St

ein

ar

Br

ag

iREIM

LEIKA

R Í REYK

JAV

ÍK

Veistu að í Alþingishúsinu er háaloft sem er autt fyrir utan

eina möru sem sogar til sín hamingjuna? Vissirðu að í Tjörn

inni er útburður sem á síðkvöldum kjagar að leiði móður

sinnar í kirkjugarðinum og líkist vængbrotnum hrafnsunga?

Hefurðu gist í svörtu herbergjunum á Hótel Borg? Og

veistu hvað er á bak við kirkjuna í Landakoti?

Þegar Íslendingar yfirgáfu sveitirnar tóku þeir draugana

með sér, og líka þörfina fyrir að koma á þá böndum með

sögum. Válynd veður, náttúruhamfarir, fátækt og ein angrun

hafa löngum verið frjór jarðvegur fyrir hvers kyns volæði,

ótímabæran dauða – og týndar sálir.

Reimleikar í Reykjavík er byggð á ítarlegum viðtölum við

lifandi og í sumum tilfellum dána Íslendinga. Hér birtast í

fyrsta sinn nokkrar af alræmdustu draugasögum Reykja

víkur í seinni tíð, í bland við sögulegan fróðleik um borgina.

ReimleikaR í Reykjavík

Steinar Bragi

EFNISYFIRLIT

Austurbæjarskóli 7

Móakotslind 15

Alþingi 19

Núllið í Bankastræti 27

Hótel Borg 33

Atvinnuhúsnæði á Granda 43

Tjörnin / Listasafn Íslands 49

Grásleppuskúrar við Ægisíðu 57

Landakotsskóli 67

Hegningarhúsið 79

Dillonshús (Suðurgata 2) 85

Höfði 93

Fríkirkjuvegur 11 101

Tjarnarbíó 111

Eftirmáli 117

Kort af miðbænum 118

Heimildir að rammagreinum og myndaskrá 120

AUSTURBÆJARSKÓLI

Helga var tvítug og nýbyrjuð í

myndlistarskóla þegar draumarnir hófust.

Hún talaði ekki um þá við neinn en að

einhverjum tíma liðnum tók kærastinn

hennar, Einar, eftir breytingum í fari

hennar. Hún var þögulli en áður og erfiðari

í skapi; myndirnar sem hún málaði

breyttust frá því að vera tiltölulega kátar

portrett myndir af fólki yfir í myndir af

gráu húsi og andlitslausum börnum sem

héngu á veggjum með gapandi munn.

Hann spurði hvaðan þetta kæmi og á

endanum brotnaði Helga niður og grét,

sagði sig hafa dreymt illa undanfarna

mánuði. Þegar á leið höfðu draumarnir

breyst en í öllum þeirra væri grátt hús og

herbergi sem hún vildi ekki opna.

Í fyrstu draumunum var húsið lítið og

grátt, varla nema svolítill klumpur sem

minnti á sveitabæ, þó voru engin húsdýr

sjáanleg og ekkert gras. Þótt Helgu langaði það ekki dróst hún inn

í húsið sem var stærra að innan en utan og fullt af lokuðum dyrum

og ruglingslegum göngum sem lágu í hringi. Strax frá upphafi vissi

hún að einhvers staðar þarna inni væri

eitthvað sem hún vildi ekki sjá, samt gengi

hún um húsið og leitaði að „vonda

herberginu“, einsog hún orðaði það með

sjálfri sér. Einhvers staðar heyrðist lágt

bank og Helga rann á hljóðið, stað næmdist

utan við dyr sem lágu að vonda herberginu

og tók um hurðar húninn, þá varð hún svo

hrædd að hún vaknaði.

Í draumunum sem komu á eftir var húsið

nokkurra hæða hátt, veggirnir hrjúfir af

skeljabrotum og allt í kring voru fleiri

áþekkar byggingar. Á göngum hússins voru

Austurbæjarskóli

Sigurður Guðmundsson gerði fyrstu teikn

ingar að skólahúsinu vorið 1924 að

beiðni Reykjavíkurborgar.  Þá var hann

við nám í Kaupmannahöfn en hætti því

og setti á stofn fyrstu einkareknu arkitekta

stofu landsins. Steinsteypa var orðin

mun algengara byggingarefni hérlendis

en í nágranna löndunum um þetta leyti. 

Upprunalegt þak skólans var fyrsta flata

stein steypu þakið á landinu. Byggingin,

norræn klassík, var staðsett við norður

mörk lóðarinnar og kennslu stofurnar í

mið hluta hússins snúa í átt að birtu og

útsýni.  Öðrum vistarverum var komið

fyrir í hliðarálmunum.  Skólinn var vel

búinn með sundlaug, eldhúsi, matsal og

kennslustofum fyrir sérgreinar.

8 | AUStURBæ jARSKóli

börn sem hreyfðu sig ekki heldur héngu

hreyfingarlaus á snögum á veggjunum,

einsog þau væru dáin. Andlit þeirra voru

hvít og án svipbrigða, sum voru með

gapandi munn og sprikluðu fótunum, það

var bankið sem Helga heyrði. Hún var ekki

fær um að stjórna hreyfingum sínum og

dróst um ganga hússins, upp tröppur á aðra

hæð þar sem var sams konar gangur með

hangandi börnum, og loks upp á þriðju og

efstu hæð hússins. Þar voru engin börn

heldur lokaðar dyr sem hún vissi að lægju

að kennslustofum. Við enda gangsins gekk

hún inn í eina stofuna sem var full af

borðum og stólum. Í stofunni voru enn aðrar

dyr og um leið og Helga sá þær vissi hún að þær

lægju að vonda herberginu.

Þótt hún reyndi að stöðva sig dróst hún að dyrunum,

heyrði lágt bank og sá sér til undrunar að það var hún sjálf

sem bankaði á hurðina. Dyrnar opnuðust og lokuðust strax á eftir

henni. Hún stóð inni í þröngu og dimmu herbergi og svipaðist um.

Á einum veggnum hékk manneskja á snaga, ekki barn heldur

fullorðin kona með sítt dökkt hár, hún spriklaði fótunum og laut

höfði svo ekki sást í andlitið. Fætur kon

unnar hreyfðust æ hraðar þartil hún var á

harðahlaupum skammt ofan við gólfið, þá

leit hún upp og augu hennar, full af

örvæntingu, horfðu biðjandi á Helgu sem

vissi um leið að hún þekkti konuna.

Í síðustu draumunum var húsið orðið

svo hátt að sást ekki í himininn fyrir því. Á

malbikuðum leikvelli framan við inn gang

inn stóðu börnin hreyfingarlaus, störðu

upp í einn gluggann og lögðu við hlustir.

Hátt bjölluhljóð rauf þögnina og um leið

var Helga komin inn í húsið, dróst eftir

AUStURBæ jARSKóli | 9

göngunum og upp stigana á efstu hæð. Fyrir utan gluggana svifu

fuglar með hvassa gogga, svo stóra að fuglarnir virtust eiga erfitt

með að halda sér á lofti. Skrækirnir frá þeim runnu saman við

bjölluhljóminn sem glumdi um auða gangana. Helga gekk inn í

stofuna og að dyrunum sem nú stóðu opnar. Myrkrið þar inni var

á hreyfingu vegna ærandi bjölluhljómsins sem streymdi útúr

herberginu en þegar hún greip um dyrakarminn datt allt í

dúnalogn. Konan sem áður hékk á snaganum sat á gólfinu og grét,

axlir hennar hristust og skelfingin sem Helga hafði fundið til áður

vék skyndilega fyrir vorkunn. Hún snerti við konunni og sagði

eitthvað til að hugga hana. Þá leit hún upp, biðjandi á svipinn,

blóðhlaupin augun stóðu langt útúr höfðinu og neðar glitti í

þrútna, fjólubláa tungu sem teygði sig langleiðina niður á höku.

Helga kraup fyrir framan hana, þær féllust í faðma og Helga grét

og hvíslaði einhverju sem hún skildi ekki í eyra konunnar. Eftir

þetta vaknaði hún, tóm í sálinni og full af svo átakanlegri, lamandi

vorkunn að hún átti bágt með að fara framúr.

Í nokkrar vikur eftir þetta dreymdi hana ekkert og fátt bar til

tíðinda þartil dag einn skömmu fyrir jól að þau Einar óku eftir

Barónsstígnum í Reykjavík.

„Þarna er það!“ hrópaði Helga, benti út um gluggann á stóra,

gráa byggingu og sagði hana vera húsið úr draumunum; það

reyndist vera Austurbæjarskóli. Strax um nóttina komu draumarnir

aftur og urðu svo íþyngjandi að Einar stakk upp á að þau heim

sæktu skólann til að sjá hvort hún losnaði ekki þannig úr

„álögunum“, einsog hann kallaði það.

Eitt síðdegið í miðri viku gerðu þau sér ferð í skólann. Einar

laug því til að þau ættu barn sem væri að byrja í skóla næsta vetur

og þau fengu leyfi hjá húsverði til að skoða sig um. Skólastofurnar

voru að mestu tómar en á göngunum voru fáein börn að tygja sig

heim. Helga þagði en var í háttum einsog hún vissi hvert hún

ætlaði og kærastinn elti. Þau gengu upp stigann á aðra hæð og

þaðan rakleitt upp á þriðju. Við enda gangsins var stofa sem Helga

opnaði. Borðum og stólum hafði verið raðað meðfram veggjum

og á þeim héngu vaxlitamyndir af fuglum sem börn höfðu teiknað.

„Það var hérna,“ sagði Helga og Einar gekk til hennar þar sem

hún stóð í gættinni að litlu herbergi inn af stofunni. Herbergið var

tómt fyrir utan myndvarpa, fáeinar möppur og ýmislegt smálegt

sem safnast hafði þangað inn frá kennurunum. Einar spurði hvað

hefði verið þarna en Helga svaraði ekki, gekk inn í mitt herbergið

12 | AUStURBæ jARSKóli

og stóð þar lengi hreyfingarlaus með augun lokuð, kvartaði undan

því að henni væri kalt og byrjaði svo að gráta, hljóðlega en sárt.

Þótt hún vildi hvergi fara hafði Einar fengið nóg, leiddi hana

grátandi útúr byggingunni og sá eftir þessu öllu saman. Í bílnum á

leiðinni heim róaðist Helga en hélt áfram að kvarta undan kulda,

líka eftir að hún hafði verið dúðuð ofan í rúm. Um nóttina var

hún með óráði og læknir sem kvaddur var til greindi hana með

bráðalungnabólgu. Eftir nokkra daga á spítala var hún dáin.

Þegar fáeinir mánuðir voru liðnir frá jarðarförinni gerði Einar sér

ferð í skólann. Hann vissi ekki hvað hann ætlaði sér en tenging

hússins við dauða Helgu var skýr í huga hans, og þótt mesta sorgin

væri að baki hafði hann ekki enn getað sætt sig við þá röð atburða

sem leiddi þau inn í þetta bölvaða hús. Eftir að hafa tíundað sögu

sína í bréfi sem hann sendi skólastjóranum fékkst einn kennaranna

til að hitta Einar og leiða hann um skólann. Þeir fóru aftur í

stofuna, sem er númer 209, og að námsgagnageymslunni inn af

henni. Samkvæmt kennaranum hafði skúringakona hengt sig þar

inni skömmu eftir að hann hóf störf við skólann. Hann sagðist ekki

þekkja öll smáatriði málsins en taldi að konan hefði verið einn af

fyrstu svokölluðu nýbúum Íslands, aðflutt frá einu af lýðveldum