Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
renesansisa da axali dros
socialuri da politikuri Sexedulebebi
Sesavali
nikolo makiavelis msoflmxedveloba
1.1 nikolo makiaveli da misi epoqa.
1.2 n. makiavelis Semoqmedebis ormagi Sefaseba _ radikalizmi.
1.3 fridrix meores `antimakiaveli~.
1.4 b.raselis TqmiT: `renesansma Sva titanebi, rogorebicaa: leonardo, miqelanjelo da
makiaveli~
1.5 `jer cxovreba da Semdeg filosofosoba~.
Tomas hobsis sociologiuri doqtrina
2.1 Tomas hobsi (1588 – 1679) da misi epoqa.
2.2 adamianTa bunebrivi mdgomareoba.
2.3 egoizmi da sikvdilis SiSi, rogorc sazogadoebis amgebi principebi.
2.4 sazogadoebrivi xelSekruleba da saxelmwifo.
jon lokis sociologiuri Sexedulebebi.
3.1 jon loki (1632 –1704) da misi epoqa
3.2 loki adamianTa bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb
3.3 loki saxelmwifos Sesaxeb
3.4 adamianis uflebebi da saxelmwifo
Sarl lui monteskie
4.1 monteskie (1689 - 1755) da misi epoqa.
4.2 monteskie sazogadoebis ganviTarebis kanonebis Sesaxeb.
4.3 monteskie sazogadoebrivi cxovrebis oTxi ZiriTadi kanonis Sesaxeb.
4.4 monteskie geografiuli faqtorebis ganmsazRvreli rolis Sesaxeb.
Jan – Jak rusos socialuri da politikuri Sexedulebebi.
5.1 Jan – Jak ruso (1712 – 1778) da misi epoqa.
2
5.2 Jan – Jak ruso adamianTa zneobisa da xelovnebis ganviTarebis Sesaxeb.
5.3 Jan – Jak ruso adamianTa bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb.
5.4 Jan – Jak ruso sazogadoebrivi xelSekrulebisa da socialuri uTanasworebis Sesaxeb.
6. Tomas robert malTusis Sexedulebebi
XVII – XVIII saukuneebis meqanisturi msoflmxedveloba. ,,socialuri fizika”
7.1 bunebis mecnierebis ganviTareba da socialuri mecnierebis agebis mcdeloba.
7.2 meqanicizmi, rogorc ,,socialuri fizikis” msoflmxedvelobrivi safuZveli.
7.3 sazogadoebrivi xelSekrulebisa da saxelmwifo cnebebi.
7.4 meqanisturi msoflmxedvelobis naklovanebebi.
Sesavali
rogorc ukve davinaxeT sazogadoebrivi cxovrebis movlenaTa mecnieruli
ganmartebis pirvel cdebs jer kidev uZvelesi xanis did filosofosebSi
vxvdebiT. platonsa da aristoteles samarTlianad uwodeben pirvel
sociologebs. aranaklebi gavlena iqonia sociologiuri azris Casaxvaze
epikurem da misma skolam. epikures uaxloesi mowafisa da mimdevris lukreciusis
SromaSi `saganTa bunebisaTvis~ moxazulia adaminTa sazogadoebis ganviTrebis
mTeli sociologiuri Teoria. lukreciusma ganWvrita ideebi, romlebic Semdeg
ganaviTara didi franguli revoluciis epoqaSi kondorsem Tavis traqtatSi
`adamianuri gonebis progresi~. magram qristianuli msoflmxedvelobis aRzevebam
sasikvdilo dartyma miayena sociologiuri azris am pirvel ylortebs.
qristianoba niSnavda providencialuri msoflmxedvelobis batonobas.
providencializmi ewodeba gangebis rwmenas, romelic ganagebs da marTavs
adamianebisa da mTeli xalxebis beds. am TvalsazrisiT - kacobriobis istoria -
esaa umaRles mizanTa samefo, romlebic xorcieldebian RvTaebrivi gangebis
ZaliT. yoveli xalxi Tu eri asrulebs Tavis istoriul misias, romelic mas
daakisra gangebam. am misiis Sesrulebis Semdeg igi iRupeba da adgils uTmobs
sxva `rCeul~ ers. istoriaSi yvelaferi winaswaraa gansazRvruli da
gapirobebuli zemodan. didi adamianebi - RvTaebrivi gangebis mxolod iaraRebia
3
da meti araferi. aseTi msoflmxedvelobis batonobisas, cxadia, rom
sazogadoebrivi cxovrebis bunebrivi kanonebis arsebobis Sesaxeb azris
gamoTqmac ki eretikosobad unda moCvenebodaT.
mxolod renesansis epoqaSi `mecnierebis da xelovnebis~ aRorZinebidan iwyeba
sociologiuri azris gamoRviZeba. genialuri makiavelis SromebSi. Cven gvxvdeba
XVII-is sociologiuri azris umaRlesi miRwevebi, magram adamianuri
sazogadoebis Sesaxeb mecnierebis sistematuri gadmocemis pirvel cdebs Cven
vxvdebiT mxolod XVII-XVIII saukuneebSi. am droidan moyolebuli SeiZleba
davadginoT memkvidreobiToba sociologiuri azrisa da axali mecnierebis
meTodebis ganviTrebaSi.
XVII saukune kacobriobis gonebaSi didi gadatrialebisa da revoluciis epoqa
iyo. galileis, niutonis, keplerisa da sxvaTa aRmoCenamde mZlavri stimuli
misces adamianuri azris ganviTarebas. maTi gavlenis meSveobiT ganmtkicebas
iwyebs bunebis kanonzomierebis Sesaxeb axali cneba da gageba. SuasaukuneebSi Tu
arsebobda kanonzomierebis Sesaxeb azri, maSin es ukanaskneli wmindad
providencialurad iyo gagebuli. sityva kanoni niSnavda brZanebas, mcnebas. axla
ki kanonis qveS - esmiT sxeulTa moZraobis bunebrivi kanonebi, romlebic
SeiZleba gamoxatuli iqnen maTematikuri formulebis saxiT. yovelgvari codnis
idealad maTematika cxaddeba.
dekartes, hobsis, spinozas da sxvaTa filosofiuri sistemebi atareben
bunebismecnieruli msoflmxedvelobis Zlier nakvalevsa da gavlenas. mag.:
dekartes azriT samyaro giganturi meqanizmia, uzarmazari moZravi manqanaa. raTa
SevicnoT es ukanaskneli, saWiroa vipovoT is umartivesi sxeulebi,
romelTaganac igi Semdgaria da gamovTvaloT da davadginoT maTi moZraobis
maTematikuri kanonebi. aseve fiqroben hobsic da sxvebic. am SexedulebebisTvis
damaxasiaTebelia calmxrivoba. `hobsisa da dekartis Secdoma is ki ar iyo -
ambobs foierbaxi - rom isini moZraobas ganixilavdnen rogorc materiis
diferenciis da gansazRvrebis princips. e.i. rogorc TviT nivTTa princips,
aramed is, rom isini aseT mniSvnelobas miaweren moZraobis mxolod erT
gansakuTrebul saxes, mxolod meqanikur moZraobas, moZraobas, romelic SeiZleba
gamoxatul iqnes maTematikurad~ [l. foerbaxi `axali filosofiis istoria~. rC.
naw. t. 4. gv. 92. germ.].
4
am calmxrivobis gamo XVII saukunis mTel filosofiur-mecnierul
msoflmxedvelobas filosofiis istorikosebi axasiaTeben, rogorc meqanisturs.
igi srul istoriul gamarTlebas poulobs XVII saukunis maTematikuri
bunebismecnierebis calmxriv ganviTrebaSi. uwinares yovlisa es exeba
maTematikur fizikasa da astronomias, meores mxriv igi Tavis droisTvis iyo
araCveulebrivad nayofieri da sasikvdilo dartyma agema tradiciul
Sexedulebebs.
XVIII saukunis filosofosebi ar ifarglebodnen mxolod materialuri bunebis
SeswavliT. isini ukve adamianebs ganixilaven, rogorc bunebis giganturi
meqanizmis nawils, romlis sicocxle da saqmianoba imdenadve kanonzomieria,
rogorc mTeli bunebis moZraoba. dekarte da misi mimdevrebi ukve cdiloben
axali mecnierebis - `socialuri fizikis~ Camoyalibebas, romelic materialur
sxeulTa fizikis msgavsad unda iyos maTematikuri, zusti mecniereba adamianTa
sazogadoebaze. swored am epoqaSi Seqmnil traqtatebSi vxvdebiT axali
mecnierebis agebisa da Seqmnis pirvel cdebs. TiToeuli maTganisTvis
damaxasiaTebelia maTematikuri bunebismetyvelebis yvela ZiriTad cnebaTa da
meTodTa gadatana adamianis Sesaxeb mecnierebis sferoSi. fizikosebi rTul
sxeulTa agebulebas xsnidnen umcires da umartives sxeulTa - atomTa
moZraobiT. amave meTods misdevdnen da iyenebdnen sazogadoebaTmcodne
filosofosebi. isini iwyebdnen imisagan, rom cdilobdnen epovaT is socialuri
atomebi, romelTa moZraobidan SesaZlebeli iqneboda sazogadoebrivi cxovrebis
movlenebis mTeli erTobliobis gamoyvana. aseTi socialuri atomis saxiT
Cveulebriv ganixileboda calkeuli adamiani. rogoradac ar unda
gansxvavdebodnen adamianebi erTmaneTisagan, yvela maTganSi SeiZleba vipovoT
zogierTi zogadi da saerTo niSnebi da Tvisebebi, romlebic aucileblobiT
ekuTvnian da axasiaTebs adamianis bunebas. yvela adamianur miswrafebaTa saerTo
da zogadi safuZveli, XVII saukunis sociologTa azriT, TviTSenaxvis grZnobaa.
misgan warmoiSoba vnebebi, romlebic marTaven adamianTa saqmianobas da
yofaqcevas. vnebebi da miswrafebebi iseve axasiaTeben da ganekuTvnebian adamianur
bunebas, rogorc yovelgvar fizikur sxeuls axasiaTebs misi fizikuri Tvisebebi.
5
nikolo makiavelis msoflmxedveloba
1. nikolo makiaveli da misi epoqa.
1.1. n. makiavelis Semoqmedebis ormagi Sefaseba _ radikalizmi.
1.2. fridrix meores `antimakiaveli~.
1.3. b.raselis TqmiT: `renesansma Sva titanebi, rogorebicaa: leonardo,
miqelanjelo da makiaveli~.
1.4. `jer cxovreba da Semdeg filosofosoba~.
2. makiaveli, rogorc renesansis epoqis moazrovne: `makiavelisaTvis mTavaria
saero problemebi da maTi gadawyveta eriskacTa meSveobiT. adamianTa adamianuri
problemebis gadasawyvetad mas ar sWirdeba zeadamianuri Zalebi, miaCnia, rom
adamianma TviTon unda gadawyvitos Tavisi problemebi. es orientacia RmerTis
nacvlad adamianebze misi msoflmxedvelobrivi Ziebis erT-erTi siaxlea, rac mas
swored renesansis moazrovned xdis~.
3. makiaveli rogorc humanisti: `humanizmi marto kacTmoyvareobis gagebiT ar
unda gvesmodes. humanizmia moZRvrebis damaxasiaTebeli, Tu is sociluri
problemebis gadawyvetas adamianebs akisrebs. yovel SemTxvevaSi erTi ram cxadia,
makiavelis mixedviT, adamianuri problemebi adamianebis gziT unda wydebodes,
rac Seexeba keTili Tu boroti saSualebebiT, es ukve exeba saSualebebs da ara
miznebs.
4. makiaveli, rogorc sociologi. misi amosavali
principia adamianebi da adamianuri urTierTobani.
misTvis istoriuli da Tanamedrove sazogadoebac
adamianTa socialuri interesebis mixedviT,
jgufebad, fenebad Tu wodebebad dayofil
erTeulTagan Sedgeba. yvela iman, vinc eswrafvis
adamianTa sazogadoebis marTvas, Tanac ise, rom es
mmarTveloba myari iyos, angariSi unda gauwios maT
interesebs, midrekilebebs da swrafvas. interesebi
exeba adamianTa sakuTrebas da socialur
mdgomareobas. mesame wodeba sakuTrebiT interesebs
Rirsebaze maRla ayenebs.
_ visac surs adamianTa samyaroSi Tavisi interesebi da miznebi ganaxorcielos,
man unda SeZlos sxvisi interesebisa da miznebis gaTvaliswineba. winaaRmdeg
SemTxvevaSi is gaxdeba zizRisa da siZulvilis sagani da Tavisi moRvaweobis
gzaze yvela gzas moiWris.
_ mTavris amocanad makiaveli saxavs, rom siyvaruls Tu ver uzrunvelyofs,
qveSevrdomebs SiSi mainc hqondeT misi, da ara siZulvili, xolo amis
6
uzrunvelyofa SeuZlia im SemTxvevaSi, Tu qveSevrdomTa interesebs daicavs,
romelTagan upiratesi oria: sicocxle da sakuTreba.
_ mTavars Tu qveSevrdomis sikvdiliT dasja unda da amis sakmao samxili aqvs,
SeuZlia es ganaxorcielos, magram Tavi unda Seikavos `sxvisi qonebis
xelyofisagan, vinaidan adamianebi ufro advilad urigdebian mamis sikvdils,
vidre samkvidros moSlas~.
_ adamianTa interesebi rom gansazRvravs maT urTierTobebs da maTSi garkveva
mniSvnelovani amocanaa, amis gacnobierebasTan erTad makiaveli imasac miuTiTebs,
rom interesebis mixedviT adamianTa urTierTobebis agebis saSualebanic
adamianTa xelSia da adamianTa urTierTobebis mowesrigebisaTvis sxva raime
Zala araa saWiro, garda sakuTriv adamianis gonebrivi unarisa, romlis
daxmarebiTac igi SeZlebs swvdes mis gverdiT myofTa interesebs,
moTxovnilebebs, miswrafebebs.
_ adamianebi ki gonebrivi unaris sxvadasxva dones floben. am doneTa
Sesabamisad SeiZleba isini sam jgufad davyoT: `zogs yvelaferi TavisiT esmis,
sxvebi mxolod axsna-ganmartebis Sedegad axerxeben gagebas, danarCenni ki verc
TavisiT da verc sxvebis axsna-ganmartebis meSveobiT veras xvdebian. pirvelni
uwarCinebulesni arian, meoreni warCinebulni, mesameni _ fuWni~.
5. socialur yofierebaSi aucileblobisa da Tavisufal nebisyofas Soris
mimarTebis sakiTxi. bediswera da Tavisufali neba. is arc voluntaristia da
arc fatalisti. Tavisufal nebasTan erTad aucileblobasac aRiarebs, Tumca igi
arc gangebiseulia, arc bedisweriseulia da arc fortunaseulia, amdenad igi
ufro bunebrivi kanonzomierebis saxisaa, romlis Semecnebul adamians SeuZlia,
da romelic adamianis moqmedebaSi garkveul tendenciebs gansazRvravs, magram
ara mTlianad moqmedebas.
_ adamianebi, romlebmac TavianTi samflobeloebi dakarges, bedisweras ki ar
unda adanaSaulebdnen, aramed TavianTsave uniaTobas, uunarobas _ movlenebi
waremarTad imgvarad, rom ganeWvritaT, ra dasWirdebodaT uaxloes momavalSi,
roca viTareba Seicvleboda. maTTvis damaxasiaTebeli aRmoCnda uzrunveloba
momavlis mimarT _ `vis axsovs qariSxali myudro amindSi~.
_ adamianur moqmedebebSi `me mzad var, WeSmaritebad vaRiaro imis SesaZlebloba,
rom bediswera ganapirobebs Cveni moqmedebebis naxevars, xolo meore naxevars,
mTlianad Tu ara, odnav naklebs mainc, Cvenve gvandobs~.
_ bedisweras igi amsgavsebs boboqar mdinares, romelic kalapotidan gadasuli
yvelafers walekavs. am Zalis moTokva SeiZleba winaswar zomebis miRebiT,
jebirebis gaSenebiT, arxebis gaWriT, e.i. adamians SeuZlia moTokos aucilebloba
7
da dauqvemdebaros Tavis interesebs am aucileblobis ganmsazRvreli kanonebis
codnis safuZvelze.
_ mkiaveli gvaswavlis bedisweris mimarT SiSi da sifrTxile SevcvaloT
gabedulebiT da Tamamad SevutioT mas. mTavaria, rom adamians SeuZlia daZlios
da moaTvinieros bediswera da amaSi misi aqtiurobaa ganmsazRvreli.
aucileblobas (bedisweras) unda SevutioT da Cveni moqmedebebiT movTokoT; amiT
sapirispiro Sedegebs mogvcems, vidre mWermetyvelebiTi poziciis dakavebisas.
_ makiavelis mtkicebiT, `umjobesia Tamami iyo, vidre frTxili da windaxeduli,
radganac bediswera qalia, da mis mosaTviniereblad ar unda iSurebde
mujlugunebsa da wixlebs: vinc ar iSurebs, ufro advilad iurvebs mas, vidre
frTxili da mokrZalebuli kaci. amitom bediswera, qalisa ar iyos, yovelTvis
siWabukes amjobinebs, radganac siWabuke ufro Tamamia, dauridali. da ufro
Tavdajerebulad brZaneblobs~.
¬ ar kmara, marto aucilebloba gqondes Semecnebuli, saWiroa gansazRvro, Seni
moqmedeba ramdenad Seesabameba droisa da epoqis moTxovnilebas. ori adamianidan
erTi Tu angariSs uwevs drois moTxovnebs da meore ara, makiavelis mtkicebiT,
pirveli miaRwevs dasaxul mizans, meore ki ganwirulia warumateblobisaTvis.
`bednieria is, visi moqmedebac drois Taviseburebas eTanxmeba da esadageba, da
zustad aseve ubeduria is, visi moqmedebac dros ar Seesabameba~.
6. konfliqtis sociologiis sawyisebi makiavelTan.
_ makiaveli icnobs koleqtiur interesebs, romlebic ganapirobeben adamianTa
erTi jgufis meoresTan dapirispirebas da miaCnia, rom aseTi dapirispirebis
arenaa mTeli socialuri istoria. es aris mdidfrebisa da Raribebis,
keTilSobilTa da plebeebis, didebulebisa da xalxis, mTavrobida masebis
dapirispireba. es aris or sapirispiro polusze moTavsebul socialur jgufTa
brZola _ erTis mxriv qonebis, prestiJis, mdgomareobis, Zalauflebis mqoneTa
brZola maT SesanarCuneblad, meores mxriv qonebas, prestiJs, mdgomareobas da
Zalauflebas moklebulTa brZola maT mosapoveblad.
_ makiavelis azriT, sazogadoebaSi interesebisa da Rirebulebebis mixedviT
gaTiSva iwvevs socialur jgufebs Soris konfliqts, rac socialuri cxovrebis
nakli ki araa, aramed dadebiTi momentia, radgan konfliqtisa da dapirispirebis
gareSe araa moZraoba, xolo sazogadoeba iseTi yofierebaa, romelic mudmiv
moZraobaSi imyofeba. es moZraoba SeiZleba iyos aRmavali da daRmavali, magram
mTavari isaa, rom mis gareSe ar arsebobs sazogadoebrivicxovreba. moZraobis
erTaderTi wyaro ki konfliqtia, amitom igi dadebiT rols TamaSobs
sazogadoebriv cxovrebaSi. sazogadoebaSi gawonasworebuli mdgomareoba
arsebobs, magram is momentaluria, konfliqti ki maradiuli.
8
_ konfliqtis mowinaaRmdegeni `ar iTvaliswineben imas, rom yovel respublikaSi
aris ori gansxvavebuli guneba-ganwyoba _ saxalxo da aznaurTa da rom yvela
kanoni miRebuli Tavisuflebis saxeliT warmoiSva xalxisa da grandebis
uTanxmoebebidan... yvela, vinc dawvrilebiT gamoikvlevs romis amboxTa Sedegebs,
aRmoaCens, rom maTgan gamomdinareobs ara gandevna an Zaladoba, romelTac ziani
moaqvT saerTod keTildReobisaTvis, aramed dgindeba kanonebi, romelnic
amtkiceben sazogadoebriv Tavisuflebas~.
_ makiaveli svams socialuri mecnierebis fundamentur kiTxvas: im umaRles
Rirebulebas, rasac Tavisufleba warmoadgens da risTvisac warmoebs brZola
sazogadoebaSi, vin ufro kargad icavs da inaxavs _ didebulebi Tu xalxi?
_ saqme isaa, rom didebulebs aqvT Tavisufleba, xalxi ki ibrZvis Tavisuflebis
mopovebisaTvis. amis gamo es ori socialuri jgufi upirispirdeba erTmaneTs. vis
ufro meti mizezi aqvs amboxebisa, imas, vinc Tavisuflebas flobs da cdilobs
mis SenarCunebas, Tu imas, vinc Tavisuflebas moklebulia da cdilobs mis
mopovebas. anu, vis unda daekisros Tavisuflebis dacva _ didebulebs, Tu xalxs?
_ upiratesoba unda mieniWos didebulebs, radgan sadac maT hqondaT
Tavisuflebis dacva mindobili, Tavisufleba ufro didxans arsebobda, vidre
sadac mas xalxi, anu plebsi icavda. im adamianebs ufro unda vandoT
Tavisuflebis dacva, vinc naklebad eswrafvis mis dauflebas.
_ didebulebisa da xalxis dapirispireba da brZola gamowveulia imiT, rom
rodesac erTsa da imave Rirebulebaze arian orientirebuli, maSinac ki, mas
sxvadasxva mizniT udgebian. xalxis mdidari nawili, privilegirebulni
TavisuflebisaTvis ibrZvian, raTa uzrunvelyon TavianTi batonoba, danarCenebi,
e.i. xalxis didi umravlesoba TavisuflebisTvis ibrZvis, raTa uzrunvelyos
Tavisi uSiSroeba. `xalxis mciredi nawili Tavisuflebas isurvebs, raTa
ibatonos, xolo danarCeni, isini ki didi umravlesobaa, eswrafvian Tavisuflebas
TavianTi uSiSroebisaTvis~.
7. makiaveli sazogadoebrivi azris mniSvnelobis Sesaxeb: mTavari da xalxi.
`garwmunebT, rom xalxi ufro myaria da gacilebiT metad gansjadi yovelgvar
mTavarze~. aq aris gamoTqmuli sazogadoebrivi azris mniSvneloba. imaTTvis, vinc
xalxs brbosTan aigivebda, sazogadoebrivi azri Rirebulebas moklebuli iyo,
radgan saerTod uaryofdnen brbos azrovnebis unars, an kidev misgan seriozul
rames ar moelodnen. amitom sazogadoebrivi azris mniSvneloba gaigivebuli iyo
brbos mniSvnelobasTan, e.i. nulis toli iyo. makiaveli ki erTmaneTisagan
ganasxvavebs xalxs da brbos da gabedulad amtkicebs, rom sakmao safuZveli
arsebobs gavrcelebuli SexedulebisaTvis, romlis mixedviTac `xalxis xmas
udareben RvTis xmas~ (,,xma erisa – xma RvTisa.” _ “Vox Populi Vox Dei est”.
9
_ sazogadoebrivi azri ganWvrets movlenaTa momaval msvlelobas da SeuZlia
darwmunebiT imsjelos xdomilebaTa Tanamedrove viTarebaze.
_ xalxis, sazogadoebis azri ufro maRla dgas mTavris azrze da masTan
SedarebiT sworicaa.
_ movlenaTa msvlelobis `winaswar xedvaSi sazogadoebrivi azri aRwevs iseT
gasaocar Sedegebs, rom geCveneba, TiTqos raRac saidumlo unariT xalxi cxadad
winaswar grZnobs, ra aRmoCndeba misTvis sikeTe da ra boroteba~.
_ xalxi Tu iSviaTad uSvebs Secdomas, maSin mTavari ufro did Secdomas uSvebs.
_ xalxi mTavarze ufro karg arCevans akeTebs, imdenad, rom xalxs verafriT
daiyolieb, sazogadoebrivi dideba miagos uRirss da gaxrwnili qcevis adamians.
_ xalxi ufro principulia, vidre mTavari.
_ xalxi, marTalia, zogjer uwesrigobebis wyaroa, magram Tu SevadarebT xalxis
mier Cadenil uwesrigobebs mTavrebidan momdinaresTan, aseve xalxis diad
saqmeebs, mTavarTa diad saqmeebTan, aRmoCndeba, rom `xalxi didi upiratesobis
mqonea mTavarTan SedarebiT siqvelesa da didebaSic~.
- marTalia, mTavrebs garkveuli upiratesobani aqvT axali wyaroebis dadgenasa
da kanonebis daweraSi, magram, samagierod xalxs upiratesoba aqvT axali wyobis
arsebobis SenarCunebaSi.
_ mTavarTan SedarebiT, xalxi keTil saqmeebSic upiratesobis mqonea. amave dros,
xalxi ufro naklebad seriozul Secdomas uSvebs, vidre mTavari.
_ xalxis Secdoma sityviT, darwmunebiTac gasworebadia, maSin, rodesac mtavris
Secdomis gasworebas `qirurgiuli Careva~ sWirdeba. aqedan gamomdinare, xalxis
daavadeba gacilebiT ufro advilad gankurnebadia, vidre mTavrisa.
_ xalxis sisastike mimarTulia imaT winaaRmdeg, vinc saerTo sikeTeze aRmarTavs
maxvils. mTavris sisastike ki mimarTulia misi piradi sikeTis damrRvevTa
winaaRmdeg.
_ roca xalxi aRvirs gadaigdebs da aRzevdeba, saSiSia ara is sigiJe, romelsac
im momentSi sCadis, aramed momavali mosalodneli Sedegi, tiraniis saxiT. cudi
mTavris SemTxvevaSi ki piriqiTaa. awmyoSia saSiSi mis mier Cadenili sigiJis
boroteba da mxolod momavalze amyareben imeds, radgan tiranis cudma qcevam
SeiZleba aRadginos Tavisufleba imiT, rom xalxi aujanydeba.
_ makiaveli gmobs brbos, romelsac gonieri moqmedebis unari ara aqvs da
romlis Zala simravleSia. rogorc ki aimravle daiSleba, brbo kargavs unars da
ar moimoqmedebs imas, rasac brbod yofnis momentSi Caidenda. brbos ar aqvs
10
SiSis unari maSin, rodesac TiToeuli ganmxoloebulad darCenili brbos wevri
SiSis faqtors emorCileba da moklebulia gambedaobas.
8. makiaveli RirebulebiTi orientaciebis cvlis raobis Sesaxeb.
platonis Semdeg mxolod makiavelma miaqcia yuradReba im viTarebas, rom
RirebulebiTi orientaciebis konfliqts da cvlas iwvevs, ara mxolod
socialur-politikuri, aramed, asakobrivi faqtorebic. igi kargad xedavs, rom
warsuli Tu Tanamedrove movlenebis obieqturi aRqmisas, aseve aucilebelia
subieqtis ganwyoba, misi mzaoba, sinamdvile aRiqvas ise, rogorc is aris, an
kidev sinamdvilis aRebaSi Seqondes adamianuri momentebi, iqneba es misi asaki, Tu
mdgomareoba.
_ adamianebi erTsa da imave sinamdviles sxvadasxva situaciaSi sxvadasxvagvarad
aRiqvamen. es gamowveulia imiTac, rom maTi RirebulebiTi orientaciebi asakTan
erTad icvlebian. is, rac erT asakSi mis aRtacebas da moeonebas imsaxurebs, sxva
asakSi saerTod araa misTvis mniSvnelobis mqone. ratom xdeba, rom adamianis
sicocxlis sxvadasxva asakis SefasebaSi gansxvavebuli Tvalsazrisebia _
`TiTqos moxucebi ar unda cdebodnen TavianTi siymawvilisa da xangrZlivobis
drois SefasebaSi, radgan erTic da meorec maTTvis erTnairad kargadaa
cnobili, isini xom am dros sakuTari TvaliT aRiqvamen. es samarTliani iqneboda
maSin, Tu adamianebs cxovrebis yvela asakSi eqnebodaT iseTive msjelobani da
survilebi, midrekilebebi da azrebi, rogorc hqondaT ymawvilkacobaSi. roca
adamianebi berdebian Zala akldebaT, magram ematebaT Wkua da goniereba, amitom
aucileblad yvelafers, rac maT ymawvilkacobaSi eCvenebodaT asatanadac da
kargadac ki, moxucebulobaSi aRiqvamen cudad da aRmaSfoTeblad. imis nacvlad,
rom amas abralebdnen sakuTar gansjas, isini adanaSauleben epoqas~.
9. politika da morali (zneoba). makiavelizmis arsi.
_ mTavari sxvas unda ambobdes da sxvas unda akeTebdes. `yoveli mTavari unda
cdilobdes, gulmowyale da ara sastiki kacis saxeli moixveWos, magram uTavod
ar unda iyenebdes gulmowyalebas. Cezare borjias sastik kacad Tvlidnen, magram
swored am Tavisi sisastikis wyalobiT daamyara wesrigi. amitom mTavari arafrad
ar unda agdebdes gmobas sisastikis gamo, Tuki amis wyalobiT axerxebs imas, rom
ganxeTqilebisa da gandgomis saSualeba mouspos Tavis qveSevrdomebs~.
_ mTavris mimarT qveSevrdomebs SeiZleba ori grZnoba hqondeT _ siyvaruli da
SiSi. pirveli siqveleze iqneba agebuli, meore _ sisastikeze. makiaveli
rekomendacias aZlevs SiSs, e.i. sisastikes: `ra jobs, uyvarde Tu eSinodeT Seni?
razedac upasuxeben, rom sasurvelia erTic da meorec, magram radgan orives
SeTavseba Znelia, amitom, Tuku iZulebuli iqnebi erTerTze uari Tqva,
gacilebiT gijobs, SiSs unergavde xalxs da ara siyvaruls~.
11
_ ra iwvevs SiSs adamianebSi da rogor SeiZleba misi danergva? SiSis wyaro ar
aris movaleoba, mas mxolod siyvaruli emyareba, SiSis wyaro sasjelia, amitom
makiaveli amarTlebs qveSevrdomTa mimarT sisastikes... oRond sisastike unda
iyos erTjeradi da wuTieri da ara dasawyisSi nawilobrivi da Semdeg ki
mzardi~.
_ sisastike erTobaSi da erTjeradi unda iyos, raTa xalxs gons mosvlis
saSualeba ar mieces da amrigad, nakleb mtkivneulad ganicados igi.
qvelmoqmedeba ki nel-nela, wveT-wveTobiT unda gamoavlino, raTa xalxma ukeT
SeZlos misi Secnoba~.
_ makiavelizmis arsi vlindeba imaSic, rom misTvis politikaSi ganmsazRvrelia
ara patiosneba, aramed cnobiereba. moRvaweobaSi kanonis nacvlad Zalaze
damyareba, uzneoba, gautanloba, daundobloba, sisuste da Zalis gamoyeneba.
mTavari unda iyos lomiviT Zlieri da melasaviT cbieri. swored am TvisebaTa
erToblioba aris mTavris sibrZnisa da dRegrZelobis wyaroc da maCvenebelic.
amrigad, unda gvaxsovdes, rom arsebobs brZolis ori saxe: erTia brZola
kanonebis, xolo meore _ Zalis meSveobiT. pirveli niSneulia adamianebisaTvis,
meore ki cxovelebisaTvis. magram raki pirveli xSirad arasakmarisia,
Zalauneburad unda mivmarToT xolme meores. amitom mTavrisTvis aucilebelia
Tanabari warmatebiT ibrZodes rogorc mxeci da rogorc kaci.
_ swored amnairi, Tumca SefarviT gamoTqmuli SegonebiT mimarTavdnen mTavrebs
Zveli mwerlebi, romlebic aRniSnavdnen, rom aqilevss da Zveli drois bevr sxva
mTavarsac aRsazrdelad abarebdnen kentavr qirions, raTa misi meTvalyureobiT
davaJkacebuliyvnen. am naxevrad mxecisa da naxevrad kacis zedamxedvelobas
iTvisebdes da isisxlxorcebdes orives bunebas, da rom erTi meores gareSe
udReuria.
_ amrigad, Tu mTavari iZulebuli iqneba, ibrZodes rogorc mxeci, cxovelTa
mTeli simravlidan lomsa da melas unda irCevdes, vinaidan loms ar SeuZlia
Tavi daicvas gvelisgan, melas _ mglebisgan. maSasadame, mela unda iyo, rom
SeniSno gveli, da lomi, rom daifrino mglebi. imas, vinc mxolod lomobas
iCemebs, bevri ram ar esmis.
_ amitom keTilgonieri mTavari SeuZlebelia Tavisi aRqmis erTguli iyos, Tuki
es erTguleba saziano aRmoCndeba misTvis, an Tu aRar arsebobs mizezebi,
romlebmac es aRqma daadebines. yvela kaci rom kargi da keTili iyos, amnairi
qceva ukeTuri iqneboda, magram raki isini borotni arian da gamudmebiT arRveven
imas, rac aRiqves, Sen ratomRa unda uerTgulo Sens aRqmas maT mimarT? mTavars
arasdros ar gamoeleva imis kanonieri mizezi, rom gaamarTlos Tavisi orpiroba.
12
10. makiaveli miznisa da saSualebebis Tanafardobis Sesaxeb politikaSi.
_ makiavelis azriT, mizani unda iyos keTilSobili, raTa politikosis qmedeba
CaiTvalos mosawonad. politikosis keTilSobileba SeiZleba davinaxoT imaSi,
rom is cdilobs, Tavis saxelmwifos, Tu ers moupovos damoukidebloba. es
upirvelesi mizania. Semdeg uzrunvelyos damoukidebeli saxelmwifos uSiSroeba,
anu SeeZlos Sinaur da gareul mtrebTan angariSis gasworeba. da bolos
mTavarma unda SezRudos sakuTari xelisufleba, winaaRmdeg SemTxvevaSi igi
gadaizrdeba tiraniaSi. man unda daamyaros konstituciuri mmarTveloba,
SeazRudvinos Tavisi uflebebi, es gansazRvrulia politikosis keTilSobil
mizanTa Soris.
_ rogori unda iyos am misanTa ganxoprcielebis saSualebebi? iseTi, rogoric
uzrunvelyofs warmatebas mizanTa ganxorcielebis gzaze. es ki gamoricxulia
qvelmoqmedebiT, humanizmiT, sikeTis qadagebiT. homepaTiuri meTodi sazogadoebas
ar gamoadgeba. demokratia da Tavisufleba ar damyardeba demokratiuli
meTodebiT. maTi miRweva mxolod ZaliT SeiZleba.
_ samedicino enaze rom vTqvaT, saWiroa aleopaTia, e.i. miznis sawinaaRmdego
saSualebebis gamoyeneba. respublikis damkvidrebisaTvis diqtatura, humanuri
miznebis miRwevas arahumanuri saSualebebi sWirdeba. es saSualebani ar unda
eqvemdebarebodes moralur, religiur, Tu sxva saxis SezRudvebs. adamianobis
TvalsazrisiT yvelaze sastiki da yvelaze warmoudgenelic unda iqnes
gamoyenebuli, radgan keTilSobil mizans emsaxureba.
_ makiaveli yovelgvar saSualebas miiCnevs dasaSvebad, Tu es saSualebebi keTil
mizans emsaxureba da TviTon ar iqcevian miznebad. boroteba, rogorc saSualeba
dasaSvebia, magram boroteba, rogorc mizani gamoricxulia.
_ dasagmobia is, vinc mkacria imisaTvis, rom gaafuWos da ara is, vinc aseTia
gamosworebis mizniT~. swored aqedan momdinareobs is lapitaruli fraza,
romlis Sinaarsic gamoTqva makiavelim da romlis forma Semdgom Camoyalibda
makiavelis principis saxeliT _ `mizani amarTlebs saSualebas~.
_ SeiZleba mizani keTilSobili iyos, magrom Tu am mimarTulebiT moqmedebam
Sedegi ver gamoiRo, gamiva, rom amaod Seewira msxverpli mizans. amitom
saSualebebis saxiT adamianis araadamianur mxecur moqmedebas amarTlebs ara
marto mizani, aramed is Sedegebic, rac mas moyveba. mxecoba adamianis
dasadanaSauleblad sakmarisia, magram yuradReba unda mieqces Sedegs, rac moyva
am mxecobas da Tu Sedegi dadebiTia, mxecoba gamarTlebulia. adamians
`adanaSaulebs Cadenili saqme, amarTlebs Sedegi~. es aris logikuri gagrZeleba
debulebisa: mizani amarTlebs saSualebas.
13
makiaveli amarTlebs sisastikes da mxecur qmedebas ara Tavis Tavad, aramed
mxolod im SemTxvevaSi, Tu es xdeba amaRlebuli miznis msaxurebisaTvis.
Cadenili danaSauli gamarTlebadia, Tu Sedegi keTilia.
_ arcerTi keTilgonieri adamiani ar usayvedurebs mTavars, Tu samefos
mowesrigebis, an respublikis Seqmnis mizniT, is mimarTavs raime gansakuTrebul
zomebs. ras izamT. mas daadanaSaulebs Cadenili, gaamarTlebs Sedegi. da Tu
Sedegi aRmoCndeba keTili, is yovelTvis gamarTlebuli iqneba, radgan unda
gaikicxos is, vinc mkacrobs gafuWebis mizniT da ara is, vinc mkacria, raTa
gaasworos ...~.
Tomas hobsis socialuri doqtrina
1. Tomas hobsi da misi epoqa. daibada 1588w da
gardaicavala 1679w. inglisis revolucia da
hobsis msoflmxedveloba. brZola inglisis
burJuaziasa da samefo xelisuflebas Soris, aseve
religiuri brZola rogorc hobsis socialuri
doqtrinis SemuSavebis erT-erTi mniSvnelovani
socialur-politikuri faqtori.
2. Tomas hobsi rogorc pirveli moazrovne,
romelmac bunebrivi samarTlis safuZvelze
ganaviTara sazogadoebis Sesaxeb sistemuri
moZRvreba da bolomde miiyvana meqanicizmis
principebis gavrceleba sazogadoebaze, moabruna
azrovneba adamianze da azrovnebis centrSi
daayena ara mxolod moazre, aramed aqtiurad
moqmedi, mosaqme adamiani. hobsis moZRvrebis
anTropocentristuli xasiaTi. misi ZiriTadi Sromebia: `moqalaqis Sesaxeb~, da
`leviaTani, anu adamianis, saxelmwifos, qristianuli saxelmwifosa da bneleTis
saxelmwifos Sesaxeb~.
3. hobsis meqnistur materialisturi filosofiis ZiriTadi struqturuli
elementebi: 1. nawili _ fizika, romelic Tavis TavSi moicavs: logikas, pirvel
filosofias anu yofierebis Teorias, sivrcul ganzomilebas, ciur sxeulTa da
varskvlavTa moZraobis Teorias, grZnobaTa daxasiaTebas da sxeulis Sesaxeb
moZRvrebas. II nawili ganixilavs: adamianis bunebas, moqalaqis raobas da
xelovnur sxeuls _ saxelmwifos. hobsis filosofia esaa moZRvreba bunebriv da
xelovnur sxeulebze, anu bunebrivi filosofia da samoqalaqo filosofia,
romelic Tavis TavSi aerTianebs eTikasa da politikas.
14
4. hobsi rogorc adamiani sazogadoebrivi arsebis aristoteliseuli gagebis
mowinaaRmdege da uarmyofeli. adamianis arsebaSi arsebuli gaerTianebisaken
miswrafeba ar niSnavs amave dros gaerTianebis unaris qonas. codna da goneba
rogorc adamianTa gaerTianebis safuZveli. pativiscema da sargebeli rogorc
adamianTa gaerTianebis warmarTveli miznebi. egoizmi rogorc adamianuri
saqmianobisa da moRvaweobis umTavresi stimuli.
5. fizikur da gonebriv unarTa Tanasworoba rogorc adamianTa Soris
urTierTgautanlobisa da SiSis safuZveli. adamianTa bunebrivi mdgomareoba
rogorc omi yvelasi yvelas winaaRmdeg~. `bunebrivi samarTali~, rogorc
bunebriv mdgomareobaSi moqmedi samarTlebrivi wesebi, romelic adamians aZlevs
uflebas, `akeTos yvelaferi, rac surs da vis winaaRmdegac surs~. bunebrivi
samarTali ver uzrunvelyofs adamianTa uSiSroebas garantiebiT.
6. adamianis grZnoba da goneba rogorc samoqalaqo sazogadoebaze gadasvlis
safuZveli. bunebrivi samarTali da bunebrivi kanoni. bunebrivi kanoni rogorc
amkrZalavi, romlis Tanaxmadac adamians ekrZaleba gaakeTos is rac damRupvelia
misi cxovrebisaTvis an arTmevs misi SenarCunebis saSualebas. bunebiTi
samarTali raimes keTeba _ arkeTebis Tavisufleba, bunebrivi kanoni ki rogorc
movaleoba. bunebrivi kanoni rogorc gonebis miTiTeba da daniSnuleba da ara
adamianTa SeTanxmebis Sedegi.
7. hobsi oci bunebrivi kanonis arsisa da daniSnulebis Sesaxeb. ZiriTadi
kanonebi gvauwyebs: `unda veZeboT mSvidoba yvelgan sadac SesaZlebelia misi
miRweva, Tu es ar SeiZleba, maSin unda veZeboT saSualebebi omisaTvis~. _
`yvelaferze uflebis SenarCuneba SeuZlebelia, aucilebelia an sxvebs gadavceT
zogierTi ufleba an saerTod uari vTqvaT masze. raxan adamiani bunebrivad
miiswrafvis mSvidobisaken amitom igi unda dakmayofildes Tavisuflebis im
xarisxiT ra xarisxiTac amas sxvebis mimarT uSvebs.
8. xom ar aris aq winaaRmdegoba? Tu bunebrivi kanoni gonebis brZaneba da
miTiTebaa imis Sesaxeb Tu risgan unda Seikavon adamianebma Tavi sicocxlis
SesanarCuneblad, maSin saidan warmoiSveba `omi yvelasi yvelas winaaRmdeg~.
winaaRmdegoba ar aris Tu kargad gaviTvaliswinebT imas, rom 1. marTalia
adamiani egoistia, magram is boroti ar aris. marTalia is moiTxovs pirvel
rigSi misi interesebis dakmayofilebas, magram maT sxva miswrafebebic aqvT _
esaa miswrafeba aicilos sikvdili da SeinarCunos sicocxle, es ki ubiZgebs
adamianebs mSvidobiani cxovrebisaken. goneba ki karnaxobs gzas, romliTac
mSvidobas da ayvavebas ewevian. 2. marTalia bunebrivi kanonebi SeiZleba
wvdomili da formulirebuli iqnas adamianTa mier bunebriv mdgomareobaSi,
magram maTi dacva SesaZlebelia mxolod samoqalaqo sazogadoebis an
saxelmwifos ZalisxmeviT. sxva SemTxvevaSi am kanonebis moTxovnaTa aRsruleba
keTil ocnebad darCeba.
9. adamians unda mieces adamianuri pirovnebis usafrTxoebis garantia. Torem
is yovel azrs dakargavs. uflebaTa urTierTze gadatana adamianebis mier xdeba
15
xelSekrulebis gziT. ori an mravali adamianis moqmedebas, romlis meSveobiTac
erTmaneTze gadaaqvT Tavisi uflebebi. xelSekruleba ewodeba. samomavlo
xelSekruleba _ SeTanxmebaa, romelsac adamianebi an SiSiT an nebayoflobiT
icaven. pirvel adgilzea adamianTa nebayoflobiTi SeTanxmeba saxelmwifos
Seqmnis mizniT.
10. egoizmi da sikvdilis SiSi, rogorc adamianuri bunebis ori yvelaze
naTeli da namdvili miswrafeba, romelic saxelmwifos warmoSobas edeba
safuZvlad. marTalia adamianebi Tanxmdebian usafrTxoebis mizniT, magram
usafrTxoebis garanti mxolod saxelmwifo iqneba, iseTi saerTo Zalaufleba,
romelic mraval adamians aerTianebs. imisaTvis, rom adamianebma mSvidobiT
icxovron aucilebelia saxelmwifos _ leviaTanis absoluturi Zalaufleba. es
Zalaufleba warmoiSoba adamianTa nebayoflobiT SeTanxmebis anu
sazogadoebrivi xelSekrulebis Sedegad.
11. saxelmwifos warmoSobis bunebrivi mizezi _ dapyrobaa.
12. hobsi saxelmwifosa da suverenuli Zalauflebis arsis Sesaxeb:
`saxelmwifo aris erTiani piri, romlis moqmedebazec pasuxismgeblad iqca
adamianTa didi jgufi urTierT (SeTanxmebis) xelSekrulebis safuZvelze im
mizniT, rom am pirs SeeZlos yvela maTganis Zalisa da saSualebebis gamoyeneba
ise, rogorc amas saWirod da aucileblad CaTvlis maTive mSvidobisa da saerTo
dacvisaTvis. aq gasaTvaliswinebelia sami momenti:
1. saxelmwifo suverenia, yvela danarCeni ki qveSevrdomi. saxelmwifos
Zalaufleba erTiani da ganuyrelia, igi yvelas nebas erT nebaze daiyvans.
2. adamianebi (qveSevrdomebi) pasuxismgebelia.
3. Zalaufleba ki ar aris pasuxismgebeli.
13. hobsis saxelmwifos warmoSobis xelSekrulebiTi Teoria, rogorc saxalxo
suverenitetis principis gamomricxveli, romelic xalxs acxadebs yovelgvari
Zalauflebis wyarod da saboloo mflobelad. ratom uwodeben hobs saxelmwifo
Zalauflebis apologets:
1. xalxi ar aris suverenobis safuZveli. xalxma xom uari Tqva Tavis
uflebebze suverenis sasargeblod.
2. saxelmwifos yovelgvari dasjis gareSe SeuZlia gaakeTos yvelaferi rac
surs.
3. uzenaesi xelisuflebis ganadgureba SeuZlebelia im adamianTa
gadawyvetilebiT, romelTa SeTanxmebiTac iqna dadebuli.
4. uzenaesi xelisuflebis,Tundac diqtatorulis ar arseboba ufro
damRupvelia, vidre misi arseboba.
5. saxelmwifo aris sakuTrebis dacvis garanti
6. kontroli qveSevrdomTa sulier cxovrebaze, cenzura.
7. Zalauflebis danawileba dauSvebelia.
16
jon lokis politikuri da socialuri
Sexedulebebi
jon lokma (1632-1704) Tavisi socialur-samarTlebrivi da
politikuri moZRvreba gadmosca SromaSi “ori traqtati
saxelmwifo mmarTvelobis Sesaxeb”, romelic daiwera da
gamoqveynda 1690 wels. igi moRvaweobda sakmaod mRelvare
epoqaSi, romelic moculi iyo revoluciebiT da
gadatrialebebiT. 1688 wels rodesac inglisSi moxda
gadatrialeba da mefem iakob II –e stiuartma, romelic
aqamde absolutur politikas atarebda,datova qveyana.
xolo axali mefe vilhelm oraneli daTanxmda
konstituciuri monarqiis damyarebas,lokma daiWira im
sazogadoebrivi jgufis pozicia romelic cdilobda
sazogadoebis marTvasa da xelZRvanelobaSi moepovebina garantirebuli
monawileobis ufleba.rodesac am jgufma Tavis sawadels miaRwia, man uwinares
yovlisa gaakritika revoluciis epoqis radikaluri Sexedulebebi da gaimijna
misgan.man mtkiced uaryo saxelmwifo Zalauflebis absoluturobisa da
SeuzRudvelobis koncefcia.
magram igi mTlianad iziarebda bunebiTi samarTlis, sazogadoebrivi
xelSekrulebis, saxalxo suvereninetis, pirovnebis xelSeuvali uflebebis,
xelisuflebis saxeTa balansirebulobis,tiranis winaaRmdeg saxalxo ajanyebis
kanonierebis Sesaxeb ideebs. magram igi, rasakvirvelia, ubralod ki ar imeorebda
manamde gamoTqmul ideebs, aramed aviTarebda maT, saxes ucvlida, axali
aspeqtebiTa da StrixebiT avsebda maT da sabolood Seqmna mTliani politikur -
samarTlebrivi moZRvreba _ adreuli burJuaziuli liberalizmis doqtrina.
maSin miRebuli Cveulebis Tanaxmad es doqtrina iwyeba saxelwifos warmoSobis
sakiTxis dasmiTa da garkveviT. mkacrad,rom vTqvaT, saxelmwifoebriobis
namdvili genezisi (Casaxva) mTeli misi specifikurobiTa da konkretulobiT
loks uSualod arc ainteresebda. istoriul - faqtologiuri problema (anu
saxelmwifos warmoSoba)mis mier wamoyenebul iqna, rogorc sxva, normatiul -
Teoriuli problemis _ Tu rogori unda iyos saxelmwifos
organizaciuli,eTikuri da iuridiuli safuZvlebi _ gadaWris forma.
lokis azriT, saxelmwifos warmoSobamde adamianebi imyofebian bunebriv
mdgomareobaSi. winasaxelmwifoebriv saerTo sacxovrebelSi ar aris omi “yvelasi
yvelas winaaRmdeg”. individebi Tavisufalni arian, ar arian vinme sxvis nebaze
damokidebulni, ar sWirdebaT araviTari nebarTva ,TviT ganageben sakuTar Tavs
da qonebas. batonobs QQTanasworoba “romlis drosac yoveli Zalaufleba da
yoveli samarTali Tanaziaria, Tanabaria, aravis aravisze meti ar aqvs”. imisTvis
17
raTa bunebriv mdgomareobaSi moqmedi urTierTobis kanonebi da normebi dacul
iyos da realurad SeeZloT adamianebs Soris urTierTobis mowesrigeba,bunebam
TiToeuli adamiani daajildova unariT gansajos kanonis damrRvevi da miuzRos
mas Sesaferisi sasjeli.magram bunebriv mdgomareobaSi ar arsebobs organoebi,
romlebsac SeeZlebodaT pirnaTlad da samarTlianad, miudgomlad da
obieqturad gadaWran adamianebs Soris warmoqmnili dava,ganaxorcielos
bunebrivi kanonebis damRvevTa saTanado dasja da a.S. yovelive es badebs
undoblobis garemos,axdens Cveulebrivi gawonasworebuli cxovrebis
destabilizacias. bunebrivi da xelSeuvali uflebebis, Tanasworobisa da
Tavisuflebis, pirovnebis da sakuTrebis dacvis saTanado doneze
uzrunvelyofis mizniT adamianebi Tanxmdebian Seqmnan politikuri gaerTianeba-
sazogadoeba, daaweson saxelwifo.loki gansakuTrebul aqcents svams Tanxmobaze:
“saxelmwifos yovel mSvidobian warmoqmnasa da dawesebas safuZvlad Tanxmoba-
konsensusi hqonda”.
lokis mixedviT saxelwifo esaa adamianTa erToblioba, romlebic
gaerTianebulni arian maT mierve dadgenili saerTo kanonis egidis qveS, ris
safuZvelzec qmnian iseT sasamarTlo instancias, romelsac ZaluZs maT Soris
arsebuli konfliqtebis mogvareba da damnaSaveTa samarTliani dasja.
koleqtiurobis yvela sxva formisgan (ojaxis, sabatono mflobelobis, sameurneo
erTeulebis) saxelmwifo gansxvavdeba imiT, rom mxolod igi gamoTqvavs da
gamoxatavs politikur Zalauflebas, e.i. uflebas sazogadoebrivi sikeTis
saxeliT Seqmnas sakuTrebis dacvisa da regulirebis kanonebi (sxvadasxva
sanqciebis gamTvaliswinebeli), agreTve imis uflebasac gamoiyenos sazogadoebis
Zala am kanonebis aRsasruleblad da sagareo Tavdasxmebisgan saxelwifos
dasacavad.
saxelmwifo aris is socialuri instituti, romelic ganaxorcielebs da
aRasrulebs sajaro (lokTan - politikur)Zalauflebas, xelisuflebas.
saxelmwifos warmoqmnis safuZvlebs, loki TiToeuli adamianis TanSobil, Tavad
bunebismier mocemul Tvisebebsa da nebaSi xedavs im safuZvels, romlis
mixedviTac maT ufleba aqvT izrunon sakuTar Tavze (plius kacobriobis
danarCen nawilzec) da aRkveTon da dasajon sxvaTa danaSaulebrivi qmedebani.
swored am bunebriv da TanSobil TvisebebSia saZiebeli rogorc sakanonmdeblo
da aRmasrulebeli xelisuflebis,ise sazogadoebaTa wyaro da Tavdapirveli
samarTlis saxeobebi. aq aris im individualizmis naTeli gamovlineba, romelic
praqtikulad yvela liberalur politikur-iuridiul doqtrinas ganmsWvalavs.
qmnian ra nebayoflobiT saxelmwifos da yurs ugdeben gonebis xmas, adamianebi
Zalian zustad (SeiZleba iTqvas Zalian Zunwad) zomaven im
uflebamosilebebs,romelTa gadacemasac isini Semdgom saxelmwifosTvis
apireben.lokTan imaze laparakic zedmetia, rom adamianebi saxelmwifos
18
sasargeblod uars amboben TavianT kuTvnil yvela bunebriv uflebebze,
sakuTrebis, Tavisuflebisa da Tanasworobis uflebebs aravis ar gadascems da
arc aranair viTarebaSi ar uSvebs maT gaucxoebas da gadacemas TviT
saxelmwifosadmisac ki. swored es gausxvisebadi da xelSeuvali Rirebulebi-
aris saxelmwifos xelisuflebisa da moqmedebis saboloo sazRvrebi da
zRudeebi, romelTa gadalaxvac mas ekrZaleba da misi aranairi uflebac ar aqvs.
saxelmwifo mis mier Semqmneli adamianebisagan zustad imden Zalauflebas iRebs,
ramdenic aucilebelia da sakamrisi politikuri gaerTianebis mTavari miznis
misaRwevad.es mizani ki mdgoamreobs imaSi, rom yvelas (TiToeuls) SeeZlos
uzrunvelyos, daicvas da realizeba gaukeTos Tavis samoqalaqo interesebs:
”sicocxles, janmrTelobas, Tavisuflebas” da iseTi materialuri da garegani
dovlaTis flobas, rogorebicaa: fuli, miwa, saxli, saojaxo nivTebi da a.S.
”.yvela CamoTvlil sikeTes, j. lokma, erTi saxeli-sakuTreba uwoda.
im Tezisis formulirebaSi, rom saxelmwifos saqmianobis mizani sakuTrebis
dacva, samoqalaqo interesebis uzrunvelyofa unda iyos, savsebiT sworia,
agreTve davinaxoT lokis mier adamianTa sicocxlis obieqtur pirobebze
saxemwifos damokidebulebis faqtis gacnobiereba. lokma amiT yevalze
realisturad gamoxata saxelmwifos ZiriTadi miznebi da am miznis miRwevis
saSualebebic, romlebic mowodebulia xeli Seuwyos am mTavari miznis
ganxorcielebas: kanoniereba, xelisuflebis danawileba, erisaTvis optimaluri
mmarTvelobis Fforma, Zalauflebis borotad gamoyenebis SemTxvevaSi xalxis
mxridan ajanyebis ufleba da sxva.
kanonsa da kanonierebaze loki did imedebs amyarebda. adamianis mier dadgenil
saerTo da zogad kanonSi da maT mierve aRiarebul da sikeTisa da borotebis
sazomad daSvebul, yvela koliziaTa gadaWris samarTlian saSualebebad
gamoyenebul kanonebSi, igi saxelmwifos makonstruirebel pirvel niSans xedavda.
namdvili azriT, kanoni srulebiTac araa pirveli danawesi Tu daniSnuleba,
romelic samoqalaqo sazogadoebidan an adamianTa mier dadgenili
sakanonmdeblo organodan modis. kanonis tituli aqvs mxolod im aqts, romelic
gonier arsebas uTiTebs da karnaxobs iseT qcevas, romelic misi sakuTari
interesebis Sesatyvisi da sazogado sikeTis msaxuricaa imavdroulad. Tu raime
danawesi, dadgenileba aseT norma-miTiTebebs ar Seicavs, maSin igi ar SeiZleba
kanonad CaiTvalos. garda amisa, lokis mixedviT, kanons aucileblad unda
axasiaTebdes stabiluroba da moqmedebis xangrZlivoba.
xazs usvams ra kanonierebis reJims, loki daJinebiT icavs debulebas:
konkretulad vinc ar unda flobdes uzenaes xelisuflebas saxelwifoSi, man
unda “marTos igi xalxis mier gacxadebuli, maTTvis cnobili da dadgenili
mudmivi kanonebis mixedviT da ara improvizirebuli dadgenilebebis gziT”.
kanonebi mxolod maSin uwyoben xels saxelmwifos “mTavari da didi miznis”
19
miRwevas xels, rodesac maT yvela icnobs da yevla asrulebs da icavs.
saxelmwifoSi absoluturad aravin, aranairi organo ar SeiZleba gamovides misi
kanonebis daqvemdebarebidan. kanoni uzenaesia. amiT loki “samarTlebrivi
saxelmwifos” ideis winamorbedad mogvevlina, romelic XVII-XIX-e saukunis
evropaSiFfarTod gavrcelda.
Kkanonis maRali prestiJi imisgan momdinareobs, rom igi, lokis mixedviT
pirovnebis Tavisuflebis dacvisa da gafarToebis gadamwyveti, ZiriTadi
instrumentia, romelic aseve icavs individs sxva pirebis TviTnebobisa da
despoturi nebisgan. “iq, sadac ar aris kanonebi, arc Tavisuflebaa”.
“.individualuri Tavisuflebis funqcia ar amoiwureba calke aRebuli adamianis
cxovrebaSi pirveladi da upirvelesi mniSvnelobiT, vinaidan igi agreTve kidev
mTliani politikuri organizmis saerTo da zogadi sikeTis ganuyofeli nawilia.
ai ratomaa SeuZlebeli yvelasTvis sikeTis miRweva ise,Tu ar vuzrunvelvyaviT
kanonis saSualebiT TiToeulis Tavisufleba.lokis am ideebma evropuli
politikuri mecniereba politikur-iuridiuli kulturis axal safexurze aiyvana,
riTac stimuli misca am mecnierebis erT-erTi centraluri problebis
(“saxelmwifo-pirovneba”) humanizmis suliskveTebiT damuSavebas.
rogorc sxva politikuri dawesebulebebi da dadgenilebebi, rogorc Tavad
saxlemwifoc, ise pozitiuri kanonebic umravlesobis nebiT da
gadawyvetilebebiT iqmneba. loki gvixsnis, rom romeliRac gaerTianebis, (erTiani,
mTliani) warmonaqmnis yvelas qmedeba miiRweva masSi Semaval pirTa mowonebiTa
da mxardaWeriT. yoveli aseTi warmonaqmni erTi mimarTulebiT unda moZraobdes
da aucilebelia,igi “moZraobdes iqiT sadac mas ezideba iseTi didi Zala,
rogoricaa umravlesobis Tanxmoba”. aqedan daskvna: yoveli adamiani, romelic
Tanaxmaa sxvebTan erTad Seqmnas erTiani politikuri organizmi, erTiani
mTavrobiT,Tavis Tavze iRebs “valdebulebas daemorCilos umravlesobis
gadawyvetilebas da CaTvalos igi saboloo gadawyvetilebad”.
Tavisuflebis reJimis mxardaWera, politikuri gaerTianebis `mTavari da udidesi
miznis` realizacia aucileblad moiTxoven, lokis mixedviT, rom saxelmwifos
sajaro-xelisuflebrivi uflebamosilebani naTlad iyos gamiznuli da
ganawilebuli mis sxvadasxva organoebs Soris, kanonebis miRebis
uflebamosileba (sakanonmdeblo xelisufleba) eZleva mTeli eris mxolod
warmomadgenlobiT dawesebulebas-parlaments. kanonebis cxovrebaSi gatarebis
kompetencia (aRmasrulebeli Zalaufleba) seefereba da ekuTvnis monarqs,
ministrTa kabinets. maT uflebamosilebebs kide ganekuTvneba ucxo
saxelmwifoebTan urTierTobis warmoeba (federaciuli xelisuflebis warmoeba)
amiT mas mxolod imis Tqma unda ki ar surs, rom Zalaufleba aucilebelia
gawonaswordes, aramed xelisuflebis uzurpaciis dauSveblobis, xelisuflebis
despoturi gamoyenebis SesaZleblobis Tavidan acilebis uzrunvelyofis
20
meqanizmebis gamoZebna surs. man Camoayaliba `xelisuflebis calkeuli
nawilebis~ kavSirisa da urTierTqmedebis principebi. sajaro-saxelisuflo
saqmianobis Sesabamisi tipebi mis mier ierarqiulad aRmoCnda ganlagebuli.
pirveli adgili ganekuTvneba sakanonmdeblo xelisuflebas, rogorc qveyanaSi
uzenaes (magram ara absolutur) Zalauflebas. sxva xelisufalni mas unda
daemorCilos. amave dros isini srulebiTac ar warmoadgenen sakanonmdeblo
xelisuflebis masiur damatebans da masze sakmaod aqtiur gavlenas axdenen,
kerZod, aRmasrulebeli xelisufleba.
erTiani saxelmwifoebrivi xelisuflebis calkeuli nawilebis diferenciaciis
ganawilebis principebis, kavSirisa da urTierTdamokidebulebebis Sesaxeb
amgvari warmodgenebi safuZvlad daedo XVII-e saukuneSi warmoqmnil
konstitucionalizmis doqtrinas. yvelaze metad igi ganaviTara Sarl monteskiem,
xolo `ori traqtati saxelmwifo marTvelobis Sesaxeb~ gamosvlidan asi wlis
Semdeg adamianisa da moqalaqis uflebebis deklaracia ganacxadebs:
`sazogadoebas, romelSic ar aris uzrunvelyofili uflebebiT sargebloba da
ar aris gatarebuli xelisuflebis danawileba, ar aqvs konstitucia~.
evropuli politikuri azrisTvis tradiciuli sakiTxi saxelmwifoebrivi formis
Sesaxeb loksac ainteresebda. marTalia igi ar aniWebda raRac gansakuTrebul
upiratesobas mmarTvelobis romelime ukve cnobil formas. mis mier
kategoriulad uaryofilia mxolod absoluturi-monarqiuli wyoba. mis simpatias
imsaxurebs SezRuduli, konstituciuri monarqia. lokisTvis yvelaze
mniSvnelovani iyo is rom saxelmwifos nebismieri forma warmodgeniliyo
sazogadoebrivi xelSekrulebidan da adamianTa nebayoflobiTi Tanxmobidan,
raTa mas hqonoda, `mmarTvelobis saTanado struqtura~, daecva individTa
bunebrivi uflebebi da Tavisuflebebi, ezruna yvelasTvis saerTo sikeTeebze.
loks kargad esmoda, rom ar arsebobs iseTi idealuri saxelmwifoebrivi
formebi, romlebic erTxel da samudamod dazRveulni iqnebodnen tiraniaSi
gadazrdis saSisSroebisagan _ wyobisagan, sadac adgili aqvs `xelisuflebis
ganxorcielebas samarTlis gverdis avliT~. rodesac xelisuflebis organoebi
(sakanonmdeblo, aRmasrulebeli - sul erTia) iwyeben samarTlisa da sazogado
Tanxmobis ignorirebas (ugulvebelyofas), gverds uvlian saxelmwifoSi miRebul
kanonebs, maSin xdeba ara mxolod qveynis normaluri marTvis dezorganizeba da
daucveli rCeba sakuTreba, aramed xdeba Tavad xalxis damoneba da ganadgureba.
xelisuflebis uzurpatorTa miswrafeba aseTi wesiT uzrunvelyon wesrigi,
simSvide da mSvidoba saxelmwifoSi. lokis mier uaryofa imaze miTiTebiT, rom
tiranTa sasurveli simSvide srulebiTac ar aris mSvidoba, isaa Zaladobisa da
Zarcvis yvelaze saSineli mdgomareoba romelic xels mxolod yaCaRebsa da
mCagvrelebs aZlevs.
21
im mmarTvelTa mimarT, romlebic TavianT xalxs despoturad marTaven, xalxs
mxolod erTi SesaZlebloba rCebaT-`SeRaRadon zecas~ da gamoiyenon Zala
`usamarTlo da arakanonieri Zalis~ winaaRmdeg. kanonis mixedviT, xalxs aqvs
ufleba gansajos, aqvs Tu ara mas sakmao safuZveli RmerTsa Tu zecas
SeRaRados da dalocva iTxovos tiranTa winaaRmdeg brZolaSi. lokis azriT
xalxis suvereniteti saboloo jamSi (da es yvelaze ukeT krizisul situaciebSi
Cans) ufro maRalia, vidre maT mier Seqmnili saxelmwifos suverenitetia. Tu
xalxis umravlesobas miCnia, rom saWiroa aRkveTos sazogadoebrivi
xelSekrulebis damrRvev xelisufalTa Tavxedoba, maSin saxalxo ajanyeba,
mizniT daabrunos saxelmwifo Tavisuflebis, kanonis,, sazogado sikeTisken
moZraobis gzaze, savsebiT gamarTlebulia. xalxis ufleba ajanyebaze da
ZaladobiT moZalade xelisuflebis damxobaze ar aris SemTxveviTi ram lokis
doqtrinaSi.
lokma mravali idea da Sexeduleba ganaviTara axali istoriuli
gamocdilebis gaTvaliswinebiT, romelic inglisSi momxdarma revoluciam
moitana. amgvarad, isini gamosadegi gaxda imisTvis, raTa pasuxi gascemoda
momdevno XVIII-e saukunis politikur-samarTlebrivi cxovrebis maRal Teoriul
da praqtikul SekiTxvebs-anu ganmanaTleblobis saukunis da axali drois ori
yvelaze didi burJuaziuli revoluciis: frangulisa da amerikulis mier dasmul
SekiTxvebs.
Sarl _ lui monteskie. sociologiuri Sexedulebebi.
monteskies sociologiuri Sexedulebebi
1. sazogadoebisa da misi kanonebis Sesaxeb.
monteskie Tavidanve cdilobs sazogadoebas miudges
saero poziciebidan, is gadaWriT upirispirdeba
avgustines, romelic istorias ganixilavs, rogorc ori
_ miwieri da sulieri _ sawyisis brZolas. Aaseve
gagdaWriT uaryofs is Toma aqvinelis Sexedulebebs,
romelsac saxelmwifo Zalaufleba ,,RvTiuri nebidan”
gamoyavs da amtkicebs, rom sazogadoebrivi cxovreba,
saboloo jamSi, damokidebulia ,,RvTiur samarTalze”.
Mmonteskie aRiarebs RmerTs, rogorc samyarosaTvis
pirveli biZgis mimcems, amave dros uazrod miaCnia
RvTiuri gansazRvrulobis Zieba socialur movlenebSi.
Mmonteskie acxadebs, rom istoriisadmi Teologiur
22
midgomas pirdapir fatalizmisaken mivyavarT. Tu RmerTi yovelives ganagebs,
adamianebs aRaraferi darCeniaT garda imisa, rom dasxdnen gulxeldakrefili,
iyvnen pasiuri mWvretelni. Mmagram XVIII saukuneSi, gonis sayovelTao duRilis,
burJuaziuli revoluciis mzadebis periodSi, yvelaze zomieri da mSvidi
ganmanaTleblebic ki gadaWriT kicxavdnen adamianebs, romlebic urigdebian
socialur sicrues. ,,kanonTa gonSi” monteskie akritikebs fatalistur
msoflmxedvelobas: ,,moZRvreba bedisweris Sesaxeb, romelic yvelafers marTavs,
mmarTvelsac gadaaqcevs auRelvebel mWvretelad; mas gonia, rom ukve yvelaferi
gakeTebulia da mas saqme aRara aqvs”.
xelmwifis fatalizmze aranakleb saSiSia qveSevdromTa fatalizmi. monteskies
miaCnia, rom ubralo adamians ara aqvs ufleba xeli awios mbrZanebelze, magram
moraluri protestis, ara culiT, aramed kalmiT, Tavisi uflebebisa da
interesebis, legaluri uflebebiT dacvis araTu ufleba aqvs, aramed
valdebulicaa. despotizmTan Serigebuli moqalaqe kargavs moqalaqed wodebis
uflebas, gadaiqceva monad da zizRis Rirsia. mravalwliani ganazrebebis
dasasruls Tavisi mTavari naSromis winasityvaobaSi monteskie wers: ,,me daviwye
adamianebis Seswavla da vnaxe rom maTi kanonebisa da zneobis usasrulo
mravalferovneba araa gamowveuli mxolod maTi fantaziiT. Mme davadgine zogadi
sawyisebi da vnaxe, rom kerZo SenTxvevebi TavisTavd eqvemdebarebian maT, rom
yoveli xalxis istoria, rogorc Sedegi, gamodis maTgan da yoveli kerZo kanoni
dakavSirebulia sxva kanonTan an damokidebulia sxva, ufro zogad kanonze”.
amgvarad, frangi ganmanaTlebeli midis im daskvnamde, rom sazogadoebrivi
cxovreba kanonzomieri procesia, Tanac sazogadoebis kanonebi araa garedan
Tavsmoxveuli, aramed arseboben TviT masSi, rogorc calkeuli socialuri
movlenebis arsi. ,,kanonTa gonSi” Rrma mixvedraa, rom kanonebis obieqtur
safuZvlad miCneulia saganTa bunebidan gamomdinare aucilebeli mimarTebebi.
amave dros, monteskie sxva ganmanaTleblebis msgavsad pirovnebas aniWebs
socialuri demiurgis rols da socialur kanonebs Tvlis kanonmdebelTa
Tavisufali qmedebis produqtad. aq is faqtobrivad erTmaneTSi aurevs kanons,
rogorc samarTlis mecnierebis kategorias im sazogadoebriv kanonebTan,
romlebic ar arian damokidebuli adamianebis nebasa da cnobierebaze; monteskies
naSromebSi mravladaa kanonebis voluntaristuli, subieqtur-idealisturi
gansazRvrebebi. magaliTad, ,,kanonTa gonis” mesame TavSi monteskie amtkicebs, XVI
TavSi, sadac kanoni gaigivebulia kanonmdeblis dadgenilebasTan. yvela
socialuri ubedurebis mizezs monteskie xedavs imaSi, rom ,,kanonmdebelTa
umravlesoba Zalze SezRuduli adamianebi arian, romlebic SemTxveviT moxvdnen
xelmZRvanelTa Soris da iTvaliswineben, mxolod sakuTar Sexedulebebsa da
fantazias”. Uunda iTqvas, rom monteskie xSirad eWvobs sakuTari sexedulebebis
mcdarobas. aseT SemTxvevaSi adamianTa sazogadoeba gveZleva qaosad,
23
urTierTgamomricxav nebaTa Sejaxebebis Sedegad. progresis idea aq
gamoricxulia. Mmecniereba sazogaoebis Sesaxeb aseve SeuZlebeli gaxdeba.
amgvarad, dasva ra sakiTxi sazogadoebis kanonebis obieqturobis Sesaxeb,
monteskiem, rogorc yvela sociologma XIX saukunemde ver SesZlo
Tanmimdevrulad daecva sakuTari pozicia. is mudmiv winaaRmdegobaSia,
socialuri kanonebi masTan xan obieqturia, xan subieqturia, e.i. xelovnurad
iqmneba kanonmdeblebis mier. monteskies subieqtivizmi im droisaTvis
antifeodaluri xasiaTis matarebelia, radgan sakiTxi exeba feodalur
urTierTobebSi Cakargul pirovnebas da mis reabilitacias. Mmas mxedvelobaSi
yavs ara feodali ,,yaCaRi,” an gandegili wmindani. is ufro maRla ayenebs
pirovnebas, romelic qmnis kanonebs sazogadoebrivi progresisaTvis, ganaTlebisa
da kulturisaTvis. Aamitom misTvis kanonzomierebis problema organul
kavSirSia kanonmdebelTa rolis problemasa da im rolis dadgenasTan,
romelsac sazogadoebaSi asrulebs adamianTa morali da moraluri
Sexedulebebi. Mmonteskie amtkicebs, rom adamianTa morals, erTi mxriv
ganapirobebs geografiuli garemo, meore mxriv ki arsebuli politikuri wyoba.
is aq ar icavs monistikur pozicias,Mmagram orive SemTxvevaSi awyobs
winaswargansazRvrulobis religiuri Teoria. saboloo jamSi, adamianTa zneoba,
monteskies azriT, efuZneba adamianis bunebasa da sazogadoebriv garemos.
sazogadoebrivi garemo masTan politikuri wyobisa da gabatonebuli
kanonmdeblobis igiveobrivia.
maSasadame, monteskie amtkicebs, rom zneobriv gansxvavebebs safuZvlad udevs
geografiuli da sazogadoebrivi pirobebi, Tumc is gamoricxavs klasobrivi
gansxvavebis faqtors. Mmisi Tanamedrove sazogadoebis klasobrivi struqturis
ignorireba susti adgilia monteskiesa da burJuaziuli revoluciis sxva
winamorbedTa naazrevSi. Aam mxriv frangi ganmanaTleblebi CamorCebodnen
burJuaziul ekonomistebs, adam smitsa (1723-1790) da davidD rikardos (1772-1823),
romlebic xedaven, magram cdiloben SeniRbon an sulac damalon sazogadoebis
struqturis ekonomikuri safuZvlebi. Ffrangi ganmanaTleblebi aseve CamorCebian
frang istorikosebs _ tieris (1795-1856), minies (1796-1884) da gizos (1787-1874),
romlebic cdilobdnen XVIII saukunis safrangeTis burJuaziuli
revoluciisaTvis SeexedaT klasobrivi brZolis poziciebidan. monteskiesaTvis
klasobrivi brZola aris politikuri principebis brZolis gamovlena. is
upiratesad saubrobs aristokratiis rRvevaze, vidre aristokratiis principze,
akritikebda ufro despotizms, vidre despotizmis ideas. Tumca monteskie ukve
grZnobs, rom ideebisa da principebis Sejaxebebis ukan dgas realuri
sazogadoebrivi Zalebis winaaRmdegoba, icis, rom demokratizmisa da
aristokratizmis principebis gansxvavebisas, demokratiis ukan dgas xalxi, xolo
aristikratiis ukan xalxis dammonebelTa mcire jgufi.
24
sazogadoebis progresuli ganviTareba monteskies sakmaod zedapirulad da
SezRudulad esmis. is cdilobs sazogadoebrivi cxovrebis sawyisebs miudges
istoriulad. is Seecada gaeca pasuxi adamianTa sazogadoebisa da saxelmwifos
aRmocenebis konkretul mizezebze. Aaq is mTlianad moqceulia bunebrivi
samarTlis Teoriis CarCoebSi (spinoza holandiaSi, hobsi da loki inglisSi) da
amtkicebs, rom Tavdapirvel, bunebriv mdgomareobaSi adamianebma ar ician
saxelmwifo da mxolod droTa ganmavlobaSi mividnen misi organizebis
aucileblobis aRiarebamde. amave droes monteskie emxroba bunebrivi samarTlis
mimdevrebs, romelTa Tanaxmad Tvdapirvelad cxovreba iyo mSvidi, megobruli da
mSvidobiani yovelgvari dapirispirebis, mtrobisa da urTierTxocvis
gareSe.Ppirvelyofili sazogadoebisa da adamianis idealizireba monteskiesaTvis
aris misi Tanamedrove feodaluri kulturis kritika.
pirvelyofil adamianebs, amtkicebs monteskie, ar sWirdebodaT erTmaneTTan
brZola. piriqiT, Zireulad iyvnen dainteresubuli mSvidobian urTierTobebSi.
maT sxva adamianebze batonobis survilic ki ar gauCndebodaT, radgan es
survilebi ufro rTul urTierTobebs ukavSirdeba. Aamitom mSvidoba da ara omi,
askvnis monteskie, iyo adamianis pirveli bunebrivi kanoni. Mmonteskies es
gancxadeba upirispirdeba im ideologias, romlis Tanaxmad omi adamianis bunebis
aucilebeli Tvisebaa.
meore bunebriv kanonad frangi ganmanaTlebeli Tvlis adamianis swrafvas
moipovos sakvebi. sazogadoebisadmi idealisturi midgoma xels uSlis
monteskies gaakeTos swori daskvnebi sazogadoebis ganviTarebisaTvis
materialuri warmoebis rolis Sesaxeb. warmoeba mas esmis, rogorc
sazogadioebaze gavlenis mqone erT-erTi faqtori. monteskiesaTvis adamianis
sameurneo saqmianoba misive fiziologiuri moTxovnilebebidanaa warmoebuli. is
amtkicebs, rom sazogadoebis aRmocenebis erT-erTi mizezia yoveli cocxali
organizmis swrafva misi bunebis meore cocxali organizmisaken da am swrafvas
monteskie eZaxis mesame bunebriv kanons.
sami kanonis safuZvelze sazogadoebrivi xelSekrulebis Teoriis dacviT
monteskies gamoyavs meoTxe _ sazogadoebaSi cxovrebis survilis kanoni, anu
adamianis mier sazogadoebisa da saxelmwifos Seqmnis aucileblobis
gacnobiereba, rac uSualod gamomdinareobs adamianis racionaluri unaridan _
gaakeTos daskvnebi, miiRos gadawyvetilebebi.
did interess imsaxurebs monteskies genialuri mixvedra pivelyofil
sazogadoebaSi kerZo sakuTrebis ararsebobis Sesaxeb. monteskie acxadebs, rom
uTxres ra uari bunebriv damoukideblobas, adamianebma uari uTxres qonebis
bunebriv erTobasac. Aamgvarad, kerZo sakuTrebas is ganixilavs, rogorc
istoriuli ganviTarebis SedarebiT gviandel prodiuqts. magram, radgan
monteskie momxrea kerZomesakuTruli urTierTobebisa, am mixvedridan monteskie
25
akeTebs rig damaxinjebul daskvnebs. kerZo sakuTreba masTan aris
sazogadoebrivi xelSekrulebis Sedegi, e.i. damokidebulia iuridiul normebze.
monteskiesaTvis aseTi kerZo sakuTreba civilizebulobis gamovlenaa. is
cdilobs daamtkicos, rom sazogadoebrivi simdidred kerZoze primatis
aRiarebis drosac ki aravis ara aqvs ufleba CamoarTvas adamians misi
sakuTrebis iotisodena nawilic ki.
2. monteskies geografizmi.
cnobilia, rom geografiuli Teoriis bevri Tanamedrove momxre reaqciuli
Sexedulebebisaa. isini irwmunebian, rom sazogadoebrivi cxovreba ver Seicvleba
geografiuli garemos cvlilebebis gareSe, xolo radgan es ukanaskneli sakmaod
neli tenpiT icvleba, cxadia aralogikurad unda gamocxaddes socialuri
revoluciebi.
monteskie sxvagvarad fiqrobs. Mman geografiul garemos mimarTa mxolod
imitom, rom daemtkicebina _ istoriis svla damokidebulia ara mxolod
RmerTze, aramed bunebriv mizezebze da amitom ara religias, aramed mecnierebas
SeuZlia gaigos sazogadoebrivi cxovrebis kanonzomierebebi.
rogorc aRiniSna ,,kanonTa gonSi” mTeli wignebi da Tavebi eZRvneba bunebriv
faqtorebs _ klimats, niadags da a.S. meToTxmete wignis saTauria _ ,,kanonebisa
da klimatTa Tvisebebisadmi maTi mimarTebis Sesaxeb”. aq detaluradaa
ganxiluli klimatis gavlena adamianebis xasiaTze, maT adaT-wesbsa da zneobaze,
saxelmwifoebrivi wyobis formebze.
klimatisadmi gansakuTrebul yuradRebas ganmanaTlebeli imiT asabuTebs, rom
sxvadasxva klimatur pirobebSi gansxvavdebian gonis xasiaTi da gulis vnebebi.
civi klimati ayalibebs Zlier da e.i. ufro aqtiurebs, Sromismoyvareebsa da
mizanmimarTulebs. cxeli hava sizarmaces, sifaqizes, gulgrilobas uwyobs
xels. ramdenadme miamiturad, magram materialisturi poziciiT asabuTebs
monteskie adamianis sulieri cxovrebis damokidebulebas mis fizikur
organizaciaze. Mmisi msjelobis logika daaxloebiT aseTia: sicxe da sicive
saxes ucvlian sxeuls, sxeuli Tavis mxriv zemoqmedebs sxeulze.
amitom civklimatian qveynebSi adamianebi ufro Zlierebi arian, vidre cxel
qveynebSi. janmrTeli da Zlieri adamiani ufro endoba sakuTar Tavs, ufro
vaJkacia, usafrTxoebis TvalsazrisiT ufro TviTdajerebulia, ufro pirdapiria,
naklebad eWviania, naklebad politikania da eSmaki. ,,moaqcieT adamiani cxel da
Caketil viTarebaSi, is Zalze modundeba da moeSveba. Tu am viTarebaSi mas
mosTxovT raime vaJkacur nabijs, is aucileblad Seikavebs Tavs. Mmodunebuli
kaci kargvs sulier sifxizles, SiSiT uyurebs yvelafers, Tavs umweod grZnobs.
26
cxeli qveynebis mkvidrni moxucebiviT arian, civi qveynebis adamianebi ki
ymawvilebiviT”.
monteskie Tamamad svams kiTxvas saxelmwifos wyobis Sesaxeb, da imis Sesaxeb,
Tu rogor axdens masze gavlenas klimati. misi msjelobebidan Cans, rom
safrangeTSi gavrcelebuli mefuri despotizmi pirdapir ewinaaRmdegeba mis
klimats e.i. arabunebrivia. unda iTqvas, rom klimatze aqcents meore mxarecaa
aqvs. mas SeiZleba gaemarTlebina reaqciuli reJimebi, romlebic TiTqosda
pasuxoben kidec TavianT geografiul garemos. kerZod, monteskie amarTlebs
aziuri qveynebis politikuri TviTnebobas, irwmuneba, rom es cxeli havis
aucilebeli Sedegia. Aam da sxva msgavsi mcdari daskvnebis winaaRmdeg gamodian
XVIIIsaukunis materialistebi helveciusis meTaurobiT.
aranakleb Secdomebs uSvebs monteskie, rodesac exeba niadagis rols
adamianTa moralsa da socialur-ekonomikur wyobaSi. Mmisi azriT ama Tu im
qveynis teritoriis vake ganfeniloba ganapirobebs despotur reJims, maSin
rodesac mTagoriani reliefi xels uwyobs Tavisuflebas. zustad aseve,
monteskie Rrmadaa darwmunebuli, rom kunZulis mcxovreblebs ufro axasiaTebT
Tavisuflebisadmi midrekileba, vidre kontinentis mkvidT. ,,kunZulelebi _ wers
is _ Cveulebriv patarebi arian da aq Znelia mosaxleobis erTma nawilma
daCagros meore; didi imperiebisagan isini zRviT an okeaniT arian dacilebuli
da tirania maTgan ver miiRebs mxardaWeras; zRva gzas uRobavs dampyroblebs;
kunZulis mcxovrebTar ar emuqrebaT damorCileba, isini advilad inarCuneben
TavianT kanonebs”.
3. moZRvreba saxelmwifosa da samarTalze.
feodaluri saxelmwifos gaqrobis winaxanebSi safrangeTis burJuazia, pirvel
rigSi, daufiqrda saxelmwifo Zalauflebis bunebas. Mmonteskies sociologiur
problemebSi didi adgili ukavia saxelmwifos warmoSobisa da ganviTarebis
problemebs. mas ar sjera, rom saxelmwifo damokidebulia RvTiur nebaze:
Zalauflebis RvTiuri warmoSobis Teoriuli aRiareba migviyvans yvelaze
daxvewil Teologiur SexedulebebTan, rogorsac icavdnen ,,eklesiis mamebi” da
Toma aqvineli; politikurad ki samudamod amkvidrebs despotizms misTvis
damaxasiaTebel variaciebSi. SeiZleba daupirispirde saxelmwifoebriv
Zalauflebas Tu is RvTaebrivi warmoSobisaa, rogori arasamarTlianic ar unda
iyos is? amitom ganmanaTleblebi, maT Soris monteskie, amodis xelSekrulebis
Teoriidan da amtkicebs, rom politikur wyobas qmnis ara miRmuri Zalebi, aramed
adamianebi, adamianebis interesebisaTvis. aniWebda ra gansakuTrebul
mniSvnelobas saxelmwifos warmoSobis biologiur da geografiul wanamZRvrebs,
monteskie amave dros darwmunebulia, rom saboloo jamSi saxelmwifo aris
27
adamianuri gonis produqti. Aadamianebma, gaiges, gaacnobieres, rom saxelmwifos
gareSe isini ver SesZleben normalurad arsebobasa da ganviTerebas da amitom
maT, bunebrivi mdgomareobis sapirispirod, upiratesoba mianiWes saxelmwifos.
magram, Tundac SezRudulad da formalurad is mainc amtkicebda, rom
saxelmwifo Zalaufleba arsebobs xalxisaTvis da Seesabameba mis xasiaTs.
monteskies ezizReba wyoba sadac masebi xmaCakmendilia. Mmonteskies miaCnia, rom
calkeul SemTxvevebSi SesaZlebelia da saWirocaa xalxisagan raRaceebi
iswavlo.
Mmonteskie miuTiTebs saxelmwifoebrivi Zalauflebis sam ZiriTad formaze,
romlebsac, misi azriT, SeuZliaT garkveuli doziT Seasrulon aucilebeli
socialuri funqciebi; esaa _ respublika, monarqia da despotia. respublika
monteskiesaTvis aris mmarTveloba, romlis umaRlesi Zalaufleba mTlianad an
nawilobriv xalxis xelSia. monarqia mas esmis, rogorc erTi adamianis
mmarTveloba, rasac is axorcielebs kanonebis saSualebiT. rac Seexeba
despotias, is ganisazRvreba, rogorc saxelmwifoebrivi wyoba, romelic srulad
emorCileba erTi adamianis survilebs da adgili aqvs kanonebis srul
ignorirebas.
respublikur wyobaze saubrisas monteskie icavs sayovelTao saarCevno uflebebs.
is amtkicebs, rom xalxs SeuZlia Rirseuli xelmZRvanelis arCeva da misi
kontroli. amave dros is winaaRmdegeba xalxidan gamosulebis xelmZRvanel
Tanamdebobebze daniSvnas. Ees unda gavigoT rogorc misi kompromisi
privilegirebul fenebTan mimarTebaSi. xalxi, wers monteskie, Zalze Wkvianurad
irCevs Tavis xelmZRvanels, visac andobs Zalauflebas. man icis, magaliTad, rom
viRac kargi meomaria da irCevs mas samxedro xelmZRvanelad, icis, rom viRac
samarTliani da patiosani mosamarTlea da yoymanis gareSe andobs mas am sferos
xelmZRvanelobas. ,,magram, SesZlebs ki Tavad Seasrulos raime didi saqme _
kiTxulobs monteskie _ Seiswavlos adgili, viTareba, SesaZlebloba, xelsayreli
momentebi, gamoiyenos es codna? Ara is amas ver SesZlebs...
iseve, rogorc moqalaqeTa umravlesobas SeuZlia iyos amomrCeveli, magram ara
aqvs yvela aucilebeli Tviseba iyos arCeuli, aseve xalxs SeuZlia
gaakontrolos sxvisi saqmianoba, magram Tavad Zalian gauWirdeba sxvisi
waZRola, negatiuri Sedegebi ki masve daubrundeba.
respublikis mTavar nakls monteskie imaSi xedavs, rom mas uSualod
xelmZRvanelobs xalxTa masebi, romelTa qmedebebi ganisazRvrebian ,,vnebebiT da
ara gonebiT”, amitom is upiratesobas aniWebs gonier monarqs, magram aRiarebs,
rom respublika rig SemTxvevebSi aranakleb kanonzomieria, vidre monarqia.
Ffrangi ganmanaTleblis am ideas qonda Zalze progresuli mniSvneloba.
28
miuxedavad ganaTlebeli monarqisadmi Tavisi TanagrZnobisa, msoflio istoriaSi
monteskie poulobs monarqiul wyobasTan SedarebiT resoublikuri wyobis
upiratesobebis dasabuTebebs. ,,sparsul werilebSi” is polemikaSia feodalur
istoriografebTan, romlebic verc ki amCnevdnen mmarTvelobis respublikur
formas. amisaTvis is mimarTavs ara mxolod Zvel saberZneTs, Zveli romis an
karTagenis istoriebs, aramed miuTiTebs, rom ganviTarebis garkveul stadiaze
italiasa, espaneTsa da germaniaSic arsebobda marTvis respublikuri forma.
Zveli saberZneTis istorias is uyurebs, rogorc monarqiuli Zalauflebisagan
berZeni xalxis TandaTanobiT ganTavisuflebis istorias. mxolod respublikaSi,
askvnis monteskie, SeiZines Zvelma berZnebma WeSmariti Tavisufleba da miaRwies
meurneobisa da kulturis aRmavlobas.
Mmonteskie winaaRmdegia safrangeTis monarqiis revoluciis gziT damxobisa,
magram iZulebulia aRiaros Zvel samyaroSi arsebuli revoluciuri brZolis
mniSvneloba. is aRniSnavs, rom Zvel samyaroSi respublikuri wyoba damkvidrda
monarqiis mxridan daundobeli winaaRmdegobis daZlevis Sedegad.
subieqturad, magram monteskies ar surs aseTi brZola safrangeTSi, aRniSnavs
kompromiss samefo Zalauflebis mxridan. burJuaziuli revoluciis momxreni
sxvagvarad afaseben mis gamosvlebs. isini swored monteskies Sromebze
dayrdnobiT asabuTebdnen safrangeTSi respublikuri wyobis damkvidrebis
aucileblobas.
,,sparsul werilebSi” gatarebulia mSvenieri azri respublikuri reJimis
ekonomikuri upiratesobebis Sesaxeb. monteskie Riad acxadebs, rom samoqalaqo
Tanasworoba xels uwyobs mosaxleobis keTildReobas, maSin rodesac
despotizms mivyevarT mosaxleobis didi nawilis gaRatakebamde. respublikaSi
qveynis simdidres mivyevarT mosaxleobis zrdisaken. ,,marTvis sirbile _ wers
monteskie _ saocrad uwyobs xels adamianis modgmis gamravlebas. Yyvela
respublika amis dadasturebaa, yvelaze metad ki Sveicaris da holandia, evropis
yvelaze cudi qveyana, Tu mxedvelobaSi miviRebTmaTi teritoriebis bunebriv
pirobebs, da mainc yvelaze metad dasaxlebuli qveynebia.
Aaraferi ise ar izidavs ucxoelebs, rogorc Tavisufleba da misi mudmivi
Tanmdevi simdidre: pirveli mimzidvelia TavisTavad; Cvens moTxovnilebebs
TavisiT mivyavarT meorisaken. A
adamianebi mravldebian im qveynebSi, sadac baraqa iZleva bavSvebis dapurebis
SesaZleblobas da rac aranairad ar amcirebs mSoblebis keTildReobas.
samoqalaqo Tanasworobasac ki, romelsac moyveba simdidris Tanasworobac,
baraqa da sicocxle Seaqvs politikuri cxeulis yvela nawilSi da avrcelebs
yvelgan.
29
Ees araa im qveynebSi, sadac gabatonebulia usamarTloba: mefe, samefo kari da
kerZo pirTa SezRuduli raodenoba flobs mTel simdidres, sxva yvela
siRaribis marwuxebSia moqceuli.
Tu adamiani siRaribiT ixrCoba da grZnobs, rom misi Svilebic uares dReSi
iqnebian, is arc daqorwindeba an Tu daqorwinda, Seecdeba cota iyolios
bavSvebi. Mmas ar surs, rom misi memkvidreebi masze dabla idgnen qonebrivi Tu
socialuri kibis safexurebze.
Mmonteskies es sityvebi pirdapir asxavs wyals malTusianelebis, wisqvilze,
romlebic amtkiceben, rom mSromelTa gaRaribeba Sedegia maTi zedmeti
gamravlebisa. monteskies esmoda, rom siRaribis mizezebi es ar aris, magram ver
Cawvda ideas, rom farTo masebis keTildReoba miuRwevelia garkveuli
socialuri wyobebis CarCoebSi.
mniSvnelovania monteskies ideuri dapirispireba safrangeTSi despotur reJimTan.
,,sparsul werilebSi” is atarebs azrs, rom frangi mefeebis arasamarTliani,
xalxTa masebis sawinaaRmdego qmedebebi aRemateba aRmosavleTis sulTanebisa da
fadiSaxebis tiranul Zalauflebebs. Tu sparselebi usityvod emorCilebian
TavianT monarqs, monteskies azriT, isini amas akeTeben daufiqreblad.
safrangeTSi ki mefis morCilebaSia adamianTa azrebic. eseni gaazrebulad
emsaxurebian TavianT despots, anu arian mefis monebi. Aamave dros, monteskies
azriT, masebi arsebiTad ignorireben mefes. Mmisgan momavali arc sikeTe da arc
boroteba ar sWirdebaT maT, mesame fenas. ,,Tundac rom aTma mefem, erTmaneTi
amoxocos xalxi veraviTar sxvaobas ver dainaxavs, sulerTia, TiTqos aqamde
aTiode suli Tanmimdevrulad ganagebda maT”.
frangi mefe yvelaze Zlieri xelmwifea evropaSi _ agrZelebs monteskie _ mas ara
aqvs oqros sabadoebi espaneli mefis msgavsad, magram sxva mefeebze meti
simdidre aqvs, radgan is unamusod Zarcvavs mTels xalxs, sxva xalxebis
gasaZarcvad eweva arasamarTlian omebs, awarmoebs TaRliTur finansur
operaciebs. frangi mefe, ironiulad SeniSbavs monteskie, erTnairi genialobiT
marTavs Tavis ojaxsa da Tavis saxelmwifos. is ajildovebs imas, vinc
emsaxureba safrangeTs, vinc mis winaSe warmatebiT mliqvnelobs, Tan es bolo
pirvels urCevnia.
,,sparsul werilebSi” monteskie akritikebs despotizms konkretuli faqtebiTa da
maTi ilustrirebiT, rogorc warsulis magaliTebiT, aseve misi Tanamedrove
epoqidan aRebuli fragmentebiT. ,,kanonTa gonSi” ki monteskie cdilobs
Teoriulad gamoaaSkaraos despotizmis uvargisoba, misi boroti buneba,
miuxedavad mmarTvelTa xasiaTisa. arcerT desptur saxelmwifoSi, acxadebs is,
30
araviTari kanoni ar arsebobs. Tumca kanonebi romc arsebobdnen maT realurad
nolze daiyvandnen, radgan ar arsebobs dawesebuleba am kanonebis dasacavad.
SeuzRudavi monarqi, rogorc wesi, Tavis Zalauflebas andobs matyuarebsa da
usindiso xalxs, romlebic nakleb fiqroben qveynis sikeTeze, ufro sakuTar
simdidreze. rac Seexeba TviT despots, is imdenad SeeCvia mliqvnelobas,
usindisobasa, umecrebasa da sicrues, rom kargavs yvela dadebiT Tvisebebs da
gadaiqceva amorolaur arsebad, cxoveluri instinqtebis tyved. Ddespotur
saxelmwifoSi, Tvlis monteskie, adamiani, romelsac yvela xuTi grZnoba eubneba,
rom is aris yvelaferi da sxva arafers ar warmoadgens, bunebrivia aris
zarmaci, umecari da gaxrwnili. Ddespoturi reJimi, amtkicebs is, igive
teroristuli reJimia, romelmac mxolod erTi gza icis _ moqalaqeTa daSineba.
amitom, askvnis monteskie, despotizmi ar aris myari da sicocxlisunariani.
,,kanonTa gonis” mexuTe wignis XIII TavSi monteskie despotur mmarTvelobas
adarebs luizianas Cveulebriv velurebs, romlebic nayofis mosawyvetad ZirSi
Wrian xes. Aase moqmedebs despoturi mmarTveloba, Tavadve Wris tots,
romelzedac Tavadve zis.
Ffeodalur-despotur reJims monteskie upirispirebs konstituciur monarqias an
respublikur reJims da lokis msgavsad anviTarebs Zalauflebis danawilebis
kompromisul Teorias _ Zalauflebas anawilebs sakanonmdeblo, aRmasrulebel
da sasamarTlo Zalauflebad, romlebic erTmaneTisagan damoukidebelni arian.
monteskie darwmunebulia, rom Tu monarqi marTvisas ar Caereva sasamarTlo
funqciebSi, xolo sakanonmdeblo organo mxolod kanonebs daadgens da ar
marTavs qveyanas, feodaluri sazogadoebis yvela fena kmayofili darCeba,
kerZod, burJuazia ar gadaekideba mtrad aristokratiul elitas. Aam sakiTxSi
monteskie, lokis msgavsad orientirebulia inglisis 1688-1689 wlebis saxelovan
revoluciaze, rodesac gaformda klasobrivi kompromisi burJuaziasa da
feodalur aristokratias Soris. aseT kompromisze ocnebobda monteskie
safrangeTisaTvis. TavisTavad, Zalauflebis danawilebis Teoria progresul
rols asrulebda monteskies epoqaSi, radgan garkveuli doziT zRudavs monarqis
sakanonmdeblo da sasamarTlo uflebebs. Mmagram arsebiTad, qonda didi nakli,
radgan anadgurebda saxelmwifo erTianobis Zalas. aRmasrulebel Zalauflebas
aniWebda damoukideblobas sakanonmdeblo Zalauflebisagan da faqtobrivad
kontrolis gareSe ayenebda mas, xolo sakanonmdebl;o Zalaufleba gadaaqcia
organizaciad, romelic qmnis kanonebs, adevnebs yuuradRebas maT
qmediTunarianobas, Sesrulebas. Zalauflebebs Soris Cndeboda konfliqtebi.
Zalauflebis danawilebis Teoria frangi ganmanaTleblis kompromisis tipiuri
magaliTia.
Aaseve mozomili da kompromisuli xasiaTisaa monteskies mcdeloba principulad
ganecalkevebina monarqiuli da despoturi reJimebi. respublikaSi, irwmuneboda
31
monteskie, batonobs sikeTis principi, monarqiaSi _ Rirsebis principi, xolo
despotur reJims axasiaTebs SiSis principi. marqsi, erT-erT werilSi mkacrad
akritikebs monteskies am debulebas. monarqiis principia araadamianuroba da
monteskie ar aris marTali, rodesac Rirsebas monarqiis principad saxavs. is
cdilobs gaeqces siZneles, rodesac surs ganasxvavos monarqia, despotia da
tirania. Mmagram es erTi da igivea, ukeTes SemTxvevaSi miuTiTebs zneobis
sxvadasxvaobaze erTsa da imave principis CarCoebSi. sadac monarqiul princips
umravlesoba emxroba iq adamiani umciresobaSia, xolo sadac monarqiuli
principi eWvs ar iwvevs, iq adamiani saerTod gamqralia – Tvlis k.marqsi.
rodesac icavs monarqiis princips monteskie, demokrati rusosagan gansxvavebiT,
amodis burJuaziuli zedafenebis interesebidan. is Tavadac gulaxdilad
aRiarebs, rom SeuZlebelia moiazro monarqiuli mmarTveloba privilegirebuli
umciresobis gareSe, mdidari vaWrebis, mewarmeebis, didgvarovnebis arsebobis
gareSe. magram mTeli Tavisi klasobrivi SezRudulobis miuxedavad monteskie
aqac bevrad maRla dgas burJuaziis ufro gviandel ideologebTan SedarebiT. is
icavs burJuaziul-demokratiul Tavisuflebas da moiTxovs, rom monarqiuli
Zalaufleba mTeli pativiT moekidos xalxs. Mmonarqiis principi iwyebs lpobas,
amtkicebs monteskie, rodesac saxelmwifoSi maRali Tanamdebobebi ukaviaT
didgvarovnebs, romelTac xalxi ar endoba, romelTac miaCniaT, rom yvelafriT
valSi arian xelmwifesTan da araviTari valdebuleba ar akavSirebT
saxelmwifosTan. Mmonarqiuli reJimi valdebulia misces yovel moqalaqes
politikuri Tavisuflebis minimumi. xelmwifem ar unda Seuracxyos moqalaqeebi
da ar unda daarRvios kanonebi. Tu xelmwife Tavs daayenebs kanonebze maRla, is
gadaiqceva despotad.
Ppolitikur TavisuflebasTan dakavSirebiT gansxvavebuli Tvalsazrisebis
Sedarebisas monteskie aRniSnavs, rom zogierTs politikuri Tavisufleba esmis
rogorc SesaZlebloba daamxon is visac maTve mianiWes tiraniuli uflebebi, da
aseve Tavisufleba goniaT imis arCevis ufleba, visac Tavad unda daemorCilon.
Mmonteskies am gancxadebaSi safrangeTis burJuaziuli revoluciis avtorebi
(magaliTad, marati, sen-Jiusti da sxvebi) xedaven safrangeTis mefeTa tiranuli
Zalauflebis Camogdebis ideur safuZvels.
TviT monteskie orientirebulia revoluciaze zemodan, progresul
kanonmdeblobaze. misi mTavari naSromi SemTxveviT ar iwodeba ,,kanonTa gonad”;
aq monteskie detalurad aanalizebs kanonmdeblobebis sxvadasxva formebs
istoriis sxvadasxva etapebze. is xazs usvams samoqalaqo da sisxlis samarTlis
kanonebis absolutizirebis saSiSroebas, romlis Semdegac isini gadaiqcevian
saqmisaTvis uvargis da gayinul ramed. ,,adamianur kanonebs _ askvnis monteskie _
bunebrivad axasiaTebs sinamdvilis yvela saxecvlilebebisadmi daqvemdebareba”.
32
amiT monteskie gadWriT emxroba feodaluri kanonebis, rogorc moZvelebuli
kanonebis axliT Secvlis ideas, romlebic Seesabamebian mesame fenis interesebs,
sxva sityvebiT, safrangeTis burJuaziul saxelmwifod gadaqcevis interesebs. is
yovelgvari mikibul-mokibulis gareSe moiTxovs mxolod ,,kargi” kanonebis
Seqmnas, anu kanonebisa, romlebic emsaxurebian sazogadoebriv sikeTes. Tu
sazogadoebrivi kanonebi ewinaaRmdegebian bunebriv samarTals, prioriteti unda
mieniWos bunebriv samarTals. samagierod, Tu samoqalaqo kanonebi
winaaRmdegobaSi aRmoCndebian religiis kanonebTan, pirvels unda mieces
privilegia (monteskie aTeistia, is upirispirdeba Suasaukeneebis religiis
xasdiaTs).
,,kanonTa gonis” ocdameeqvse wignSi aris erTi Tavi saintereso saTauriT: ,,romel
SemTxvevaSi unda daujero samoqalaqo kanons, romelic gpasuxobs da ara
religiis kanons, romelic gekiTxeba”. Aaridebs ra Tavs devnas religiis mxridan,
frangi ganmanaTlebeli, formalurad aRiarebs ,,religiuri normebis sidiades,
Tumca iqve detalurad axsnis, Tu ratomaa aucilebeli saxelmwifo kanonebis
dacva yvela moqalaqis mier, xolo religiis kanonebisa morwmune adamianebis
mier nebayoflobiT da im zomiT, ra zomiTac isini ar ewinaaRmdegebian dadgenil
saerTo kanonebs. ,,religiis kanonebi _ wers monteskie _ ufro diadia,
samoqalaqo kanonebi ki ufro farToa. religiidan aRebuli adamianis srulyofis
kanonebs mxedvelobaSi aqvT ara imdenad sazogadoeba, sadac am kanonebs icaven,
ramdenadac am kanonebis mimdevari calkeuli adamianebis Tvisobrivi mxareebi;
samoqalaqo kanonebs ki piriqiT, mxedvelobaSi aqvT adamianebis zneobrivi
Rirsebebi zogadad, vidre calke adamoanisa.
Aamgvarad, ra Rirseulic ar unda iyvnen religiidan wamosuli kanonebi da
cnebebi, isini yovelTvis ver iqnebian samoqalaqo kanonebisaTvis saxelmZRvanelo
da dasayrdeni, imitom, rom am ukanasknelis sawyisi sxvaa _ esaa mTlianad
sazogadoeba, misi sikeTe. aq frangi cxadad gamoyofs samoqalaqo samarTlis
principebs religiuri kanonebisagan da faqtobrivad am Temis logikuri
gagrZelebis Semdegi etapi iqneba eklesiis saxelmwifodan gamoyofis sakiTxi,
rac monteskies ideacaa.
Aaranakleb progresulad msjelobs monteskie kanonebis Sedgenis saSualebebze.
Aam problemas eZRvneba ocdamecxre wigni. Aaq gadaWriT iqna dagmobili
absolutisturi reJimi, rodesac batonobs ukanonoba. Aamave dros avtori ar
eTanxmeba kanonmdeblebs, romlebic kanonebSi xedaven raRac TviTneburs da
SemTxveviTs da gadamwyvet mniSvnelobas aniWebs formalur mxares. Mmonteskie
msjelobs, rom ar Rirs kanonebis ganxilva miznisa da garemoebis
gauTvaliswineblad, romelTaTvis da romelTa gamoc isini arian Seqmnili. is
aRSfoTebuli kicxavs araadamianur kanonebs, romlebic arRveven moqalaqeebis
elementarul uflebebs; aseTi Zvel aTenSi iyo kanoni, romelic moiTxovda
33
qalaqis garmocvis (mtris mier) SemTxvevaSi daexocaT yvela moqalaqe, vinc
uvargisi iyo qalaqis dasacavad; es sazizRari politikuri kanoni Sedegia
aranakleb sazizRari saerTaSoriso samarTlisa; Zvel saberZneTSi dapyrobili
qalaqis mosaxleoba kargavda samoqalaqo Tavisuflebas da monebad iyidebodnen.
Ees kanoni iwvevda garemocvaSi myofi mTeli mosaxleobis sastik winaaRmdegobas,
maT kapitulacias sikvdili erCiaT. Aamgvarad, udanaSaulo adamianebis
winaaRmdeg mimarTul kanonebs ziani moaqvT, rogorc damarcxebulTaTvis aseve
gamarjvebulTaTvis.
Mmravali saintereso gverdi miuZRvna monteskiem inkviziciis tribunalSi moqmed
araadamianur iuridiul normebs. ,,inkviziciis sasamarTlo _ miuTiTebda is _
dakanonebuli qristiani berebis mier da organizebuli msgavsad monanie
codvilTa mimarT uzenaesi sasamarTlosi, miuRebelia yovelgvari saxis
samoqalaqo wesrigisaTvis. Mman daimsaxura sayovelTao zizRi da gaxdeboda
kidec mis mimarT agorebuli protestis msxverpli, rom ara misi momxreebis
unari SemoebrunebinaT protesti Tavisi interesebis Sesabamisad.
Ees sasamarTlo autanelia nebismieri mmarTvelobisaTvis; monarqiaSi is badebs
mxolod enataniebsa da moRalateebs; respublikaSi aCens usindiso adamianebs;
despotur saxelmwifoSi iseve damangrevelia, rogorc Tavad es saxelmwifo.
saboloo jamSi monteskie midis daskvnamde: kanoni unda idgas Tavisuflebisa da
yvela moqalaqis, miuxedavad maTi warmomavlobisa da religiuri mrwamsisa,
formaluri Tanasworobis, kerZo sakuTrebisa da Tavisufali vaWrobis
sadarajoze. es daskvna gaxda erT-erTi gadamwyveti lozungi momavali franguli
burJuaziuli revoluciisa.
Jan-Jak rusos
socialuri da politikuri Sexedulebani
rusos naazrevis mimarT dResac didia interesi. igi ara
mxolod sociologi,politologicaa.ruso literaturul-
filosofiur wrisaTvis cnobili gaxda mas Semdeg,rac
monawileoba miiRo diJonis akademiis mier gamocxadebul
konkursSi,Temaze: "xeli Seuwyo Tu ara xelovnebisa da
mecnierebis aRorZinebam zneobriv ganwmendas"? man
gaimarjva da sayovelTao yuradRebac miipyro.
dasmul kiTxvaze pasuxisas, ruso aidealebs warsulis
sazogadoebriv wyobas. "zneobis Sesaxeb bWobisas, - wers
igi -, SeuZlebelia siamovnebis gareSe gavixsenoT
34
pirvelyofil epoqaTa GCveulebebis simartivis suraTebi. esaa - mSvenieri
sanapiro, morTuli mxolod da mxolod bunebis mier da romelzec gamudmebiT
mimarTulia GCveni xedva da romelsac mudam uxalisod Sordebi. xelovneba da
mecniereba amtkicebs, ruso, arabunebrivia, ufro metic bunebriobis sapirispiroa
da TavianT warmoSobas adamianTa naklovanebebsa da mankierebebs unda
umadlobdes.
mecnierebisa da xelovnebis aucileblobisa da progresis uaryofa rusos mier
zogierTi avtorebis mier ganixileba rogorc reaqciuli. rusos SexedulebaTa
swori gageba ki Sexamebulia Tu dakvirvebiT ganvixilavT mis Sexedulebebs
kacobriobis pirvelyofil istoriaze. ruso mimarTavs pirvelyofil istorias,
raTa miswvdes adamianis namdvil bunebas. am mizniT igi aucileblad miiCnevs
moipovos naTeli warmodgenebi bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb, romelSic
imyofeboda adamiani manam, sanam daiwyeboda misi istoria. rusosaTvis "bunebrivi
adamiani"-esaa izolirebuli adamiani, romelic sazogadoebis gareSe cxovrobs. am
mdgomareobaSi adamianebs ar hqondaT araviTari saWiroeba urTerT daxmarebisa
da mxarSi amodgomisa,isini erTmaneTs ar saWiroebdnen. adamianebs ar
sWirdebodaT araviTari codan da Semecneba. "misTvis mxolod instiqtSi Sedioda
anu instiqti moicavda yvelafer imas, rac aucilebeli iyo imisTvis, raTa
ecxovra".
ruso dawvrilebiT ganixilavs cxovrebis pirobebs "bunebriv mdgomareobaSi"
midis daskvnamde,rom uTanasworobas - Tundac bunebrivs ar hqonia raime
mniSvneloba am mdgomareobaSi. am periodSi SeuZlebeli iyo adamianis mier
adamianis Cagvra. igi wers: "rasakvirvelia, adamians SeuZlia daeuflos nayofs-
xils, romelic sxvam mokrifa, nanadirevs, romelic sxvam mokla, gamoqvabuls,
romelic sxvisi TavSesafari iyo, magram rogor SeuZlia man miaRwios imas, rom
aiZulos sxva daemorCilos mas? da rogor SeiZleba iyo adamianebs Soris
damokidebulebis jaWvebi, romlebic arafers ar floben?". ruso gvixatavs
pirvelyofili wyobisaTvis Seuferebel da arc mTlad simarTlis msgavs Zlieri
adamianis suraTs, romelic aiZulebs susts raTa moupovos mas sakvebi. aseT
SemTxvevaSi Zliers mouxdeba arcerTi wamiT ar gauSvas mxedvelobidan susti,
xolo RamiT ki guldasmiT gakoWos,raTa ar gaiqces e. i. Tavis Tavze ufro met
Sromas iRebs, vidre imas,romlis Tavidan acilebac Zliers surda. "yvelasTvis
naTeli unda iyos,rom monobis borkilebi warmoiqmnebian mxolod da mxolod
adamianTa urTierTdamokidebulebebidan da maTi urTierT moTxovnisa da
urTierT saWiroebis gaerTianebisagan, amitom SeuZlebelia romelime adamianis
damoneba, ise Tu mas winaswar ar GavayenebT iseT mdgobareobaSi, rodesac mas ar
SeeZleba raime gaakeTos meore adamianis daxmarebis an urierTobis gareSe: am
viTarebas adgili ar aqvs bunebriv mdgomareobaSi, da amitom TiToeuli
Tavisufalia am mdgomarebaSi uRlisagan, xolo ufro Zlieris kanoni iq ar
moqmedebs, ar aris namdvili".
35
TandaTanobiT pirvelyofilma adamianma SeiZina unari "im iSviaTi SemTxvevebis
gansxvavebisa rodesac saerTo interesebi saSualebas aZlevda mas hqonoda misive
msgavsi adamianebisagan daxmarebis imedi".aseT SemTxvevaSi " igi erTandeba maTTan
erTad erT jogSi anu yvelaze did Taviseburi saxis Tavisufal
asociaciaSi,romelic aravis araferSi ar avaldebulebda,aravis araviTar
movaleobas ar akisrebda da romelic arsebobda manamde,sanam arsebobda misi
gamomwvevi mokle vadiani moTxovnileba".erToblivi cxovrebis Gasaxulma Cvevam
warmoqmna ojaxi. TandaTanobiT yalibdeba adamianuri sazogadoeba.
rusos mTeli simpatiebi adamianuri sazogadoebis arsebobis sawyis periods
miekuTvneba: "manamde, sanam - wers igi - adamianebi kmayofildebodnen TavianTi
ubadruki qoxebiT,sanam isini ifarglebodnen da ikmayofilebdnen Tavs, imiT, rom
ikeravdnen tansacmels nadirTa tyavisagan xis an Tevzis Zvlis nemsebis
daxmarebiT, ilamazebdnen da irTavdnen Tavs frtebiTa da niJarebiT, ixatavdnen
tans sxvadasxva ferebiT, srulyofdnen da amkobdnen TavianT Svild-isrebs
wvetiani qvebis daxmarebiT gamoCorknidnen navebs an uxeS musikalur
instrumentebs, erTi sityviT, sanam isini mizdevdnen mxolod iseT Sromas,
romelic ar aRemateboda erTi adamianis Zalas, an iseT sarewebs, romlebic ar
moiTxovdnen mravali xelis monawileobas, isini cxovrobdnen Tavisuflad,
janmrTelad, kaTilad da bednierad imdenad, ramdenadac maT SeeZloT
yofiliyvnen aseTad TavianTi bunebis mixedviT, da erTmaneTs Soris
agrZelebdnen urTierTobebis siamebiT tkbobas, ise rom ar arRvevdnen maT
damouideblobas". am epoqas ruso yvelaze bednier da yvelaze xangrZliv epoqad
Tvlis kacobriobis istoriaSi." es mdgomareba msoflios namdvili ymawvilobisa
da axalgazrdobis xanaa, da mTeli misi Semdgomi ganviTareba warmogvidgeba
TiTqos da individis srulyofilebisaken mimaval nabijebad,sinamdvileSi ki -
gvaris gaxrwna da daCaCanakebisaken mimavali nabijebia".-daaskvnis ruso.
savsebiT cxadia,rom rusos mier simpaTiiT aRwerili szogadoeba dafuZnebulia
garemomcvel bunebis sakmaod ganviTarebul codnaze da xelovnebasac
icnobs.moazrovne TviTonve usvams xazs am moments,rodesac wers,rom "cekva da
simRerebi... iqca kacTTa da qalTa gasarTob saSualebebad"... am codnasa da
xelovnebis sawyisebs ruso sruliadac ar uaryofs.misTvis mankieria da
miuRebelia mxolod is codna da xelovneba, romelmac daangries aRwerili
sazogadoebrivi wyoba,moaxdines "udidesi sazogadoebrivi gadatrialeba", ris
Sedegadac "gaqra Tanasworoba, gaCnda sakuTreba, Sroma aucileblobad iqca;
tyis farTo masivebis jejilis yanebad iqcnen,romelTa morwyvac saWiro iyo
adamianuri ofliT da romlebzedac male daTesil iqna da mosavalTan erTad
amoizarda monoba da siRatake".
rusos moyvanili gamonaTqvamebi SesaZleblobas gvaZlevs davaskvnaT,rom
mecnierebisa da xelovnebis miseuli gakicxva ar aris absoluturi xasiaTis.aq
36
SeiniSneba wyalgamyofi iseT ganmanaTeblis rogoric volteria da rusos Soris,
ganmanaTleblebi fiqrobdnen, rom mecnierebaTa ganviTareba bolos da bolos
avtomaturad migviyvanda socialuri usamarTlobis damxobasTan. aseTi pozicia
rusosaTvis miuRebelia.
bunebriv mdgomareobidan gamosvla, rusos azriT,aRiniSna imiT,rom adamianebs
Soris fizikuri Tu bunebrivi uTanasworobis gverdiT vlindeba uTanasworobis
axali saxe, romelsac ruso pirobiTs, anu politikurs uwodebs.
uTanasworobis warmoqmnis pirveli etapi iyo sakuTrebis gaCena, "pirveli, vinc
SemoRoba miwis nakveTi da ganacxada: "es Cemia", da ipova gulubryvilo
adamianebi, romlebmac es daijeres, iyo samoqalaqo sazogadoebis namdvili
damfuZnebeli. ramdeni omebisagan, danaSaulobebisagan, mkvlelobebisagan,
ubedurebebisagan da saSinelebebisagan daicavda adamianebis modgmas is, vinc
amoaZrobda sols an amoavsebda kvals - Txrils da SeuZaxebda xalxs
"ufrTxildiT am matyuaras mosmenas; Tqven daiRupebiT, Tu daiviwyebT,rom
dedamiwis nayofni - yvelasia,xolo TviTon ki - aravisia". - wers ruso.
sakuTrebis gaჩenam gamoiwvia adamianთa cxovrebis Rrma gardaqmna, gaizarda
bunebrivi uTanasworobis mniSvneloba da warmoiSva uTanasworobis axali forma
- mdidrebad da Raribebad gayofa. sazogadoebaSi Gndeba saSineli janyi da
bunti, adamianebi Zunwni, pativmoyvareni da borotni gaxdnen, warmoiqmneba mudmivi Setakebani, romlebic სruldeba omebiTa da mkvlelobebiT. aseT pirobebSi
"mdidarma bolos da bolos Seadginda aucileblobis dawoli Sedegad yvela
gegmaTa Soris yvelaze gaazrebuli,romelic ki rodisme gaCenila adamianis
TavSi: Tavis sasargeblod waremarTa imaTi Zalebi, vinc mas Tavs esxmoda, gadaeqcia Tavisi mowinaaRmdegeni sakuTar damcvelebad". mdidarma SesTavaza
xalxs SeeqmnaT sasamarTlo wesdebani da mSvidobiani sasamarTloebi, daewesebinaT xelisufleba, romelic mxars dauWerda saerTo SeTanxmebas. "yvelani
pirdapir borkilebs ecnen - wers ruso.- daijerეs ra,rom amiT uzrunvelyofdnen
sakuTar Tavisuflebas". magram Sedegebi amgvari SeTanxmebisa ucxo da sxva
aRmoCnda vidre varaudobdnen. sazogadoebam da kanonma "sustebs daades axali
borkilebi da axali Zalebi SesZines mdidars,gaanadgura bunebrivi Tavisufleba
da samudamod daadgina sakuTrebisa da uTanasworobis kanoni, moxerxebuli da
gaqnili uzurpacia gadaaqcies uryev samarTlad da uflebad da ramdenime
pativmoyvareTa sargeblianobis gulisTvis gaswires im periodidan moyolebuli
adamianTa modgma Sromisa, monobisa da siRatakisaTvis.
kanonebisa da sasamarTloebis gaჩena jer kidev ar niSnav saxelmwifos
warmoqmnas.ruso xazs usvams,rom axaldabadebul mmarTvelobas jer kidev ar
hqonda mudmivi formebi,magram ganuwyvetelma uwesrigobebma saqme iqamde
miiyvanes,rom adamianebs gauCndaT azri "miendoT calkeuli adamianebisaTvis
saSiSi nivTi - sajaro xelisufleba da magistratebisaTvis daevalebinaT
37
zedamxedveloba gaewia xalxis gadawyvetilebebis Sesrulebaze". magistratebis
borotad gamoyenebam ufro gaaZlieres uTanasworoba - warmoiSvnen Zlevamosili
da daucveli-miusafari adamianebi. uwesrigobani sazogadoebaSi grZeldeba da
maT Soris - wers ruso - maRla swevs Tavis sasizRar Tavs despotizmi... esaa
uTanasworobis ukanaskneli sazRvari da ukiduresi wertili,romelic ketavs
wres da ekvris Cvens amosaval wertils. aq calkeuli adamianebi kvlav
Tanasworni xdebian,vinaidan araraobani arian".
"uTanasworobis warmoSobis Sesaxeb ganazrebebSi' ruso aviTarebs
saxelmwifos warmoSobis Teorias. saxelmwifos warmoSobas igi kerZo
sakuTrebis gaCenas ukavSirebs, aCvenebs saxelmwifos saqmianobis
ganpirobebulobas kerZo mesakuTreTa interesebiT. amasTan erTad ruso Zalian
Sorsaa saxelmwifos klasobrivi bunebis gagebisagan.misTvis saxelmwifo es aris
saerTo sikeTis-keTildReobis ganxorcielebis iaraRi. saxelmwifos mier
damsjeli funqciebis Sesruleba, rusos mier ganixileba, rogorc saxelmwifos
namdvili daniSnulebidan gadaxveva, rogorc mdidarTa SeTqmulebi Sedegi.
sakiTxis gamokvlevas, Tu rogor unda iyos organizebuli saxelmwifo, rom igi
pasuxobdes Tavis idealebs, rusom uZRvna Tavisi ZiriTadi social-politikuri
traqtati "sazogadoebrivi xelSekrulebis Sesaxeb anu politikuri samarTlis
principebi". "sazogadoebriv xelSekrulebaSi" rusom amocanad daisaxa "epova
asociaciis iseTi forma, romelic mTeli Tavisi saerTo ZalebiT icavs da
ifaravs pirovnebas da asociaciis yoveli wevris qonebas,da romlis wyalobiTac
TiToeuli pirovneba sxvebTan gaerTianebisas eqvemdebareba mxolod sakuTar Tavs
da imdenadve Tavisufali rCeba, rogorc adre iyo". mxolod aseT asociaciaSia
SesaZlebeli kanonieri da myari mmarTveloba.
mmarTvelobis dafuZneba Zalaze ar SeiZleba. Zalas ar SeuZlia Seqmnas
samarTali,xolo adamiani ki valdebulia daemorCilos kanonier xelisuflebas.
"mudam iqneba didi gansxvaveba brbos damorCilebasa da sazogadoebis marTvas
Soris.Tu erTeul adamianebs erTi meores miyolebiT da cal-calke imonebs erTi
adamiani, maSin rogoric ar unda iyos maTi ricxvi, me aq mxolod batonsa da
monebs vxedav da araviTar SemTxvevaSi xalxsa da mis meTaurs.es,Tu gnebavT.-
adamianTa grova da brboa da ara asociacia. aq ar arsebobs arc saerTo
keTildReoba da arc politikuri organizmi".
ruso amtkicebs, rom "yovelgvari kanonieri xelisuflebis safuZveli SeiZleba
iyos mxolod SeTanxmeba". SeTanxmeba aucileblobiT ideba adamianebs Soris
bunebrivi mdgomareobidan gamosvlisas. "me vfiqrob,rom adamianebma miaRwies iseT
zRvars, rodesac bunebriv mdgomareobaSi darCenis, an SenarCunebis
damabrkolebelma Zalebma gadaaWarbes im Zalebs, romlebic adamianebs SeeZloT
gamoeyenebinaT bunebriv mdgomareobaSi darCenis mizniT.aseT viTarebaSi es
38
Tavdapirveli mdgomareoba SeuZlebelia kidev gagrZeldes da adamianTa modgma
daiRupeboda, rom ar Seecvala mas Tavisi cxovrebis wesi".
adamianebs Soris dadebuli SeTanxmeba ar aris SeTanxmeba mTavrobis arCevis
Sesaxeb. ruso mkacrad akritikebs hugo grociuss, romelic fiqrobda, rom
xalxs SeuZlia dauqvemdebaros Tavisi Tavi mefes. "maSasadame, grociusis azriT -
wers ruso - xalxi aseTia manamdec ki, sanam igi Tavs mefes dauqvemdebareb.
magram aseTi moqmedeba warmoadgens moqalaqeobis aqts; igi gulisxmobs xalxis
mier miRebul gadawyvetilebas. amgvarad, sanam ganvixilavT aqts, romlis
meSveobiTac xalxi irCevs mefes, kargi iqneboda gagvexila is aqti, romlis
ZaliTac xalxi xalxad yalibdeba, rameTu es aqti, romelic garduvalobiT
uswrebs win pirvels, sazogadoebis WeSmariti safuZvelia.
rogoria am aqtis Sinaarsi? arsebiTad igi,rusos azriT, erT pirobaze
daiyvaneba, saxeldobr "asociaciis yvela wevris mier sakuTar uflebebze uaris
Tqma mTeli Temis sasargeblod; rameTu, pirveli, Tu yoveli gascems Tavis
uflebebs mTlianad, maSin iqmneba Tanabari pirobebi yvelasaTvis. xolo Tu
pirobebi yvelasaTvis Tanabaria,maSin aravin ar iqneba dainteresebuli imiT,rom
es pirobebi sxvebisaTvis damamZimebeli gaxados".
uflebaTa es gacema-gaucxoeba, xazgasmiT aRniSnavs ruso, unda iyos
sruli,vinaidan Tu calkeul pirovnebebs darCaT zogierTi ufleba, maSin
uzenaesi xelisuflebis ararsebobis gamo, romelsac SeeZleboda gadaeWra kamaTi
maTsa da sazogadoebas Soris,TiToeuli, romelic Tavis Tavs miiCnevs zogierT
sakiTxebis garCevisas sakuTari Tavis msajulad, swrafad daiwyebda pretenziis
gacxadebas imis Taobaze, rom qceuliyo mosamarTled da msajulad yvela sxva
sakiTxebis gadawyvetaSic. amgvarad, bunebrivi mdgomareoba gaagrZelebda
arsebobas, da asociacia aucileblobiT iqceoda, an tiraniad, an fuW, amao
saqmed".
sazogadoebrivi xelSekrulebis Sedegad xelSekrulebis damdebi pirebi iqcevian
erTian sazogadoeriv pirad." asociaciis es aqti yoveli xelSekrulebaSi
monawile calkeuli pirovnebis nacvlad dauyonebliv qmnis moralur da
koleqtiur mTels,romelic Sedgeba imdeni wevrisagan, ramdeni xmac aqvs
krebuls, -mTels, romelic TviT am aqtis meSveobiT iZens erTianobas sakuTari
saerTo-zogad me-s, sicocxlesa da nebas. am sazogadoebriv pirs romec
Sedgenilia yvela danarCeni pirovnebebisagan, adrindel periodebSi uwodebdnen
samoqalaqo sazogadoeba, Tems, axla ki iwodeba respublikad, an politikur
sxeulad, Tavisi wevrebis mier saxelmwifod iwodeba, rodesac igi aqtiuria, da
suverenad, rodesac igi aqtiuria, xolo samefod, rodesac mas mis msgavs
gaerTianebebs adareben. monawileebi koleqtiurad iReben xalxis saxels, xolo
cal-calke ki iwodebian moqalaqeebad - rogorc suverenuli Zalauflebis
39
monawileni da qveSevrdomebad - rogorc saxelmwifos kanonebisadmi
daqvemdebarebulni".
xelSekrulebis dadebis Sedegad warmoqmnil axal mdgomareobas, ruso
samoqalaqo mdgomareobas uwodebs. aq ukve igi bunebriv mdgomareobas ise maRal
Sefasebas aRar aZlevs. Tumca samoqalaqo mdgomareobaSi kargavs mraval
upiratesobebs, romlebic mas bunebisagan aqvs miRebuli, magram igi amave dros
iZens da jildovdeba sxva friad mniSvnelovani upiratesobebiT. misi unarebi
varjiSdebian da viTardebian, misi warmodgenebi farTovdebian, grZnobebi
keTilSobilni xdebian da mTeli misi suli iseT donemde maRldeba, rom am axal
mdgomareobis Secdomebs adamianebi xSirad rom ar dayavdes imaze ufro dabal
mdgomareobaze, saidanac igi gamovida, igi gamudmebiT unda adidebdes im wams,
romelmac samudamod gamoiyvana iqidan da romelSic gonebaClungi da
SezRuduli cxovelisagan Seqmna gonieri arseba - adamiani". aq aris gamoxatuli
rusos namdvili damokidebuleba sazogadoebrivi ganviTarebis procesisadmi.
mxolod borotmoqmedebas dayavs adamiani imaze dabal donemde, saidanac igi
gamovida - anu bunebriv mdgomareobaze dabla. am borotmoqmedebaTa aRmofxvras,
romlis gzebzac igi eZebs Tavis "sazogadoebrivi xelSekrulebebSi", SeuZlia
adamiani gamoyvana zneobrivi srulyofis farTo gzaze.
axali socialuri sitemis safuZveli unda gaxdes sazogadoebrivi
xelSekrulebis namdvili realizeba da ganxorcieleba. "pirveladi SeTanxmeba, -
wers ruso - ara mxolod ar spobs adamianTa bunebriv Tanasworobad, aramed
piriqiT cvlis mas,rogorc pirovnebebis TanasworobiT kanonis winaSe da cvlis
yvela im uTanasworobas, romelic bunebam Seitana maT fizikur arsebaSi; da
Tumca adamianebi SeiZleba iyvnen araTanasworni niWis, an Zalis mxriv, magram
isini uflebrivad Tanasworni xdebian SeTanxmebis Sedegad".
sazogadoebrivi xelSekrulebidan gamomdinare ruso hqmnis moZRvrebas xalxis
suverenitetis Sesaxeb. "mxolod saerTo nebas SeuZlia marTos saxelmwifos
Zalebi misi warmoqmnis miznis Sesatyvisad, romelic sayovelTao keTildReobaSi
mdgomareobs". yovel individs, rogorc adamians SeiZleba hqondes kerZo neba-
survili, dapirispirebuli,an gansxvavebuli saerTo neba-survilebisagan,
romelic mas aqvs, rogorc moqalaqes. am kerZo interesma SeiZleba ukarnaxos mas
sxva raime, vidre saerTo interesma.
am garemoebam SeiZleba migviyvanos yvelas nebasa da saerTo nebas Soris did
gansxvavebebTan. "saerTo neba - wers ruso - icavs mxolod saerTo
interesebs;yvelas neba ki kerZo interesebs da warmoadgens mxolod kerZo pirTa
nebis ganacxadTa jams.magram Tu am nebaTa gamovlinebebidan moviSorebT
urTierTgamanadgurebel da gamomricxvel ukiduresobebs, maSin darCenil
gansxvavebaTa Sekrebis Sedegad miviRebT saerTo neba-survils".
40
suvereniteti, rusos mixedviT, esaa saerTo nebis ganxorcieleba. aqedan
gamomdinareobs suverenitetis ori mniSvnelovani Tviseba - esaa ganuyofloba da
gausxvisloba. "me vamtkiceb, -wers ruso, -rom suvereniteti, romelic aris
saerTo sayovelTao nebis mxolod ganxorcieleba, arasdros ar SeiZleba
gasxvisebul iqnes da rom suvereni, romelic sxva araferia Tu ara koleqtiuri
arseba, SeiZleba warmodgenili iqnes mxolod Tavisi TaviT. gadacema
SesaZlebelia Zalaufleba-xelisuflebisa, magram araviTar SemTxvevaSi nebisa".
suverenitetis gausxviseblobas ruso miyavs mmarTvelobis warmomadgenlobiTi
formis uaryofasTan. suvereniteti mdgomareobs gansakuTrebiT sayovelTaod da
saerTo nebaSi, romelic SeuZlebelia warmodgenili iqnes visme mier. deputatebi
ar SeiZleba xalxis warmomadgenlebi iyvnen, isini mxolod maTi komisrebi arian,
romelTac arafris dadgea ar SeuZliaT savsebiT da sabolood". yoveli kanoni,
Tu igi uSualod TviT xalxma ar daamtkica, ar aris namdvili. igi srulebiTac
ar aris kanoni".
aseve kategoriulobiT amtkicebs "sazogadoebriv xelSekrulebaSi"
suverenitetis ganuyoflobis princips."imave mizeziT, ra mizeziTac suvereniteti
gausxvisebadia, igi ganuyofelicaa, vinaidan neba-survili, an saerTo da
sayovelTaoa, an ar aris aseTi. igi, an warmoadgens xalxis, rogorc mTelis
nebas, an mxolod misi nawilisas". pirvel SemTxvevaSi es gacxadebuli neba aris
suverenitetis aqti da qmnis kanons, meore SemTqvevaSi esaa mxolod kerZo neba, an
magistraturis aqti; yvelaze didi rac mas SeuZlia mogvces esaa dekreti. ruso
Zalauflebis ganawilebis Teoriis momxreTa sastiki winaaRmdegia, rameTu mis
epoqaSi es Teoria feodalur da burJuaziul fenebs Soris kompromisis
gamoxatuleba iyo. ruso ki rogorc saxalxo mmarTvelobis Tanmimdevruli
momxre uaryofda yovelgvar kompromisebs. Zalauflebis ganawileba mas
warmodgenili hqonda rogorc fantastikuri arseba, romelic agebulia
sxvadasxva adgilebidan aRebuli nawilebisagan, romelTac sinamdvileSi araferi
saerTo ar akavSirebT.
suvereniteti vlindeba kanonebis gamocemaSi. "suverens aqvs mxolod
sakanonmdeblo Zalaufleba". wers igi.kanonis gansazRvrebaSi igi uwinares
yovlisa xazs usvams imas, rom kanoni aris sayovelTao nebis nayofi."brZanebebi,
gamocemuli erTi adamianis mier,vinc ar unda iyos igi - Tavisi Tavis saxeliT ar
aris kanonebi". magram kanonis mxolod genetikuri gansazRvreba ar aris
sakmarisi. "saerTo, sayovelTao neba, raTa iyos aseTi, sayovelTao da saerTo
unda iyos, rogorc Tavis obieqtTan ise Tavis arsebasTan mimarTebaSi, igi unda
yvelasagan amodiodes, raTa misaRebi iyos yvelasaTvis,igi kargavs Tavis bunebriv
samarTlianobas,rodesac igi mimarTulia romelime gansazRvrul da
individualur obieqtze".
41
saxelmwifoSi sakanonmdeblo xelisuflebis gverdiT unda arsebobdes
aRmasrulebeli Zalauflebac. ruso amtkicebs, rom aRmasrulebeli Zalaufleba
ar SeiZleba ekuTvnodes mTel sazogadoebas, rogorc kanonmdebels, an suverens,
rameTu es Zalaufleba gamoixateba mxolod kerZo aqtebSi, romelzec ar arian
kanonebi da maSasadame ar exebian suverenis moqmedebis sferos, suverenisa,
romlis yvela aqti SeiZleba iyves mxolod kanonebi.
aRmasrulebeli xelisufleba unda ekuTvnodes mTavrobas,romlis qveSac
rusos esmis "gamaSualebeli-Sualeduri organizmi, dagenili qveSevrdomebsa da
suverens Soris urTierTobisaTvis, romelsac aqvs uflebamosileba moiyvanos
kanonebi Sesrulebis mdgomareobaSi, Seasrulos da ganaxorcielos kanonebi da
mxari dauWiros, rogorc samoqalaqo, ise politikur Tavisuflebebs". ruso
usvams xazs imas,rom mTavroba araviTar SemTxvevaSi ar unda agverios
suverenTan, mTavroba suverenis nebis mxolod da mxolo aRmasrulebelia.
mTavroba SeiZleba sxvadasxvagvarad iqnes organizebuli: demokratiulad,
aristokratiulad da monarqiulad. sanam am formebs gavarCevdeT, manam saWiroa
gavCerdeT rusos mier gamoyenebul terminologiis Taviseburebebze.
"sazogadoebriv xelSekrulebaSi" igi ganasxvavebs saxelmwifos or formas:
respublikas e.i. saxelmwifos, romelic kanonebis meSveobiT imarTeba
(igulisxmeba, rom kanoni sayovelTao nebis nayofia) da despotias, e.i.
saxelmwifos marTuls despotis mier, romelic Tavis Tavs kanonebze maRla
ayenebs. amasTanave aRniSnulia, rom despotia esaa gadagvarebuli saxelmwifo.
rac Seexeba terminebs "demokratia", "aristokratia" da "monarqia", mas ruso Tavis
"sazogadoebriv SexedulebaSi" iyenebs ara mmarTvelobis formebis
dasaxasiaTeblad, aramed mTavrobis organizaciis dasaxasiaTeblad.
demokratiuli mTavroba Sedgeba yvela moqalaqisagan, aristokratiuli
moqalaqeTa mcire raodenobisagan, monarqiuli ki erTi adamianisagan.
iyenebs ra "demokratiis" cnebas am viwro mniSvnelobiT, ruso kategoriuli
winaaRmdegia demokratiuli mTavrobisa.igi SeniSnavs, rom saxelmwifoSi,
romelsac aseTi mTavroba hyavs suvereni da mTavroba ar arian erTmaneTisagan
gayofili.aseT saxelmwifos, amtkicebs igi, faqtiurad arc hyavs mTavroba. "Tu am
termins aviRebT misi zusti mniSvnelobiT - agrZelebs ruso - maSin arasdros
arsebula namdvili demokratia da arasdrosac aseTi arc iqneba". amis
dasabuTeblad igi moixmobs mraval magaliTsa da siZneles,romelic
dakavSirebulia TviT yvelaze wvrilmani saqmeebis gadawyvetasTan, rodesac igi
wydeba moqalaqeTa saerTo Sekrebaze.
rac Seexeba aristokratiulsa da monarqiul mTavrobebs, aq saukeTeso arCevani
damokidebulia mTel rig faqtorebze.erT saxelmwifos pirveli Seefereba, sxvas
- meore forma.mniSvnelovania mxolod erTi: mTavroba unda moqmedebdes
umravlesobis interesTa gaTvaliswinebiT da ara sakuTari interesebiT.
42
principSi es advilad miiRweva aristokratiaSi. mTavrobis monarqiuli formisas
kerZo neba batonobs yvela danarCen nebaze da am gvarad Zalian didia imis
SesaZlebloba, rom respublika despotiad iqces.
ruso dawvrilebiT ganixilavs saxalxo suverenitetis ganxorcielebis
saSualebebis Sesaxeb sakiTxs. ar aris sakmarisi misi azriT, is, rom Sekrebilma
xalxma erTxel da samudamod daadginos saxelmwifoebrivi wyoba,sanqcia daado
kanonTa krebuls. aseve araa sakmarisi, rom man daadginos mudmivi mTavroba, an
erTxel da samudamod airCios Tanamdebobis pirebi. garda sagangebo
Tavyrilobebisa, romlebic SeiZleba gamowveuli iqnas gauTvaliswinebeli
SemTxvevebiT, aucilebelia agreTve,raTa arsebobdes perioduli Tavyrilobebic.
rogorc ki xalxi Seikribeba,rogorc suverenuli organo, mTavrobis
yovelgvari iurisdiqcia wydeba. mTavrobis mxridan suverenuli Zalauflebis
uzurpaciis Tavidan acilebis mizniT saxalxo yriloba iwyeba ori sakiTxis
ganxilviTa da maTze kenWisyriT:" nebavs Tu ara suverens SeinarCunos mTavrobis
arsebuli forma"? da "nebavs Tu ara xalxs mmarTveloba dautovos maT,
romelsac axla aqvT igi dakisrebuli"?
moqalaqeTa yrilobisaTvis "saxelmwifoSi ar arsebobs araviTari ZiriTadi
kanoni, romlis gauqmebac SeuZlebeli iqneboda, TviT sazogadoebrivi
SeTanxmebac ki araa gamoricxuli". "im momentSi, rodesac mTavrobam moaxdina
suverenitetis uzurpacia, sazogadoebrivi SeTanxmeba darRveulia da yvela
ubralo moqalaqe, romelTac ufleba aqvT daubrunden TavianT bunebriv
Tavisuflebas, iZulebulni da ara movaleni arian daemorCilon mas".
rusos sazogadoebrivi ideologia egalitarizmia. mxolod iq, sadac arsebobs
qonebis cnobili Tanasworoba, SesaZlebelia sayovelTao da saerTo nebis
warmoqmna-Camoyalibeba.Tavisufleba SeuZlebelia arsebobdes Tanasworobis
gareSe, xazs usvams moazrovne, amitom "arcerTi moqalaqe ar unda flobdes
imden SeZlebas, rom SeeZlos meores yidva da arcerTi ar unda iyos - imdenad
Raribi, rom iZulebuli iyos gayidos sakuTari Tavi:es gulisxmobs mdidrebisa
da didebulebis, qonebisa da gavlenis sididis SezRudvas". ruso ar fiqrobs,
rom qonebis SezRudvis aseTi kanoni gamosadegi iqneba yvela
qveynisaTvis,ramdenadac misi azriT, kanonebi saxes unda icvlidnen adgilobrivi
pirobebisa da mcxovreblebis Taviseburebebis gaTvaliswinebiT. ar SeiZleba
yuradReba ar miiqcios rusos ideam, imis Sesaxeb,rom Tavisuflebis
ganxorielebisaTvis araa sakmarisi mxolod politikuri Tanasworoba; ramac
Semdeg didi gavlena iqonia, rogorc social-politikur azris Semdgom
ganviTarebaze, ise safuZvlad daedo praqtikul saxelmwifoebriv saqmianobas,
uwinares yovlisa kanonmdeblobis sferoSi.
43
amgvarad, rusoc agrZelebs "robinzoniadis" tradicias
sazogadoebaTmcodneobaSi, romlis amosavalia izolirebuli individi. rusos
Tanaxmad adamiani bunebriv mdgomareobaSi harmoniul damokidebulebaSia
bunebasTan. aq adamians ar sWirdeba arc myari sazogadoebrivi kavSir-
urTierTobebi, arc Sroma, arc goneba da arc morali. magram mas aseve
axasiaTebs TanagrZnoba da TviT Senaxvisaken miswrafeba. amitom gansxvavevbiT
hobsisagan ruso "oms yvela yvelas winaaRmdeg" ar Tvlis bunebriv mdgomareobad.
mosaxleobis zrda da geografiuli mizezebi iwvevs adamianTa unarebis
ganviTarebas, TanamSromlobisa da metoqeobis warmoSobas. axali unarebis
warmoSoba xels uwyobs axali moTxovnebisa da piriqiT warmoSobas, "sxeulis
bunebrivi moTxovnilebebis" gverdiT "sulis xelovnuri moTxovnilebebis"
ganviTarebas, bunebrivi anTropologiuri uTanasworobis politikuriT e.i.
sazogadoebrivi uTanasworobiT SecvlaSi gadamwyveti roli iTamaSa kerZo
sakuTrebis dadgenam. kerZo sakuTrebis arsebobis pirobebSi adamianTa niWisa da
unarebis uTanasworobas mivyavarT sakuTrebiT uTanasworobasTan, romelic
Semdeg TviT axdens ganmsazRvrul zemoqmedebas sazogadoebaSi uTanasworobis
zrdaze. mqonebelTa da uqonelTa mudmivi Setakebani iwvevs ZiriTad mqonebelTa
da mesakuTreTa Soris samoqalaqo mSvidobis - zavis moTxovnilebas, rasac
uzrunvelyofs kidec sazogadoebrivi xelSekrulebis dadeba.bunebriv
mdgomareobaze dabruneba ukve SeuZlebelia. uTanasworobis ganviTareba gadis
sam - simdidrisa da siRaribis, Zlevamosilebisa da umweobis, batonobisa da
monobis - dadgenisa da dakanonebis etapebs. es ki ukve aris uTanasworobis
ukanaskneli safexuri da is zRvari, romelTanac bolos da bolos mivyavarT
uTanasworobis yvela danarCen safexurs manam, sanam axali gadatrialebani
sabolood ar gaanadgureben xelisuflebas, an da ar daaxloveben mas kanonier
dadgenilebebTan, sazogadod kanonierebasa da samarTalTan. amgvar kanonier
dadgenilebebs mxedvelobaSi mudam aqvs ori momenti: Tavisufleba, rogorc
adamianis yvelaze mniSvnelovani gansazRvrebis gausxvisebadoba sazogadoebrivi
xelisuflebis saxalxo suverenitetis gauucxoebloba mdgomareobs imaSi, rom
TiToeuli CvenTagani saerTo sakuTreba - nebaSi gadascems da saerTo nebis
uzenaesi xelmZRvanelobis qveS ayenebs Tavis pirovnebas da mTeli Tavis Zalebis
Sedegadac TiToeuli CvenTagani iqceva mTelis ganuyofel nawilad.
sazogadoebrivi xelSekrulebis mixedviT adamiani kargavs Tavis bunebriv
Tavisuflebas da SeuzRudvel uflebas imaze, rac mas xiblavs,izidavs da risi
daufleba mas ZaluZs. sanacvlod ki iZens samoqalaqo Tavisuflebas da yvelafer
imaze sakuTrebis uflebas, rasac flobs. saerTo neba ar aris yvelas nebis
igiveobrivi: xalxs, rogorc politikuri organizmsa da suverens SeiZleba sxva
interesebi hqondes, vinem calkeuli adamianebis interesTa erTobliobas,
amgvarad, yovelgvar politikur Zalauflebas kanonieri Zala aqvs mxolod
"pirveladi, Tavdapirveli SeTanxmebis" wyalobiT. yoveli mmarTveli mxolod
xalxis mier aris uflebamosili da ndobiT aRWurvili - memkvidreoba, esaa
44
xelisuflebianoba. mmarTvelobis yvelaze gadagvarebuli da maxinji formebis
Secvla xalxis, rogorc suverenis kompetenciaa, romelic drois yovel momentSi
uflebamosilia uari Tqvas nebismier sakanonmdeblo gdawyvetilebebze da miiRos
axali politikuri organizmi. rogorc yoveli organizmi mokvdavia misi
jamrTelobisa da arsebobis gagrZeleba SeuZlebelia. kargi da keTili
mmarTveloba da Tanas woroba. igi egalitaristia rusos idealia - patara
saxelmwifo, romlic maTSi mcxovrebi moqalaqeebis uSualo - sakuTari nebis
gamovlenaa da romlebic axorcieleben mmarTvelobis ulebamosilebebis
kontrols, maTi uTanasworobis aRmofxvris mizniT. igi moiTxovs qonebriv
Tanasworobas, qonebis akrZalvas. aseTi demokratiuli wyoba SeuZlebelia. ruso
ufro aristokratiisaken ixreba. swored is wyoba iqneba yvelaze ukeTesi da
yvelaze bunebrivi, rodesac brZenni marTaven umravlesobas. isini marTaven ara
sakuTari interesebis, aramed mTeli moqalaqeebis interesebis sasargeblod.
adamianTa zneobriv gadagvarebas xels uwyobs mecnierebisa da xelovnebis
ganviTareba, romlebic badebes pativmoyvareobas, romelic xels uSlis adamianTa
bunebriv yofaqcevas. rusosagan didad davalebulia mTeli organicistuli
sociologizmi.
robert Tomas malTusi
malTusis Tezisebi:
`mtrebi, romelTac me vebrZvi, mankiereba da siRatakea~.
1. malTusi ikvlevs siRatakis gamomwvev mizezebs,
amdenad igi sociologia. Tavisi Teoriis safuZvlad
arsebobisaTvis brZolis princips iRebs. sazogadoeba
esaa arsebobisaTvis konkurenciuli brZola,
arsebobis uflebaze poziciebis garkveva, sadac
yovelgvari kompromisis gareSe, Zlierni ikaveben
sustebis adgils. arsebobisaTvis brZola
gansazRvravs socialur moZraobas da saerTod
socialur yofierebas.
2. malTuss ZiriTadad icnoben gaxmaurebuli
Sromis `xalxTmosaxleobis zrdis kanonis~ mixedviT.
ra aris malTusis Teoriis ZiriTadi problema? esaa
pirvel rigSi sazogadoebis arsebis, misi moZraoba-
45
cvalebadobis xasiaTis, sazogadoebis mamoZravebeli Zalebis gansazRvra, ise
rogorcsazogadoebrivi yofierebis Seswavla, misdami diagnosis dasmis da mis
viTarebaTa gaumjobesebis gzebis Zieba.
3. malTusis Teoriis ZiriTadi kiTxvebia _ ra gansazRvravs sazogadoebis
ganviTarebas? sad da raSi unda veZeboT adamianis yofis da socialuri
cxovrebis ganmsazRvreli faqtorebi? ra iwvevs sazogadoebis paTologias? sadaa
socialuri yofierebis mamoZravebeli Zalebis moSlis saidumloeba da rogor
unda davaRwioT Tavi socialuri paTologias? es is kiTxvebia, romlebic yovel
socialur Teorias amoZraveben da romelTa meSveobiT Teoria socialur
moZRvrebaTa rigSi ikavebs adgils.
4. malTusis Teoriis ZiriTadi amosavali problemaa siRatake, romelic
adamianTa sazogadoebis anomaliurobis maCvenebelia. siRatakis faqtis
arsebobidan amosvliT, malTusi cdilobs daadginos misi mizezebi. biZgi,
stimuli Tu sababi saidanac sawyisi miiRo malTusis Ziebebma, esaa socialuri
paTologia (simaxinje), gamoxatuli siRatakeSi. amitom malTusis mizania,
gaarkvios, ra iwvevs siRatakes, mankierebas, ubedurebas da rogor unda eSvelos
sazogadoebis mankierebas.
5. malTusis Txzuleba `xalxTmosaxleobis kanonis gamocdileba~ _ iwyeba
swored sakiTxis dayenebiT. `adamianma, romelsac moundeba daadginos, rogori
iqneba sazogadoebis momavali ganviTareba, bunebrivad unda gamoikvlios ori
sakiTxi: 1. ra mizezebi ayovnebdnen aqamde adamianis warmatebebs, anu misi
keTildReobis ganviTarebas? 2. ramdenad SeiZleba Cveni ganviTarebis
Semferxebeli mizezebis nawilobriv an mTlianad ugulebelyofa?
6. sazogadoebis ganviTarebis ganmsazRvreli faqtorebi arc religiaSi arc
geografiul determinizmSi unda veZioT, arc raime utopiasa da revoluciaSi.
sazogadoebis ganviTarebis ganmsazRvreli bunebriv istoriaSi, pirvel rigSi
mosaxleobaSi unda veZeboT. sazogadoebis arsebobis yovel safexurze, misi
normaluri funqcionirebisaTvis saWiroa mosaxleobis garkveuli optimaluri
odenoba, romelic dgindeba sazogadoebaSi mosaxleobis simravlisa da saarsebo
saSualebaTa Tanafardobis kanoniT. swored es kanoni gansazRvravs
sazogadoebis ganviTarebas. rogoricaa es Tanafardoba, iseTivea sazogadoebac.
7. am kanonis arsi ki isaa, rom yvela cocxal arsebas axasiaTebs mudmivi
swrafva, gamravldes ufro swrafad, vidre misgan gankargulebaSi arsebuli
saarsebo saSualebani~. magram am swrafvas Tavisebur ganmsazRvrel da
maregulierebel faqtorad evlineba, sazogadoebrivi cxovrebis ganmapirobebeli,
arsebobis saSualebaTa warmoeba. mosaxleobis gamravlebis regulirebas
arsebobis saSualebaTa odenoba axdens. magram gamravlebisadmi Cveni Seukavebeli
midrekilebebi arRvevs am Tanafardobas xalxTmosaxleobasa da arsebobis
saSualebebs Soris da warmoiSoba Warbi mosaxleoba. mosaxleobis zrda uswrebs
saarsebo saSualebaTa zrdas.
46
8. sazogadoebis arsebobis da ganviTarebis ganmsazRvreli pirveli kanoni
gvauwyebs: `Cven SegviZlia ueWvelad CavTvaloT, rom Tu mosaxleobis
gamravlebas araviTari winaaRmdegoba ar xvdeba, maSin is ormagdeba yovel
ocdaxuT weliwadSi da izrdeba geometriuli progresiiT~.
9. meore kanoni gvauwyebs: rom mosaxleobis gamravleba gardauvlad
ganisazRvreba arsebobis saSualebebiT da rom mosaxleoba izrdeba arsebobis
saSualebebTan erTad. mosaxleobis zrdas gaaCnia dabrkolebani, romelnic
advilad aRqmadia. am debulebas malTusi ase gamoxatavs: es dabrkolebani, ise
rogorc yvela sxva, romelnic mosaxleobis dones arsebobis saSualebebze
dabla ayeneben: moraluri moTokva, mankiereba da siRatakea.
axali drois, XVII – XVIII saukunis me qanisturi msoflmxedveloba.
,,socialuri fizika"
me-18-e saukunis filosofosTa mniSvnelovani nawili, Cveulebriv sazogadoebas
ganixilaven adamianTa ara rogor bunebriv, TanSobil mdgomareobas, aramed
rogorc xelovnur warmonaqmns. mag.: hobsisa da spinozas sazogadoebis
meqanistur gagebas Cven vpoulobT me-17-e saukunis TiTqmis yvela moazrovnesTan
azriT, adamianTa pirveladi bunebrivi mdgomareoba – esaa `omi yvelasi yvelas
winaaRmdeg~ [bellum omnium contra omnes]. adamianebi am mdgomareobaSi ar qmnian
sazogadoebas, cxovroben izolirebulad da ganuwyvetliv omoben da ibrZvian
erTmaneTis winaaRmdeg. magram am gaWirvebuli mdgomareobis, rodesac `adamiani
adamianisTvis mgelia~ - `homo homini lupus est ~ aRmosafxvrelad, adamianebi
deben urTierTSoris xelSekrulebas sazogadoebis Seqmnis Sesaxeb da avaleben
romelime kanonmdebels gamoimuSaos kanonebi. kanonmdebeli is genialuri
konstruqtoria, romelic kanonebis daxmarebiT cocxali socialuri
atomebisagan – adamianebisagan qmnis raRac rTul meqanizms – saxelmwifos,
romelSic am socialur atomTa – adamianTa sulisCamdgmeli vnebebi da
instinqtebi, urTierTs awonasworeben da yvela adamianTaTvis saerTo
sargeblobis motanis saqmes emsaxurebian. sazogadoebrivi wyobis safuZvelia
politikuri kanonebi. Tu sxvadasxva xalxebSi Cven vxvdebiT sazogadoebis
gansxvavebul formebs, maSin maTi arseboba aixsneba imiT, rom TiToeul xalxs
hyavda Tavisi kanonmdebeli, romelmac maT Seuqmna gansakuTrebuli kanonebi.
amgvarad, me-17-e saukunis moazrovneebi mTlianad aigiveben erTmaneTTan
sazogadoebasa da saxelmwifos.
sazogadoebis meqanisturi koncefcia Seicavda mTel rig siZneleebs, romelsac
gamudmebiT ejaxeboda me-17-e saukunis socialuri filosofia. am epoqis bunebis
mecnieruli msoflmxedvelobisaTvis, garda meqanisturobisa, damaxasiaTebelia
agreTve bunebaSi arsebuli wesrigis ucvlelobis rwmena. buneba absoluturad
47
ucvlelia, sanam arsebobs, manam igi ucvleli rCeba. radgan TviT adamiani da
adamianTa sazogadoeba ganixileba rogorc bunebis wesrigis nawili, maSin
adamianuri sazogadoebis bunebrivi wesrigi iseTive uryevi da maradiuli unda
iyos rogorc maradiuli da ucvleli mTeli bunebisaTvis damaxasiaTebeli
wesrigi. aseTia is daskvna, romelTanac gardauvalobiT midian me-17-e saukunis
moazrovneebi. magram rogor unda movagvaroT adamianuri sazogadoebis erTiani
da ucvleli wesrigis es idea kacobriobis namdvil cxovrebasTan, sadac
araferia ucvleli, sadac sazogadoebis formebi usasrulod cvalebadi da
mravalgvaria? esaa siZnele, romlis gadalaxvac ar SeeZloT me-17-e saukunis
moazrovneebs. isini am siZnelidan gamosvlas cdolobdnen Semdegnairad: adamiani
moqmedebs Tavisi bunebrivi wesrigis kanonTa Sesatyvisad mxolod maSin, rodesac
igi xelmZRvanelobs gonebis xmiT da SeuZlia am kanonTa Secnoba. magram
ramdenadac adamiani gaunaTlebelia da am kanonTa Secnobac yovelTvis ar
ZaluZs, amdenad mas SeuZlia kidec am wesrigis ucvlel kanonTa darRvevac.
marTalia, kanonebisadmi amgvari daumorCilebloba mas mraval tanjvasa da
gansacdels umzadebs. saxelmwifoebrivi wyobis dRemde istoriulad arsebuli
yvela forma warmoadgens kanonmdebelTa warumatebel mcdelobas, ipovon
saxelmwifoebrivi wyobis is WeSmariti, absoluturi forma, romelsac
gvkarnaxobs bunebis realuri kanonebi da romelic gvaZlevs kacobriobis mieri
bednierebis miRwevis garantias. am TavlsazrisiT udgebian istorias me-17-e
saukunis filosofosebi. yoveli saxelmwifos istoria, maTi azriT: mxolod imis
istoriaa, Tu rogor Seqmna romelime kanonmdebelma am sazogadoebis kanonebi da
Tu rogori, maTi arasrulyofilebis gamo, gadauxvia am sazogadoebam Tavisi
pirveladi principisagan da iwyo daSla. saukeTeso SemTxvevaSi, Tu
saxelmwifoebrivi meqanizmi Seqmnilia ufro moxerxebulad da warmatebiT, maSin
mas zogierTi gadaxvevebisa da zigzagebis Semdeg ZaluZs daubrundes Tavis
pirvelad princips da daiwyos cxovreba TiTqosda xelaxla, Tavidan. amgvarad
evoluciis idea, romelic Zevs XIX-XX-is mecnierebis safuZvelSi da romlis
mixedviTac sazogadoeba TandaTanobiT viTardeba erTi formidan meoreSi,
savsebiT ucxoa me-17-e saukunis filosofisTa statikuri
msoflmxedvelobisaTvis.
maTi azriT, istoriis Seswavlas SeiZleba azri hqondes mxolod imdenad,
ramdenadac igi gvaCvenebs Tu rogor ar unda avagoT sazogadoebis Senoba da Tu
rogor tanjva-wvalebasTan miyavs kacobrioba saxelmwifos amgvari agebis
warumatebel cdebs. piriqiT, idealuri sazogadoebrivi wyoba SeiZleba Secnobil
iqnas abstraqtuli gziT. deduqciurad iqnes gamoyvanili adamianis bunebis
maradiuli da ucvleli Tvisebebisagan. Tu me-17-e saukunis filosofosTa
sociologiuri koncefciebis amosaval punqtebs SevapirispirebT maTgan
gamomdinare daskvebTan, maSin SevamCnevT, yvela maTganisaTvis damaxasiaTebel
winaaRmdegobas. maTi amosavali punqtebi Tu sawyisebi meqanistur-
48
materialisturia: maTi ZiriTadi wanamZRvaria – determinizmi, romlisTvisac
damaxasiaTebelia adamianSi nebis Tavisuflebis arsebobis uaryofa da imis
aRiareba, rom adamianis neba iseve gapirobebulia da misi saqmianobac iseve
kanonzomieria, rogorc gapirobebulia da kanonzomieria materialur sxeulTa
moZraoba. aseve materialisturia Sexedulebac sazogadoebrivi wyobisa da
wesrigis, rogorc bunebis materialuri wesrigis nawilis Taobaze; aseve
materialisturia socialuri kanonebis rogorc bunebis zogadi kanonebis
gamovlenis ganxilvisadmi miswafebac.
magram ras vxedavT Semdeg, rodesac filosofosebi ejaxebian konkretul-
istoriul sinamdviles? maSin vgebulobT, rom adamianebs SeuZliT daemorCilon
Tavis bunebriv kanonebs da arc daemorCilon maT ucodinrobisa Tu
gaunaTleblobis gamo. marTalia, yoveli Cveulebrivi adamiani, mkacrad
eqvemdebareba Tavisi vnebebisa da grZnobebis brZanebas, magram maTze maRldeba
kanonmdebeli. igi flobs arCevanis cnobil Tavisuflebas, _ bunebrivi wesrigis
kanonTa gagebisa da codnis miRweuli donis Sesatyvisad kanondebels SeuZlia
daadginos saxelmwifos esa Tu is forma. amgvarad, sazogadoeba – saxelmwifo
gvevlineba ara rogorc nivTTa bunebrivi wesrigis kanonTa ZaliT bunebrivad –
wermoqmnili ram, aramed rogorc raRac xelovnuri qmnileba, romelic
kanonmdeblis Tavisufali Semoqmedebis produqtia. amasTan dakavSirebiT
adamianTa sazogadoebis bunebrivi wesrigi da wyobac arsebiTad sxva ramea, vidre
bunebis bunebrivi wesrigi. maT bunebrivi wesrigis qveS esmodaT raRac
saukuneebidan saukuneebamde namvilad arsebuli ram, mag. esaa namdvilad
arsebuli mzis sistema, masSi maradiulad moZravi sxulebiT. kacobriobis
cxovrebaSi ki, piriqiT, namdvilad arsebuli aRmoCnda sazogadoebis.
saxelmwifos istoriulad warmavali da aranamdvili formebi, romlebic
warmoiSvnen kanonmdebelTa umecrebis, gaunaTleblobisa da Secdomebis Sedegad.
adamianTa sazogadoebis bunebrivi wesrigi, faqtobrivad aRmoCnda raRac iseTi
ram, romelic mxolod maSin ganxorcieldeba, rodesac mogvevlineba iseTi
kanonmdebeli, romelic SeZlebs Seicnos da praqtikulad gamoiyenos
adamianisaTvis am yvelaze keTilsasurveli, WeSmaritad erTaderTi wyobisa da
wesrigis kanonebi. maSasadame, sazogadoebis bunebrivi wesrigi aRmoCnda iseTi
ram, romelic mxolod unda ganxorcieldes adamianuri gonebis brZanebis
Tanaxmad. amiT igi arsebulis sferodan jerarsis sferoSi gadaitaneba.
Tanac ar arsebobs TviT nivTTa bunebaSi Cadebuli raime bunebrivi aucilebloba,
romelic adre Tu gvian migviyvanda am bunebis wesrigis Sesatyvisi sazogadoeba –
saxelmwifos ganxorcielebasTan. es ukanaskneli kanonmdeblis Tavisufali
gadawyvetilebis saqmea. bednieri SemTxveviToba iqneboda, rom bunebrivi wesrigis
moTxovnis Sesatyvisi saxelmwifo Seqmniliyo me-18-e s-Si. aseTi saxelmwifo
SeiZleboda mravali aseuli da aTaswleulis winaTac warmoqmniliyo, rom
gamoCeniliyo maSin genialuri kanonmdebeli da ganexorcielebina igi
49
cxovrebaSi. sazogadoebis bunebrivi wesrigi aRmoCnda ara mxolod iseTi ram rac
jerars, aramed iseTi jerarsi, romelic mocemul momentSi ar gamomdinareobs
TviT arsebulis ganviTarebis Sinagani aucileblobisagan, da geniosis
Tavisufali Carevis saqmes warmoadgens. kacobriobis mTeli istoria
warmogvidgeba rogorc wyvdiadSi xetiali, kanonmdebelTa mieri bunebrivi
wesrigis kanonTa daZebnis warumatebel mcdelobasTan erTad da es gagrZeldeba
manam, sanam uceb ar gaielvebs vinmes TavSi genialuri azri da kacobrioba
sabolood ar daaRwevs Tavs mojadoebul wres da ar ganaxorcielebs im
erTaderT sazogadoebriv wyobas, romelic Seesabameba adamianisa da sagnebis
bunebas.
amgvarad Cven ukve mivediT savsebiT idealistur daskvnasTan, sazogadoebis
bunebrivi wesrigi da wyobileba aRmoCnda jerarsuli da kanonmdeblis
Tavisufali nebis gansaxorcielebeli aqti, romelic araa gapirobebuli
bunebrivi kanonzomierebis mier. aqve unda SevniSnoT, rom calkeul moazrovneTa
Sexedulebebis erTmaneTTan sruli gaigiveba ar SeiZleba, ar iqneba swori,
rameTu erTTan es winaaRmdegoba vlindeba ufro primitiuli da gulubryvili
formiT, xolo meoresTan ki dafaruli saxiT. me-17-e saukunis filosofosebidan
mkacri determinizmis xazs yvelaze Tanmimdevrulad atarebs spinoza. masTan
gonebis umecrebac da gamoRviZebac erTnairadaa gapirobebuli saganTa bunebrivi
kanonzomierebebiT. magram spinozamac ver SesZlo mojadoebuli wris garRveva.
man ver SeZlo eCvenebina is bunebrivi kanonzomiereba, romelsac mivyavarT
gonebiseuli wesrigis da wyobis ganxorcielebasTan. amitom masTan arc ki
gvxvdeba raime miniSnebac ki sazogadoebrivi formebs ganviTarebis bunebriv
kanonzomierebebze