REALNI SEKTOR 01 - cbcg.me · 13 Realni sektor 1.1. Bruto domaći proizvod Pozitivna ekonomska kretanja koja su rezultirala realnom stopom rasta BDP-a od 4,7% u prethodnoj godini

REALNI SEKTOR 01

13

Realni sektor

1.1. Bruto domaći proizvod

Pozitivna ekonomska kretanja koja su rezultirala realnom stopom rasta BDP-a od 4,7% u prethodnoj godini nastavljena su i u prvih devet mjeseci 2018. godine. Prema preliminarnim podacima Monstata, realna stopa rasta BDP-a u odnosu na isti period prethodne godine u prvom, drugom i trećem kvartalu tekuće godine iznosila je 4,5%, 4,9% i 5,0%, respektivno. Naime, u ovom periodu raspoloživi statistički pokazatelji u većini sektora uglavnom imaju trend rasta u odnosu na isti period 2017. godine. Povećan je obim aktivnosti u građevinarstvu, industriji, trgovini, većini vidova saobraćaja, ostvaren je i rast dolazaka i noćenja turista u kolektivnom smještaju, dok se u šumarstvu bilježi pad proizvodnje.

Tabela 1.1

Kvartalni bruto domaći proizvod − promjena u %

2017. 2018.3

Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3

BDP – realna stopa 3,2 5,5 5,3 4,4 4,5 4,9 5,0

Izvor: MONSTAT

Tokom ovog perioda zabilježen je rast potrošačkih cijena, kako u odnosu na decembar prethodne go-dine, tako i na godišnjem nivou. Istovremeno je zabilježeno poboljšanje na tržištu rada uz rast zapo-slenih i pad nezaposlenih lica u odnosu na prvih devet mjeseci 2017. godine.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

Rast fizičkog obima ukupne industrijske proizvodnje, nakon dvogodišnjeg pada, ostvaren je u prvih devet mjeseci 2018. godine (24,4%) u odnosu na isti period 2017. godine. Rast proizvodnje je evidenti-ran u sektorima prerađivačka industrija od 5,3% i snabdijevanje električnom energijom, gasom i pa-rom od 84,8%, dok je u sektoru vađenja ruda i kamena zabilježen pad proizvodnje (-18,6%).

Na godišnjem nivou ostvaren je rast ukupne industrijske proizvodnje od 24% zbog rasta proizvodnje u sektorima snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom (37,7%) i prerađivačka industrija (25,8%). Godišnji pad proizvodnje od 10,7% zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena. Posmatra-no po mjesecima, najveći rast industrijske proizvodnje zabilježen je u februaru (13,7%) i junu (13,4%), dok je najveći pad zabilježen u maju (-17%) i aprilu (-16,3%).

3 Preliminarni podaci. Finalni podaci će biti raspoloživi nakon obračuna godišnjeg BDP-a.

14

Centralna banka Crne Gore Makroekonomski izvještaj CBCG III kvartal 2018

U prerađivačkoj industriji je tokom prvih devet mjeseci 2018. godine, u odnosu na isti period prethodne godine evidentiran rast proizvodnje u sedam oblasti prerađivačke industrije (Tabela br. 1.2). Najveći rast proizvodnje zabilježen je u obla-sti proizvodnje prozvoda od ostalih nemetalnih minerala (60,5 %), što ujedno prati i porast poka-zatelja u građevinarstvu imajući u vidu da se naj-veći dio ove oblasti industrije bavi proizvodnjom sirovina za izgradnju autoputa i drugih infra-strukturnih projekata. Najmanji rast zabilježen je u oblasti proizvodnja odjevnih predmeta (4%). U istom periodu u osam oblasti je zabilježen pad proizvodnje. Najveći pad zabilježen je u oblasti proizvodnja kože i predmeta od kože (-75%), što nije moglo značajno uticati na ukupnu prerađi-vačku industriju jer je njeno učešće u ukupnoj industriji samo 0,1%, dok je najmanji pad zabi-lježen u oblasti proizvodnja proizvoda od gume i plastike (-0,3%). U posmatranom periodu nisu evidentirane aktivnosti u oblasti proizvodnja du-vanskih proizvoda. Probna proizvodnja u fabrici „Novi duvanski kombinat“ je i dalje u toku.

Tabela 1.2

Oblasti prerađivačke industrije, indeksi promjene

Oblast industrije/ Period Jan-Septembar 2018Jan-Septembar 2017

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA − ukupno 105,3

Proizvodnja prehrambenih proizvoda 108,1

Proizvodnja pića 89,7

Proizvodnja duvanskih proizvoda -

Proizvodnja odjevnih predmeta 104,0

Proizvodnja kože i predmeta od kože 25,0

Proizvodi od drveta, plute i sl. 98,4

Proizvodnja papira i proizvoda od papira 62,7

Štampanje i umnožavanje audio i video zapisa 86,3

Proizvodnja hemikalija i hemijskih proizvoda 120,3

Proizvodnja osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata 54,3

Proizvodnja proizvoda od gume i plastike 99,7

Proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala 160,5

Proizvodnja osnovnih metala 105,4

Proizvodnja metalnih proizvoda, osim mašina i uređaja 95,5

Proizvodnja mašina i opreme na drugom mjestu nepomenute 106,4

Proizvodnja namještaja 120,4

Izvor: MONSTAT

Industrijska proizvodnja, godišnja i mjesečna stopa

Grafik 1.1

Izvor: MONSTAT

15

Realni sektor

Nakon značajnog rasta u sektoru vađenja ruda i kamena u prethodnoj godini zbog obnove vađenja rude boksita i povećanja eksploatacije uglja, tokom prvih devet mjeseci 2018. godine, u odnosu na isti period prethodne godine, bilježi se pad proizvodnje od 18,6%. Pad proizvodnje u ovom periodu zabilježen je u oblasti vađenje ruda metala (-31,9%), dok je u oblastima vađenje uglja (4,8%) i ostalo rudarstvo (0,5%) ostvaren rast proizvodnje.

Sektor snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom, u prvih devet mjeseci ove godine, bilježi značajan rast proizvodnje od 84,8% u odnosu na isti period prethodne godine. Tome su svakako do-prinijeli dobri hidrološki uslovi što je uslovilo značajan rast proizvodnje, naročito hodroelektrana.

Nakon blagog opadajućeg trenda kretanja industrijske proizvodnje u 2011. i 2012. godini, u 2013. go-dini dolazi do stagnacije odnosno zaustavljanja opadajućeg trenda i značajnijeg rasta u posljednja dva mjeseca. Industrijska proizvodnja je tokom 2014. godine, sa izrazitim opadajućim fluktuacijama po-sebno sredinom godine, bilježila skroman godišnji rast u januaru, februaru, septembru i oktobru.

4 U trenutku pisanja izvještaja nijesu bili dostupni indeksi za avgust i septembar 2018 u odnosu na baznu 2015. godinu.

Industrijska proizvodnja po sektorima, Ø 2015 = 1004

Grafik 1.2

Izvor: MONSTAT

16


U 2015. godini dolazi do rasta ukupne industrij-ske proizvodnje, dok je u 2016. i 2017. godini evi-dentiran pad proizvodnje. Prvih devet mjeseci 2018. godine karakteriše značajan oporavak pro-izvodnje.

1.2.2. Turizam

Konkurentnost crnogorskog sektora turizma raste iz godine u godinu. Otvara se veliki broj hotela vi-soke kategorije, diverzifikuje ponuda sa novim vidovima turizma i usklađuje sa potrebama turista, što dovodi do pozitivnih rezultata. U prvih devet mjeseci 2018. godine zabilježen je rast dolazaka i noćenja i domaćih i stranih turista u kolektivnom smještaju. Prema podacima MONSTAT-a, u Crnoj Gori je u posmatranom periodu u kolektivnom smještaju boravilo 926.741 turista, što predstavlja rast od 12,4% u odnosu na isti period prethodne godine. U istom periodu, u kolektivnom smještaju, zabilježen je rast broja dolazaka i domaćih (6,1%) i stranih turista (13,2%) u odnosu na isti period prethodne godine.

Industrijska proizvodnja – trend kretanja (2015=100)

Grafik 1.3

Izvor: MONSTAT

Dolasci turista u kolektivnom smještaju u periodu januar – septembar

Struktura dolazaka turista u kolektivnom smještaju po opštinama u prvih devet mjeseci

2018. godine, % učešće

Grafik 1.4 Grafik 1.5

Izvor: MONSTAT Izvor: MONSTAT

17

Realni sektor

U strukturi ukupnih dolazaka u kolektivnom smještaju, najveći broj dolazaka zabilježen je u primorskim opštinama naročito tokom ljetnje turističke sezone i u glavnom gradu. Od ukupnih dolazaka turista 39,8% je posjetilo Budvu, 13,8% Podgoricu, zatim opštinu Herceg Novi (10,4%), Bar (7,6%), Ulcinj (7%), kao i ostale opštine čije je učešće u strukturi ukupnih dolazaka prikazano na grafiku br. 1.5.

Tokom prvih devet mjeseci 2018. godine u ko-lektivnom smještaju ostvareno je 3,8 miliona no-ćenja, što je za 7,5% više u odnosu na isti period prethodne godine. Od ukupnog broja noćenja u kolektivnom smještaju, domaći turisti su ostva-rili 370.543 noćenja, što je za 3,8% više nego u istom periodu 2017. godine, dok su strani turisti ostvarili 3,5 miliona noćenja, što predstavlja rast od 7,9%.

U ovom periodu u ukupnoj strukturi noćenja u kolektivnom smještaju najzastupljeniji su bili tu-risti iz Srbije (13,5%), Rusije (12,9%), Francuske (7,7%), Ujedinjenog Kraljevstva (5,4%), Njemačke (5,1%), Poljske (4,1%), Bosne i Hercegovine (3,7%) (grafik br. 1.7).

Boks 1.1 – Turizam – nastavak trenda rasta u Evropi u ljetnjoj sezoni

Turizam u Evropi nastavlja svoj pozitivan, rastući trend, uprkos usporavanju rasta pojedinih ekonomija. Prema izvještaju Evropske komisije za putovanja (European Tourism in 2018: Trend & Proscpects Q3/2018), pozitivne stope su zabilježene u većini evropskih destinacija bilo da se radi o dolascima ili noćenjima. (grafik br. 1).

Noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar – septembar

Struktura noćenja turista u kolektivnom smještaju u periodu januar-septembar 2018.

godine

Grafik 1.6

Grafik 1.7

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT

18


Prema pomenutom Izvještaju sedam destinacija je zabilježilo dvocifrene stope rasta međunarodnih dolazaka, među kojima je i Crna Gora. Najposjećenija evropska destinacija je Slovenija, sa rastom me-đunarodnih dolazaka (23,5%) i noćenja (32%) u prvih osam mjeseci 2018. godine. Takvom rezultatu je svakako doprinijela i promjena metodologije kod obuhvata podataka pojedinih smještajnih jedinica, koje su imale obavezu samo godišnjeg izvještavanja.

Turska nastavlja sa oporavkom sektora turizma, sa rastom dolazaka od 22,9% u prvih osam mjeseci ove godine, a značajan rast dolazaka ostvaren je i u Grčkoj (19,1%). Uvođenjem nove linije Atina - Peking u septembru 2017. godine došlo je do značajnog rasta avio putnika iz Azije. Među najbrže rastućim evropskim destinacijama je i Srbija (14,8% dolasci i 16,3% noćenja), u prvih osam mjeseci 2018. godine, pri čemu je rast zabilježem kod većine tržišta. Značajan rast zabilježen je i u Malti, naročito turista iz SAD-a, čemu je doprinio i porast posjeta glavnom gradu Valeti koji je proglašen za Evropsku prestoni-cu kulture za 2018. godinu.

U Crnoj Gori je u prvih osam mjeseci 2018. godine (koji su obuhvaćeni pomenutim Izvještajem), u ko-lektivnom smještaju boravilo 12,8% više stranih turista u odnosu na isti period prethodne godine, dok je broj noćenja povećan za 7,4%.

Najveći pad međunarodnih dolazaka zabilježen je u Ujedinjenom Kraljevstvu (-6,8%), u prvih šest mjeseci 2018. godine, najviše zbog visoke baze iz prethodne godine. Naime u drugom kvartalu 2017. godine ostvaren je drugi najveći rast međunarodnih dolazaka turista ikada zabilježen u tom kvartalu. Ipak, tokom ljetnje sezone zabilježen je rast potražnje za hotelima što će poboljšati pokazatelje turizma Ujedinjenog Kraljevstva (imajući u vidu da su u Izvještaju obrađeni podaci samo za prvih šest mjeseci).

Dolasci i noćenja stranih turista u zemljama Evrope, % promjena

Grafik 1

Izvor: TourMIS, * podaci variraju (jun−sep) po zemljama

19

Realni sektor

1.2.3. Šumarstvo

U prvih devet mjeseci 2018. godine proizvedeno je ukupno 212.078 m³ šumskih sortimenata, što predstavlja pad od 13,6%5 u odnosu na isti peri-od 2017. godine. Kako se najveći dio šumske pro-izvodnje odvija u sjevernom regionu, veliki broj kišnih dana u toj oblasti otežavao je realizaciju aktivnosti u proizvodnji šumskih sortimenata i nepovoljno je uticao na same rezultate.

1.2.4. Građevinarstvo

Pokazatelji u sektoru građevinarstva nastavljaju svoj pozitivan trend iz prethodne godine koji je rezul-tirao u porastu učešća ovog sektora u BDP-u sa 5,5% u 2016 na 6,7% u 2017 godini. Inteziviranje radova na izgradnji infrastrukturnih projekata i djelimično realizacija još jednog ciklusa projekta „1000 plus“ doprinio je rastu u ovom sektoru i u prvih devet mjeseci 2018. godine. Prema preliminarnim podaci-ma MONSTAT-a u ovom periodu vrijednost izvršenih građevinskih radova iznosila je 498,2 miliona eura i bila je viša za 31,5% u odnosu na prvih devet mjeseci prethodne godine, dok je građevinska ak-tivnost mjerena efektivnim časovima rada veća za 14,9%.

5 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja manja za 13% za isti period.

Proizvodnja šumskih sortimenata, m³

Grafik 1.8

Izvor: MONSTAT

Građevinska aktivnost

Grafik 1.9

Izvor: MONSTAT

20


1.2.5. Saobraćaj

Prema podacima MONSTAT-a, u prvih devet mjeseci 2018. godine, u drumskom saobraćaju prevezeno je 0,7%6 više putnika nego u istom pe-riodu prethodne godine, dok je prevoz robe ma-nji za 2,3%7. U željezničkom saobraćaju je u prvih devet mjeseci ove godine prevoz putnika veći za 7%8, dok je prevoz robe manji za 38,1%9 u odnosu na isti period prethodne godine.

Značajan rasta broja putnika na aerodromima Podgorica i Tivat zabilježen je u prvih devet mjeseci 2018. godine. Na oba aerodroma pre-vezeno je ukupno 2,1 milion putnika, što je za 12,6% više nego u istom periodu prethodne go-dine, dok je prevoz robe povećan za 5,9%. Os-tvareni promet na aerodromima, u poređenju sa uporednim periodom (prvih devet mjeseci godine), u stalnom je porastu još od 2010. go-dine, s tim da su u poslednje tri godine zabilje-žene dvocifrene stope rasta u tom periodu. To je svakako rezultat i uvođenja novih letova za Crnu Goru iz Velike Britanije, Francuske, Ho-landije, Belgije, Skandinavije, Rusije, Poljske početkom ovogodišnje ljetnje sezone. (grafik 1.11).

Ukupni promet u lukama iznosio je 1.428.946 tona, i bio je manji za 11,2% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, od čega se na izvoz odnosilo 18,9%, a na uvoz 79,6%10. Izvoz je u ovom periodu smanjen za 43,8%, a uvoz povećan za 35%.

6 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 1,3%.7 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km pad prevoza robe od 30,3%.8 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara povećanje od 13,3%.9 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima smanjenje je iznosilo 29,1%.10 Zbir izvoza i uvoza ne daje 100 zbog razlike koja se odnosi na tranzit roba.

Broj putnika u drumskom saobraćaju u 000

Grafik 1.10

Izvor: MONSTAT

Promet putnika na aerodromima u prvih devet mjeseci godine u periodu 2010−2018. godina

Grafik 1.11

Izvor: MONSTAT

21

Realni sektor

1.3. Cijene

Pozitivne godišnje stope inflacije bile su opšta po-java u svim zemalja regiona i većini zemalja EU u prvih devet mjeseci 2018. godine. Taj trend nije zaobišao ni Crnu Goru. U septembru je godišnja stopa inflacije iznosila 1,9%, dok je prosječna sto-pa potrošačkih cijena (prvih devet mjeseci 2018. godine u odnosu na isti period prethodne godi-ne) iznosila 2,9%.

Inflacija, mjerena potrošačkim cijenama, u sep-tembru je, u odnosu na decembar 2017. godine, iznosila 2,2%. Rast cijena je najvećim dijelom re-zultat rasta cijena u kategorijama hoteli i restora-ni (6,9%), alkoholna pića i duvan (6,2%), prevoz (5,1%) i hrana i bezalkoholna pića (1,4%). Posma-trajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, naj-veći rast potrošačkih cijena zabilježen je u janu-aru (1%), dok je mjesečni pad zabilježen samo u avgustu (-0,1%).

Tabela 1.3

Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji11

Ponderi IX 18/ XII 17 stopa doprinos

UKUPNO 1000 102,2 2,2 2,2

Hrana i bezalkoholna pića 341,1 101,4 1,4 0,5

Alkoholna pića i duvan 40,4 106,2 6,2 0,2

Odjeća i obuća 86,1 101,1 1,1 0,1

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 154,0 101,5 1,5 0,3

Namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana 39,4 101,0 1,0 0,0

Zdravlje 40,8 99,4 -0,6 0,0

Prevoz 109,4 105,1 5,1 0,6

Komunikacije 48,5 101,1 1,1 0,1

Rekreacija i kultura 32,0 99,1 -0,9 0,0

Obrazovanje 18,7 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 47,6 106,9 6,9 0,3

Ostala dobra i usluge 42,0 101,2 1,2 0,1

Izvor: MONSTAT i CBCG kalkulacije

Najveći rast cijena, tokom prvih devet mjeseci, zabilježen je u kategoriji hoteli i restorani od 6,9%, pri čemu su najviše povećane cijene usluga smještaja za 8,2%. Na rast cijena od 6,2% u kategori-

11 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Potrošačke cijene

Grafik 1.12

Izvor: MONSTAT

22


ji alkoholna pića i duvan najviše je uticalo po-većanje cijena duvana za 6,2%, mada su iste u septembru zabilježile značajan mjesečni pad od 9,8% zbog korekcija akciza12. Najveći pozitivan doprinos ukupnoj inflaciji ipak su ostvarile ci-jene u kategorijama hrana i bezalkoholna pića i prevoz (0,5 i 0,6 p.p. respektivno). Na rast cijena u kategoriji hrana i bezalkoholna pića najviše su uticale veće cijene povrća (6,6%), mlijeka, sira i jaja (2,2%), bezalkoholnih pića (4,4%), dok je po-rast cijena goriva i maziva za motorna vozila od 8,4% doprinio rastu u kategoriji prevoz. Tokom ovog perioda cijene su povećane i u kategorija-ma: stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (1,5%), ostala dobra i usluge (1,2%), odjeća i obu-ća i komunikacije (po 1,1%) i namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana (1%). Pad cijena zabilježen je samo u kategorijama re-kreacija i kultura (-0,9%) i zdravlje (-0,6), dok u kategoriji obrazovanje nije bilo promjena cijena u septembru ove godine u odnosu na decembar 2017. godine.

Tokom prvih devet mjeseci mjesečna bazna infla-cija je u februaru, julu, avgustu i septembru 2018. godine imala viši nivo od zvanične mjesečne in-flacije, dok je ostalih pet mjeseci bila niža. Bazna inflacija imala je negativnu stopu tokom aprila, juna i avgusta, dok je ostalih šest mjeseci bila po-zitivna (grafik br. 1.13).

Godišnja stopa bazne inflacije u septembru 2018. godine iznosila je 1,2% i bila je niža za 0,7 p.p. od ukupne inflacije. Rast cijena pojedinih poljo-privrednih proizvoda, duvana, električne energi-je i goriva, koji se isključuju iz obračuna bazne inflacije, je dao doprinos rastu ukupne inflacije. Godišnja bazna inflacija je svih devet mjeseci bila niža od ukupne inflacije i imala je pozitivnu sto-pu u tom periodu, kao i zvanično objavljena go-dišnja inflacija.

Godišnja inflacija u septembru ove godine iznosila je 1,9%, dok je godišnja inflacija mjerena harmo-nizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila 1,7%. Rast cijena, na godišnjem nivou, u kategoriji prevoz od 6,4% dao je najveći doprinos rastu (0,7 p.p.) ukupnoj godišnjoj stopi inflacije, dok su cijene u kategorijama alkoholna pića i duvan, hrana i bezalkoholna pića i stanovanje, voda stuja, gas i druga go-

12 Shodno Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o akcizama „Službeni list Crne Gore“, br. 055/18 od 01.08.2018

Poređenje ukupne inflacije i bazne inflacije (mjesečna stopa)

Grafik 1.13

Izvor: MONSTAT i kalkulacija CBCG

Godišnja promjena cijena u pojedinim kategorijama u izabranim zemljama

Grafik 1.14

Izvor: MONSTAT i Zavodi za statistiku izabranih zemalja

23

Realni sektor

riva dale doprinos od po 0,3 p.p. Pozitivne stope u ovim kategorijama zabilježene su u većini ze-malja regiona (grafik br. 1.14). U Euro zoni godiš-nja inflacija iznosila je 2,1%, pri čemu su najveći uticaj na inflaciju imale cijene energije čiji je rast iznosio 9,5%, cijene usluga sa godišnjim rastom od 1,3% i cijene hrane, alkoholnih pića i duvana sa godišnjim rastom od 2,6%.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je pozitivna godišnja stopa, pored Crne Gore, za-bilježena u svim posmatranim zemljama. Najve-ću pozitivnu godišnju stopu inflacije ima Mađar-ska (3,7%), dok je najmanja pozitivna godišnja stopa inflacije zabilježena u Makedoniji i Poljskoj (po 1,5%).

Cijene nafte u prvih devet mjeseci ove godine su značajno više u odnosu na isti period pret-hodne godine. Prosječna cijena referentne kor-pe OPEC-a, u prvih devet mjeseci 2018. godine iznosila je 70,3 USD/barel, što je za 40% više u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. Prosječna cijena brenta u pr-vih devet mjeseci bila je 72,1 USD/barel, što je za 38,9% više u odnosu na prosječnu cijenu iz istog perioda prethodne godine. U septembru je zabilježena najveća cijena (78,8 USD/barel) od novembra 2014. godine (kada je iznosila 78,9 USD/barel). Prema izvještaju Svjetske banke13, za 2019. godinu se predviđa blagi rast cijena naf-te, sa prosječne cijene od 72 USD/barel, koliko se procjenjuje za 2018. godinu, na 74 USD/barel. Rizici za datu prognozu koji se navode u Izvje-štaju su: uticaj sankcija SAD-a na izvoz nafte iz Irana, daljeg pogoršanja proizvodnje ovog ener-genta u Venecueli, kao i nemogućnosti ili ne-spremnosti drugih članica OPEC-a da značajnije prošire proizvodnju.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u septembru t.g. u odnosu na decembar 2017. godine zabilježile rast od 2,1%. Rast cijena je ostvaren u sektorima snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom (4,4%) i prerađivačke industrije (1,8%), dok je u sektoru vađenja ruda i kamena zabilježen pad cijena za 1%. Na godišnjem nivou cijene proizvođača industrijskih proizvoda su zabilježile rast od 2,4%.

13 “Commodity Markets Outlook” - October 2018

Cijene nafte, mjesečna stopa

Grafik 1.16

Izvor: MONSTAT i ‘’Monthly Oil Market Reports’’, OPEC

Godišnja inflacija u izabranim zemljama, septembar 2018. godine

Grafik 1.15

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

24


1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih u prvih devet mjeseci, u prosjeku je iznosio 188.687 i bio je viši za 2,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Ovim je nastavljen trend rasta prosječnog broja zaposlenih u poslednjih se-dam godina. Četrnaest od ukupno devetnaest sektora bilježi rast broja zaposlenih, pa je posmatrano po pojedinim sektorima, najveći rast zabilježen u sektorima: administrativne i pomoćne uslužne djelatno-sti (15,3%), građevinarstvo (8,5%) i prerađivačka industrija (6,2%). Najveći pad broja zaposlenih zabilje-žen je u sektoru poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo (-19,3%) i sektoru vađenje ruda i kamena (-11,5%).

Posmatrajući strukturu zaposlenih, tokom prvih devet mjeseci ove godine, prikazanu preko devet-naest sektora, uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru trgovina na veliko i malo, popravka motornih vozila i motocikala (19,6%) i državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (11,5%), dok je najmanje zaposlenih u sektorima vađenje ruda i kamena (0,7%) i poslovanje sa ne-kretninama (0,9%).

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvih devet mjeseci ove godine, u prosjeku, iznosio je 44.127 odnosno 12,1% manje nego u istom peri-odu prethodne godine. U odnosu na decembar 2017. godine broj evidentiranih nezaposlenih lica u septembru se smanjio za 22,2%

Broj zaposlenih

Grafik 1.17

Izvor: MONSTAT

Struktura zaposlenih u procentima

Grafik 1.18

Izvor: MONSTAT

25

Realni sektor

Stopa nezaposlenosti je, prema podacima Zavoda za zapošljavanje, u septembru iznosila 17,20% i ma-nja je za 4,85 p.p. od stope nezaposlenosti iz decembra prethodne godine. Drugu stopu nezaposlenosti objavljuje MONSTAT na kvartalnom nivou, a na osnovu Ankete o radnoj snazi koja je usaglašena sa preporukama Eurostat-a. Kretanje ove dvije stope prikazano je na grafiku br. 1.2014.

Zarade

U prvih devet mjeseci 2018. godine prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 765 eura, dok je pro-sječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila 510 eura, i nijesu se mijenjale u odnosu na prosječne iz istog perioda 2017. godine. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u sektoru finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (989 eura) i snabdijevanja električnom energijom, gasom, parom i klimatizacija (861 eura), dok najmanju zaradu bilježe zaposleni u sektoru administrativne i pomoćne uslužne djelatnosti (346 eura) i u sektoru trgovina na veliko i malo, popravka motornih vozila i moto-cikala (365). Najveći rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru vađenje ruda i kamena 13,9%, dok su najmanje rasle zarade u sektorima poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo i informisanje i komunikacije po 0,6%. Pad zarada bez poreza i doprinosa evidentiran je u pet sektora, pri čemu je najveći pad zabilježen u sektoru ostale uslužne djelatnosti (-4,6%), a najmanji pad u sektorima državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje i obrazovanje (po -0,2%).

14 U trenutku pisanja izvještaja nije bio dostupan podatak o stopi nezaposlenosti shodno Anketi o radnoj snazi za treći kvartal 2018. godine.

Broj nezaposlenih Kretanje stope nezaposlenosti

Grafik 1.19 Grafik 1.20

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG Izvor: MONSTAT i Zavod za zapošljavanje

26


Tabela 1.4

Prosječna zarada bez poreza i doprinosa, po sektorima

Zarade bez poreza i doprinosa Indeks

Ø I - IX 17. Ø I - IX 18. ØI-IX 18/Ø I-IX 17.

UKUPNO 510 510 100,0

Poljoprivreda,šumarstvo i ribarstvo 534 537 100,6

Vađenje ruda i kamena 590 672 113,9

Prerađivačka industrija 429 410 95,6

Snabdijevanje električnom energijom 841 861 102,4

Snabdijevanje vodom,upravljanje ot 467 477 102,1

Građevinarstvo 439 456 103,9

Trgovina na veliko i trgovina na malo 350 365 104,3

Saobraćaj i skladištenje 540 545 100,9

Usluge smještaja i ishrane 387 412 106,5

Informisanje i komunikacije 704 708 100,6

Finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja 914 989 108,2

Poslovanje sa nekretninama 679 668 98,4

Stručne,naučne i tehničke djelatno 409 436 106,6

Administrativne i pomoćne uslužne 335 346 103,3

Državna uprava i odbrana,obav.soc. 589 588 99,8

Obrazovanje 489 488 99,8

Zdravstvena i socijalna zasžštita 553 553 100,0

Umjetnost,zabava i rekreacija 430 435 101,2

Ostale uslužne djelatnosti 455 434 95,4

Izvor: MONSTAT

Boks 1.2 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, septembar 2018. godine

Podaci o prosječnim platama u septembru 2018. godine pokazuju značajne razlike po pojedinim ze-mljama bivše Jugoslavije. Zarade bez poreza i doprinosa u svim posmatranim zemljama, Sloveniji, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Srbiji i Makedoniji bilježe rast u odnosu na isti mjesec pret-hodne godine. Najveći nominalni rast neto zarada na godišnjem nivou bilježi Srbija sa rastom od 5,5%, zatim Makedonija 4,8%, Hrvatska 4%, Bosna i Hercegovina 3,9%, Slovenija 1,4%, i Crna Gora, koja je zabilježila najmanji nominalni rast neto zarada od 0,2%. Slovenija je po neto iznosu prosječne plate i dalje na prvom mjestu, zatim ide Hrvatska, dok je Crna Gora po prosjeku neto plate ispred Bosne i Hercegovine, Srbije i Makedonije.

27

Realni sektor

Tabela 1

Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Zemlja Bruto plate Neto plate

Slovenija 1633 1062

Hrvatska 1126 834

Crna Gora 768 512

Bosna i Hercegovina 691 448

Srbija 559 405

Makedonija 582 396

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

Documents

REALNI SEKTOR 01 - cbcg.me · 13 Realni sektor 1.1. Bruto domaći proizvod Pozitivna ekonomska kretanja koja su rezultirala realnom stopom rasta BDP-a od 4,7% u prethodnoj godini