›yla ilgili görüfllerimi aç›klayarak baflla-mak isterim. Birincisi krizin ismiyle ilgili. Yafla-nan süreci “küresel finansal kriz” diye tan›mla-mak bence bir alg›lama sorununa yol aç›yor.“Bu küresel bir krizse, o zaman herkes krizde-dir, telafla ve ilaveten bir fley yapmaya gerekyok” dememek laz›m. “Küresel” denince san-ki, “‹yi o zaman telafla gerek yok, sadece biz-de de¤ilmifl” türü bir yaklafl›m maalesef zeminbuluyor. Krizin kökeni finansal ise, “O zamanbize bir fley olmaz” da denildi¤i oluyor. Bizzaten 2001’de bir finansal kriz yaflad›k. Ön-lemler ald›k ve BDDK kuruldu. Bankalar Ka-nunumuz daha s›k› hale geldi. Sermaye rasyo-lar› herkesten daha yüksek. Krizi, finansal di-ye tan›mlamak da maalesef bu tür yaklafl›mla-r› besliyor.

‹kincisi bizde krizin göstergesi, dolar kuru-nun “overshoot” etmesi. Bu olmad› diye yafla-nan krizi önemsiz ve bir fley yapmadan atlata-bilece¤imiz bir süreç olarak alg›l›yoruz. Bir di-¤er problem flu: Kriz ABD’de, Avrupa’da fi-nansal sektörden reel sektöre do¤ru kayd›. Biz2001 y›l›ndan biraz tecrübeli oldu¤umuz içinbankalar›n sermaye yeterlilik rasyolar› zatenuluslararas› standartlar›n üzerinde. Dolay›s›ylabizde finans sektöründen reel sektöre do¤rude¤il, çok büyük ihtimalle reel sektörden fi-nans sektörüne do¤ru kriz patlak verecek.

“DO⁄RU B‹LG‹ OLMADAN KR‹Z YÖNET‹LMEZ”

“Assan Alüminyum olarak risk yönetiminde üç temel prensibe bağlı kalmaya çalışıyoruz: İlki, muhafazakarbir mali yönetim. Bunda amaç, ileride piyasa koşulları iyileşince büyüme potansiyelimizi harekete geçirmek içinzaman kaybetmeyecek şekilde maliyet kalemlerimizi kısmak. Gelişigüzel maliyetleri kısmayı çok tehlikelibuluyoruz. Örneğin satış ve pazarlamada daha agresif olduk diyebilirim. İkincisi; hızlı ve kararlı icra. Bu türdönemlerde en büyük tehlike “bekle gör” politikasıdır. Bunun için öncelikleri ve odaklanılacak konuları, hemenve doğru seçmek lazım. Krizde hayal kurulmaz. Varsa hayallerden hemen kurtulmak lazım. Satarken kaçaaldığını düşünen, fiyatı yükselince satarım diye bekleyen kaybeder. Krizde hem stok devir hızı, hem de alacakdevir hızı düşer. İkisini birden artırmanın yolu iyi müşteri portföyünüzü önceden iyi analiz etmek, onlara işdöngülerini çevirmekte yardımcı olmak ve dayanışmaktır. Biz bu anlamda aktivite bazlı muhasebe uyguluyoruz.Yani hangi ülkedeki, hangi müşterimizden ne kazanıyoruz bilgisi her ay itibarıyla elimizde. Kârlı müşterilerbizim platin müşterilerimizdir. Doğru ve zamanında bilgi olamadan krizi yönetemezsiniz. O nedenle raporlamaaltyapınızın hazır olması lazım ki bu esasen bir risk yönetimi faaliyetidir.

Üçüncüsü ise; bu tür dönemlerde büyüme potansiyelini organik büyümede arıyoruz. Stratejikpozisyonumuz, var olan potansiyeli en optimum kullanarak büyümek yönünde.”

VEDAT ÖZDAN

10 / 2009

Hem hane halk› çok fazla kredi kart› kulland›,hem düflük kurdan çok fazla borçlan›ld›. Bi-zim müteflebbisimiz yat›r›m› sever. ‹nsan›m›zkredi kart›nda limitte, ifl adam›m›z ise yat›r›m-da yakaland›.

Bir baflka kavram netli¤i gerektiren konuise “risk yönetimi” ve “kriz yönetimi” aras›nda-ki farklar. Risk yönetimi, “ex ante” bir faaliyet-tir. Yani bizim hedeflerimizi etkileme ihtimaliolan olay vuku olmadan önce yapt›¤›m›z biregzersiz. Riskin iki boyutu vard›r. fiirket hedef-lerine ulaflmay› engelleyebilecek tehditleribertaraf etmek.Yani hedeflerimize ulaflmam›z›önleyecek muhtemel tehlikeleri, tehditleri gör-meye, ölçmeye, onlar›n verece¤i zararlar› tes-pite yönelik bir faaliyet. ‹kinci boyut ise f›rsat-lar› ifl iflten geçmeden görmektir. F›rsatlar›do¤ru zamanda görmek, onlar› zaman›nda flir-ket lehine, flirket hedeflerine ulaflmay› kolay-laflt›r›c› bir flekilde kullanmak da bir risk yöne-timi faaliyetidir.

F›rsat kaçmadan, henüz “duvara toslama-dan önce” yap›lan bu faaliyetin kriz yöneti-minden bir fark› vard›r. Kriz yönetiminde riskart›k realize olmufltur. Hedeflerinizden sap-m›fls›n›zd›r. Yani bekledi¤iniz zarar vuku bul-mufl, f›rsat kaçm›flt›r. Önceden tespit etti¤inizmiktarda veya de¤il. O art›k risk yönetimi or-ganizasyonunuzun performans›na ba¤l›d›r.Kendinizi ne kadar ehil ellere teslim etti¤inizeba¤l›d›r. Kriz yönetimi bu zarar› minimize et-meye yönelik “ex post” bir faaliyettir. Yaniolay vuku bulduktan sonra yap›lan bir faali-yettir.

Bu noktada bir kavramsal çerçeve netli¤i-ne daha ihtiyac›m›z oldu¤u kanaatindeyim.Küçülme yönetimi (contraction management)büyüme yönetiminden farkl›d›r. Büyümektevarolan kaynaklarla en yüksek büyüme oran›-na ulaflmak hedeflenir. Küçülme yönetimindeise belli bir büyüme hedefi için kaynaklar› mi-nimize etmeye çal›fl›l›r. Birincisinde amaçfonksiyonunuz maksimizasyon, ikincisindeyseminimizasyondur.

Biz Assan Alüminyum olarak, krizde “Na-kit krald›r” perspektifiyle hareket ediyoruz.Econimist dergisinin geçen y›l bir sonbaharay›ndaki kapa¤›n› hat›rl›yorum: Beatles’inmeflhur flark›s›na yeni sözler bulunmufl: Ka-pak “All you need is cash” diyordu. Bu çokdo¤ru. Piyasa zarar edene katlan›r, ama para-s› olmayana asla.

fiimdi spesifik olarak Assan Alüminyum’dabu kavramsal çerçeve içinde neler yap›ld›¤›n-

dan biraz daha bahsedeyim. Assan Alümin-yum yass› alüminyum sektöründe Türkiye’ninbir numaral› flirketi. Türkiye’nin tüm yass› alü-minyum ihtiyac›n›n tamam›n› üretebilecek ka-pasiteye sahip. Üretim kapasitesi olarak Avru-pa’n›n ilk 5 flirketi aras›nda yer al›yor. Yakla-fl›k 900 kifliyi istihdam ediyoruz. Türkiye’ninen büyük 50 flirketi aras›nday›z. So¤uk haddeteknolojisinde rakipsiziz. Yass› levha ve folyoüretiyoruz. Levhan›n temel müflterileri beyazeflya, inflaat ve otomotiv sektörleridir. Dolay›-s›yla krizde en büyük darbeyi alan iki sektörtemel müflteri grubumuzu ihtiva ediyor. Riskintehlikeleri bertaraf etme boyutuyla ilgili yap-t›klar›m›z daha çok levha üretimi üzerinde yo-

2009 / 11

¤unlafl›yor. Levha talebinde düflüfl var. Hükü-metimiz ÖTV oranlar›n› düflürdü. Bunu mem-nuniyetle karfl›l›yoruz. Bu düflüflün kal›c› ol-mas›n› ümit ediyoruz. Çünkü levha kullanaraküretim yapan sektörlere yönelik talep art›fl› bi-ze de talep art›fl› getirir. Levha üretimi için2009 y›l›ndaki amac›m›z bafla bafl noktas›n›yakalamak.

Folyo üretimi ise daha çok iddial› oldu¤u-muz ve katma de¤eri yüksek olan bir alan.Çok baflar›l› mühendislerimiz var. Ar-Ge yat›-r›mlar›n› çok önemsiyoruz. Çok kalifiye bir Ar-Ge personelimiz var. Ayn› kalite, üretim mü-hendislerimiz için de geçerli. Bir saç telinin6’da 1’i incelikte folyo üretebiliyoruz. Folyoyudaha çok g›da ve ambalaj sektörüne, yani kriz-den zarar görmemifl sektörlere sunuyoruz.Dolay›s›yla buradaki konsantrasyonumuz ris-kin f›rsat boyutuyla ilgili. Yeni ürünlerle, yeniülkelere ve yeni piyasalara giriyoruz.

Böyle bir ortamda risk derken akl›m›za ön-celikle finansal risk geliyor. Biz hammaddemizolan alüminyumu dolar cinsinden ithal ediyo-ruz. Fakat fiyatlar›m›z yurtiçi TL de olabiliyor,dolar veya Euro da olabiliyor. Üretimimizinyüzde 60’›n› ihraç ediyoruz. Ço¤u müflterimizAvrupa ülkelerinde yerleflik. Dolay›s›yla ihra-cat› daha çok Euro üzerinden yap›yoruz. ‹hra-cat yapt›¤›m›z yer krizden çok etkilenmifl birbölge. Baflta söyledi¤im fleye dönüyorum. Bukrizin do¤ru alg›lanmas› çok önemli. Dolarçok yükselmedi, “Hazine bir sente muhtaç de-¤il” diye krizi ihmal etmemek laz›m. Krizinmatemati¤i çok aç›k. Kriz demek milli gelirindüflmesi demektir. Milli gelirimiz düflüyor.Dünya has›las› düflüyor.

Bizde kriz olunca daha önce içeride talepyetersizli¤i olurdu. Uluslararas› rekabet gücü-

ne sahip bizim gibi flirketler çareyi ihracattabulurdu. Stok devir h›z›n› yurtd›fl› sat›fllarlaayarlar ve krizden büyük yaralar almadan kur-tulurdu. Ama flimdi durum daha vahim. Çün-kü ihracat yapmak daha önceki krizlere göreçok daha zor. Fiyat indirmeniz ve konsinye sa-t›fl yapman›z laz›m. Bir de alacak takibinde so-runlar yaflamaman›z laz›m. Çünkü krizlerdevade uzatma, siparifl iptali, iflas vesair durum-larla en geliflmifl ülkelerde dahi karfl›lafl›yorsu-nuz. Üretimimizin yüzde 40’›n› iç piyasaya sa-t›yoruz. Finansal riskten korunmak üzere he-men hemen tüm enstrümanlar›n› kullan›yoruz.Yani metal hedge’i, parite hedge’i, kur hedge’iyap›yoruz. Alacaklar›m›z›n tahsil edilememesiriskine karfl› “Do¤rudan Ödeme Sistemi”ndenyararlan›yoruz. ‹hracat alacaklar›m›z›n tahsiliiçin faktoring flirketlerinin sundu¤u olanaklar-dan istifade ediyoruz. D›fl sat›mda alacaklar›-m›z› sigortalat›yoruz, vesaire. Operasyonel ris-ke iliflkin flunu söyleyebilirim. Bizim bir yöne-tim kurulumuz, bir de icra kurulumuz var. ‹flinstratejik risk yönü, iç içe çal›flan bu iki kurultaraf›ndan tart›fl›l›r ve karara ba¤lan›r. Bir de“yönetim tak›m›m›z” var. Yönetim tak›m›n›, ic-ra kurulunun geniflletilmifl hali olarak düflüne-bilirsiniz. Her hafta sal› günü yar›m gün topla-n›yoruz. Burada önceden tespit edilmifl vekonjonktüre göre de¤iflen gündemlerle ilgiliönemli tüm konular ele al›n›yor. Riskli görü-nen tüm operasyonlar herkes taraf›ndan masa-ya yat›r›l›yor.

Çok ciddi bir durgunlu¤un yafland›¤› birbölgeye ihracat yap›yoruz. Dolay›s›yla hemal›m, hem sat›m kontratlar›m›z› bir fiyat avan-taj› sa¤layabilmek için uzun vadeli yapmayagayret sarf ediyoruz. Sipariflleri zaman›nda vemüflterinin istedi¤i kalitede sevk etmek en bü-

“MAL‹YE POL‹T‹KALARI SIKILAfiACAK”

“Son aylarda tüm dünyada çok büyük mali destek paketleri açıklandı. Amerika’nın bütçe açığı bu yıl 1,75trilyon dolara ulaşacak. Hatta 2 trilyon doları geçeceğini söyleyenler var. Yine Avrupa da aynı şekilde. En sonAvrupa Komisyonu’nun tahminleri yayınlandı. Buna göre önümüzdeki 2 yıllık süreçte AB genelinde ortalamakamu borç stokunda yaklaşık 10 puanlık artış bekleniyor. Tabii bu söylediğim ortalama rakamlar. Bazıülkelerde çok daha yüksek oranda artışlar olabileceği tahmin ediliyor.

Geçenlerde uluslararası bir toplantıya katıldım ve orada da söyledim. Bugüne kadar borçlarınsürdürülebilirliği sadece gelişmekte olan ülkelerin sorunuymuş gibi düşünüldü. Ama önümüzdeki dönemdeartık gelişmiş dünya da borçların sürdürülebilirliğini dikkate almak zorunda. Sonuçta bu destek paketlerininmutlaka bir geri dönüşü olacak. Mutlaka dünya genelinde maliye politikalarında sıkılaştırma yaşanacak. Bu2010’dan sonra mı olur, 2011’den sonra mı olur bilmiyoruz ama bu dönemin sonunda mutlaka bir malisıkılaştırma dönemi başlayacaktır. Maastricht Kriterleri gibi kriterler yerlerinde durmaya devam ederse, busürecin sonunda bunları yaşacağız.”

DR. EMRE BALIBEK

12 / 2009

yük önceli¤imiz. Esasen operasyonel riskle il-gili en çok yo¤unlaflt›¤›m›z konulardan biriside bu.

M. RRauf AAtefl fiimdi toplant›m›za kamuyutemsilen kat›lan Emre Bey’e söz verelim. Riskyönetimi konusuna siz nas›l bak›yorsunuz?Riski nas›l bir stratejiyle yönetiyorsunuz?

Dr. EEmre BBal›bek Biz de geçmiflte yaflad›-¤›m›z deneyimler, yani 2001 finansal krizi de-neyimi ›fl›¤›nda ve bu krizler sonras›nda kamuborç yönetimi olarak önemli bir reform süre-cinden geçtik. Bildi¤iniz gibi Hazine Müsteflar-l›¤›’n›n temel görevi pek çok görevinin yan›n-da devletin finansman ihtiyac›n› karfl›lamak vekamu borçlar›n› yönetmektir. fiu anda ocakay› sonu itibar›yla yaklafl›k 391 milyar TL gibibir borç stokunu yönetiyoruz. Borç yönetimikapsam›nda Hazine Müsteflarl›¤› 2002 y›l› son-ras›nda önemli bir reform süreci bafllatt›. Ön-celikle belki duymuflsunuzdur Nisan 2002’deKamu Finansman› ve Borç Yönetiminin Dü-zenlenmesine iliflkin olarak 4749 say›l› kanunç›kt›. Bu Hazine Müsteflarl›¤›’n›n yetkilerinigüçlendirmekle kalmad›, sonras›ndaki mali di-siplin uygulamalar›n›n temelini oluflturanborçlanma limiti, garanti limiti gibi düzenle-meleri de beraberinde getirdi ve borç yöneti-minin yeniden organizasyonu için de önemlibir dayanak oluflturdu.

Bu kanunun önemli taraflar›ndan birisi flu:‹lk defa bu kanunla kamu borç yönetiminderisk kavram›na bir at›f yap›lm›fl oldu. Bugünkamu borç yönetiminin temel amac› riskleride dikkate alarak devletin finansman ihtiyac›-n› orta uzun dönemde en uygun maliyetlekarfl›lamak. Kanun mutlaka risk kavram›na ba-kaca¤›m›z› söylüyor. Bu kapsamda HazineMüsteflarl›¤› organizasyon yap›s›nda de¤iflik-likler gerçekleflti ve öncelikle bir Borç ve RiskYönetimi Komitesi kuruldu. Bu komite 2002y›l›ndan beri faaliyetine devam ediyor. Konu-nun içeri¤ine göre say›n bakan›m›z›n ya da sa-y›n müsteflar›m›z›n baflkanl›¤›nda toplan›yor.Üst düzey bürokratlardan olufluyor. Bu komi-tenin temel görevi kamu borçlanmas›na iliflkinriskleri analiz etmek ve orta ve uzun vadeliperspektifle borçlanma stratejilerini olufltur-mak. Bu komitenin yan›nda yine ayn› kanunçerçevesinde kamu finansman› genel müdür-lü¤ü bünyesinde -ki Kamu Finansman› GenelMüdürlü¤ü Hazinenin borçlanma ifllevlerininönemli bir k›sm›n› yürüten birimdir- bir RiskYönetimi Genel Müdür Yard›mc›l›¤› kuruldu.Bunun için de yine ayr› bir yönetmelik ç›kar›l-

d›. Kamuda bir kurumun içerisinde kendineait bir yönetmeli¤i olan bir birim çok enderdir.Bu asl›nda Hazine’nin riske atfetti¤i önemi degösteriyor.

Bugün bu genel müdür yard›mc›l›¤› içinderisk yönetimi alan›nda 15 kifli kamu borçlan-mas›na iliflkin riskleri yönetmekle görevlendi-rilmifltir. Bu birimde ben de görev yap›yorum.Görevimiz orta uzun vadede karfl› karfl›ya olu-nan finansal riskler, kredi riskleri, operasyonelriskler gibi riskleri analiz ederek borç ve riskyönetimi komitesine borçlar›n yönetilmesineiliflkin önerilerde bulunmak. Nihai karar mer-cii Borç ve Risk Yönetimi Komitesi’dir. Komi-te her y›l y›l›n son aylar›nda say›n bakan›m›z›nbaflkanl›¤›nda toplan›r. Bizim önerilerimizi de-¤erlendirerek, kendi görüfllerini ve di¤er bi-rimlerin görüfllerini de dikkate alarak kamuborçlanmas›n›n temel çerçevesini, temel poli-tikas›n› belirler. Burada al›nan kararlar siyasiotoriteyi temsilen say›n bakan›m›z›n imzas›ylayürürlü¤e girer. Bu kapsamda borçlanman›nhangi parametreler çerçevesinde yap›laca¤›,borç stokumuzun yap›s›n›n nereye ulaflaca¤›belirlenir. Tabii bizim birim olarak kulland›¤›-m›z çeflitli enstrümanlar var.

EBRU OGAN “Buradaki önemlikavramlardan bir tanesi, asl›nda

otokontrol mekanizmas›. Bildi¤iniz gibi,risk yönetimi modelleri oluflturman›z

yeterli de¤il, düzenlemeye göre bunuuygulamada nas›l kulland›¤›n›z› daotoriteye göstermek ve ikna etmek

durumundas›n›z. Sonuçta bu, yönetimkurullar›n›n ve üst yönetimin

sahiplili¤inde yap›lmas› gereken birkonu. Kurumlar›n kendi içinde bir

otokontrol mekanizmas› oluflturmas›gerekli. Nihayetinde düzenlemeler ya

da denetim/gözetim otoritesi riskinyönetim ve denetimine iliflkin genel

çerçevelerini belirleyip, kurumlara dakendi uygulamalar›na özgün belli bir

esneklik sa¤layarak bunlar›n yap›lmas›n›kontrol edecek bir mekanizmad›r. Yani

kurumun kendinden sonra ikinci birkontroldür asl›nda. Dolay›s›yla Basel II,

pillar 2 ve pillar 3 baca¤›yla asl›ndakurumlar› biraz da bu yöne iten bir

uygulamad›r. Kesinlikle hiç yoktan dahaiyidir. Öte yandan “yeterli mi yetersizmi” de¤erlendirmesi yapmak için budönem erken çünkü bu uygulamalar

devreye al›nd›¤›nda zaten krizoluflmaya bafllam›flt›.”

2009 / 13

fiunu gururla söyleyebilirim ki gelifltirdi¤i-miz çeflitli modeller bugün borç yönetimleriuygulamas›nda dünya örnekleri aras›nda enileri teknolojiyi kullanan modellerdir. Hattageçti¤imiz y›l mart ay› içerisinde Dünya Ban-kas› bu konuda Washington’da düzenledi¤iseminere bizi de davet etti. Gelifltirdi¤imiz mo-deli anlatmam›z› istedi. ‹sveç, Danimarka gibiülkelerin yan›nda biz de örnek ülke olarak da-vet edildik. Bu modeller ve senaryo analizlerikapsam›nda borç stokunun ve di¤er borçlan-ma parametrelerinin de¤iflik senaryolar alt›ndaalabilece¤i de¤erleri hesapl›yoruz. Bu kap-samda alternatif politika önerileri gelifltiriyoruzve bunu da Borç ve Risk Yönetimi Komite-si’ne sunuyoruz.

Bu genel olarak organizasyon çerçevesi veyasal çerçevemiz. ‹sterseniz biraz da elde etti-

¤imiz sonuçlardan bahsedeyim.Bakt›¤›n›z zaman 2002 sonlar›n› baz al›rsak

hazine borcunun yaklafl›k yüzde 58-60’l›k birk›sm› döviz cinsi ya da dövize endeksli borç-lardan olufluyordu. Komitemizin ald›¤› karar-lar ve gelifltirdi¤i politikalar çerçevesinde 2008sonu itibariyle bu oran yaklafl›k yüzde 34’e in-mifltir. Hazinenin kur riski 2002-2008 döne-minde önemli ölçüde azalm›flt›r. ‹ç borç stoku-muza bakt›¤›m›zda ise 2002 sonunda iç borçstokumuzun yaklafl›k yüzde 32’si döviz veyadövize endeksli borçlardan olufluyordu. Bura-da çok daha ciddi bir ilerleme var. 2008 so-nunda bu oran yaklafl›k yüzde 8’e kadar geri-lemifltir. ‹ç borç stokumuzun yaklafl›k yüzde92’si TL cinsinden borçlardan olufluyor. Bu bi-zim için çok önemli. Neden derseniz, çünkübizim gelirlerimizin büyük k›sm› TL cinsinden.

14 / 2009

Dolay›s›yla biz aya¤›m›z› yorgan›m›za göreuzatma perspektifinde mümkün oldu¤u kadarborçlar›m›z› da TL cinsinden almaya özen gös-teriyoruz. Tabii borç stokunun yap›s›ndaki de-¤iflim çok h›zl› olam›yor. Borç stokumuzunbüyüklü¤ünü düflünürseniz ani de¤iflikliklerinpiyasalarda önemli bask› yaratma ihtimali var.Dolay›s›yla tedrici bir flekilde borç stokumu-zun yap›s›n› dönüfltürmeye çal›fl›yoruz.

Yine 2002 y›l›nda faiz riski anlam›nda Ha-zine borç stokunda de¤iflken faiz ve k›sa va-deli borçlar›m›z›n önemli a¤›rl›¤› varken, stok2008’de daha dengeli bir yap›ya kavufltu. Böy-lece faiz riskimiz de önemli ölçüde yönetildi.Bunlar elde etti¤imiz sonuçlar.

Ülkemizde finansal kesimin krizden dahaaz etkilenmesinde kamu borç yüküne iliflkinendiflelerin azalmas›n›n önemli pay› olmufltur.Bugün Türkiye’de hiç kimse kamu borçlar›n›nçevrilebilirli¤inden endifle etmiyor. Ya da “Dö-viz kuru art›fllar›nda kamu borçlar› nereye gi-decek? Hazine bu borçlar› ödeyebilecek mi?”gibi bir endifleye kap›lm›yor. Bunda da müste-flarl›¤›m›z›n y›llar içinde ortaya koydu¤u uygu-lamalar›n önemli bir katk›s› oldu¤unu düflünü-yorum.

M. RRauf AAtefl Teflekkür ediyorum. Yine si-ze gelece¤iz. Baflar›l› risk yönetimi aletleri,hangi unsurlar› içermeli? Ne gibi konular› kap-samal› gibi bir sorumuz var. Burada da RiskYöneticileri Derne¤i Baflkan› Ebru Ogan’a sözvermek istiyorum.

Ebru OOgan Teflekkürler. Geçti¤imiz dö-nemde dünyada risk yönetimi uygulamalar›asl›nda birçok kesimden çok elefltiri ald›. Riskyönetimi yetersiz mi kald›, risk ölçüm model-leri yetersiz miydi, yap›lan analizler uygun yada yeterli de¤il miydi; bu konularda birçok ya-

z› yaz›ld›. Bunlar› genel olarak de¤erlendire-cek olursak risk yönetiminde özellikle büyükve iyi finansal kurumlar›n, ölçümlemeler, mo-deller veya analizler anlam›nda epey kapsam-l› çal›flmalar› oldu¤unu ve bunlar›n da iyi biraltyap›s› oldu¤unu söyleyebiliriz. Buradaki ek-siklerin daha çok kurumlar›n kendi içinde riskyönetimi anlay›fl› ve bunlar›n do¤ru flekildeiletiflimi veya paylafl›m› ile ilgili oldu¤unu dü-flünüyorum. Özellikle artan risk ifltah› ve o dö-nemde artan likiditeyle beraber daha fazla kâryapma amac›, mevcut olan risk yönetim sis-temlerinin yeterince kullan›lmamas›na nedenoldu. Aç›kças› belki kurumun kald›rabilece¤irisk düzeyinden fazlas› bir ölçüde kabul edil-di. Basel II gibi uygulamalar veya di¤er yasalmevzuat da asl›nda risk yönetimine iliflkin uy-gulamalar› bir dereceye kadar düzenlese dekurumlar›n iç yönetiminde bunlar›n da yeter-siz kald›¤› söylenebilir.

‹yi bir risk yönetimi nas›l olmal›yd›? Önce-likle, ölçümlemeler ve modeller d›fl›nda asl›n-da her kurum kendine özgü riskleri çok iyi an-lamal›. Gerçekten varl›k ve yükümlülüklerde-ki risklerini, yap›lan her ürün veya ifllemin ku-ruma yaratt›¤› piyasa, kredi ya da operasyonelriski iyi bilmeli. Bu riskleri mümkün oldu¤un-ca ölçmek ve de¤erlendirmek d›fl›nda, söz ko-nusu riskler her düzeyde iyi flekilde paylafl›l-mal›. Bunun baflar›l› bir risk yönetimindeönemli bir kriter oldu¤unu düflünüyorum. Do-lay›s›yla riskin ne oldu¤unu biliyorsan›z ve ne-ye göre bu riski ald›¤›n›z› biliyor ve bunu pi-yasa koflullar›na göre takip edebiliyor ve ted-bir alabiliyorsan›z baflar›l› bir risk yönetimi ya-p›yor olabilirsiniz. Ayn› flekilde eldeki kaynak-lar›n, sermayenin ve likiditenin de iyi yönetil-mesi gerekiyor. Bunu da yine kurum yarat›lan

“KÜRESEL DÜZENLEME BÜYÜK HATA OLUR”

“Deniyor ki ‘Küresel bir düzenlemeye gidilmeli’. Bence bu asrın hatası olur. Bir grup insan daçıkıp diyor ki, ‘küresel denetime gidilmeli’. Bu da asrın hatası olur. Küresel düzenleme nedir,küresel denetim nedir? Biz bunun hangi tarafında yer almalıyız? Acaba finansal piyasalar birorkestra mıdır ki herkes aynı notayı çalacak? Bu girişim inovasyonun ve gelişimin önünü kapatanbir sürecin başlaması, finans kapitalin kontrolünün belli ellere bırakılmasıdır. O zaman tüm busorunları başımıza saranların küresel düzenleme konusunda dönüp kendilerine bakmalarıgerekmiyor mu? Biz bugüne kadar birçok şeye inandık. Kurumsal yönetim en iyi ABD’de yapılırdendi, Enron skandalı ortaya çıktı. Risk konusunda asla dolandırıcılık olmaz dendi, en büyükleriABD’de, İngiltere’de çıktı… Off shore’lar, hedge fonlar, private equity’ler, hepsi piyasa etkinliğiniartıran ve sağlıklı bir piyasa için vazgeçilmez kurumlar denildi ama tüm piyasayı bunlar bozdu...İnsanlar yaşadıkları mahallede yanlarındaki apartmanın adını bilmiyor ama artık herkessubprime’ın ne olduğunu biliyor…”

DR. C. COŞKUN KÜÇÜKÖZMEN

2009 / 15

risklere ba¤l› olarak yani risk ifltah› ile birleflti-rerek do¤ru bir risk stratejisi belirleyerek yap-mal›. Dolay›s›yla iyi risk yönetimi unsurlar›olarak de¤erlendirdi¤imizde, kurumun tümyönetim kademesinin ve riski yaratan tarafla-r›n gerçekten her enstrüman veya ifllemde netür bir risk ald›klar›n› biliyor ve anl›yor olma-s›, mümkünse riski ölçüyor olmas›, ölçüleme-yen riskler için çeflitli analiz ve raporlamalarlaetkilerini de¤erlendirebiliyor olmalar› ve bunubeklenen piyasa koflullar›yla birlefltiriyor ol-malar› gerekir. Bu son k›s›m önemli çünkü sa-dece kurumun kendi içindeki riski bilmesi deyeterli de¤il.

‹çinde bulundu¤umuz iç içe girmifl küre-selleflmifl finans ortam›nda, mevcut piyasa ko-flullar› d›fl›nda önümüzdeki dönem beklentile-ri ve geliflmelerin ne tür etkiler yaratabilece¤i-ni de öngörebilmek önemli. Bu hep söyleni-yor tabii ama senaryo ve stres çal›flmalar›n›nbu çerçevede çok önemli oldu¤unu düflünü-yorum. Ama senaryo ve stres çal›flmalar› der-ken de bunlar›n gerçekten öngörülebilir vebeklentilere uygun parametreler ile desteklen-mesi gerekir. Bu senaryolar yine kurumda herseviyede anlafl›labilir ve kabul edilebilir senar-yolar olmal›. Bu senaryolara ba¤l› olarak üre-tilen riskin etkisi sermaye ve likiditeye ne ka-dar yans›yor ve bu etki yönetim taraf›ndan ka-bul edebilir mi, bu risk al›nabilir mi, do¤acaksonuçlar›n yönetilebilece¤i bir strateji olufltu-rulmufl mu; tüm bunlar› iyi bir risk yönetimin-de olmas› gereken yaklafl›mlar olarak de¤er-lendiriyorum. Dolay›s›yla bunlar›n hepsini biraraya getirdi¤inizde iyi bir risk yönetiminde,risklerin modellenmesi veya ölçülmesinin yan›s›ra, her seviyede risklerin bilinerek al›nmas›,etkilerinin ne olabilece¤inin öngörülmesi vebu sonuçlar›n genifl bir paylafl›m› ile mutaba-kata var›lmas› oldukça önemli. Bu da kurum-da iyi bir risk kültürünün yerlefltirilmesi ve ku-rumsal düzeyde yönetimi anlam›na geliyor.

Di¤er bir noktada, kuvvetler ayr›l›¤› ilkesi-ne önem verilmesi. Riski yaratan ve tan›mla-yan, ölçen ve raporlayan taraflar›n ayr› olmas›ama bu iki taraf›n da birbirinden ba¤›ms›z ol-makla birlikte birbiriyle iyi iletiflim ve iflbirli¤iiçinde olmas› ve riskleri karfl›l›kl› ayn› flekildeanl›yor ve ifade ediyor olmas› önemli. Sonuçitibar›yla, tüm bunlar› bir araya getirdi¤imizdehem organizasyonel boyutu ile hem de öl-çümleme ve raporlama taraf› ile risk kültürü-nün oluflturulmas›n› sa¤lar ve iyi bir iletiflimmekanizmas› kurabilirsek iyi bir risk yönetimi

yapman›n mümkün olaca¤› görüflündeyim.M. RRauf AAtefl Coflkun Bey, bu konuflmalar›

da dikkate al›rsak mevcut düzenlemeler vedenetim standartlar›, regülatörlerin koydu¤ukurallar yetersiz miydi, baflar›l› bir risk yöne-tim anlay›fl› yok muydu da bu finansal kriz ol-du? Genel çerçeve içinde bir de¤erlendirmeyapabilir misiniz? Nerede hata yap›ld›?

Dr. CC. CCoflkun KKüçüközmen Öncelikle butür bir organizasyon için son derece iyi bir za-manlama. Konunun uzman› de¤erli arkadafl-larla olmak büyük bir zevk. Bu oturumun ha-z›rlanmas› ve nihai aflamaya kadar giden sü-reçte eme¤e geçen herkese peflinen teflekkürediyorum.

DR. C. COfiKUN KÜÇÜKÖZMEN

fiimdi bundan birkaç ay önce haberlerdes›kça izledi¤imiz bir kavram vard›. Orant›s›zgüç kullan›m›. Buradan yola ç›karak bu duru-ma biraz “orant›s›z risk al›m›” diyebiliriz. Bun-lar neticede rasyonaliteden uzaklaflma süreci-ni çok net bir flekilde gözlemlememize nedenoldu. Kriz dönemi genellikle reel sektör aç›-s›ndan mevcut koflullar alt›nda hasar tespit ça-l›flmalar›n› ve yak›n gelecekteki hasar tespitçal›flmalar›n› içerir. Ama birtak›m kaynaklarfarkl› alanlara bak›fllar›n› yo¤unlaflt›r›rlar: “Bunereden ç›kt›?”, “Böyle bir fley söz konusu bi-le de¤ilken bu kadar h›zl›, yay›lmac› etkisi bü-yük olan bir kriz nas›l oldu da gözden kaçt›?”,“hiç uyar› sinyali almad›k m›”, “Bu konuda bi-ze bir fley söyleyecek bir kaynak yok muy-du?”, “Verilere bakamad›k m›, veriler yetersizmi kald›?”…

Asl›nda birtak›m fleyleri yak›ndan takipedip, süreçlerin içinde olman›n önemi çok bü-yük. Buna düzenleme ve denetim de dahil.Süreçlerin içinde de¤ilseniz ve süreçler size in-ternet üzerinden empoze ediliyorsa, o tehlike-li bir süreçtir. Neticede iflin ruhunu ve kültürel

boyutunu göz ard› ediyorsunuz demektir. Do-lay›s›yla iyi bilinmesi ve anlafl›lmas› gerekenbirçok kavram var. Ülkeler ve kurumlar dina-miklerini ve ç›karlar›n› dikkate alarak hareketetmek zorundalar. Ama içinde yaflad›klar› di-namik maalesef kendi kontrollerinde olan birdinamik de¤il. Buraya gelmeden önce kriz ko-nusunda uluslararas› bazda yay›nlanm›fl bilim-sel makaleleri okumak için internet üzerindenbir tarama yapt›m. ‹lginç bir makale buldum.“Finansal kriz ve akademik iktisad›n baflar›s›z-l›¤›.” Çal›flmada çok güzel bir özelefltiri cümle-si var. Diyor ki; “Anlamadaki eksikli¤iniz so-nuçta araflt›rma kaynaklar›n› yanl›fl yöne sevketmenize sebep oluyor.” Demek ki piyasa di-namikleriyle akademik yaz›n birçok noktadabirbiriyle kesiflse de -ki risk ölçüm modelleri-nin büyük bir k›sm› neticede akademik çal›fl-malara dayan›r- gerçekte son derece tehlikelimay›nlarla dolu arazileri oluflturan farkl› birnoktada yakal›yorsunuz.

Mesela risk yönetim sürecinde en büyükhatalardan bir tanesi tarihi verilere güvenerekhareket etmek ve buna iliflkin analizler yapa-

2009 / 17

bilmektir. Bu yap›lmas›n demiyorum amabunlar yap›l›rken elde edilecek sonuçlar›na nekadar güvenebilece¤inizin fark›nda olman›zgerekir. Bir di¤er husus ise baz› risklerin gözard› edilmesidir. “Olmaz öyle bir fley diyordukama hay Allah oldu iflte” dedi¤iniz risklerdenbahsediyorum. Bunlara dikkat edilmesi gere-kiyor.

Bir baflka elefltiri konusu da baz› gizli risk-lerin fark›nda olunamamas›. Bence en önemlinoktalardan bir tanesi de risk ölçüm ve yöne-tim alanlar›nda ayn› kurum içinde de olsa ku-rumlarla onlar›n denetimine tabi olan kurum-lar aras›ndaki iletiflim hususu. Yani ayn› dilikonuflamama konusu önemli bir problem olu-yor. Bir de birtak›m kararlar›n al›nmas›ndaözellikle risk ölçüm ve yönetim süreçlerindebunlar›n hemen sonuçlara m› dayal› yoksa de-neyimlerle mi çözümlenebilece¤i konusundabir görüfl ayr›l›¤› ve hatta buna iliflkin gruplararas›nda ilan edilmemifl bir çekiflmenin varl›¤›-na da iflaret ediyor. Yani finansal kurumlar›nhazine birimleriyle risk yönetim birimleri ara-s›nda var olan bir çekiflme noktas›.

Burada herkesin f›rsat kelimesini s›kça te-laffuz etti¤i bir ortamda bence en önemli nok-ta birçok fleyin yeniden, gerçekçi bir flekildesorgulanmaya bafllamas›d›r. Modeller, yakla-fl›m, insanlar sorgulan›yor art›k. Siz buradamodel yeterlili¤inden bahsediyorsunuz, krizyönetimi araçlar›ndan bahsediyorsunuz. Buyönetim, orkestrasyon acaba hakikaten ne ka-dar yeterli? fiimdi bak›n: Bir portföy al›yorsu-nuz, stres testine tabi tutuyorsunuz. Oranlardaflu kadar, kurlarda bu kadar de¤ifliklik olsa neolur? Tamam da tüm kurumlarda yöneticileride stres testine tabi tutmak gerekiyor. Yani yö-neticilerde bütün bu sonuçlar› alg›lay›p, anla-y›p, ortaya birtak›m fleyler koyabilecek yete-nek, bilgi, birikim, öngörü var m› yok mu?Bence bu çok önemli bir konu. Bak›n yeniABD Hükümeti Bernanke hariç ekonomi yö-netimini yeniledi. Peki bu baflar› getirecek mi,zaman gösterir.

Bir noktaya daha de¤inmek istiyorum. Krizortam›nda risk yönetiminin önemini tart›flma-n›n flu an çok büyük bir anlam› yok. Çünküart›k kriz olmufl... Bu arada akl›ma gelmiflkenbir çekince koymak ve alt›n› kal›n çizgilerleçizmek istiyorum. fiu ana kadar bahsetti¤imhususlar tamamen Türkiye’nin d›fl›ndad›r.Tüm bahsettiklerim özellikle ABD ve ‹ngilte-re’ye at›fta bulunarak bahsedilmektedir. Evetne diyorduk, hata nerede yap›ld› sorusunakatk›da bulunabilecek bir parametre, risk yö-netiminin gerekti¤i flekilde denetlenememe-sinde yap›ld›. Bu bence çok ciddi bir sorun.ABD’nin, ‹ngiltere’nin denetim otoriteleri fluan çok ciddi bir özelefltiri sürecinden geçiyor.Donaldson bile itiraf etti. “Elimizde büyük ya-t›r›m bankalar›n›n, özellikle hedge fonlar›n vebenzer türde faaliyet gösteren fonlar›n ne yap-t›klar›n›, piyasay› nas›l etkilediklerini, burayanas›l girip ç›kt›klar›n›, nas›l bir yat›r›m strateji-sine sahip olduklar›n› birtak›m fleyleri anlay›palg›layacak insanlar›m›z yok” dedi. Bir di¤ertarafta derecelendirme kurulufllar› dahi çokciddi eleman kayb›na maruz kald›lar. Yine ya-t›r›m bankalar› hem kamudan hem derecelen-dirme kurulufllar›ndan çok ciddi transferleryapt›. Bunlar› ancak lobilerde, yurtd›fl›ndakitoplant›larda duyabiliyorsunuz. 3A alan flirket-lerin ne kadar sürede bataca¤›n›, S&P’nin ra-ting transation matrix (derece geçifl matrisi)ad› verilen matriste onbinlerde bir gibi adetaimkans›z rakamlarla ifade edilen bir iflas ihti-malin ne kadar k›sa sürede gerçekleflti¤ini he-pimiz gördük. Ben 4 tane benchmark’a dikkat

HAYRETT‹N ÇAYCI “fiu anda reelsektörün en önemli ve ciddi sorunukurdur. Böyle dengesiz bir kur olamaz.Kura mutlak surette müdahaleyap›lmas› laz›m. Baflka türlü neye göreyat›r›m yapaca¤›z? Geçen y›l MerkezBankas› aç›klam›flt›: “Türkiye’de dolarkuru 2015 y›l›nda 1.535 TL olacak” diye.O günün gazetelerini hala sakl›yorum.O söze güvenen insanlar buaç›klamaya göre milyonlarca dolarl›kyat›r›m yapt›. Düflünün, 2 milyar dolarl›kenerji yat›r›m› yap›yorum. Bunu da2015’te olmas› beklenen dolar kurunagöre yap›yorum. Tüm planlar›m› bunagöre yapt›m diyelim ve sendikasyonkredisi ald›m. Ne olacak flimdi buflirketin durumu? Nas›l kurtulacak?Kimsenin bu saatten sonra onukurtarma flans› olmaz. ‹nan›n,önümüzdeki dönemde çok büyükflirketler batacak. Çünkü Türkiye’de kurukontrol eden bir mekanizma yok.Eylülden bu yana Euro yüzde 8, TLyüzde 43 de¤er kaybetti. Aradaki farkabak›n. Biz Türk paras›yla yat›r›myap›yoruz. Zarar›m›z›n büyüklü¤ünebak›n. Dünyada böyle bir fley yok.Dünyada “market maker” (piyasayap›c›) var. Türkiye’de bu yok. Bupiyasa yap›c› ne zaman ç›kacak?”

18 / 2009

çekerek konuyu noktalamak istiyorum. 1991BCCI çok önemli bir benchmark’t›r. Bank ofCredit Commercial International’›n bat›fl› veondan sonra “home-host country” düzenleme-sinin getirilmesi. Arkas›ndan 1995 BaringBanks olay› ve bir kifliye ayn› anda hem mu-hasebe hem trading yetkisi verilmesinin so-nuçlar›na bir kez daha maruz kalmamak içinarkas›ndan “iç kontrol sistemine iliflkin düzen-lemeler” in gelmesi. 1998 LTCM isimli hedgefon’un bat›fl› ve 2000’lerin hemen bafl›ndan bir“dotcom” olay› ve hemen ard›ndan gelen En-ron olay›. Ve son olarak yaflad›¤›m›z krize gi-den yolda Lehman Brothers ile bafllayan süre-cin çok iyi analiz edilmesi ve sonras›nda yap›-lan eylemlerin ne kadar yeterli olup olmad›¤›-n›n sorgulanmas› gerekiyor.

Hayrettin ÇÇayc› Ben burada hocama teflek-kür etmek istiyorum. Bir ekleme yapmak isti-yorum. Çok güzel bir konu açt›. fiu anda libe-ral ekonomi dedi¤imiz kontrolsüz sistemdenbahsetti. Demek ki dünyadaki tüm sistemlerinkontrol alt›nda tutulmas› gerekiyor. Kontrol-süz sistem mutlak suretle sonunda yanl›fl fley-ler yap›yor. Bu yanl›fllar›n düzeltilmesi için fluanda baz› kurallar›n getirilmesi laz›m. Ben ha-la söylüyorum, bana göre dünyada bütün tica-ri kurallar de¤iflmek zorunda. Fonlar commo-dity’ye girmemeli. Bunun kural haline getiril-mesi gerekiyor. Çünkü fiziki talep arz› yokediyor. Hocam›n denetim eksikli¤i konusununalt›nda bu tür fleyler var.

Dr. CC. CCoflkun KKüçüközmen Yaln›z ben bir

ilave yapmak istiyorum. Fonlar›n sadece emti-a piyasas› de¤il birçok piyasaya girmesi arz ta-lep dinami¤ini tamamen de¤ifltiriyor. Speküla-tif hareketler h›z kazan›yor ve fiyat belirlen-mesi gereken platformun d›fl›nda belirleniyor.

Hayrettin ÇÇayc› Kesinlikle de¤ifltiriyor.Dr. CC. CCoflkun KKüçüközmen Bugün

ABD’nin bu emtia piyasas›ndan sorumlu de-netim otoritesinin 2005 y›l›nda yay›nlad›¤› amaher nedense baflta ABD olmak üzere birçokülkenin dikkatinden kaçan bir rapor var. Ya-n›lm›yorsam Commodity Futures TradingCommission (CFTC) taraf›ndan yay›nland›. Di-yor ki; petrol fiyatlar›nda çok ciddi spekülatifhareketler söz konusu olmaktad›r ve bunlar›ntamam›n›n hedge fonlar taraf›ndan yap›ld›¤›tespit edilmifltir.

Hayrettin ÇÇayc› Hocam yaz›n petrole ihti-yaç var m›yd›? Yaz›n petrol 150 dolard›. Bu-gün 40 dolar. Fonlar bunu yap›yor iflte. ‹yi dü-flünelim.

Vedat ÖÖzdan Bir piyasada göreli fiyat den-gesini ne belirler? Hedge fonlar› ve metal fiyat-lar›ndan konufluyoruz de¤il mi? Metal arz vetalep dengesini kaynak k›tl›¤› belirler, de¤ilmi? ‹ktisatta biz böyle ö¤rendik. Yani arz faz-laysa fiyat düfler, talep fazlaysa yükselir. Orta-da ne arz eksi¤i, ne de talep fazlas› var. Son 7y›lda metali üretiminde kullanan flirketlerin fii-li arz ve talebinden ba¤›ms›z bir piyasa dina-mi¤ine flahit olduk. Vadeli ifllemler piyasalar›ne için kuruldu? Aç›¤a sat›fl için mi? Üretimyapmayanlar oturduklar› yerden para kazan-

Toplant›n›nmoderatörlü¤ünüCapital & EkonomistDergileri Yay›nDirektörü M. RaufAtefl üstlendi.Kat›l›mc›lara,gündemdeki s›cakgeliflmelere iliflkinsorular yöneltenAtefl, “Mevcutdüzenlemeler vedenetim standartlar›yetersiz miydi? Birdaha böyle krizlerolmamas› içinbaflar›l› bir riskyönetimi nas›lyap›lmal›?” diyesordu.

2009 / 19

s›n diye mi? Bunu herkes yap›yor, ama dahaçok “hedge fonlar” bafllatt›. Dolay›s›yla hedgeifli, yani vadeli ifllemler piyasalar›, reel sektö-rün riskten korunma organizasyonlar› olmak-tan ç›kt›. Reel sektöre yabanc›laflt›. Bu, piyasaekonomisi için çok ciddi bir sorundur. Bak›ndünya tekrar devlet müdahalesini konuflur ha-le geldi. Korumac›l›k dünya ekonomisi içinbüyük bir tehdit olarak önlenmeye çal›fl›l›yor.Neden? Çünkü kaynak tahsisi bozuldu. Piyasa,kendili¤inden çözüm bulam›yor. Çünkü dina-mikleri baflka türlü çal›fl›r oldu. Bugün vadeliifllemler piyasalar›n›n Las Vegas’dan bir fark›kalmam›flt›r.

M. RRauf AAtefl Burak Bey’le devam edelim.Risk yönetimi konusunda ne gibi eksiklikleryafland› da krize geldik. Bu yaflad›klar›m›zdanne gibi dersler ç›karabiliriz? Kald›¤›m›z yerdendevam edelim.

Prof. DDr. BBurak SSalto¤lu Çok teflekkürler.Konuflulanlar›n pek ço¤una kat›lmamak müm-kün de¤il. Olay›n en bafl›nda finansal sistem-deki bu çok ani de¤iflim ve gelinen noktada,riskle ilgili birçok öngörünün çal›flmad›¤›n›görüyoruz. Yani riski iyi yönetti¤ini düflünenflirketler de yönetmeye çal›flanlar da riski yara-tanlar da bir noktada ayn› noktaya geldi. Glo-bal kriz öyle bir noktaya getirdi ki, gerçektenbelki krizi yaratanlar bir aflamada kurtulacakama buradan bir flekilde tam olarak risk alma-yanlar da çok ciddi sorun yafl›yorlar. Buradabirkaç rakam verebiliriz. Dünya ekonomisinde2004’te 200-300 trilyon dolar civar›nda olan tü-rev ürün, 600 trilyonlara yükseliyor. Deminbahsetti¤iniz noktaya rakam vermek gerekirsemesela kredi türevleri 47 trilyon dolar amakarfl›s›nda yani sigortalamak istedi¤iniz enstrü-mandan çok daha fazla ikinci el piyasas› var.Yani 10 trilyon dolar özel sektör tahvili var, 47trilyon dolar yani 4-5 kat fazlas› kredi türevipiyasas› dolafl›yor. Yani burada asl›nda ürünekonu olan enstrüman ortada yok. 600 trilyondolarl›k, kimin nas›l sahip oldu¤unu bilmedi-¤imiz bir piyasadan bahsediyoruz. Neden ta-rihsel bir fley uygulanam›yor? Çünkü böyle birtarih yoktu. Tarih yeniden yaz›ld› ama biz butarihin yeniden yaz›ld›¤›n›n fark›nda olmadanbu denetleme ve düzenlemeden ba¤›ms›z birflekilde riski ölçmeye, yönetmeye, de¤erlen-dirmeye çal›flt›k. Tabii ki o kurallar 2003-2004y›llar› için çal›flabilecekken 2008-2009 itibariy-le oluflan bu sistemik riski önlemeye do¤alolarak yetmedi. Burada risk yöneten ya da öl-çen gruplardan çok daha öte muhtemelen bu

tip bir finansal mimariyi bafltan sorgulamakgerekiyor ki buradaki çal›flmalar çok net. Bu-radaki çal›flmalar demin konufltu¤umuz birçoknoktay› asl›nda göze al›yorlar. Ve burada olu-flan bu çok yüksek kald›raç etkisini indirmekyönünde bu tezgah üstünde oluflan ve fleffafolmayan ürünlerin çok net bir flekilde tezgahiçine al›nmas› için net çal›flmalar var.

Hedge fonlar›n düzenlemesine yönelik birfleyler olacak. Hedge fonlar›n say›s›nda da çoknet bir azalma bekliyor olaca¤›z. Tabii ki busüreç çok sanc›l› bir flekilde oldu belki amadüzeltmesi de yine ayn› flekilde gerçeklefle-cek. Burada demin de söyledi¤im gibi risk yö-netimi anlam›nda da düflünüyorum. Normalbir flirket oldu¤unuzu düflünün. 40 dolarlar-dan bafllay›p 150 dolara kadar giden ve tekrar40 dolara düflen petrol ve emtialar›n risk yö-netiminin yap›lmas› çok kolay bir ifl de¤il. Ya-ni sonuçta elinizde 3 y›l vadeli ve çok ucuzamal edilmifl bir hedge enstrüman› yok. Dola-y›s›yla asl›nda hedge etmenize ra¤men çokciddi maliyetlerle hedge ediyor olabilirsiniz vehedge hakikaten bu aflamada etkinli¤ini kay-bediyor. O yüzden de riski yönetmeye çal›flan,yöneten ve yaratan gruplar aras›nda yaflananbu sistemik kriz sonras›nda çok ciddi bir ya-k›nsama var.

Türkiye’de herkes krizden çok ciddi flekil-de etkilendi. Bütün pozitif yanlara ra¤men sü-recin bir yerinden devreye girmifl olduk. Neleryap›lacak dersek, çok net bir flekilde radikalçözümler dedi¤imiz noktada bir kere bu ürün-lerin çok daha yak›ndan denetlenmesi gereki-yor. Yeni ürün türetilirken aynen ilaç üretilirgibi bunun standartlar› nedir, nerede çal›fl›r,hangi flartlarda etkili olabilir gibi bunun felse-fesinin, uygulanabilirli¤inin ve olumsuz senar-yolarda nas›l etki yarataca¤›n›n çok net bir fle-kilde çal›fl›lmas› gerekiyor. ABD’de çok ciddibir koordinasyon sorunu oldu¤unu biliyoruz.Bunun da kapanmas› gerekiyor. Türkiye aç›-s›ndan da herhangi bir ülke aç›s›ndan da ba-karsan›z tüm ekonominin genelini düzenledi-¤iniz takdirde düzenlemedi¤iniz kesim sorunyarat›yor. Örne¤in ABD üzerinden bakt›¤›m›z-da en son ticaret bankac›l›¤› kesimine yans›d›.Önce hedge fonlar, ard›ndan yat›r›m bankala-r› ve en son ticari bankalara da yans›d›. Bütünbu süreçten etkilenmeyecek sektör kalmad›.Bu noktada ben çok ciddi anlamda bankalar›nya da risk bölümlerinin uygulad›¤› yöntemle-rin problemli oldu¤unu düflünmüyorum. Ben-ce buradaki sorunlar ikincil. Bence temel nok-

20 / 2009

ta, oluflan finansal mimari ve h›zla gelinen bunoktan›n bir flekilde test edilmeden piyasayaç›kar›lma süreci oldu. Bu noktada oluflacakrisklerin öngörülememesinin en temel noktas›,gerek teoriler gerek akademik çal›flmalar, ge-rekse düzenleme bu denli yüksek kald›raçl›bir piyasan›n çal›flmas›n› önleyecek, öngöre-cek ve bunu tersine çevirecek güçte bilgi se-tinde bir fley de¤il.

Bu anlamda bakarsak ve geride kalan kriz-leri de h›zl›ca geçersek; 1997 Güneydo¤u As-ya krizi beklenmeyen bir krizdi ve Güneydo-¤u Asya ülkelerinde oldu. Ve çözüm hemenbizim ülkemizin de biraz avantajl› oldu¤u ön-lemlerle kapat›ld›. Merkez Bankas› rezervleriyükseltildi. Denetleme düzenleme düzenlen-di.

Sonuçta krizler bir anda ç›k›yor. Tepki ola-rak bir flekilde düzenlemeler yap›l›yor ama birsonra ç›kan kriz maalesef geçmifl dönemdekiyap›n›n d›fl›nda baflka flekillerde de oluflabili-yor. Dolay›s›yla 2009 sonunda oluflacak olankrize karfl› al›nacak olan önlemler belki de ilkdefa daha kökten, daha radikal ve finans piya-sas›nda tekrar bu büyüklükte bir krizin ç›kma-s›n› önleyici nitelikte olacak biçimde düflünü-lebilir. Bu noktada da çal›flmalar oldu¤unu dadüflünüyoruz. Ve bunlar›n en bafl›nda da Ber-nanke’nin geçen günkü aç›klamas›nda da de-¤indi¤i konu geliyor. Bernanke, dünyan›n ge-nelinde bir sistemik risk ölçen ve de¤erlendi-ren bir yük grubu olmas› gerekti¤ini düflünü-yor. Bunu da belki de IMF ya da benzeri birkurul çerçevesinde, belki de BIS normlar›ndaoluflturacak. O noktaya do¤ru gidiliyor.

M. RRauf AAtefl Evren Bey’le devam edelim.Öncelikle flu geldi¤imiz noktada sizden de birde¤erlendirme alal›m.

Doç. DDr. EEvren BBolgün Gündem hakikatenrisk yönetimi aç›s›ndan enteresan fleylere ge-be. Bu ayki Harvard Business Review’›n için-

de yer alan bafll›klardan biri, “fiirketlerin yan-l›fl risk yönetiminin 6 yolu” idi. Coflkun Ho-ca’n›n da dedi¤i gibi ifl tarihsel verilere inan-mamakla bafll›yor ancak aç›kças› flu günlerdetarih yeniden yaz›l›yor. ABD’de her ay aç›kla-nan konut fiyatlar›n› ve bu fiyatlardaki de¤erkayb›n› adeta müptelas› gibi çok yak›ndan ta-kip ediyoruz. Ama geçmiflte böyle bir kay›pda yok. Geçmifl 10 y›la bakt›¤›m›zda ABD’deve di¤er geliflmifl ülkelerde yüzde 100’lere va-ran, 10-11-12 y›ll›k yükselifl periyodu yaflan-m›fl. Dolay›s›yla elimizdeki modeller bu an-lamda bakt›¤›m›zda çal›flm›yor. Riskin dar çer-çeveden de¤erlendirilmesi bir elefltiri noktas›oluyor. Sonuçta istatistik ayn› zamanda rakam-larla oynama sanat›. Sonuçta piyasa funda-mentallerini (temel verileri) yans›tmayan so-nuçlar üretmek de çok mümkün.

Hedge fon konusunda kat›ld›¤›m ve kat›l-mad›¤›m noktalar var. Öncelikle Burak Bey’insöyledi¤i gibi türev piyasalar nominal büyük-lük aç›s›ndan 683 trilyon dolar civar›na geldi.Bu veriler 6 ay geriden geliyor ama 700 trilyondolara yaklaflan bir nominal büyüklükten bah-sediyoruz. Bunun piyasaya göre de¤erlenmiflenstrüman büyüklükleri de flu anda yaklafl›k50 trilyon dolar civar›nda. Yani flu anda, dün-yadaki tüm üretim hacminin üzerinde, temi-natlanm›fl bir türev enstrüman büyüklü¤ü var.Hedge fonlar›n ald›¤› paylara bakt›¤›m›zda 2trilyon dolara yaklaflan bir büyüklük söz ko-nusu.

Tarih tekrar yaz›l›yor diyoruz. Bu yaz›lan-lar›n içinde asl›nda piyasan›n yeniden iflleme-si de var. Piyasan›n iflleyifline özellikle son 1y›lda o kadar çok müdahale edildi ki, 15-20y›ll›k finans deneyimimde flimdiye kadar gör-medi¤im fleyleri görüyorum. Serbest piyasakurallar›na da müdahale ediliyor. Aç›kças› bu-rada en temel örnek, hedge fonlar›n aç›¤a sa-t›fl yapma imkanlar›n›n geçti¤imiz y›l›n ikinci

“ARTIK DAHA KONTROLLÜ OLUNACAK”

“Benim düşünceme göre bu krizin en temel nedeni; globalleşme ve bu denli yoğun finansalenstrümanların denetim ve düzenlemeden bağımsız biçimde bu noktaya getirilmesidir. Burada bizde hedge fonlarla giren fonlardan faydalandık. Yine bu anlamda giren private equity’lerden Türkiyede birçok noktada faydalandı. Ama bu dalganın bir de geri çekilişi oluyor. Ve bu geri çekiliş tabiiçok daha sancılı oluyor. Ama şu nokta itibarıyla, en azından şu anki algı itibarıyla, dünya finanspiyasası 2002-2006 gibi olmayacak. Bu dönemde yaşanan belki biraz düzensiz, biraz fazla iyimserbeklentilerin de kontrol edileceği yeni bir düzenleme, yeni bir finansal çerçeveyle daha kontrollü,daha konvansiyonel bir yapıya doğru gidecekmişiz gibi görünüyor. Ama bundan 10 yıl sonra şartlarneyi gerektirir onu da tahmin etmek çok güç.”

PROF. DR. BURAK SALTOĞLU

2009 / 21

yar›s›ndan sonra yasaklanmas›d›r. Ondan son-ra tabii ki pozisyonlar› çift yönlü hareketlerlespekülatif oranlarda yapma e¤ilimi de büyükölçüde etkilenmifl oldu. Ama bugün itibar›ylagördü¤ümüz bir nokta var, piyasan›n fon tara-f›nda, pozisyon büyüklüklerinde daralma var.Evet, önümüzdeki y›l içinde piyasada 8 bineyaklaflan hedge fon adedinin en az›ndan yüz-de 40-50 afla¤› çekilmesi bekleniyor. Dolay›-s›yla sistemde belli bir elenme olacakt›r. Tabiiki gizli riskler de olufltu. fiimdiye kadar konufl-tuklar›m›z aras›nda denetim ve gözetim tara-f›nda da birtak›m tespitlerimiz oldu. Bunlar›ntümü de do¤ru tespitlerdi bence. Gizlenenrisklerin bafl›nda flu geliyor: ‹fl subprime dedi-¤imiz eflik alt› konut kredilerinden ç›kt›. Liki-dite riski gerçekten de sistemde finansal kuru-lufllar taraf›ndan ölçülmüyor. Neticede bu dö-nem gizlenen risk unsurlar›n›n da ortaya ç›kt›-¤› bir dönem oldu. Bu dönemde zay›f iletiflimde ciddi bir problemdi, bunu da gördük.

Piyasa de¤iflirken aç›kças› çok h›zl› flekildeürünlerin risk unsurlar› da de¤ifliyor. Benceburada Emre Bey’e olumlu yönde kat›labilece-¤imiz bir nokta var. Onu da kendisi çok netifade etti. Ülke riski aç›s›ndan geçen hafta yi-ne bir yabanc› yay›nda flunu gördüm. “Ülkeriski skor kart›” fleklinde bir eklenti vard›. Tür-kiye’yi geçmifl y›llarda borç çevirme oran› aç›-s›ndan çok riskli ülkeler aras›nda gören dün-ya, bu krizde tam tersine yorum yap›yor. Ka-

nada ve Türkiye’nin bankac›l›k sektörü bura-da olumlu yönde bir geliflme sergiliyor. Ob-jektif olma ad›na ürünlerin bilançolarda olma-d›¤›n› göz ard› etmemek laz›m ama bu yine deolumlu bir geliflme.

En riskli ülke s›ralamas›nda, ülke riskinibelirleme kriterlerine göre, çok küçük bir ülkeolsa da ‹zlanda ilk s›rada bulunuyor. Üst s›ra-larda geliflmifl ülkeler de var. ‹spanya 7’nci s›-rada, Romanya 10’uncu s›rada, ‹ngiltere 11’in-ci s›rada. Macaristan riskli ülke s›ralamas›nda12’nci s›ra ve ABD ise 13’üncü s›rada yer al›-yor. Türkiye ise 22’nci s›rada bulunuyor. Yaniflu andaki görüntüye ülke risklili¤i aç›s›ndanbak›ld›¤›nda ABD’den bile daha az riskli görü-nüyoruz. Bu noktada ülkemizin reyting aç›s›n-dan hak etmedi¤i bir noktada oldu¤unu vur-gulamak gerekiyor.

Özetle, bu kadar yo¤un risk unsurunun birarada bulundu¤u bir ortamda, özellikle reelsektörde, entegre risk yönetim sistemleriningelifltirilmesi çok önemli. Finansal kesim geç-ti¤imiz birkaç y›l içinde kendini bu sistemlereadapte etti ama reel sektör aç›kças› biraz geri-den geldi. Onun d›fl›nda flirketin risk alma ifl-tah› ve talebi de riskin belirlenmesinde etkiliolan baflka bir unsur.

M. RRauf AAtefl Teflekkürler Evren Bey. ‹kin-ci turumuza Coflkun Bey’le devam edelim. ‹le-ride benzer krizler yaflamamak ad›na, bu krizkoflullar›n› önceden tahmin edebilecek bir ya-

PROF. DR. BURAKSALTO⁄LU

22 / 2009

p›, bir risk yönetimi, bir sistem kurmak müm-kün müdür?

Dr. CC. CCoflkun KKüçüközmen Çok güzel birsoru. Elimizdeki araçlar› iyi kullan›rsak krizle-ri bir noktaya kadar tahmin edebiliriz. Herfleyden önce disiplinler aras› bir yaklafl›m kul-lanmak gerekiyor. Farkl› disiplinler içinde yeralan bir tak›m tekniklerin, iktisat ve finanslabirleflmesi gerekiyor. Ama buna ne kadar gü-venebiliriz sorusunu sordu¤umuzda ise ma-alesef çok tatminkar cevaplar alam›yoruz.Akademik alanda yap›lan hatalarla ilgili birmakalede flöyle deniyor: Hepimizin bildi¤inormal da¤›l›m›ndan 25 sigma (standart sap-ma) uzakl›kta bir olay›n gerçekleflme olas›l›¤›,10 üzeri eksi 140 y›l. Tekrar söyleyelim: Çane¤risinde 25 standart sapma bir olay›n gerçek-leflme ihtimali, normal da¤›l›m varsay›m› alt›n-da, 10 üzeri eksi 140. Evrenin yafl›n›n 10 üze-ri eksi 10 oldu¤unu düflünürsek diyor makale,14 tane ayr› evreni yan yana getirmek gereki-yor…

Modellerin neler söyledi¤ini anlamak fark-l›, model varsay›mlar›n›n neler söyledi¤ini an-lamak farkl›d›r. Dolay›s›yla bu husus ciddi birihtisas gerektiriyor.

Farkl› disiplinlerden insanlar›n birbirleriyleanlaflmas› için, burada bilgisayar yaz›l›mlar›n-da kullan›lan bir terimi kullanaca¤›m, bir “in-terface” (arayüz) gerekiyor. Dolay›s›yla, “kriz-ler önceden tahmin edilebilir mi” sorusuna,“evet edilebilir” diyebiliriz. Ama bu hiç kolayde¤ildir, çok zordur. Ve maliyeti çok yüksek-tir. Çok yere bakman›z gerekir. Çok fazla pa-rametreyi içermeniz gerekir. San›r›m bu soru-nuza fazla tatminkar olmasa da bir yan›t vere-bildim.

Ancak eklemek istedi¤im baflka bir konudaha var. Son 1 ayd›r, “ABD bankalar› stres

testi yap›yor” diye bir haber duyuyoruz. Buhaberi her duydu¤umda tebessüm ediyorum.Çünkü stres testinin as›l mucidi bildi¤im kada-r›yla ABD’nin kendisi… Basel düzenlemeleri içi-ne stres testini koymalar›n›n malum tarihi1996. “Bütün dünya bunu uygulas›n” diye ilktasla¤a koyduklar› tarih ise 1993. ABD banka-lar› flimdi mi stres testi yap›yor? Bunu kavra-makta güçlük çekiyorum.

Stres testi esas›nda risk yönetimindeki enönemli kavramlardan biri. Stres testindeönemli olan, stres testinizi yapt›ktan sonra bu-nun üst düzey yönetimle, karar al›c›larla ileti-flimini, tüm taraflar›n anlayabilece¤i tarzdayapmak ve stres test sonuçlar›n›n de¤erlendi-rilmesine ilgili tüm taraflar› dahil etmektir. Buçok önemli bir konu. Örne¤in ‹sviçre banka-lar›ndan UBS, risk ölçüm hesaplar›nda 5 y›ll›kveri kullan›yormufl, arzu edilebilir bir uzunluk.Basel düzenlemesi minimum 1 y›l› öngörüyor.UBS ise 5 y›l kullan›yor ama UBS’in bugünküpiyasa de¤erine bak›n, Citibank’a bak›n. Citi-bank’›n risk yönetiminden sorumlu kiflisi,Cambridge Nükleer Fizik Bölümü’nden biri.Citibank’›n piyasa de¤eri 2007’nin 3. çeyre¤in-de 282 milyar dolarken bugün aram›zda birazpara toplasak Citibank’› alabilir duruma geldikneredeyse… ‹flin flakas› bir yana, dünyaya ör-nek bir risk yönetim modeli sunan y›llar›nbankas›n›n birdenbire bu duruma düflmesi na-s›l aç›klanabilir acaba? Bu ilginç ve inceleme-ye de¤er bir konu.

Üzerinde dikkatle durulmas› gereken birdi¤er konu da hedge fonlar. Bunlar›n bugünhala ne yapt›¤›n› bilmiyoruz. Sadece neredekay›tl› olduklar›n› biliyoruz. Ne büyüklükleri-ni, ne de hangi ülkelerde, hangi boyutlarda fa-aliyetlerde bulunduklar›n biliyoruz… Kendiiçindeki yap›lar›n› bilmiyoruz, kimler kimlerin

“L‹K‹D‹TE R‹SK‹N‹ YÖNETMEYEN BATAR”

“Şirket yöneticileri olarak bu riski yönetirken bakmamız gereken en önemli şey şu: Önümüzdekidönemde politikaların bize getireceği ani riskler neler olabilir? Örneğin almamız gereken risklerdenbiri şudur: Bu yılın temmuz ayında konutların yüzde 95’ine Japon yeni konut kredisi veriliyordu.Konut değerinin yüzde 95’ine Japon yeni üzerinden kredi verirseniz ayrıca bir hesap yapmanızahiç gerek yok, bu aşırı derecede risklidir. Subprime kredi vermekle bunun arasında subprimelehine bir durum söz konusu. Bizim almamız gereken en önemli ders şudur: Önümüzde çok büyükbir likidite problemi var. Bu herkes için, her sektör için geçerli. Likidite riskini yönetmeyen şirketinyaşaması tamamen şansa kalmış durumda. Faizden zarar edebilirsiniz, kurdan zarar edebilirsinizama likiditeniz yoksa batarsınız. Dolayısıyla bence önümüzdeki dönemde en çok altını çizmemizgereken şey, bir şirketin ve şahsın alması gereken en önemli pozisyon, mutlaka ve mutlaka likitkalmaktır.”

MURAT AYSAN

2009 / 23

sahibi bilmiyoruz… Lehman Brothers batt›ktansonra en çok merak etti¤im fley fluydu: Kaç ta-ne hedge fon batt›? Ben bunu Lehman Brot-hers batt›ktan ancak 1 ay sonra gazetelerdegörebildim. Lehman Brothers’›n 3 bin hedgefon müflterisi varm›fl. Acaba kaç› batm›fl? Belkihepsi! Bunun etkileri ne olacak, bunlar kimdirbelli de¤il… Bir de kimse “Biz batt›k” diye sesi-ni ç›karm›yor… Dolay›s›yla bütün bu paramet-reler netlik kazanmadan birtak›m tahminlerdebulunmak ciddi yan›lma riskleri içeriyor.

M. RRauf AAtefl Burak Bey’e sormak istiyo-rum. Basel II art›k yetersiz mi kal›yor? Yeni birdüzenleme gerekiyor mu? Bu konudaki görüfl-leriniz nedir?

Prof. DDr. BBurak SSalto¤lu Göründü¤ü kada-r›yla Basel II, üç temel risk üzerinden serma-ye yeterlili¤i belirliyor. Bunlar aras›nda olma-yan ve en temel risk olan, Evren Bey’in dedikkat çekti¤i likidite riskidir. Çok k›sa vadelifonlamalar ve fonlamalar›n karfl›l›¤›n›n al›na-mamas› ciddi bir sorun oldu. Görüldü¤ü gibi

MURAT AYSAN

24 / 2009

likidite riski k›sm› olay›n çok kritik bir boyutu.Fakat bu Basel’de görülmüyor. Bunun çok da-ha güçlü biçimde ç›kar›lmas› tart›fl›l›yor.ABD’deki son toplant›larda da bu çok net gö-rülüyor. ‹kincisi, bu tip sistemik riske karfl› birkarfl›l›k düflünülmüyor. Gerçekten böyle siste-mik bir risk olur mu, olursa buna karfl› bir kar-fl›l›k gerekir mi bu da yine Basel’in yeni ç›ka-cak versiyonlar› üzerinde tart›fl›lan noktalar-dan bir di¤eri. Bunun da d›fl›nda tüm finanssistemini regüle ediyorsan›z ama reel kesimietmiyorsan›z bu da yine bir sorun. Mesela Ba-sel II mortgage’daki birçok noktay› kontroledemeyecek durumda. Dolay›s›yla sadece birtaraf› kontrol ediyorsan›z, di¤er taraf çok dahatehlikeli olabiliyor. Basel II’yi asl›nda kendibafl›na ç›kart›p, hedge fonlarda bu kadar yük-sek risk al›rken siz fonlarla bankalar aras›nda-ki etkileflimden dolay› bankalar› bir flekildekontrol ediyorsunuz, ama hedge fonlar›n ya-ratm›fl oldu¤u riskleri edemiyorsunuz. Bu çer-çevede benim de düflüncem, Basel II’nin buhaliyle ya da geçti¤imiz flekliyle tam olarak ç›-kamayaca¤› yönünde. Daha farkl› düzenleme,ekleme ya da sermaye karfl›l›klar›yla ilgili da-ha farkl› bir fley ç›kacak. Ama burada çok da-ha kritik bir nokta var. Belki de düzenlemeninya da regülasyonun açmaz› diyebilece¤imizbir nokta bu. Düzenleyici olarak, finansal ku-rumlar›n en zay›f oldu¤u noktada en güçlüsü-nüz. Ama bu noktada düzenleme yapamazs›-n›z çünkü çok zor durumdalar. Ama onlar›ngüçlendi¤i noktada da bu sefer siz yine dü-zenleme yapmakta zorlanacaks›n›z. Çünkü ozaman daha güçlü lobi yetene¤ine ve gücünesahip olacaklar. Bu yüzden optimal olarakhangi noktada bu düzenlemeler devreye gire-bilir bilemiyoruz. Ama flunu çok net görebili-yoruz ki tart›flmalar bu yönde. Sermaye yeter-lili¤i konusunda eksikler var, bunlar›n dahafazla olmas› gerekiyor. Basel II uygulamalar›nedeniyle sa¤lanan belli baz› sermaye avantaj-lar›n›n da krize tetikte bulundu¤unu düflünenbir görüfl de var.

Bence sermaye yeterlili¤i belirlenmesinde,global anlamda buna benzer bir uygulama ko-nusunda bir sak›nca yok. Kesinlikle olmas› ge-rekir diye düflünüyorum. Belki biraz daha yar-g›sal taraf› da göze al›narak tekrardan günde-me getirilmeli.

Türkiye aç›s›ndan bakarsak, bu süreçler-den birçok anlamda avantajl› oldu¤umuzusöylemek mümkün. Ama global anlamda geli-nen noktada bence bu süreç çok uzun olacak.

Bankalar›n eski noktas›na gelmesi bence enaz 5-6 y›l sürecek. 2002-2006 y›llar›ndaki nok-taya gelinmesi oldukça uzun bir süre alacak.Bu süreçte çok daha dikkatli olunmas› gereki-yor. Çok h›zl› da olmamas› gerekli. Çünküekonominin geniflletilebilmesi için bankac›l›ksermayesine ihtiyaç var. Bankac›l›¤› yukar›yakald›rmaya çal›fl›rken tekrardan sistemin regü-lasyonlarla öldürülmemesi de gerekiyor.

M. RRauf AAtefl Ayn› konuda Ebru Han›m’ladevam edelim. Basel II yetersiz mi kal›yor? Ye-ni standartlar gelecek mi? Sizin bu konudakigörüflleriniz nedir?

Ebru OOgan Öncelikle flunu ifade etmek ge-rekir, düzenlemeler aç›s›ndan otoritenin ifliçok da kolay de¤il. Dünyada geliflmifl piyasa-lara ve finansal kurulufllara bakt›¤›m›zda, bun-lar›n her zaman bir iki ad›m yasa düzenleyici-lerin önünde olduklar›n› görüyoruz. Bu hemfinansal entrümanlar›n hem risk ölçüm sistem-lerinin gelifltirilmesi için geçerli. Deutsche-bank, Citibank gibi büyük bankalar› düflüne-cek olursak, ilk piyasa riski ölçüm yöntemleri-ni, modellerini uygulamaya bafllayan bankalaroldular ve düzenleme bunlar› takip etti. Özet-

2009 / 25

le finansal kurulufllar her zaman düzenleme-nin önünde gidiyor. Hem ürün gelifltirmedehem bunlar›n ölçümlemelerinde. Buradan yo-la ç›karak Basel I ve Basel II geliflmesini de-¤erlendirecek olursak, biliyoruz ki mesela Ba-sel I’de piyasa riski hesaplamalar› bahsetti¤i-miz geliflmifl bankalar›n daha çok çeflitli türevürün kullanmaya bafllamas› ve bunu Value-at-Risk modeli ile ölçmeye bafllamas›ndan sonra,yasal otorite taraf›ndan Basel I sermaye hesap-lamas›na ilave edildi. Bence Basel II, yetersizk›s›mlar›n› bir tarafa b›rakt›¤›m›zda, asl›ndaönemli bir ad›md›. Basel II’yi, bankalar› sade-ce sermaye yeterlili¤i aç›s›ndan de¤erlendirenbir düzenleme olarak de¤il, asl›nda risk yöne-timi uygulamalar›n› mevcut duruma göre birazdaha iyi düzenleyen ve kurumlar›n hayat›nadaha genifl bir çerçevede yerlefltiren bir yakla-fl›m olarak da görüyorum.

Basel II için “yetersiz mi kald›” diye sorar-sak, Burak Bey’in dediklerine kat›l›yorum.Evet, Basel II’nin likidite ve faiz riskini yeterliderecede ele almamas› gibi birçok eksi¤i var.Bununla beraber Basel II’nin de uygulama sü-resine bakarsak, çok eski de¤il, standart yön-

temler ile 2007 bafl›nda geçildi. Zaten bu dö-nem küresel krizin ve riskin oluflmaya ve bü-yümeye bafllad›¤› bir dönem. Bu arada zatensubprime kredileri ve bu ve di¤er nedenlerleoluflturulmufl türev enstrümanlar yine banka-lar›n kâr ifltah›yla yeterince artm›flt› ki bunlarBasel II taraf›nda düzenlenmemiflti. Ayr›ca, buriskleri kurumlar hiç bilmiyordu demek bilebelki çok do¤ru de¤il çünkü elbette ki bu ku-rumlar da daha riskli bir müflteri portföyü ileçal›flt›klar›n›n fark›ndayd› ve ald›klar› riski birölçüde biliyorlard›. Bunlar› hedge etmek ad›-na yapt›klar› ifllemlerde de ald›klar› ilave risk-ler oldu. Belki bir anlamda buradaki riskleriöngöremediler ama sonuçta bir flekilde al›nanriske bir ölçüde raz› olundu ve piyasalar›n buderece terse dönece¤i öngörülemedi.

Sonuçta evet, Basel II bunlar› ölçmekte ye-tersiz çünkü zaten henüz bu tarz enstrümanla-r›n detayl› ele al›nmad›¤› bir düzenleme. Yinede Basel I’den sonra Basel II’nin özellikle riskölçümünü ve kültürünü kurumlar›n hayat›nafarkl› bir bak›fl ile getirmede önemli bir ad›moldu¤u görüflündeyim.

“Basel III olur mu veya daha baflka stan-

26 / 2009

dartlar gelir mi” sorusuna gelirsek; olabilir veolmal› tabii ki. Ama bu düzenlemeler yap›l›r-ken mutlaka piyasa koflullar› ve kurumlar›ndurumu da göz önüne al›nmal›. Piyasa oyun-cular› ile birlikte düzenlemeleri her aç›dan de-¤erlendirmek gerekli. Önümüzdeki dönem,“piyasa koflullar› beklenenin tersine gitti¤indekabul edilebilir risk nedir”e cevap verecek dü-zenlemeler üzerinde de çal›fl›lmal›.

Doç. DDr. EEvren BBolgün Ben burada birkaçfley eklemek istiyorum. Basel II ile bu krizbence çok büyük bir talihsizlik oldu. Bunu ka-bul etmemiz gerekiyor. Çünkü sonuçta iflinözü kredi derecelendirmesidir. Art›k maalesefkredi derecelendirme süreci tamamen sekteyeu¤rad›. Bu iflin dayanak noktas› k›r›ld›. Tabi-i bunun reel sektör aç›s›ndan flöyle bir avanta-j› da oldu. Kur riski d›fl›nda bankalar kendile-rini bu hadiseye 2001 krizinden beri haz›rlad›-¤› için reel sektör de büyük bankalar önderli-¤inde kendilerini adapte etmeye çal›flt›lar. Bü-yük KOB‹’ler konuyla biraz daha yak›ndan il-gilendi. Asl›nda Basel II sürecine adaptasyonsürecinde ABD’nin neden Avrupa kadar h›zl›hareket etmedi¤ini de görmüfl olduk. Çünkürisk Amerika’dan Avrupa’ya ve daha sonratüm dünyaya devredilen bir yap›ya büründüflu anda. Dolay›s›yla durumun bu haliyle de-vam etmeyece¤i ortada. Basel 3 mü olur, 2bmi olur, ne olaca¤› çok önemli de¤il. Ama da-

ha farkl› olaca¤› da kesin.fiimdi bu son k›s›mda ben Emre Bey’e bir

soru yöneltmek istiyorum. Konu tabii kamu-laflt›rmayla bafll›yor. Piyasalara aktar›lan tril-yonlarca dolar var. ABD’nin ve Avrupa’n›nverdi¤i teminatlarla, verdi¤i garantilerle, tümhepsini toplad›¤›n›zda 5 trilyon dolara yakla-flan bir büyüklük söz konusu. K›sa vadeli pa-ra piyasas›ndan yarat›lan fonlama taraf›ndaciddi bir gerileme var. Finans taraf›ndaki flir-ketlerde de kamulaflt›rma e¤ilimi art›yor. Budurum kamu finansman›n› orta vadede olum-suz yönde etkilemeyecek mi? Bu y›l›n sonunuve 2010’u kapsayacak flekilde yan›t vermenizirica ederim.

Dr. EEmre BBal›bek fiu anda artan finansmanihtiyaçlar› s›f›ra yak›n faiz nedeniyle ülkelerinbütçelerinde çok fazla bask› yaratm›yor. Amabu borçlar›n yenilenme süreleri geldikçe, bubask› hissedilmeye bafllanacak. Sadece artanenflasyondan de¤il, artan riskten dolay› da ya-t›r›mc›lar daha fazla faiz talep etmeye bafllaya-bilirler. fiu anda krizin merkezi ABD olmas›nara¤men en düflük faiz orada ve yat›r›mc›lar ha-len Amerika’n›n hazine bonolar›na yat›r›m ya-p›yorlar. Çünkü belli bir güven aray›fl›ndalar.Ama bu mali destek paketlerinin etkileri za-man içinde ortaya ç›kmaya bafllad›¤›nda mut-laka hem finansman, hem bütçeler üzerindebask› oluflacakt›r. Bunu tüm dünya için söylü-

EBRU OGAN

2009 / 27

yorum. Bu etki baz› ülkelerde daha fazla his-sedilebilecektir. Zaten dikkat ederseniz baz›ülkeler mali destek paketleri aç›klarken bunla-r›n uzun dönemli etkilerini ve buna yönelikönlemlerini de aç›kl›yorlar...

Türkiye’ye ba¤larsak; bu konuda flu andaekonomi yönetiminin çal›flmas› devam ediyor.Bizim AB’ye sundu¤umuz Kat›l›m Öncesi Eko-nomik Program’›m›z var. Önümüzdeki günler-de bu program aç›klanacak. Onun d›fl›nda Or-ta Vadeli Mali Plan’›m›z var. Buralarda biz or-ta vadeli mali çerçeve nas›l olacak, kamu borçstokunun geliflimini nas›l öngörüyoruz gibihususlar› aç›klayaca¤›z. Bu konuda kurumlararas› bir çal›flma devam ediyor.

Uluslararas› piyasalardan borçlanma konu-sunda asl›nda ülkeler aras›nda da büyük birrekabet var. Eskiden sadece geliflmekte olanülkelerle rekabet ederken art›k Almanya, ‹n-giltere gibi ülkelerle rekabet eder hale geldik.Türkiye’nin flöyle bir avantaj› var: Bankac›l›ksektörümüz bu krizden nispeten di¤er ülkele-rin bankalar›na göre daha az etkilendi. Borç-lanmada talep aç›s›ndan bir s›k›nt› yaflam›yo-ruz.

Prof. DDr. BBurak SSalto¤lu Türkiye yans›mas›aç›s›ndan bir fley sormak istiyorum. Belli birülke grubu ya da çevre ülkelere göre mi k›yasyap›l›yor Türkiye için?

Dr. EEmre BBal›bek Asl›nda flu dönemde her-kes birbirinin rakibi haline geldi.. Siz de ifadeettiniz, 2009 senesinde dünya genelinde enönemli risklerden biri finansman kayna¤›naulaflma riski. Kamu borç yönetimleri aç›s›ndanda bu riskin yönetilmesi çok önemli. Çünkübildi¤iniz gibi borcun büyük k›sm› yenidenborçlanma yoluyla çevriliyor. Bizim, finans-man riskinin yönetimine yönelik olarak y›llar-dan beri uygulad›¤›m›z bir sistem var. Bir na-kit rezervi oluflturduk. Merkez Bankas›’ndakihesaplar›m›zda önemli oranda nakit rezervitutuyoruz. fiu ana kadar talepteki birtak›m dal-galanmalarda bunu kullanma yoluna çok faz-la gitmedik ama rezervimizin güçlü olmas›, pi-yasalara çok güven veren bir enstrüman oldu.

Doç. DDr. EEvren BBolgün Ne kadarl›k bir re-zervden bahsediyoruz?

Dr. EEmre BBal›bek Belli bir dönemdeki borçservisimizi rahatl›kla karfl›layabilecek seviye-dedir. Bu politikam›z bu y›l da devam ediyor.Dolay›s›yla kamu finansman› aç›s›ndan buyönde bir risk beklemiyoruz.

Ben önceki konularla ilgili de bir fley ilaveetmek isterim. Risk yönetimi felsefesi ve mo-

dellerle ilgili konuflmalar geçti. Geçenlerdeokudu¤um bir makalede olay› çok k›sa özet-leyen bir ifade vard›. Bu makalede; “Asl›nda fi-nansal sistemin kurgusunda amaç riski onu eniyi yönetebilecek olana transfer etmektir” de-niyordu. Ama gerçekleflen flu oldu: Risk bunuen az anlayana transfer edildi… Bugün görüyo-ruz ki hayat›nda “subprime” kavram›n› duy-mam›fl insanlar bu krizde bu enstrümanlardanpara kaybediyor. Risk yönetiminin temel felse-fesi, riski anlayabilmektir. Ölçebilmek sonrakiaflamad›r. En temelde yatan ise riski anlamak-t›r. Teflekkürler.

M. RRauf AAtefl Biz teflekkür ederiz EmreBey. fiimdi özel sektörden Sarkuysan GenelMüdürü Hayrettin Bey’e bir sorumuz olacak.Bildi¤iniz gibi bankalar›n 2009 y›l›nda 70 mil-yar dolar civar›nda finansman ihtiyac› vard›.Bu durum sizce önümüzdeki dönem için birrisk yarat›yor mu? Özel sektör temsilcisi olarakönümüzdeki dönemde risklerden korunmakad›na ne tür önlemler almay› planl›yorsunuz?

Hayrettin ÇÇayc› Emre Bey çok güzel ra-kamlar verdi. Hazine’nin iç borç kur riski bor-cu yüzde 8’mifl. fiu anda reel sektörün kur ris-ki kayb›, finans sektörünün geçen y›lki kazan-c›n›n 1,5 kat›. As›l bunu tart›flmal›y›z. E¤er ko-numuz risk ise, risk tart›fl›lacaksa, burada as›lreel sektörün durumunu dikkate almal›y›z.Çünkü Nasreddin Hoca’n›n dedi¤i gibi “A¤aç-tan düflen biziz.” Biz olay›n tam göbe¤indeyiz.Ben Basel I, Basel II anlamam. Ben Türki-ye’nin durumuna bak›yorum. Eylül ay›ndanbu yana TL yüzde 43 de¤er kaybetti. BenimAvrupa’daki rakiplerim yüzde 8 de¤er kaybet-ti. fiimdi benim sadece kurdan kaynaklananbu kayb›m› kim, hangi risk yönetimiyle çöze-cek? Esas mesele budur.

fiu anda ben inan›n›z özellefltirmeden yat›-r›ma girmifl arkadafllar›ma ac›yorum. Periflanvaziyetteler. Bitmiyor. Çünkü kur alm›fl bafl›n›gitmifl. Kimsenin umurunda de¤il, hele Hazi-ne’nin hiç umurunda de¤il. Bir kur var, istedi-¤i zaman istedi¤i yöne gidiyor.

Türkiye 8 y›l önce ç›pa denen bir kur sis-temiyle yönetiliyordu. MB’den bir baflkan yar-d›mc›s› geldi, bir sunum yapt› ve dedi ki, “Ç›-pa solunda, dolar kuru sa¤›nda…” Türkiye bu-nun ortas›n› bulamad› m›? Türkiye bu kadarbüyük dalgalara müsait de¤il.

Özellikle, üstüne basa basa tekrar söylüyo-rum. fiu anda reel sektörün en önemli ve cid-di sorunu kurdur. Böyle dengesiz bir kur ola-maz. Geçen y›l ihracat patlad›, kur 1.180’di.

28 / 2009

fiimdi kur 1.800 ama ihracat yok. Kimin iflineyar›yor bu kur? ‹hracat tamamen bitmifl, tü-kenmifl. Bunlar ne kadar yanl›fl uygulamalar…Geçen y›l kurlar biraz yukar› ç›ks›n diye yalva-r›yorduk, hiçbir fley yap›lmad›. fiimdi kimsebizden mal alm›yor, üstelik daha da kötüye gi-decek.

Ülkeyi reel sektör – kamu diye ay›rmaya-l›m. Hazine sorunu çok güzel çözmüfl, tebrikediyorum ama reel sektörün sorununu kimçözecek? Biz baflka bir ülkede miyiz? Reel sek-töre kim sahip ç›kacak, bu kurlar› kim kontroledecek? Piyasada birisi 10 milyon dolar al›yordiye kur nerelere gidiyor? Bu kadar s›¤ bir pi-yasa olur mu? “Müdahale olursa kur daha kö-tü olur” diyorlar. Buna kesinlikle kat›lm›yo-rum.

Risk yönetimi dendi¤inde tüm bunlar ifliniçine giriyor. Konuflmam›n en bafl›nda risk yö-netimi için önce ülke riskini kontrol etmek ge-rekir demifltim. ‹flte bunlar› kastettim.

M. RRauf AAtefl Vedat Bey, siz de özel sektör-den geliyorsunuz. Özel sektörün ve bankala-r›n flu an ciddi bir nakit ihtiyac› var. Bu durumnas›l bir risk yarat›yor? Bu dönemde finansalyönetim gerçekten çok zor. Siz flirket olarakbu güçlüklerle nas›l bafl ediyorsunuz?

Vedat ÖÖzdan Öncelikle daha önce toplan-t›n›n bafl›ndan bu yana ald›¤›m notlardan bafl-lamak istiyorum. Bu küreselleflme neredenç›kt›? Adam Smith’in hepimizin bildi¤i birönermesi vard›r. Adam Smith, “Etkinlik piyasaölçe¤i ile s›n›rl›d›r” der. Piyasay› daraltt›¤›n za-man etkinlik azal›r. Küreselleflmenin kökenibudur. Daha fazla etkinlik kazanc› elde etmek.Bak›n son 20 y›la: Biz Uruguay Round’u boflu-na m› yapt›k. GATT, Dünya Ticaret Örgütübofluna m› kuruldu? AB’ye bofluna m› girmeyeçal›fl›yoruz? Sonra ne oldu? Uzakdo¤u’da1999’da bir kriz patlad›. O zaman IMF’nin in-ternet sitesine bir bakt›k ki dünyaya yeni birdüzen öngörülüyor. 12 konuda uluslararas›kodlar ve standartlar diye sayfalar yap›lm›fl.Okuyunca hayran olmaman›z mümkün de¤il.Ad› da “The best practices”. Yani en iyi uygu-lamalar. Kurumsal yönetim, saydaml›k, hesapverilebilirlik, iç denetim vesaire...

Bu tür konjonktürlerde devletin çekinme-den reel sektörün bankac›l›k sektöründenbeklediklerini yerine getirmesini sa¤lay›c› ön-lemler almas› gerekiyor. Geçmifl dönemin ku-rallar›na art›k bu kurallar› koyanlar dahi uy-muyor. Piyasa riski ve müflterinin mali tablola-r› müsaitse, bankalar›n kredi verirken mevzu-

attaki olas› riskleri ve tehlikeleri düflünmeme-si gerekir.

Burada sizinle bir an›m› paylaflmak iste-rim.1999 y›l›n›n 26 Eylül günü rahmetli ‹smailCem Washington’da bir bas›n toplant›s› dü-zenlemifl ve Türkiye’nin G20’ye seçildi¤inianons etmiflti. Ben de o zaman Maliye Baka-n›n›n özel dan›flman›yd›m. G20’nin ilk baflka-n› Paul Martin olmufltu. Dönemin Kanada Ma-liye Bakan›. O zaman Gordon Brown da ‹ngil-tere Maliye Bakan›yd›. Sonra her ikisi de bafl-bakan oldular. IMF’nin internet sitesine bak-t›m. Sonra Kanada gazetelerine bakt›m, bir sü-rü enformasyon var. Amaç, “Uluslararas› Fi-nansal Mimariyi Yeniden Tanzim Etmek”mifl.Bu enformasyonu konsolide ettim ve bakanbeyin (Sümer Oral) önüne koydum. ‹lk top-lant› Almanya’da oldu. Sonra Kanada’da. Buarada yard›mc›lar toplant›lar› da oldu.

Kanada’da Türk heyeti olarak toplant›da-y›z. Heyette Gazi Erçel, Selçuk Demiralp, fiük-rü Binay vesaire var. Dedim ki “Biz öncedenanons edilmifl bir kur sistemi uyguluyoruz.Yard›mc›lar toplant›s›n›n birincisi HongKong’da yap›lm›flt›. ‹kincisi de Türkiye’de ol-sun”. Olur mu olmaz m› derken, bu fikir kar-fl› taraftan geldi. Toplant› s›ras›nda G20 Sekre-teryas› “Bu ifli Türkiye’de, ‹stanbul’da yapal›m”dediler. Toplant› tarihi 19 fiubat. Düflünün, 19fiubat sabah› biz böyle bir toplant› yap›yoruz‹stanbul’da. Toplant›ya büyük bir prestij duy-gusuyla bafllam›fl›z. Ve Saat 11:00’de bir krizpatl›yor!.. Sormay›n. Cumhurbaflkan› baflbaka-na anayasay› f›rlatm›fl, “al oku” diye.

Biz de o zamanlar bakanl›¤›n AB ve D›fl‹liflkiler dairesindeki uzman arkadafllarla haz›r-l›klar yapm›fl›z; bundan sonra flöyle olacak,böyle olacak, uluslararas› standartlara uyaca-¤›z falan filan diye. Di¤er devlet kurumlar›naönderlik yapmaya kalk›flm›fl›z. Hatta Uluslara-ras› Mali Standartlar diye kitap bile haz›rlam›-fl›z. Kriz darbesi geldi ve bizi en prestijli günü-müzde vurdu. Toplant›da standartlar de¤il,kriz konuflulur oldu. Çok mahcup olmufltuk.

Biliyoruz ki, IMF, Dünya Bankas›, G20 ve-sair organizasyonlarla dünyaya bir çeki düzenveriliyordu. Dikkatimi çeken fley fluydu: Gitti-¤imiz her toplant›n›n konusu ve sonuç bildir-gesi önceden belliydi. G20’ye bizi, bir dahageliflmekte olan ülkeler kriz ç›karmas›n, onla-r› yak›ndan takip edelim ve yeni düzene onlarda uysun diye alm›fllard›. Al›nan kararlara he-men uyduk. Eskiden de uyuyorduk, ama birflekilde sorun bizden ç›k›yordu. Ama flimdi

2009 / 29

durum farkl›. Kriz kapitalizmin kalesinde ç›kt›.Biz o zaman ne gerekiyorsa yapt›k. Durdukyere kriz darbesi yedik. Çok s›k› programlaruygulad›k. Devletimizin ana yap›s›n› de¤ifltir-dik. Al›nan her karara harfiyen uyduk. ‹stikrardendi, yap›sal uyum dendi. Önümüzdeki ha-z›r vagonlara hemen atlad›k. IMF – DünyaBankas› bizi bir deney ülkesi olarak kulland›.Liberal devlet, küçük devlet, teknik devlet hepo zaman›n terminolojisi. Neden? Çünkü inan›-l›yordu ki devlet kaynak tahsisini bozuyor.Göreli fiyat dengesini kaynak k›tl›¤› belirlemi-yor. Herkes kendi ç›kar›n›n peflinde de¤il.Marjinal maliyet marjinal has›lata eflit olam›-yor. Pareto optimumundan uzak kal›yoruz.Herkes kendi ç›kar› do¤rultusunda davrand›-¤›nda kaynaklar en iyi tahsis olur diye düflü-nülüyordu. Oysa flöyle bir gerçek var: Birazönce konufltuk, kaynak tahsisini k›tl›k durumuveya reel ihtiyaç belirlemiyor. Oynuyorlar.

Adamlar kaynak tahsisiyle oynuyor, piyasakaynaklar›yla oynuyor. Fiyatlar›n gösterge ol-ma vasf› kayboluyor. Devlet oynad›¤› zaman“Kötü, olmaz” deniyor. Ama kendi devletlerioynuyor. Biz de devlet oynamas›n, bu kötüoluyor, dedik. Yeni bir sistem kurduk, ama busefer iflin içine baflka bir oyuncunun eli girdi.Oysa deniyordu ki kaynak tahsisini “görün-mez el” yaps›n. Ama yapamad›. Neden? He-nüz bilmiyoruz. Ama fluras› muhakkak: Gö-rünmez elin yerini bir görünür el ald›. Çekti¤i-miz bütün ›st›rab›n bir nedeni de flu: Bir türlübizim için do¤ru olana kendimizin karar vere-memesi.

Riskten bahsediyoruz, ama korumac›l›kkonusu hiç konuflulmad›. Risk yönetimindekriz ortam›nda neler yapmak laz›m onu konu-fluyoruz. Ben üretimimin yüzde 60’›n› ihraçediyorum. ‹fl korumac›l›k aflamas›na gelirse ozaman ben mal›m› d›flar›da satamam. Kimse

VEDAT ÖZDAN

30 / 2009

de satamaz. Bu çok önemli bir risk.Hayrettin ÇÇayc› Çok hakl›s›n›z. ABD de

bafll›yor bunu uygulamaya. Herkes yerli mal›,yurdun mal› diyor art›k.

Vedat ÖÖzdan Evet, ifl oralara gidiyor art›k.‹fl, refah devleti öncesi döneme, 1960 ve 70’le-re do¤ru dönüyor. O zaman refah vard›, flim-di kriz. Ama var›lan nokta ayn›: Refah devleti.Bu da çok önemli bir geliflme. Bizde biraz Os-manl›’dan kalan bir gelenek var. Osmanl› çokgüçlü bir imparatorluktu ve hiç d›flar›ya tem-silci falan göndermezdi. Buna güçlü oldu¤udönemlerde hiç gerek duymazd›. O yüzdend›fl dünyada olan bitenlerden, hep çok sonra-lar› haberdar oldu. Örne¤in büyükelçilik mü-essesi bizde çok geç yerleflmifltir. Ve bu du-rum Osmanl›’n›n y›k›lmas›n›n nedenlerindenbirisidir diye bilinir. O nedenle halen devlettebaz› kadrolar devletin koruyucu gücü olarak

görülür. Oralar mektep olarak görünür. Çal›-flanlar› yurtd›fl›na mast›r ve doktoraya, yurtd›fl›görevlere gönderilir. fiimdi biz, “Dünyadaolup biteni geç anlad›k diye bu büyük impa-ratorluk çöktü” yaklafl›m› nedeniyle, olan bi-ten her fleyi birinci elden görüp, haz›r vagon-lara ilk atlayan olma telafl içine giriyoruz. Buçok yanl›fl. Oysa bir oturup düflünmek laz›m.Kendi kurumlar›na, kendi müesseselerine debir güven. Belki senin kendi kurumlar›n, içselbir tutarl›l›kla ülkeyi daha iyi bir yere götüre-cek... Benim söyleyeceklerim bu kadar. Te-flekkürler.

M. RRauf AAtefl Teflekkürler. Murat Aysan’aeklemek istediklerini soral›m. Mortgage sektö-rüne iliflkin olarak ABD’de yaflananlardan na-s›l dersler al›nabilir?

Murat AAysan Bu krize bakt›¤›m›zda Ameri-ka’daki konut stoku geçen y›l›n bafllar›nda

HAYRETT‹N ÇAYCI

2009 / 31

20,5 trilyon dolard›. Teorik olarak ABD’dekibütün konutlar› piyasa fiyat›ndan o gün satt›-¤›n›zda 20,5 trilyon dolar ediyordu. O zaman-ki toplam mortgage stoku da 11 trilyon dola-r›n biraz üzerindeydi.

Konutlar›n fiyat›n› yüzde 20 afla¤› getirirse-niz, toplam de¤eri kabaca 16 trilyon dolara ge-tirmifl olursunuz ama 11 trilyonluk mortgagehala duruyor. Kaba bir hesapla ABD’de her 11kifliden birinin mortgage borcu var.

Baflta da söyledim. Bu kriz bafllad›¤›ndaaç›p rakamlara bakm›flt›k ve “Böyle bir sistemdünyan›n her yerinde patlar” demifltik. Bununpatlamamas› imkans›z. Bu durumu bir bankafalan göremez. Bunu görse görse devlet göre-bilir ve ancak devlet müdahale eder. “E, dev-let de mi görmemifl” dedik, gittik ABD’ye sor-duk. Dediler ki bu iflin patlamas› Ronald Rea-gan’d›r. Reagan ç›kt›, “Her Amerikal›n›n birevi, iki tane de arabas› olacak” dedi. Bizim po-litikac›lardan da bunu hat›rlars›n›z.

Hikayenin birincisi flu: Siz bunu devlet ola-rak bir ülke politikas› haline getirirseniz,oyuncular›n tek tek riski yönetmesi imkans›zhale gelir.

‹kincisi; örne¤in bizim hayat›m›zdan birmisal verelim. 90’l› y›llarda bir politikac›m›zflapkas›n› ald› geldi. Emeklilik yafl›n› kad›nlar-da 38 yapt›. Biz bunun risk oldu¤unu görme-dik mi, görmemek mümkün mü? Tabii ki gör-dük, ama herkes gitti oyunu verdi ve bu poli-tikac› seçildi. Bu çok aç›k ve ölçülebilir birriskti. Bunun için çok özel bir hesap yapmayada gerek yoktur. E¤er siz toplumu 38 yafl›ndaemekli ederseniz., ekonominiz 5 y›l sonra çö-ker.

fiuraya gelmek istiyorum. Türkiye, ülkepolitikas›, devlet politikas› olarak bu tür risk-ler al›yor mu? Evet, al›yor. Bak›n özel sektörson 3 y›lda 100 milyar dolar›n üzerinde dövizborcu yapt›. Bunun sorun olaca¤› çok aç›k venet biçimde görünüyordu. Sadece ne zamanolaca¤› ve kimde patlayaca¤› bilinmiyordu.

‹kinci nokta flu: Önümüzdeki dönemde ar-t›k devletler para koyacak. Eskiden toplumlarbu kadar bilinçli de¤ildi. fiimdi ABD’de oto-mobilcileri, Lehman Brothers’› kenara çekiphesap soruyorlar, “Uçakla m› geldin, vergi sa-hibinin bu paras›yla ne yap›yorsun?” diye...Art›k bir ülkenin paras›yla baflka ülkede ope-rasyon yapam›yorsunuz. Örne¤in bankac›l›ksektörünün önemli miktarda kendi ülkelerinedöneceklerini düflünüyoruz. Bu da tabii likidi-te ve sermaye hareketini ve dolay›s›yla bizim

gibi geliflmekte olan ekonomileri de negatif et-kileyecektir. Bununla ilgili önlem al›nmas› ge-rekir. Hem ülkenin politika olarak önlem al-mas› gerekir, hem flirketlerin, hatta flah›slar›nönlem almas› gerekir. Ben bu konuda uzmande¤ilim ama büyük bir ihtimalle önümüzdekidönemde bu ülkeler kendilerini kapatacakt›r.Biz de bunun bilincinde olmal› ve buna göremutlaka önlemlerimizi almal›y›z.

Üçüncüsü de son zamanlarda s›kça telaf-fuz edilen f›rsat konusuyla ilgili. Asl›nda f›rsatgöreceli bir fley. Bana sürekli “Konut fiyatlar›daha da düfler mi?” diye soruyorlar. Konut fi-yatlar›n›n daha da düflece¤ini tahmin etmekçok zor de¤il. Tabii buna politik bir cevap ve-rip, “Düflmez, buras› al›m için iyi bir f›rsatt›r”diyebiliriz. Ama ‹ngiltere’de pound, dolar kar-fl›s›nda önemli miktarda de¤er kaybetti. 2’den1,40’a indi. Onun üzerine ‹ngiltere’de konut fi-yatlar› kabaca yüzde 20 indi. Önümüzdeki dö-nemde yüzde 20-25 daha inmesini bekliyoruz.Bana, “Türkiye’de konut fiyatlar› daha da dü-fler mi” diye sorarsan›z, ne kadar düflece¤inikestirmek belki zor ama kesinlikle düfler de-rim. Bütün dünyada iskonto olurken Türki-ye’nin iskonto olmamas›n› beklemek ancakiyimserliktir. Demirin tonu 2 milyondan 700bine düflmüflken, çimentonun fiyat› yüzde 40inmiflken, arsa fiyatlar› benzer biçimde süreklide¤er kaybederken, konut fiyatlar›nda gerile-me olmayaca¤›n›, konut fiyatlar›n›n ayn› kala-ca¤›n› ya da de¤er kazanaca¤›n› düflünmekbence çok do¤ru olmaz.

Gelelim kredi taraf›na... Kredi taraf›ndaçok önemli bir s›k›flma var. Kredi taraf›ndakis›k›flma, likidite olsa bile vade problemindenkaynaklan›r. Mesela bir iflletme sahibi olarak 1ayl›k süreyle paraya ihtiyac›m var diyelim.Önümüzdeki dönemde bu paray› bulmak da-ha kolay olacak. Ama misal yat›r›m yapmakiçin, 3 y›l ödemesiz. 2 y›l faizsiz paraya ihtiya-c›n›z olursa, bu tür talepleri karfl›lamak ya im-kans›z olacak ya da fiyatlar› anormal pahal›olacak. Konut kredileri de bu tarz krediler ara-s›nda bulunuyor. Türkiye’nin özsermayesi butür bir büyümeye çok yeterli de¤il. Dolay›s›y-la bizim yurtd›fl›ndan kaynak getirmemiz gere-kiyor. Çok küçük bir piyasay›z. Çok h›zl› bü-yüyece¤iz ama belli bir noktadan sonra büyü-me duracak.

Kendi sektörümüze iliflkin son yaflanan ge-liflmelerle ilgili de bilgi vereyim. Konut kredi-leriyle ilgili son dönemde gördü¤ümüz enönemli trend, lüks konut talebinde neredeyse

32 / 2009

durma noktas›na gelinmifl olmas›d›r. Meselarakam vereyim, temmuz ay›nda gelen taleplerortalama 300 bin TL imifl. fiu anda ise gelen ta-lepler a¤›rl›kl› olarak 80 bin TL mertebesinde.Demek ki lüks konut taraf› önemli miktardadurdu. Çünkü lüks konutlar› alanlar genelde3’üncü, 5’inci evlerini alan ve bunu yat›r›mamaçl› yapan kesimdir. fiu anda ise genellikleküçük gelir grubu konut al›yor. Ve konutlar›nönümüzdeki dönemde daha fazla düflmeyece-¤ini düflündükleri için bu talebi oluflturuyorlar.fiehrin ikinci ya da üçüncü kademesindeki ko-nutlarda bir al›flverifl var. Örne¤in Beylikdüzüinan›lmaz hareketlenmifl durumda. Çünküoralarda 70-80 bin TL gibi rakamlara konutalabiliyorsunuz. Bunlar flehrin merkezi için ha-yal edemeyece¤imiz fiyatlar.

Geçen y›l›n temmuz ay›na k›yasla flu gün-lerde konut kredilerinin yap›s›na iliflkin enönemli de¤ifliklik ise flu: Geçen y›l bize flirketolarak gelen kredi baflvurular›n›n yüzde 90’›n›yeni ev alanlar oluflturuyordu. Yüzde 5’i kreditransferiydi, yüzde 5’i ise “eve nakit” dedi¤i-miz evin teminat gösterilerek uzun vadeli kre-di al›nmas›yd›. fiu anda ise bu yap› önemlioranda de¤iflmifl durumda. Yüzde 33’ü kreditransferi. Vadesini ve kredi miktar›n› düflüre-bilmek için daha yüksek faizli olana geçiyor-lar. Yüzde 28 oran›nda “eve nakit” kredisi ta-lep ediliyor. Bu asl›nda ticaretin ve ekonomi-nin içinde bulundu¤u durumu çok net biçim-de gösteriyor. Buraya olan talep inan›lmaz art-m›fl durumda. Geriye kalan ise çok düflük tu-tarl›, 30 bin, 40 bin TL civar›nda konut kredi-leri. Geri kalan ekonomide ise hiçbir hareketyok Önümüzdeki dönemde özellikle orta ka-demeli 250-500 bin aral›¤›ndaki konut fiyatla-r›nda önemli miktarda gerileme görece¤imizidüflünüyorum.

M. RRauf AAtefl Coflkun Bey, son olarak sizineklemek istedikleriniz varsa onlar› da alal›m…

Dr. CC. CCoflkun KKüçüközmen Bir konuyuanlamak için resim bilmecelerindeki gibi hemtüm parçalara sahip olmak hem bu parçalar›yerli yerine koymak gerekiyor. Sorunun çözü-mü nereye bakman›z gerekti¤inin çok iyi bi-linmesinde yat›yor. Yak›n tarihi çok iyi oku-mam›z gerekiyor. Sadece kendi yak›n tarihi-mizden bahsetmiyorum. IMF’i, Dünya Banka-s›’n› hiçbir flekilde gözden kaç›rmam›z gereki-yor. IMF, bugün dünyan›n en fazla bilgiye sa-hip kurumu. Nas›l m›? IMF hangi ülkeye gider-se gitsin bugün o ülkedeki Merkez Banka-s›’yla, bankac›larla, Hazine’yle üst düzey bü-

rokratlarla, politikac›larla tek tek konufluyormu? Evet, konufluyor. Çok net biçimde bilgial›flveriflinde bulunuyor. Peki bu kurumlarkendi aralar›nda böyle konufluyor mu? ‹nan›nIMF veya Dünya Bankas›, o ülkenin içindekendi sahip oldu¤u bilgiden çok daha fazlas›-n› al›p götürme yetene¤ine sahip… Dolay›s›ylatüm bunlar› çok iyi takip etmek gerekiyor. So-nuçta bu bir realite.

Vedat Bey konuflmas›nda güzel bir ifadekulland›, “best practice” (en iyi uygulama) de-di. Bu bir aldatmaca m›d›r, de¤il midir? Benbunu 2002 y›l›ndaki ABD ziyaretimde ö¤ren-mifltim. Bir ABD’li bana “Yok böyle bir fley,best practice asl›nda hareketli bir hedeftir” de-di. Yani “Al›n size bu best practice’tir, bunu el-li y›l uygulay›n diye bir fley söz konusu ola-maz.” Bu sürekli de¤iflen bir olgudur. Öncebunun fark›na varmam›z gerek. Bir de banabest practice diye sunulan bir fleyin, neredenve hangi amaçla sunuldu¤unu bilmem gereki-yor. Bunu görebilmeniz için de bir noktadasay›sal bilimlerden ayr›l›p kültür noktas›nado¤ru gitmeniz gerekiyor. Sizin kültürünüzdedüzenleme ve düzenlemeye uyma var m›? Si-zin kültürünüzde istatistiki olarak düflünebil-me var m›? Yani bir fleyi yaparken ihtimallerine kadar dikkate al›yorsunuz?

fiu ana kadar Türkiye ile ilgili bir konuflma-maya özen gösterdim ancak son bir cümleylebitirmek ve hepinize teflekkür etmek istiyo-rum. Stanley Fischer’dan bahsedildi. Hepimiztan›yoruz kendisini. Mütevaz› bir IMF Baflkan›,o dönemde Türkiye krize giriyor, kendisi da-ha sonra Citibank’›n bafl›na geliyor. Oradan da‹srail Merkez Bankas›’n›n baflkan› oluyor. Nekadar baflar›l› bir kariyer yolculu¤u öyle de¤ilmi?

Uzakdo¤ulu bir akademisyen olan HenryLiu yan›lm›yorsam 2001 y›l›nda Türkiye’ye birkonferansa gelmiflti. Ta o dönemde StanleyFischer’›n neler yapt›¤›n› ve yapabilece¤ini vebu iflin Türkiye’ye ne kadara mal olaca¤›n›çok net biçimde ifade etmiflti. Hatta “Türk hin-disini nas›l çevirdiler?” bafll›kl› bir makale desunmufltu.

Son cümlem de Bretton Woods üzerine ol-sun. Diyorlar ki “Bretton Woods yeniden kefl-fediliyor”. Böyle mi acaba? Hatta bir web site-si var, girin ve bak›n. “Reinventing BrettonWoods” ad›nda, 1996 y›l›nda kurulmufl bir si-te. Aff›n›za s›¤›narak düflüncemi ‹ngilizce ola-rak ifade edeyim: Bretton Woods already rein-vented. Beklemeye gerek yok diyorum. Neler

2009 / 33

olup bitti¤ini anlaman›n bile giderek adeta im-kans›z hale geldi¤i bir ortamda araçlar›n›z›n veekipman›n›z›n birinci s›n›f olmas› yetmiyor, in-san kayna¤›n›z›n ve uzmanl›k gerektiren yer-lerdeki kiflilerin de birinci s›n›f olmas› gerek-li... Teflekkürler.…

M. RRauf AAtefl Evren Bey’in son olarak de-¤erlendirmelerini ve saptamalar›n› alarak top-lant›m›z› sona erdirelim.

Doç. DDr. EEvren BBolgün Hayrettin Bey reelsektör temsilcisi olarak kendi aç›s›ndan hakl›görünüyor tabii ki... Ama ben kendi aç›mdan

kurlar›n durumuna iliflkin baz› eklemeler yap-mak istiyorum. Merkez Bankas› kuru kontroledebilir mi? Bu flartlarda edemez. Çünkü zatenfaizi kontrol ediyor. Kontrol edememesinin biruzant›s› da flu: 67 milyar dolarl›k bir rezerv varve dünya döviz piyasalar›nda günde 2 trilyondolarl›k bir hacim oluyor. Türkiye’deki rakamise çok tart›fl›l›yor ama 1 milyar dolar civar›n-da oldu¤u söyleniyor. Bu aç›dan bak›ld›¤›ndapiyasa çok büyük. ‹kincisi kontrol edece¤inizfleyler içinde bulunan kur asl›nda tek bafl›nahareket etmiyor. Türkiye’nin para birimi dekendi muadillerinin de bulundu¤u sepette,onlarla birlikte al›n›p birlikte sat›l›yor. Bu ha-dise evet vahfli kapitalizm dedi¤imiz biçimdehedge fonlar›n tetiklemeleriyle de oluyor.Ama gördü¤ümüz bir unsur var. Takip etti¤i-miz piyasa endikatörlerinde gün içi hareketle-rin ülkeler baz›nda birbirini takip etti¤ini görü-yoruz. Yani bir Güney Afrika’n›n veya Maca-ristan’›n para birimini al›p satarlarken, o ülke-nin lokasyonuna göre TL’nin de al›nd›¤›n› gö-rüyoruz. Yani bu anlamda Merkez Bankas›aç›s›ndan kuru kontrol etmek mümkün de¤il.

Bence Murat ve Coflkun Beylerin dikkatçektikleri konular da çok hakl› ve do¤ru tes-pitler bar›nd›r›yor. Hakikaten Türk halk› ola-rak bir risk kültürümüz yok ve riski hesapla-may› bu anlamda bilmiyoruz. Geçen y›l›n sonçeyre¤inde beni arayan akademisyen arkadafl-lardan bile Yen –TL konut kredisi üzerindennas›l bir finansal korunma yap›lmas› gerekti¤ikonusunda dan›flanlar olmufltu. Dikkatinizi çe-kerim, bunlar akademisyenler...

Konut fiyatlar›n›n düflmesine iliflkin ise nekadar düflece¤ini tespit etmek hakikatenmümkün de¤il. ABD’de son aç›klanan verilerebakt›¤›m›zda yeni konut stoklar›ndaki büyü-menin eritilmesinin ancak 13,3 ayl›k süredeolaca¤› görülüyor. Bu kriz kesinlikle bu y›l de-vam edecek. Öncelikle bunu net olarak kabuletmek gerekiyor. Önümüzdeki y›l ise belkikrizin baflka boyutlar›n› konufluyor olaca¤›z.Son birkaç haftad›r piyasalarda yaflanan iyilefl-me hareketleriyle birlikte ekonomi sayfalar›n-da dibin görüldü¤üne dönük yorumlar daokuyorum. Ben bu tarz yorumlara çok itidalliyaklaflmak gerekti¤i kanaatindeyim. Özellikleeldeki veri ve istatistiklere bakt›¤›m›zda öyleolmas› gerekiyor. Aç›kças› henüz dibi gördü-¤ümüzü düflünmüyorum.

M. RRauf AAtefl Hepinize kat›ld›¤›n›z ve gö-rüfllerinizi bizimle paylaflt›¤›n›z için çok teflek-kür ediyorum.

DOÇ. DR. EVRENBOLGÜN

34 / 2009

980’li y›llar›n sonlar›na do¤ru ilkeleri be-lirlenen “Risk Yönetimi Prensipleri”, in-san do¤as›n›n getirdi¤i h›rs ve kazançduygular›yla bilgi teknolojisinin geliflimi

do¤rultusunda anl›k olarak modellenen kar-mafl›k finansal ürünler üzerinden kriz öncesin-de önemli ölçüde göz ard› edildi.

Küresel finansal kriz, 2007’den itibarenciddi ölçüde stres yaratarak küresel ekonomi-leri h›zl› bir flekilde 1929 y›l›ndan bu yana gö-rülmemifl ölçüde tehdit ediyor. Kredi piyasala-r›nda yat›r›mc› güveni ortadan kaybolurken,likidite, piyasa, kredi, karfl› taraf, spesifik ülkeriskleri fleklinde ifade edebilece¤imiz birçokrisk türü birbiri ard›na gerçekleflmifl durumda.

SORUMLULAR BB‹RDEN FFAZLAYaflad›¤›m›z krizin sorumlular› da ayn› bü-

yüklükte genifl bir tabana sahip. Likidite balo-nunun 11 Eylül 2001 olay›n›n ard›ndan uzunbir süre sürdürülmesini sa¤layan kamu otori-teleri baflta olmak üzere, karmafl›k finansal tü-revlerin risk boyutlar›n› irdelemeden bilanço-lar›na alan açgözlü finansal kurulufl yöneticile-ri, düflük kaliteli konut kredilerinin yer ald›¤›varl›¤a dayal› menkul sepetlerini de¤erininüzerinde notlayarak komisyon gelirlerini art›-ran derecelendirme flirketleri, para biriminiy›llarca de¤ersiz tutarak öncelikle ABD’nin vesonras›nda dünyan›n ucuza tüketmesini sa¤la-yan Çin, düflük faiz oranlar› üzerinden serma-yelerinin 25-30 misli oran›nda borçlanmalar›gerçeklefltirerek yüksek risk-yüksek getiri he-defleyen uluslararas› finansal yat›r›m kurulufl-lar›, bir menkul k›ymet üzerinden 2-3 çeflit ay-r› finansal türev ürün dizayn ederek pazarla-yan finans mühendisleri ve özel bankac›lar,spesifik risk, likidite riski, kredi türevi risklerigibi yeni kavramlar› proaktif olarak düzenle-meler içinde yer vermeyen Basel II, küreselanlamda eflanl› bir flekilde koordinasyon sa¤-layamayan gözetim ve denetim otoriteleri, ge-lirlerinin üzerinde kredi taleplerinde bulunantüketiciler, fleklinde genifl bir tabandan bah-setmek gerekiyor.

2007’nin ikinci yar›s›ndan itibaren içindebulundu¤umuz küresel kriz koflullar›n›n a¤›r-laflt›¤› mevcut ortamda, risk yönetimi faaliyet-

leri kurumsal flirketlere ortak de¤er yarat›m›,operasyonel verimlilik art›fl›, etkin sermayeyönetimi olarak yans›yor. fiirket bünyesindekurumsal yönetim standartlar›n›n geliflimindeönemli bir mihenk tafl› olan “Kurumsal RiskYönetimi” çal›flmalar›, özünde kurum içindeuzun soluklu kapsaml› bir “kurumsal de¤iflimve de¤er yönetimi” çal›flmas›d›r.

R‹SKLERE HHAZIR OOLUNMALIGünümüz ifl dünyas›nda klasik yönetim

al›flkanl›klar›n›n ve karar verme tekniklerininh›zla farkl›laflt›¤› ve yetersiz kalabildi¤i kon-jonktür sebebiyle risklere önceden haz›rl›kl›olunmas› gerekiyor. Yap›lacak çal›flmalar so-nunda risk bazl› çeflitli yönetimsel karar des-tek sistemlerinin kullan›lmas›yla birlikte, gün-lük taktik de¤iflikliklerin yan›nda orta ve uzunvadeli stratejik kararlar›n daha isabetli bir fle-kilde al›nabildi¤i de görülebilir. Herhangi birifl plan›nda karar almadan önce oluflabilecekolas› finansal ve stratejik riskler ölçülebilir,muhtemel sonuçlar› de¤erlendirilebilir, serma-yenin bugünkü de¤eri, riske maruz kazançde¤erleri hesaplanarak ortalama sermaye ma-liyetine karfl›l›k dönem içinde yarat›lan kurumde¤eri net biçimde izlenebilir.

Kurumun gösterdi¤i ekonomik büyümeyekatk›s› olan kurumsal risk yönetimi çal›flmala-r›nda temel baflar› faktörlerini flu flekilde özet-lemek mümkün:

3 Üst yönetim sahiplik ve ba¤l›l›¤›,3 Kültürel ve davran›flsal de¤iflim,3 Düzenli zaman ve kaynak tahsisi,3 Sürekli geliflim.‹fl Yat›r›m olarak menkul k›ymet portföyle-

rimiz üzerinde uygulad›¤›m›z finansal risk yö-netimi çal›flmalar›ndan elde edilen bilgi biriki-mi ve tecrübeyi, müflterilerimizle paylaflarakmevcut risk seviyeleri ve risk ifltahlar› tespitedilerek daha isabetli yat›r›m tercihlerinde bu-lunmalar›n› sa¤lamak mümkün. Risk ifltah›yüksek, makul veya düflük seviyede bulunanmüflterilerimizin piyasalardaki faiz, kur, likidi-te emtia fiyat riski gibi çeflitli risk gruplar› kar-fl›s›nda riske maruz kalma miktarlar› belirlene-rek yat›r›m tercihleri risk tabanl› olarak yöne-tilebilecektir.

DOÇ. DR. K. EVREN BOLGÜN / ‹fl Yat›r›m Risk Yönetimi Müdürü

1

KURUMSAL R‹SK YÖNET‹M‹: “DE⁄ER ESASLI STRATEJ‹K YÖNET‹M”

ww

w.c

apital.c

omw

ww

.capita

l.com

YÖ

NE

T‹M

BAfiARI ÖYKÜLER‹

ww

w.capital.com

a nalizler

ww

w.c

apital.c

om www.capital.com

p iyasalar

i fl dünyas›

ww

w.c

apital.c

om.tr

.ww

w.c

apital.c

om.tr

t rend

a rflivimizwww.capital.com.l imitsiz bilgi

C apital

ww

w.c

apital.c

om.tr

.ww

w.c

apital.c

om.tr

YÖN VEREN ‹NSANLAR

KA

R‹Y

ER

YE

N‹ Y

AK

LAfi

IMLA

R

KO

NJO

NK

TÜR

ÖZEL YAYINLARVE K‹TAPLAR

ANADOLUKAPLANLARI

AR

Afi

TIRM

APAZARLAMA

www.capital.com.tr

Türkiye’nin 1 numaral› ayl›k ekonomi dergisi

flimdi internette

TÜRK‹YE’N‹N EN YEN‹L‹KÇ‹ AYLIK ‹fi VE EKONOM‹ DERG‹S‹

Documents

R‹SK YÖNET‹M‹ NASIL OLMALI? · yönetimi” geliyor. Geniﬂ Aç›’n›n bu say›s›nda “Küresel kriz ortam›nda risk yönetimi ve riskten korunma stratejileri”