Reportage ReportageOPMERKELIJK De enige Steenwijker, die Auschwitz overleefde, Netty Slager, zei bij terugkomst: ‘Werken is leven. Als je in Auschwitz niet meer kon werken, dan ging je de gaskamer in.’

STEENWIJK - De Steenwijker binnen-stad krijgt Stolperstei-ne, oftewel ‘struikelste-nen’, ter nagedachtenis van 51 joodse mede-burgers uit Steenwijk, die in de Tweede We-reldoorlog zijn omge-bracht.

Wilko Aardema

Komende maandag, op Bevrijdingsdag en een dag na de Nationa-le Dodenherdenking, wordt de oprichtings-akte voor de nieuwe Stichting Stolpersteine Steenwijk gepasseerd. Het idee is niet nieuw, vele plaatsen in Euro-pa hebben dergelijke

stenen in de stoepen voor de woning waar de families hebben ge-woond. In Meppel zijn de gedenk-steentjes te vinden en recent (drie

weken geleden) werden ze in Wol-vega aangebracht. Het idee ont-stond toen de Kristallnacht, vorig

jaar november 75 jaar geleden, in Steenwijk werd herdacht.

‘Toen sprak ik verschillen-de mensen, die het ook

een goed idee vonden om Stolpersteine

te plaatsen’, zegt Klaas de Jong,

één van de ini-tiatiefnemers en

voorzitter van de nieuwe stichting.Samen met pastoor Th eo van der

Sman, Th ea Meijer, dominee Bob Haanstra, Marianne van Engelen, Ben Jurna, Marion Grit en Willem Boerma ging Klaas aan de slag. In Steenwijk waren er in het begin van de oorlog 100 joodse inwoners, van wie er 51 zijn omgebracht. ‘Al die 51 medeburgers willen we herdenken met een steen.’

NamenDe namen zijn bekend dank-

zij veel onderzoek en documenten waarover boeken zijn geschreven. Eén daarvan is van kunstenaar Jan van Rossum. Hij heeft tevens een gedenkteken ontworpen, bij de in-gang van Rams Woerthe, en is me-de-oprichter van de Stichting Ge-denkteken Joodse Steenwijkers. Hij was van mening dat er in Steenwijk te weinig herinnerde aan de joodse inwoners van Steenwijk en startte een onderzoek. Het boek is versche-nen in 2005, hetzelfde jaar waarin ook het monument werd onthuld.

DemnigNu komen er 51 gedenkstenen

bij. ‘Want het gaat alle Steenwij-kers aan.’ De missie van de Stichting Stolpersteine Steenwijk is de adres-sen van de families op te zoeken en de families op te sporen. Een Stol-perstein is bedacht door de Duit-se kunstenaar Gunter Demnig. Hij noemt ze Stolpersteine (struikelste-nen) omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen. Op de stenen zijn, in een messing plaatje, de naam, geboortedatum, depor-tatiedatum en plaats en datum van overlijden gegraveerd.

AdoptieplanWanneer de eerste steen wordt

geplaatst, is nog niet bekend. Dat hangt van een aantal factoren af. Al-lereerst het fi nanciële plaatje. ‘We zijn bezig met een adoptieplan. Particulieren, scholen en bedrijven kunnen een steen adopteren.’ Een andere factor is de agenda van Gun-ter Demnig. ‘We willen dolgraag dat hij bij de eerste steenlegging aan-wezig is.’ Overigens heeft de Raad van Kerken van Steenwijk e.o. al be-sloten om een steen te adopteren.

VertraptOver de naam Stolpersteine was

even een discussie binnen het be-stuur. ‘Er is een letterlijke vertaling, struikelstenen. Daar is op zich niets mis mee. Maar in de meeste plaat-sen wordt de naam Stolperstei-ne toegepast.’ Bestuurslid Willem Boerma. ‘We kregen de reactie van een nabestaande: ‘We zijn al ge-noeg vertrapt.’ Voor dit familielid hoeft het allemaal niet meer, maar voor anderen wel. En we doen het niet voor ons zelf, maar voor een joodse gemeenschap, die na de oor-

log niet meer in Steenwijk bestaat.’ Steenwijk kende aan het einde van de 19e eeuw een relatief grote jood-se gemeenschap: 200 medeburgers, maar door de crisis en oorlogsdrei-ging was het aantal in 1940 geslon-ken tot 100.

Huwelijk ‘De helft overleefde het wel, dankzij onderduiking en na de oorlog keer-de een aantal terug. Er werd een poging ondernomen om de joodse gemeenschap in stand te houden. Zo was er in 1947 nog een joods hu-welijk in de synagoge, maar de ge-meenschap was te klein. Vele Joden uit Steenwijk waaiden uit: naar de VS, Israël of elders in Nederland.’

AfgebrokenDe synagoge kon niet meer wor-

den onderhouden en werd in 1953 een autogarage. Er werd een nieu-we muur om heen gebouwd en de jaren ’60 werd het afgebroken. Een gedenkplaat aan het huidige ABN AMRO-gebouw wijst op ‘de laatste synagoge van Steenwijk.’

‘Werken is leven’Een locatie waar zeker stenen

worden gelegd, is Scholestraat 15, waar voorheen Restaurant ’t Patijn-tje was gevestigd. Het werd gerund door Willem Boerma (bestuurslid) en zijn vrouw Margrith, die nog al-

Steenwijk krijgt Stolpersteine

Het bestuur voor het pand Scholestraat 15, waar de familie Slager woonde. Netty Slager had Auschwitz overleefd en keerde terug. Van links naar rechts: Klaas de Jong (voorzitter), pastoor Theo van der Sman, Thea Meijer, ds Bob Haanstra (penningmeester), Marianne van Engelen (secretaris), Ben Jurna (beheerder archief), Marion Grit en Willem Boerma, de huidige bewoner van het pand. Foto Jan Vredenburg.

Gunter Demnig, de bedenker, legde drie weken geleden drie Stolpersteine in Wolvega. Hij is uitgenodigd om de eerste steen in Steenwijk te leggen. Archief Piet Bosma

�Gedenkstenen ter nagedachtenis 51 joodse medeburgers

woning waar de families hebben gewoond. In Meppel zijn de gedenk-steentjes te vinden en recent (drie

weken geleden) werden ze in Wol-vega aangebracht. Het idee ont-stond toen de Kristallnacht, vorig

jaar november 75 jaar geleden,in Steenwijk werd herdacht.

‘Toen sprak ik verschillen-de mensen, die het ook

een goed idee vondenom Stolpersteine

te plaatsen’, zegtKlaas de Jong,

één van de ini-tiatiefnemers en

Een gedenkplaat op het huidige ABN AMRO-kantoor aan de Gasthuispoort, die herinnert aan de synagoge. Archief Wilbert Bijzitter

tijd in het pand wonen. Hier was de slagerij van de Simon en Netty Slager. Simon en zijn vrouw en va-der werden op hun onderduikadres in Den Haag opgepakt en gingen met de laatste trein uit Westerbork

in 1944. Netty overleefde als enige Auschwitz. ‘Ze kwam lopend uit Po-len terug naar Steenwijk en startte de slagerij weer op. Ze zei: ‘Wer-ken is leven. Als je in Auschwitz niet meer kunt werken, dan ga je de gas-

kamer in.’ Ze kwam in juni 1945 te-rug en in nog geen maand tijd ging de slagerij weer open. Ongeloof-lijk, wat een wilskracht’, zegt Willem Boerma.

MezuzahWat nog herin-

nert aan die tijd is de Mezuzah. Overbuur-man Jan Boschma vond de originele en schonk het aan Willem Boerma, die het een plekje op de deurpost heeft gege-ven. Een Mezuzah is een klein langwerpig doosje met daarin een klein stukje per-

kament waarop twee passages uit de Th ora geschreven zijn. Al sinds Bijbelse tijden houden joodse men-sen zich aan het gebod deze kleine doosjes op de rechterdeurpost te bevestigen van elke deuropening

waardoor men een ruimte betreedt. Hiermee laat men zien dat men dit huis onder Gods leiding stelt. Door de Mezuzah aan te raken bij bin-nenkomst en het verlaten van de ruimte, wordt men herinnerd aan Gods leiding.

Bewaard‘Een bijzonder stukje geschie-

denis dat bewaard is gebleven. En door het aanbrengen van de Stol-persteine hopen we nog meer te ge-denken aan deze mensen die uit het Steenwijker leven zijn gerukt.’

� Voor meer informatie (o.a. over adoptie): Klaas de Jong, publis-her@toetssteen-boeken.nl, 0521- 524815, www.struikelsteen.nl

Klaas de Jong, één van de initiatief-nemers bij het gedenkteken joodse Steenwijkers voor de ingang van Rams Woerthe. Hier staan de 51 na-men van joodse medeburgers, die de Holocaust niet hadden overleefd.

Wilbert Bijzitter

Een voorbeeld van de messing stenen. In Steenwijk komen er 51. Archief Wilbert Bijzitter

Steenwijker Courant 17Vrijdag 2 mei 2014Vrijdag 2 mei 201416 Steenwijker Courant