2

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

DISERTACION

Për marrjen e gradës shkencore

DOKTOR

Tema “ TIPARE TË ZHVILLIMIT TË POPULLSISË SË MALISHEVËS”

PUNOI: UDHËHEQËSI SHKENCOR:

Doktoranti: Bekim Samadraxha Prof. Dr. Sokol Axhemi

Tiranë, 2013

3

REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

Disertacion

Paraqitur nga Bekim Samadraxha

( për mbrojtjen e gradës “Doktorr”)

TIPARE TË ZHVILLIMIT TË POPULLSISË SË MALISHEVËS”

Specialiteti: Popullsi

Mbrohet më date: __ . __ . ____, para juriës.

Komisioni i vlerësimit: 1. _________________________(kryetar)

2.__________________________(anëtar) oponent

3.__________________________(anëtar) oponent

4. _________________________ (anëtar)

5. _________________________ (anëtar)

Tiranë, 2013

4

Parathënie

Njeriu gjithmonë është i interesuar për hapësirën në të cilën jeton, që atë ta njohë sa më

mirë që është e mundur dhe ta prezantojë në mënyrë sa më objektive. Sa më mirë që ta njohë atë,

aq më tepër do të ketë dashuri ndaj saj, për ta përmirësuar, rregulluar dhe për ta mbrojtur atë.1 Ka

pasur një numër të punimeve për territorin e Malishevës në aspektin e përgjithshëm gjeografik,

shoqëroro-ekonomik dhe demografik. Përmes këtij hulumtimi mendoj se është dhënë një

kontribut modest për njohjen e disa tipeve të zhvillimit socio-gjeografike të vendbanimeve, me

problemet që ja krijoj koha në aspektet politike- ekonomike dhe të arriturat e kësaj treve. Qëllimi

i punimit konsiston në paraqitjen e gjendjes ekzistuese të Malishevës, pozitës gjeografike,

gjeologjike, aspekteve klimatike, hidrografike, pedologjike, popullsisë, lëvizjes së numrit të

popullsisë,migrimet, vendbanimeve, transformimit e tyre dhe zhvillimin ekonomik në vitet e

fundit. Prandaj, ky punim mund të jetë mjaft interesant dhe tërheqës edhe për fushat tjera,

veçanërisht për fushat e veçanta demografike, ekonomike, shoqërore-sociale dhe politike për

hulumtimet e mëvonshme. Mirëpo, intensiteti i ndikimit të këtyre faktorëve apo elementeve, nuk

është gjithmonë i njëjtë në periudhat e ndryshme kohore. Secili faktor shoqëror, apo element

natyror nuk mund ta ketë intensitetin e njëjtë të ndikimit mbi një dukuri apo proces të jetës

shoqërore në të njëjtën kohë dhe hapësirë. Gjatë punës nuk kemi pasur shume probleme, sepse ka

pasur shënime për komunën e Malishevës (Vështrim i përgjithshëm gjeografik-monografi) dhe

disa publikime të pakta që ishin nga kjo pjesë e Kosovës.

1 Bekim Samadraxha “ Komuna e Malishevës- vështrim i përgjithshëm gjeografik (monografi), Prishtinë, 2009, f. 7.

5

Çështja e hulumtimit

Tiparet e zhvillimit të popullsisë së Malishevës, organizimi dhe transformimi hapësinor-

urbanistik i vendbanimeve të saj, është tema që ka për qëllim që para hulumtuesve të sjellë disa

argumente, fakte që vërtetojnë se ky territor meriton një tretman pak më ndryshe se deri më tash.

Po të shikohet historikisht teritori në fjalë, i ka pasur disa ndryshime të theksuara si në aspektin

zhvillimor, infrastrukturor, funksional, arsimor e shëndetësor, e deri në aspektin ekonomiko-

shoqëror. Banorët e komunës së Malishevës mund të krenohen me vendbanimet e tyre rurale,

sepse në të mund t’i kryejnë të gjitha shërbimet jetësore, si në: bujqësi, blegtori, tregti, bletari,

turizëm, arsim, hidrografi, hoteleri, prodhimtari, transport, bluarje drithërash nga mullinj me ujë,

elektrik, etj.

Duke u bazuar në këto që u thanë më lart, i gjithë hulumtimi është i ndarë në disa pjesë.

• Pjesa e parë ka të bëjë me studimin e literaturës ekzistuese, dhe të dhënave të pakta

statistikore, demografike, arsimore e kulturore të teritorit në fjalë.

• Pjesa e dytë ka të bëjë me punën në terren, duke filluar nga pozita gjeografike,

hidrografike, pedologjia, klima, relieve, ekspozicioni i shtrirjes së Komunës së

Malishevës, tipi i fshatit, etj.

• Pjesa e tretë ka të bëjë me ecurin e proceseve demografike, duke filluar nga nataliteti,

mortaliteti, migrimet e popullsisë e deri te shtimi natyror i popullsisë.

• Pjesa e katërt ka të bëjë me vendbanimet, qëllimi i së cilës është që të shohim për së

afërmi specifikat e se cilit fshat, duke filluar nga ekspozicioni i fshatit, tipi i

vendbanimeve, klasifikimi, e deri te infrastruktura e tyre.

6

Metodologjia dhe metodat e punës

Hulumtimi do të jetë i karakterit gjithëpërfshirës, ndërsa procedurat e hulumtimit do të

zhvillohen në disa faza dhe në disa qasje.

• Pozita gjeografike e Malishevës (do të njoftojmë studiusit e rinj se ku gjendet territori i

Malishevës në Republikën e Kosovës, sa është madhësia e këtij territori në këtë shtet,

etj).

• Relievi (me çfarë të dhëna relievore karakterizohet territori i Malishevës).

• Klima (është e rëndësishëme të dihet se çfarë lloji i klimës dominon në territorin e temës

së hulumtimit, dhe a ka dallime në këtë territor)

• Popullsia (edhe në territorin e Malishevës kemi pasur ndryshime të dukshme në rrjedhat

demografike, duke filluar nga nataliteti, mortaliteti dhe shtimi natyror).

• Vendbanimet e Malishevës (jo vetëm që pësuan ndryshime në aspektin numerik, por edhe

në aspektin infrastrukturor, funksonal, administrativ, dhe estetik).

• Zhvillimi ekonomik i Malishevës (në periudhën e pas luftës së fundit, ky teritor u përfshi

nga një valë e madhe e zhvillimit ekonomik, duke filluar nga ndihmat e ndryshme në

ndërtim të shtëpive, shkollave, ambulancave në fshatra, ndihma në bujqësi, blektori, etj.,

ndihma që u dhanë nga OJQ të shteteve perëndimore. Një kontribut të veçantë dhanë

edhe bashkatdhetarët tanë që gjenden në diasporë, që për nga numri nuk janë të paktë).

• Punimi është i kompletuar me: 15. Harta, 14 fotografi, 36 tabela, 22 grafikone.

7

Përmbajtja:

1. Nje veshtrim i pergjithshem gjeografik i Malishevës

2. Faktorët natyror, ekonomik e social dhe ndikimi i tyre në popullsi

2.1. Relievi dhe ndikimi i tij në popullsinë e Malishevës. Roli i elementeve te relievit ne vendosjen e popullsise dhe të vendbanimeve të Malishevës.

2.2. Klima dhe ndikimi i saj në popullsinë e Malishevës.Roli i elementeve klimatike ne

popullsin dhe vendbanimet e Malishevës.

2.3. Roli i kushteve hidrografike në popullsinë e Malishevës. Tiparët e popullsisë së Malishevës në funksion të elementeve të hidrografisë.

2.4. Veçurit e tokave dhe ndikimit e tyre në tiparet e popullsinë e Malishevës.

2.5. Bota bimore dhe shtazare dhe ndikimi i tyre në popullsisë.

2.6. Bujqësia si faktor në zhvillim e popullsisë,

2.7. Blegtoria po ashtu faktor i rëndësishëm në zhvillimin e popullsisë.

2.8. Tregëtia dhe ndikimi i saj në zhvillimin e popollsisë.

2.9. Hoteleria si degë e rëndësishëm në zhvillimin e popullsisë.

2.10.Turizmi si degë më prespektivë për zhvillimi e popullsisë.

2.11. Roli i faktorit social ne zhvillimet e popullsise se Malishevës.

3. Dinamika e zhvillimit të popullsisë në komunën e Malishevës

3.1. Evulucioni i popullsisë së Malishevës në vite. Numri i popullsisë. Periudhat e

zhvillimit. Faktoret ndikues.

3.2. Shpërndarja gjeografike e popullsisë se Malishevës. Ndarja administrative dhe tiparet e tyre. Faktoret ndikues ne shperndarjen gjeografike.

8

3.3. Lindëshmëria në komunen e Malishevës. Faktoret ndikues të lindshmërise dhe , shpërndarja gjeografike e saj.

3.4. Vdekëshmëria e popullsisë në komunen e Malishevës. Faktoret ndikues të

vdekshmerisë dhe shpërndarja gjeografike e saj.

3.5. Shtesa natyrore e popullsisë se Malishevës. Faktoret ndikues dhe roli i tyre ne shpërndarja gjeografike te shteses natyrore.

3.6. Dendësia e popullsisë së Malishevës. Faktoret ndikues, shpërndarja gjeografike.

4. Migrimet e popullsisë së Malishevës

4.1. Evolucioni i procesit të migrimit në Malishevë. 4.2. Faktorët ndikues në procesin migrative në komunën e Malishevës. 4.3. Migrimet e jashtme të popullsisë. 4.4. Migrimet e brendshme të popullsisë. 4.5. Shpërndarja gjeografike e proceseve migruese. 4.6. Efektet e lëvizjes migruese.

5. Strukturat e popullsisë në Komunën e Malishevës 5.1. Roli i strukturave të popullsisë. 5.2. Strukturat moshore të popullsisë. 5.3. Strukturat gjinore të popullsisë, 5.4. Strukturat arsimore- profesionale të popullsisë

9

6. Vendbanimet në Komunën e Malishevës

6.1. Roli i vendbanimeve ne teresine e komunes se Malisheves..Faktoret ndikues ne

vendosjen e vendbanimeve.Shperndartja gjeografike e tyre.Rendesia e vendbanimeve.

6.1. a. Vendbanimet urbane. Tiparet dhe veçoritë e tyre. Shpërndarja gjeografike e vendbanimeve urbane ne Malisheve.

6.1.b. Vendbanimet rurale. Tiparet dhe vecorite e tyre.Shperndarja gjeografike e vendbanimeve rurale ne Malisheve.

6.2. Klasifikimi i vendbanimeve. Kriteret dhe roli i tyre ne përcaktimin e vendbanimeve.

7. Përfundime. Konkluzione dhe Rekomandime

8. Literatura

10

1. Një vështrim i përgjithshëm gjeografik i Malishevës

Sipas periudhave historike, qendra administrative politike e Malishevës së sotme (komuna) ka ndryshuar

edhe në aspektin e emërtimit edhe në aspektin e selisë. Në kohën e pushtimit turk të këtij territori

përmendej Bajraku i Astrazubit, që për nga shtrirja shkonte deri në vijën hekurudhore, që shkonte prej

Murgës në veri e deri në Mrasor në perëndim.

Më vonë permendet Rrethi (Serezi) i Rahovecit që përfshinte të njëjtin territor, ndërsa pas luftës bëhet një

organizim të ri. Organizimi i pushtetit pas Luftës së Dytë Botërore filloi në Banjë dhe në fshatin Kijevë,

për të vazhduar pastaj në 1960 në Malishevë si bashkim i komunës së Banjës dhe Kijevës. Në vitin1965

komuna e Malishevës u transformua (shpërnda) edhe për faktin se ishte etnikisht e pastër, me popullatë

shqiptare.

Për herë të dytë u rasformua me 1968 dhe vazhdoi deri me 1986. Komuna e Malishevës u formua më

1986 (prill) dhe vazhdoi punën deri më 1991 kur u shpërnda në katër komuna (Gllogoc, Suharekë,

Rahovec dhe Klinë). Herën e fundit u formua pas luftës 1999, në territorin që e kishte deri në vitin 1991.

Gjatë luftës, komuna e Malishevës dha një kontribut të veçantë në nivel të Kosovës. Pas luftës me

ndihmën e organeve të përkohshme u kthye prapë komuna e Malishevës.

Në arealin (hapësirën) e komunës së Malishevës shtrihen dy tërësi të mëdha relievore, ajo e Llapushës

(Prekorupës) tërësia më e madhe reliviore, dhe Podrima si tërësi më e vogël, disa fshatra (Pagarusha,

Gurishta). Lumi Mirusha ja shton vlerën e saj hidrografike por edhe turistike (kanjoni i Mirushës)

komunës së Malishevës.

11

Malisheva ka një sipërfaqe që përfshin 306.2 km/2 ose rreth 3% të territorit të shtetit të Kosovës.

Burimi: MAPH

Harta nr.1.

Pozita e komunës së Malishevës në hartën e Kosovës

Komuna e Malishevës njihet që nga viti 1955 deri më 1965. Në atë kohë komuna e Malishevës

numëronte 38 vendbanime të cilat iu ndanë 4 komunave (Suharekë, Klinë, Rahovec dhe

Gllogoc), ku do t’i paraqes në vijim:

1. Komunës së Suharekës iu dhanë 7 vendbanime – Banja, Bellanica,Ngucati,Kravasaria,

Lladroci, Lladroviqi, Seniku.

2. Komunës së Klinës iu dhanë 10 vendbanime – Balinca, Bubaveci, Vllashki Drenoci,

Vërmica, Golluboci, Kijeva, Llazica, Mleqani, Plloqica, Carralluka.

12

3. Komunës së Rahovecit iu dhanë 18 vendbanime – Bubli, Gariqi, Damaneku, Dragobili,

Javiqi, Llapçeva, Lubizhda, Maxharra, Malisheva, Maralia, Millanovqi, Mirusha,

Ostrozubi, Pagarusha, Panorci, Turjaka, Carravrana, Çupeva.

4. Komunës së Gllogocit iu dhanë 2 vendbanime –

Berisha, Tërpeza.

Organizimi i pushtetit pas Luftës së Dytë Botërore filloi në fshatin Banjë dhe fshatin Kijevë, për

të vazhduar pastaj në 1960 në Malishevë, si bashkim i komunës së Banjës dhe Kijevës. Më 1986,

duke parë arsyen se është e nevojshme që të formohet përsëri komuna e Malishevës në kuadrin e

së cilës hynin dyzet fshatra, pra me pak ndryshime në përbërjen e saj territoriale sikur më 1955

kur ishte edhe komunë në veti.

Komuna e Malishevës u ransformua (shpërnda) edhe njëherë në vitin 1989 nga pushteti i

atëhershëm. dhe u formua prapë më 1999 me një Rregullore të UNMIK-ut, nr. 2000/45 si

komunë në veti, përsëri me të njëjtit kufi që kishte më herët. Në këtë punim është përfshirë tërë

problematika e natalitetit, mortalitetit ku si rezultat i tyre është shtimi natyror, por është bërë

përzgjedhja e disa fenomeneve demografike të mortalitetit, ku ekziston një korrelacion i afërt dhe

përmbajtjesor.

Pas luftës me ndihmën e Qeverisë së Përkohshme, UNMK-u dha pëlqimin prapë që Malisheva të

njihet si qendër komunale.

Në Malishevë qeverisja lokale ushtrohet përmes Organit legjislativ që ka Kuvendin Komunal me

31 këshilltarë dhe 6 komitete, dhe Organit ekzekutiv që ka 11 drejtorate (viti 2005).

13

Fotografia nr. 1.

Objekti i Komunës së Malishevës

Komuna e Malishevës në aspektin e makro-regjionit shtrihet në pjesën qendrore të territorit të

Kosovës, kurse në aspektin e ngushtë makro-regjional zë pjesën qendrore të territorit të

Llapushës.

Malisheva konkretisht shtrihet në pjesën perëndimore të Kosovës, ose në anën lindore të

Rrafshit të Dukagjinit, gjegjësisht në shkallën gjeografike veriore 42 shkallë 28 minuta e 41

sekonda, gjatësia gjeografike lindore 20 shkallë 44 minuta e 33 sekonda.

14

Harta nr.2.

Pozita e Malishevës në rrjetin e rrugëve në Kosovë

Komuna e Malishevës kufizohet: Në veri me komunën e Klinës dhe Gllogocit (Drenasit), në

lindje me komunën e Lypjanit dhe të Suharekës (Therandës), në jug me komunën e Suharekës,

Rahovecit, në perendim me komunën e Rahovecit dhe të Klinës. Komuna e Malishevës njihet që

nga viti 1955 deri më 1965 kur shpërndahet, nga arsyet se më shpejt rriten dhe zhvillohen

komunat me numër më të vogël të atëhershëm.

15

2. Faktorët natyror, ekonomik e socialë dhe ndikimi i tyre në popullsi Popullsia, shpërndarja dhe përqendrimi i saj është nën ndikimi e një numri faktorësh. Si rezultat i

bashkëveprimit të tyre edhe popullsia e një territory të caktuar është e destinuar që të përdoret në

këtë territory ose orientohet drejt drejt territoreve të tjera.2 Prandaj ne do ti paraqesim ndikimin e

faktorve natyror në shpërndarjen e popullsise, duke evidentuar rolin e :

Relievit,

Klimës,

Hidrografisë,

Tokat,

Bota bimore dhe shtazore ,

Bujqësia,

Blegtoria,

Tregëtia,

Hoteleria,

Turizmi, si dhe

Roli i faktorve social në zhvillimin e popullsisë së Malishevës.

Faktoret natyror, ekonomik dhe socialë kanë ndikuar që vendbanimet e komunës së Malishevës

të kenë një shtrimje të ndryshme të popullsisë. Arsyeja sepse nuk kemi të gjithë faktoret natyror

por edhe ata ekonomik të njëjtë në komplet territorin e cekur më lartë. Më poshtë po trajtojme në

mënyrë me detale gjithësecilin nga këta faktorë duke dhën në të njëjtën kohë edhe kontributin e

tyre në zhvillimin e popullsisë së Malishevës.

2 Sokol Axhemi, Gjeografia e Popullsise dhe e vendbanimemeve, Tiranë, 2007, fq. 25.

16

2.1. Relievi dhe ndikimi i tij në popullsinë e Malisheves. Roli i elementeve te

relievit ne vendosjen e popullsise dhe te vendbanimeve te Malisheves

Territori i Komunës së Malishevës është i izoluar, me një strukturë të përthyer të relievit;

territore kodrinore, malore dhe disa gryka, e vetëm një luginë lumore, atë të lumit Mirusha, e

cila, për nga aspekti i shtrirjes së fshatrave, së bashku me kushtet e tjera të volitshme natyrore

(uji, klima, pedologjia, vegjetacioni), ka pasur dhe ka një rëndësi të madhe për popullsinë e kësaj

hapësire. Territorin e kësaj komune, që është ndërtuar gjatë orogjenezës alpine, e karakterizojnë

dy tërësi relievore: pjesa lindore përbëhet nga shkëmbinjtë joujëlëshues (sedimentet e neogjenit,

serpentin dhe kristalor), ku është zhvilluar relievi intensiv, ndërsa pjesa perëndimore dhe veriore

kanë përbërje të shkëmbinjve karstikë-gëlqerorë, të vjetërsisë së shkumësit, ku edhe është

zhvilluar relievi karstik3.

Fotografia nr. 2

Relievi karstik në Gurbardh

3 Bekim Samadraxha, “Gropa e Bajës” - punim seminari (Gjeomorfologji) – 1996.

17

Lugina më e rëndësishme për territorin e Komunës së Malishevës është lugina e lumit Mirusha,

me një lartësi mbidetare rreth 600 m. Në territorin e kësaj komune si forma më të rëndësishme

relievore dallohen: masivet malore, lugina e lumit dhe fushëgropa e Llapushës.

Masivi malor i maleve të Berishës ka një lartësi mbidetare rreth 1057 m, nëpër të cilat

kalon vija ujëndarëse detare midis Detit të Zi dhe Detit Adriatik, malet e Shkozës (883 m), malet

e Koznikut (1006 m), pastaj masivi malor i maleve të Gremnikut (734 m), Gajrakut (769 m) dhe

Goleshit (636.5 m)4.

Relievi luan një rol të rëndësishëm në mbulimin e një popullsie caktuar, si dhe zhvillimin e saje.

Kjo ndikoje qe popullsia e Malishevës të ketë dallime të mëdha në numrin e popullsisë dhe

shtrirjen e sajë. Si për shembull vendbanimet të cilat shtrihen në terrenet e rrafshta, si: Banja,

Bellanica, Malisheva, Mirusha, Lubizhda, Turjaka,etj. Kurse relievi i lartë malor ndikone

dukshëm në numrin e vogël të popullsisë në vendbanimet e thela malore, si psh. Fshat i ri,

Gurbardh, Terpezë, etj.

4 Bekim Samadraxha, “Potencialet turistike të Komunës së Malishevës”, DPZH-Malishevë - korrik 2004.

18

2.2. Klima dhe ndikimi i saj në popullsinë e Malisheves.Roli i elementeve

klimatike ne popullsine dhe vendbanimet e Malisheves.

Klima si gjendje mesatare e dukurive meteorologjike për kohë dhe vend të caktuar është me

rëndësi të veçantë për zhvillimin e një vendi. Në komunën e Malishevës dominon klima e

mesme kontinentale me elemente të ndryshueshme mesdhetare, që karakterizohet me dimra të

ftohtë dhe të gjatë (fshatrat malore) dhe vera të nxehta (fshatrat e ulëta).Klima dhe elementet e

saj kanë luajtur një ral mjaft të rëndësishëm në zhvillimn e popullsisë së Malishevë.

Harta nr. 3.

Llojet e klimave në territorin e Kosovës Nga harta vërehet se në Kosovë mbretërojnë tri lloje të klimave, ato janë:

• Klima e ndryshueshme mesdhetare

• Klima e mesme kontinentale

• Klima malore.

Ndërsa territorin e komunës së Malishevës e mbulojnë dy lloje të klimave, ato janë:

• Klima e modifikuar mesdhetare

• Klima e mesme kontinentale

19

Këto dy lloje të klimave në territorin e Malishevës na paraqiten të kombinuara njëra me tjetrën.

Mirëpo, klima e mesme kontinentale na paraqitet në 42 fshatra të komunës së Malishevës, ndërsa

klima e modifikuar mesdhetare na paraqitet në dy vendbanime Pagarushë dhe Guriç, nga

modifikimi i lumit Toplluhë.

20

Temperaturat e ajrit

Temperatura maksimale arrihet gjatë muajve korrik dhe gusht mesatarja maksimale 24,60C,

ndërkaq temperatura minimale në muajin janar deri në mesataren minimale -10C.

Temperatura mesatare e ajrit gjatë tërë vitit është 110C. Reshjet maksimale gjatë vitit janë 1108

mm, reshjet minimale 511 mm, ndërsa reshjet mesatare janë 755.5 mm5.

Tabela nr.1. Temperaturat mesatare mujore për periudhën mes viteve 1980/1990 në komunën e Malishevës6

05

10152025

l Vl Xl

Temperaturat

Te. Mes. vjetore 11.8g/c

Grafikoni nr. 1.

Paraqitja e temperaturës mesatare mujore të komunës së Malishevës në grafikonin shtyllë

5. Stacioni meterologjik në Duhël 6 Bekim Samadraxha “ Rrjedhja e epërme e lumit Mirusha” Punim diplome, 1998, fq. 20. Prishtinë.

Muajt

l

ll

lll

lV

V

Vl

Vll

Vlll

lX

X

Xl

Xll

Temperaturat

2

2.4

6.5

12.7

15.6

19.4

22.0

23.0

17.4

11.3

7.7

2.8

21

Tabela nr.2. Temperaturat mesatare mujore dhe vlerat vjetore mes viteve 1949/1971 7 në Suharekë dhe Gjakovë

Grafikoni nr. 2. Paraqitja e temperaturës mesatare mujore për stacionin meteorologjik

në Suharekë dhe Gjakovë

Nga të dhënat shihet se temperaturat mesatare të muajit më të ftohtë – janari në Suharekë është

1.0 g/c. Ndërsa, ajo e muajit më të nxehtë – korrikut është 22.2 g/c, kurse mesatarja vjetore 11.2

g/c. Për stacionin meteorologjik të Gjakovës, temperatura e muajit më të ftohtë – janarit është 0.6

g/c, kurse ajo e muajit më të nxehtë korrikut është 22.1 g/c, kurse mesatarja vjetore është 10.1

g/c.

7 Bekim Samadraxha ”Karakteristikat Hidrografike të Rrjedhës së Epërme të lumit Mirusha”- Punim diplome - Prishtinë, 1998.

Muajt

l ll Lll lV V Vl Vll Vlll lX X Xl Xll

Temperaturat për Suharekë

1.0 2.7 11.5 16.0 19.3 21.3 22.2 16.3 11.5 6.4 4.7 2.0

Temperaturat për Gjakovë

0.6 2.6 6.8 11.5 15.3 20.3 22.1 17.8 11.4 7.6 3.3 1.7

22

Reshjet Reshjet më të mëdha në territorin e komunës së Malishevës janë në muajin dhjetor ndërsa muaji

me më pak reshje është muaji qershor. Në tre muajt e pranverës ka mesatarisht nga 540 mm

reshje, kurse muajt e stinës së verës, gjegjësisht muajt qershor, korrik, gusht bie mesatarisht

157.5m/2. Reshjet mesatare vjetore ishin 694 mm.

Tabela nr. 3. Sasia mesatare mujore e reshjeve për periudhën 1967/1970 8

0

10

20

30

40

50

60

70

80

l ll lll lV V Vl Vll Vlll lX X Xl Xllmm 61 63 64 54 53 42 55 58 51 49 64 80

Mesatarja vjetore e reshjeve është 694mm

Grafikoni nr. 3. Paraqitja e temperaturës vjetore për stacionin meteorologjik në Suharekë dhe Gjakovë 8 Bekim Samadraxha ”Karakteristikat Hidrografike të Rrjedhës së Epërme të lumit Mirusha”- Punim diplome - Prishtinë, 1998.

Muajt

l Ll lll lV V Vl Vll Vlll lX X Xl Xll

Mm

61

63 64 54 53 42 55 58 51 49 64 80

23

Tabela nr. 4. Vlera mesatare e reshjeve për stacionin shimatës në Duhël dhe Klinë, për periudhën 1960/1978.

Grafikoni nr. 4.

Vlera mesatare e reshjeve për stacionin shimatës në Duhël dhe Klinë,

për periudhën 1960/1978.

Nga tabela dhe grafikoni shihet se për periudhën 1960-1978 reshje më të ulëta mesatare ka në

muajin gusht në të dy stacionet shimatës, Duhël 34.8 mm, kurse Klinë 35.8mm. Reshjet më të

mëdha mesatare janë në muajin nëntor në të dy stacionet, në Duhël 92.5mm dhe në Klinë

97.1mm.

Stacioni

l ll Lll lV V Vl Vll Vlll lX X Xl Xll

Duhël

48.3 48.7 47.5 67.4 91.6 64.1 49.7 34.8 62.2 62.5 92.5 79.0

Klinë

76.7 50.5 43.8 55.9 67.3 59.2 63.0 35.8 50.6 74.9 97.1 86.7

24

2.3. Roli i kushteve hidrografike në popullsine e Malisheves.Tiparet e popullsise

se Malisheves ne funksion te elementeve te hidrografise.

Komuna e Malishevës ka një hidrografi relativisht të pasur. Lumi kryesor që e përshkon

komunën e Malishevës është lumi Mirusha, i cili buron në malet e Bllacës – masivi malor i

maleve të Carralevës, me një lartësi mbidetare 795m. Pjesa burimore përbëhet prej dy degëve

(përrojeve): Përroit që rrjedh nga Guncati dhe përroit që rrjedh nga Bllaca, të dy këta përrenj

bashkohen në të hyrë në fshatin Bellanicë dhe formojnë lumin e Banjës (Mirusha). Gjatësia e

lumit Mirusha është 32 km, përbëhet prej 38 degëve (prroje), të cilat pjesërisht apo tërësisht

thahen gjatë vitit. Lumi Mirusha është lumë fushor me ramje të vogël në profil 11.8m/1km.

Kriteret tipike të lumit fushor i plotëson në fshatin Bubël, ku me meandrat (lakesat) e tij

gjarpëron këtë fshat. Sipas formës së ujëmbledhësit që ka lumi Mirusha i takon tipit dendruid.

Lumi Mirusha shkarkohet në lumin Drini i Bardhë.

Harta nr. 4.

Rrjeti hidrografik në territorin e Kosovës

25

Në disa harta dhe shënime të vjetra ekzistojnë të dhëna se ky lumë (Mirusha) quhet si lumë i

Banjës, arsyeja pse quhet lumë i Banjës është se arteria kryesore që e furnizon me ujë është

burimi termal “Banja”.

Arterja kryesore që e furnizon lumin Mirusha me ujë është burimi termal “Banja”. Ky burim

gjendet në pjesën lindore të qendrës komunale –Malishevë, në largësi mbidetare rreth 550 m,

njëkohësisht është edhe burimi kryesor i ujit në territorin e komunës së Malishevës.

Harta nr. 5.

Rrjeti hidrografik në territorin e Malishevës

Sipas, prof. dr. Ibrahim Ahmeti, ky burim në vitin 1969 ka një kapacitet të ujit nga 180 litër në

sekond (minimale), dhe 250 litër ujë në sekond maksimalja. Kapaciteti i burimit është 155 –3 00

litër/ujë në sek. ose 18.000 l/min.

Temperatura e ujit oscilon 22.2 - 22.4 gjatë vitit. Përcjellja sistematike e temperaturave të ujit në

burimin termal të Banjës, tregon se temperaturat e ujit janë konstante gjatë tërë vitit (28.12.1998

, ora 14:00, temperatura e ujit në burim ishte 22.0 g/c.

26

Me qëllim të pasqyrimit të mundësive për shfrytëzim të burimit të ujit të nxehtë (termal) në

fshatin Banjë të komunës e Malishevës është hartuar një projekt ideor i cili në vete përmban

mundësinë programore dhe hapësinore të zhvillimit të aktiviteteve përkatëse të cilat bazohen

në shfrytëzimin e fenomenit natyror-burimit të ujit të nxehtë.

Fotografia nr. 3.

Burimi termal (Pishina) në fshatin Banjë

27

2.4. Veçurit e tokave dhe ndikimit e tyre në tiparet e popullsinë e Malisheves

Krahas elementeve të tjerë natyrorë , që përmendëm më sipër, edhe tokat me tipare dhe

karakteristikat e tyre luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimet e popullsisë së një territory apo

regjioni të caktuar. 9Territori i komunës së Malishevës përbëhet prej disa lloje të tokave, duke

filluar nga lloji i tokave të smonicave, rendzin, rankeri, tokat e kuqe, pseudoglej, e mesme e

kuqërremtë, e murrme argjilore të liqejve, deliuviale dhe aluviale. Lloji i tokave që janë

dominante në territorin e komunës së Malishevës janë: e mesme e kuqërremtë, tokat e

kuqërremta, pseudogleje, rankeri, etj. Ndërsa lloji i tokave që janë më pak dominante në këtë

komunë janë: smonica, deluviale, aluviale, murrme argjilore, etj. Burimi: B. Kafexholli Harta nr. 6.

Harta pedologjike e komunës së Malishevës

9 Sokol Axhemi, Gjeografia e Popullsise dhe e vendbanimemeve, Tiranë, 2007, fq. 40.

28

Në hartën e komunës së Malishevës janë të paraqitura llojet e tokave dhe prezenca e tyre në

sipërfaqet që i mbulojnë. Është karakteristikë për këto pjesë sepse pjesa qendrore e tyre është e

mbuluar nga tokat aluviale - rreth lumit Mirusha, apo siç njihet ndryshe në këto pjesë si bazeni i

Bellanicës dhe bazeni i Mirushës,i cili vazhdon edhe në disa fshatra si: Lumishtë, Damanek etj.

Tokat aluviale janë prezente në të dy anët e lumit Mirusha, duke filluar nga fshati Bellanicë e

deri në fshatin Bubël.

Kosova bën pjesë në brezin e rrudhosur Alpin, në segmentin përendimor të Mesdheut Lindor.

Strukturat e Kosovës inkuadrohen, kryesisht në harkun Dinarido-Albanido-Helenid dhe vetëm

cepi lindor i Kosovës inkadrohet në harkun Alpido-Karpato-Ballkanik. Infleksioni kryesor i

strukturave të Dinarrido-Albanido-Helenideve kryhet pikërisht në pjesen qendrore-perendimore

të Kosovës, që i përgjigjet brezit tërthor Shkodër-Pejë.10

Nga perëndimi në lindje, veçohen:

-VI. 1. 1. Njësia e Valbonës (N. Va.) (pjesë e njësisë së përbërë të Alpeve Shqiptare);

-VI. 1. 2. Brezi Ofiolitik i Mirditës-Gjakovë (B.O.M.GJ.);

-VI. 1. 3. Njësia e Deçanit (N.De.);

-VI. 1. 4. Njësia e Pejës (N.P.) (me dy nënnjësi: Rugova dhe Mokna);

-VI. 1. 5. Njësia e Koritnikut (N.K.);

-VI. 1. 6. Njësia e Sharrit (N. Sh.);

-VI. 1. 7. Njësia e Malishevës (N.M.);

-VI. 1. 8. Njësia e Drenicës (N.D.);

-VI. 1. 9. Njësia e Jashtme e Vardarit (N.J. V.);

-VI. 1. 10. Njësia e Qendrore e Vardarit (N. Q. V.);

-VI. 1. 11. Njësia e Brendshme e Vardarit (N. B. V.);

-VI. 1. 7. Njësia e Malishevës (N.M.)11

10 Dr. Zenun Elezaj dhe Dr. Alaudin Kodra “Gjeologjia e Kosovës” Prishtinë, 2007, f.185. 11 Po aty, fq. 185

29

-VI. 1. 12. Masivi Dardan (M. D.).

Kjo njësi veqohet për herë të parë si njësi në vete. Njësia e Malishevës përhapet në pjesën

qendrore të Kosovës. Kufiri lindor i saj me njësinë e Drenicës është konvencional dhe kalon

afërsisht sipas drejtimit Papaz, Duhël, Carrallukë, Resenik, etj.12 Kufiri verior me Njësinë e

Pejës, është i mbuluar mga molasat neogjenike dhe depozitimet pleistocen – holocen, ndërsa

kufiri jugor me Njësinë e Koritnikut është i ndërlikuar nga strukturat e Ostrovicës.

Në Perëndim, kufiri i Njësisë së Malishevës me Brezin Ofiolitik Mirditë-Gjakovë ”maskohet”

nga gëlqeroret e Kretakut të sipërm dhe molasat neogjenike. Në drejtim të lindjes, Njësia e

Malishevës unifikohet me Njësinë e Drenicës. Ky unifikim i dy njësive është realizuar si pasojë e

brezit tërthor Shkodër-Pejë. Stili tektonik i njësisë së Malishevës është i afërt me atë të Njësisë së

Drenicës.

12. Dr. Zenun Elezaj dhe Dr. Alaudin Kodra “Gjeologjia e Kosovës” Prishtinë, 2007, f.198.

30

Prishjet tektonike kanë shtrirje veri-veriperendim dhe si rezultat i tyre, në disa raste “

demaskohen” formimet më të vjetra poshtë molaseve neogjenike, apo gëlqerore të Kretakut.

Harta nr. 7.

Harta e Maleve të Kosovës

Baseni i Bellanicës, i cili në periudhen e Pliocenit të Hershëm dhe mbarimit të Pliocenit të

Vonshëm ka qenë i lidhur me Ultësirën e Dukagjinit. Përveç shkëputjes së lartpërmendur

Bellanicë-Malishevë (përgjatë lumit Mirusha, me një trashësi prej 90 metra), e cila nuk shprehet

31

me morfologji, ekzistojnë edhe shkëputje të tjera më të vogla, që e ndërpresin ultësirën në fjalë,

në drejtim gjatësor dhe tërthor.13

2.5. Bota bimore dhe shtazare dhe ndikimi i tyre në popullsisë

Njerëzit janë të prirur për tu përqendruar në territoret në të cilat oferta ekonomike është

favorizuese për ta dhe familet e tyre.14 Një rëndësi te madhe për vendbanimet e Malishevës dhe

popullsin e sajë pati edhe bota bimore dhe shtazore.

Flora: Ndërtimi gjeologjik, relievi, dhe kushtet klimatike kanë ndikuar që në një hapësirë

relativisht të vogël të ujëmbledhësit të lumit Mirusha të paraqiten veçori të ndryshme të

mbulesës bimore. Vegjetacioni pyjor dhe ai barishtor kanë një rëndësi të madhe për kushtet

hidrografike dhe veprimtaritë e ndryshme ekonomike.Vegjetacioni në veçanti ndikon në

zvoglimin e avullimit, zbutjen e vërshimeve, mbrojtjen e ajrit nga ndotja dhe shfrytëzohet për

zhvillimin e blegtorisë dhe bujqësisë. Për zhvillimin e botës bimore ndikojnë faktorët natyrorë

siç janë: relievi, klima, hidrografike, pedologjike, etj. Bota bimore e kësaj treve është e tillë që i

përgjigjet përbërjes gjeologjike të terrenit, si dhe kushteve klimatike- hidrografike.

13 . Dr. Zenun Elezaj dhe Dr. Alaudin Kodra “Gjeologjia e Kosovës” Prishtinë, 2007, f. 227-228. 14 Sokol Axhemi, Gjeografia e Popullsise dhe e vendbanimemeve, Tiranë, 2007, fq. 42.

32

Familjet e drunjëve që rriten në territorin e komunës së Malishevës janë: ahu, bungu , qarri,

frashëri i zi, thana, lajthia, shkoza, shelgu, plepi (rreth lumit Mirusha), etj

Fotografia nr. 4.

Peisazh nga pyjet e fshatit Llozicë

Në këtë territor rriten edhe familjet e pemëve, të cilat klasifikohen në pemë të egra dhe të buta.

Prej pemëve të egra që rriten në territorin e komunës së Malishevës dhe ja vlen të përmenden

janë: thana, qershia e egër, molla e egër, dardha e egër, murrizi i kuq, murrizi i zi (kokërr zeza),

kaça, manat, kulumria, etj. Ndërsa nga pemët e buta që kultivohen në këto treva janë: molla,

dardha, kumbulla, ftoni, kajsia, pjeshka, dudi, etj. Kulturat bujqësore që kultivohen në Malishevë

janë: gruri, misri, tërshëra, thekra, elbi më pak, etj. Ndërsa, kulturat industriale që kultivohen në

këtë trevë janë: hardhia e rrushit, luledielli dhe kolza, panxharsheqeri, të cilat kultivoheshin në

sektorin shoqëror, ndërsa duhani në sektorin privat. Në territorin e parkut të Mirushës gjenden

330 lloje të bimëve vaskulare, duke mos i llogaritur bimët e ulta dhe myshqet. Këto lloje u

përkasin formave të ndryshme ekologjike dhe elemeteve të ndryshme të florës. Veçanti e florës

së parkut të Mirushës është pprania e 3 bashkësive ( asociacioneve) bimore endemike dhe 18

llojeve endemike15 .

15 Ministria e Ambientit dhe Planifikimit Hapësinor- Instituti pët Mbrojtjen e Natyrës dhe Ambientit të Kosovës “ Vlerat e Natyrës së Kosovës”, Prishtinë , 2003, fq.37.

33

Pyjet në territorin e komunës së Malishevës zënë 45 % të sipërfaqes së komunës, prej së cilës:

• Sektorit shoqëror, i takojnë 7700 ha,

• Sektorit privat, i takojnë 6050 ha.

Fauna: Kushtet jetësore të cilat mbretërojnë në territorin e komunës së Malishevës na krijojnë

kushte mjaft të mira për zhvillimin e botës shtazore dhe disa lloje të shpezëve. Shtazët: Pjesa më

e madhe e kafshëve të egra të cilat janë identifikuar në këto pjesë, janë: ariu (ursus arctos), dreri,

(malet e Berishës), derri i egër (sus scrofa), dhelpra (canis vulps), vjedulla (meles meles), lepuri

(lepus europaeus), ujku (canis lupus), macja e egër (felis silvestris), sqarthi (martes martes), miu

bizam (ondatra zibethika), iriqi ( erinaceus concolor L.), etj16. Shpezët: Shumica e shpezëve që

jetojnë në territorin e komunës së Malishevës janë shpezë migruese, si: dallëndyshja, lejleku,

pata e egër, thëllënza, etj.

Ndërsa shqiponja është shpend rezidencial i kësaj treve.

Fotografia nr. 5.

Shqiponja si shpend autokton i kësaj treve

Familjet rezidente (shpezë shtepiake) të shpezëve që jetojnë në vendbanimet rurale të Malishevës

janë: pula, pata, biba, rosa, etj. 16 Po aty, fq. 39

34

Parku i lumit Mirusha është i pasur edhe me një numër të zvarranikëve si hardhuca, gjarpinj e

breshka. Në këtë rast vlen të ceket se në territoret e thata shkëmbore të parkut jeton lloji më i

rrezikshëm i gjarpërinjëve të Kosovës (Vipera amodytes)17

2.6. Bujqësia si faktor në zhvillim e popullsisë

Territori i komunës së Malishevës është territor kodrinoro-malor, mirëpo rreth lumit Mirusha

kemi toka të mira bujqësore edhe pse në siperfaqe të vogël. Kulturat bujqësore që kultivohen në

tokat e Malishevës janë: gruri, misri, elbi, tërshëra dhe bimët furragjere. Kemi raste të shpeshta

kur këto kultura i dëmton lumi Mirusha, sidomos në stinët e pranverës dhe vjeshtës.

Fotografia nr. 6.

Vërshimi i lumit Mirusha në rrafshin e fshatit Turjakë

17 Po aty, fq. 39

35

Të angazhuar në bujqësi në komunën e Malishevës në vitin 2003 ishin 5000 familje, kurse të

punësuar në sektorin privat të bujqësisë ishin 6600 punëtorë18.

Struktura gjinore:

- Meshkuj: 6435 punëtorë ( 97.5 %)

- Femra: 165 punëtorë (2.5 %)

- Gjithsejt: 6600 punëtorë (100%)19.

Lumi Mirusha ka një rëndësi të madhe për banorët e fshatrave të Malishevës, sidomos për

venbanimet: Lubizhdë, Turjakë, Bubël, etj. Një dukuri shqetësuese jo vetëm për komunën e

Malishevës, por për të gjitha komunat e Kosovës është ndërtimi i pakontrolluar që po ndodh

kohëve të fundit, sidomos pas luftës së fundit, ku për çdo vit nga ndërtimet po humb sasi të

konsiderueshme të tokave bujqësore. Në tabelën e mëposhtme po i japim sipërfaqet me ara dhe

kopshte në territorin e komunës së Malishevës.

18 Komuna e Malishevës, Drejtoria për Planifikim, Rindërtim dhe Zhvillim ” Analiza Shoqërore- Ekonomike” Qershor, 2003, fq. 9. 19 Po aty, fq. 9.

36

Tabela nr. 5.

Sipërfaqet e vendbanimeve me ara dhe kopshte në komunën e Malishevës

Nr. Vendbanimet Ara hektar,ari,metra /2

Kopshte hektar,ari,metra/2

1. Banjë 754,13,26 78,23 2. Drenoc 1016,11,56 81.96 3. Bellanicë 380,16,91 44,71 4. Carrallukë 639.42.89 --- 5. Astrazup 254,93,59 --- 6. Malishevë 478.89.85 3.25 7. Pagarushë ---- --- 8. Bubavec 477.25.55 --- 9. Llozic 394.74.71 --- 10. Ngucati 276.70.19 --- 11. Turjaka --- 12. Gurbardhë 224.59.17 --- 13. Lladroc 700.73.3 --- 14. Panorc 341.34.93 1.48 15. Senik 222.10.49 -- 16. Shkozë 213.1.96 53.64 17. Dragobil 206.38.29 65.91 18. Marali 235.15.21 10.63 19. Balincë 230.52.15 -- 20. Bardh 149.10 73.42 21. Mleqan 290.82.19 -- 22. Kijevë 439.6.38 -- 23. Damanek 185.99.43 -- 24. Vërmicë 191.27.25 --- 25. Terpezë 262.90.93 --- 26. Lubizhdë 301.57.39 --- 27. Llapçevë 149.86.36 --- 28. Plloqicë 202.46.88 --- 29. Temeqinë 152.65.74 --- 30. Kërvasari 221.12.60 30.12 31. Shkarashnik 294.93.93 --- 32. Goriq 139.15.25 --- 33. Mirusha 210.19.60 80.69 34. Burimi 134.48.66 35. Gulluboci 88.88.99 --- 36. Terpezë e Ulët --- --- 37. Bubël 122.41.8 --- 38. Fshati i Ri --- ---- 39. Maxharrë 68.22.72 83.23 40. Janqishtë 69.98.3 23.09 41. Gajrak --- --- 42. Berishë 21.11.28 43. Rud ---- ---- 44. Qypevë --- --- Gjithsej 11.294.8.72 8.70.99

37

Fshati me sipërfaqe më të madhe me ara është fshati Drenoc me 1016 hektarë, e.11 ari e 56 met-

ra. Fshati me sipërfaqe më të vogël të tokës është fshati Berishë me 21 hektarë, 11 ari e 28 metra.

Ndërsa, sipërfaqja e përgjithshme e komunës së Malishevës me ara është 11. 294 hektarë, 8 ari e

72 metra. Kurse fshati me numër më të madh të kopshteve është fshati Maxharrë me 83 ari, 23

metra, ndërsa fshati me sipërfaqet më të vogla me kopshte është fshati Panorc me 1 ari e 48 met-

ra. Kopshtet në komunën e Malishevës zënë 8 hektarë, 70 ari, dhe 99 metra.

Të punësuarit sipas veprimtarive ekonomike: Bazuar në ato që u cekën më lartë, burimi

kryesor i të ardhurave për banorët e Malishevës ishin:

• bujqësia, me 75 %,

• tregtia, me 90 %,

• asistenca sociale,me 702 aplikant 20.

• bota e jashtme, me 3286 migrantë.

20. Profili Socio-ekonomik & Fizik (PSEF), Komuna e Malishevës, 2001, fq, 27

38

Tabela nr. 6.

Sipërfaqet e komunës së Malishevës me pemishte dhe vreshta21

Fshati me sipërfaqe më të madhe me pemishte është fshati Kijevë me 7 hektarë, 78 ari, 66 metra.

Kurse fshati me sipërfaqen më të vogël me pemishte është Janqishti më 3 ari, 15 metra.

21 . KK. Malishevë, DBZHR- 2005.

Nr. Vendbanimet Pemishte hektar,ari,metra

Vreshta hektar,ari,metra

1. Banjë 4.94,85 28,51.6 2. Drenoc 6,20,46 7,45,77 3. Bellanicë 4.17.32 105.35.40 4. Carrallukë 83.72 18.80 5. Astrazup 2,89,75 28,51,6 6. Malishevë 3.27.2 --- 7. Pagarushë --- --- 8. Bubavec 97.98 --- 9. Llozicë 2.83.13 72.8 10. Ngucat 7.64.3 8.41.35 11. Turjakë --- --- 12. Gurbardhë 44.47 2.51.21 13. Lladroc 4.7.32 1.89.37 14. Panorc 73.1 38.85 15. Senik 5.92.97 31.2.28 16. Shkozë 5.49.34 22.30.1 17. Dragobil 3.37.49 7.38.10 18. Marali 6.45.75 25.26.23 19. Balincë 2.32.88 3.22.40 20. Bardh 3.28.3 6.74.71 21. Mleqan 1.72.46 37.13 22. Kijevë 7.78.66 -- 23. Damanek 1.50.61 -- 24. Vërmicë 1.54.31 1.49.10 25. Terpezë --- 8.87.38 26. Lubizhdë 1.92.15 --- 27. Llapçevë 48.56 2.91.56 28. Plloqicë 94.63 --- 29. Temeqinë 1.76.11 58.82 30. Kërvasari 2.57.70 7.87.19 31. Shkarashnik 1.70.33 43.73 32. Goriq 2.29.70 6.42.29 33. Mirusha 2.29.00 42.26 34. Burimi 96.27 18.80 35. Golluboc 1.00.99 2.35.34 36. Tërpezë e Ulët --- --- 37. Bubël 12.78 --- 38. Fshati i Ri --- --- 39. Maxharrë 71.00 4.66.82 40. Janqishtë 3.15 4.88.40 41. Gajrak --- --- 42. Berishë 1.33.37 --- 43. Rud ---- --- 44. Qypevë ---- ---

Gjithsej 105.21.79 333.25.67

39

Sipërfaqja e përgjithshme në komunën e Malishevës me pemishte është 105 hektarë, 21 ari e 79

metra. Fshati me sipërfaqe më të madhe me vreshta është fshati Bellanicë me 105 hektarë, 35 ari,

40 metra. Me 27 ari, 13 metra, Mleqani është fshati me sipërfaqen më të vogël me vreshta.

Vreshtat në komunën e Malishevës zënë një sipërfaqe prej 333 haktarë, 25 ari, 67 metra.

Gjatë viteve të fundit, sidomos gjatë luftës një numër i madh i mekanizmit bujqësor u shkatërrua,

por përveç shkatërrimit ato edhe u plaçkitën nga pushtuesi serbe. Kështu që, pas luftës bujqit e

komunës së Malishevës u përballën me nevoja për mekanizëm bujqësor. Kjo gjendje u tejkalua

falë kontributeve të bashkëatdhetarëve, që nga shtetet perëndimore arritën të sjellin një sasi të

madhe të mekanizmave bujqësore në këto treva, dhe bujqit e zgjodhën problemin e mekanizimit

të bujqësisë.

2.7. Blegtoria po ashtu faktor i rëndësishëm në zhvillimin e popullsisë

Blegtoria në komunën e Malishevës deri në kohën e fundit ishte blegtori primitive ku numri i

kafshëve ishte mjaft i madh, mirëpo cilësia e tyre ishte e dobët, si nga dukja ashtu edhe nga

rendimenti i qumështit apo i mishit.

Shfrytëzoheshin kullosat thuajse gjatë tërë vitit, dominonin kafshët e imta, duke filluar nga delet,

dhitë, por nuk ishte i vogël edhe numri i gjedheve të racës së egër (siç njihet në këto anë), por

edhe numri i bollicave nuk ishte i vogël. Ndërsa, kohëve të fundit sidomos pas luftës kemi

ndryshim nga blegtoria ekstenzive në atë intenzive, numri i kafshëve është zvogluar dukshëm, ku

kullosat shfrytëzohen shumë pak nga kafshët, sidomose vlen për t’u theksuar se familja e bollicës

po zhduket dita – ditës në këto treva.

Edhe te familjet tjera kemi zvoglim të numrit, duke filluar nga: delet, gjedhit të egër, dhisë, etj,

Mirëpo, kohëve të fundit kemi rritje të fermave moderne të gjedhëve shumë produktive dhe

40

cilësore. Blegtorët nga fshatrat e Malishevës me fermat moderne të tyre sigurojnë të ardhura

bukur të mira për familjen e tyre.

Në këto treva janë evidente fermat e gjedhëve, pastaj ato të dhive dhe të deleve. Këto ferma u

ngritën falë donacioneve nga donatorë të ndryshëm apo edhe nga mjetet vetanake të fermerëve.

Bletaria: Ajri i pastër, uji i mjaftueshëm, gjelbërimi i madh, plantacionet e ndryshme i

mundësojnë komunës së Malishevës që të zhvillojë këtë degë të rëndësishme të ekonomisë në

vendbanimet rurale të saj. Lufta e fundit nuk e la pa e prekur edhe sektorin e bletarisë.

Bletarët e Malishevës, pas luftës u ndihmuan nga donacionet e ndryshme në ripërtritjen e numrit

të bletëve, trajnime të ndryshme të bletarëve, e mjete të punës për ta. Edhe te bletarët e kësaj

treve vërehet një avancim i bletarëve, se tash bletarët më nuk e bëjnë punën primitive siç e bënin

dikur me koshere, por tash me sanek me zgjoje të posaçme, pastaj nuk bëhet mbytja e bletës për

mjaltë, bëhet shumim bashkëkohor i tyre, shumohen amat e tyre dhe disa avancime shumë

moderne për bletarët.

Në këtë territor kemi disa bletarë të njohur të cilët në kopshtet e tyre kanë rreth 150- 200 familje

bletësh dhe sigurojnë të ardhura të mira nga mjalti i cili është shumë kualitativ. Fshatrat e

komunës së Malishevës që të merren me bletari janë: Fshati Banjë, Bellanicë, Ngucat, Bardhi,

Lladroc, Lubizhdë, Damanek, etj.

2.8. Tregëtia dhe ndikimi i saj në zhvillimin e popollsisë

Burimet kryesore të të ardhurave të qytetarëve të Malishevës janë: prodhimi (kapacitetet

prodhuese-mikro, të cilat punësojnë 2-10 punëtorë), bujqësia (ekonomitë familjare), tregtia

(bizneset private, që punësojnë 2-6 punëtorë), asistenca sociale, etj22

Komuna e Malishevës, në aspektin e zhvillimit ekonomik, përfshihet në radhën e komunave më

të pazhvilluara të Kosovës. Niveli i zhvillimit ekonomik e shoqëror në territorin e komunës së

Malishevës, është i ulët dhe si i tillë manifestohet edhe në shkallën e ulët të popullsisë

ekonomish aktive, veçanërisht të popullsisë femërore, si dhe transformimit të ngadalshëm të 22 Komuna e Malishevës, DPRZH “ Analiza Shoqërore- Ekonomike, 2003, fq. 9.

41

strukturës social- ekonomike të popullsisë23. Përqindja e popullsisë aktive është jo vetëm e ulët,

por ajo është edhe nën mesataren e Republikës së Kosovës, ndërkaq popullata e mbajtur përbën

tri të katërtën e popullsisë së gjithëmbarshme24. Në këtë komunë veprimtarinë e tyre e zhvillojnë

rreth 900 subjekte afariste.

Në sektorin privat (biznese private), janë të punësuar 2620 punëtorë.

Numri i punëtorëve sipas strukturës gjinore është:

• Meshkuj 2305 punëtorë apo 88.0 %,

• Femra 315 punëtorë apo 12.0 %.

Prej bizneseve dominojnë veprimtaritë tregtare, ndërtimore, transportuese, të industrisë së lehtë

përpunuese, zejtarisë etj.

Vetëm në qytezën e Malishevës operojnë:

- 8 - biznese prodhuese ; - 180 - biznese tregtare; - 44 - biznese zejtare; - 36 - biznese hoteliere; - 74 - biznese transportuese; - 11 - biznese shërbyese; - 26 - biznese tjera._______________

379 – biznese të ndryshme (gjithsej)

23. Islami H., Kosova dhe Shqiptarët, Prishtinë, 1990, fq.221 24. Po aty, fq.221

42

Numri i bizneseve tregtare dhe zejtare në (në numër 941) të regjistruar, janë kryesisht pronë e një

ndërmarrësi. Disa nga këto biznese (ndërmarrje) kanë bankrotuar ( janë çregjistruar), ndërsa,

disa tjera nuk veprojnë vazhdimisht, ose nuk veprojnë fare (janë pasivizuar)25.

Pasuritë natyrore: Në komunën e Malishevës nuk ekziston asnjë objekt industrial, mirëpo në

këtë komunë ekzistojnë burime të mëdha të pasurive nëntokësore, si p. sh:

• Në fshatin Guncat, ekziston xehja e dolomitit, nga përpunimi i të cilit mund të

përfitohen: pllakat e qeramikës, tullat e shamotite, gëlqeres, etj.

• Në fshatrat e Banjë dhe Astrazub, ekzistojnë rezerva të gurit te mermerit, rrasave

dekorative, etj.

• Në fshatrat e Bardh, Senik, Guncat, Llapçevë, ekzistojnë rezerva të gurit gëlqeror..

• Një sasi shumë e madhe e rezervave të thëngjillit gjendet në vendbanimet e Kijevës,

Bubavecit, Mleqanit, Llozicës, Vërmicës, Drenocit.

Sipas një studimi të bërë në kohën e fundit, rezervat e thëngjillit(linjitit) në bazenin e Kijevës

llogariten që i kalojnë 1 bilion ton, dhe gjendet në një thellësi prej 12 metra, ndërsa në anën e

Vërmicës dhe Drenocit gjendet edhe në sipërfaqe26. Në territorin e komunës së Malishevës janë

prezentë rezervat e linjitit, sidomos në anën veriore të saj në vendbanimet: Kijevë, Bubavec,

Mleqan, etj. Mirëpo, këto rezerva te mundshme ende nuk ekspluatohet dhe as që janë verifikuar

tërësisht.

Në fshatin Astrazub gjenden rezervat e gurit të mermerit i cili në të kaluarën është eksploatuar,

kurse tani në këtë territor kemi vetëm një gurëthyes privat. Tani për tani e vetmja pasuri është

sipërfaqja e tokave të punueshme, pyjeve dhe disa tokave djerrina që dikur ishin të njohura si

plantacione të vreshtave të rrushit dhe parcelave të vishnjeve.

25 Komuna e Malishevës, DPRZH “ Analiza Shoqërore- Ekonomike, 2003, fq. 11. 26 Po aty, fq. 9.

43

2.9. Hoteleria si degë e rëndësishëm në zhvillimin e popullsisë

Një veprimtari e re ekonomike dhe mjaft e rëndësishme për komunën e Malishevës është

hoteleria. Në teritorin e Malishevës veprimtarin e tyre hoteliere e ushtrojnë:

-24 restorante, kafiteri, diskoteka, në të cilat janë të punësuar rreth 50 punëtorë.

- 9 gjelltore, qebaptore, çajtore, ku jane te punësuar 18 punëtore.

- 11 ëmbëltore, byrektore dhe piceri, ku janë të punësuar 11 punëtorë27

Fotografia nr. 7.

Restaurant Kështjalla në fshatin Banjë

27 Komuna e Malishevës, DPRZH “ Analiza Shoqërore- Ekonomike, 2003, fq. 12.

44

2.10. Turizmi si degë më prespektivë për zhvillimi e popullsisë

Potencialet e vlerave turistike të komunës së Malishevës përmbajnë elemente të cilat përcaktojnë

shkallë relativisht të lartë të valorizimeve turistike në komunë.

Territori i komunës së Malishevës disponon me një numër relativisht të madh të begative

natyrore dhe kulturore që krijojnë një territor atraktiv turistik, ku mund të zhvillohen aktivitete të

shumta turistike.

Komuna e Malishevës disponon me potenciale të rëndësisë:

1. Kanjoni i lumit Mirusha,

2. Burimi termal në fshatin Banjë,

3. Shpella e flladit në fshatin Panorc

4. Malet e Berishës.

Turizmin hidrografik në territorin e Malishevës e karakterizojnë:

1. Ujëvarat – kanjonet, liqene, dhe pishina.

Pjesa burimore përbëhet prej dy degëve (përrenjve): Përroi që rrjedh nga Guncati dhe përroi që

rrjedh nga Bllaca. Të dy këto përroje bashkohen në të hyrë në fshatin Bellanicë dhe formojnë

lumin e Banjës (Mirusha). Gjatësia e lumit Mirusha është 32 km, përbëhet prej 38 degëve, të

cilat pjesërisht apo tërësisht thahen gjatë vitit.

Kriteret tipike të lumit fushor i plotëson në fshatin Bubël, ku me meandrat (lakesat) e tij

gjarpëron këtë fshat. Lumi Mirusha grykëderdhjen e ka në lumin Drini i Bardhë.

Sasia e ujit që derdhet në grykëderdhje është:

- maksimalja 4.48 m/3 sek,

45

- minimalja 0.30m/3 sek,

- mesatarja 2.13m/3-sek

Karakteristikë për këtë lum është se në kilometrin e 6-7 ka rritje të temperaturës për 2-3 g/c

(vendi ku bëhet bashkimi i lumit të bazenit me Mirushën).

Në të kaluarën nëpër disa fshatra ku ka kaluar ky lum kanë ekzistuar disa mulli të gurit (rreth10

sosh), të cilët kanë shërbyer për bluarjen e grurit, misrit, elbit, etj.

Në pjesën e poshtme të lumit Mirusha, në një gjatësi 2 km, është krijuar kanjoni me 16 liqene

karstike lumore të madhësive të ndryshme, të lidhura në mes veti me ujëvarë spektakulare të

gjatësive deri në 21m (për nga madhësia e dyta në Kosovë pas asaj të Radavcit- burimi i Drinit të

Bardhë).

Anët e kanjonit në disa vende janë të thella deri në 100 m. Numri i ujëvarave në këtë kompleks

të lumit Mirusha është 13.

Fotografia nr. 8.

Ujëvarat e lumit Mirusha

Liqenet-Karakteristikat më të shquara morfologjike të kanjonit të lumit Mirusha janë 16 liqene

të mëdha dhe të vegjël.

Liqenet sipas veçorive fizike dhe dimensioneve të tyre ndahen në tri grupe:

46

1. Liqenet e epërme, 1-8

2. Liqenet e mesme, 9-12

3. Liqenet e poshtme, 13-16

Liqenet e epërme: janë liqene të cekta për nga thellësia. Thellësia e tyre sillet nga 1.2 m -

2.8m. Dallohet liqeni i tetë i cili është më i thellë 6.4 m dhe i gjerë 18.5 m. Këto liqene janë të

lidhura në mes vete njëri me tjetrin përmes ujëvarave, ndërsa kur ka sasi të madhe të ujit, 7

liqenet e epërme bëjnë lidhje të tërësishme natyrore të tyre. Për dallim prej liqeneve të poshtme

dhe të mesme, liqenet e epërme nuk mund të vizitohen nga vizitorët, sepse nuk është rregulluar

rrugë shtegu përkatëse.

Liqenet e mesme: veçohen me ujëvara të larta prej 21 m. Thellësia mesatare e liqeneve është

5 m. Edhe të këto liqene vizitat janë të vështirësuara për shkak të hyrjes së madhe të terrenit.

Liqenet e poshtme: janë më të mëdhenj dhe më të vizituar nga liqenet tjera të këtij kanjoni

piktoresk. Thellësia mesatare e këtyre liqeneve është 4 m. Karakteristikë e këtyre liqeneve të

lumit është se janë mjaft të pasur me peshq.

Karakteristikë për liqenet e poshtme është sepse janë të pasur me peshq. Peshqit që rriten në

lumin Mirusha janë: krapi, mylyshi, mrena, etj.

Turizmi balnear: Turizmi balnear në komunën e Malishevës karakterizohet me burimin termal

“Banja” në fshatin Banjë. Fshati Banjë përkatësisht burimi termal në fshat, gjendet në pjesën

lindore të territorit të komunës së Malishevës, në një lartësi mbidetare rreth 550 metra mbi

nivelin e detit. Vetë burimi gjendet në mes të fshatit me mundësi zgjerimi në pjesën e poshtme,

mirëpo prona është private. Burimi është me tipare të veçanta termominerale, shëruese (shëron

sëmundjet e lëkurës, të lukthit etj.).

47

Temperatura e ujit është konstante gjatë tërë vitit (22.2 - 22.4 gradë celsiues). Në arealin e

ngushtë dhe të gjerë të Banjës, kushtet ekologjike edhe pse nuk janë krejtësisht të kënaqshme,

megjithatë duke pasur parasysh mbulesën pyjore, mund të vlerësohen si të volitshme.

Fotografia nr.9.

Pishina ekzistuese në fshatin Banjë

Karakteristikat kryesore të pishinës së Banjës janë:

- Pishina ekzistuese është ndërtuar në vitin 1975, me një sipërfaqe prej 1450m/2,

- Pishina pas luftës është riparuar disa herë,

- Sipërfaqja për rrezitje e pishinës është 0.45ha,

- Pishina është mjaft tërheqëse për vizitorë.

48

Bukuritë natyrore, bukuritë hidrografike të llojllojshme në të cilën mund të krenohen pak fshatra.

Si rrallë diku tjetër, në Banjë u ofrohet e u imponohen këto vepra të natyrës e të njeriut, që

emocionojnë jo vetëm fshatarin e thjeshtë, por edhe “Nomadet bashkëkohor”, ata që dinë të

kënaqen me bukuritë e kësaj pishine piktoreske dhe shumë tërheqëse për vizitorë. Me qëllim të

pasqyrimit të mundësive të shfrytëzimit të ujit termal në fshatin Banjë, komuna e Malishevës ka

hartuar një elaborat i cili në vete përmban mundësi programore dhe hapësinore të zhvillimit të

aktiviteteve përkatëse të cilat bazohen në shfrytëzimin e fenomenit natyror të këtij burimi.

Gjatë sezonit të verës pishinën e Banjës e vizituan:

- Në vitin 1981, 20.000 - 25.000 vizitorë28.

- Në vitin 1997, 30.000 - 32.000 vizitorë29.

- Në vitin 1999, 32.000 - 34.000 vizitorë.

- Në vitin 2000, 38.000 - 40.000 vizitorë.

- Në vitin 2001, 46.000 - 48.000 vizitorë.

- Në vitin 2002, 32.000 - 34.000 vizitorë.

- Në vitin 2003, 18.000 - 20.000 vizitorë.

- Në vitin 2004, 23.000 – 25.000 vizitorë.

- Në vitin 2010, 20.000 – 23.000 vizitorë.

- Në vitin 2013, 18.000 – 20.000 vizitorë.

Arsyeja e rënies së numrit të vizitorëve është hapja e shumë pishiniva private në Kosovë, edhe

pse për kahe, pastertia e ujit, madhësia e pishinës dhe vetit sheruese te tije ase nje pishinë nuk

është konkurente me të.

28. Bazat Programore –hapësinore të rregullimit dhe ndërtimit të kompleksit rekreativo-sportiv – Banjë,Përmbajtje e shkurtër EUP-Prishtinë.1981 29 . Bekim Samadraxha “Valorizimi turistik i Banjës së Malishevës” Planeti i kaltërt. nr.5. Prishtinë, 1997.

49

Turizmi Sperologjik: Për shkak të përbërjes së terrenit nga shkëmbinjtë karbonatik (gëlqeror),

territori i komunës së Malishevës është mjaft i pasur me monumente natyrore – shpella, një seg-

ment mjaft i rëndësishëm në zhvillimin e turizmit.

Monumenti natyror më i njohur në komunën e Malishevës është Shpella e Flladit në fshatin

Panorc.

Shpella e Flladit - gjendet rrëzë masivit malor të Zatriqit. Shpella e Flladit u zbulua në vitin

1992. Është dukuri e rrallë natyrore, sipas hulumtimeve thuhet të jetë si motër me shpellën e

Gadimes (Lipjan). Gjatësia e kanaleve të hulumtuara deri më 22/09/2000, në Shpellën e Flladit

është 945m. Shpella është e pasur me stoli shpellore (stalactite dhe stalagmite).

Fotografia nr. 10.

Peisazhe nga Shpella e Flladit në fshatin Panorc

Një ekip hulumtuesish gjerman (ISAAK) dhe disa vendorë (Qerim Kastrati) bënë disa hulumtime

nga 17/09/2000 - 22/9/2000.

50

Është premtuar që në vitet e ardhshme të vazhdojnë studimet dhe hulumtimet për gjetjen e

kanaleve që supozohet të jenë 2.5 km. Largësia e Shpellës nga Malisheva është 16 km. Interesimi

i vizitorëve për shpellën e Panorcit është rritur pas asfaltimin të rrugës Lumishtë-Turiakë-

Panorc-Mrasor.

Turizmi malor - Territori i komunës së Malishevës është territor kodrinoro-malor. Masivi i

maleve të Berishës arrin lartësinë më të madhe mbidetare në këtë komunë. Territori i maleve të

Berishës shtrihet në pjesën qendrore të Kosovës dhe ka largësi 17 km nga Malisheva. Malet e

Berishës shtrihen në katër qendra komunale: Drenasit, Lipjanit, Therandës dhe Malishevës.

Masivi malor i maleve të Berishës është mjaft atraktiv dhe shumë tërheqës për vizitorë.

Karakteristikë themelore e këtij masivi është begatia e madhe e botës bimore dhe shtazore.

Konfiguracioni i terrenit dhe vlera autoktone turistike e shumë llojeve bimore që rriten në këto

pyje, e rrisin vlerën e këtij thesari natyror. Masivi malor i maleve të Berishës është mjaft i

përshtatshëm për të pushuar turisti. Një vend të rëndësishëm në turizmin bashkëkohor zë edhe

skijimi. Në malet e Berishës ekzistojnë kushte për zhvillimin e turizmit dimëror.

Fotografit nr. 11-12 .

Peisazh nga malet e Berishës Lartësia mbidetare që është rreth 1000 m , në malet e Berishës, ofron kushte të mira për

turizmin dimëror. Lartësia mbidetare, konfiguracioni i terrenit, faktorët klimatik janë faktorë

51

themelor për këtë lloj të sportit. Hulumtimi i terrenit dhe gjetja e lokacioneve të përshtatshme për

pozicionimin e kompleksit të shtigjeve për skijim dhe të objekteve përcjellëse janë

domosdoshmëri. Kohëzgjatja e shfrytëzimit të kësaj qendre turistike do të jetë 4 –5 muaj

(vlerësim).

Turizmi antropogjen: Objektet që janë ndërtuar nga dora e njëriut dhe shërbejnë si objekte të

kulturës, fetare( të kultit) ndryshe njihen edhe si objekte antropogjene. Në teritorin e komunës së

Malishevës i kemi disa objekte turistike antropogjene, ku do i paraqesim në vijim:

• Ura e Rabaxhive,

• Kullat e gurit,

• Xhamitë,

• Kisha,

• Tyrbja.

52

Ura e Rabaxhive në fshatin Bubël Ura e Rabaxhive në fshatin Bubël, e meremetuar në shek. XVIII (viti 1758), tani jashtë

përdorimit, në shekullin e kaluar, ka lidhur regjionin e Kosovës me Dukagjin e përtej Adriatikut.

Ura është mjaft e dëmtuar, ndërsa është e nevojshme që të bëhet renovimi i saj dhe kërkon një

përkujdesje më të madhe institucionale.

Fotografia nr. 13.

Ura e Rabaxhive ne fshatin Bubel

Quhet ura e Rabaxhive në të kaluarën kishin udhëtuar tregtarët nga: Shkodra- Gjakova- Ferizaj

ose Vushtrri. Kjo urë është ndërtuar nga familja Kusari.

53

Kullat e gurit Fshati Llapqevë ka monumente të vjetra të kulturës kombëtare shqiptare siç janë shtëpitë kulla.

Këto objekte kanë mbetur pa një përkujdesje të duhur. Kjo kullë është trikatëshe, është e ndërtuar

nga guri, ka mure të trasha, është e mbuluar me rrasa. Banorët e fshatit tregojnë se kulla është

mjaft e vjetër, ata thonë se ka pasur edhe kulla tjera në fshat, mirëpo disa nga to i dogji lufta e

disa të tjera nuk i rezistuan kushteve atmosferike. Problemin e rezistencës së faktorëve klimatikë

e ka edhe kjo kullë, që tash thuajse është dorëzuar karshi këtyre faktorëve.

Fotografia nr. 14 .

Kullat e gurit në fshatin Llapçevë

Nga foto vërehet se kjo kullë në një të afërme të shpejtë do të bie në tokë nëse nuk ka ndonjë

përkujdesje institucionale. Ky lloi i turizmit njihet edhe si turizëm antropogjen, sepse është i

ndërtuar nga dora e njeriut, dhe dëshmon një kulturë dhe traditë të lashtë shqiptare.

54

Fshati Banjë shquhet me monumente të vjetra të kulturës kombëtare. Në fshatin Banjë ekzistojnë

objekte të vjetra të kulturës shqiptare – shtëpitë kulla. Këto shtëpi kulla janë prezente në disa

lagje në fshatin Banjë, duke filluar nga: Hazrolli, Shurdhaj, Binishi, Samadraxhaj dhe Begaj.

Fotografia nr.15.

Shtëpia kullë në lagjen Hazrolli në Banjë

Karakteristikë për këtë kullë është se i ka rezistuar kushteve atmosferike dhe ende përdoret për

banim. Kjo kullë është e punuar jashtzakonisht mirë dhe në dukje është shumë e bukur.

Kulla është dykatëshe, është e ndërtuar me gurë, është e mbuluar me rrasa, ka 12 driare (frangji)

në katin e dytë në anën lindore. Kurse, në katin e parë ka vetëm një dritare dhe derën e hyrjes, e

cila është me qemere.

Krahas faktorë natyror dhe social një rol të rëndësishëm në zhvillimin e popullsisë luajnë edhe

faktori religjioz. Në territorin e Malishevës dallojme këto objektet fetare në komunën e

Malishevës janë:

55

• Xhamitë, të cilat gjinden në fshatra: Marali, Bellanicë, Banjë, Vërmicë, Bubavec,

Astrazub, Lubizhdë, Ngucat, Malishevë etj.

• Kisha, e cila gjendet në fshatin Kërvasari.

• Tyrbja e cila gjendet në fshatin Maxharrë.

2.11. Roli i faktorit social ne zhvillimet e popullsise se Malisheves

Këta faktorë me larminë e vecurive dhe tiparëve që bartin me vehte në vehte luajnë një rol të

rëndësishëm në ngulimet e popullsisë në një territory të caktuar, në shpërndarjen e mëtejme të

kësaj popullsise, në zhvillimet e larmishëme në vendbanimet e komunës së Malishevës.

Theksojme se ndikimet i faktorëve social në zhvillimet e popullsisë më tepër ka qenë i orjentuar

në aspekte të tilla, që lidhen me pasojat sociale te zhvillimit ekonomike, sidomos kjo zone e cila

ishte mjafte e dobët në aspektin ekonomik, ku ishte e lidhur popullsia me ndikime direkte sociale

brenda këtij territory jo aqë të madhë për nga siperfaqja por me dallime të mëdha në aspektet

sociale, si në arsim, shëndetësi, mjedise, karriera profesionale, etj.

Këta faktorë ndikuan që ky territory mose të ofroi disa kushte elementare sociale, sidomos te

vendbanimet e thella malore, ku u paraqiten edhe raste te shpeshta te lëvizjeve të popullsisë nga

fshati Shkozë, Gurbardh, Kërvasari, etj, drejtë qytezën së Malishevës, apo edhe në qendra tjera

të Kosovës , si në Prishtinë, Prizren, Gjakovë, Suharekë, Klinë, Pejë, etj.

56

3. Dinamika e zhvillimit të popullsisë në komunën e Malishevës

Popullsisa, shpërndarja dhe përqëndrimi i sajë është nën ndikimin e një numri faktorësh. Si

rerzultat i bashkëveprimeve të tyre edhe popullsia e një teritori të caktuar është e destinuar që të

përqendrohet në kët teritor ose orjentohet drejt teritoreve të reja30. Malisheva si territor akoma

pake i zhvilluar ne krahasim me territoret e tjera te Kosovës, ne aspektin ekonomik dhe shoqëror

dhe me një popullate relativisht te madhe 54. 614 banore ne vitin 2011 ose rreth 3,1 % te numrit

te përgjithshëm te Kosovës. Lëvizja natyrore e popullsisë me komponentët e sajë, nataliteti dhe

mortaliteti që si rezultat në mesë të tyre del shtimi natyror, paraqet faktorin më të rëndësishëm, jo

vetëm të zhvillimit demografik si proces kompleks historiko–shoqëror, por edhe të zhvillimit të

gjithëmbarshëm ekonomiko-shoqëror. Komponentët e kësaj lëvizje në mënyrë reale pasqyrojnë

zhvillimin ekonomik –shoqëror nëpër etapa të caktuara historike. Kjo lëvizje njëherësh më së

miri tregon për kohën e hyrjes së popullsisë së caktuar nëpër faza të caktuara të tranzicionit

demografik.31

Lëvizja natyrore e popullsisë (nataliteti, mortaliteti, shtimi natyror) hynë në radhën e sektorëve

më të rëndësishëm jo vetëm në zhvillimin demografik si proces kompleks dhe në pikëpamje

shoqërore-historike i përcaktuar, por edhe të zhvillimit të përgjithshëm shoqëroro-ekonomik dhe

të transformimit të nivelit të tij. Origjina dhe zhvillimi i shoqërisë njërëzore, nëpërmjet

evidentimit të fazave të lindjeve së njëriut dhe zhvillimit të tijë, lokalizimit dhe shpërndarjes në

periudha kohore të ndryshme, si dhe dinamikat e zhvillimit të popullsisë në vite, janë disa nga

çështjet më të rëndësishme që gjeografia e popullsisë e ka për detyrë në studimet e saj32.

Kjo ishte periudha e viteve të 40-50-ta33, kur ishin edhe fillet e rritjes së studimit të popullsisë

në dimensionet e ndryshme në shtetet e zhvilluar, kurse për komunën e Malisheves këto

30 . A. Sokol, Gjeografia e popullsisë dhe e vendbanimeve , Tiranë- 2007, f. 25 31. Baletiç A. W. Demografia, popullsia dhe zhvillimi ekonomik, GTMM. i KSAK, Prishtinë, 1978, f. 70-73. 32 . A. Sokol, Gjeografia e popullsisë dhe e vendbanimeve , Tiranë- 2007, f. 18-19. 33 . A. Sokol, Gjeografia e popullsisë dhe e vendbanimeve , Tiranë- 2007, f. 16

57

evidentime të rasteve të ndryshme që kishin të bënin me problemet e popullsisë ishin minimale

apo më mirë të themi se vetëm sa kishin filluar.

Harta nr. 8.

Lëvizja e numrit të përgjithshëm të popullsisë sipas vendbanimeve

të Malishevës, prej vitit 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 2005.

Burimi: MAPH

Sikurse nëpër shumë komuna të Kosovës nëpër të cilat rolin dominues në rritjen e popullsisë e

luan pikërisht shtimi natyror, prandaj edhe rritja e numrit të popullsisë në komunën e Malishevës

është dominonte. Për dinamiken e numrit të popullsisë në regjionin ekzistojnë disa të dhëna prej

vitit 1950 e deri në vitin 2005, të dhënat e lëvizjes së numrit të popullsisë për ketë treve diku i

58

gjejmë si te dhëna te kompletuar ne nivel te komunës, e diku i gjejmë ne kuadër te vendbanimeve

te shpërndara neper komuna fqinje te Malishevës.

3.1. Evulucioni i popullsisë së Malishevës në vite. Numri i popullsise. Periudhat e zhvillimit. Faktoret ndikues

Popullsia e Malisheves levizjen numerike e filloj nga viti 1948, ku kishte 16. 260 banor. Në vitin

1953, sipas regjistrimit të popullsisë në këtë territor kane jetuar 18731 banorë, ndërsa në vitin

1961 në këtë territor kane jetuar 21858 banorë, për periudhën 8 vjeçare popullata e Malishevës

ka pasur një rritje prej 3127 banorë. Nga viti 1961 deri në vitin 1971 popullsia e kësaj treve është

rritur për 6241 banorë. Sipas regjistrimit të fundit zyrtare te popullsisë të vitit 1981, komuna e

Malishevës kishte 36808 banorë, ndërsa sipas disa vlerësimeve në vitin 1991, kjo trevë kishte

52532 banorë, apo ndryshimi i popullsisë prej vitit 1981 në vitin 1991 ishte 15724 banorë, nëse i

referohem vlerësime të Drejtorisë për Planifikim, Rindërtim dhe Zhvillim (DPRZH) pran

Kuvendit Komunal të Malishevës, kjo komunë në vitin 2001 kishte 60.242 banorë, apo nëse i

bëjmë një krahasohet lëvizjes së popullsisë nga viti 1991 në vitin 2001 kemi një rritje prej 7710

banorë, ku nëse i bëjmë një krahasim periudhës 1981-1991 dhe asaj 1991-2001 kemi rrethe 50%

më pake rritje të popullsisë, shkaktare në ngecjen e rritjes se popullsisë ishte periudha e luftës siç

e kemi quajtur ne këtë punim të temës. Kjo trevë vazhdimisht e ka rritur numrin popullsisë, nëse

i referohem prape vlerësimit për numër të popullsisë 2001-2005, ku popullsia e Malishevës

kishte arritur numrin 54.613 banorë, ku ndryshimi ishte 17805 banore.

59

Tabela nr. 7. Ndryshimet e numrit te banorëve në vendbanimet e Komunës së Malishevës, nga 1948,dhe 2011

Nr Emri i Vendbanimit 1948 2011 Rritja e pop.

1. Astrazup 747 2192 1445

2. Balincë 389 1404 1015

3. Banjë 942 3639 2697

4. Bellanicë 757 2207 1450

5. Berishë 53 136 82

6. Bubavec 543 1753 1210

7. Bubël 247 636 389

8. Carrallukë 601 2226 1625

9. Carravranë 365 1567 1202

10 Damanek 330 474 144

11. Dragobil 310 1248 938

12. Gajrak - 289 289

13. Garaqevë - 115 115

14. Golluboc 136 551 415

15. Guriq 265 816 551

16. Janqishtë 109 326 116

17. Joviq 365 617 252

18. Kërvasari 449 790 341

19. Kijevë 779 1279 500

20. Lubizhdë 350 1641 1291

21. Lladroc 235 1708 1473

22. Lladroviq 196 1066 870

23. Llapçevë 301 1013 712

24. Llashkadrenoc 1188 3573 2385

25. Llazicë 521 1573 1052

26. Malishevë 427 3395 2968

27. Marali 451 1137 686

28. Maxharrë 124 419 295

39. Millanoviq 544 1281 737

30. Mirushë 223 787 564

31. Mleqan 460 1211 751

32. Ngucat 509 1639 1130

33. Pagarushë 793 1742 949

34. Panorc 625 997 372

35. Pllaqicë 237 716 479

36. Qypevë 102 525 423

37. Rudë - 535 535

38. Senik 163 1371 1208

39. Shkarashnik 185 971 786

40. Temeqinë - 851 851

41. Tërpezë 349 1115 766

42. Tërpezë e Poshtme - 460 460

43. Turjakë 533 1637 1104

60

Nga vlerat e dhëna në tabelën munde të konkludohet se numri i popullsisë së komunës në fjalë

tregon një rritje të vazhdueshme në të gjitha periudhat. Rritja e numrit të popullsisë nga një

periudhë në tjetrën në fillim nuk ishte i theksuar, duke filluar nga 6.4% në periudhën 1953-

1961 në 14.3 % në periudhën 1961-1971. Ndryshimet më të theksuara të rritjes së popullsisë u

vërejtën në periudhat 1971-1981 në 22.2 % në periudhën 1981-1991 në 23.7 %. Në periudhën

1991-2001 kemi 29.9 % rritje të popullsisë, periudha e fundit 2001-2005 kishte një rritje pre 10.1

%. Mirëpo, është interesante të ceket se edhe brenda kësaj treve kemi pasur ndryshime në

lëvizjen e popullsisë, si p.sh. rritjen më të madhe të popullsisë në qendrën komunale të

Malishevës, ku kemi një rritje të madhe të popullatës nga imigrimi se sa nga shtimi natyror,

sidomos kame parasysh periudhën e pasluftës së fundit. Si vendbanim qe u lakmua për kushte të

përshtatshme për jetës nga imigruesit e fshatrave për rreth nga komuna e Malishevës por edhe

imigrantë nga fshatrat tjera do te veçoja vendbanimin e fshatit Banjës, familjet që janë vendosur

në fshatin Banjë janë nga fshatrat Bllacë, Lladroc dhe Bellanicë. Me rritjen e numrit të banoreve

qofte nga shtimi natyror, apo nga imigrimi u rriten kërkesat për nevojën e banimit dhe

aktiviteteve tjera. Në këtë mënyre u zunë sipërfaqe të konsiderueshëm të tokës së punueshme,

duke u ndërtuar shtëpi pa plan dhe objekte të tjera ekonomike, me të cilat qytetaret e komunës se

Malishevës mundohet te sigurojnë te ardhurat për mbijetesën e tyre dhe te familjeve te tyre. Ku

disa nga fshatrat e kësaj komune janë shndërruar ne vendbanime të tipit të përzier

( as fshatra, as qytete), unë do i veçoja vendbanimet: Kijevë, Banjë, Astrazup, etj.

Në grupin e tjerë të vendbanimeve fshatare u bë një rritje relativisht e lartë e popullsisë për shkak

të shkallës së lartë të shtimit natyror dhe të rritjes së vazhdueshme të sajë, unë do i veçoja disa

vendbanimet: Drenoc, Bellanicë, Carralluke, etj. Me gjithë ekzodusin relativisht intensiv rural,

prapëseprapë ende është shumë më e lartë popullsia fshatare nga ajo bujqësore.

44. Vërmicë 347 985 638

Gjithsej 16.260 54. 613 38.353

61

Riprodhimi i popullsisë në komunën e Malishevës është jo ekonomik në kohën e fundit me

ngritjen e standardit jetësor, shkallës së arsimimit, e sidomos arsimimit të femrës, ku vije deri

diku të harmonizimi i proceseve demografike të popullsisë më zhvillimin shoqëroro-ekonomik.

Në vitin 1950, në territorin e Malishevës nuk kishte as një fshatë qe numëronte 1500 banore,

edhe në regjistrimin e popullsisë të vitit 1961 nuk e kemi as një fshatë, kurse viti 1971 i nxjerrë

dy fshatra me mbi 1500 banore (Banja dhe Drenoci). Rritja e fshatrave vazhdon, ku në vitin 1981

i kemi 5 vendbanime me mbi 1500 banore. Ne vitin 1991 numri i fshatrave me 1500 banore arrin

ne 10 vendbanime dhe për here te pare komunës se Malishevës i shtohen edhe 2 vendbanime me

nga 3000 banore, kjo rritje e popullsisë ne vendbanime te Malishevës vazhdoi edhe ne vitin

2005 ku kemi 12 vendbanime me 1500 banore dhe 3 vendbanime me mbi 3000 banore. Ne një

pjese te mire te fshatrave te Malishevës shkalla e natalitetit dhe e shtimit natyror është mjafte e

larte, por emigrimi është i forte sa qe > e gëlltite > jo vetëm tere shumën e shtimit natyror, por

edhe te një pjese te masës demografike me pare te pranishme gjë qe shprehet negativisht ne

jetën ekonomike te fshatit, në këtë komunë. Kjo komunë është e prekur mjaftë shumë nga

migrimet- emigrimi.

62

Grafikoni nr. 5.

Lëvizja e numrit të banorëve në Malishevë, nga viti 1948-2011

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

1948 1953 1961 1971 1981 20011

lëvizja enumrit tëbanorëve

Burimi: Regjistrimet e popullsisë dhe ekonomive familjare, 1953, 1961, 1971, 1981, 2011.

63

3.2. Shpërndarja gjeografike e popullsisë se Malishevës. Ndarja administrative dhe

tiparet e tyre. Faktoret ndikues në shperndarjen gjeografike

Sic kemi cekur edhe më lartë me popullsinë, zhvillimi e shpërndarjen e saj ne territorin e

Malishevës janë lidhur një sërë faktoreshdhe elementësh si të karakterit natyror, ashtu edhe

tëkarakterit ekonomik, shoqëror, fetar e social. Jo vetëm sot por edhe në të kaluaren popullsia e

Malishevës ka pasur dallime ne numrin e popullsisë falë faktorve natyror dhe atyre social. Në

vijim do të paraqesim në hartë shtrirjen e popullsisë sipas vendbanimeve.

Sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 1948, kjo komunë kishte 39 vendbanime me 16.260

banorë. Kryesisht dominonin popullsia e vendbanimeve te rrafshtat, si: Banja, Malisheve,

Mirusha, Drenoci, etj. Fshatrat e cekura më lartë edhe në regjistrimin e vitit 2011 dominuan

për nga numri i popullsisë por me një rritje enormë të popullsisë fale faktorëve natyror dhe atyre

social.

64

Harta nr. 9

Shpërndarja e vendbanimeve të Malishevës, sipas numrit të popullsisë ne vitin 2011

65

Tabela nr. 8. Numri i banorëve nëpër vendbanimet e Komunës së Malishevës në vitin, 201134

34. ESK-Regjistrimet e Popullsi dhe ekonomive familjare sipas komunave dhe sipas lokaliteteve, me 1981.

Nr Emri i Vendbanimit 2011

1. Astrazup 2192

2. Balincë 1404

3. Banjë 3639

4. Bellanicë 2207

5. Berishë 136

6. Bubavec 1753

7. Bubël 636

8. Carrallukë 2226

9. Carravranë 1567

10 Damanek 474

11. Dragobil 1248

12. Gajrak 289

13. Garaqevë 115

14. Golluboc 551

15. Guriq 816

16. Janqishtë 326

17. Joviq 617

18. Kërvasari 790

19. Kijevë 1279

20. Lubizhdë 1641

21. Lladroc 1708

22. Lladroviq 1066

23. Llapçevë 1013

24. Llashkadrenoc 3573

25. Llazicë 1573

26. Malishevë 3395

27. Marali 1137

28. Maxharrë 419

39. Millanoviq 1281

30. Mirushë 787

31. Mleqan 1211

32. Ngucat 1639

33. Pagarushë 1742

34. Panorc 997

35. Pllaqicë 716

36. Qypevë 525

37. Rudë 535

38. Senik 1371

39. Shkarashnik 971

40. Temeqinë 851

41. Tërpezë 1115

42. Tërpezë e Poshtme 460

66

3.3. Lindëshmëria ne Komunën e Malishevës. Faktoret ndikues te lindshmërise dhe shpërndarja gjeografike e saj.

Proceset demografike për nga karakteret e tyre jo vetëm që janë shumëdimensionale dhe

afatgjate, në të cilët influencojnë një numër i madh i faktorëve të lidhur dhe të kushtëzuar në

mes vete, por ato njihen edhe me ndërlikueshmërinë e mënyrës së studimit të popullsisë sidomos

në territorin e Malishevës i cili ishte mjaft komplekës për studim. Prandaj, edhe komuna e

Malishevës si bashkësi politiko-territoriale është bartëse kryesore e shume funksioneve

shoqërore, ekonomike, kulturore dhe vetëqeverisëse te shoqërisë. Meqenëse këto funksione për

nga vëllimi dhe cilësia nuk janë territorialishte njësoi te shpërndara, komunat janë edhe bartëse te

dallimeve te rëndësishme ne shkallen e zhvillimit, pra edhe ne nivel jo te njëjte te natalitetit në

vendbanimet e ndryshme dhe kohë të ndryshme. Ka raste që për të njëjtën dukuri përdoret një

numër i madhe i nocioneve, të cilët në dukje të parë e kanë të njëjtin kuptim, por në veçanti

secila prej tyre ka karakteristikat e veta të veçanta , që në analizë i bën të dallojnë në mesë vete.

Lindshmëria-Nataliteti ju nënshtrohet faktorëve ekonomik-socialë dhe sociolo-psikologjikë.

Faktorët ekonomiko- socialë (arsimimi, shëndetësia, industrializimi, pozita e gruas në familje

dhe shoqëri, transformimi i familjes etj) janë faktorë që dominojnë në lëvizjen e natalitetit të

popullsisë. Edhe statistikat vitale te popullsisë i munguan komunës se Malishevës për ketë

periudhe, prandaj kjo është edhe arsyeja pse ne u mbështeta ne mesataret e natalitetit te

popullsisë se Kosovës. Arsyeja e mbështetjes ne mesataren e statistika vitale ne Kosovës është se

vendbanimet e komunës se Malishevës ishin te shpërndara ne katër komuna te Kosovës. Ne

komunën e Suharekës, Rahovecit, Klinës dhe Gllogocit. Mirëpo, unë shpresoi se nataliteti ne

komunën e Malishevës është edhe shume me i larte se niveli mesatar i Kosovës kure kemi

parasysh zhvillimin e saje ekonomiko-shoqëror, nga viti 1950-2005. Ne jemi të bindur se

43. Turjakë 1637

44. Vërmicë 985

Gjithsej 54. 613

67

nataliteti është shumë më i madhe në komunën e Malishevës se sa ne komunat fqinje, si ne

Suharekë, Klinës, Rahovecit, Drenasit, e gjithsesi ma i larte ne nivel te Kosovës. Arsyeja pse po

e them ketë është se Komuna e Malishevës është komuna me e pazhvilluar e Kosovës, ku i

mungonte kushtet elementare për jetë (periudha 1950-2005) por edhe tash. Shpërndarja e

vendbanimeve te Malishevës në katër komunat fqinje ndikoi ne komplikimin e te dhënave për

rrjedhën e statistikave vitale te popullsisë edhe ashtu te mangëta te dhënat për pjesën me te varfër

te Kosovës dhe të lëne pas dore nga pushtuesi serbe, kure kemi parasysh qe disa here ju maur e

drejta për te qene komunë. Kjo është arsyeja pse ne jemi orientuar ne mesataret e natalitetit ne

nivel të Kosovës, sepse nuk ekzistojnë te dhëna për statistikën vitale për komunën me te varfër te

Kosovës.

Bazuar në të dhënat ekzistuese statistikore mbi popullsinë dhe zhvillimin ekonomik dhe socal në

Malishevë, në periudhën 1950-2005, do të shohim se popullata shqiptare si popullate shumicë në

këto treva karakterizohet me natalitet mjaftë të lartë.

Nëse i bëjmë një analizë të ecurisë së natalitetit të popullsisë në zonën e mbyllur të Malishevës,

për periudhën e cekur më lartë do të vërehen disa dallime të konsiderueshme në disa varjabla

demografike në kuptim të ngushtë dhe të gjerë35, jo në nivel të fshatrave, sepse përafërsisht ne

këtë trevë varjablat janë të njëjta pore dallimet apo ndryshimet e varjamblave munde te

ekzistojnë në nivele të periudhave, duke aluduar në periudhat e punimit.

Nëse i bëjmë një analize rrjedhave te natalitetit të popullsisë për vitin 2003 ne komunën e

Malishevës kemi pasur 1328 lindje, 668 lindje kane qene te gjinisë mashkullore dhe 643 lindje te

gjinisë femërore. Te lindur te gjalle 1321, kurse te vdekur 7 raste. Të lindur të vdekur sipas

35. Varjablat demografike në kuptim të ngushtë janë mosha mesatare e popullsisë (mashkullore e

femërore) me rastin e hyrjes në martese , numrit të foshnjave të vdekura në 1000 foshnje të

lindura, numri i femrave të vdekura të moshës 20-49 vjet në 1000 femra të kësaj moshe ,

përqindja e femrave të martuara të moshës 20-49 vjeçare, numri i shkurorëzimeve në 1.000

martesa, përqindja e e femrave të moshës 20-34 vjet në raport me numrin e femrave të periudhës

fertile (15-49 vjet), përqindja e fëmijëve të lindur të gjallë në entet shëndetësore në raport me

numrin e përgjithshëm të fëmijëve të lindur të gjalle etj.

68

vendbanimit të përhershëm të nënës, gjinisë, statusit martesor të prindërve dhe vendit ku ka

ndodhur lindja. Ne vitin 2003 ne komunën e Malishevës kemi gjithsej 7 lindje te vdekura, 4 raste

te gjinisë mashkullore dhe 3 raste te gjinisë femërore. Ne vitin 2004 ne komunën e Malishevës

kemi pasur 1608 lindje, 854 lindje kane qene te gjinisë mashkullore dhe 754 lindje te gjinisë

femërore. Ne vitin 2004 ne komunën e Malishevës kemi gjithsej 8 lindje te vdekura, 4 raste te

gjinisë mashkullore dhe 3 raste te gjinisë femërore. Ne vitin 2005 ne komunën e Malishevës

kemi pasur 1953 lindje, 1024 lindje kane qene te gjinisë mashkullore dhe 929 lindje te gjinisë

femërore. Ne vitin 2005 ne komunën e Malishevës kemi gjithsej 16 lindje te vdekura, 9 raste te

gjinisë mashkullore dhe 7 raste te gjinisë femërore. Në spital kemi pasur 15 raste te lindjeve të

vdekura dhe 1 raste të lindjeve të vdekjeve e kemi pasur në shtëpi.

Determinante e zhvillimit ekonomik dhe shoqëror dhe të ndikimit të tyre në natalitetit, vende te

rëndësishëm zë tipi i familjes dhe pozita e femrës ne familje dhe shoqëri36, ku ne ketë komune te

izoluare jeta e femrës ishte mjafte e rende, sidomos ne bashkësitë e familjeve te mëdha qe ishte

karakteristike për këto treva (familje nga 60 anëtaresh). Jeta e femrës ishte mjafte e rende, kure

kemi parasysh edhe obligimet qe ka femra si faktor kryesore ne riprodhimin e njerizimit. Mirëpo,

është karakteristike të cekët se deri pas luftës nataliteti fshatrat e komunës së Malishevës ishte

përafërsisht i njëjte, ndërsa pas luftës kemi ndryshime te konsiderueshëm ne natalitetit e

fshatrave te Malishevës. Popullsia e kësaj treve është popullsi fshatare dhe bujqësore dhe i

përket organizimit të tipit tradicional te familjes, edhe pse kohëve te fundit kanë filluar

ndryshimet ne shume sektorë te jetës shoqërore-politike. Femra e Malishevës, sidomos femra e

fshatrave te thella malore , ku jeta e saje është ende e lidhur për suazat shtëpiake dhe riprodhimi,

ndërsa i vogël është numri i femrave të cilat, përmes punësimit, janë te angazhuara jashtë

ekonomisë familjare.37. Për te dhëna e punësimit te femrave fshatare ne ketë komune nuk

ekzistojnë të dhëna për periudhën e hulumtimit, do te përdorim te dhënat mesatare te punësimit

te femrës fshatare ne nivel te Kosovës, për periudhën 1950-2005, për tri periudhat e punimit ne

fjale. Ne periudhën e pare niveli i punësimit te femrës fshatare ne komunën e Malishevës, ishte

36. Islami H. , Fshati i Kosovës, Prishtinë, 1985, f. 87 37. Po aty , fq. 88.

69

rreth 12-15 % (vlerësim). Edhe periudha e dyte, apo periudha e luftës, nuk kishte ndonjë

ndryshim te dukshëm ne punësimin e femrës fshatare. Ne periudhën e pas luftës, kemi një ngritje

te lehte te punësimit te femrës fshatare ne sektorin shoqëror, ku mendohet që është rritur 15- 18

% (vlerësim). Prandaj, siç po shihet, të gjithë faktorët që ndikojnë në lëvizjen e natalitetit,

përkatësisht të zvogëlimit të tij, ishin deri vone në pjesën më të madhe të popullsisë të orientuar

nga niveli i lartë i natalitetit 38.

Meqenëse pjesa dërmuese e popullsisë se përgjithshëm te kësaj komune, ku popullsia e saje ne

periudhën riprodhuese, jetojnë ne zonat e thella malore akoma jetojnë ne kushtet te vështira

ekonomike, me shkalle te ulet te nivelit arsimor, etj, ku këto rrethana e inspirojnë natalitetin e

larte: fshati është forcë vitale dhe shoqërore e popullsisë. Në konstelacion të këtyre raporteve

sigurisht janë krijuar edhe disa paradispozita te caktuara psikologjike drejt numrit me te madhe

të lindjeve39. Jeta ne këto treva ishte mjafte e rënde, ku popullsia i siguronte te ardhurat nga

bujqësia dhe blegtoria, ku nevoja për fuqi punëtori ishte e madhe, veçenarishte fëmijët e gjinisë

mashkullore, të cilët në këto fshatra ishin si te shenjta, arsyeja pse ju jepte ky epitet fëmijëve te

gjinisë mashkullore është: trashëgimtar i emrit të familjes, krahë pune, kujdestari i prindërve ne

pleqëri. Për shkake te gjendjes se rende ekonomike, prindërit ishin te detyruar qe te lindeshin një

numër te madhe te fëmijëve meqenëse ata ishin te vetëdijshëm se një numër i fëmijëve do te jete

i vogël qe do te mbeten ne jete. Për rënien e natalitetit pra është i domosdoshme përparimi

ekonomike, qe i ka munguar dhe po i mungon komunës se Malishevës, shoqëroro dhe kulturor,

sepse te gjitha ndryshimet në lëvizjet e natalitetit te popullsisë tregojnë se ai koincidon me

ndryshimet në karakteristikat sociale, profesionale, arsimore dhe shëndetësore etj, të popullsisë e

të shoqërisë40. Për të ndryshuar rritjen e nataliteti te popullsi është e domosdoshme qe te kemi

ndryshime ne statusin e femrës ne familje dhe shoqëri, pavarësi ekonomik dhe ngritja e nivelit

kulturor-arsimor të saj. Ka disa elemente që po dhënë shenja pozitive ne zvogëlimin e nataliteti

në fshatrat e Malishevës, megjithatë ende mbetet pake shprese dhënëse një lëvizje e tille, sepse

38. Po aty , fq. 89. 39 . Islami H. , Fshati i Kosovës, Prishtinë, 1985, fq. 89. 40 . Po aty , fq. 89.

70

zhvillimi ekonomike ne ketë komune është ende i ulte, niveli arsimore, shëndetësor, po ashtu

është mjafte i ulte.

Në territoret e pazhvilluara (siç është komuna e Malishevës), që nuk janë në gjendur nën

çrregullime të fuqishme të proceseve dhe strukturave bazë demografike, sipas rregullit, barra

kryesore e riprodhimit biologjik bie në popullatën rurale, bujqësore dhe të paarsimuar, ku

komuna e Malishevës është raste tipik për studime. Të gjitha kërkimet demografike në botë, të

bëra në këtë shekull, veçenarishte këto 50 vjetët e fundit, treguan se femrat ekonomikisht aktive

lindin më pakë fëmijë se sa femrat e mbajtura, se edhe femra aktive edhe ato të mbajtura, se edhe

femrat aktive edhe ato të mbajtura të profesioneve bujqësore kanë shkallë mesatarisht më të lartë

të fertiliteti se sa femrat e profesioneve jobujqësore dhe se më shumë fëmijë lindin femrat

analfabete dhe ato pa përgatitje shkollore, ndërsa më pak femrat më nivel më të lartë të arsimit41,

në komunën e Malishevës, niveli i femrës së shkolluar është tejet i ultë. Kërkimet në përgjithësia

kane treguar se ka dallime në shkallën e natalitetit ekzistojnë në ekzistojnë në mes të këtyre

strukturave dhe kategorive: popullsisë fshatare (komuna e Malishevë), bujqësore (vendbanimet

rreth lumit Mirusha) dhe jo bujqësore (vendbanimet malore), aktive dhe të mbajtur, popullsisë në

sektorin individual në bujqësi, tregti dhe ndërtimtari, popullsia e shkolluar dhe ajo analfabete ( e

pashkolluar) , pastaj dallime në numrin e punësuar në profesionet e ndryshme (sektori sekondar-

ndërtimtaria, terciar- tregtia, hoteleria, në aktivitetet kuartare – shkollat, shëndetësia,

administrata, etj). Për popullsinë e komunës së Malishevës kërkimet kane munguar, mirëpo unë

mendoi se rrjedha e natalitetit te popullsisë nuk ka pasur shume ndryshime ne mesataren e

natalitetit ne mese te popullsisë fshatare dhe asaj urbane, pasi qe në këtë komunë nuk kemi

vendbanime urbane për këtë periudhe 55 vjeçare. Procesi i riprodhimit, sipas rregullit është

procese i pa rregullte sepse individi dhe çiftët bashkëshortorë nuk preokupohen me efektet e

ndryshme të lindjes në planin e përgjithshëm për territorin e caktuar.

41. Po aty. fq. 81.

71

Femra e komunës së Malishevës për periudhën 1950-2005 ishte mjaftë shumë e lidhur për

shtëpinë dhe jetët fshatare, ishte një numër i vogël i femrave që ishin të angazhuar jashtë

ekonomive familjare në sektorin shoqëror. Në territore të tilla ekonomikisht të pazhvilluar

(territori i komunës së Malishevës), siç theksuam edhe më parë, fëmijët si fuqi ekstensive,

punëtore herët inkuadrohen në disa procese të ekonomizimit, veçenarishte fëmijët e gjinisë

mashkullore të cilët në këto territore konsiderohet si trashëgimtare të emrit të familjes e të

pasurisë bujqësore. Edhe në fshatrat e komunës së Malishevës vërehet se ka filluar të rënie e

natalitetit si pas periudhave, kjo rënie e shkallës së natalitetit është e lidhur me përparimin

ekonomike, shoqërore dhe kulturore të kësaj komune. Të gjitha ndryshimet në lëvizjen e

natalitetit të popullsisë tregojnë se ai koincidon me ndryshimet në karakteristikat sociale ,

profesionale, arsimore dhe shëndetësore. Edhe pse ka filluar ndryshimi i statusit të femrës në

familje, shoqëri, pavarësimi ekonomike dhe ngritja e nivelit kulturor-arsimor të saje42. Femra e

Malishevës është e punësuar në arsim, shëndetësi, tregti, dhe politikë (30% e deputetëve në

asamblenë komunale janë femra). Në shoqëritë e zhvilluara familja si institucion shoqërorë

gjithnjë e më tepër po e humbë rolin e transmisionit të vlerave kolektive, ndërsa përtëritja e

familjes ka kontinuitet vetëm gjatë pjesës reproduktive të ciklusit familjare , e që fillon më

hyrjen në bashkësinë martesore, ku çiftet bashkëshortore në komunën e Malishevës e

shfrytëzojnë maksimalisht sepse hynë herët ne periudhën e martese dhe e shfrytëzojmë komplet

periudhën fertile. Për t’u riprodhuar një popullatë në përmasën e thjeshte është e domosdoshme

që brezi i grave në periudhën fertile (15-49 vjet) në tërësi të përtëritën përmes vajzave të tyre43

42. Islami H. , Fshati i Kosovës, Prishtinë, 1985, fq. 89. 43. Islami H. “ Studime demografike – 100 vjet të zhvillimit demografik të Kosovës, Prishtinë , 2005. fq. 63-64.

72

Lindjet dhe statusi martesor i nënës: Lindja –Konsiderohen njëra nga komponentet primare të

shtimit natyral , e cila shpreh numrin e të lindurve në promila ose në përqindje , në raport me

numrin e përgjithshëm të popullsisë .

Martesat në Komunën e Malishevës , konsiderohet një ngjarje e rëndësishme familjare dhe çifti

sidomos femrat hynë në moshë të re në martesë , ku kjo ndikon në zgjatje e periudhës

riprodhuse.

Në dokumentacionun e QGFM-ku mora dokumentacionin e 220 grave , ose mostra ishte nga 5

gra për se cilin fshatë.

Nga gjithsej 220 femra të martuara ,148 prej tyre apo 67.2% kanë lindur fëmijë , ndërsa 46 femra

apo 20.9% nuk kanë lindur fëmijë.

Femrat e martuara që ende nuk kanë lindur fëmijë kanë kryesisht moshë të re , ku janë edhe disa

raste të moshës 16-20 vjeçare .

Këto femra nuke kanë lindur fëmijë për faktin se ato sapo kanë hyrë në martesë , poro disa nga to

që kanë moshën 28-30 vjeç, nuk kanë lindur fëmijë për shkaqe të pa aftësisë biologjike -

fekonditeti44.

Kemi vetëm dy raste nga 220 raste të marrura si mostra për hulumtim të anketuara , nuk kanë

dhën përgjigjje për lindjet.

Femrat e pa martuara gjithsejt janë 15 raste , dhe të gjithat nuk kanë lindur fëmijë , për shkak të

statusit martesor të tyre .

Mosha e re është faktorë pse ato ende nuk kanë hyrë në martesë .Të gjitha ato jane të moshës

18-25 veçe.

Kemi vetëm tri(3) raste të femrave të shkurorëzuara , ku dy raste janë deklaruare se kanë pasur

fëmijë dhe një raste është deklaruar që nuk ka pasur fëmijë.

44 Fekonditeti nënkupton aftësin fiziologjike ose pjellurin potenciale të akterëve në procesin e përtërirjes biologjike

të popullsisë (femrat , meshkujt, çiftët bashkëshortore).

73

Dy rastet e shkurorëzuara që paten fëmijë ishin të moshës 25-29 veç , dhe rasti tjetër që nuk patë

fëmijë ishte i moshës 20 vjeç , gjë që tregon se se shkurorëzimi I saj ka ndodhur mbrenda një

kohe të shkurtërt pas martesës , arsyeja e ndarjesë ka qenë steriliteti i saj.

Ndonëse kurrë nuk nuk vërtetohej se kush ishte steril , gruaja apo burri, megjith atë faji hudhej

gjithmon gruas : ky fakt e mbante gruan në familje në pozitë labile , madje edhe nxirret

krejtësisht nga shtëpija45 .

Edhe në këto vise sikurse në viset tjera shqiptare përdoret shprehja: më mire pjellë-mirë e grue e

keqe se grue e mire e pjellë-keqe46.

Të lindurit gjallë sipas rradhës së lindjes: Në përgjithësi numri i lindjeve në komunën e

Malishevës është zvogluar dukshëm nga viti 1950 deri në vitin 2005 por ky ritëm i rënjës po

vazhdon edhe në ditët e sotëme.

Sipas të dhënave që mora nga QGFM ( 2005) për 220 vërehet se mbi se mbi gjysma e femrave

(220)të marruara si moster.

Të dhënat nga tabela tregojnë për një reduktim të madhe të lindjeve mbi 5 fëmijë .Mirpo femrat

që kanë lindur nga një fëmijë ende nuk kanë përfunduar lindjet , mirpo dëshira e çifteve të reja

është që të lindin nga dy fëmijë.

Nga grafikoni shihet qartë , se në përgjithësi ndikimi kryesor i lindjen e fëmijëve ka gjinija e

fëmijëve , dhe kjo tregon shumë qartë se ende në teritorin e komunës së Malishevës dominon

dallimi dhe trajtimi jo i barabart në mesë të fëmijëve të gjinisë mashkullore dhe femërore.

Shumica e femrave të marrur nga kjo mostër në komunën e Malishevës , që kanë lindur më

shumë se dy fëmijë , deklarojnë se dëshirojnë ende të lindin fëmijë , për faktin se në kuadër të

lindjeve të realizuar nuk kanë lindur fëmijë të gjinisë mashkullore

Për të qenë nataliteti pozitiv duhet:çdo femër të lindë 2.53 fëmijë47,mirpo në këto vise bruto –

norma48 ka pasur dallim nëpër periudha të caktuara të viteve.

45 Dr.Hivzi Islami “Dimensioni Demografik i Çështjes së Kosovës”-ETMMK-Prishtinë 1997,-fq.39 46 Po aty,fq.39 47Dr.Hivzi Islami “Dimensioni Demografik i Çështjes së Kosovës”-ETMMK-Prishtinë 1997, fq.23

74

Ne komunen e Malisheves popullates ofrohen sherbimet primare shendetsore. Ofrimi i ketyre

sherbimeve eshte organizue ne kuader te Qendres Kryesore Familjare me njesite e veta

organizative ne teren: Gjashte Qendra te Mjeksise Familjare me dhjete Ambulanca Shendetsore.

Ne kete sektor jane te angazhuar 5 punetore ne kuader te Drejtorise per Shendetesi dhe

Mireqenie Sociale dhe 128 punetore shendetsor prane QMKF dhe institucionet e saja percjellese,

prej tyre jane 20 mjek dhe stomatolog, 78 teknik medicional dhe 30 punetore ndihmes49.

Situata sociale ne komunen e Malisheves eshte me e renda pothuajse ne tere Kosoven. Ne

teritorin e Komunes se Malisheves 812 familje jetojne ne verferi te skajshme, ndersa 3000

familje te tjera jetojne ne minimum te ekzistences.

Të lindurit sipas moshës së nënës: Këto shineme që i grumbullova nga tereni (QGF-Malishevë,

mostra është 220 gra) tregojn se lindshmëria sipas moshës së nënës ka ndryshuar dukshëm

krahasuar me periudhat e kaluar .

Më parë në këto vise femrat hyenin shumë herët në martesë dhe menjiher pasë martesës

realizonin lindjet e para .Kjo tregon se një numer i konsiderushëm i tyre fillonin lindjet e para.

Kjo tregon se një numer i tyre fillon lindjet që nga mosha 16veçare , dhe kështu edhe periudha e

riprodhimit biologjik ishte më e gjatë dhe rezulton me një numër më të madhe të lindjeve .

Nga tabela shihet qartë se mostrat e marrur për hulumtim në QGFM , tregojne se grup-mosha e re (15-19)

nuk kanë realizuar as një lindje .

Grup-moshat 25-29 vjeç , më tepë se gjysma e femrave kanë realizuar lindjet e dytë.

Në grup-moshat mbi 40 veç janë zvogluar dukshëm lindjet , dhe kjo tregon se femrat e përfundojn më

herët periudhën e riprodhimit biologjik krahasuar më periudhat e më hershëme kohore , kur femrat

lindshin fëmijë gjatë gjith peridhës fertile.

48 Bruto –norma e riprodhimit tregon numrin mesatar të lindur gjallë të gjinisë femërore , të cilen vajza e lindur

gjalle sot do të linde gjatë periudhës së saj riprodhuse , më kusht që fërtiliteti të mbetët i njëjtë sikurse dhe fertiliteti

i brezave të grave në vitet e vështruar dhe më kusht që as një vajzë e lindur gjallë të mos vdes pa e përfunduar

periudhën fertile. 49 KK-Malishevë ,DSH&DPRZH-2004

75

Po ti bëjm një krahasim të lindjeve sipas moshës së nënës , nga viti 1950-2005 , do të vijëm në konkludim

se femrave ju ka zvogluar periudha fertile dhe natyrisht se kemi edhe zvoglim të lindjeve.

Tabela nr. 9. Lëvizja së natalitetit në Kosovë dhe krahasimi me komunën e

Suharekes dhe Malishevës nga viti 1950-2005 (në promila)

Burimi: Regjistrimi i popullsisë (1948, 1953,1961,1971,1981), dhe vlerësimi i popullsisë për vitin ( 1991,1998)

Nga tabela po vërehet se kemi një rënje permanente te natalitetit duke filluar nga viti 1950 ku

nataliteti ka qenë 53.2 pomila (vlësim) , në vitit 1953 nataliteti bie në 48.0 promila , ndërsa në

vitin 1961 kemi një rritje të vogël të natalitetit 48.1 promila .Sipas të dhënave statiskore të

popullsisë në viti 1971 kemi një rënjë të natalitetit në 44.0 promila .

Popullsia e komunës së Malishevës për periudhën 21 vjeçare ka pasur një natalitet mesatare prej

48.3 promila , ose 2.3 promila mesatarja vjetore e natalitetit për periudhen 1950-1971.Ramje

përmanente ne natalitet kemi pasur edhe në vitin 1981 në 39.9 promila , mirpo , sipas vlerëmit

ramja e natalitetit ka vazhduar edhe ne vitin 1991, ku kemi pasur 37.0 promila.Me keqësimin e

situatës së sigurisë në Kosovë nataliteti fillon të bie në 34.9 promila në vitin 1998.

Të dhënat e shënuara në tabelë përcjellin lëvizjet e shkallës së natalitetit për dy komuna , atë të

Suharekës-Therandës dhe komunën e Malishevës dhe mesataren e nivelit të natalitetit në Kosovë

për periudhën 1950-1998, të cilat kanë shkallë relativisht të diferencuar , pastaj ndryshim në

struktura etnike e social-kulturore jo të barabartë , për çka fletë edhe vetë shkalla e ndryshimeve

e kësaj komponente si një pasojë e rrethanave të zhvillushmërisë ,mirpo gjendja e tashëme është

50 Vlerësime sipas autorit.

Vitet 1950 1953 1961 1971 1981 1991 2001 2005 Kosova 46.1 42.6 41.9 37.5 37.2 26.68 16.8 14.2 Malisheva 53.2 48.0 48.1 44.0 39.9 37.0 27.0 25.350 Suhareka 49.2 46.8 47.4 43.7 38.1 36.0 26.2 24.1

76

vetëm një fazë kaluese , të cilën e kanë perjetuar edhe regjionet më të zhvilluara në vendë edhe

jashtë vendit , siq do të kaloi edhe kjo trevë.

Komuna e Malishevës edhe përkundër shkallës së lartë të natalitetit të popullsisë në kohën e

fundit vrehët një ranjë që sado e vogël , deshmon se edhe popullsia e komunës së Malishevës ka

depërtuar në ndikimin e kontrollit të lindjesë si pasojë e ndikimit të faktorve socio-ekonomikë

dhe socio-psikologjikë.

Mirpo nataliteti ende është i lartë për arsye se gruja plotësisht mbyllet në suaza të familjës,

kështu pengohet aktiviteti ekonomiko-shoqëror jashtë familjesë.

Pra do të pasoj gradualisht shkalla e zvogëlimit e cila kapër të arritur deri në masën e kushtëzimit

të ripërtritjes , përkatësisht riprodhimit biologjik të popullsisë , për tu ballafaquar me probleme

demografike të cilat i kanë evidente sot visete e vendeve të zhvilluara. Natyrisht se fenomen te

tilla në vise si ky i kësaj komune vijnë më ngadalë kohësisht , ngase transformimet e

përgjithshme strukturale të popullsisë si pasojë e zhvillushmërisë së pamjaftushme vijnë shumë

më ngadal se faktori ekonomik është më primare në komponenten e shtimit demografik, fletë

fakti se këto vendbanime janë tërsisht të banuara me popullsi shqiptare, dhe të vëndosura në

zonën e Llapushës , ku veprimtari kryesore kanë bujqësin dhe blegtorin , pastaj shkallë e lartë e

natalitetit .

Oscilimet në mes të shkallës së lindjeve në suaza të vetë trevës apo edhe në nivel të komunës

duke bër krahasime me komunën e Suharekës dhe më Kosovën si tërsi ,për peridhen e cekur më

lartë.

77

Grafikoni nr.6.

Paraqitja grafike e natalitetit të popullsisë së Malishevës nga viti 1950-2005

Nesë i bëjm një elaborim grafikonit të natalitetit do shihet qartë se kemi një intenzitet të theksuar

të ramje së natalitetit nga viti 1950 që kishëm 53.2 promila , në vitin 1998 sipa svlerësimit ramja

ishte 34.9 promila , ku ndryshimi ishte 18.3 promila.

Këtë ramje të natalitetit51 e kan kushtëzuar në radhë të parë kushtet shëndetësore , arsimore , e

një masë të vogël edhe zhvillimi ekonomik .

Sipas , Sektorit të Popullatës pran Kombeve të Bashkuara thotë se në botë përgjithësisht nivelet e

lindjeve kanë rënë mjaft qysh nga vitet ’70 .Por SHBA janë thuajse të vetmet në botën e

zhvilluar që e kanë sfiduar kët prirje demografike52,arsyeja është sepse kanë filluar me zbatimin

e politikave popullative , ku këto kanë qenë joshëse për gjeneratat e reja nga gjitha vendet e botës

51 Nataliteti paraqet numrin e të lindurve gjallë në raport me numrin e përgjithshëm të popullsisë në njësi të caktuara

kohore , kryesisht gjatë një viti. 52 Leta Hong Fincher”Ç’po ndodh me demografin e botës”-htt//www.voanews.com/Albanian /archive/2005-03-06-voa7.cfm.

78

për të jetuar në SHBA. Ndërsa Kosova ishte pjesë e ishe Jugosllavisë dhe nuke kishte mundësi

dhe nevoje që të hartonte politika të këtije lloje sepse kishte një populate te re me një me ntalitet

të lartë, konkretishte edhe Malisheva kishte një nivel të natalitetit të lartë në vitet 1950-1998

mirpo me një tendencë në ulje që po vërtetohet dita-ditës.

3.4. Vdekëshmëria Komunen e Malisheves. Faktoret ndikues te vdekshmerise

dhe , shpërndarja gjeografike e saj

Mortaliteti si komponentë negative e lëvizjes së popullsisë, e cila për dallim nga nataliteti, më

shpejt i nënshtrohet të arriturave shëndetësore dhe kushteve socio-ekonomike. Shkalla e lartë e

feretilitetit nuk është faktori i vetë demografik që ka ndikuar në shtimin natyror t ë popullsisë së

Kosovës. Komponent tjetër është edhe mortaliteti,53 niveli i të cilit gjatë periudhës së

ashtuquajtur në tranzicion, ka shënuar ndryshime të dukëshme edhe pse ende jo deri në atë masë

sa të bazohet me vendet tjera të zhvilluara. Në vitin 1950 niveli i mortalitetit të përgjithshëm

ishte 17 promilë, më 1960 në 14.2 promilë, më 1970 në 8.7 promilë 1980 në 5.7 promilë, më

1990 4.1 promilë, dhe në vitin 2000 bi në 7.3 promilë. 54 Përveç strukturës sipas moshës, si

shkaktar të nivelit “të ultë” të mortalitetit në Kosovë është edhe dukuria e nënregjistrimeve (të

metat e përfshirjes së të gjitha rasteve të vdekjeve ) dhe defektet në statistikat vitale, të cilat

vërehen menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore dhe në vitet e 80-ta dhe 90-ta të shekullit të 53. Mortaliteti është numri i vdekjeve që ndodhin brenda shoqërisë. Shkaktarët e vdekjes janë të lidhur me një

numër të madhë faktorësh të natyrës biologjike dhe shoqërore ( mosha, profesioni, shkollimi, gjendja

higjenike, etj ). Të dhënat mbi vdekjen flasin shumë për nivelin e standardit jetësor të popullatës dhe

kujdesin, Handbuk, Popullation Reference Bureau,s , Wuashington DC, 2004, pp.25-30.

54. H. Islami “ Studime demografike – 100 vjet të zhvillimit demografik të Kosovës, ASHAK, Prishtinë ,

2005. ff..140-141. Dushi M., Femra dhe evolucioni i lindshmërisë në Kosovë, Prishtine, ff. 154

79

kaluar.55 Mirëpo, kur të shqyrtohet lëvizja e mortalitetit në Kosovë por edhe në Malishevë duhet

pasur parasysh edhe disa të meta në regjistrimin e ngjarjeve të vdekjeve, sikurse edhe të lindjeve,

sidomos në fshatra të thella malore, që në komunën e Malishevës nuk janë të paktë, kjo ka

ndodhur për shkak të funksionimit të dobët të shërbimit përkatëse, siç është vlerësuar, një numër

i mirë i rasteve të vdekjeve në Kosovë dhe në disa vise të tjera (përfshirë edhe Malishevën) në

vitet e para të periudhës së pasluftës nuk është evidentuar56. Mortaliteti trajtohet si komponentë e

dytë për kah rëndësia në shtimin natyral të popullsisë. Edhe nataliteti por edhe mortaliteti

shprehen me vlera absolute dhe relative. Por tani kemi të bëjmë me vdekjet, si komponentë

negative e shkallës së shtimit të popullsisë. Pra analoge me natalitetin, mortaliteti dhe shkalla e

tij paraqet numrin e të vdekurve në njëmijë banorë, përkatësisht në njëqind dhe shprehet me

promilë ose përqindje. Mortaliteti i popullsisë është nën ndikimin e drejtpërdrejtë të faktorëve

biologjikë, sociale, kulturorë dhe shëndetësorë. Niveli i mortalitetit të përgjithshëm në një

popullsie është i përcaktuar esencialisht nga dy grupe faktorësh: grupin e parë e përbëjnë

faktorët biologjik, ndërsa grupin e dytë faktorët ekonomik-socialë. Pas luftës së dytë botërore

mortaliteti në Kosovë ka qenë jashtëzakonisht i lartë, pasi edhe Malisheva ishte pjesë e sajë, u

karakterizua me mortalitet të lartë. Kjo ishte pasojë e standardit të ultë jetësor, shkalla e ultë

arsimore, shumica e popullsisë ishte analfabete po ashtu edhe kujdesi mjekësor ishte tejet i vogël

në këtë zonë. Pas viteve te 50-ta raporti i shkalles së mortalitetit midis popullsisë bujqësore 57

dhe jobujqësore në Kosovë ishte mjafte i theksuar, sidomos për territorin e komunës së

Malishevës, sepse në vendbanimet e kësaj komune nuk ka pasur ndryshime ne të kaluarën por

edhe tash, për popullsisë bujqësore dhe jobujqësore, se zhvillimi ekonomike i kësaj komune ka

qenë i ultë dhe i pandryshueshëm, edhe në ditët e sotme. Ky rajone bujqësor ka qenë i mbyllur

për investime nga pushtuesi, sikurse në shumë komuna të Kosovës edhe në Malishevë deri në

vitet e gjashtëdhjeta shkalla e mortalitetit ishte rreth 20 promilë (Kaçaniku, Suhareka, Rahoveci,

Gllogoci, Vitia, Serrbica, etj.). Mortaliteti i popullsisë bujqësore ne vitin 1953 ishte 24.2 promilë,

55. Po aty, ff. 156 56. Po aty, ff. 90 57. R. Petroviq “ Social ne i ekonomske determinante mortaliteta “ , Ekonomska misao , bro. 3, Beograd 1974, fq. 31-32.

80

58 ndërkaq në vitin 1963 mortaliteti ishte 12.6 promilë, në vitin 1979 bie ne të gjitha komunat në

7 promilë, në 1985 ne 6.7 promilë. Duke i pasur parasysh këto fakte, del se shkalla e mortalitetit

në Kosovë është më e lartë se sa që është paraqitur në statistika , madje në mjediset rurale edhe

mbi mesataren e vendit, shkaktaret të së cilës janë standardi i ultë jetësor,59 ndërsa të dhënat nga

terreni tregojnë se vazhdimisht kemi pasur ulje të numrit të vdekjeve në territorin e komunës së

Malishevës, fale ngritjes minimale të standardit jetësor edhe pse ende është i ultë në krahasim me

komunat e tjera të Kosovës. Edhe te numri i vdekjeve vërehet një fluktuim jo vetëm midis viteve

te para luftës, pore edhe midis viteve 2002 dhe vitit 2003. Nuk ka dyshim se në këto pesë

decenie e fundit të zhvillimit shoqërore-ekonomike në ketë pjese te Llapushes, ku janë arritur

rezultate te dukshme ne lëmin e mbrojtjes shëndetësore të popullsisë, qe ka pasur për pasoje

zvogëlimin e madhe te mortalitetit; shume indikator e tregojnë përparimin ne këto fusha. Në

anën tjetër kjo renje shpjegohet nga përparimi i kushteve sociale dhe jetësore të popullsisë, duke

u nisur nga ushqimi dhe struktura e tij, përmirësimi i kushteve te banimit, te higjienës, te

veshmbathjes, posedimi i shërbimeve shëndetësore dhe zgjerimi i mjeteve sanitare e deri te

ngritja e vetëdijes për ruajtjen e shëndetit, për shërimin dhe lindjen ne entet shëndetësore dhe për

vlerësimet e drejte të jetës në përgjithësi. Për ti kompletuar shpjegimet dhe të dhënat mbi

dukurinë e vdekshmërisë në aspektin demografik, përveç mortalitetit të përgjithshëm, do ti vëmë

në pah edhe mortalitetin maternal, perinatal, dhe infantil, niveli i të cilit shpeshherë shërben si

indikator matës për të caktuar shkallën e zhvillimit ekonomik të vendit, efektivitetin e

shërbimeve shëndetësore dhe zhvillimin e popullsisë në përgjithësi.

58. Po aty, fq. 92 59. Sipas një hulumtimi të realizuara në Kosovë në vitin 2000 nga LSMS-së ( Living Standard Mensurment Survery) , del se 50.3 % e popullsisë jeton në varfëri të plotë dhe 11.4 % në varfëri ekstreme, ndërsa sipas

Entit të Statistikave të Kosovës në vitin 2003 varfëria është ende prezente në një masë pothuajse të njëjtë,

Por jo edhe shumë ekstreme . Por për të njëjten periudhë kohe UNDP raporton për një situatë edhe më të

rëndë. Sipas kësaj të fundit në vitin 2003 , 47 % e pop[ullsisë në një varfëri dhe 13 % në varfëri ekstreme.

Shih më tepër: Kosova në Shifra 2004, ESK, Prishtinë, 2004, f. 27: UNDP, Human DevlopmenReport,

2004, Prishtinë, 2004, p, 133: Kosava and its Population ( revised version), SOK, Prishtinë, 2003, pp.1-2,

Internet: http:/www.sok-kosovo.org/pdf/ population/ Kosovo population/pdf

81

Sipas, Entit të Statistikave të Kosovës, analizës e bërë lidhur me shkallën e mortalitetit sipas

gjinisë në vitet e pas luftës, duhet pasur parasysh faktin se në komunën e Malishevës, ngjarjet

vitale (lindjet dhe vdekjet) sipas gjinisë, nuk evidentohen në shkallë të mjaftueshme, ngase nuk

ekziston rregulle e mirëfilltë ligjore që do t’i bindë qytetaret për paraqitjen e rasteve të lindjeve

dhe vdekjeve në zyrat e shërbimit civil (ofiqarit) në afat të caktuar. Mortaliteti i specifik i

popullsisë sipas moshës dhe gjinisë, nuk është karakteristike vetëm për Komunën e Malishevës,

por për tërë territorin e Kosovës për periudhën 1950-2005, probleme e mortaliteti sipas moshës

dhe gjinisë ishin shume më të theksuara në territorin e cekur më lartë, ku si pasojë ishin kushtet

e pa volitshme shëndetësore-ekonomike në këto treva. Jo vetëm lindjet të shumta realizoheshin

jashtë institucioneve kompetente shëndetësore, pore edhe vdekjet e shumta të pa evidentuara fare

kanë ndikuar që ky territor për këtë periudhe të jetë bartës i listës.

Në vitin 2002, janë regjistruar 5654 raste të vdekjeve, prej të cilave 3348 apo 59.2% meshkuj

dhe 2306 apo 40.8 femra. Raporti i gjinisë te vdekjet (numri i meshkujve të vdekur në 100 femra

të vdekura), është pa oscilime të ndjeshme për të dy vitet rreth 1.4 promilë. Prej të gjitha

vdekjeve të regjistruara 403 janë foshnje. Në vitin 2003, janë regjistruar 6417, raste të vdekjeve,

prej të cilave 3741 apo 58.3% meshkuj dhe 2676 apo 41.7% femra. Është brengosëse, se në

Kosovë më 2002 dhe 2003, mbi 60% të rasteve të vdekjeve kanë ndodhur në shtëpi, dhe vetëm

40% në spital. Për rastet që ndodhin në shtëpi me vështirësi apo edhe nuk sigurohen fare të

dhënat për shkakun e vdekjes dhe veçorit tjera të domosdoshme që kërkohen me skedën

statistikore60. Në vendet e pa zhvilluara, çfarë është Kosova dhe trojet e tjera etnike shqiptare ,

mortaliteti më i madh i femrave ka të bëjë kryesisht me vitet e para të jetës dhe më periudhën e

riprodhimit( fertiliteti i lartë ), si rezultat i kushteve të pavolitshme shëndetësore dhe i lindjeve të

shumta jashtë enteve përkatëse (maternitetit), por edhe ndikimi i botëkuptimeve tradicionale

etj61, territori i Malishevës për periudhën kohore mbi gjysmë shekulli i ka prire listës së shkallët

specifike të mortalitetit në Kosovë dhe Malishevë(vlerësim)sipas moshës dhe gjinisë 1950-2005.

60. Enti i Statistikave te Kosoves ” Statistikat vitale Kosovës për vitin 2004, fq. 12.

61. Islami H., Studime demografike 100 vjet të zhvillimit demografik të Kosovës - fq. 143, Prishtinë, 2005.

82

Në këto vise mortaliteti më së shumti ka prekur gjininë mashkullore por nuk është kursyer shumë

edhe gjinia femërore, sikur grup-moshat e reja ashtu edhe grup-moshat e vjetra, por gjinia

mashkullore është më e prekur nga vdekjet se sa gjinia femërore si dhe vdekjet janë më evidente

te grup-moshat e vjetra (69-74) të popullsisë se sa te grup-moshat e reja (19-24), gjë që është

edhe e arsyeshme.

Në tabelë do ti paraqesim ecurin e rrjeva të mortalitetit pë komunën e Malishevës, Suharekës si

komunën fqinje dhe Kosovës si shtetë, dhe krahasimeve në mesë tyre.

Tabela nr. 10 .

Lëvizja e shkallës së mortalitetit të përgjithshëm në Malishevë ,Suharekë 1950-2005 dhe

krahasime me mortalitetin e përgjithshëm të Kosovës për periudhën e njëjtë paraqitur

në promila

Vitet Komuna e Malishevës62 Suhareka Kosova

1950 19.2 18.2 17.0

1961 15.0 14.6 12.2

1971 11.8 10.8 8.2

1981 9.8 8.2 6.1

1991 8.8 7.3 4.3

2001 6.6 5.2 3.7

2005 5.6 4.3 3.7

Nga tabela po vërehet qarte se nga viti 1950 -2005 teritorin e Komunës së Malishevës e goditur

më shumë mortaliteti se sa komuna e Suharekës dhe teritori i Kosovën në tërsi , prandaj këto të

dhëna do i paraqesë edhe përmesë të grafikonit.

62 Vlerësime sipas autorit

83

Kjo ka të bëjë kryesisht me komponenten që permendëm më parë , pra në radhë të parë me

përmirësimin e kushtëve medicionale e higjenike ,çka ka ndikuar në zvoglimin e mortalitetit të

posalindurve dhe fëmijëve që dikur kishte shkallë drastieke.në vitin 1950 shkalla e mortalitetit

në Komunën e Malishevës ishte 19.2 promila , kurse në vitin 2005 mordaliteti bie në 5.6 promila.

3.5. Shtesa natyrore e popullsisë se Malisheves. Faktoret ndikues dhe roli i tyre

ne shpërndarja gjeografike te shteses natyrore

Për dallim nga periudha tradicionale e shoqërisë shqiptare, e cila karakterizohet me fluktuime të

mëdha të shtimit natyror të popullsisë, varësisht nga lëvizja e numrit të lindjeve dhe vdekjeve,

periudha transicionale njihet me shkallë të lartë dhe të qëndrueshëm të shtimit natyror dhe rritjes

së popullsisë, gjithnjë në përputhmëni me rrethanat e krijuar nga faktorët ekonomikë dhe socialë.

Niveli dhe tendenca e tillë e shtimit natyror veçenarishte është karakteristike për disa komuna të

pazhvilluara, e kjo kushtëzoi rritje të shpejtë si të popullsisë rurale ashtu edhe të popullsisë së

gjithëmbarshëm të Kosovës e në veqanti të komunës së Malishevës në vecanti në periudhën e

pasluftës.

Ndryshimi në mes shkallës së lindjeve dhe të vdekjeve paraqet shkallën e shtimit natyror të, ku

këtë e kushtëzojnë të gjitha rrethanat dhe faktorët e përmendur në dy komponentët demografike

të shtimit, të gërshetuara dhe të vura reciprokisht, prandaj krahas ecurive labile, shkallës së

lartë apo të ultë të komponentëve të mëparshme të shtimit natyral, mund të thuhet se edhe ky

kishte trendë e ecuri të ngjashëm prej periudhës në periudhë, përherë në harmoni me

komponentët. Sa më i ultë mortaliteti, shtimi më i lartë, krahas lindjeve të mëdha. Shkallen e

lartë të shtimit natyror të popullsisë e kushtëzon shkalla e ulët e zhvillimit ekonomik, shoqëror e

kulturor, ashtu sikurse kjo shkallë në një farë mënyre shprehet mjaft negativisht në kushtet në

kushtet edhe ashtu të standardit të ulët.

84

Harmonizimi i këtyre komponentëve do të sjelle një ballansim të dinamizmit demografik dhe

atij ekonomik, sikurse ecuri zhvillimore e planifikuar dhe e realizuar mirë të zhvilloj sipas

parametrave që kërkon dinamik bashkohore dhe e planifikuar.

Deri në fillim të viteve të 60-ta të shekullit të XX normat e shtimit natyror shënojnë rritje të

vazhdueshme, kryesisht për shakë të zvogëlimit të mortalitetit, që ishte rezultat i

transformimemeve socioekonomike, përmirësimit të standardit jetësor, rritjes së sasisë dhe

cilësisë së ushqimit, përmirësimit të kushteve higjeniko shëndetësore etj. Në këtë periudhë norma

e shtimit natyror sillet rreth 30 promilë. 63 Shtimi natyror i popullsisë në vitin 1979 në nivel të

Kosovës ishte 25, 4 promilë, ndërsa ne disa komuna (Suhareka, Rahoveci, Gllogoci, Serrbica)

ishin edhe mbi 30 promilë. Ne mendojmë se edhe komuna e Malishevës ishte me 30 promilë, apo

mbi 30 promilë. Shtimi natyror është rezultat i natalitetit të lartë, dhe rënies së ngadalshëm të tij,

në një anë zvogëlimit të mortalitetit. Sipas regjistrimeve të popullsisë të vitit 1971 dhe 1981

popullsia e Komunës së Malishevës rritet për 33.7 promilë. Analizat e kësaj ecurie na shpijnë

drejt vërtetës se kjo komunë ka potenciale të mëdha të fuqisë punëtore, të cilin e karakterizon

shkalla e shtimit të madh, proporcionalisht me shtimin natyror dhe biodinamikën, përkatësisht

vitalitetin e kësaj popullsie.

Nëse e analalizojmë rritjen e popullsisë sipas këtyre regjistrimeve del se prej vitit 1948 deri në

vitin 2005 ajo është rritur 3.4 herë ( apo rreth 240 %), rrethanat po tregojnë se shtimi natyror në

periudhën e pas luftës, sipas publikimeve të ESK, sipas viteve: 2002, 2003, 2004, 2005, në

Malishevë nuk ka lëvizje të dukshme, p.sh. në vitin 1999 është 15.2 promilë. Mirëpo, rënia e

shtimit natyror vazhdoi deri në vitin 2003, ku shkallen e shtimit natyror e kemi në 10. 5 promilë,

apo minimumi i shtimit natyrore të popullsisë për periudhën e dytë. Viti 2004, sjellë një rritje në

shtim natyror të popullsisë për 1.1 promilë.

Dallimet e shtimit natyror rriten për 2.9 promilë, apo në 14.5 promilë. Pas disa problematikave

që kishte komuna e Malishevës në funksionimin e saje (shpërbërja e saje disa here), i mungojnë

edhe të dhënat e statistikave vitale të popullsisë. Mirëpo, pasi që vendbanimet e saja ju kishin

nda katër komunave fqinjë, unë shpesh here isha i detyruar gjatë punimit të përdori edhe

mesataret e Kosovës. Për tri periudhat e cekura me larte, te cilat janë marruar për studim për

63. Po aty f. 162.

85

natalitetin dhe mortalitetin për periudhën gjysme shekullore, solli ne rezultatet konkrete te

shtimit natyror. 1999- 2005 vazhdon rënia në 13.3 promilë, apo prej 5.0 promilë. Deri në fund të

shek XX rritja mesatare vjetore ka qenë 20promilë, kurse shtimi natyror nën 25 promilë. Ndërsa

prej vitit 2000 bazuar në vlerësime, rritja mesatare vjetore në nivel vendi ishte përafërsisht 6

promilë dhe shtimi natyror 12 promilë.64 Një shkaktare, qe ndikon ne zvogëlimin e shtimit

natyror te popullsisë në këto fshatra, janë edhe migrimet (lëvizjet mekanike) e popullsisë, të cilat

ne këto fshatra janë shume te theksuar.

Arsyeja, pse është e njohur problematika e migrimit të popullsisë ne këto pjese është gjendja e

rende shoqëroro-ekonomike e kësaj treve. Migrimet e popullsisë nuk janë procese autonome dhe

spontane , pore nxiten nga shkalla jo e njëjtë e zhvillimit shoqëroro-ekonomik në pikëpamje

territoriale dhe nga motivet e tjera hapësinore dhe kohë të caktuare65.

Territori i komunës së Malishevës, ishte një territor i pa zhvillua në aspektin shoqëroro-

ekonomike, prandaj edhe arsyeja e lëvizjes së popullsisë drejtë qyteteve tjera te Kosovës ishte e

madhe. Ndryshime demografike të rëndësishme kanë ndodhur dhe vazhdojnë të ndodhin në

strukturën demografike të popullsisë kryesisht shqiptare të kësaj treve. Madje, nëse ka një proces

social kaq shumë intensiv dhe i zhvilluar në dimensione të mëdha, ka qenë dhe vazhdon të jetë

riorientimi demografik i popullsisë fshatare nëpërmjet shpërnguljes nga fshati në drejtim të

qytetit. Në tërësi ky proces kompleks: ekonomik, social dhe demografik, është shoqëruar me

lëvizje masive të masave të popullsisë fshatare nga zonat rurale në ato urbane. Përgjithësisht

është një proces që në realitetin tonë ka qenë dhe vazhdon të jetë kaotik, spontan, voluntarist.

Pothuaj jashtë çdo kriteri të stratifikimit të jetës moderne, sipas rregullave standarde të

qytetërimit dhe urbanizmit social. Pa dyshim nuk mund të mohohet fakti që, pavarësisht mënyrës

64. Statistikat vitale në Kosovë 2002-2003, ESK, Prishtinë, 2004, ff. 8-12. 65. Islami H. , Fshati i Kosovës, Prishtinë, 1985, fq. 96.

86

dhe formave të realizimit të riorientimit urban të një pjese të popullsisë fshatare, në thelb ai është

me aks të qartë progresiv dhe emancipues. Për popullsinë fshatare në vetvete lëvizja drejt qytetit

ka qenë një nga arritjet e mëdha e demokracisë, sepse njerëzit efektivisht siguruan të drejtën

universale të lëvizjes së lirë, duke thyer kështu barrierat e ngurta të ndarjes së popullsisë në

urbane dhe rurale mbi kritere të ngurta mekanike. Nga pikëpamja sociologjike, dukuria e

“fshatarësisë së lëvizshme” është një nga shprehjet e orientimit modern, urban dhe të qytetëruar

të shoqërisë shqiptare. Kalimi i kësaj mase njerëzish të mbajtur me zor në fshat nga fataliteti i

ngurtë gjeografik në labilitetin demokratik ka krijuar kushtet që fshatarët të kenë të drejtën që të

mos jenë me çdo kusht të detyruar që “të vdesin aty ku kanë lindur”66. Mobiliteti social

demografik tashmë është bërë një nga prirjet e fuqishme dhe të pakthyeshme edhe për shoqërinë

tonë. Në këtë kontekst, nga pikëpamja sociologjike lëvizja e fshatarësisë shqiptare nga fshati

drejt qytetit është një nga dukuritë sociale më të fuqishme të riorientimit urban të popullsisë. Pas

një periudhe të qëndrimit të determinuar popullsia rurale u lëshua pothuaj në mënyrë kaotike

drejt qytetit, duke qenë e frymëzuar nga shpresat dhe iluzionet se në qytet jetohet më mirë, se

jeta urbane është më moderne67. Ajo çka duke brengosëse se në të gjitha periudhat midis

regjistrimeve të popullsisë rritja e numrit të popullsisë është më e vogël se sa shuma e shtimi

natyror, që do të thotë se emigrimi ka gëlltitur një shumë të konsiderueshëm të këtij shtimi dhe

saldoja migruese ka qenë negative68.

Zhvillimet ekonomike, si më të hovshëm pas viteve të 60-ta, sjellin ndryshime sociale e

kulturore, të cilat përcillen me ndryshime në strukturat demografike të popullsisë. Ndryshimet

ekonomike, të shprehura përmes kalimit nga ekonomia e mbyllur agro-blegtorale në ushtrimin e

profesioneve jobujqësore, sjellin ndryshime, si rritjen e standardit jetësor, ndryshimin e mënyrës

66. Gazeta metropol – Midis botës agrare dhe integrimeve urban…, 22.07. 2009. www. Gazetametrapol.com.print? idt-61050 67. Po aty,

68. Jean-Paul Sardon, “ Demographic Change in the Ballkan since the end of the 1980 s “ Popullation: An

English Selection, Vol. 13, No. 2. 2001, p. 49-70: H. Islami, Po aty, f. 159-160 .

87

së jetë, ndryshimin e strukturës arsimore, profesionale e urbane të popullsisë dhe përmirësimin e

shërbimeve shëndetësore. Lëvizjet mekanike shprehen nëpërmjet migrimeve në botën e jashtme

dhe migrimeve fshat – qytet.69

Një lëvizje më shumë kaotike, e bazuar në rrjedhjen e lirë të masave fshatare drejt qendrave dhe

zonave urbane të Kosovës nga fshatrat e komunës së Malishevës, ne do ti veçojmë fshatrat të

cilët patën lëvizjen më të madhe të popullsisë dhe drejtimet ka qendrat që shkuan:

• Popullata e fshatrave të Lladroc, Berishë, Fshat i Ri, Banjë, kanë lëvizur drejtë Prishtinës,

• Popullata e fshatrave të Kërvasari, Gurishtë, Pagarushë, Gajrake, etj, kanë lëvizur drejtë

Prizrenit,

• Popullata e fshatrave të Llapçevës, Panorcit, Rudit, etj, kanë lëvizur drejtë Gjakovës,

• Popullata e fshatrave të Drenoce, Kijevë, Balinca, Llazica, Vërmica, etj, kanë lëvizur

drejtë Klinës,

• Popullata e fshatrave të Temeqinë, Bellanicë, Ngucat, Bardhë, etj, kanë lëvizur drejtë

Suharekës,

Mirëpo, ka pasur raste kure lëvizjet e popullsisë së fshatrave nuk ka qene në këto drejtime, sepse

profesionet e paketa qe patën ju imponuan vendet e punës. Edhe pse këto familje ishin të

lidhura jashtëzakonisht me shtëpi, familje dhe vendlindje, mirëpo gjendja ekonomike, punësimi,

shkollimi, etj , ndikuan në lëvizjen e popullsisë në këto treva. Këto lëvizje pa dyshim ndikuan

në rritjen e numrit absolute të popullsisë në këto vendbanime. Kjo lëvizje e pa orientuar, e

pastudiuar dhe pa masa paraprake të absorbimit urban doemos që do të sillte pasoja edhe për të

shpërngulurit nga fshati, por edhe për cilësinë e jetës urbane në qytetet tona. Një pjesë e tyre janë

orientuar me këtë jetë të re, madje janë integruar në hullitë e metropolit. Por ndërkaq ka masa të

tëra të popullsisë së shpërngulur nga fshati që hallakaten pa qenë në gjendje të gjejnë kushte dhe 69. Braktisja e fshatit dhe e bujqësisë, kalimi në qytet dhe në veprimtari jobujqësore bëhej (dhe bëhet)

kryesisht nëpër dy forma: në mënyrë direkte, pa përgatitje profesionale dhe arsimore, dhe në mënyrë

indirekte, me shkollimin e brezit të popullatës fshatare dhe me ndërrimin e statusit socioal-profesional.

Shih më tepër: Islami H. , Fshati i Kosovës, Prishtinë, 1985, f. 106.

88

mundësi të adoptimi urban. Personalisht më duket se me këtë pjesë të re të popullsisë së

qyteteve, të zhvendosur mekanikisht nga fshati, ose nuk jemi marrë sa duhet, ose nuk e kemi

vlerësuar si duhet si faktor komplementar i jetës urbane, i cili ka ndikimet dhe pasojat e veta

ndikuese me rëndësi sociale, ekonomike dhe demografike. Më shumë e kemi parë nga jashtë dhe

e kemi vlerësuar si shprehje të së drejtës së njeriut për të zgjedhur vendin e banimit. Por deri

këtu, jo më tej. Tani jemi përballë me efektet dhe kundër efektet sociale që po sjell procesi i

riorientimit demografik të popullsisë fshatare. Sepse nga pikëpamja sasiore këto përmasa të

lëvizjes së popullsisë drejt qytetit për madhësinë e vendit tonë nuk do të ishte e tepërt që të

konsideroheshin “biblike”. Çështja është se nuk kemi as analiza, as studime për të ardhmen e

integrimit urban të këtyre njerëzve, që kanë ardhur me vullnet të lirë nga fshati në qytet, por që

po përballen me pengesa dhe kanë vështirësi orientimi dhe përshtatjeje me jetën urbane dhe

kërkesat e saj. Sepse sa herë që më ka rënë rasti të jem në këto enklava urbane të krijuara me

popullsinë e ardhur nga fshati, e kuptoj dhe është e natyrshme që shumica e tyre është në gjendje

kaosi social. Shpesh vështirësitë janë aq të mëdha, saqë ata janë duke u hallakatur midis kulturës

së botës dhe jetës rurale të trashëguar nga jeta në fshat dhe kërkesave të reja të jetës urbane në

qytet. Ky transformim nuk është i lehtë, nuk është veprim i thjeshtë mekanik. Ndaj duhet të

kthejmë më shumë kokën dhe të përqendrojmë vëmendjen për të ndihmuar procesin e vështirë të

riorientimit urban të masave të gjëra të popullsisë fshatare, që tashmë janë një realitet i

pakthyeshëm në shumicën e qyteteve tona. Jeta sociale e njerëzve të ardhur në qytet shpesh është

e tronditur, ngaqë lëvizja drejt qytetit ka thyer shumë norma të kulturës, bashkëjetesës dhe

solidaritetit rural. Tashmë në jetën qytetare dobësohen lidhjet e fisit, të gjakut dhe komunitetit që

në jetën rurale janë më të fuqishme dhe vendimtare. Thyerja e traditave, dobësimi i kohezionit

rural ka ndikim të fuqishëm. Një pjesë prej tyre kjo situatë i ka lënë të çorientuar, të trembur

përballë kaosit dhe rregullave anonime të xhunglës metropolitane70.

Ne nuk mund të mohojmë realitetin, se shumica e popullsisë fshatare që është drejtuar pa logjikë

ekonomike personale drejt qytetit, thjesht për shpresë, për modë apo ekzibicion moderniteti janë

në situatë të vështirë sociale. Një pjesë e madhe prej tyre jetojnë të margjinalizuar, në varfëri, me

70. Gazeta metropol – Midis botës agrare dhe integrimeve urban, 22.07. 2009

89

probleme serioze të organizimit të jetës urbane moderne, të frikësuar përballë të panjohurave të

shumta të metropolit, me lidhje sociale e farefisnore më të dobësuara. Pa dyshim që këto masa të

popullsisë janë më në rrezik, por nuk mund të thuhet se janë shoqërisht të pafajshëm. Sepse kanë

marrë vetë përsipër riskun dhe përgjegjësinë social-ekonomike të adoptimit urban, pa llogaritur

mundësitë absorbuese të qytetit, komunitetit apo të shtetit. Nuk është e lehtë që, pasi ndryshon

kushtet social- ekonomike të kalimit nga fshati në qytet të pretendosh që të kesh një identitet të

sigurt urban. Vështirësitë janë të mëdha. Nëse lëvizjet bëhen pa kriter, pa llogari, atëherë

identiteti i popullsisë fshatare të lëvizshme jo vetëm që nuk është i sigurt, por është për një kohë

të gjatë i vështirë, i lëndueshëm. Ndryshimi i tipologjisë së jetës, duke kaluar nga jeta agrare në

botën urbane, është një proces i vështirë ndryshimi dhe adoptimi. Ende nuk është ripërkufizuar

statusi social-ekonomik i fshatarësisë së lëvizshme, madje nuk është i studiuar sa duhet procesi

gjithëpërfshirës i lëvizjes së popullsisë fshatare të vendeve ish-komuniste të Evropës Lindore,

madje as veçoritë sociale-psikologjike dhe demografike të kalimit të fshatarëve nga bota rurale

në universin kaotik urban. Një gjë është e sigurt: qyteti në vetvete nuk ka më kushte ontologjike

që e mbanin popullsinë fshatare të lidhur dhe të bazuar në rite, lidhje gjaku dhe farefisni. Në

jetën moderne të qytetit, me marrëdhënie të atormizuara midis njerëzve, nuk është e lehtë të

gjesh piketat e orientimit urban, të cilat janë krejt të tjera nga ato të jetës rurale. Në këto lëvizje

të popullsisë u përfshinë të gjitha fshatrat disa me numër me të vogël e disa më numër më të

madhe të familjeve që lëvizën drejte jetës urbane. Në vazhdim do te paraqesë një tabelë me

vendbanimet e komunës së Malishevës, me numrin e banorëve në vitin 1948, sipas regjistrimit të

popullsisë, dhe vlerësimin e popullsisë nga Drejtoria për Planifikim, Rindërtim dhe Zhvillim,

pranë Kuvendit Komunale në Malishevë në vitin 2005. Veçori themelore e popullsisë së këtij

territori është se shtimi natyror në periudhën që është marrë për hulumtim në këtë punim ishte

një rritje e numrit të popullsisë së përgjithshme.

Këtë e kushtëzojnë të gjitha rrethanat dhe faktorët e përmendur në dy komponentet demografike

të shtimit , të gërshetuara dhe të vura reciprokisht , prandaj krahas ecurive labile , shkallës së

lartë apo të ultë të komponenteve të mëparëshme të shtimit natyral , mund të thuhet se edhe ky

90

kishte trende e ecuri të ngjajshëm prej periudhës në periudhë , përherë në harmoni me

komponentet .

Sa më i ultë mortaliteti , shtimi më i lartë , krahas lindjeve të mëdha. Për të përcellur kërcellur

kët ecuri po japim shimet tabelare.

Shkalla e lartë të shtimit natyror të popullsisë në kët komunë e kushtëzon shkalla e ulët e zhvillit

ekonomikë , shoqëror e kulturor, ashtu sikurse kjo shkallë në një farë mënyre shprehet mjaft

negativisht në kushtët në kushtet edhe ashtu të standardit të ulët.Harmonizimi i këtyre

komponenteve do të sjelle një ballansim të dinamizimit demografik dhe atij ekonomik , sikurse

ecuri zhvillimore e planifikuar dhe e realizuar mirë të zhvilloj sipas parametrave që kërkon

dinamia bashkohore dhe e planifikuar.

Shtimi natyror është rezultat i natalitetit të lartë , dhe rënies së ngadalshëm të tij, në një anë

zvoglimit të mortalitetit .Sipas regjistrimeve të popullsisë të vitit 1971 dhe 1981 popullsia e

Komunës së Malishevës rritet për 42.4 promila dhe rasti i dytë 33.7 promila.

Analizat e kësaj ecurie na shpiejnë drejt vërtetës se kjo komunë ka potenciale të mëdha të fuqisë

punëtore , të cilin e karakterizon shkalla e shtimit përherë më të madh, proporcionalisht me

shtimin natyror dhe biodinamikën , përkatësisht vitalitetin e kësaj popullsie.

91

3.6. Dendësia e popullsisë së Malishevës. Faktoret ndikues,

shpërndarja gjeografike.

Dendësia e popullsisë është një ndër elementet me të rëndësishëm dhe njëosisht një nga

parametrat që evidenton popullimin e një territori të caktuar po kështu edhe dallimin në mesë

tyre. Dendësia e popullsisë është e ndryshme në territore të ndryshme dhe faktoret që

kushtëzojnë normat e densitet të popullsisë janë po ato, të cilat ndikojnë dhe faktorizojnë edhe

zhvillimin e popullsisë.71 Në vazhdim do ti bëjmë një analizë dendësis së popullsisë në

vendbanimet e sajë në vitin 2011.

Sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 2011, dendësia më e madhe e popullsisë në vendbanimet e

Malishevës haset në këto vendbanime:

- Malisheva, me 404 banorë në 1 km/2;

- Lubizhda, me 309 banorë në 1 km/2 dhe

- Banja, me 280.0 banorë në1 km/2.

Kurse vendbanimet me dendësi më të vogël të popullsisë në vitin 2011 janë:

Panorci, me 51.6 banorë në 1 km/2;

- Kijeva, me 71.8 banorë në 1 km/2 dhe

- Damaneku, me 75.2 banorë në 1 km/2.

71 Sokol Axhemi- Gjeografia e popullsise dhe e vendbanimeve, Tiranë, 2007, fq. 69.

92

Ndërkaq, vendbanimet që ishin shumë afër me mesataren e përgjithshëm të popullsisë së

Komunës së Malishevës në vitin 2011, ishin:

- Llazica, me 178.7 banorë në 1 km/2;

- Bubaveci, me 175.3 banorë në 1 km/2 dhe

- Vërmica, me 185.8 banorë në 1 km/2.

93

Harta nr. 10

Dendësia e popullsisë në vendbanimet e Malishevës, në vitin 2005

94

Tabela nr. 11. Dendësia e popullsisë ne vendbanimet e Komunës së Malishevës ne vitin 2011

Nr Emri i Vendbanimit

Siperfaqja e vendbanimeve

Numri i ban. 2011

Dendesiae pop.

1. Astrazup

12.0 km/2 2192 183 ba 1km/2

2. Balincë 6.5 1404 216.0 3. Banjë 13.0 3639 280.0 4. Bellanicë 9.0 2207 245.1 5. Berishë 1.8 136 75.5 6. Bubavec 10.0 1753 175.3 7. Bubël 3.8 636 167.4 8. Carrallukë 9.9 2226 224.8 9. Carravranë 7.2 1567 217.6 10 Damanek 6.3 474 75.2 11. Dragobil 6.0 1248 34.6 12. Gajrak 1.8 289 160.6 13. Garaqevë - 115 115 14. Golluboc 4.0 551 137.8 15. Guriq 4.8 816 170 16. Janqishtë 1.7 326 191.7 17. Joviq 7.2 617 85.6 18. Kërvasari 6.6 790 119.6 19. Kijevë 17.8 1279 71.8 20. Lubizhdë 5.3 1641 309.6 21. Lladroc 15.7 1708 108.7 22. Lladroviq 6.5 1066 164 23. Llapçevë 7.7 1013 131.5 24. Llashkadrenoc 15.2 3573 235.0 25. Llazicë 8.8 1573 178.7 26. Malishevë 8.4 3395 404.1 27. Marali 7.2 1137 157.9 28. Maxharrë 2.2 419 190.4 39. Millanoviq 7.9 1281 162.1 30. Mirushë 4.6 787 171.0 31. Mleqan 6.0 1211 201.8 32. Ngucat 10.0 1639 164 33. Pagarushë 10.8 1742 161.2 34. Panorc 19.3 997 51.6 35. Pllaqicë 6.4 716 111.8 36. Qypevë - 525 - 37. Rudë - 535 -

95

Komuna e Malisheves ka 306.2 km/2 ose rreth 3 % ose me saktesisht 2.81% e territorit te shtetit

te Kosoves. Numri i banorve te Malisheves sipas regjistrimit te popullsise ne vitin 2011 ishte 54

613 banor. Kurse mesatarja e familjes ne Malisheve eshte 9. 28, qe eshte me e larte se sa

mesatarja e familjes ne nivel vendi.

Sipas regjistrimit te popullsise ne vitin 2011, fshati me numer me te madhe te banove ne

komunen e Malisheves eshte Banja me 3639 banore. Ndersa fshati me siperfaqe me te madhe

eshte 17.8 km/2. Kurse fshati me dendesi me te madhe te popullsise eshte Qyteteza e Malisheves

me 404 banor ne 1 km/2.

38. Senik 7.1 1371 193.0 39. Shkarashnik 4.3 971 225.8 40. Temeqinë 5.3 851 160.5 41. Tërpezë 12.3 1115 90.6 42. Tërpezë e Poshtme - 460 - 43. Turjakë 7.8 1637 209.8 44. Vërmicë 5.3 985 185.8

Gjithsej 306.2 54. 613 178.4

96

4. Migrimet e popullsisë së Malishevës

Lëvizja e popullsisë nga një vend në vendin tjetër quhet migrim. Historiku i zhvillimit të

migrimeve për popullsinë e komunës së Malishevës është mjaft i dhimbshëm. Popullsia e këtyre

trevave kishte filluar të migrojë qysh në kohërat e hershme, për të vazhduar ky proces

pandërprerë deri në ditët e sotme. Migrimet e popullsisë së Malishevës janë bërë kryesisht për

shkaqe ekonomike, politike etj. Migrimet kishin marrë hov të madh pas viteve të 50-ta, nën

presion migrojnë në drejtim të Turqisë, ku këto migrime të popullsisë pushteti i atëhershëm i

arsyetonte në baza fetare. Qëllimi kryesor i popullsisë të atëhershme ishte ndryshimi i strukturës

së popullsisë në Malishevë, por edhe në Kosovë.

Kjo situatë u qetësua pak në vitet e 70-ta, kur migrime politike nuk kishte, por gjendja e rëndë

ekonomike i shtyri shumë shqiptarë të migrojnë jashtë vendit për sigurimin e ekzistencës më të

mirë. Këto migrime ishin të padëshirueshme për ne, por ishin të mirëseardhura për popullsinë,

sepse përmirësuan kushtet e jetesës. Mirëpo, kjo situatë filloi të keqësohet në Kosovë në fillim të

viteve 80-ta, gjendja ekonomike-politike u keqësua edhe më tepër pas viteve 98-99 –lufta e

fundit në Kosovë. Lëvizja mekanike e popullsisë para së gjithash është pasojë e zhvillimit

joharmonik në mes të lokaliteteve regjioneve apo vendeve të caktuara.

Për lindjen, rritjen apo shpeshherë zvogëlimin dhe shuarjen e vendbanimeve, në mënyrë të

drejtpërdrejt janë të ndërlikuara komponentet e migrimeve-imigrimi dhe emigrimi. Sa më të

mëdha të jenë diferencat në aspektin zhvillimor dhe socio-ekonomik të tyre, aq më mobile bëhet

edhe popullsia e regjioneve apo meseve të caktuara. Njeriu në emër të kushteve më të mira për

punë, jetë dhe për standarde më të larta lëviz, pa marrë parasysh tipin e vendbanimit se ku do të

vendoset. Për migruesin është me rëndësi që të ketë jetë të rehatshme, më të begatshme dhe më

të lumtur.

97

4.1. Evolucioni i procesit të migrimit në Malishevë

Evulucioni i procesit të migrimit ne komunën e Malishevës është mjaft i hershëm ai u arsyetua

nga migrantet , duke filluar rreth viteve te 70-ta, ku vlenë të ceket lëvizjet migrues

internacionale apo marrëveshja e ishë politikës së Beogrdit e përfaqësuar nga Enti për punë

sociale dhe ai i Republikës sëGjermanisë për punësimin e punëtorëve të krahit.

Kjo ishte vala e pare e lëvizjes së migrantëve. Kurse vala e dytë ishte rreth viteve te 90- ta, ku

kemi prapë një lëvizje të popullsisë për vendet e zhvilluara perendimore.

Mirëpo këtu kemi një dallim te nivelet e migrantëve sepse tashë filluan të lëvizin niveli i

intelektalëve sepse pushtet i Beogradit i largoi nga puna.

Dhe vala e tretë e migrantëve ishte në vitin 1998-1999, ku në lëvizje u përfshian të gjitha nivelet

apo strukturat e popullsisë së Malishevës. Arsyeja e lëvizjes së popullsisë me kaqë nivel të lartë

ishte shkaku i luftës së fundit në Kosovë.

Do jetë shumë më mirë, kur dihet se vendet emigruese ofrojnë kushte më të mira ekonomike,

sociale, kulturore, argëtuese etj. Duke i kërkuar këto kushte njerëzit migrojnë jo vetëm brenda

territorit komunal, regjional apo shtetëror, por edhe jashtë tij, madje edhe në kontinente të tjera.

Popullsia e komunës së Malishevës, si në fshat ashtu edhe në qytezë, viteve të fundit, me

transformimin e përgjithshëm të saj ka filluar të inkurajohet në rrjedhat migruese që po

manifestohen në forma të ndryshme, para së gjithash përmes mobilitetit hapësinor dhe social.

Shikuar për nga lëvizja e popullsisë në hapësirë ato mund të jenë të jashtme dhe të brendshme.

Njëkohësisht në popullsinë e Malishevës i hasim edhe migrimet sipas intervalit kohor, migrimet

ditore, javore, mujore, të përkohshme dhe të përhershme.

Problem në vete është emigrimi në botën e jashtme. Kjo kategori migrantësh përbën numrin më

të madhe se sa migrantët e brendshëm. Numri i përgjithshëm i migrantëve sipas vlerësimeve të

vitit 2005 është 3286 apo 5.1% të popullatës së përgjithshëm. Numri më i madh i migrantëve

gjendet në Itali (60%), Gjermani (30%) dhe Zvicër (10%).

Komuna e Malishevës është e prekur nga migrimet ditore duke filluar nga migrimet ditore,

sezonale dhe ata në botën e jashtme ose migrimet të përkoshme dhe të përhershëme.

98

4.2. Faktorët ndikues në procesin migrative në komunën e Malishevës

Faktoret ndikues në procesin migrativ në komunën e Malishevës ishin:

Faktorët ekonomi,

Faktorët politik, dhe

Faktorët arsimor,

Faktorët ekonomik- ishin po thuajse faktorët kyqë që ndikuan në lëvizjen e popullsisë, sepse

komuna e Malishevës ishte komuna më e pazhvilluar e Kosovës. Prandaj gjendja e rëndë

ekonomike ishte nxitje kryesore për ekzistencë e këtyre banorëve. Migrantët e Malishevës

lëvizën në fillim nëpër disa qendra kryesore të Kosovës.

Faktorët politik- ishin një prej faktorëve që mori përmas më të mëdha pas rrjedhave politike në

ish Federaten Jugosllave, apo then shkurtë pas aneksimit me dhunë të autonomies së Kosovës

nga Serbia. Malisheva u ballafaque edhe me shpërbërjen e sajë si komunë për disa here nga

organet e dhunëshme krahinore. Arsyeja pse ndodhi kjo ishte sepse ky territor po thuajse ishte

etnikisht i pastërt në aspektin etnik.

Faktorët arsimor- Njëri ndër faktorët më të ri në moshë por po del të jetë më i rëndësishëm për

nga koha dhe rrethanat e reja te krijuar jo vetëm në Malishevë por në tër Kosovën. Rinia e

Malishevës ishte e larguar nga objektet shkollore, si të gjithë moshataret e tyre në Kosovë.

Prandaj ata ishin të interesuar për dije sepse ajo ishte e vetëmja rrugë që siguronte një të

ardhëme të ndritur për këtë vend.

Komuna e Malishevës ishte e vetmja komunë në ishë Jugosllavi që nuk ishte ndërtuar as një

fabrikë. Popullata e kësaj ane kryesisht merrshin me bujqësi dhe blegtori.

99

4.3. Migrimet e jashtme të popullsisë

Gjendja e rënde socio-ekonomike dhe politike ka ndikuar që banorët e komunës së Malishevës të

migrojnë jashtë vendit. Komuna e Malishevës të punësuar në botën e jashtme ka 3286 persona.

Gjendja e rënde ekonomike po ndikon që numri i emigranteve po rritet dita ditës.

100

Tabela nr 12. Numri i emigrantëve në botën e jashtme sipas vendbanimeve të komunës së Malishevës në vitin 2005

Nr. Vendbanimet Numri i emigrantëve jashtë vendit

1. Banjë 330 2. Drenoc 117 3. Bellanicë 174 4. Carrallukë - 5. Astrazup 352 6. Malishevë 115 7. Pagarushë 182 8. Bubavec 140 9. Llozicë 62 10. Ngucat - 11. Turjakë 157 12. Gurbardh 77 13. Lladroc 114 14. Panorc - 15. Senik 37 16. Shkozë 95 17. Dragobil - 18. Marali 100 19. Balincë - 20. Bardh 90 21. Mleqan 77 22. Kijevë 145 23. Damanek 116 24. Vërmicë - 25. Terpezë 70 26. Lubizhdë 70 27. Llapçevë 116 28. Plloçicë 54 29. Temeqinë 53 30. Kërvasari 58 31. Shkarashnik 51 32. Goriq 62 33. Mirushë - 34. Burim 23 35. Gulluboc 43 36. Terpezë e Ulët 34 37. Bubël 70 38. Fshat i Ri 19 39. Maxharëa 27 40. Janqisht 10 41. Gajrak - 42. Berishë 12 43. Rud 23 44. Qypevë 11 Totali 3286

101

Nga tabela po vërehet se fshati me numër më të madhë emigrantëve është fshati Astrazup me

352 emigrante e nese e kthejmë në përqindje është 13 %, ndërsa fshati me numrin më të vogël të

emigrantëve është Qypeva me 11 emigrantë apo 2.1 %, kurse mesatarja e emigranteve në nivel

të komunës është 5.2 %.

Nxitësit kryesor të këtyre lëvizjeve mekanike në komunën e Malishevës konsiderohen: dendësia

e madhe agrare e popullsisë, moszhvillimi i industrisë në komunën e Malishevës, mundësia e

kufizuar për ti punësuar flukset e kuadrove të reja etj. Në përgjithësi punëtorët në botën e

jashtme, Malishevës dhe fshatrave të saj i sollën mjaft dobi financiare. Çdo ekonomi familjare e

cila ka të punësuar një anëtar të familjes në botën e jashtme, ka arritur të ndryshojë mjaft pozitën

e saj materiale, ka përmirësuar mjaft standardin jetësor, fëmijëve iu ka krijuar kushte të mira për

shkollim dhe banim.

4. 4. Migrimet e brendshme të popullsisë

Migrimet e brendëshme vendbanimet e komunës së Malishevës janë mjaft të theksuara.

Në këto migrime hyjnë personat që migrojnë për shkollim, punësim dhe mjekim brenda ditës.

Këtu hyjnë edhe migrimet e shprehura fshat-qytet, supozohet se migrimet ditore në komunnën e

Malishevës janë 500-1000 persona.

102

Tabela nr. 13.

Lëvizjet e brendëshme të popullsisë në komunën e Malishevës 01. 04. 2008- 31. 03. 201172

Komuna 2008 2009 2010 2011

Malisheva 213 381 226 390

Të ardhur - - - 407

Të larguar - - - 623

Komuna e Malishevës në vitin 2008 kishte 213 lëvizje të brendëshme te popullsisë, po asht kemi

rritje të lëvizjes së brendëshme te popullsisë në vitin 2009 në 381 raste apo 168 raste, kurse në

vitin 2010 kemi ramje për 155 apo në 226 raste. Në vitin 2011 kemi një lëvizje më të theksuar të

popullsisë brenda territorit të komunës, ku numri është 390 raste, por nesë i krahasojme tri vitet

numri i te ardhurve në komunën e Malishevës është 407 raste, ne krahasim me numrin e të

larguarëve i cili ishte 623 apo për 216 raste më shumë. Këto rezultate janë një moster e mire

treguse se popullsia e Malishevës largohet nga vendbanimet e tyre drejt qyteteve (Prishtinës,

Prizrenit, Gjakovës, Klinë), sidomos fshatrat: Banjë, Lladroc, Kërvasari, Shkozë, Berishë,

Janqisht, Gajrak, Drenoc, etj.

Migrimet sezonale janë lëvizjet e popullsisë së personave që bëjnë ndërrimin e vendbanimit për

një sezonë të caktuar dhe pas sezonës së caktuar prapë kthehen në fshatrat e tyre, këtu hyjnë

blegtorët, punëtorët sezonal, numri i migrantëve sezonal në komunën e Malishevës sillet rreth

350-700 .

Migrimet sezonale brenda komunës dhe lëvizjet e popullsisë jashte komunës (boten e jashteme).

Migrimet e popullsisë sezonale brenda territorit të komunës së Malishevës më të theksuar I kemi

lëvizjet e blegtorve, sidomao fshatrat: Ngucat, Bardh, Rud, Llapçevë, etj.

Kjo është arsyeja kryesore pse kemi lëvizje sezonale të popullsisë për arsye te kollosave për

bagëti (të trasha apo të imta), për bletari, etj.

72 Enti i Statistikave të Kosovës, 2011. fq. 32.

103

4.5. Shpërndarja gjeografike e proceseve migruese

Shperndarja gjeografike e migrantevëve nga Malisheva ishte po thuajse e pakontrolluar, mirëpo

synimi kryesor ishte arritja tek vendet e zhvilluara perendimore. Fillimisht ishte shteti Gjerman,

pastaj ai Zvicrran, Frances, Belg, Anglez, Amerikan,e më vonë ai Italian. Niveli I shkollimit të

migrantëve dallonte, duke filluar në fillim me nivelin e shkollimit fillor, pastaj me shkolla

profesionale e deri te shkolla e mesëme, të larta e më fakulteti ata pakë kuadra që ishin.

Territori i komunës së Malishevës, ishte një territor i pa zhvillua në aspektin shoqëroro-

ekonomike, prandaj edhe arsyeja e lëvizjes së popullsisë drejtë qyteteve tjera te Kosovës ishte e

madhe. Ndryshime demografike të rëndësishme kanë ndodhur dhe vazhdojnë të ndodhin në

strukturën demografike të popullsisë kryesisht shqiptare të kësaj treve. Madje, nëse ka një proces

social kaq shumë intensiv dhe i zhvilluar në dimensione të mëdha, ka qenë dhe vazhdon të jetë

riorientimi demografik i popullsisë fshatare nëpërmjet shpërnguljes nga fshati në drejtim të

qytetit. Në tërësi ky proces kompleks: ekonomik, social dhe demografik, është shoqëruar me

lëvizje masive të masave të popullsisë fshatare nga zonat rurale në ato urbane. Përgjithësisht

është një proces që në realitetin tonë ka qenë dhe vazhdon të jetë kaotik, spontan, voluntarist.

Pothuaj jashtë çdo kriteri të stratifikimit të jetës moderne, sipas rregullave standarde të

qytetërimit dhe urbanizmit social. Pa dyshim nuk mund të mohohet fakti që, pavarësisht mënyrës

dhe formave të realizimit të riorientimit urban të një pjese të popullsisë fshatare, në thelb ai është

me aks të qartë progresiv dhe emancipues. Për popullsinë fshatare në vetvete lëvizja drejt qytetit

ka qenë një nga arritjet e mëdha e demokracisë, sepse njerëzit efektivisht siguruan të drejtën

universale të lëvizjes së lirë, duke thyer kështu barrierat e ngurta të ndarjes së popullsisë në

urbane dhe rurale mbi kritere të ngurta mekanike. Nga pikëpamja sociologjike, dukuria e

“fshatarësisë së lëvizshme” është një nga shprehjet e orientimit modern, urban dhe të qytetëruar

të shoqërisë shqiptare. Kalimi i kësaj mase njerëzish të mbajtur me zor në fshat nga fataliteti i

ngurtë gjeografik në labilitetin demokratik ka krijuar kushtet që fshatarët të kenë të drejtën që të

104

mos jenë me çdo kusht të detyruar që “të vdesin aty ku kanë lindur”73. Mobiliteti social

demografik tashmë është bërë një nga prirjet e fuqishme dhe të pakthyeshme edhe për shoqërinë

tonë. Në këtë kontekst, nga pikëpamja sociologjike lëvizja e fshatarësisë shqiptare nga fshati

drejt qytetit është një nga dukuritë sociale më të fuqishme të riorientimit urban të popullsisë. Pas

një periudhe të qëndrimit të determinuar popullsia rurale u lëshua pothuaj në mënyrë kaotike

drejt qytetit, duke qenë e frymëzuar nga shpresat dhe iluzionet se në qytet jetohet më mirë, se

jeta urbane është më moderne74. Ajo çka duke brengosëse se në të gjitha periudhat midis

regjistrimeve të popullsisë rritja e numrit të popullsisë është më e vogël se sa shuma e shtimi

natyror, që do të thotë se emigrimi ka gëlltitur një shumë të konsiderueshëm të këtij shtimi dhe

saldoja migruese ka qenë negative75.

Zhvillimet ekonomike, si më të hovshëm pas viteve të 60-ta, sjellin ndryshime sociale e

kulturore, të cilat përcillen me ndryshime në strukturat demografike të popullsisë. Ndryshimet

ekonomike, të shprehura përmes kalimit nga ekonomia e mbyllur agro-blegtorale në ushtrimin e

profesioneve jobujqësore, sjellin ndryshime, si rritjen e standardit jetësor, ndryshimin e mënyrës

së jetë, ndryshimin e strukturës arsimore, profesionale e urbane të popullsisë dhe përmirësimin e

shërbimeve shëndetësore. Këto të dyja bashkë, në të njëjtën kohë shkaktojnë edhe ndryshimet në

aspektin demografik, si në lëvizjen mekanike ashtu edhe në atë natyrore të popullsisë.76 Lëvizjet

mekanike shprehen nëpërmjet migrimeve në botën e jashtme dhe migrimeve fshat – qytet.77

73. Gazeta metropol – Midis botës agrare dhe integrimeve urban…, 22.07. 2009. www. Gazetametrapol.com.print? idt-61050 74. Po aty,

75. Jean-Paul Sardon, “ Demographic Change in the Ballkan since the end of the 1980 s “ Popullation: An

English Selection, Vol. 13, No. 2. 2001, p. 49-70: H. Islami, Po aty, f. 159-160 .

76. Dushi M., Femra dhe evolucioni i lindshmërisë në Kosovë, Prishtine, f. 168.

77. Braktisja e fshatit dhe e bujqësisë, kalimi në qytet dhe në veprimtari jobujqësore bëhej (dhe bëhet)

kryesisht nëpër dy forma: në mënyrë direkte, pa përgatitje profesionale dhe arsimore, dhe në mënyrë

indirekte, me shkollimin e brezit të popullatës fshatare dhe me ndërrimin e statusit socioal-profesional.

105

Një lëvizje më shumë kaotike, e bazuar në rrjedhjen e lirë të masave fshatare drejt qendrave dhe

zonave urbane të Kosovës nga fshatrat e komunës së Malishevës, ne do ti veçojmë fshatrat të

cilët patën lëvizjen më të madhe të popullsisë dhe drejtimet ka qendrat që shkuan:

• Popullata e fshatrave të Lladroc, Berishë, Fshat i Ri, Banjë, kanë lëvizur drejtë Prishtinës,

• Popullata e fshatrave të Kërvasari, Gurishtë, Pagarushë, Gajrake, etj, kanë lëvizur drejtë

Prizrenit,

• Popullata e fshatrave të Llapçevës, Panorcit, Rudit, etj, kanë lëvizur drejtë Gjakovës,

• Popullata e fshatrave të Drenoce, Kijevë, Balinca, Llazica, Vërmica, etj, kanë lëvizur

drejtë Klinës,

• Popullata e fshatrave të Temeqinë, Bellanicë, Ngucat, Bardhë, etj, kanë lëvizur drejtë

Suharekës,

Mirëpo, ka pasur raste kure lëvizjet e popullsisë së fshatrave nuk ka qene në këto drejtime, sepse

profesionet e paketa qe patën ju imponuan vendet e punës. Edhe pse këto familje ishin të

lidhura jashtëzakonisht me shtëpi, familje dhe vendlindje, mirëpo gjendja ekonomike, punësimi,

shkollimi, etj , ndikuan në lëvizjen e popullsisë në këto treva. Këto lëvizje pa dyshim ndikuan

në rritjen e numrit absolute të popullsisë në këto vendbanime. Kjo lëvizje e pa orientuar, e

pastudiuar dhe pa masa paraprake të absorbimit urban doemos që do të sillte pasoja edhe për të

shpërngulurit nga fshati, por edhe për cilësinë e jetës urbane në qytetet tona. Një pjesë e tyre janë

orientuar me këtë jetë të re, madje janë integruar në hullitë e metropolit. Por ndërkaq ka masa të

tëra të popullsisë së shpërngulur nga fshati që hallakaten pa qenë në gjendje të gjejnë kushte dhe

mundësi të adoptimi urban. Personalisht më duket se me këtë pjesë të re të popullsisë së

qyteteve, të zhvendosur mekanikisht nga fshati, ose nuk jemi marrë sa duhet, ose nuk e kemi

vlerësuar si duhet si faktor komplementar i jetës urbane, i cili ka ndikimet dhe pasojat e veta

ndikuese me rëndësi sociale, ekonomike dhe demografike. Më shumë e kemi parë nga jashtë dhe

e kemi vlerësuar si shprehje të së drejtës së njeriut për të zgjedhur vendin e banimit. Por deri

Shih më tepër: Islami H. , Fshati i Kosovës, Prishtinë, 1985, f. 106.

106

këtu, jo më tej. Tani jemi përballë me efektet dhe kundër efektet sociale që po sjell procesi i

riorientimit demografik të popullsisë fshatare. Sepse nga pikëpamja sasiore këto përmasa të

lëvizjes së popullsisë drejt qytetit për madhësinë e vendit tonë nuk do të ishte e tepërt që të

konsideroheshin “biblike”. Çështja është se nuk kemi as analiza, as studime për të ardhmen e

integrimit urban të këtyre njerëzve, që kanë ardhur me vullnet të lirë nga fshati në qytet, por që

po përballen me pengesa dhe kanë vështirësi orientimi dhe përshtatjeje me jetën urbane dhe

kërkesat e saj. Sepse sa herë që më ka rënë rasti të jem në këto enklava urbane të krijuara me

popullsinë e ardhur nga fshati, e kuptoj dhe është e natyrshme që shumica e tyre është në gjendje

kaosi social. Shpesh vështirësitë janë aq të mëdha, saqë ata janë duke u hallakatur midis kulturës

së botës dhe jetës rurale të trashëguar nga jeta në fshat dhe kërkesave të reja të jetës urbane në

qytet. Ky transformim nuk është i lehtë, nuk është veprim i thjeshtë mekanik. Ndaj duhet të

kthejmë më shumë kokën dhe të përqendrojmë vëmendjen për të ndihmuar procesin e vështirë të

riorientimit urban të masave të gjëra të popullsisë fshatare, që tashmë janë një realitet i

pakthyeshëm në shumicën e qyteteve tona. Jeta sociale e njerëzve të ardhur në qytet shpesh është

e tronditur, ngaqë lëvizja drejt qytetit ka thyer shumë norma të kulturës, bashkëjetesës dhe

solidaritetit rural. Tashmë në jetën qytetare dobësohen lidhjet e fisit, të gjakut dhe komunitetit që

në jetën rurale janë më të fuqishme dhe vendimtare. Thyerja e traditave, dobësimi i kohezionit

rural ka ndikim të fuqishëm. Një pjesë prej tyre kjo situatë i ka lënë të çorientuar, të trembur

përballë kaosit dhe rregullave anonime të xhunglës metropolitane78.

Ne nuk mund të mohojmë realitetin, se shumica e popullsisë fshatare që është drejtuar pa logjikë

ekonomike personale drejt qytetit, thjesht për shpresë, për modë apo ekzibicion moderniteti janë

në situatë të vështirë sociale. Një pjesë e madhe prej tyre jetojnë të margjinalizuar, në varfëri, me

probleme serioze të organizimit të jetës urbane moderne, të frikësuar përballë të panjohurave të

shumta të metropolit, me lidhje sociale e farefisnore më të dobësuara. Pa dyshim që këto masa të

popullsisë janë më në rrezik, por nuk mund të thuhet se janë shoqërisht të pafajshëm. Sepse kanë

marrë vetë përsipër riskun dhe përgjegjësinë social-ekonomike të adoptimit urban, pa llogaritur

mundësitë absorbuese të qytetit, komunitetit apo të shtetit. Nuk është e lehtë që, pasi ndryshon

78. Gazeta metropol – Midis botës agrare dhe integrimeve urban, 22.07. 2009

107

kushtet social- ekonomike të kalimit nga fshati në qytet të pretendosh që të kesh një identitet të

sigurt urban. Vështirësitë janë të mëdha. Nëse lëvizjet bëhen pa kriter, pa llogari, atëherë

identiteti i popullsisë fshatare të lëvizshme jo vetëm që nuk është i sigurt, por është për një kohë

të gjatë i vështirë, i lëndueshëm. Ndryshimi i tipologjisë së jetës, duke kaluar nga jeta agrare në

botën urbane, është një proces i vështirë ndryshimi dhe adoptimi. Ende nuk është ripërkufizuar

statusi social-ekonomik i fshatarësisë së lëvizshme, madje nuk është i studiuar sa duhet procesi

gjithëpërfshirës i lëvizjes së popullsisë fshatare të vendeve ish-komuniste të Evropës Lindore,

madje as veçoritë sociale-psikologjike dhe demografike të kalimit të fshatarëve nga bota rurale

në universin kaotik urban. Një gjë është e sigurt: qyteti në vetvete nuk ka më kushte ontologjike

që e mbanin popullsinë fshatare të lidhur dhe të bazuar në rite, lidhje gjaku dhe farefisni. Në

jetën moderne të qytetit, me marrëdhënie të atormizuara midis njerëzve, nuk është e lehtë të

gjesh piketat e orientimit urban, të cilat janë krejt të tjera nga ato të jetës rurale. Në këto lëvizje

të popullsisë u përfshinë të gjitha fshatrat disa me numër me të vogël e disa më numër më të

madhe të familjeve që lëvizën drejte jetës urbane. Në vazhdim do te paraqesë një tabelë me

vendbanimet e komunës së Malishevës, me numrin e banorëve në vitin 1948, sipas regjistrimit të

popullsisë, dhe vlerësimin e popullsisë nga Drejtoria për Planifikim, Rindërtim dhe Zhvillim,

pranë Kuvendit Komunale në Malishevë në vitin 2005. Veçori themelore e popullsisë së këtij

territori është se shtimi natyror në periudhën që është marrë për hulumtim në këtë punim ishte

një rritje e numrit të popullsisë së përgjithshme.

Këtë e kushtëzojnë të gjitha rrethanat dhe faktorët e përmendur në dy komponentet demografike

të shtimit , të gërshetuara dhe të vura reciprokisht , prandaj krahas ecurive labile , shkallës së

lartë apo të ultë të komponenteve të mëparëshme të shtimit natyral , mund të thuhet se edhe ky

kishte trende e ecuri të ngjajshëm prej periudhës në periudhë , përherë në harmoni me

komponentet .

Sa më i ultë mortaliteti , shtimi më i lartë , krahas lindjeve të mëdha. Për të përcellur kërcellur

kët ecuri po japim shimet tabelare.

108

Shkalla e lartë të shtimit natyror të popullsisë në kët komunë e kushtëzon shkalla e ulët e zhvillit

ekonomikë , shoqëror e kulturor, ashtu sikurse kjo shkallë në një farë mënyre shprehet mjaft

negativisht në kushtët në kushtet edhe ashtu të standardit të ulët.Harmonizimi i këtyre

komponenteve do të sjelle një ballansim të dinamizimit demografik dhe atij ekonomik , sikurse

ecuri zhvillimore e planifikuar dhe e realizuar mirë të zhvilloj sipas parametrave që kërkon

dinamia bashkohore dhe e planifikuar.

Shtimi natyror është rezultat i natalitetit të lartë , dhe rënies së ngadalshëm të tij, në një anë

zvoglimit të mortalitetit .Sipas regjistrimeve të popullsisë të vitit 1971 dhe 1981 popullsia e

Komunës së Malishevës rritet për 42.4 promila dhe rasti i dytë 33.7 promila.

Analizat e kësaj ecurie na shpiejnë drejt vërtetës se kjo komunë ka potenciale të mëdha të fuqisë

punëtore , të cilin e karakterizon shkalla e shtimit përherë më të madh, proporcionalisht me

shtimin natyror dhe biodinamikën , përkatësisht vitalitetin e kësaj popullsie.

4. 6. Efektet e lëvizjes migruese

Efektet e lëvizjeve migruese ishin shumë të mëdhaja, sepse mosha që migronte ishte kryesisht

moshë e re e popullsisë, ku dominonte gjinia mashkullore. Kjo ishte edhe arsyeja pse fillonte të

zvoglohet edhe nataliteti i popullsisë në vendbanimet e komunës së Malishevës. Para shfaqjes se

migrimeve ne mënyrë masovike nataliteti ishte shumë i lartë sepse martesat në këtë pjesë ishin

shumë të herëshme për të dy gjinitë. Ku periudha fertile ishte shumë e gjatë. Pastaj gjendja

ekonimike ishte shumë e rëndë e popullsisë, ku i vetëmi shpëtim u shihke te lindja e fëmijëve

sidomos ata të gjinisë mashkullore të cilët u konsideroheshin si fuqi punëtore apo si shtyllë e

shtëpisë.

109

Migrimi i gjeneratës së re ka ndikuar që të sjellë disa anomali negative në popullsinë e

Malishevës, si:

Zvoglimi i periudhës fertile, apo mos hyrja fare në martesë e gjinisë femrore,

Zvoglim në numrin e mesatarës familjare në Malishevë,

Shuarje të familjeve komplet (Fshat i Ri, Berishë),

Boshatisje të fshatrave në mënyrë të konsiderushëm,

Mbyllje të shkollave për shkakë të mungesës së nxësëve, etj.

Këto janë disa nga dukurit të cilat kanë filluar të trokasin në dyert e vendbanimeve të

Malishevës, sidomos në vendbanimet malore. Këto shqetësime filluan që të ndodhim sidomos

pas efekteve që u shkaktuan nga lëvizjet migruese.

5. Strukturat e popullsisë në Komunën e Malishevës

Kurë flitet për strukturen e popullsisë kemi parasysh veçurit karakteristike të përgjithshme të sajë

sepse individët që e formojnë ata dallohen në bazë të disa veçurive si janë :

Strukturat gjinia ,

Strukturat moshore, dhe

Strukturat arsimore.

Në literatur hasim struktura të shumta të popullsisë , po në kët raste do të shqyrtojm vetën

strukturat demografike (sipas moshës, gjinisë, dhe strukturat arsimore etj.

110

Tabela nr. 14.

Strukturat e popullsisë në sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 1981

Nr. Emri i

Vendbanime Nr.i përgjithshëm

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75 e më tepër

1. Banjë 2349 2. Drenoc 2355 3. Bellanicë 1737 4. Carrallukë 541 5. Astrazup 1724 6. Malishevë 1447 7. Pagarushë 1374 8. Bubaveci 1122 9. Llozica 1200 10. Ngucati 1104 11. Turjaka 958 12. Gurbardhë 13. Lladroc 1093 14. Panorc 996 15. Senik 880 16. Shkozë 998 17. Dragobili 840 18. Marali 985 19. Balincë 927 20. Bardhë 668 21. Mleqan 914 22. Kijevë 1521 23. Damanek 632 24. Vërmicë 734 25. Terpezë 1036 26. Lubizhdë 795 27. Llapçevë 649 28. Plloqicë 637 29. Temeqinë 30. Kërvasari 615 31. Shkarashnik 450 32. Goriq 447 33. Mirusha 507 34. Burimi 345 35. Gulluboci 325 36. Terpezë e

Ultë 917

37. Bubël 348 38. Fshati i Ri 39. Maxharra 305 40. Janqishtë 237 41. Gajrak 42. Berishë 337

111

43. Rud 44. Qypevë 133 Gjithësejt 36264 67

72 5977 4867 3803 2769 1925 1872 1591 1454 1220 1178 792 722 551 413 358

Burimi: Statistikat Vitale te Popollsisë në KK.Malishevë

5.1. Roli i strukturave të popullsisë

Roli i strukturave të popullsisë në komunën e Malishevës është jashtë zakonisht i madhë, ku

domininimin kryesore e kanë ende grup moshat reja të popullsisë. Komuna e Malishevës ka një

popullsi mjaft biodinamike , athere struktura e popullsisë është në favorë të strukturës së re, sipas

regjistrimit të popullsisë së vitit 1981 , përqindja e popullsisë së re 0-19 vjetë përfshinë 21419

banorë ose 59.2 % , kurse popullsia prej 19-65 vjetë numronte 12801 ose 35.2% , ndërsa ajo e

moshës më tepër se 95 vjetë numronte 2044 banorë ose 5.6%.

5.2. Strukturat moshore të popullsisë

Struktura e moshës së popullsisë është e lidhur ngushtë me vetë shkallën e shtimit natyror

të popullsisë, pastaj edhe me lëvizjen mekanike të popullsisë (migrimet në përgjithësi).

Struktura e popullsisë sipas moshës ka një rendësi jashtëzakonisht të madhe për

zhvillimin demografik dhe ekonomik të një vendi, si për të sotmen ashtu edhe për të ardhmen.

Ndryshimi i rrethanave socio-ekonomike gjatë periudhës gjashtëvjeçare ka ndikuar në zhvillimin

e përgjithshëm demografik, e njëherësh edhe në ndryshimet e strukturës së popullsisë sipas

moshës.79

79 Po aty, f. 24.

112

Grupmoshat

0 – 4 5 - 9 10 - 14

2011

5795 6306 6739

Përqindja në totalin e popullsisë

10.6 % 11.5 % 12,3 %

Tabela nr. 15

Struktura e popullsisë në vitin 2011 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat 0-4, 5-9, 10-14

vjeç

113

0-4 vj.

5-9 vj.10/14 vj.

0

2000

4000

6000

8000

Viti 2011Përqindja %

Viti 2011 Përqindja %0-4 vj. 5795 10.65-9 vj. 6306 11.510/14 vj. 6739 12.3

Grupmoshat e popullsisë 0-4, 5-9, 10-14

Grafiku nr. 7

Grupmoshat e popullsisë dhe përqindja e tyre në regjistrimin e popullsisë të vitit 2011

Nga të dhënat që janë të paraqitura në tabelë, vërehet qartë se, sipas regjistrimit të

popullsisë të vitit 2011, dominojnë grupmoshat e popullsisë prej 0-14 vjeç apo 34.4% e

popullsisë së përgjithshme në Malishevë, ose më shumë se një e treta e popullsisë.

114

Tabela nr. 16.

Struktura e popullsisë në vitin 2011 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat e popullsisë 15-

19, 20-24, 25-29 vjeç

Grupmoshat

15-19 20-24 25-29

2011

6121 5231 4162

Pjesëmarrja në popullsinë e përgjithshme

11.2% 9.6% 7.6%

Grafiku nr. 8

Struktura e moshës së popullsisë në vitin 1953 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat e

popullsisë 15-19, 20-24, 25-29 vjeç

115

Po t’i analizojmë të dhënat e paraqitura në tabelë dhe pjesëmarrjen e grupmoshave,

atëherë do të shihet se grupmosha prej 15-29 vjeç arrin 22.4%. Ose, nëse llogaritet në tërësi, kjo

përqindje do të ishte 56.8% e popullsisë së përgjithshme të Malishevës, sipas regjistrimit të

popullsisë të vitit 2011.

Tabela nr. 17.

Struktura e popullsisë në vitin 2011 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat e popullsisë 30-

34, 35-39, 40-44 vjeç

Grupmoshat

30-34 35-39 40-44

2011

3889 3563 2828

Përqindja në totalin e popullsisë

7.1% 6.5% 5.2%

0

1000

2000

3000

4000

30- 3435-39

40- 44

Grupmoshat 30-44

Rr. popullsisë 2011 Përqindja %

Grafiku nr. 9.

Struktura e popullsisë në vitin 1961 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat e popullsisë 30-

34, 35-39, 40-44 vjeç

116

Nga të dhënat e paraqitura në tabelë, sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 2011, vërehet

se grupmosha e popullsisë 30-44 vjeç në Komunën e Malishevës arrin 10280 banorë ose, nëse e

shprehim në përqindje, 18.8% të numrit të përgjithshëm.

Tabela nr. 18.

Struktura e popullsisë në vitin 2011 në komunën e Malishevës, për grupmoshat e popullsisë: 60-

64, 65-69, 70-74 vjeç

Grupmoshat 60-64 65-69 70-74

2011

1239 1085 814

Përqindja te popullsia e

përgjithshme

2.3% 2.0% 1.5%

0

500

1000

1500

60- 6465-69

70-74

Grupmoshat 60 - 74

Grafiku nr. 10.

Struktura e popullsisë në vitin 2011 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat e popullsisë: 60-

64, 65-69, 70-74 vjeç

117

Nga tabela e të dhënave të prezantuara, vërehet qartë se grupmosha e popullsisë 60-74

vjeç nuk është shumë e përfshirë në numër e as në përqindje. Përqindja e popullsisë për këtë

grupmoshë në vitin 2011 ishte 5.8% e popullsisë së përgjithshme.

Tabela nr. 19.

Struktura e popullsisë në vitin 1981 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat e popullsisë 75-

79, 80+ vjeç.

Grupmoshat

75-79 80+

1981

592 503

Përqindja në totalin e popullsisë

1.1% 0.9%

75-7954%

80 e mbi46%

0% 0%

Grupmoshat

Grafiku nr. 11.

Struktura e popullsisë në vitin 1981 në Komunën e Malishevës, për grupmoshat e popullsisë 75-

79, 80+ vjeç

118

Jo vetëm në Republikën e Kosovës, por edhe në popullsinë e Komunës së Malishevës

nuk kanë ndonjë ndikim të madh në përqindjen e popullsisë grupmoshat 75-80 e mbi. Kjo

qartësohet edhe në tabelën më lart. Këto grupmosha përfaqësohen vetëm me 2.0% në popullsinë

e përgjithshme të Komunës së Malishevës, sipas regjistrimit të popullsisë së Kosovës të vitit

2011.

5.3. Strukturat gjinore të popullsisë

Struktura gjinore paraqet relacionin: raportin numerik në mesë të gjinisë mashkullore dhe asaj

femërore në suaza të lëvizjeve natyrale kjo strukture nuk ka oscilime të mëdha dalluese ,por

është e pamundëshme të haste ballancim i plotë numerik në strukturën e gjithëmbarshëm të

popullsisë.

Ngjajshëm si më shumë komuna tjera edhe më komunën e Malishevës , kjo strukture nuk është

në harmoni të plotë gjinore , në aspektin numerik. Struktura gjinore dhe raportet e saj ndryshojnë

varsisht nga grupet etnike të popullsisë.

Derisa te popullata shqiptare raporti i kësaj strukture është në favor të gjinisë mashkullore , te

popullsia e paktë serbe dhe malazeze që jetonte në këto vise ishte e kundërta.

Edhe tretmani i fëmijëve të gjinisë mashkullore në raport me fëmijët e gjinisë femërore , në

përgjithësi ndër shqiptarë , ka qenë dhe është më i mirë.

Fëmija i gjinisë mashkullore u trajtohke si trashegimtarë i familjes , i “oxhakut”, „zot i shtëpisë“,

ndërsa fëmija i gjinisë femërore konsiderohet „për derë të huaj“.Një tretman i tillë dallohet edhe

në ditët e sotëme , ndonëse shumë më pakë në krahasim me të kaluarën.

119

Përkundër numrit më të vogël të femrave në strukturën gjinore , jeta mesatare e tyre është më e gjatë së

se e meshkujve. Vetëm mosha nuk është karakteristike për nga raporti jo ballansues , në ketë dallohen

edhe raporti i popullsisë mashkullore dhe në atë femrore , meshkujt dominojn nga numri i përgjithshëm

më 19028 banorë janë meshkuj apo 52.4 %, ndërsa femrat më 17236 banorë apo 47.6%.

Tabela. nr. 20 . Struktura e popullsisë sipas gjinisë dhe grup-moshave paraqitur në përqindje Sipas regjistrimit

të vitit 1981

Grup-moshat Gjinia

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75 e më tepër

Meshkujt %

9.8

8.6

6.9

5.6

4.0

2.8

2.6

2.2

1.9

1.7

1.7

1.1

0.9

0.8

0.6

0.4

Femrat %

8.7

7.7

6.4

4.8

3.5

2.4

.5

2.1

2.0

1.6

1.5

1.0

1.0

0.7

0.5

0.5

Totali

18.5

16.3

13.3

10.4

7.5

5.2

5.1

4.3

3.9

3.3

3.2

2.1

1.9

1.5

1.1

0.9

Siç shihet nga të dhënat , popullsia e Komunës së Malishevës është popullat e re .Në të dominon rinia gjer

në moshën 19 vjeçare 58.5 % të popullsisë .Kjo dëshmon se vitaliteti është shumë i lartë dhe biodinamika

ekspanzive.

Kjo strukturë kaq e re e popullsisë në kët komunë shtrohet si qështje shumë më rëndësi në sferën e

punsimit duke pasur parasysh rritjen shumë të shpejtë të popullsisë së re , të aftë për punë , në anën tjeter

paraqitet problemi i popullsisë së mbajtur që del nga vëllimi i popullsisë së re dhe gjithnjë është duke u

rritur.

Një struktur popullative çfar ishte kjo e komunës së Malishevës , sa i perket moshës është mjaft e

favorshme dhe premtuese për shumë struktura tjera demografike e ekonomike .

Në klasifikimin e përgjithshëm veçojmë se tendenca strukturale moshore e popullsisë edhe më tej përjeton

freskinë biodinamike , shtimi i përqindjes së popullsisë rinore në atë të përgjithshme.

120

Nga sa u vërejte , ndikimet reciproke për karakteristikar demografike të popullsisë janë kauzale dhe varen

njëra nga tjetra .Prandaj edhe ecuritë e tyre janë disi të harmonizuara , të cilat reflektohen drejtëpërdrejti

mbi popullsinë , kështu që nga to rrjedhin shumë rezultate pozitive apo probleme më të cilat gërshetohet

drejtëpërsëdrejti ekonomia e kësaj komune si dhe vetë organizimit shoqëror.

5.4. Strukturat arsimore të popullsisë

Struktura arsimore e popullsisë: Pas një analize të superstrukturës së përgjithëshme, përherë vend

meritor i jiper strukturës arsimore të popullsisë.Vetë baza demografike me komponentete e saj,

niveli i kontrollit të shtimit natyror , kushtet higjeniko-sanitare dhe botëkuptimet e ndryshme

varën edhe nga shkalla e ngritjes arsimore e kulturore e popullsisë.

Pas luftës së II –botrore popullsia analfabete ishte me një përqindje shumë më të lartë , kjo ishte

pasoj e diskrimininmit të popullsisë shqiptare në sferën e kulturore-nacionale që e udhëheqte

politika e borgjezisë serbo-madhe ndaj popullsisë shqiptare në Kosovë , dhe përgjithsisht ndaj

popullsisë shqiptare në ishe Jugosllavi.

Nivelit të lartë të popullsisë analfabete në komunën e Malishevës është pasoj e pavolitëshme e

zhvillimit nacionale dhe kulturore të shqiptarëve jo vetëm para luftës pore ky fenomen vazhdoi

edhe pas luftës së II botrore, pastaj në këto vise patem edhe problemin e rezistencës së prindërve

ndajë fëmijëve të gjinisë femrore për shkakë të fanatizmit fetar , duke konsideruar se femrat

duhet të jenë të lidhura vetë për suaza familjare.

Është theksuar edhe më parë se potenciali i fuqisë punëtore do të jetë më i madh.Atë do ta shtoi

rinia , e cila tani në pjesën më të madhe është e pëfshirë në procesin mësimor, në ngritjen

arsimore.

Ne komunen e Malishevë ekzistojne 22 shkolla fillore me 9 paralele te ndara, 2 shkolla te mesme

dhe dy paralele te arsimit special.

Procesi edukativo-arsimor zhvillohet ne 601 paralele me 16 nxenës mesatarisht.

121

Kontigjent ky i cili kësaj komune të pazhvilluar po i sjellë probleme në fushën e punësimit

Rrethana këto që deomos e detyrojnë strukturën shoqërore , udhëheqëse të të gjitha sektorve të

ekonomisë e jashtë saj, të pregadisin një planë që hapë prespektivën e zhvillimit më të hovshëm

në këto treva , përndryshe kjo komunë do të gjendet para problemeve të mëdha shoqërore

ekonomike , arsimore e migruse.

Ngritja arsimore dhe përsosja e kuadrit me profile të ndryshme ishte karakteristikë e viteve të

fundit.Këtu duhet dalluar profilin e mesëm dhe të lartë. Do paraqesi në tabelë strukturën e

kuadrit kualifikuës sipas vendbanimeve në Malishevë , këto të dhëna janë siguruar nga kryetart e

fshatrave nga kjo komunë.

122

Tabela nr.21. Struktura e kuadrit të kualifikuar sipas vendbanimeve të Komunës së Malishevës

Nr. Vendbanimet Me

kualifikim superior

M F Me kualifikim të mesëm

M F

1. Banjë 57 47 10 210 180 30 2. Drenoc 44 34 10 432 361 71 3. Bellanicë 62 55 7 190 150 40 4. Carrallukë - - - - - - 5. Astrazup 47 40 7 250 200 50 6. Malishevë - - - - - - 7. Pagarushë 31 30 1 112 107 5 8. Bubaveci 37 31 6 76 60 16 9. Llozica 14 - - - - - 10. Ngucati - - - - - - 11. Turjaka 54 44 10 100 87 13 12. Gurbardhë 15 15 42 30 12 13. Lladroc 40 36 4 - - - 14. Panorc - - - - - - 15. Senik 9 6 3 200 - - 16. Shkozë 11 8 3 53 45 8 17. Dragobili 21 20 1 80 50 30 18. Marali 19 16 3 113 106 7 19. Balincë - - - - - - 20. Bardhë 10 8 2 80 60 20 21. Mleqan 25 21 4 182 159 23 22. Kijevë 41 37 4 120 - - 23. Damanek - - - - - - 24. Vërmicë - - - - - - 25. Terpezë 14 12 2 133 94 39 26. Lubizhdë - - - - - - 27. Llapçevë - - - - - - 28. Plloqicë 11 6 5 - - - 29. Temeqinë 7 - - - - - 30. Kërvasari - - - - - - 31. Shkarashnik 11 9 2 - - - 32. Goriq 11 11 - - - - 33. Mirusha - - - - - - 34. Burimi 7 5 2 - - - 35. Gulluboci 2 2 33 33 36. Terpezë e Ultë 10 8 2 45 41 4 37. Bubël 3 3 26 25 1 38. Fshati i Ri 8 6 2 15 12 3 39. Maxharra 16 13 3 13 8 5 40. Janqishtë 10 10 25 25 41. Gajrak - - - - - - 42. Berishë 5 5 13 8 5 43. Rud 5 4 1 18 13 5 44. Qypevë - - - - - - Totali 657 235180

80 KK-Malishevë-DPRZH,”Struktura e kuadrit të kualifikur sipas profesioneve nëpër fshatra”,Qershor -2004

123

6. Vendbanimet në Komunën e Malishevës

Vendbanim quhet territori në të cilin janë të vendosura shtëpitë me banim të përhershëm dhe

kanë emër të veçantë. Vendbanimet ndahen në fshatra dhe qytete. Në krijimin dhe shtrirjen

gjeografike të vendbanimeve, siç dihet, ndikojnë një varg faktorësh natyroro-gjeografik, dhe

shoqëroro-historik. Shumë vendbanime të sotme rurale janë krijuar ose në mënyrë stihike, në

etapën themelore të popullimit, ose në të kundërtën të kushteve përkatëse jetësore dhe shoqërore

në të kaluarën. Nëse vëzhgohet me kujdes harta e shtrirjes së popullsisë së botës shihet se ndikim

dominant në shtrirjen dhe dendësinë e popullsisë ka pasur baza natyrore (relievi, uji, klima,

përbërja pedologjike, etj)81 dhe disa faktorë që kanë ndikim më të vogël. Nga aspekti demografik, ekonomik dhe gjeografik është shumë me rëndësi të përcillet lëvizja e

përgjithshme e popullsisë së çdo vendi, sepse përmes këtij elementi shihen shumë elemente dhe procese

tjera të natyrës demografike (nataliteti, mortaliteti, migrimet etj).

81 Prof.Dr.Hivzi Islami, Fshati i Kosovës, Rilindja, Prishtinë, fq. 79.

124

Tabela nr. 22. Vendbanimet e komunës së Malishevës

Nr Emri i Vendbanimit 1. Astrazup 2. Balincë 3. Banjë 4. Bellanicë 5. Berishë 6. Bubavec 7. Bubël 8. Carrallukë 9. Carravranë 10 Damanek 11. Dragobil 12. Gajrak 13. Garaqevë 14. Golluboc 15. Guriq 16. Janqishtë 17. Joviq 18. Kërvasari 19. Kijevë 20. Lubizhdë 21. Lladroc 22. Lladroviq 23. Llapçevë 24. Llashkadrenoc 25. Llazicë 26. Malishevë 27. Marali 28. Maxharrë 39. Millanoviq 30. Mirushë 31. Mleqan 32. Ngucat 33. Pagarushë 34. Panorc 35. Pllaqicë 36. Qypevë 37. Rudë 38. Senik 39. Shkarashnik 40. Temeqinë 41. Tërpezë

125

6.1. Roli i vendbanimeve ne teresine e komunes se Malisheves. Faktoret ndikues ne

vendosjen e vendbanimeve.Shperndartja gjeografike e tyre.Rendesia e

vendbanimeve

Vendbanimet e Malishevës në periudhën transitore ishin të orientuara mjaft mirë në zhvillimi e

infrastrukturës rrugore, shkollore, shëndetësore dhe administrative. Pothuajse të gjitha

vendbanimet arritën të përshkoheshin me rrugë të asfaltuara, me sistemin e kanalizimit, me

sistemin e ujësjellësit, me riparimet e pothuajse të gjitha rrjeteve elektrike, me ndërtimin dhe

rindërtimin e shkollave, me ndërtimin dhe rindërtimin e qendrave të mjekësisë familjare,

objekteve shkollore etj., etj.

42. Tërpezë e Poshtme 43. Turjakë 44. Vërmicë

Gjithsej

126

Arsyeja pse i theksuam këto ndërtime dhe rindërtime qëndron në faktin se Komuna e

Malishevës ishte njëra ndër komunat e cila nga lufta e fundi në Kosovë doli më e dëmtuara,

sepse Malisheva në vitet 1998-1999 pothuajse ishte zona e vetme e lirë e Kosovës në atë kohë.

Vitet e regjistrimit të popullsisë Mesatarja e popullsisë sipas

vendbanimeve - banorë

1948 416

1953 480

1961 560

1971 720.5

1981 943.8

2011 1241.2

Tabela nr. 23.

Mesatarja e rritjes së popullsisë sipas vendbanimeve për periudhën 1948- 2011

127

1948 1953 1961 1971 1981 2011

416480

560

720.5

943.8

1241.2

Mesatarja e popullsisë në vendbanimet e Malishevës, nga viti 1948- 2011

Mesatarja e popullsisë në vendbanime Column1 Column2

Grafiku nr. 12.

Mesatarja e rritjes së popullsisë sipas vendbanimeve për periudhën 1948- 2011

Në vazhdim janë të paraqitura disa të dhëna për vendbanimet e Malishevës, duke filluar

nga numri i vendbanimeve (44), njësitë e banimit (9011), zonat kadastrale (39), vendbanimet e

tipit të shpërndarë (84%), vendbanimet e tipit të grumbulluar (16%), vendbanimi joformal (1),

dendësia e popullsisë së përgjithshme (178 ba/1km/2), shtëpi të banuara (77.4%), shtëpi të

pabanuara (22.6%), shtëpi për hektar (4.27), hapësira të ndërtuara (6.75%), ndërtime të reja

(54.6%), familjet që kanë nevojë për ndërtim të shtëpive për banim (29 familje)82.

82 Kuvendi Komunal i Malishevës, DRZH, Strategjia e zhvillimit 2013.

128

6.1. a. Vendbanimet urbane. Tiparet dhe veçoritë e tyre. Shpërndarja gjeografike e vendbanimeve urbane ne Malisheve.

Malisheva si vendbanim në të kaluarën nuk kishte ndonjë rëndësi të madhe në aspektin e

zhvillimit ekonomik, të infrastrukturës, të arsimimit, shëndetësisë dhe kulturës apo diçka që e

dallonte nga vendbanimet e tjera. Këtë e dëshmon edhe numri i banorëve sipas regjistrimeve të

popullsisë, si, p.sh., në regjistrimin e popullsisë në vitin 1948.

Grafiku nr. 13.

Ecuria e numrit të popullsisë, nga viti 1948 – 2011 në Malishevë

Nga grafiku vërehet se rritja më e madhe e popullsisë së vendbanimit të Malishevës ka

qenë në vitet 1971, kur vendbanimi e merr statusin e qendrës komunale. Pas këtij përcaktimi të

Malishevës si qendër komunale, fillon edhe rritja e numrit te punëtorëve në administratën

komunale, hapja e lokaleve tregtare, e gjykatave, rritja e numrit të lokaleve hoteliere, hapja e

shkollës së mesme – gjimnazit, shërbimi shëndetësor etj. Këta ishin disa nga faktorët kryesorë që

129

ndikuan në rritjen e numrit të popullsisë së Malishevës. Pas të gjitha këtyre investimeve

(sidomos pas luftës së fundit), Malisheva fillon të jetë joshëse për popullsinë e zonave të thella

rurale për vendosje me banim në Malishevë. Popullsia fshatare, që lëvizte drejt Malishevës, ishte

popullsia e fshatrave: Bardhë, Shkozë, Burim, Bubël etj., që ndikoi dukshëm në shtimin e

vazhdueshëm të numrit të popullsisë që migroi nga fshatrat drejt qytezës - qendrës komunale të

Malishevës.

Harta nr.11.

Vendbanimet rurale dhe urbane të Komunës së Malishevës

130

6.1.b. Vendbanimet rurale. Tiparet dhe vecorite e tyre.Shperndarja gjeografike e

vendbanimeve rurale ne Malisheve.

Territori i komunës së Malishevë, nuk karakterizohet me ndonjë bazë të pasur të kontrasteve

fiziko-gjeografike, sepse shumica e vendbanimeve gjenden në një largësi të madhe mbidetare, ku

të gjitha vendbanimet gjinden mbi 500 metra lartësi mbidetare.

Komuna është e izoluar dhe ka një strukturë të përkryer të relievit (territore kodrinore , malore ,

dhe disa gryka, e vetëm një lugine lumore, ajo e lumit Mirusha) e cila nga aspekti i shtrirjes së

fshatrave , së bashku me kushtet e tjera të volitshme natyrore ( uji, klima, pedologjia,

vegjetacioni) ka pasur rëndësi të madhe dhe dominonte. Kështu në territorin e komunës kemi

vendbanime të tipave të ndryshme, e më funksione të njëjta.

Sa i përket fshatrave dallojmë:

Tipi i dendur në territore të rrafshëta (Bellanica, Mirusha, Damaneku Lumishta,

Bubaveci, etj),

Tipi i vendbanimeve në rrafshlarta (Gajraku, Gurishta, Kravasarija, etj).

Tipi i shpërndarë në rajonet bregore – malore ( ku fshatrat zakonisht janë të shpërndare

në disa pjesë, të njohur mëhallë – lagje), vendbanimet e këtij lloji janë: Pagarusha,

Drenoci, dhe Lladroci, etj.

Vendbanimet e përkohshme blegtorale, në të kaluarën në territorin e Malishevës kishte

vendbanime të tilla, si në fshatin: Ngucat, Navaselle (Fshat i Ri), etj, mirëpo pas luftës

këto vendbanime të këtij lloji janë zhdukur dhe nuk ekzistoje më.

Si në të kaluarën, ashtu edhe sot përgjithësisht në Kosovë fshatrat me numër dhe dendësi të

vogël të popullsisë shtrihen në rajone kodrinor-malore, kurse vendbanimet qe gjenden në

ultësira, lugina të lumenjve, kanë dendësinë më të madhe të popullsisë.

Vendbanimet më dendësi më të madhe të popullsisë në Malishevë është Javiqi (Burimi me

366 banorë në 1 km2), kurse vendbanimi me dendësi më të vogël të popullsisë është Kijeva

me 64 banorë në 1 km2 ).

131

Shumica e fshatrave të komunës së Malishevë janë në një largësi mbidetare prej 400-700m, ku

shtrihen në kontaktet morfologjike, me kalimin prej territoreve të rrafshëta në territore bregore-

malore (rrëzë maleve), ku në kaluarën në mënyre të kombinuar janë shfrytëzuar të mirat që i

ofronte natyra për jetë (bujqësia e ngulitur: lavërtaria, perimtaria, dhe blegtoria), duke filluar nga

tokat pjellore (tokat rreth lumit Mirusha, duke filluar nga baseni i Bellanicës, Banjës,

Malishevës, Mirushës e deri në fshatin Bubël), burime të bollshëm të ujit të pijes, duke filluar

nga kompleksi i Maleve të Berishës (Seniku, Lladroci, Berishës, Bardhi, etj).

132

6.2. Klasifikimi i vendbanimeve. Kriteret dhe roli i tyre ne përcaktimin e vendbanimeve

Sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 1948, kjo komunë kishte 39 vendbanime me

16.260 banorë. Sipas numrit të popullsisë në vendbanimet e Komunës së Malishevës, në vitin

1948 u bë klasifikimi i tyre në dy kategori: të vogla dhe të mesme, sepse nuk kishte vendbanime

të mëdha, me mbi 2000 banorë

1. Në vendbanime të vogla, 01 - 500 banorë, bënin pjesë 27 vendbanime;

2. Në vendbanime të mesme 501 - 1999 banorë, janë 12 vendbanime.

Vendbanimet e vogla 01-500 banorë

Vendbanimet e mesme 501-1999 banorë

Gjithsej vendbanieme

27

12

39

Vendbanimet e Malishevës sipas numrit të popullsisë në vitin 1948

Grafiku nr. 14.

Numri dhe kategorizimi i vendbanimeve të Komunës së Malishevës sipas regjistrimit të

popullsisë në vitin 1948

Nga grafiku vërehet se në regjistrimin e popullsisë të vitit 1948, në Komunën e

Malishevës, kanë dominuar fshatrat me numër të vogël të popullsisë, meqë 69.2% e fshatrave

kanë pasur nga 01-500 banorë. Ndërsa vendbanime të mesme kanë qenë 28.2%, e fshatrat e

mëdha kanë marrë pjesë me vetëm 2.5%. Vendbanimet që kishin mbi 2000 banorë, sipas

regjistrimit të vitit 1948, ishin: Banja dhe Drenoci. Nga këto përbërje vërehet qartë se kanë

dominuar fshatrat me numër të vogël të popullsisë.

133

Tabela nr. 24

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë sipas regjistrimit të vitit 1948

Numri i banorëve Numri i vendbanimeve Përqindja %

50 - 99 banorë 1 2.6%

100 - 299 banorë 12 28.9%

300 - 499 banorë 13 34.2%

501 - 999 banorë 12 31.5%

1000 - 1499 banorë 1 2.6%

Gjithsej 39 100%

134

50-99 ba 100-299 300-499 501-999 1000-1499 Gjithsej

1

12 13 12

1

39

2.60% 28.90% 34.20% 31.50% 0 100%

Numri i popullsisë dhe i vendbanimeve në Malishevë në vitin 1948

raste Përqindja

Grafiku nr. 15.

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e tyre, sipas regjistrimit të viti 1948 në Komunën e

Malishevës

135

Tabela nr.25. Numrit i popullsisë në vendbanimet e Komunës së Malishevës në vitin, 194883

Nr. Emri i Vendbanimeve

Viti 1948

1. Banjë 942 2. Drenoc 1188 3. Bellanicë 757 4. Carrallukë 601 5. Astrazup 747 6. Malishevë 427 7. Pagarushë 793 8. Bubaveci 543 9. Llozica 521 10. Ngucati 509 11. Turjaka 533 12. Gurbardhë 365 13. Lladroc 235 14. Panorc 625 15. Senik 163 16. Shkozë 544 17. Dragobili 310 18. Marali 461 19. Balincë 389 20. Bardhë 196 21. Mleqan 460 22. Kijevë 779 23. Damanek 330 24. Vërmicë 347 25. Terpezë 349 26. Lubizhdë 350 27. Llapçevë 301 28. Plloqicë 237 29. Kërvasari 449 30. Shkarashnik 185 31. Goriq 265 32. Mirusha 223 33. Burimi 365 34. Gulluboci 136 35. Bubël 247 36. Maxharra 124 37. Janqishtë 109 38. Berishë 53 39. Qypevë 102 Gjithsejt 16. 260

83. ESK-Regjistrimet e Popullsi dhe ekonomive familjare sipas komunave dhe sipas lokaliteteve, me 1948.

136

Numri i popullsisë në të gjitha vendbanimet e Komunës së Malishevës, sipas regjistrimit

të popullsisë të vitit 1953, ishte 18731 banorë. Sipas madhësisë së vendbanimeve të Komunës së

Malishevës, në vitin 1953 ato u klasifikuan në tri kategori, ndërsa dominuan vendbanimet deri në

500 banorë:

1. Në vendbanimet e vogla, 01 - 500 banorë, bënin pjesë 25 vendbanime;

2. Vendbanime të mesme, 501 - 1000 banorë, ishin 12 vendbanime dhe

3. Vendbanime të mëdha, 1001 - 2000 banorë, ishin 2 vendbanime.

0

5

10

15

20

25

Numri i vendbanimeve sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 1953

Numri i vendbanimeve në vitin 1953

o.1-500 banorë 501-1000 banorë mbi 1001 banorë

Grafiku nr. 16.

Numri i banorëve në vendbanimet e Malishevës sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 1953

137

Po të analizohet shtimi i popullsisë nga regjistrimi i vitit 1948 deri në regjistrimin e popullsisë të vitit

1953, vërehet se ka një rritje prej 2471 banorëve. Në regjistrimin e popullsisë të vitit 1953, në

fshatrat e Komunës së Malishevës kanë dominuar vendbanimet e vogla, si në periudhën

paraprake të regjistrimit të mëhershëm të popullsisë, kur 64.1% e fshatrave kanë pasur nga 0.1-

500 banorë. Vendbanime të mesme kanë qenë 30.1%, ndërsa fshatrat e mëdha kanë pasur

dyfishim, prej 2.5% në 5.1%. Nga këto përqindje vërehet se kanë dominuar fshatrat me numër të

vogël të popullsisë, por me tendencë rënieje.

Tabela nr. 26

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë sipas rezultateve të regjistrimit të vitit 1953

Vendbanimet Numri i vendbanimeve Përqindja %

50 - 99 banorë 1 2.6%

100 - 299 banorë 10 25.6%

300 - 499 banorë 12 31.5%

501 - 999 banorë 14 35.9%

1000 - 1499 banorë 2 5.1%

Gjithsej 39 100%

138

Grafiku nr. 17.

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë në vitin 1953

Po të analizohet shtimi i popullsisë nga regjistrimi i vitit 1948 deri në regjistrimin e popullsisë së

vitit 1953, vërehet qartë se ka një rritje prej 2471 banorëve. Në regjistrimin e popullsisë të vitit 1953,

në fshatrat e Komunës së Malishevës prapë kanë dominuar fshatrat me numër të vogël të

banorëve, sepse 23 fshatra i kanë takuar kësaj kategorie, ose shprehur në përqindje 60.5%. Në

kategorinë e vendbanimeve të mesme ishin 16 vendbanime apo 41.0 %. Fshatrat e mëdha kanë

pasur dyfishim nga 1 fshat në dy, apo 5.1%. Nga këto përqindje vërehet qartë se dominimi ka

qenë te fshatrat me numër të vogël të popullsisë, por me tendencë të uljes. Mesatarja e

popullsisë, sipas regjistrimit të vitit 1953, nëpër vendbanime ishte - 480 banorë.

139

Tabela nr. 27. Numrit i banorëve nëpër vendbanimet e Komunës së Malishevës

në vitin, 195384. Nr. Emri i Vendbanimeve 1953 1. Banjë 1036 2. Drenoc 1251 3. Bellanicë 823 4. Carrallukë 636 5. Astrazup 794 6. Malishevë 486 7. Pagarushë 810 8. Bubaveci 538 9. Llozica 548 10. Ngucati 655 11. Turjaka 586 12. Gurbardhë 413 13. Lladroc 628 14. Panorc 627 15. Senik 354 16. Shkozë 593 17. Dragobili 348 18. Marali 540 19. Balincë 424 20. Bardhë 401 21. Mleqan 478 22. Kijevë 836 23. Damanek 268 24. Vërmicë 361 25. Terpezë 656 26. Lubizhdë 354 27. Llapçevë 353 28. Plloqicë 309 29. Kërvasari 479 30. Shkarashnik 204 31. Goriq 269 32. Mirusha 239 33. Burimi 167 34. Gulluboci 156 35. Bubël 231 36. Maxharra 136 37. Janqishtë 128 38. Berishë 111 39. Qypevë 83 Gjithsejt 18731

84. ESK-Regjistrimet e Popullsi dhe ekonomive familjare sipas komunave dhe sipas lokaliteteve, me 1953.

140

Sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 1961, Komuna kishte 21858 banorë. Sipas numrit

të banorëve në vendbanimet e Komunës së Malishevës, në vitin 1961, dominuan vendbanimet

me numër të vogël të popullsisë, deri në 500 banorë. Edhe në vitin 1961 vendbanimet e Komunës

së Malishevës ishin klasifikuar në tri kategori, në:

Vendbanimet e vogla

- 100 - 299 banorë, ishin 10 vendbanime (Goriqi, Mirusha, Burimi, Gulluboci, Bubli,

Maxharra, Janqishti, Shkarashniku, Qypeva dhe Berisha);

- 300 - 499 banorë, ishin 11 vendbanime (Gurbardhi, Seniku, Dragobili, Bardhi,

Balinca, Damaneku, Mleqani, Vërmica, Lubizhada, Llapçeva dhe Kërvasaria);

Vendbanimet e mesme

- 501 - 999 banorë, ishin 16 vendbanime (Bellanica, Carralluka, Astrazubi, Malisheva,

Pagarusha, Bubaveci, Llozica, Ngucati, Turjaka, Lladroci, Panorci, Shkoza, Maralina,

Mleqani, Tërpeza dhe Kijeva);

Vendbanimet e mëdha

- 1000-1499 banorë, ishin 2 vendbanim, (Vllashka Drenoci dhe Banja).

Tabela nr. 28 Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë në vendbanimet e Malishevës, sipas

regjistrimit të popullsisë të vitit 1961

Vendbanimet Numri i vendbanimeve Përqindja %

100 - 299 banorë 10 25.6 %

300 - 499 11 28.2 %

501 - 999 16 41.0 %

1000 - 1499 2 5.1%

Gjithsej 39 100 %

141

10 11 16

2

39

25.6 28.2

41

5.1

100

100-299 300-499 501-999 1000-1499 Gjithsej

Numri i vendbanimeve të Malishevës, sipas regjistrimit të popullsisë, 1961

Numri i vendbanimeve Përqindja %

Grafiku nr. 18.

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë në vendbanimet e Komunës së Malishevës, sipas regjistrimit të vitit 1961

Po të vështrohen ndryshimet që kanë ndodhur nga regjistrimi i popullsisë i vitit 1953, kur

numri i banorëve ishte 18731, mund të konstatohet se popullsia e Malishevës në vitin 1961 kishte

arritur në 21858 banorë dhe kishte një shtim prej 3127 banorëve ose një shtim vjetor për 560.5

banorë.

Sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 1961, në Komunën e Malishevës kanë dominuar

fshatrat me numër të vogël të popullsisë. Më tepër se gjysma, 53.8% e fshatrave, kanë pasur nga

100 - 499 banorë. Kishte 18 vendbanime të mesme, që paraqitur në përqindje ishte 46.1% e

vendbanimeve, ndërsa fshatrat e mëdha kanë marrë pjesë me vetëm 2 vendbanime, apo me 5.1%.

Nga këto paraqitje po vërehet se kanë dominuar fshatrat me numër të vogël të popullsisë, por me

tendencë rënieje. Rritje e vazhdueshme vërehet tek vendbanimet e kategorisë se mesme.

142

Tabela nr. 29. Numri i banorëve nëpër vendbanimet e Komunës së Malishevës

në vitin, 196185. Nr. Emri i Vendbanimeve 1961 1. Banjë 1252 2. Drenoc 1434 3. Bellanicë 962 4. Carrallukë 769 5. Astrazup 908 6. Malishevë 643 7. Pagarushë 940 8. Bubaveci 628 9. Llozica 650 10. Ngucati 719 11. Turjaka 658 12. Gurbardhë 483 13. Lladroc 743 14. Panorc 646 15. Senik 452 16. Shkozë 664 17. Dragobili 441 18. Marali 739 19. Balincë 495 20. Bardhë 423 21. Mleqan 605 22. Kijevë 996 23. Damanek 308 24. Vërmicë 440 25. Terpezë 812 26. Lubizhdë 468 27. Llapçevë 416 28. Plloqicë 347 29. Kërvasari 499 30. Shkarashnik 236 31. Goriq 292 32. Mirusha 287 33. Burimi 228 34. Gulluboci 193 35. Bubël 223 36. Maxharra 170 37. Janqishtë 141 38. Berishë 107 39. Qypevë 115 Gjithsejt 21858

85. ESK-Regjistrimet e Popullsi dhe ekonomive familjare sipas komunave dhe sipas lokaliteteve, me 1961.

143

Numri i popullsisë, duke i llogaritur të gjitha vendbanimet e Komunës së Malishevës,

sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 1971, kishte arritur në 28.099 banorë. Sipas madhësisë së

numrit të popullsisë në vendbanimet e Komunës së Malishevës, në vitin 1971 ishin:

Vendbanimet e vogla, që ekzistonin në Komunën e Malishevës, nuk ekzistonin më, sepse

ishte shtuar numri dhe kishin kaluar në kategori të tjera me numër më të madh të popullsisë.

- 100 - 299 banorë, ishin 6 vendbanime (Burimi, Gulluboci, Bubli, Maxharra, Janqishti,

dhe Qypeva);

- 300 - 499 banorë, ishin 7 vendbanime (Plloqica, Llapçeva, Shkarashniku, Goriqi,

Mirusha, Berisha dhe Mirusha);

Vendbanimet e mesme

- 501 - 999 banorë, ishin 19 vendbanime (Bubaveci, Llozica, Ngucati, Turjaka,

Gurbardhi, Lladroci, Panorci, Seniku, Shkoza, Dragobili, Maralia, Balinca, Bardhi, Mleqani,

Damaneki, Vërmica, Tërpeza, Lubizhda dhe Kërvasaria);

- 1000 - 1499 banorë, ishin 6 vendbanime (Bellanica, Carralluka, Astrazubi, Malisheva,

Pagarusha dhe Kijeva);

- 1500 - 1999 banorë, ishin 2 vendbanime (Vllashka Drenoci, dhe Banja).

144

Tabela nr. 30 Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë sipas regjistrimit të vitit 1971

Vendbanimet Numri i vendbanimeve Përqindja %

100 – 299 6 15.3 %

300 – 499 7 17.9 %

501 – 999 19 48.7 %

1000 – 1499 6 15.3%

1500-1999 2 5.1 %

Gjithsej 39 100 %

Grafiku nr. 19.

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë, sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 1971

6 7

19

62

15,317,9

48,7

15,3

5,1

100-299 300-499 501-999 1000-1499 1500-1999

Sipas regjistrimi të popullsisë në vitin 1971Numri i vendbanimeve Përqindja %

145

Mesatarja e popullsisë nëpër vendbanime, sipas regjistrimit të vitit 1971, kishte arritur në

720.5 banorë për një vendbanim.

Nga analiza e të dhënave të dala nga regjistrimi i popullsisë i vitit 1971, në fshatrat e

Komunës së Malishevës ka rënë dominimi i fshatrave me numër të vogël të banorëve, tani 33.1%

u takojnë vendbanimeve të vogla ose çdo i treti vendbanim. Kurse dominimi ka kaluar te

vendbanimet e mesme, përqindja e të cilave ka arritur në 69.2%. Nëse bëhet krahasim, vërehet se

kanë dominuar fshatrat e mesme, me numër të mesëm të popullsisë.

146

Harta nr. 12

Vendbanimet e Malishevës dhe shpërndarja e popullsisë sipas regjistrimit të popullsisë të vitit

1971

147

Tabela nr.31. Numri i banorëve nëpër vendbanimet e Komunës së Malishevës në vitin, 197186.

Nr. Emri i Vendbanimeve 1971 1. Banjë 1706 2. Drenoc 1902 3. Bellanicë 1236 4. Carrallukë 1111 5. Astrazup 1300 6. Malishevë 1097 7. Pagarushë 1187 8. Bubaveci 822 9. Llozica 916 10. Ngucati 839 11. Turjaka 841 12. Gurbardhë 661 13. Lladroc 545 14. Panorc 767 15. Senik 647 16. Shkozë 918 17. Dragobili 565 18. Marali 797 19. Balincë 672 20. Bardhë 545 21. Mleqan 666 22. Kijevë 1317 23. Damanek 632 24. Vërmicë 566 25. Terpezë 819 26. Lubizhdë 557 27. Llapçevë 498 28. Plloqicë 475 29. Kërvasari 621 30. Shkarashnik 340 31. Goriq 369 32. Mirusha 402 33. Burimi 284 34. Gulluboci 248 35. Bubël 257 36. Maxharra 246 37. Janqishtë 197 38. Berishë 322 39. Qypevë 108 Gjithsejt 28099

86. ESK-Regjistrimet e Popullsi dhe ekonomive familjare sipas komunave dhe sipas lokaliteteve, me, 1971,

148

Dinamika e shtimit të popullsisë në vendbanimet e Malishevës në vitin 1981 vazhdimisht ka

shënuar rritje, dhe pothuajse edhe me dy e trefishime, në krahasim me regjistrimin e popullsisë të

vitit 1948. Rritja e numrit të popullsisë në të gjitha vendbanimet e Komunës së Malishevës, sipas

regjistrimit të popullsisë të vitit 1981, kishte arritur në 36808 banorë. Sipas numrit të popullsisë

nëpër vendbanimet e kësaj treve, në vitin 1981 gjendja kishte ndryshuar dukshëm.

Vendbanimet e vogla

- 100 - 299 banorë, ishte vetëm një vendbanim (Qypeva);

- 300 - 499 banorë, ishin 8 vendbanime (Plloqica, Llapçeva, Shkarashniku, Goriqi,

Burimi, Gulluboci, Bubli, Maxharra, Janqishti dhe Berisha);

Vendbanimet e mesme

- 501 - 999 banorë, ishin 17 vendbanime (Turjaka, Gurbardhi, Panorci, Seniku, Shkoza,

Dragobili, Maralia, Balinca, Bardhi, Mleqani, Damaneki, Vërmica, Llapçeva, Plloqica,

Lubizhda, Mirusha dhe Kërvasaria).

- 1000 - 1499 banorë, ishin 7 vendbanime, (Malisheva, Pagarusha, Bubaveci, Llozica,

Ngucati, Lladroci dhe Tërpeza);

- 1500 - 1999 banorë, ishin 4 vendbanime, (Bellanica, Carralluka, Astrazubi dhe

Kijeva).

Vendbanimet e mëdha

- 2000 - 2499 banorë, janë 2 vendbanime (Vllashka Drenoci dhe Banja).

149

Tabela nr. 32 Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë

Vendbanimet Numri i vendbanimeve Përqindja %

100 - 299 1 2.6%

300 - 499 8 20.5%

501 - 999 17 43.6%

1000 - 1499 7 17.9%

1500 - 1999 4 10.2%

2000 - 2999 2 5.1%

Gjithsej 39 100%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

100-299 300-499 501-999 1000-1499 1500-1999 2000-2999

Numri i vendbanimeve Përqindja %

Grafiku nr. 20.

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë, sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 1981

Edhe regjistrimi i popullsisë në vitin 1981, në fshatrat e Komunës së Malishevës ka sjellë

ndryshime në numrin e banorëve dhe në klasifikimin e fshatrave. Te fshatrat me numër të vogël

të popullsisë, prej 23.1%, ka rënie të përqindjes në krahasim me grupin e dytë dhe të tretë, në të

150

cilat ka rritje të vazhdueshme. Dominimi ka kaluar te vendbanimet e mesme (28 fshatra), ku

përqindja ka arritur në 71.8%. Fshatrat e mëdha kanë pasur një rritje të theksuar në krahasim me

regjistrimet e kaluara, është shënuar një rritje pothuajse rreth 13% në krahasim me regjistrimin e

kaluar, nga 20.5% në 33.3%. Nga këto përqindje vërehet qartë se dominimi ka kaluar te fshatrat

me numër të mesëm të popullsisë, por me tendencë rënieje te fshatrat e mëdha, me një shtim më

të theksuar.

Pas analizimit të ndryshimit të numrit të popullsisë, nga regjistrimi i vitit 1948 e deri në

vitin 1981, dalin të dhënat se rritja më e madhe e popullsisë ka qenë midis regjistrimeve të vitit

1971 dhe 1981, kur rritja e numrit të popullsisë ishte për 8709 banorë ose mesatarisht 870 banorë

në vit. Mesatarja e popullsisë, sipas regjistrimit të vitit 1981, për një vendbanim ishte 943.8

banorë.

Harta nr. 13. Vendbanimet e Malishevës dhe shpërndarja e popullsisë, sipas regjistrimit të

popullsisë të vitit 1981.

151

Tabela nr.33. Numri i banorëve nëpër vendbanimet e Komunës së Malishevës në vitin, 198187

Nr. Emri i Vendbanimeve 1981

1. Banjë 2349 2. Drenoc 2355 3. Bellanicë 1737 4. Carrallukë 1541 5. Astrazup 1724 6. Malishevë 1447 7. Pagarushë 1374 8. Bubaveci 1122 9. Llozica 1200 10. Ngucati 1104 11. Turjaka 958 12. Gurbardhë 917 13. Lladroc 1093 14. Panorc 996 15. Senik 880 16. Shkozë 998 17. Dragobili 840 18. Marali 985 19. Balincë 927 20. Bardhë 668 21. Mleqan 914 22. Kijevë 1521 23. Damanek 632 24. Vërmicë 734 25. Terpezë 1036 26. Lubizhdë 795 27. Llapçevë 649 28. Plloqicë 637 29. Kërvasari 615 30. Shkarashnik 450 31. Goriq 447 32. Mirusha 507 33. Burimi 345 34. Gulluboci 325 35. Bubël 348 36. Maxharra 305 37. Janqishtë 237 38. Berishë 337 39. Qypevë 133 Gjithsejt 36808

87. ESK-Regjistrimet e Popullsi dhe ekonomive familjare sipas komunave dhe sipas lokaliteteve, me 1981.

152

Popullsia nëpër vendbanimet e Komunës së Malishevës, sipas regjistrimit të popullsisë të

vitit 2011, numëronte 54.613 banorë. Sipas madhësisë së vendbanimeve të Komunës së

Malishevës, në vitin 2011 ato u klasifikuan në tri kategori, por me disa ndryshime drastike, si në

aspektin sasior (nga 39 vendbanime në 44) po ashtu edhe ne aspektin numerik.

Vendbanimet e Malishevës i kemi klasifikuar në tri grupe, të cilat janë:

1. Në vendbanime të vogla, 01 - 500 banorë, bënin pjesë 7 vendbanime, apo 15.9%;

2. Vendbanime të mesme, 501 - 1000 banorë, janë 14 vendbanime, 31.8% dhe

3. Vendbanime të mëdha, 1001 - 2000 banorë, janë 23 vendbanime, 52.3 %.

Tabela nr. 34 Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë sipas regjistrimit të popullsisë të vitit 2011

Vendbanimet Numri i vendbanimeve Përqindja %

100 - 299 banorë 3 6.8%

300 - 499 4 9.1%

501 - 999 13 29.5%

1000 - 1499 9 20.4%

1500 - 1999 9 20.4%

2000 - 2999 6 13.6%

Gjithsej 44 100%

153

100-299 300-499 501- 999 1000-1499 1500-1999 mbi 2000

3 4

13

9 966.8

9.1

29.5

20.4 20.4

13.6

Numri i vendbanimeve sipas regjistrimit të popullsisë në vitin 2011

Numri i vendbanimeve Përqindja %

Grafiku nr.21.

Numri i vendbanimeve dhe përqindja e popullsisë në Malishevë sipas regjistrimit të popullsisë të

vitit 2011

Mesatarja e popullsisë, sipas regjistrimit të vitit 2011, nëpër vendbanime, ishte 1241.2 banorë.

154

Numri i popullsisë për çdo 1 km² në Komunën e Malishevës, në vitin 2011

Harta nr. 14

Popullsia e vendbanimeve të Malishevës dhe numri i tyre çdo 1 km²

Nëse i bëjmë një analizë hartës së punuar, atëherë arrijmë në përfundim se vendbanimet e

shtrira përgjatë lumit Mirusha janë më të banuara.

155

Tabela në vijim do të paraqesë ecurinë e tërësishme të lëvizjes së popullsisë në

vendbanimet e Komunës së Malishevë, që nga regjistrimi i parë i popullsisë, në vitin 1948, pastaj

1953, 1961, 1971, 1981 dhe regjistrimi i fundit, ai i vitit 2011.

Tabela nr. 35.

Ecuria e rritjes së popullsisë sipas vendbanimeve dhe shprehur në përqindje

Vitet-

vendbanimet

1948

%

1953

%

1961

%

1971

%

1981

%

2011

%

0.1-500 ba. Numri i vendb.

Përqindja

27

69.2 %

25

64.1 %

21

53.9 %

12

30.7 %

9

23.1 %

7

15.9 %

501-1000 ba. Numri i vendb.

Përqindja

11

28.2 %

12

30.7 %

16

41.0 %

19

48.7 %

17

43.6 %

14

31.8 %

Mbi 1001 ba.

Numri i vendb.

Përqindja

1

2.6 %

2

5.1 %

2

5.1 %

8

20.5 %

13

33.3 %

23

52.3 %

156

6900.00%64.1

53.9

3023.1

15.9

28.2 30.1

4148.7

43.6

31.8

2.6 5.1 5.1

20.8

33.3

52.3

1948 1953 1961 1971 1981 2011

Ecuria e vendbanimeve të Malishevës sipas viteve të regjistrimit të popullsisë

0.1-500 501- 1000 1001 e mbi

Grafiku nr. 22.

Vendbanimet e Malishevës dhe rritja e tyre sipas përqindjes së popullsisë

Nga analizat e të dhënave, të dala nga regjistrimi i popullsisë i vitit 2011, në fshatrat e

Komunës së Malishevës ka rënë dukshëm dominimi i fshatrave me numër të vogël të popullsisë.

Në këto regjistrime vetëm çdo i shtati vendbanim, apo vetëm 15.9%, u takon vendbanimeve të

vogla. Dominimin po e humbin edhe vendbanimet e mesme, përqindja e të cilave ka arritur në

31.8%. Fshatrat e mëdha kanë pasur një rritje të theksuar në krahasim me regjistrimet e kaluara.

Pothuajse vërehet një shumëfishim, krahasuar regjistrimin e fundit, nga 20.5, me regjistrimet e

mëhershme. Nëse e analizojmë regjistrimin e popullsisë të vitit 1971, dhe këtë të fundit, të vitit

2011, do të nxjerrim përfundimin se rritja e popullsisë nëpër vendbanime ishte 52.3%. Nga këto

përqindje mund të vërehet qartë se dominimi ka qenë tek fshatrat me numër të madh të

popullsisë.

157

Harta nr. 15

Shpërndarja e vendbanimeve të Malishevës, sipas numrit të popullsisë ne vitin 2011

158

Tabela nr.36. Numri i banorëve nëpër vendbanimet e Komunës së Malishevës në vitin, 201188

88. ESK-Regjistrimet e Popullsi dhe ekonomive familjare sipas komunave dhe sipas lokaliteteve, me 1981.

Nr Emri i Vendbanimit Numri i ban. 2011

1. Astrazup 2192 2. Balincë 1404 3. Banjë 3639 4. Bellanicë 2207 5. Berishë 136 6. Bubavec 1753 7. Bubël 636 8. Carrallukë 2226 9. Carravranë 1567 10 Damanek 474 11. Dragobil 1248 12. Gajrak 289 13. Garaqevë 115 14. Golluboc 551 15. Guriq 816 16. Janqishtë 326 17. Joviq 617 18. Kërvasari 790 19. Kijevë 1279 20. Lubizhdë 1641 21. Lladroc 1708 22. Lladroviq 1066 23. Llapçevë 1013 24. Llashkadrenoc 3573 25. Llazicë 1573 26. Malishevë 3395 27. Marali 1137 28. Maxharrë 419 39. Millanoviq 1281 30. Mirushë 787 31. Mleqan 1211 32. Ngucat 1639 33. Pagarushë 1742 34. Panorc 997 35. Pllaqicë 716 36. Qypevë 525 37. Rudë 535 38. Senik 1371 39. Shkarashnik 971 40. Temeqinë 851

159

41. Tërpezë 1115 42. Tërpezë e Poshtme 460 43. Turjakë 1637 44. Vërmicë 985 Gjithsej 54. 613

160

7. Përfundime Qëllimi i punimit Tipare të zhvillimit të popullsisë së komunës së Malishevës, e cila

ndryshe njihet edhe si një pjesë e Llapushës, paraqet një trevë mjaft interesante për studim. Edhe

pse kjo komunë është njëra ndër komunat më të varfëra të Kosovës, megjithatë ishte mjaft

interesante për studim, edhepse në shumicën e rasteve kishte problem në grumbullimin e të

dhënave, sidomos ato të popullsisë, të cilat paraqesin një interes të veçantë për studimin në këtë

periudhë për këtë komunë. Malisheva, me kushtet fizko- gjeografie, dukuritë dhe proceset

sociogjeografike, e bëjnë këtë trevë edhe më interesante për secilin studiues, i cili synon ti qaset

këtij rajoni, në problematika për studim, duke filluar nga lëvizja natyrore e popullsisë, strukturat

e popullsisë, vendbanimet, transformimi i familjeve, dedësia e popullsisë, arsimi, shëndetësia,

pasuritë natyrore, turizmi e deri te zhvillimi ekonomik,i cli nuk është i kënaqshëm. Hulumtimet e

terrenit i kemi bërë në vitin 2003-2004 dhe 2005, ndërsa disa plotësime, sidomos ato statistikore

janë kompletuar pas vitin 2005. Hartat që janë përdorë janë punuar edhe më vonë, po ashtu edhe

një aerofotografi e Qendrës komunale të Malishevës, e ciala është përdorur në monografi është

pas vitit 2006.

Tabelat të cilat janë perdorur në këtë punim janë të viteve të ndryshme, mirëpo kryesisht janë të

dhëna të pas luftës, ku disa nga to janë edhe vlerësime nga institucionet e ndryshme, sepse ne e

dimë se regjistrimet e popullsisë në Kosovë kan munguar nga viti 1981. Mirëpo, ne mendojmë se

me këtë punim kemi vënë një bazament të mirë për studiuesit që do vijnë pas, për të vazhduar

mbi të. Një monografi e këtij lloji u mungon edhe disa komunave tjera të Kosovës. Për punimin e

kësaj monografi, janë përdorur disa të dhëna nga DPRZH në KK. Malishevë, literaturë

shkencore, burime historike,dokumente statistikore dhe të dhëna të tjera të marra nga

institucionet e ndryshme.

Malisheva, si tërësi tradicionale gjeografike dhe etnografike, gjendet në territorin e Kosovës dhe

përfshin një sipërfaqe të territorit prej 306.2 km/2 ose rreth 3% të territorit të shtetit të Kosovës,

në të cilën jetojnë rreth 63.000 banorë ose 3% të popullsisë së përgjithshme të Kosovës.

161

Dendësia e popullsisë prej 205 banorë në 1 km.2. Siç shihet nga të dhënat, popullsia e komunës

së Malishevës është popullatë e re. Në të dominon rinia gjer në moshën 19 vjeçare 58.5 % të

popullsisë. Kjo dëshmon se vitaliteti është shumë i lartë dhe biodinamika ekspansive.

Kjo strukturë kaq e re e popullsisë në këtë komunë shtrohet si çështje shumë me rëndësi në

sferën e punësimit, duke pasur parasysh rritjen shumë të shpejtë të popullsisë së re, të aftë për

punë, në anën tjetër paraqitet problemi i popullsisë së mbajtur që del nga vëllimi i popullsisë së

re dhe gjithnjë është duke u rritur.

Karakteristikë demografike e këtij vendbanimi është struktura nacionale e popullsisë me 99, 5 %

( Banja 1 familje, Mleqanidhe Kijeva) shqiptarë dhe 0.5 % nacionalitete tjera, që ishte mjaft

shqetësuese për pushtuesin.

Në komuna e Malisheves, pase luftës filloi një zhvillimi ekonomike i hovshëm, ku filluan puën

disa minifabrika (Banjë, Bellanicë, Dragobil, etj).

162

Konkluzione

Rrethata e krijuara për Komuna e Malishevës ishin tejet të rënda për funksionimin e sajë, si:

• Herën e parë, funksionojë që nga viti 1955 deri më 1965. Në atë kohë

komuna e Malishevës numëronte 38 vendbanime të cilat iu ndanë 4 komunave (Suharekë,

Klinë, Rahovec dhe Gllogoc),

• Herën e dytë, Organizimi i pushtetit pas Luftës së Dytë Botërore filloi në fshatin Banjë

dhe fshatin Kijevë, për të vazhduar pastaj në 1960 në Malishevë, si bashkim i komunës së

Banjës dhe Kijevës.

• Herën e tretë, më 1986, duke parë arsyen se është e nevojshme që të formohet përsëri

komuna e Malishevës në kuadrin e së cilës hynin dyzet fshatra, pra me pak ndryshime në

përbërjen e saj territoriale sikur më 1955 kur ishte edhe komunë në veti.

• Herën e katërt, u formua prapë më 1999 me një Rregullore të UNMIK-ut, nr. 2000/45 si

komunë në veti, përsëri me të njëjtit kufi që kishte më herët.

Faktoret ekonomik e social ishin shumë të favorshëm për orjentimet e kahjes së popullsisë,

shpërndarja dhe përqendrimi i saj është nën ndikimi e një numri faktorësh. Si rezultat i

bashkëveprimit të tyre edhe popullsia e një territory të caktuar është e destinuar që të përdoret në

këtë territory ose orientohet drejt territoreve të tjera.

Malisheva si territor akoma pake i zhvilluar ne krahasim me territoret e tjera te Kosovës, ne

aspektin ekonomik dhe shoqëror dhe me një popullate relativisht te madhe 54. 614 banore ne

vitin 2011 ose rreth 3,1 % te numrit te përgjithshëm te Kosovës. Lëvizja natyrore e popullsisë me

komponentët e sajë, nataliteti dhe mortaliteti që si rezultat në mesë të tyre del shtimi natyror,

paraqet faktorin më të rëndësishëm, jo vetëm të zhvillimit demografik si proces kompleks

historiko–shoqëror, por edhe të zhvillimit të gjithëmbarshëm ekonomiko-shoqëror. Komponentët

e kësaj lëvizje në mënyrë reale pasqyrojnë zhvillimin ekonomik –shoqëror nëpër etapa të

163

caktuara historike. Kjo lëvizje njëherësh më së miri tregon për kohën e hyrjes së popullsisë së

caktuar nëpër faza të caktuara të tranzicionit demografik.

Migrimi i gjeneratës së re ka ndikuar që të sjellë disa anomali negative në popullsinë e

Malishevës, si:

Zvoglimi i periudhës fertile, apo mos hyrja fare në martesë e gjinisë femrore,

Zvoglim në numrin e mesatarës familjare në Malishevë,

Shuarje të familjeve komplet (Fshat i Ri, Berishë),

Boshatisje të fshatrave në mënyrë të konsiderushëm,

Roli i strukturave të popullsisë në komunën e Malishevës është jashtë zakonisht i madhë, ku

domininimin kryesore e kanë ende grup moshat reja të popullsisë. Komuna e Malishevës ka një

popullsi mjaft biodinamike , athere struktura e popullsisë është në favorë të strukturës së re, sipas

regjistrimit të popullsisë së vitit 1981 , përqindja e popullsisë së re 0-19 vjetë përfshinë 21419

banorë ose 59.2 % , kurse popullsia prej 19-65 vjetë numronte 12801 ose 35.2% , ndërsa ajo e

moshës më tepër se 95 vjetë numronte 2044 banorë ose 5.6%.

Nga analizat e të dhënave, të dala nga regjistrimi i popullsisë i vitit 2011, në fshatrat e

Komunës së Malishevës ka rënë dukshëm dominimi i fshatrave me numër të vogël të popullsisë.

Në këto regjistrime vetëm çdo i shtati vendbanim, apo vetëm 15.9%, u takon vendbanimeve të

vogla. Dominimin po e humbin edhe vendbanimet e mesme, përqindja e të cilave ka arritur në

31.8%. Fshatrat e mëdha kanë pasur një rritje të theksuar në krahasim me regjistrimet e kaluara.

Pothuajse vërehet një shumëfishim, krahasuar regjistrimin e fundit, nga 20.5, me regjistrimet e

mëhershme. Nëse e analizojmë regjistrimin e popullsisë të vitit 1971, dhe këtë të fundit, të vitit

2011, do të nxjerrim përfundimin se rritja e popullsisë nëpër vendbanime ishte 52.3%. Nga këto

përqindje mund të vërehet qartë se dominimi ka qenë tek fshatrat me numër të madh të

popullsisë.

164

Rekomandime

Në bazë të një pune të gjatë që është bërë në këtë hulumtimit erdhem ne disa rekomandime

konkkrete për organet kompetente të kuvendit komunal të Malishevës por edhe të nivelit

qendror të Qeverisë. Ne parimisht do i cekim disa nga rekomandimet e dalura nga ky hulumtim,

si:

Të fillojnë investimet në infrastrukturë në vendbanimet e thella malore, sepse këto

fshatra po mbesin pa popullsi,

Të merren masat urgjente në investime në bujqësi dhe blegtori, kjo është një parakushtë

që bujqit dhe blegtoret e Malishevës mos të migrojnë.

Të përkrahen bizneset prodhuese në Malishevë, sepse numri i tyre po zvogëlohet nga

dita nëditë,

Të ofrohen politika stimulative për studentët e Malishevës sepse është zona me nivelin

më të ulët në arsimit e lartë,

Të mirren masat urgjente nga niveli qendror në rinkëmbjen e vreshtarisë në këtë zonë,

Të fillon investimet në shëndetësi-ndërtimi i një spitali,

Urgjentisht të fillohet marrja e masave nga virusi ethe hemoragjike sepse është zona më

e prekur jo vetëm në Kosovë,

Ti kushtohet një kujdes më i madhë migrantëve sepse sjellin shumë mjete në Malishevë,

etj.

Përkrahje dhe stimulime për gjininë femrore që të shkollohet,

Zvoglim të numrit të analfabetizmit.

165

Literatura:

1. Dr. Alica Vajthormer-Baletiq: “Demografia-Popullsia dhe zhvillimi ekonomik” Prishtinë 1978.

2. Dr. Qazim Lleshi: “Qytetet e Kosovës”-Studime Urbanologjike –Prishtinë, 1997.

3. Dr. Riza Çavolli: “Gjeografia regjionale e Kosovës”-Prishtinë, 2000.

4. Dr. Ibrahim Ahmetaj: “Relievi i malit të Millanoviqit në horstin e Dukagjinit”- Prishtinë, 1988.

5. Bazat programore – hapësinore të rregullimit dhe ndërtimit të kompleksit rekreativo-sportiv –

Banjë, Përmbajtje e shkurtër EUP – Prishtinë, 1981.

6. Bekim Samadraxha: “Valorizimi turistik i Banjës së Malishevës” -Planeti i kaltër, nr.5. Prishtinë

7. Dr. Ibrahim Ramadani: “Transformimi i vendbanimeve rurale“-punim doktorrate. Prishtinë, 2002

8. Bekim Samadraxha: “Mundësitë e zhvillimit të turizmit në Banjë-sezona turistike 1997”, Planeti i

kaltër. nr.6. Prishtinë .1997.

9. Basha, T., “Dispersioni hapësinor dhe demografik i vendbanimeve rurale në Kosove”, 40-

vjetori i Departamentit të Gjeografisë, Prishtinë, 2004.

10. Basha, T., “Eksodi rural në Kosovë para dhe gjatë tranzicionit - shkaqet dhe pasojat”,

Kërkime gjeografike, Prishtinë, f. 277-289.

11. Basha, T., “Statistikat e përhapjes së popullsisë dhe vendbanimet e Republikës së

Shqipërisë”, Planeti i kaltër, Prishtinë, 1996.

12. Basha, T., “Vendbanimet e mëdha rurale në Kosovë”, Planet i kaltër, Prishtinë, nr. 6,

1997.

13. Dr. Ibrahim Ahmetaj: “Hidrografia karstike e malit Shpat” -kërkime gjeografike, nr. 6. Prishtinë.

166

14. Dr. Asllan Pushka: “Gjeografia shoqërore, për klasën e dytë të shkollave të mesme -Prishtinë.2000

15. Enti i Statistikës së Kosovës, 2002, 2003, 2004-ESK.

16. DPRZH- K.K-Malishevë: “Profili socio-ekonomik i 44 fshatrave të komunës së Malishevës-

Malishevë, 2004.

17. Drejtoria e Planifikimit, Rindërtimit dhe Zhvillimit në KK. Malishevë 2003-2004.

18. Dr. Zhivadin Stepanoviq: “Kanjoni i Mirushës” 1983

19. Dr. Hivzi Islami “Fshati i Kosovës” Prishtinë, 1995

20. Dr. Adnan Morina “Podrimja”

21. Harta topografike .1:100.000 , 1:50.000, 1:25.000, etj.

22. Harta nga Ministria e Ambientit dhe Planifikimit Hapësinor.

23. Komuna e Malishevës, Drejtoria për Planifikim, Rindërtim dhe Zhvillim ” Analiza Shoqërore-

Ekonomike” Qershor, 2003.

24. Bekim Samadraxha, Komuna e Malishevës,vështrim i përgjithshëm gjeografik(monografi),

Prishtinë, 2009.

25. Bekim Samadraxha, Fshati Banjë, vështrim i përgjithshëm gjeografik (monografi), Prishtinë, 2009.

26. Bekim Samadraxha, Llapusha, vështrim i përgjithshëm gjeografik (monografi), Prishtinë, 2010.

27. Sokol Axhemi, Gjeografia e Popullsisë dhe e Vendbanimeve , Tiranë, 2007.

28. Sokol Axhemi, Gjeografia Sociale, Tiranë, 2008.

29. Trifon Ziu, Gjeografia e Rregullimit të Teritorit, Tiranë, 2009.

167

Abstrakt

Lënda e studimit tone me titull Tiparet e zhvillimit të popullsisë së Malishevës, përveq hyrjes,

përfundimit e biblografisë është e organizuar brenda gjashtë kapitujve, dhe Shtojcës.

Karakteristika e pergjitheshme te komunes se Malishevës është kapitulli i parë në të cilin janë

shtruar pozita gjeografike, rrjedhjat historike, ndryshmet ne qendrat administrative politike e

Malishevës së sotme (komuna) ka ndryshuar edhe në aspektin e emërtimit edhe në aspektin e

selisë. Në kohën e pushtimit turk të këtij territori përmendej Bajraku i Astrazubit, që për nga

shtrirja shkonte deri në vijën hekurudhore, që shkonte prej Murgës në veri e deri në Mrasor në

perëndim. Më vonë permendet Rrethi (Serezi) i Rahovecit që përfshinte të njëjtin territor, ndërsa

pas luftës bëhet një organizim të ri.

Faktoret natyror dhe ndikimi i tyre në popullsi është kapitulli i dytë, ku janë shtruar në

diskutim pesë çështje të ciat kanë ndikimin e tyre në aspektet indirekte të popullsisë, jo vetëm në

territorin në fjalë, duke filluar nga (a) relievin dhe ndikimin e tije në popullsi, (b) klima dhe

ndikimi i saj në rrjedhën e popullsisë, (c) roli i kushteve hidrografike në proceset e popullsisë, (d)

veçuarit e tokave dhe ndikimet e tyre në tiparet e popullsisë, (e) bota bimore dhe shtazore deh

ndikimi i tyre në popullsi.

Dinamika e zhvillimit të popullsisë në komunën e Malishevës është kapitulli i tretë i cili

konsiderohet edhe boshti kryesor i shtjellimit të hulumtimit. Karakteristikë e këtij kapitulli është

sepse kemi të paraqitur dhe të analizuar shumë në mënyrë detale problemet e komponentë

natyrore të popullsisë, duke filluar nga: (a) lindshmëria-nataliteti,(b)vdekshmëria-mortaliteti,(c)

migrimet, dhe (d) shtimin natyror të popullsisë, në shtjellimin e këtyre problemeve në këtë

kapitull, jemi lëshuar edhe shumë më thellë në hulumtimin e fenomeve të popullsisë.

Strukturat e popullsisë në territorin e Komunës së Malishevës është kapitulli i katërt i ndarë në tri

njësi të mëdha strukturore të popullsisë, duke fillua nga (a) struktura moshore e popullsisë së

Malishevës, (b) struktura gjinore e popullsisë, (c) struktura arsimore- profesionale e popullsisë në

komunën e Malishevës.

168

Vendbanimet në Komunën e Malishevës është kapitulli i pestë. Në këtë kapitull i kemi kushtuar

një çështje të veçan vendbanimeve të komunës së Malishevës, duke filluar nga: (a) klasifikimi i

vendbanimeve (urbane dhe rurale), (b) tipet e vendbanimeve rurale, dhe (c) dendësia e

popullsisë.

Zhvillimi ekonomike në komunën e Malishevës është kapitulli i gjashtë, trajtohet çështja e

faktorëve ekonomikë deh ndikimi i tyre në rrjedhat dhe tiparet e popullsisë në komunën e

Malishevës. Rrjedhat e fushave si faktor kryesor në zhvillimin ekonomik i kemi klasifikuar në

disa fusha kryesore duke filluar nga: (a) bujqësia si faktor në zhvillimin e popullsisë, (b)

blegtoria po ashtu faktor i rëndësishëm në zhvillimin e popullsisë, (c) tregtia dhe ndikimi i sajë

në ecurinë e proceseve te popullsia, (d) hoteleria si degë e rëndësishme e zhvillimit të popullsisë,

dhe (e) turizmi si degë e re dhe më perspektivë për zhvillimin e popullsisë së Malishevës.

Abstract The subject of our study titled development features Malisheve population , except entry ,

completion of biblografisë is organized into six chapters and Appendix .

The general characteristics of the municipality of Malisheve is the first chapter in which are laid

geographical , historical rivers , different political and administrative centers Malisheve today (

municipality ) has changed the name and in terms of the seat . At the time of the Turkish

occupation of the territory of Astrazub Bajrak mentioned , to the extent that he went to the

railway line , running north Murgës to Mrasor west . Later mention Circle ( gooseberries ) of

Orahovac that included the same territory , and after the war becomes a new organization .

Natural factors and their impact on the population is the second chapter , which were built

abutting the discussion five issues have impact on indirect aspects of the population , not only in

the territory in question , ranging from ( a) relief and the impact of trailer in the population , ( b )

climate and its impact on the flow of population , ( c ) the role of hydrographic conditions in the

169

process of population , ( d ) land remote ones and their impact on the population characteristics ,

( e) the flora and fauna intoxicate their impact on populations .

Dynamics of population development in the municipality is the third chapter , which is

considered the main axis of the elaboration of research . Characteristic of this study is that we

have presented and analyzed in details many problems of natural components of the population ,

ranging from : ( a) fertility - fertility , ( b ) mortality , mortality , ( c ) migration , and ( d ) natural

increase of population , in the elaboration of these issues in this chapter are also much deeper

issue in the research of population phenomena.

Structures of the population in the municipality of Malisheve fourth chapter is divided into three

major structural units of the population, initiated by ( a) the age structure of the population

Malisheve , ( b ) gender structure of the population , ( c ) educational structure - professional

Malishevapopulation. Settlements in the municipality is the fifth chapter . In this chapter we

have devoted a separate issue Malisheva habitats , ranging from : (a ) classification of residence

(urban and rural ) , (b)the types of rural areas , and (c) the density of population.

Economic development in the municipality is the sixth chapter , addressed the issue of drunk

economic factors impact on population trends and features in Malisheva . Flow fields as a key

factor in economic development have classified in several key areas ranging from: ( a)

agriculture as a factor in the development of population , ( b) the animal is also an important

factor in the development of population , ( c ) trade and its impact on the performance of the

process of population , ( d ) hospitality as an important branch of population development , and (

e) as a new branch of tourism and development perspective Malisheve population.