Upload
saltandmore
View
236
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
1/24
Trkiye Elektrik letim A..
Reaktif G Kontrol
Hizmetinin Uygulanmasna
likin El Kitab
Aralk 2010
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
2/24
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
3/24
NDEKLER
1. GR VE TEMEL KAVRAMLAR ............................................ 22. REAKTF G KONTROLHZMET ..................................... 53. SENKRON KOMPANSATR OLARAK REAKTF G DESTESALANMASI ......................................................................... 74. REAKTF G DESTE SALAYAN KATILIMCILAR ................ 95. REAKTF G KONTROLNE LKN HZMET ANLAMALARI . 116. REAKTF G KONTROL HZMET TEDARK SREC.............. 137. REAKTF G KONTROLHZMETNN CRETLENDRLMES. 168. FATURALAMA VE DEME ................................................... 189. CEZA YAPTIRIMLAR ......................................................... 20
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
4/24
2
1. GR VE TEMEL KAVRAMLARElektrik Piyasas Yan HizmetlerYnetmelii 27 Aralk 2008 tarih
27093 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmi 13Mays 2010 tarihinde 27580 sayl Resmi Gazetede, 19 Austos
2010 tarihinde 27677 sayl Resmi Gazetede ve 15 Ekim 2010
tarihinde 27730 sayl Resmi Gazetede yaynlanan deiiklik
ynetmelikleri ile tadil edilmitir. Bu Ynetmelik kapsamnda yan
hizmetlerin TEA tarafndan temin edilmesine ilikin ticari usul ve
esaslar yer almaktadr. Yan hizmetler ynetmelii ile yanhizmetlerin TEA tarafndan eit taraflar arasnda ayrm
gzetmeyen ve piyasa tabanl uygulamalar erevesinde satn
alnmas hedeflenmitir. Dzenleme gelitirme almalar
esnasnda her bir yan hizmete ilikin ticari artlar ve maliyete etki
eden unsurlar tek tek ele alnm ve uygulamaya ilikin usuller,
ilgili hizmetin temin edilmesine ilikin zgn koullar erevesinde
gelitirilmitir. Yan hizmetlerin TEA tarafndan temin edilmesine
ilikin gelitirilen usul ve esaslarn;
bu hizmetlerin etkin ekilde salanmasn temin eden, yan hizmetlerin salanmasna ilikin maliyetleri tm sistem
kullanclar iin en aza indiren, eit taraflar arasnda ayrm gzetmeyen ve yan hizmet salama yeteneine sahip yeni retim ve
tketim tesisi yatrmlarn tevik edici
nitelikte olmas ynnde azami dikkat ve aba sarf edilmitir.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
5/24
3
Elektrik Piyasas Yan Hizmetler Ynetmeliinde 7 farkl hizmetin
temin edilmesine ilikin usul ve esaslar yer almaktadr. Ancak her
bir hizmetin, Ynetmelikte belirtilen usuller erevesinde satn
alnmasna balanmas iin yaplmas gereken hazrlk almalarsebebiyle, uygulamaya gei iin aamal bir yaklam ortaya
koyulmutur. Uygulamaya, Primer Frekans Kontrol Hizmeti ile 01
Temmuz 2009 tarihinde balanmtr. 01 Haziran 2010 tarihi
itibariyle de Sekonder Frekans Kontrol Hizmeti demeye esas
olarak uygulamaya balanlmtr. Ynetmeliin Reaktif G
Kontrolne ilikin hkmleri ise 01 Ocak 2011 tarihinden itibaren
yrrle girecektir.
Bu dokman ile, Elektrik Piyasas Yan Hizmetler Ynetmelii ve
Elektrik Piyasas ebeke Ynetmelii hkmleri uyarnca sunulan
Reaktif G Kontrol Hizmetine ilikin olarak anlamalarn
imzalanmas, tedarik sreci, cretlendirme, faturalama ve cezai
yaptrmlar hakknda hizmet sunan katlmclara bilgi salanmas
ve yol gsterilmesi hedeflenmektedir.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
6/24
4
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
7/24
5
2. REAKTF G KONTROLHZMET
Reaktif G Kontrol Hizmeti, ilgili tesisin bal bulunduu baranngerilimini regle etmek amacyla Elektrik Piyasas Yan Hizmetler
Ynetmelii hkmlerine gre Reaktif G Kontrolne katlmalar
zorunlu olan retim tesislerinin nitelerinin jeneratr veya
senkron kompansatr olarak almas srasnda sisteme reaktif
g vermesi veya sistemden reaktif g ekmesi yolu ile salanr.
retim tesisi sahibi tzel kii Reaktif G Kontrol Hizmetini
salayaca alr durumdaki nitelerinin bal olduu baralarn
gerilimini belirlenen set deerinde regle etmek amacyla,
generatr terminalinde zorunlu olarak, o nitelerin nominal
gcne gre, ar ikazl olarak 0.85, dk ikazl olarak 0.95 g
faktrne tekabl eden reaktif g deerlerine, nominal k gcve minimum kararl retim dzeyleri arasndaki her noktada
gerektiinde ulalabilir olmasn salamaldr. Bu hizmet
reticilerin alr durumdaki her nitesindensalanacaktr ve
almayan nitelerin Reaktif G Kontrol Hizmeti
ykmllnn transferi mmkn deildir.
Reaktif G Kontrol Hizmetinin zorunlu olarak karlanmas
gereken bu durum ekil 1de gsterilmektedir.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
8/24
6
ekil 1 Reaktif G Kontrol Hizmetinin Zorunlu Olarak KarlanmasGereken Durum
Ek olarak, retim tesisi sahibi tzel kiiler belirtilen bu zorunlu
deerlere ulald halde, bara geriliminin istenilen bara set
deerinde regle edilemedii durumlarda gerekmesi halinde,
BYTM veya MYTMnin verecei talimatlar dorultusunda da, o ankiiletme koullarndaki generatr yklenme erisi snrlarnda,
Reaktif G Kontrol Hizmetini salamaldr.
Reaktif G Kontrol Hizmeti salanmas iin aada belirtilen
alternatif iletme yntemlerinden biri benimsenebilir:
Otomatik bir d kontrolc (outer loop) vastasyla tesisinbal olduu barann geriliminin kontrol edilmesi,
nitenin Otomatik Gerilim Reglatr ile trafo gerilimdmnn kompanse edilmesi (Line Drop Compensation)
yoluyla bara geriliminin regle edilmesi,
Operatr denetiminde tesisin bal olduu baranngeriliminin kontrol edilmesi.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
9/24
7
3. SENKRON KOMPANSATROLARAK REAKTF G DESTESALANMASI
Senkron Kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti
salanmas sistemdeki g faktrn istenilen seviyede tutmak
iin alr durumda olan senkron makinalarn ikaz akmlarn
ayarlayarak reaktif g retilmesi veya tketilmesini ifade eder.
Senkron Kompanzasyon hizmetini sunacak retim lisans sahibi
tzel kiiler, sistem gerilimini regle etmek amacyla, otomatikgerilim reglatr vastasyla ve/veya BYTM ve/veya MYTMnin
talimatlar dorultusunda senkron kompansatr olarak alarak
sisteme reaktif g verecek veya sistemden reaktif g
ekecektir.
Senkron kompansatr olarak alarak reaktif g kontrol hizmetisalayan nite/niteler;
Sfr g faktr ile alabilecek, Termik niteler, ar ikaz ile altrldnda nominal
glerinin % 75ine kadar reaktif g verebilecek, dk
ikaz ile altrldnda ise % 30una kadar reaktif g
ekebilecek, Hidroelektrik niteler, ar ikaz ile altrldnda nominal
glerinin % 75ine kadar reaktif g verebilecek, dk
ikaz ile altrldnda ise % 60na kadar reaktif g
ekebilecek,
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
10/24
8
kapasitede olmaldr. Bu kapasite deerlerine balant
anlamasnda yer verilir ve retim tesislerinin senkron
kompansatr zelliine sahip olmas gereklilii balant
anlamasnn imzalanmas ncesinde TEA tarafndan belirlenir.
Senkron kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti
salayacak nitelerin, BYTM ve/veya MYTMnin talimatlarna gre,
Sabit G Faktr ya da Reaktif G Kontrol veya Gerilim Kontrol
modlarnda altrlmas istenebilir.
Senkron Kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti
salayacak olan retim lisansna sahip tzel kiiler, Elektrik
Piyasasnda Kullanlacak Sayalar Hakknda Teblie uygun olarak
ok zamanl l dzeneklerini kuracak, ve Elektrik Piyasas YanHizmetler Ynetmelii gerei sadece senkron kompansatr olarak
alma durumlarnda sistemden ekilen aktif enerji bedelini
demeye esas lm verilerinin lm kriterlerine uygun olmasn
salayacaktr.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
11/24
9
4. REAKTFG DESTESALAYAN KATILIMCILAR
letim sistemine bal kurulu gc 30 MW ve stnde olanlisansl tm retim tesislerive datm sistemine bal lisansl tm
retim tesislerinin ar ikazl olarak 0.85, dk ikazl olarak 0.95
g faktrne tekabl eden reaktif g deerlerine, nominal k
gc ve minimum kararl retim dzeyleri arasndaki her noktada
gerektiinde ulaabilir olarak hizmete katlm zorunludur. Sistem
letmecisinin gerekli grd durumlarda iletim sistemine balve kurulu gc 30 MWtan az olan lisansl retim tesisleri de
reaktif g kontrolne katlacaktr.
Rzgar enerjisine dayal retim tesislerinin ise iletim sistemi
balant noktasnda aada ekil 2de belirtilen snrlar
dhilindeki g faktr deerleri iin her noktada alabilirolmalar gerekmektedir.
ekil2 Rzgar Santralleri iin Reaktif G Kapasite Erisi
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
12/24
10
Reaktif G Kontrol hizmetini
verebilme zelliine sahip olmalar
zorunlu olan yeni retim
tesislerinin ticari iletmeyegeebilmesi iin geici kabul
ilemlerinin tamamlanmasndan
nce, tesiste reaktif g testlerinin
uygulanmas gerekmektedir.
Testlerin ardndan geici kabulilemlerinin tamamlanabilmesi iin,
retim faaliyeti gsterecek ilgili
lisans sahibi tzel kii ile TEA
veya bal bulunduu datm
lisansna bal tzel kii arasnda
Reaktif G Destei SalanmasnaDair Yan Hizmet Anlamas
imzalanmas ya da sz konusu
retim tesisinin retim faaliyeti
gsteren ilgili tzel kii tarafndan
daha nce imzalanm olan bir
Reaktif G Destei Salanmasna
Dair Yan Hizmet Anlamas
kapsamna dahil edilmesi
gerekmektedir.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
13/24
11
5. REAKTF G KONTROLNELKNHZMET ANLAMALARI
retim tesislerinin reaktif g kapasitesi salamas ve/veyasenkron kompansatr olarak almas suretiyle reaktif g
kontrol hizmeti salanmasna ilikin olarak retim faaliyeti
gsteren tzel kiiler ile TEA veya datm lisans sahibi tzel
kiiler arasnda TEA veya datm lisans sahibi tzel kiiler
tarafndan talep edilmesi halinde reaktif g kontrolne ilikin
standart yan hizmet anlamalar imzalanmas zorunludur.
Reaktif G Kontrolne ilikin hizmet anlamalar;
Anlamann kapsad sre, letim veya datm sistem iletmecisinin talimat vermesi
haline hizmetin sunulacann anlama sresince garanti
edildiini gsterir taahhtname,
Anlama kapsamndaki her bir retim tesisi iin ElektrikPiyasas ebeke Ynetmelii veya Elektrik Piyasas Datm
Ynetmelii kapsamndaki reaktif g testi sonularn
ierir belgeler,
Anlamann ilgili tzel kii adna kaytl retim tesislerindenhangilerini kapsad ve bu retim tesislerinin teknik
zellikleri,
Anlama kapsamnda senkron kompanzasyon hizmetisalayacak her bir retim tesisi iin mzakere sonucu
belirlenen senkron kompanzasyon hizmet bedeli, bilgilerini
ierir.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
14/24
12
Lisans sahibi tzel kiiler, Reaktif G Kontrol Hizmeti
salayabilme zelliine sahip olmas zorunlu olan retim
tesislerinin tmn kapsayan tek bir Reaktif G Kontrol Hizmet
Anlamas imzalar.
Reaktif G Kontrol Hizmet Anlamasmzalanmas in Yaplmas Gerekenler
1. Anlama imzalamak zere TEAa bavuruda bulunulmas
2. Reaktif G Testlerinin tamamlanmas
3. Gerekli lmekipmannn kurulmas
4. Taahhtnamenin imzalanmas
5. TEAn belirleyecei zaman plan dorultusundaanlamann imzalanmas
Yeni bir retim tesisininticari iletmeye gemesi aamasndageici kabul ilemlerinin tamamlanmasndan nce;
Yukarda belirtilen 1.-5. admlarn tamamlanmas
veya
retim tesisinin daha nce imzalanm olan bir Reaktif GKontrolHizmet Anlamas kapsamna dahil edilmesi
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
15/24
13
6. REAKTF G KONTROLHZMETTEDARK SREC
letim sistemi iin reaktif g kontrol tedarii Elektrik PiyasasYan Hizmetler Ynetmelii hkmlerine dayal olarak salanr ve
aada ekil 3te gsterilen admlardan meydana gelir:
ekil 3 ReaktifG Kontrol Hizmeti Tedarik Sreci
Reaktif G Destei Salanmasna Dair Yan Hizmet Anlamas
kapsamnda olan retim tesislerinden;
380 kVluk baraya bal olanlara, gn ncesinde saat15:00a kadar, Sistem letmecisi tarafndan,
Geri kalan gerilim seviyelerindeki baralara bal olanlara,gn ncesinde saat 16:00a kadar ilgili BYTM tarafndan,
TEA, sistemin blgeler baznda ihtiyaduyaca reaktif g ihtiyacn belirler.
Tzel kiiler ile TEA arasnda reaktif gkontrolne ilikin yan hizmet anlamas
imzalanr.
Gerek zamanda sisteme reaktif g verilmesiveya sistemden reaktif g ekilmesine ilikintalimatlarSistem letmecisi tarafndan bildirilir.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
16/24
14
bal bulunduklar baralar iin regle edilmesi gereken bara
gerilim set deeri saatlik olarak PYS aracl ile bildirilir.
Sistem letmecisinin gn ncesinde saat 15:00a kadar, 380
kVluk baralarn gerilim set deerine ilikin yapm olduu
bildirimler, BYTM tarafndan onaylanarak saat 16:00a kadar ilgili
retim tesisine bildirilir. retim tesisi bildirimlere ilikin itirazlarn
gn ncesinde saat 17:00a kadar ilgili BYTMye iletir, itirazlar
gerekli grlrse BYTM tarafndan deerlendirilir.
lgili nitenin generatr olarak alma suretiyle salad reaktif
g kontrol hizmetinin bara gerilimini regle etmek iin yeterli
olmadna karar verilirse, BYTM ve/veya Sistem letmecisi,
nitenin senkron kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti
salamasna karar verebilir. Bu kapsamda, aktif g knn
azaltlmas ihtiyac olduunda gereken k gc deiimleri, ilgiliretim tesislerinin dengeleme g piyasas kapsamnda sunmu
olduklar yk atma teklifleri araclyla salanr. Bu kapsamda
verilen talimatlarn etiket deeri 2 (iki) olarak belirlenir.
Bara gerilim set deerine ilikin yaplan bildirimler, gerekli
grlmesi durumunda, BYTM ve/veya Sistem letmecisi
tarafndan gn ierisinde de, planl olarak ilgili saatten en az 15
dakika nce, acil kstllk durumlarnda ise derhal gncellenebilir.
PYS araclyla bildirilen talimatlarn ve bildirimlerin, gn iinde
gerekli grlmesi durumunda, ayrca telefon araclyla da
bildirilmesi esastr.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
17/24
15
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
18/24
16
7. REAKTF G KONTROLHZMETNNCRETLENDRLMES
TEA ile reaktif g kontrolne ilikin yan hizmetler anlamas
bulunan retim faaliyeti gsteren tzel kiilere, anlama
kapsamndaki retim tesisleritarafndanbelirtilen iletme esaslar
erevesinde bildirilen MVAR miktarlarn salayarak reaktif g
kontrol hizmetine katlmlar karlnda cret denmemesi
esastr.
Senkron kompansatr olarak reaktif g kontrol hizmeti
salanmas hizmetine ilikin tutar, retim tesislerinin senkron
kompansatr olarak almas srasnda sistemden ektikleri aktif
elektrik enerjisi maliyetleri ile yatrm, iletme ve bakm
maliyetlerini karlamak zere retici ile TEA arasndamzakere sonucu belirlenen aylk senkron kompanzasyon hizmet
bedeli aylk olarak denir.
Reaktif g kontrolne ilikin TEA ile yan hizmetler anlamas
bulunan retim tesislerinin ar ikazl olarak 0.85 ve dk ikazl
olarak 0.95 g faktrleri arasnda nominal k vermesinisalayan kapasitenin dnda ve/veya senkron kompansatr
olarak almas iin aktif g knn azaltlmas ihtiyac
olduunda gereken k gc deiimleri, ilgili retim tesislerinin
dengeleme g piyasas kapsamnda sunmu olduklar yk atma
teklifleri araclyla salanr. Bu kapsamda, Reaktif G
Kontrolne ilikin Yan Hizmet Anlamalarna uygun olarak, aktif
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
19/24
17
k gc deiimlerine karlk olarak her bir fatura dnemi iin
hizmete katlan retim faaliyeti tzel kiiye denecek tutar,
dengeleme g piyasas kapsamnda deerlendirilir ve verilen
talimatlarn etiket deeri 2 (iki) olarak belirlenir.
Reaktif G Kontrol Hizmetinin cretlendirilme prensipleri aada
ekil 4te zetlenmektedir.
ekil 4 Reaktif G Kontrol Hizmetinin cretlendirilmesi
Ar ve dk ikazlolarak EPYdebelirlenen gfaktrleri arasnda
Ar ve dk ikazlolarak belirlenen gfaktrleri arasndanominal kvermesini salayankapasitenin dnda
Senkron Kompansatrolarak
Reaktif g kontrolne katlmlar
karlnda cret denmemesi esastr.
Reaktif g kapasitesi salamassrasnda gereken k gc
deiimleri, ilgili retim tesislerinin
dengeleme g piyasas kapsamnda
sunmu olduklar yk atma teklifleri
zerinden cretlendirilir.
almas srasnda sistemden
ektikleri aktif elektrik enerjisi
maliyetleri ile yatrm, iletme ve bakm
maliyetlerini karlamak zere aylk
cret denmesi esastr.
cretlendirme
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
20/24
18
8. FATURALAMA VE DEMESunulan Reaktif G Kontrol Hizmetine ilikin deme
bildirimlerinin yaynlanmas, faturalarn dzenlenmesi, deme veitirazlara ilikin ilemler ekil 5te ele alnan sre erevesinde
yrtlecektir.
ekil5Faturalama ve deme Sreci
TEAa ayn 16. gnnden nceki son i gnne kadar iletilen
faturalarn bedelleri, TEA tarafndan, faturann tebli edildii
4. Gn
7. Gn
9. Gn
12. Gn
TEA Hizmet salanmasna ilikin bilgilerin retim tesisi
baznda bildirilmesi
TEA deme bildirimlerinin PYS araclyla hizmetsalayan tzel kii baznda yaynlanmas
retim Faaliyeti Gsteren Tzel Kii deme bildirimlerine ilikin itirazlarn TEAa
yaplmas TEA
tirazlar sonulandrlarak gncellenen deme
bildirimlerinin PYS araclyla yaynlanmas
16. Gnden nceki
Son Gn
Fatura Tebli+ 8 Gn
15. Gn
+ 15 Gn
retim Faaliyeti Gsteren Tzel Kii deme bildirimleri ile tutarl olacak ekilde
faturalarn TEAa iletilmesi
TEA deme bildirimleri ile tutarl ekilde dzenlenmeyen
faturalara itirazda bulunularak iade edilmesi
TEA Fatura bedellerinin denmesi
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
21/24
19
ayn 15. gnn takip eden 15 i gn iinde denir. deme
bildirimleri ile tutarl ekilde dzenlenmedii iin iade edilen
faturaya ilikin herhangi bir deme gerekletirilmez. Ancak,
deme bildirimi ile tutarl ekilde yeniden dzenlenen fatura teblitarihini takip eden 15 i gn iinde denir.
Bir nceki fatura dneminde salanan Reaktif G Kontrol
Hizmetine ilikin olarak ayn 12. gn mesai bitimine kadar tespit
edilemeyen hatalara ilikin itirazlar ilgili tarafa yazl olarak yaplr.
tirazlarn hakl bulunmas durumunda gerekli dzeltmeler sonrakiilk fatura dnemine ilikin deme bildiriminde, gemie dnk
dzeltme kalemi olarak yer alr.
Reaktif G Kontrol Hizmetinin salanmasna ilikin maliyetler
letim Sistemi Sistem Kullanm ve Sistem letim Tarifelerini
Hesaplama Yntem Bildirimi erevesinde kontrol edilemeyenmaliyet olarak gerekletii miktarda, tamamyla tm iletim
sistemi kullanclarna yanstlr.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
22/24
20
9. CEZA YAPTIRIMLARSistem letmecisi tarafndan reaktif g kontrol hizmeti
salamak zere seilen veya otomatik reaktif g kontrol hizmetiverecek retim tesisleri Elektrik Piyasas ebeke Ynetmelii
uyarnca hizmet vermekle ykmldr. Sistem letmecisi
tarafndan kabul edilebilir geerli bir sebep olmakszn, kendisine
bildirimi yaplan talimatlar, belirtilen ekilde yerine getirmeyen
retim tesislerine;
Sistem letmecisi bu tr ihlallerin ortadan kaldrlmas iinyazl uyarda bulunur.
lgili retim tesisi tarafndan bu tr ihlallerin devamettirilmesi halinde Sistem letmecisi, ihlalin ayrntlarn
ieren bir rapor dzenleyerek Kuruma bavurur.
Kurum raporu inceleyerek ihlal tespiti halinde, ilgili retimfaaliyeti gsteren tzel kiiye Kanunun 11 inci maddesi
uyarnca yaptrm uygular.
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
23/24
7/31/2019 Reaktif El Ekitabi
24/24
TEA
Trkiye Elektrik letim A..
Yk Tevzi Dairesi BakanlElektrik Kalite Hizmetleri Mdrl
nn Bulvar No:27 Bahelievler / Ankara
Daha fazla bilgi iin: [email protected]