FF JJ AA LL AARevistë elektronike - Organ i ShoqëriRevistë elektronike - Organ i Shoqëri ssë «Bashkimi Shqiptar» Lyon FRANCEë «Bashkimi Shqiptar» Lyon FRANCE

Numri 2 shkurt 2013Numri 2 shkurt 2013

Rinia dhe mërgimi

Rinia dhe mërgimi

Ruajtja e identitetit dhe vlerave njerëzore, mbi të gjitha kërkonvetëdijesim individual, edukim, arsimim e veçanërisht vigjilencë.Përplasja e vazhdueshme me egërsinë përherë ka shpërfaquragresivitet dhe jo përcaktueshmëri parimesh. Dyshimi në vlera dhedevijimet e rinisë janë pasqyrë e mjerimit dhe alarm i një shoqërie.

Zhbërja e vlerave të rinisë rrjedh edhe nga kriza e vlerave tëshoqërisë dhe familjes, por arsimi është pishtari i orientimit dhetransmetimit të rrugës. Nëse përcjellja e vlerave të të rinjve nuk kakaluar nga brezi në brez e në formë gjenetike, një mënyrë të mirë tëedukimit dhe korrigjimit luan edhe shkollimi permanent i këtij brezi tëshoqërisë.

Kur përditshmëria kufizohet, lumturia e shpresat venitenpërballë ëndërrimeve të ardhmërisë. Shoqëria dhe familja e shëndoshëkërkojnë angazhime të shumëfishuara drejt perspektivave ekoncepteve të realizuara dhe largpamëse. Kur flasim për arsimin këtuduhet nënkuptuar dy lloje edukatorësh ata formal dhe jo formal, edhepse ata formal shpesh mund të kenë një ndikim vendimtar në mendjene rinisë sonë. Faktorët kyç që ndikojnë në edukimin e drejtpërdrejtëjanë institucioni i familjes dhe i shkollimit. Roli i prindërve ështëvendimtar për transportimin e vlerave, ata janë promotori i edukimit.Ata duhet të jenë të vendosur...

Rinia jonë që bënë jetën jashtë tokës së tyre duhet të jenë tëvendosur, dinjitar dhe vigjilent përballë horizonteve të reja. Ata duhetta kuptojnë se jo gjithçka që shkëlqen është arë. Ata duhet tëkuptojnë se degjenerimi, dekadenca, korrupsion, vjedhja... përfundojnëme ndëshkime. Me turpin që nuk e lajnë gjithë lumenjtë e atdheut.Edhe prindërit e tillë që e shohin vetën dhe fëmijët e tyre të tjetërsuartë ikur nga vetvetja përfaqësojnë idiotësinë e një mediokriteti veçues.Themeli i moralit, i krenarisë nuk sillet në atë se çfarë makine ngetpor, në atë se çka i ofron shoqërisë. Shkëlqimi i racës sate nuk ështëse çfarë celulari përdorë, por sa ke arritur të mos e harrosh gjuhëndhe kulturën tënde e pse jo edhe integrimi në kulturat e tjera...

Fjala jonë

FF JJ AA LL AA

Kryerdaktor

Avni Azizi

Redaktor Përgjegjës

Arban BislimiLavdosh JaupajMark DodaniEnver AdemiLabinot BislimiAdelina BajramiSkender ShalaBlerim Osmani

Redaksia

Albulena IsmajliEnri MerolliMigena DushajBlerina BerishaDorontina Bislimi

Anëtar nderi të redaksisë

Gillbert GardesMathieu ArefRoland Palushi

Kontakti me redaksinë

fjala-fr@hotmail.fr

Filozofia e çlirimit kombëtar dheFilozofia e çlirimit kombëtar dhedekolonizimi i Shqipërisëdekolonizimi i Shqipërisë

Një filozofi politike e çlirimittë kombit shqiptar dhe të dekolo-nizimit të Shqipërisë Etnike ështëmë i domosdoshme për strukturi-min e ndërgjëgjësimit kombëtarshqiptar drejt objektivit të përg-jithshëm të çlirimit nga pushtuesidhe kolonizatori.Ky studim do të jetë strukturuarnë tre nënndarje:

1. Filozofia e Clirimit dheEnrique Dussel

2.Rrethanat historiko-poli-tike te ceshtjes koloniale shqip-tare, duke nisur nga nje citat iEnrique Dusselit: "Çdo lloj të çliri-mit duhet të merr në konsideratëburgun prej të cilit don të iket", kudo të analizohet historikun e push-timit dhe kolonizimit të trojeveshqiptare, rrethanat politike ak-tuale, si dhe do të argumentohetpse çështja shqiptare ështëçështje koloniale

3.Kombi shqiptar. Midis et-nosit te dominimit dhe praxis-i i cli-rimit drejt Shqipërisë Etnike, ku tëtrajtohen konceptet kryesore të

vepres së Enrique Dusselit(domi-nim, represion, etnosi i dominimit,çlirim, praktika e çlirimit, praktikae shtypjes) "Filozofia e Çlirimit" e t'iaplikoj ne rastin konkret i gjendjesne trojet shqiptare, duke kunder-vënë gjithnjë sunduesit sllavo-greke e kolaboracionistëtshqipfolës me lëvizjen kombëtareqë vazhdon veprimtarinë drejtshtetit te vetem kombetar shqip-tar. Domosdoshmëria e këtij traj-timi nis gjithashtu nga një citat iDusselit "Filozofia e çlirimit, si filo-zofi e të shtypurit dhe për të shty-purin nuk është një detyrë vetëmpër mendimtarët e shteteve tëBotës se Tretë. Filozofia e çlirimitmund të ushtrohet në çdo venddhe në situata ku ka shtypje...".

FILOZOFIA E ÇLIRIMIT DHE EN-RIQUE DUSSEL

Filozofia e Çlirimit tek fry-mat e filozofisë postmoderne iu re-ferohet zakonisht autorëve

latino-amerikan, por autori theme-lor është konsideruar Enrique Dus-sel.Enrique Domingo Dussel Ambrosiniu lind në 24 dhjetor 1934 në LaPaz, Mendoza, A r -gentina dhe është një shkrimtardhe filozod argjentino-meksikan.Dussel u lind në Argjentinë, pornga momenti që u sulmua me njëbombë në shtetinë e tij prej njëgrupi paraushtarak, ai u detyrua tëekzilohet në Meksikë dhe sot ështëqytetar meksikan.Ai është profesor në Departamen-tin e Filozofisë në UniversitetinMetropolitan Autonom të MeksikoCity.Ai është themeluesi të lëvizjes qëquhet Filozofia e Çlirimit.

Filozofia e Çlirimit e pasonteologjinë e çlirimit dhe si në rastine saj, pika e nisjes për të ështëtensioni midis sunduesit dhe i sun-duarit: rritja e të shtypurit rezul-ton në tjetërsimin të tjerit.Dussel përcakton clirimin si levizjae ripërcaktimit të alteritetit të atijtë shtypur.

Shkruan: Mona AgrigoroaieiShkruan: Mona Agrigoroaiei

«Çlirim është të largosh nga burgu dhe të pohosh historinë e asaj që«Çlirim është të largosh nga burgu dhe të pohosh historinë e asaj që

ishte para dhe jashtë burgut prej të cilit don të ikësh»ishte para dhe jashtë burgut prej të cilit don të ikësh»

ENRIQUE DUSSELENRIQUE DUSSEL

Një nga detyrat kryesore të filozo-fisë së çlirimit është të vëjë në pi-këpyetje sistemin për të lehtësuarndërtimin e një rendi të ri.

RRETHANAT HISTORIKO-POLITIKETË ÇËSHTJES KOLONIALE SHQIP-TARE

Kjo nënndarje e studimittonë frymëzohet nga ky citat i En-rique Dusselit: "Çdo lloj çlirimiduhet të merr në konsideratë bur-gun prej të cilit don të iket".Rrethana të njëpasnjëshme histo-rike jo të favorshme kanë qenëshkaku pse trojet shqiptare ndo-dhën nën sundim dhe kolonizim tëhuaj sllavo-grek. Sidomos mosko-këçarja e Evropës Plake ndaj kom-bit shqiptar që në dy raste, nëKonferencën e Ber

linit (1878) dhe të Londrës (1913)e ka lejuar peshqesh viset shqip-tare të Toplicës, Kosovës historike(Serbisë), Malësinë e Madhe (Malittë Zi) dhe Çamërisë (nën Greqi),pra më shumë se 2/3 të territoritshqiptar.

Më vonë, kur Tito e ka kri-juar „Maqedoninë” si shtet artifi-cial e për të kënaqur orekset eserbomëdhenjve, trualli i Kosovëshistorike u nda. Kosova Jugore (Lu-gina e Vardarit apo Ilirida) u përfshibrenda shtetit kolonial sllavo-ma-qedonas. Tito, ky vizatues i hartëssë Jugosllavisë sipas qejfit të vet,kreu edhe një inxhineri tjetër de-mokrafike: prej trojeve te Kosovëshistorike shkëputi Luginën e Pres-hevës (Kosovën Lindore) me popul-latë shumicë shqiptare dhe ia shtoitre komuna me shumicë serbe(Zveçani, Zubin Potoku dhe Leposa-viçi), me qëllim të përgjithshëmuljen e numrit të popullatës shqip-tare dhe rritjes së popullatësserbe në Kosovën e ngushtë dheeventualisht asimilimit të popullitshqiptar nga Kosova Lindore.

Pas luftërave çlirimtaredhe disa vjet të Protektoratitndërkombëtar, sot populli shqiptargjendet në dy shtete shqiptare(Republika e Shqipërisë dhe Repu-blika e Kosovës, e cila ka një pava-rësi të brishtë) dhe brendashteteve të tjera koloniale si Ser-bia, FYROM-i, Greqia, Mali i Zi. Sot

Çështja kombëtare shqip-tare ka një karakter kolonial përshkak të pushtimit me dhunë tëtrojeve shqiptare, politikave asimi-luese dhe represive antishqiptaregjatë kohës, shfrytëzimit ekonomiktë vazhdueshëm të forcës sëpunës dhe burimeve kryesore naty-rore në qendra si Trepça të veriuttë Kosovës. Prandaj, populli shqip-tar nuk mund të koniderohet mino-ritet në shtetet ku është ipushtuar, sepse shqiptarët kanëkarakterin e popullatës autoktonetë kolonizuar që duhet të gëzohennga të gjitha të drejtat e vetëven-dosjes dhe dekolonizimit që gjen-den në të drejtën ndërkombëtare.

KOMBI SHQIPTAR. MIDIS ETNO-SIT TE DOMINIMIT DHE PRAXIS-I IÇLIRIMIT DREJT SHQIPËRISË NA-

TYRALE

Duke iu rikthyer EnriqueDusselit, ai ka theksuar se:"Filozo-fia e çlirimit, si filozofi e të shtypu-rit dhe për të shtypurin nuk ështënjë detyrë vetëm për mendimtarëte shteteve të Botës se Tretë. Filo-zofia e çlirimit mund të ushtrohetnë çdo vend dhe në situata ku kashtypje...".

Vepra themelore të Dusse-lit, „Filosofia e Çlirimit” teoretizonkoncepte të rëndësishme për kom-bet të ndodhura në robëri, si: sun-dim dhe represion, çlirim, ethosi isundimit, praktika e sundimit dhepraktika e çlirimit, në një mënyrë

në të cilin mund të na sistemati-zojë edhe realitatën në trojet ak-tuale shqiptare dhe të na bëjë tëndërgjëgjshëm për projektin për tëardhmën e kombit shqiptar, objek-tivin e Shqipërisë Etnike.

Si në çdo vend të ndodhurnën pushtetin e vendeve tjera,gjendjet themelore në trojet shqip-tare janë sundimi dhe represioni.Dussel thotë: „Sundimi është aktipërmes të cilit të tjerët janë të de-tyruar të marrin pjesë në një sis-tem që i tjetërson [..] Sundimiështë një akt trysnie, force. Shër-byesi nënshtrohet, jashtë çdofrike, prej zakonit” [2.5.7.2.]. Mëpas ai vijon: “Sundimi është shën-drruar në represion kur i shtypuripërpiqet të çlirohet prej trysnisënë të cilin vuan. I ballafaquar megjestin që ka si domethënie qëllimine largimit prej një situate sundimi,ai që sundon shton trysninë […]Represioni është fytyra e pamas-kuar e sundimit”. Shqiptarët janëviktimat e represionit të koloni-zuesve të tyre, me arrestime bar-bare siç janë ato në KosovënLindore, me dhunë dhe terrorshtetëror siç është në IRJM, jomedoemos si shkak direkt i vëprim-tarive çlirimtare, por si pasoje epolitikës së skizofrenisë paranoidetë pushteteve serbo-sllavo-maqe-donase.

Ata rrallë maskohen fyty-rën e vet terroriste e gjenocidale,para mbulesave të ndryshme mani-pulative, por vazhdojnë me fusha-tat e dhunës fizike dhe të dënimitkolektiv ndaj shqiptarëve në më-nyrë të pafshehur.

Sundimi dhe represioni li-dhën në mënyrë logjike me dy kon-cepte të tjera: “etosi i sundimit”dhe “praktika e sundimit”.

“Etosi është karakterimoral të një populli apo personi,është tërësia strukturale e qendri-meve që paracaktojnë veprimin.Etosi i dominimit, pavarësisht nëseështë imperialist apo i varur kom-bëtarisht rrotullohet rreth mistifi-

!FF JJ AA LL AA

kimit që i shtypuri e sjell mbi veterreth një vetëhelmimi fizik në përg-jigjë të dhunës që e vuan”, duke ko-nisderuar se “është e pamundurpër të dobtin të ushtrojë aktin ehakmarrjes kunder të fortit. Ashtsmira rritet si një ndërhyrje repre-sive të pushtetit që, duke mos edrejtuar kundër sunduesit, helmonatë që është i sunduar. Është zbu-kuruar si vlerë durimi ose nënsh-trimi ose disiplina e besnikëria. Nëkëtë mënyrë, të shtypurit e sëdjeshmës bëhen sunduesit e sësotmes, ata prezantojnë si virtyteveset e vjetra të mistifikuara”. Nëtrojet shqiptare ky tip të etosit tësundimit është i pranishëm përshkak të viteve të shumta të push-timit dhe kolonizimit: etosi i të va-rurit të shtypur shqipfolës qëvethelmohet dhe bëhet kolabora-cionist i sunduesit, duke kultivuarvlera të mistifikuara si “mirëbe-sim”, “multietnicitet”, gjithsesibashkëpunim me kolonizuesitsllavo-greke. Këto janë konceptemaskuese edhe pas të cilave mas-kaxhinjtë e shteteve terroristesllavo-greke fshihen pas, për tëpasur një fytyrë më humane parapopullit shqiptar e për ta përcak-tuar të qendrojë dhe të pranojëpushtimin dhe kolonizimin.

“I zoti ushtron pushtetinmbi të shtypurin nëpërmjet prak-tikës së shtypjes. Është njëndërmjetësim (anglisht mediation)të sistemit përmes së cilit struk-tura duron dhe qëndron”. Praktikae sundimit tek kolonizatorët sllavo-grekë është qeverisja me anë tëterrorit shtetëror dhe manipulimi iklasës politike shqipfolëse kolabo-

racioniste që e ndihmon sistemin esundimit dhe e bën të qëndrojë. Dotë pohojmë se burgu ku gjendetkombi shqiptar është i errët, ithellë, por jo i padepërtueshemdhe i papërmbysshëm.

Koncepti thelbsor dhe jetiki kësaj teorie politiko-filozofikeështë ai i „ÇLIRIMIT”. „Filozofia eÇlirimit lëvizet në pasazhin dialektikqëe largon prej një sistemi të pa-ravendosur dhe që hyn në një sis-tem të ardhshëm të çlirimit.Pasazhi dialektik lëvizet prej njërendi në të tjetrin dhe gjithe pro-blematika është e këputjes brenda(1) rendit të sotëm të sundimitpërmes praxis-it së çlirimit (2) tënjë lëvizje konstruktive të rendit tëri:(1) Rendi i vjetër – (2)pasazhi i Çli-rimit –(3) à rendi i r i(Horizonte dhe debate të Filozofisësë Çlirimit, Enricque Dussel).

Në studimin „Filozofia e Çli-rimit”, autori thekson për këtëterm se : „çlirimi nuk është një ak-sion intrasistemik; çlirimi ështëpraxis-i që përmbys rendin fenome-nologjik dhe e shpon atë që ta lejojënë një transcendencë metafizike qëështe kritika absolute e asaj qëështë e vendosur, e ngurosur, nor-malizuar, kristalizuar dhe i vde-kur”(2.5.6.1.). Pra, çlirimi shkonjashtë sistemit të caktuar dhe kri-jon një rend të ri dhe nga momentqë shtypja është e barabartë mevdekjen, çlirimi është një ringjallje.

Filozofia e çlirimit të kombitshqiptar duhet të teoretizojë çliri-min si aksionin e domosdoshëm për

të ardhmën e saj. “Rendi i vjetër”do të thotë prania e kolonizuesvenë trojet shqiptare, ndarja dhepushtimi i tyre. Në jemi duke kaluaraktualisht nëpërmjet pasazhit tëçlirimit. Pas luftës çlirimtare nëKosovë dhe shpalljes së pavarë-sisë, procesi do të vazhdojë meformimin e Unionit Shqipëri-Kosovëdhe etape të tjera deri në instali-min përfundimtar të “rendit të ri”.“Rendi i ri” është një objektiv i mirëi strukturar, një proyeto (që tëpërdorim nocionin origjinal të Dus-selit) i formimit të një shteti tëvetëm kombëtar shqiptar.

Çlirimi arrihet nëpërmjetpraktikës së çlirimit, autori duke edalluar nga praktika e rutinësbrenda sistemit. “Praktika e ru-tinës brenda sistemit është sun-duese, sepse konsolidon tërësinëekzistuese, është një aktivitetontik ose një ndërmjetësim tëthjeshtë të botës. Është praktikae konsolidimit të së vjetrës dhe sëpadrejtës. Praktika e çlirimit, në tëkundërten, e vë sistemin brendapikëpyetjes, jo si një pyetje tëmundshme, por si një pyetje për-bërëse që hap një botë. Është njëpunë e bërë për të tjetrin më përg-jigjësi, për çlirimin e të tjerit. Prak-tika e çlirimit është pjellja e njërendi të ri, e një strukture të redhe në të njëjtën kohë të funksio-neve dhe qenieve që e përbën”.Praktika e çlirimit në trojet shqip-tare manifestohet në mënyrë gjal-lëruese në trojet shqiptare.

Lëvizja kombëtare shqip-tare përbëhet nga disa organizatakombëtare. Mirëpo jo të gjitha janëtë sinqerta, jo të gjitha ndjekin Çli-rimin, ka edhe nga ata që vazhdojnënë mënyrë të verbër qëllimet kar-rieriste të një lideri apo tjetri.Prandaj, çlirimit kombëtar shqiptarnuk mund të përshkojë pasazhindialektik dhe të arrijë në fund drejtrealizimit tëproyeto-s së Shqipë-risë Etnike pa bashkim të të gjithaforcave dhe potencialeve kombë-tare. Është detyra urgjente e tëgjithë udhëheqësve dhe ideologëvekombëtare të bëjnë këtë gjë dhe tëeliminojnë mungësën e koordinimitdhe kaosin e bajraktarizmit brendalëvizjes kombëtare.

Shqiptarët e Kosovës, më 17 shkurt 2013, fes-tuan gjithkah me shumë pompozitet 5-vjetorin e Pavarë-sisë së shtetit të tyre, pavarësinë e Kosovës. Shikuarme sytë e një qeveritari festa e djeshme ishte gjithçkaperfekt, parakalime, fjalime, lavde e dekorime, ndërsa shi-kuar me syrin e një qytetari të thjeshtë e të varfër festaishte mjerim, harxhim kot së koti i parasë së popullit mëtë varfër në Ballkan dhe Evropë.

Po si e ka parë dje festën e pavarësisë një vete-ran i luftës për liri, një luftëtar, një invalid ?

Ai më shumë se sa gëzim ka ndjerë dhimbje, kapasur protestë në shpirt e në zemër, ka vuajtur, sepsepopulli i tij ende po vuan, shpirti e zemra i kanë qarë, porështë mbajtur gjoja po i gëzohet festës.

Ai tërë ditën ka ndenjur në shtëpi, ka pirë cigare,ka ofshamur, ka kujtuar shokët e tij të vrarë në burgje etë rënë në beteja për liri. Vonë, dikur afër muzgut mezemër të thyer e shpirt të vrarë deri në palcë, ka shkuarte varrezat ku pushojnë shokët e tij të luftës, por meqënuk ka pasur para për të blerë një buqet lule, është ulurnë dy gjunjë dhe ka plasur nga mërzia. Lotët nuk i kanëdalur, jo se nuk ka dashur të plas e të zhgrehet në vaj,por se i ka ardhur turp, nga shokët, nga fëmijët që ikishte me vete, nga vetvetja… Në varreza, ai ka takuaredhe shokë tjerë, me gjendje më të rëndë se ai, me fy-tyra jo të gëzuara kur ishin në radhët e UҪK-së, por tëzbehura, thuaja se kanë dalur nga varrezat. Pak me largka parë edhe pushtetarë, biznesmen, dallavergjinjë, di-lingjij, që po ashtu kishin ardhur, jo për të nderuar dës-

hmorët, por për të nderuar vetveten, jo për t'i falënde-ruar dëshmorët për lirinë, por për të marrë ende ngaata, për t'i përdhosur e vrarë edhe një herë.Në të vërtetë çka u festua dje, çka u tha e çka nuk u thanë tubime e festa anë e kënd Kosovës?

Populli, si popull i dalë nga robëria, i rropatur mevarfëri e me halle, dje ishte munduar të bëhej kinse pofeston, kinse gjithë puna është mirë edhe pse nuk i kishteas edhe 2 euro në xhep për të pirë një kafe, e lëre më tëshkoj me familje diku për të bërë qejfe.

Po pushtetarët, ata të veshur mirë me modën efundit evropiane, me xhipa korb të zinj, me femra të ves-hura si top modele të Holivudit, dolën shesheve të qyte-teve të Kosovës, jo për ta nderuar popullin, të rënët dhedëshmorët, por për të treguar forcën e tyre, turpin etyre, vogëlsinë e tyre, mjerimin e tyre. Ata në vend sedje të dilnin krenar para popullit dhe të rënëve me rezul-tatet e arritura në fushën e teknologjisë, ekonomisë, ar-simit, kulturës dhe politikës së drejtë, gënjyen masat epopullit me retorikë boshe, fshihnin gjithçka, madje edhefytyrat e tyre të shëmtuara.

Ajo çka më habiste më së shumti, përsëri ishtevetë populli. Pse ne si popull, ende me shpirt robi, bëhemi

Shqiptarët dhe mShqiptarët dhe m

A ka ardhur koha që të flasim, sepse dA ka ardhur koha që të flasim, sepse d

është i pafytyrë, po na shkel, po na vështë i pafytyrë, po na shkel, po na vj

monstrata, në beteja emonstrata, në beteja e

"#

Shkruan: Mr.Sc.Metush ZenuniShkruan: Mr.Sc.Metush Zenuni

FF JJ AA LL AA

-a

a

eoeë

e--eeel--ee

ei

sikur jemi të lumtur, kur në fakt jemi më të varfëritë nëEvropë, pse heshtim dhe durojmë kur duhet të protestojmë, të flasim, të bojkotojmë, ashtu siç e kishim zakontë protestojmë kundër pushtuesit të egër e barbar turk, bullgar, serb, e kundër çdokujt që shkeli trojet tona.

A duhet që ne si popull të zgjohemi nga gjumi, tëzgjohemi nga letargjia e rëndë që na ka kapluar dhe tëfillojmë qoftë edhe nga sot të mendojmë dhe të veprojmëpër veten tonë, ose së paku për fëmijët tanë, që janë eardhmja e një kombi. A duhet që ne tu themi pushteta-rëve MJAFT, MJAFT më me rrena, me hajni, me shantazh,me mashtrime.

A ka ardhur koha që të flasim, sepse duke hesh-tur në emër të bashkimit të rrejshëm, dikush që është ipafytyrë, po na shkel, po na vjedh, po na pi gjakun tonëtë derdhur e bërë lumë në demonstrata, në beteja e nëpunë të rënda - rrugëve të mërgimit.

Kombi shqiptar, nuk është në rrezik nga anarkia,nga demonstratat, nga mosbindja qytetare, por ai ështënë rrezik nga pushteti, nga vjedhja që po i bëhet çdo ditë,nga përulja dhe çnderimi që po na bëhet çdo ditë në ra-port me Serbinë dhe të huajt. Ne shqiptarët jemi në rre-zik nga vetvetja, nga heshtja jonë dhe frika se mos po ibëjmë dëm shtetit, duke protestuar dhe duke folur tëvërtetën. Duke heshtur kështu ne dëshmojmë se ende

nuk jemi komb që meritojmë lirinë, bashkimin, prosperitetin dhe zhvillimin. Duke heshtur kështu ne nuk mund tabindim botën e zhvilluar se meritojmë të jemi partner tëtyre në BE, se mund të ofrojmë dije, kulturë dhe punë.

Evropa kurrë nuk do të pranoj brenda saj një po-pull që është në gjumë, që e mashtron vetveten, që nëpamjen e jashtme është shumë modern, por në pamjene brendshme është i varfër, egoist, cikërrimtar, meskin,dashakeqës, i padijshëm, i pa arsimuar.

Të gjitha këto dobësi tona që duhet t'i pranojmënë vete, e ngadalësojnë zhvillimin tonë moral, arsimordhe ekonomik. Ne duhet të bindim së pari veten tonë, senuk jemi në nivelin e duhur, pastaj të zgjohemi nga gjumipër të punuar bashkë me të tjerët. Duhet ta bindim vet-veten se gjithë kjo letargji, është pasojë e ndjenjës sërobit që ka qenë nën sundimin e huaj 600 vjet. Robi edhekur e fiton lirinë fizike, i duhet shumë kohë që të fitoj lirinëshpirtërore. Prandaj të vetëdijesohemi, se që nga sotduhet të punojmë për liri shpirtërore mes nesh, të paj-tohemi së pari me vetveten, të duam shtetin tonë mepunë dhe vepra, pastaj të kërkojmë edhe nga të tjerëtqë të na respektojnë dhe pranojnë si komb i vjetër dhe ibarabartë në familjen tonë që na takon, në atë evropiane,demokratike dhe me traditë të lashtë.

mentaliteti i robit mentaliteti i robit

pse duke heshtur në emër të bashkimit të rrejshëm, dikush qëpse duke heshtur në emër të bashkimit të rrejshëm, dikush që

na vjedh, po na pi gjakun tonë të derdhur e bërë lumë në de na vjedh, po na pi gjakun tonë të derdhur e bërë lumë në de--

teja e në punë të rënda - rrugëve të mërgimit.teja e në punë të rënda - rrugëve të mërgimit.

""FF JJ AA LL AA

Gjendja e shqiptarëve nGjendja e shqiptarëve nnë 100 vjetorin e në 100 vjetorin e

Gjendja e shqiptarëve nëSerbi e posaçërisht në tre komu-nat që kufizohen me Kosovën-Pres-hevë, Bujanoc dhe Medvegjë e qënjihen si rajoni i Luginës së Pres-hevës vazhdon të mbetet e njëjtëedhe pas luftës së Kosovës poredhe pas luftës që u zhvillua nëkëtë rajon në mes të forcave qeve-ritare serbe dhe luftëtarëve shqip-tarë të UÇPMB-së. Lugina ePreshevës ka rëndësi të madhestrategjike sepse nëpër të kalonkorridori E-10 që e lidh rajonin medetin Mesdhe. Andaj mund tëthemi se edhe pas 100 vjet shtetshqiptar situata e shqiptarëve nëkëto vise ngelet e njëjte me të gji-tha problemet

Pasi që në këtë rajon shu-mica e popullatës është shqiptareatëherë edhe objekt studimi pikë-risht do te jetë situata në të cilëngjendet kjo popullatë dhe sfidat metë cilat ballafaqohet ajo në jetën epërditshme si dhe problemet metë cilët ndeshen duke filluar ngaato më elementaret si: arsimimi,informimi, shëndetësia, përdorimi igjuhës dhe simboleve kombëtare eshumë probleme tjera.

Rajoni që nga e kaluara elargët gjithnjë është karakterizuarme tensione të cilat varësisht prejrrethanave historike kanë pasurbaticat dhe zbaticat e tyre dukeeskaluar edhe deri në konflikte tëarmatosura siç ndodhi gjatë luftëssë dytë botërore kur luftëtarët ekësaj ane dhanë kontribut të madhnë luftën kundër fashizmit dhe na-zizmit, por edhe në rastin e fundit

kur u zhvillua lufta në mes të for-cave qeveritare serbe dhe shqipta-rëve etnik të organizuar rrethUÇPMB-së. Lufta përfundoi me ar-ritjen e marrëveshjes së paqes qënjihet si “Marrëveshja e Konçulit”

Mirëpo edhe pse është ar-ritur marrëveshja e paqes, gjendjaedhe pas 10 viteve vazhdon tëmbetet e njëjtë dhe shqiptarëtakoma ballafaqohen me problemete njëjta dhe me një dallim sepseproblemeve iu shtua dukuria e mi-grimit masiv si në Kosovë, ashtuedhe në vendet e Evropës Perëndi-more që mori hov sidomos pas li-beralizimit të regjimit të vizave qëBE-ja e vendosi për Serbinë.

Fjalët kyçe: Lugina e Preshevës,lufta, korridori E 10, Marrëveshjae Konçulit ,

Aspekti historik

Pasi që edhe fokusi i ështënë gjendjen e Luginës së Pres-hevës në 100 vjetorin e shtetitshqiptar atëherë edhe qëllimi i këtijpunimi është që të tregoj gjendjene shqiptarëve në Luginën e Pres-hevës duke u fokusuar në aspektinhistorik, politik, ekonomik, demo-grafik, kulturor, arsimor, shëndetë-sor, drejtave kombëtare – simboletdhe gjuha, informimit, migrimi dheshumë probleme të tjera me tëcilat ballafaqohet popullata e këtijrajoni.

Pas Kongresit të Berlinit,Kazaja e Preshevës, më 1878 i ta-konte Sanxhakut të Prishtinës tëVilajetit të Kosovës dhe ajo përfs-

hinte Nahinë e Bujanocit dhe tëTërgovishtes deri në vitin 1912,kur Presheva u përfshi në Serbi.

Në Mbretërinë Serbe,Kroate dhe Sllovene, të themeluarmë 1918, Rrethi i Preshevës i ta-konte Banovinës së Vardarit meqendër në Shkup, qarkut të Kuma-novës deri në vitin 1945, atëherëkur Presheva, në mënyrë arbitraredhe pa vullnetin e popullit shqiptarsi dhe me qëllim asimilimi e ngush-timi të truallit etnik u nda ngashqiptarët e Kosovës dhe Maqedo-nisë, për ta vënë në lidhje kontrollinga lartë, nga rrethi i Vranjës apoherë herë i Leskocit të ish-Jugosl-lavisë

Rajoni i Luginës së Pres-hevës banohet nga popullata shu-micë shqiptare dhe qysh në antikëka bërë pjesë në territorin e Dar-danisë. E vërteta historike se ra-joni i Preshevës, Bujanocit dheMedvegjës paraqet tërësinë tokë-sore gjeografike dhe gjeopolitikeme Kosovën, buron nga e dhëna ar-kivore se ky rajon ka qenë gjith-monë pjesë e pandarë e Vilajetit tëKosovës.

Harta e VilajeteveShqiptare

Në hartë qartë shihet seLugina e Preshevës i ka takuar Vi-lajetit të Kosovës që nga kohërat evjetra.Përndryshe sa i përketshtrirjes gjeografike rajoni i Lu-ginës së Preshevës, aktualishtgjendet në jug të Serbisë, përgjatëvijës kufitare me Kosovën, në njësipërfaqe tokësore prej 1249 km2

Shkruan: Veton ZejnullahuShkruan: Veton Zejnullahu

"$ FF JJ AA LL AA

e në Luginën e Preshevës në Luginën e Preshevës e shtetit shqiptar e shtetit shqiptar

"

dhe 138 vendbanime të përfshiranë tre komunat Preshevë, Bujanocdhe Medvegjë. Sipas vlerësimit tëregjistrimit të vitit 1991 në komu-nat me shumicë shqiptare: Pres-hevë, Bujanoc dhe Medvegjë, kanëjetuar 101.549 banorë prej tyre67 % shqiptarë.

Ndërsa sipas regjistrimit të vitit2002 në këtë rajon jetojnë afër90.000 banorë dhe shqiptarëtpërbëjnë mbi 65% të popullatës.Presheva është komuna me më sëshumti shqiptarë në Serbi .

Shënimet statistikore sipas regjis-trimit të viteve 1991dhe 2002

Organizimi politik ishqiptarëve të Luginës

së Preshevës

Që pas vendosjes së pluralizmit po-litik në Serbi në Korrik të vitit1990 edhe shqiptarët në Luginëne Preshevës themeluan subjektete tyre politike, fillimisht me dy sub-jekte e më vonë skena politike u pa-surua edhe me subjektet e tjerapolitike. Aktualisht veprojnë shtatëparti politike të cilat kanë numrinmë të madh të votave. Në këtëspektër janë të përfshira partitëqë u themeluan menjëherë pas

vendosjes së pluralizmit politik nëSerbi si dhe partitë që u formuanmë vonë siç është rasti edhe mepartinë e cila doli nga krahu politiki UÇPMB-së.Ky organizim i shqiptarëve rezultoime përfaqësimin e tyre me një de-putet në Parlamentin e Serbisë sidhe me marrjen e pushtetit lokalnë Komunën e Preshevës, ndërsapas luftës për herë të parë në his-tori edhe në Bujanoc u fitua push-teti lokal.E meta kryesore e këtij organizimiështë se shqiptarët asnjëherë nukarritën të dalin si një subjekt ivetëm në zgjedhjet serbe pos në

një rast dhe atëherë u përfaqë-suan me dy deputetë në parlamen-tin serb. Sidoqoftë në nivelin lokaldhe atë në zgjedhjet e para të pas-luftës për zgjedhjet në qytetin eBujanocit shqiptarët dolën më njëkandidat të vetëm dhe për herë tëparë në krye të komunës së Buja-nocit erdhi një shqiptar i zgjedhur me votat e popullit.

Rëndësinë e Bujanocit eshton më tepër edhe pozita e tijgjeografike sepse pikërisht gjendetnë zemër të regjionit dhe pikërishtnë këtë qytet kalojnë rrugët merëndësi të madhe siç është korri-dori E- 10 . Duke parë që asesi nukmund të fitojnë me vota sepse janëpakicë në Bujanoc serbët kanë he-dhur idenë e decentralizimit dhekrijimin e komunave të vogla meç’rast shqiptarët automatikisht ehumbin shumicën në Bujanoc dukepasur parasysh faktin se shumicae elektoratit shqiptar është i kon-centruar në fshatrat etnikisht tëpastërta dhe mjaft të mëdha nënumër sa i përket numrit të vo-tuesve.

Duke promovuar kështuidenë e mjediseve të përziera qeve-ria serbe tenton që të arrijë derite decentralizimi dhe tërë këtë

FF JJ AA LL AA

pastaj ta propagandon kinse si tëarritur demokratike. Në Ligjin që rregullon QeverisjenVendore në Republikën e Serbisë, ‘’Mjedis i përzier konsiderohet kurnjë bashkësi etnike ka një përbërjeme më shumë se 5% të popullatëssë Komunës ose të gjitha bashkë-sitë tejkalojnë 10 % e popullatës ‘’. Në anën tjetër shumë më e fa-vorshme dhe më e përshtatshmepër zgjidhjen e problemeve afatg-jata do të ishte regjionalizmi i Lu-ginës në kuadër të Republikës sëSerbisë, pozitë kjo e cila do të për-mirësonte gjendjen e shqiptarëvenë përgjithësi, propozim i cili u dhanga delegatët shqiptarë të tre ko-munave .Pasi që në ndërkohë serbët kishinfilluar luftërat e tyre në ish-Jugosl-lavi dhe e ardhmja e shqiptarëvebëhej gjithnjë e më e paqartë pas

konfigurimit të ish-federatës ju-gosllave , atëherë edhe shqiptarëte Luginës së Preshevës ndërmorënnjë veprim në mënyrë që të shpre-hin vullnetin e tyre politik. Kjo ndo-dhi pikërisht me 1 dhe 2 Mars tëvitit 1992 ku shqiptarët u dekla-ruan për autonomi politike dhe ter-ritoriale me të drejtë bashkimi meKosovën me ç ‘rast e themeluanedhe Kuvendin për Autonomi. Rezultatet e referendumit ishinplebishitare dhe shqiptarët votuanme mbi 99% pro pyetjes së pa-rashtruar në fletëvotim. Mirpo edhekësaj nisme si çdo nismeje tjetër push-teti serb ju përgjegj me mospërfillje

dhe injorancë duke shtuar edhe mëtepër masat represive ndaj qyte-tarëve shqipëtar.Një nga format qëpërdorej ishte edhe ftesa përkryerjen e shërbimit ushtarak përtë rinjtë shqipëtar si dhe ftesatpër mobilizim të atyre që kishinpërfunduar më herët shërbiminushtarak, krejt kjo me qëllim dërgi-min e tyre në frontet e luftës tëcilat serbët i kishin hapur kundërpopujve tjerë të federatës jugosl-lave. Këtyre ftesave qytetarët i upërgjegjën me bojkotim por edheme largim nga Lugina e Preshevëspër në vendet e botës perendimoreçka shkaktoi edhe zbrazjen e rajo-nit nga të rinjtë.Të gjitha këto përpjekje u injoruannga pushteti serb i cili në ndërkohëvazhdonte dhunën në Kosovë dhesituata ishte afër shpërthimit tëluftës.

Harta e Luginës së Preshevës

Lufta nё Luginёn e Pres-hevës

Pas humbjes së pësuar nëluftën e Kosovës dhe largimit përg-jithmonë nga Kosova me 1999,shumica e forcave serbe u vendo-sën në Luginë të Preshevës duke erënduar edhe më shumë gjendjenedhe ashtu mjaft të acaruar. Kykoncentrim i forcave qeveritaredhe atyre paramilitare serbe u për-coll me dhunë dhe terror ndaj po-

pullatës së atjeshme shqiptare. Sirezultat i kësaj, shumë fshatra nëMalësinë e Bujanocit dhe Pres-hevës u zbrazën nga banorëtshqiptarë ndërsa në Medvegjë ngambi 7.500 banorë shqiptar tanimund të numërohen diku 400. Kjosituatë në Medvegjë saktësishtpërkon me fjalët e akademikut serbVasa Çubriloviq nga viti 1937 kurthotë se”Mbetet të përdoret edhenjë metodë të cilën Serbia në më-nyrë praktike e ka përdor pas vitit1878, djegëja fshehurazi e fsha-trave dhe pjesëve të qytetit ku je-tojnë shqiptarët” .

Kjo gjendje u bë e padurueshmedhe popullata filloi të vetorganizo-het për vetëmbrojtje duke e for-muar UÇPMB-në që ështëshkurtesa për Ushtrinë Çlirimtaretë Preshevës, Medvegjës dhe Bu-janocit. Paraqitja e parë publike eUÇPMB-sё u bë me 30 Janar2000 nё varrimin e dy vëllezërveSaqipi nё Dobrosin, tё vrarё ngapolicia serbe, dhe ishte përgjegjendaj të gjitha veprimeve të deriatëhershme të pushtetit serb ciliishte i shurdhër kur bëhej fjalë përrealizimin e kërkesave të shqipta-rëve të Luginës së Preshevës, kër-kesa të cilat jo që nuk u realizuanpor u shoqëruan me dhunë dheterror shtetërorë.

Si paraqitja, struktura organiza-tive ashtu edhe veprimet e bëranga ana e UÇPMB-së lenin të kup-tonin se është një ushtri mirë e or-ganizuar, e disiplinuar dhe evendosur që ti përmbahet Kon-ventës së Gjenevës. UÇPMB-japati shtrirje gjeografike të gjerëduke u shtrirë në tërë territorin eLuginës së Preshevës duke pasurnën kontroll edhe pika strategjikedhe pikërisht rrugët kryesore që elidhnin Preshevën në njërën anëdhe Bujanocin në anën tjetër mëqytetin e Gjilanit në Kosovë. Gjatëtërë periudhës së luftës janë zhvil-luar luftime të mëdha ndërmjet luf-tëtarëve shqiptar dhe forcaveserbe duke pasur shumë të vrarëdhe të plagosur nga të dyja anët. Impakti i luftës së UÇPMB-së ishtei madhë sepse për Luginën e Pres-hevës tani më flitej në të gjithakancelaritë më të rëndësishme dheme problemet e saj merreshin tëgjithë faktorët vendimmarrës siOKB-ja, NATO, BE-ja. Sekretari

"% FF JJ AA LL AA

Gjeneral i OKB-së z.Kofi Annan në raportin për situa-tën në regjion dërguar KS të OKB duke u lidhur me si-tuatën aktuale deklaroi se “UÇPMB-ja është aktive nëDobrosin dhe rrethinë” me çka edhe u bë me dije sefaktori ndërkombëtar e shihte UÇPMB-në si faktorinkryesor për arritjen e paqes në rajon.UÇPMB-ja arriti atë që spektri politik nuk e arrintedot, pra futjen e çështjes së Luginës së Preshevësnë tërë organizmat ndërkombëtarë dhe si rezultat iluftës së UÇPMB-së Sekretari Gjeneral i NATO-s cak-toi të dërguarin e vet për Luginën e Preshevёs z.Piter Feith. Paraprakisht në Gjilan të Kosovës me 24 Mars2000 u mbajt një takim 9 orësh në mes tё Shtabittë Përgjithshëm të UÇPMB-së , z.Hashim Thaqi Krye-tar i PDK-së si dhe Shefit të Zyrës Amerikane në Ko-sovë z. Kristopher Dell me ç ‘rast u aprovua edhe njëdeklaratë politike për një marrëveshje politike me qël-lim të uljes së tensionit dhe krijimit të hapësirës përmbështetje ndërkombëtare me qëllim vendosjen epaqes së qëndrueshme dhe stabilizimin e situatës.

Pas shumë konsultimeve si me palën shqiptareashtu edhe me atë serbe që kryesohej nga NebojshaÇoviq zëvendëskryeministër i qeverisë serbe si dhekryetar i qendrës koordinuese për jugun e Serbisë -organ i krijuar enkas nga Qeveria e Serbisë për zgjidh-jen e problemeve në Luginën e Preshevës. Piter Feitharriti që të ulë në tavolinën e bisedimeve palën shqip-tare dhe atë serbe. Dy takime u mbajtën nё Merdarenë zonën kufitare Kosovë –Serbi afër Podujevës dhenjё nё fshatin Lluçan të komunës së Bujanocit. U for-mua Grupi Negociator i Luginës sё Preshevёs qё krye-sohej nga përfaqësuesi i UÇPMB-së Ridvan Qazimi qёnjihej me nofkën e luftës Komandant Lleshi. Grupi ne-gociator përgatiti Platformën e bisedimeve. Platformabazohej në tetë pika kryesore si dhe në shumë nënpikaduke i paraqitur në detale si kërkesat ashtu edhe pro-pozimet e palës shqiptare për të gjitha problemetduke filluar nga çështjet e sigurisë e deri te përdorimii gjuhës dhe simboleve kombëtare.

Pas shumë takimeve të mbajtura, më në fundme 13 Shkurt 2001 në fshatin Konçul të komunës sëBujanocit aty ku ishte i vendosur Shtabi i Përgjith-shëm i UÇPMB-së u arrit marrëveshja prej tetë pi-kave që njihet edhe si “Marrëveshja e Konçulit”ndërmjet Komandantit të Përgjithshëm të UÇPMB-së z. Shefqet Musliu dhe të dërguarit të Sekretarittë Përgjithshëm të NATO-s, z. Piter Feith , marrë-veshje e cila hyri në fuqi me 13 Mars 2001. Kjo mar-rëveshje i dha fund luftës në Luginën e Preshevës dukei hap rrugë bisedave politike. Është shumë i rëndësi-shëm fakti se vetëm një ditë para se forcat serbe tëhynin në zonën tokësore të sigurisë të vendosur ngaNATO sipas Marrëveshjes së Kumanovës vritet nëpritë nga snajperët serbë udhëheqësi i delegacionitshqiptarë në bisedime Ridvan Qazimi.

Edhe pas më shumë se dhjetë vite që nganënshkrim i kësaj marrëveshje mbetet shumë për tëdëshiruar sa i përket realizimit të saj, dhe lirishtmund të thuhet se gjendja ka mbet pikërisht aty kuka qenë para nënshkrimit të saj.

Problemet aktuale në Luginën ePreshevës

Edhe pas përfundimit të luftës dhe arritjes së mar-rëveshjes politike Lugina e Preshevës dhe qytetarëtshqiptar ballafaqohen me probleme të shumta e qëjanë elementare sa i përket të drejtave kombëtare.Problemi që preokupon është ai i arsimimit të lartënë gjuhën amtare. Kjo trevë njihet si shumë arsimda-shëse dhe argumentohet me atë se shkolla e parëështë hap në vitin e largët 1892 edhe pse mësimi nukzhvillohej në gjuhën shqipe, ndërsa shkolla e parëshqipe u hap me 1945.

Sot rinia dhe popullata në tërësi i vuan problemet po-litike në mes të Kosovës dhe Serbisë sa i përket pra-nimit të diplomave dhe çdo ditë shihen të rinjtëshqiptar duke shkuar para zyrave të UNMIK-ut nëPrishtinë me qëllim vulosjen e diplomave që të jenë va-lide në shtetin serb. Andaj e vetmja mundësi ështëqë të shkollohen në Prishtinë, Tiranë dhe në Tetovë.Edhe pas shumë kërkesave akoma nuk është hapasnjë institucion i arsimit të lartë në Luginën e Pres-hevës.

Problem tjetër është edhe shëndetësia sepse nuk ek-ziston asnjë spital i vetëm në tërë rajonin përpos njënumri të caktuar të ambulancave, andaj për çdo pro-blem më serioz shëndetësor qytetarët duhet të bëjnëme dhjetëra kilometra për të marrë shërbimet e ne-vojshme mjekësore. Aspak më e mirë nuk ështëgjendja e informimit në gjuhën amtare ku përveç disatelevizioneve lokale nuk ka ndonjë televizion apo gazetëe cila do të mbulonte tërë territorin me qëllim infor-mimin sa më të shpejtë dhe më kualitativ të qyteta-rëve.

"&FF JJ AA LL AA

Qytetarët shqiptarë janë të privuar edhe ngae drejta e përdorimit të simboleve të tyre kombëtaresiç është rasti i përdorimit të flamurit kombëtar sidhe përdorimit zyrtar të gjuhës shqipe. Te gjitha do-kumentet sot e kësaj dite lëshohen vetëm në gjuhënserbe dhe shqiptarët nuk e gëzojnë asnjë të drejtë nëkëtë drejtim.

Por padyshim problem shumë shqetësuesështë demilitarizimi i zonës i cili është paraparë edheme Marrëveshjen e Konçulit. Këtu jo që nuk ka ndodhdemilitarizimi por përkundrazi rajoni nuk ka qen kurrëmë i militarizuar sepse në rajon operojnë përveç poli-cisë së rregullt edhe xhandarmeria serbe si dhe ështëngritur një bazë e madhe ushtarake një nga më të më-dhatë të ushtrisë serbe. Andaj është shumë e ar-syeshme frika e qytetarëve e ndonjë dhune tëmundshme po nga këto organe. Përveç policisë kupërfaqësimi është deri diku i kënaqshëm shqiptarëtnuk janë të përfaqësuar në këto organe ndërsa në sis-temin gjyqësor përqindja e tyre është shumë e vogëldhe nuk përdoret gjuha shqipe si gjuhë zyrtare.

Aktualisht problemi që po e preokupon më sëshumti rajonin është migrimi i popullatës i cili ka marrhov sidomos pas liberalizimit të vizave që BE-ja e ven-dosi për Serbinë. Shkaqet e këtij migrimi janë tëshumta duke filluar që nga çështja e sigurisë që ndikoinë shpërnguljen masive nga Medvegja dhe Malësia ePreshevës dhe Bujanocit menjëherë pas luftës së Ko-sovës, pastaj deri te mungesa e perspektivës dhezhvillimit ekonomik të rajonit që bën që të rinjtëshqiptar që shkollohen në Kosovë apo Shqipëri nëmungesë perspektive mbeten atje sepse edhe mun-dësia për punësim është më e madhe.

Shqetësimin më të madh e paraqet li-beralizimi i vizave sepse sipas dëshmisë së qytetarëveçdo javë nga Presheva dhe Bujanoci nisen autobusëtme qytetarë shqiptarë të cilët ja mësyjnë vendeve pe-rëndimore e

sidomos Belgjikës dhe Holandës në kërkim të kushtevemë të mira të jetesës dhe në mungesë të perspek-tivës së rajonit. Supozohet se vetëm në Kosovë dhevendet e Evropës Perëndimore jetojnë mbi 25.000shqiptarë nga Lugina e Preshevë sa që kur të përp-jesëtohet me numrin e përgjithshëm do të thotë diku25% e popullatës së gjithmbarshme.

Konkluza dhe rekomandime

• Shqiptarët duhet të themelojnë Këshillin Na-cional dhe të zgjedhin të gjitha organet e tij duke fil-luar nga Kuvendi i Këshillit. Roli i Këshillit nacional tëjetë si Qeveri në hije për Luginën e Preshevës

• Këshilli nacional të hartoj politikat zhvillimoresi në ekonomi, politikë, arsim dhe shëndetësi dhe nëtë gjitha sferat jetësore ku shqiptarët mbesin të papërfaqësuar

• Këshilli nacional të hartojë projektet për hap-jen e një institucioni të lartë arsimor dhe hapjen e spi-taleve

• Themelimi i Agjencionit të lajmeve, Radiotele-vizionit dhe gazetës së përditshme me qëllim të infor-mimit të opinionit të brendshëm dhe atij të jashtëm

• Këshilli nacional të kërkoj nga dy shtetetshqiptare (Republika e Shqipërisë dhe Republika e Ko-sovës) që të hap zyrat e Luginës së Preshevës për-katësisht në Tiranë dhe Prishtinë me karakter tregtar

• Këshilli nacional të kërkoj nga Qeveria e Ko-sovës dhe faktori ndërkombëtar që shqiptarëve të Lu-ginës ti jepet dyshtetësia ashtu si i është dhënëserbëve të Kosovës.

"' FF JJ AA LL AA

• Regjionalizimi i Luginës së Preshevës që do tëmundësonte status të veçantë politik, administrativ,etj, pozitë kjo e cila do të përmirësonte pozitën eshqiptarëve të Luginës së Preshevës në veçanti nëraport me trajtimin e Republikës së Serbisë për këtërajon.

• Reciprocitet në ofrim të të drejtave të paki-cave, për shqiptarët e Luginës së Preshevës nga Re-publika e Serbisë në raport me të drejtat që Republikae Kosovës u ka dhënë pakicës serbe në Kosovë, sikusht ndaj Serbisë në rrugën e saj drejtë integrimitnë BE, duke marrë parasysh se trajtimi i të drejtavedhe garancive për minoritetet mbetet ndër kushtetpër integrim jo vetëm për Serbinë dhe Ballkanin porpër gjithë Evropën.

• Organizimin e një konference rajonale dhendërkombëtare të donatorëve dhe investitorëve tëmundshëm të cilët do të mundësonin zhvillimin ekono-mik të Luginës së Preshevës , hap ky i cili do të hapterrugë zhvillimit të mëtejshëm në të gjitha fushat dukemarrë parasysh rëndësinë e zhvillimit ekonomik dhendikimin e saj në politikat sektoriale të cilat do të rris-nin numrin të punësuarve si dhe mirëqenien sociale tëqytetarëve.

• Bashkëpunimin institucional dhe social në tëgjitha fushat e mundshme të bashkëpunimit dhe tëgjitha nivelet e përfaqësimit me Republikën e Kosovës,Republikën e Shqipërisë, shqiptarët e diasporës,shqiptarët e Maqedonisë dhe shqiptarët e Malit tëZi.

• Hapjen e institucioneve të arsimit të lartë mekarakter rajonal dhe ndërkombëtar gjë që do të mun-dësonte jo vetëm integrimin kombëtar të shqiptarëvenga të gjitha trevat shqiptare por edhe të shtetasvetë shteteve fqinje duke nxitur kështu bashkëpuniminrajonal si një kusht primar për integrime europianedhe parandalim të konflikteve.

• Urbanizimi i Luginës së Preshevës si një para-kusht për zhvillimin e turizimit dhe promovimi i këtijtë fundit si një mundësi për zhvillim dhe rritjen e stan-dardit të jetesës.

Bibliografia

• Skender Latifi, Rrugëtimi nëpër Luginë të Preshevës, Preshevë,2006

• Lisen Bashkurti, Krizat Ndërkombëtare, Tiranë, 2008

• Srbija i Albanci, knjiga prva,Ljubljana, 1989

• Gazeta Bota sot 25.08.2000,fq.4

• Zakon o Lokalnoj Samoupravi Republike Srbije: neni 63, paragrafi2

•http://www.europeanforum.net/news/701/ethnic_albanian_rsquo_s_pro-pose_regionalisation_of_pre_scaron_evo_valley_region

• http://sr.wikipedia.org/wiki/Попис_становништва_1991._у_СФРЈ

• http://sr.wikipedia.org/wiki/Попис_становништва_2002._у_Србији

•http://lajme.dervina.com/foto/0502244811716e693be8c0228dadcdd3/hartaluginapreshevbujanovc1A[1].jpg

• http://www.kt.gov.rs/lt/articles/presheva/

• www.presheva.com

• www.kosovalindore.com

Literatura e konsultuar

• Hysen Ahmeti,Konçuli gjatë historisë MONOGRAFI, Gjilan 2004

• Nehat Sadiku, Kosova,Ilirida dhe Kosova Lindore 1989-2003

• Abaz Lleshi, Gjeopolitika e Ballkanit dhe perspektivat e sigurisënë rajon Tiranë 2009

• Gert-Heinrich Ahrens,Diplomaci mbi tehun e thikës,Tiranë 2010

• Ferid Selimi,Qeverisja vendore-shqyrtime krahasimtare, Prish-tinë 2008

1. Skender Latifi, Rrugëtimi nëpër Luginë të Preshevës, Preshevë, 2006

2.http://www.kosovaelire.com/histori/harta_vilajetet_vgl.gif

3. http://www.kt.gov.rs/lt/articles/presheva/4.http://sr.wikipedia.org/wiki/Попис_становништва_1991._у_СФРЈ. 5.http://sr.wikipedia.org/wiki/Попис_становништва_2002._у_Србији

Zakon o Lokalnoj Samoupravi Republike Srbije: neni 63, paragrafi 2

http://www.europeanforum.net/news/701/ethnic_albanian_rsquo_s_pro-pose_regionalisation_of_pre_scaron_evo_valley_region Zakon o LokalnojSamoupravi Republike Srbije: neni 63, paragrafi 2

http://www.europeanforum.net/news/701/ethnic_albanian_rsquo_s_pro-pose_regionalisation_of_pre_scaron_evo_valley_region

Skender Latifi, Rrugëtimi nëpër Luginë të Preshevës, Preshevë 2006]

http://lajme.dervina.com/foto/0502244811716e693be8c0228dadcdd3/hartaluginapreshevbujanovc1A[1].jpg

Srbija i Albanci, knjiga prva,Ljubljana, 1989Gazeta Bota sot 25.08.2000,fq.4

"!FF JJ AA LL AA

Shkruan: Labinot BislimiShkruan: Labinot Bislimi

Sërish vjenSërish vjen

Në përpjekjet shekullore të Kombit Shqiptarpër çlirimin dhe bashkimin e trojeve të veta mijëra vje-çare, pushka dhe pena kanë qenë dy mjete të pandarapër luftimin e armiqve shekullor. Mësuesi (ja), intelek-tuali(ja), luftëtari (ja), punëtori(ja) ishin në vijën e parëtë frontit për çlirimin dhe emancipimin e Shqipërisë.Këto cilësi kanë qenë të pranishme te pothuajse tëgjithë njerëzit e mëdhenj të Kombit Shqiptar, shpeshtë pashkëputura nga njëra-tjetra.

Dëshmorët Fehmi e Xhevë Lladrovci

Gruaja Shqiptare dhe emancipimi i saj nuk kamunguar në mendësinë e trurit të Kombit por, as nëmesin e luftëtarëve më të devotshëm të tij. Sami Fra-shëri dhe Rilindasit Shqiptar në përgjithësi mbroninidenë e një shkolle shqiptare si qendër e Atdhetariz-

mit, të detyrueshme për djem e vajza dhe, natyrisht,në gjuhën amtare. Në luftërat më të ashpra të Kom-bit gruaja Shqiptare nuk shënoj asnjë mungesë.

Nga kujtimet më të freskëta mund të kujtojmëtrimërinë e Mamica Kastriotit, grave Suliote, trimë-rinë e Bubulinës, Jonica Martinës në Hot e Grud(“zhanë d’arka Shqiptare”) e shumë të tjerave. Nuk imunguan historisë Shqiptare as çifte luftarake siçishin Azem e Shote Galica por edhe Fehmi e Xhevë Lla-drovci. Nuk munguan asnjëherë në ballë të demons-tratave, në ballë të luftës së armatosur por edhe nëballë të luftës për zgjerimin e identitet Shqiptar gratëShqiptare. Ndër nivelët më të larta të kulturës dhefrymëzimit u gjendën edhe gratë e shquara shqiptare.Mund të marrim si shembull Tefta Tashkon, VaçeZelën, Nexhmie Pagarushën, Fatime Sokolin, DavaGjergjin e shumë të tjera të cilat ngritën në majat mëtë larta artin muzikor dhe frymëzimin Shqiptar.

« Rumani gjakun se do ti vyej nipavedhe mbesave për të shkruar gjuhënshqipe »

Dita e 7 marsit 1887 shënoi hapjen e shkollëssë parë Shqipe në qytetin e Korçës e cila u themeluanga mësuesi Petro Nini Luarasi dhe shokët e tij, ditëe cila njihet tani si dita e mësuesit. Mësues e inte-lektual të kohës ishin eprorët e gjuhës dhe identitetitShqiptar përballë projekteve të “Naçertanjës” serbedhe “Megalis ideas” të turpshme greke.

Muaji mars përkujtohet edhe si muaj i dhimbs-hëm për Kombin Shqiptar kur egërsira serbe në marstë vitit 1991, e vetëdijshme për rolin e shkollësshqipe, helmoi nxënësit e shkollave Shqiptare në Ko-sovë, burgosi dhe vrau mësuesit Shqiptar duke mbyl-lur definitivisht shkollat në muajin shtator.

Por muaji mars është edhe muaji i qëndresësdhe i Rilindjes, muaji kur rinia heroike e viseve të push-tuara nën Jugosllavi e ndriçuar nga shkolla Shqipeshkundi themelet e saj dhe u ballafaqua me regjiminmë të egër të Evropës i cili torturoj 800 000 Shqip-tar (më shumë se një e treta e popullsisë) gjatë de-kadës dhe burgosi me dhjetëra mijëra të burgosurpolitik djem e vajza.

Armiqtë e Kombit Shqiptar kanë qenë gjith-monë të vetëdijshëm për rolin e rëndësishëm të luaj-

"(

jen marsi... jen marsi...

tur jo vetëm nga intelektualët dhe çlirimtarët e ar-matosur, por edhe nga Eprorët e gjuhës shqipe dhegruaja Shqiptare. Ashtu ata vunë në shënjestër jovetëm grupet e armatosura dhe klubet politike, poredhe “Eprorët e gjuhës Shqipe” dhe gruan Shqiptaredhuna mbi të cilën përdorej për të demoralizuar Kom-bin mbasi ishte ajo e cila lindte, rritej, edukonte dhefrymëzonte djem e vajza trima siç ka populli Shqiptar.

Fati i Petro Nini Luarasit siç edhe i shumë më-suesve tjerë tregojnë më së miri sa u frikësoheshinarmiqtë barbar eprorëve të gjuhës shqipe. Vrasja emësuesit Halit Geci në 28 Nëntor 1997 në fshatinLlaushë të Drenicës si hakmarrje ndaj UÇK dheshfaqja e parë publike e UÇK në varrimin e mësuesittregojnë sa janë të lidhur çlirimtarët dhe Eprorët egjuhës Shqipe, sa kanë karakterizuar pushka dhe penaEprorët e lirisë.

Ushtria çlirimtare e Kosovës erdhi si kulmi ipërpjekjëve shekullore Shqiptare për realizimin e Çli-rimit, Bashkimit dhe Përparimit të Kombit Shqiptar,si shprehje e vlerave më të ndritura, më njerëzore,më të ngritura Shqiptare; si rezultat i bashkimit tëdjemve dhe vajzave më të mirë të Kombit në një mun-dim shekullor në të gjitha hapësirat Shqiptare për tëquar gjerë në fund aspiratat legjitime të KombitShqiptar.

Rënia heroike e familjes Jashari në Prekaz nëdatat 5-8 mars 1998 ishte shembulli më sublim i ni-velit të lart të vetëdijes Kombëtare Shqiptare, ishteshembulli i flijimit madhështor të grave, burraveShqiptar për liri, i kundërshtimit të robërisë, tjetër-simit, nënshtrimit dhe i mospranimit të copëtimit tëShqipërisë. Fal sakrificës së familjes Jashari, falngritjes së mijëra djemve e vajzave, të frymëzuar ngaflijimi i saj, nga të gjitha trojet Shqiptare për lirinë dhebashkimin e Shqipërisë Kombi Shqiptar u vlerësua lartpër vlerat e tij përparimtare, për dashurinë e tij ndajAtdheut dhe definitivisht si zot mbi trojet e tij.

Në kohën kur qarqe të errëta tentojnë të njol-losin UÇK dhe vlerat më të ndritura të njerëzimit qëbarte ushtria e popullit Shqiptar, në kohën kur tento-het të shtrembërohet karakteri, veprimtaria dheAmaneti i saj; Kombi Shqiptar duhet të kujtoj mëshumë se kurrë mundimin shekullor, historinë tragjiketë Kombit, sakrificat e shumta për lirinë dhe bashki-min e Shqipërisë kulmi i të cilave ishte UÇK duke tre-guar vlerën e tij në mesin e Kombeve.

Flijimi i Adem Jasharit dhe familjes së tij ishtelajmëtar i “Nëntorit të ri”, i luftës së re për bashkimine Shqipërisë. Flijimi i Familjes Jashari bashkoj zemratShqiptare dhe i bëri të rrahin si një trup që nga Jugunë Veri, që nga Perëndimi në Lindje, në të gjitha trojetShqiptare dhe në mërgatë, rreth një dëshire dhe njëqëllim. Dëshmori Jashar Salihu përcjelli botës se :kudo në Trojët Shqiptare mund të dëgjoni fëmijët tëthonë “Unë jam Adem Jashari”.

Prandaj, le të përkujtojmë, të nderojmë dhe tëkrenohemi me sakrificat e panumërta të KombitShqiptar, mendësinë përparimtare dhe të ndritur tëtij dhe vlerave të tij më të larta njerëzore dhe lirida-shëse.Njerëzve të mëdhenj të Kombit, Nënave dhe graveShqiptare, Familjeve të dëshmorëve të Kombit Shqip-tar, Eprorëve të gjuhës dhe identitetit Shqiptar

FF JJ AA LL AA

“Fjala” Cilat kanë qenë rezultatet e konferencësmbarëkombëtare mbi arsimin plotësues në diasporë?A mund të na flisni rreth përshtypjeve tuaja?

Arban Bislimi: Konferenca mbarëkombëtarededikuar arsimit plotësues në Mërgatë ka qenë njëiniciativë e bukur e bartur në bashkëveprim nga Qe-veria e Kosovës, dikasteri i Ministrit Ibrahim Makolli,me Ministrinë e arsimit të Republikës së Shqipërisë.Puna në grupet profesionale përgatitëse të konfe-rencës ka qenë mjaft interesante dhe ka mundësuarnjë hapë interesant drejt harmonizimit dhe koordini-mit të politikës së arsimit në Mërgatë fal njësimit tëkuadrit ligjor, të teksteve shkollore, politikave të re-krutimit të profesorëve dhe financimit të këtij arsimiplotësues.

Gjatë kësaj konference dhe në grupet punueseprofesionale është vërejtur mungesa e paarsyetuardhe e paarsyeshme e Qeverisë së Maqedonisë, pranie të cilës këtë konferencë do ta bënte vërtetë mba-rëkombëtare mbasi ishin të pranishëm edhe përfaqë-sues të Kosovës lindore, të Malit të Zi madje edhe tëshoqatës së profesorëve shqiptar në Greqi si nga gji-tha vendet shqiptare të diasporës.

Debatet gjatë konferencës treguan sa ështëvështirë të artikulohet një politik gjithëkombëtare nëdrejtim të Diasporës dhe Mërgatës shqiptare mbasigjendja e komunitetit shqiptar të shpërndarë nëvende të ndryshme, me politika dhe kultura, strukturësociologjike të ndryshme bënte të jetë kompleksëedhe dialogu ndërmjet përfaqësuesve të Mërgatës. Megjithatë, përshtypja ime është se aty u mblodhEvropa shqiptare mbasi ata shqiptar që jetonin disanë Skandinavi, disa në Shtetet latine, disa në vendeanglofone e disa edhe në Shtete gjermanofone mundtë kuptoheshin vetëm shqip duke njëherazi u pleqnuarrreth halleve, problematikave kolektive dhe individualetë përbashkëta dhe të njëjta pavarësisht ku jetonin.Besoj se megjithatë këto dallime mund të dallohenduke elaboruar politika të caktuara dhe të përshta-tura secilit Shtet mikpritës veç e veç për tu përsh-tatur rregullativës institucionale, Shtetërore,realitetit ekonomik, shtetëror dhe demografik lokal.Do të kërkohet më shumë punë si nga institucionetShtetërore ashtu edhe nga institucionet e shoqërisëcivile nga secili vend për të arritur qëllimet tona, porkjo nuk bëhet dot pa një bashkëpunim të thelluarndërmjet aktorëve Shtetëror dhe atyre të Shoqërisëcivile që veprojnë në mërgatë.

Për fat të keq, u vërente një vështirësi endërsjellë për të biseduar rreth problematikave tëmërgatës ndërmjet vendorëve dhe mërgimtarëvekryesisht mbasi kuptimi i nevojave të Mërgatës,emergjencës në të cilën gjendet arsimi plotësues nëMërgatë dhe shkaqeve të tij mbetët peng e interesi-mit të pamjaftueshëm të Qeverive shqiptare, veçanë-risht asaj të Tiranës njëzet viteve të fundit, për tuinteresuar, njohur e lere më studiuar karakteristikatreale dhe komplekse të realitetit të mërgatës. PërMërgatën nevojiten zgjidhje praktike sa më parë, nësemendojmë të bëjmë një politik të qëndrueshme nëdrejtim të Mërgatës shqiptare koha për të vepruarështë “sa më parë”. Nuk mund të fshihemi mbas “ins-titucionalizimit” për të vonuar strukturimin e Mër-gatës dhe nuk mund të bëjmë arsim plotësues pakomunitetin, po mos e kuptuam këtë, atëherë s’do tëarrijmë mobilizimin për një jetësim afatgjatë të arsi-mit plotësues në secilin komunitet shqiptar.

“Fjala” A mund të na shpjegoni më qartësisht çësht-jen e problemeve me politikë bërjen rreth Mërgatëspër të cilat flisni në paragrafin e fundit?

Jo stabiliteti i politikës shJo stabiliteti i politikës she Shqipërise Shqipëris

Arban Bislimi, Kryetar i Shoqërisë Bashkimi Shqiptar barrierave për një politik efikase dhe te unifikuar për Mërgatësë ndërsjellët ndërmjet vendasve dhe mërgimtareve. Ai theShtetet Shqiptare. Bislimi shprehet se nxitës i valës së re tkonceptimi i Shtetit si Shtet minimalist (Shteti policor, xhanrëndimore. Mërgata me përvojën e saj dhe me nxitjen e kërk

Vijon nga numri i kaluar

Intervistë

$"

shqiptare pengon realiziminshqiptare pengon realiziminrisë globale risë globale

Arban Bislimi: Për sa i përket institucionalizi-mit, problemi qëndron te fakti që termi ose synimi qënënkuptojmë me “institucionalizim” nuk është defi-nuar qartë dhe nuk është definuar në kompleksitetinqë kërkohet. Tjetër, është ajo që projekti në fjalëështë hartuar duke mos pasur fare parasysh se ar-simi plotësues ekziston në Mërgatë ku aktor të ter-renit (Shoqata të mësuesve, shoqata shqiptare si“Bashkimi Shqiptar”) e kryejnë për mrekulli këtë punë.Me institucionalizim nënkuptohet lidhja e marrëvesh-jeve nga Shtetet shqiptare me Qeveritë përkatëse tëvendeve mikpritëse që gjuha shqipe të mund të më-sohet në shkolla, arsimi plotësues të financohet, tëvihen lokale në dispozicion të arsimtarëve, etj.

Kjo është një iniciativë e mirë dhe shumë e ne-vojshme, sidomos kur të kemi parasysh se në Zvicërgjuha shqipe nuk mund të zgjedhet as si lëndë zgje-dhore për diplomë të maturës! Por institucionalizimipo të kufizohet me kaq nuk do ti përgjigjej nevojave tëMërgatës. Aq më shumë që në praktik modalitetet eaplikimit në teren janë të paqarta. Ato duhet të sqa-rohen në mënyrë të detajuar dhe të konceptohensipas realitetit lokal të secilit Shtet mos edhe të se-cilit kanton, rajon apo qytet sipas vendeve.

Kur flasim për institucionalizim mendoj seështë mirë të mendohet për veprime, struktura dheprojekte të ndryshme dhe të kemi “mendje të hapur”dhe inventive për zgjidhjen e çështjes që na intereson.Krahas këtyre manovrave institucionale, është das-hur, duhet dhe do të duhet të reflektohet mbi struk-turimin e komuniteteve shqiptare në qytete tëEvropës dhe botës, ku epiqendra e secilit komunitetittë jetë shkolla shqipe.

Shkëputja e Shkollës Shqipe nga komuniteti,konceptimi i saj jashtë strukturave komunitare bën qëpjesëmarrja të jetë fare e vogël në vendet ku ajo mun-dësohet apo ndihmohet nga Shteti mikpritës (flitetpër 4% pjesëmarrje). Këtu janë për tu kërkuar shka-qet e pjesëmarrjes së ulët e jo në shkaqe të paragjy-kuara. Duhet të institucionalizojmë komunitetetshqiptare çdokund, dorë më dorë me institucionalizi-min e arsimit plotësues. Po të ndahet çështja e ins-titucionalizimit të arsimit plotësues nga çështja einstitucionalizimit të Mërgatës, atëherë edhe po tëishte çdo gjë e rregulluar si duhet, gjë që vështirë semund të arrihet në mjegullën aktuale, do të kemiprapë problemin e pjesëmarrjes së ulët dhe problemetqë rrjedhin nga mungesa e një komuniteti politik (të

organizuar, të strukturuar, të institucionalizuar)shqiptar në diasporë.

Do të duhej gjithashtu, njëherë e përgjith-monë të heqim dorë nga folklorizmat kur mendojmëpër politik të diasporës e të vejmë theksin gjithmonëmë shumë në përparësitë që ofron gjuha shqipe, nëfuqinë e saj ekonomike, në fuqinë e saj si lehtësuesee lëvizjes së lirë brenda një komuniteti shqiptar meshtrirje globale dhe me karakteristika trans nacionale.Fëmijën shqiptar, prindërit shqiptar sot, nuk duhet tëmjaftohesh ta bindesh duke e thirrur në ndjenjat dhelidhjet e tij emocionale me Atdheun mbasi kontekstika ndryshuar. Siç kanë ndryshuar nevojat dhe pritjete tyre ndaj Atdheut dhe Shteteve shqiptare.

«Fjala» Cili do ishte vizioni juaji i një politike të njësuartë Mërgatës?

Arban Bislimi: Në secilin nga vendet nga vinin profe-sorët dhe veprimtarët që morën pjesë në konferencëarsimin plotësues e organizonin, e organizojnë dhe mesiguri se do të vazhdojnë ta organizojnë OJQ-të shqip-tare. Këtë e them për arsye se vendimet që janë

ar dhe ekspert për masivizim dhe mobilizim në komisionin mbarëkombëtar për arsimin plotësues në diasporë. Flet rrethatën. Ai flet për vështirësitë rreth gjetjes së gjuhës së përbashkët nga Qeveritë Shqiptare dhe mungesën e njohurisëthekson se pengese kryesore për institucionalizimin e mërgatës shqiptare mbetet mungesa e stabilitetit politik nëe të emigracionit është mungesa e stabilitetit politik në vend dhe mungesa e një Shteti të mirëqenies. Ai thekson sehandar) bën që kategoritë më të varfëra të kërkojnë shërbime publike, shëndetësore dhe Shtet social në Shtetet pe-ërkesave sociale në Atdhe shikohet me druaje nga një kategori e caktuar e politikaneve shqiptar sipas Bislimit.

FF JJ AA LL AA

marrë në këtë konferencë janë të zbatueshme pjesë-risht dhe në kohë afatgjate, kur nevojat janë emerg-jente, dhe nevojitet një strukturim dheinstitucionalizim gjithëpërfshirës të jetës së Mër-gatës sa më parë.

Propozimi im ishte që krahas këtyre përpjek-jeve për gjuhën shqipe dhe përpjekjeve ndërshtetëroretë krijohet nga Qeveritë tona një organizëm ndërqe-veritar i cili do të menaxhonte një rrjetë të OJQ-ve tëspecializuara që do të jepnin mësimin në çdo komuni-tet shqiptar dhe do të subvencionoheshin nga Shteti.Por problemi qëndron te fakti se Qeveritë tona duantë bëhen më të “institucionalizuara” se çdo Qeverietjetër në vendet demokratike! Franca, Gjermania kanëzgjedhur këtë formë kur i kanë lënë mësimin e gjuhësInstitutit Goethe dhe Aleancës Franceze. Është e vërtetë se për vendasit e vet, ato privilegjuanedhe ngritjen e gjimnazeve dhe shkollave franceze, gjermane në vendet ku ka shtetas francezë, gjer-

manë, etj. Ekzistojnë lice franceze në Kairo, nëAthinë, në Stamboll ku një pjesë e nxënësve janë shte-tas por një pjesë e mirë edhe vendas të tërhequrmbas shkëlqyeshmerisë së këtyre institucioneve ar-simore. Aktualisht, besoj se nuk do më zihej për tëmadhe e ndoshta nuk do isha më pak patriotë, po tëkonstatoja se shkëlqyeshmëria e gjimnazeve dhe uni-versiteteve tona nuk ka arritur një nivel të tillë që tëorientohemi drejt një pretendimi të tillë.

Fatkeqësisht, edhe vet bashkëkombësit tonënuk kanë ndonjë dëshirë për të sjellë fëmijët në gjim-naze shqiptar në Mërgatë. Prandaj, forma e një rrjetitë OJQ-ve, aderuese në një organizëm ndërqeveritartë përhershëm, të orientuara, të monitoruara, tësubvencionuara përmes tij do ishte një zgjidhje përt’iu përgjigjur kësaj nevoje të komunitetit shqiptar tëshpërndarë në gjitha qytetet e Evropës, mos dhebotës. Kjo në aspektin ligjor quhet delegim i ushtrimittë një shërbimi publik një institucioni privatë (OJQ) porqë në raste të tilla i përgjigjet së drejtës publike. Një

gjë e tillë është e paraparë nga e drejta franceze singa e drejta e Kosovës dhe Shqipërisë madje edheTurqisë! Këto ditë lexoja në gazetën “koha ditore” senë Prishtinë Turqia jep nga 100 euro shtesë rrogësprofesorëve turq përmes Shoqatës së arsimtarëveturq.

Por ne shqiptarët dhe Qeveritë tona nuk i për-dorim mundësitë e parapara me ligje kombëtare dhendërkombëtare mbasi ne duam të jemi më të “insti-tucionalizuar” se e gjithë bota demokratike. Megji-thatë, besoj se dikur do të kthjellemi dhe do tëmendojmë realisht për të shfrytëzuar potencialin eko-nomik, gjeopolitik dhe kombëtar në rritje të Mërgatësshqiptare duke iu kthyer një “institucionalizimi” dhe“njësimi” funksional të saj. Çdo kohë e humbur në ins-titucionalizimin e Mërgatës na kushton në të gjitharrafshët duke ngadalësuar çdo proces integrues Kom-bëtar brenda trojeve si jashtë saj.

«Fjala» Në pjesën e parë të intervistës keni thënë seështë hera e parë që shtetet shqiptare shprehin njëinteresim aq të madh dhe të njësuar për Mërgatën,por duket nga vërejtjet e juaja se dyshoni në aftësinëtonë aktuale për të realizuar një institucionalizim tëMërgatës. Cilat janë shkaqet e një dyshimi të tillë?

Arban Bislimi: Një kohë të gjatë Mërgata dhe Mërgim-tari është parë me një këndvështrim klientelist dhe sinjë burim i të ardhurave për ekonominë vendore poredhe i mbështetjes politike dhe financiare për partitëpolitike në Atdhe. Mërgimtari nuk është parë si një in-divid pjesëtar i një komuniteti (kolonie) jashtë vendit icili ka të drejta ose prerogativa të cilat duhet ti ga-rantohen si pjesëtar i Kombit. Ky konceptim i gabuarka qenë edhe më i theksuar në republikën e Shqipë-risë, ku kapitalizmi qe më i egër, dhe ku “elitat” politikemendojnë edhe sot se qytetarit duhet garantuar -edhe brenda vendit! - vetëm të drejtat që menaxho-hen nga Ministria e brendshme (dokumentet, policinë)kurse jashtë vendit të mjaftohet Shteti me të drejtatkonsullore minimale.

Mërgimtari dhe Mërgata duhet të kenë të ga-rantuar të drejtën e pacenueshme të arsimit në gju-hën amtare si dhe të gjitha drejtat qytetare qëburojnë nga kjo cilësi. Nuk duhen përjashtuar as ngae drejta për tu kthyer dhe ndihmuar për kthim mbasiMërgimtarët shqiptar nuk janë më pak viktimë se ser-bët për të cilët sigurohen edhe traktorë, shtëpi evende pune! Ndryshe do të vazhdojmë të humbasimçdo vit e më shumë qytetarët tanë që edhe në këtokushte i qëndrojnë gjithmonë vrullshëm besnik At-dheut. Të vazhdojmë pra institucionalizimin e Mër-gatës dhe ta strukturojmë atë në nivel lokal dheglobal, përse jo edhe të zgjedhin përfaqësuesit e in-teresave të tyre në Parlamentet shqiptare.

Besoj se duhet të formohet edhe një organi-zëm ndërqeveritar i veçantë për politikën e Mërgatës,ku ata mund të kenë edhe përfaqësuesit e zgjedhurtë tyre që orientojnë politikën e Mërgatës, këtë kampërmendur edhe më lart. Të gjitha lëvizjet janë të mi-rëseardhura në këtë drejtim, i vetmi opsion që na nda-lohet është ai i qëndrimit në vend! Qeveritë shqiptaredhe shqiptarët në përgjithësi, nuk mundën, nuk duhettë qëndrojnë të pa lëvizur duke mos shfrytëzuar po-

$$ FF JJ AA LL AA

tencialin e tyre kombëtar në trendët globale.Për të arritur këto qëllime problem paraqet

edhe mungesa e stabilitetit politik në Atdhe. Partitëpolitike Shqiptare ia kanë për borxhe vendit garantimine stabilitetit dhe Shtetit ligjor, borxh qytetarëve ga-rantimin e të drejtave demokratike dhe shoqërore. Nëtë gjitha trevat shqiptare kemi Qeveri të brishta, melegjitimitet të kontestuar dhe politika që mjaftohenme një Shtet “xhandar” minimalist. Nuk është para-doksi më i vogël që zgjedhjet që shërbejnë për tëdhënë legjitimitetin udhëheqësve politik ua dobësojnëatë për arsye të cenimit të drejtës së votës dhe res-pektimit të vullnetit politik demokratik të qytetarëve.Nga situata të tilla, të krijuara nga klane të ndryshmepolitike humbin të gjithë shqiptarët, nga mungesa estabilitetit të koalicioneve qeverisëse pësojnë gjithëshqiptarët mbasi krijohet pasiguri e përditshme përsecilin shqiptar rreth fatit të Shtetit.

Valët e mëdha anakronike të emigrimit drejtperëndimit nga gjitha trevat shqiptare nuk kanë shkaktjetër përveç humbjes së besimit në institucionetshtetërore shqiptare të cilat i ka gjunjëzuar politika... Tjetër është ajo se klane të para politikes veprojnëedhe në Mërgatë ku ato mundohen të pengojnë orga-nizimin e shoqërisë civile. Shohim tendenca për të po-litizuar Mërgatën dhe problemet e saj, në kuptiminnegativë. Probleme të tilla sot ekzistojnë gjithkundpor, kemi pasur edhe në qytetin e Lionit ku individë tëpara politikës janë munduar të pengojnë deri edheshkollën shqipe. Politika e Shoqërisë ka qenë gjith-monë e qartë në këtë aspekt dhe ne besojmë seështë më e mira. Shoqëria nuk përzihet në klivazhetpartiake të trojeve autoktone, Shoqëria nuk ka aktivi-tet të drejtpërdrejt në Atdhe këtë me qëllim që tëmos zhytet në lojërat e politikës ditore. E mira doishte që edhe ata milionerë që përmes veglave të tyreveprojnë në Mërgatë, të kenë parasysh se organizimishqiptar në Mërgatë është nevojë jetike dhe e drejtënjerëzore e vëllezërve shqiptar që nuk kanë fatin tëjetojnë në Atdhe por njëherazi për shumicën dër-muese të mërgimtarëve, nuk kanë as standardin je-tësore të disa politikanëve tanë.

Gjatë gjithë historisë shqiptare, nga qarqetantidemokratike Mërgata është parë si burim i të ar-dhurave por njëkohësisht edhe si burim i ideve të rejaliberale demokratike, si burim i ideve të rrezikshmepër rendin shoqërorë të padrejtë të vendosur ngafeud dhe zhvatës vendor. Organizimi i saj shikohetende nga këto qarqe, pavarësisht subjektit politik tëcilit i takojnë, si rrezik për shtetet xhandare mbasiMërgata me përvojën e saj në demokracitë sociale pe-rëndimore në mënyrë të vetëdijshme apo të pa vetë-dijshme frymëzon aspiratat për një shtet mëdemokratik por edhe më vullnetarisht në aspektin epolitikave sociale në Atdhe. Ajo pra, shtron çështjene ndarjes më të drejtë dhe më të barabartë të“tortës” (pasurisë kombëtare) ndërmjet bashkatdhe-tarëve. Me vlerat humaniste të saj, ajo shtron çësht-jen e drejtësisë shoqërore por edhe atë të obligimevetë Shtetit për ti siguruar mirëqenien shoqërore seci-

lit qytetar që nga lindja e gjerë në vdekje. Mund të themi pra se ekziston një lidhje e

drejtpërdrejt ndërmjet kategorive të ç favorizuar nëAtdhe dhe Mërgatës kur shpesh nga të parët burojnëtë dytët. Çështja e Mërgatës nuk është pra njëçështje e jashtme, ajo ka edhe dimensionin dhe reflek-timin e saj në gjendjen e brendshme si në aspektetekonomike, shoqërore, të drejtësisë shoqërore, poli-tike, etj. Udhëheqësja politike në Atdhe do ishte e ins-piruar të ketë më shumë kujdes si ndaj kategorivepopullore dhe të varfër, si ndaj Mërgatës. Po mos tëketë një politik sociale dhe rishpërndarje të pasurisëkombëtare vullnetarisht kam frikë se mund të shpër-thejnë ndonjë ditë konflikte shoqërore të dhunshme.Duket se ka elemente të radikalizmit të shtruarjes sëkërkesave shoqërore dhe ngritje legjitime të pakëna-qësisë ndër shtresat punëtore dhe popullore.

«Fjala» Cfarë do duhej të mbante mend lexuesi ngaintervista juaj?

Arban Bislimi: Jam munduar të vë theksin mbi çësht-jen e “përgjegjësisë shoqërore”. Përgjegjësi shoqë-rore, përgjegjësi kombëtare për secilin nga ne. Porme ngritjen e vetëdijes dhe mundësisë ekonomikepërgjegjësia shoqërore bëhet edhe më e madhe përindividin. Termi “elitë” që përdorët për t’iu referuarvendimmarrësve politik, ekonomik dhe shoqëror nën-kupton mbi të gjitha përgjegjësi dhe sakrificë më tëmadhe, por edhe aftësitë e prijësit të cilat nuk vlejnëgjë po mos synuan drejtësinë dhe mirëqenien shoqë-rore. Shqiptarët kanë nevojë për një “kontratë sho-qërore”, një “besë” thënë ndryshe në mënyrëntradicionale. Kontratë Shoqërore që do rregullonteobligimet e ndërsjella të individit ndaj Shtetit dhe sho-qërisë dhe të shteti dhe shoqërisë ndaj individit.

Duken gjëra komplekse me terme, por lexuesimë pak i njohur me shkencën politike mund thjesht tëmarrë shembullin e shteteve perëndimore, rregullimittë tyre ligjor, shërbimet e tyre publike, politikës sëtyre sociale që buron nga koncepti i solidaritetit kom-bëtar dhe ushtrohet fal rishpërndarjes së pasurisënga më të pasurit te më të varfëritë, nga të shën-detshmit te të sëmurit. Ato që dëgjojmë ndër emi-grantët (mërgimtarët e sapo ardhur) tregojnë seaspirata për shërbime publike të mirëfillta, për stabi-litet ekonomik, politik, për sigurime shoqëror (mirëqe-nie shoqërore) dhe shërbime shëndetësorefunksionale është motivi kryesor.

Thënë me pak fjalë, ata duan shërbime dhe in-frastrukturë publike të mirëfilltë dhe mendojnë semund ti gjejnë në vendet perëndimore më parë se nëAtdhe! Vërejmë se ata kanë humbur edhe besimin segjendja mund të ndryshojë dhe kjo na shqetëson edhemë shumë! E mira do ishte edhe politikanët shqiptartë shqetësohen më shumë nga kjo gjendje dhe ti japinpolitikës imazhin fisnikë që do duhej të kishte, atë tëinteresimit për jetën dhe mirëqenien e qytetit dhe tëkombit.

Në tjetrën anë, Kombi Shqiptar ka nevojë për

$ FF JJ AA LL AA

një vullnetarizëm të vrullshëm në ngritjen e mirëqe-nies shoqërore të shqiptarëve, ka nevojë shumë edhepër punë vullnetare nga secili nga ne mbasi mjetet fi-nanciare mungojnë çdo kund. E njëjta gjendje ështëedhe në perëndim, ku aktivitetet kulturore dhe spor-tive dhe mirëqenia shoqërore mbahet nga vullnetar(13 milion në Francë), prandaj mos të kursejmë vetënas në Mërgim nga vullnetarizmi! Nga pjesëmarrja nëpunën vullnetare tregojmë vlerën tonë qytetare dhengrisim mirëqenien dhe vetëdijen e popullit tonë dukengritur njëherazi edhe vlerën e tij në mesin e kombeve.Ai që është i fort e mban vetën dhe familjen e tij, Aiqë është më i fortë dhe më i vetëdijshëm ka për de-tyrë të mbajë, të kontribuojë dhe të drejtojë edhe qy-tetin dhe kombin e tij.

Nga e gjithë intervista do dëshiroja të mbahetmend një ftesë për një mobilizim dhe një vrull të ri qy-tetar dhe republikan për të ndërtuar një shoqërishqiptare më të mirë, për të emancipuar popullinshqiptar në të gjitha vendet ku jetojmë dhe ngriturvlerën e tij. Do dëshiroja të vetëdijesohemi për vlerëne madhe të Kombit tonë, të tokës sonë çmimi i tëcilës është çmimi i gjakut, i djersës dhe i lotit. Kemi kaluar aq shumë sfida, kemi rënë aq shumë herepor jemi ngritur përsëri. Në këtë kuptim është detyrajonë të përmbushim amanetin e Petro Ninit “Edhenëntëdhjetë e nëntë here po të rrezohemi, do të ngri-hemi përsëri në këmbë!”.

Kur flasim për arsimin plotësues në Mërgatëpor edhe për arsimin në të gjitha nivelet në trojetshqiptare është detyrë e jonë të kuptojmë se ç’përçështje fisnike flasim. Edhe në këtë rast do tu refe-roja Petro Ninit “Rumani gjakun se do tu vyen nipavedhe mbesave për të shkruar gjuhën shqipe”. Prandaj,Kombi shqiptar duhet ta çon në vend amanetin e Ri-lindëseve duke ngritur nivelin e arsimit universitar dhepara universitar në Atdhe, duke ngritur shkolla shqipenë secilin vend ku gjendën bijtë e shqipes dhe duke for-muar kuadrat e ardhshëm në Atdhe dhe thithur trurin

që mund të vijë edhe nga elementët e ndritura tëMërgatës.

Pionierët amerikanë ndërtuan Shtetin e tyreduke banuar dhe punuar vende hostile, duke nxjerrëtokës me punën e tyre mbinjerëzore pasurinë deri ar-ritën te ngritja e fuqisë së parë ekonomike, politikedhe kulturore në botë. Çifutet mbas 1945 dhe LDBku humbën gjashtë milion bashkatdhetar të zhdukurme një mizori që radhë herë ka njohur njerëzimi, mbasgjithë atij traumatizmi, shkuan në shkretëtirë, në atëvend që sot quhet Izrael dhe ndërtuan ekonominë dheshoqërinë më të zhvilluar dhe avancuar të rajonit. Mëshumë kultivohen peshq e prodhohen perime dhe frutanë Izrael se në gjithë Ballkanin! Mos të flasim, për in-vestimet në hulumtime shkencore, brëvete indus-triale, etj. Ku ky vend sot renditet para Francës nëproporcion me GDP!

Në trojet shqiptare kemi rreth 2000 e ca mi-kroklima, kemi troje mjaft pjellore, jemi ndër vendet erralla ku kemi si malet si detin, kurse burimet ener-gjetike dhe minerale janë shumë prezentë dhe Shqi-përia jonë ka qenë, është dhe do të jetë gjithmonëgjeopolitikisht e pashmangshme si korridor kryesor irrugëve dhe infrastrukturave energjetike ndërmjetEvropës dhe Azisë. Prandaj neve nuk mundemi tënënçmojmë vetën, të qahemi dhe të vuajmë më ngakomplekse të panevojshme. Shqipëria do të jetë njëvend me peshë të rëndësishme ekonomike dhe gjeo-politike. I mbetët gjeneratës sime të përvjelë krahëtdhe të punojë me zell, me ndershmëri dhe me integri-tet për të arritur këtë qëllim, i mbetët politikanëveaktual të caktojnë synime më ambicioze vendit dhe tëluftojnë për barazinë shoqërore, për të ndërtuar njëshoqëri “Evropiane”: kombëtare, me shërbime dhe in-frastruktura publike të mirëfillta, me politika socialedhe kombëtare vullnetariste. Pa u realizuar e dyta,nuk bëhet dot as e para, por në thelb qëndron vullnetipolitik për të vendosur një rend të drejtë.

Në fund shfrytëzoj rastin të ju falënderoj inderuar Avni për këtë bashkëbisedim mjaft inter-esant. Edhe idetë e shprehura nuk do vinin pa aftësitëe juaja për të shtruar pyetjet e dhe për të orientuardrejt këtë bisedë. Këtë gjë mundohet ta bën edhe“Shoqëria Bashkimi Shqiptar” duke ngritur në debatinpublik, pra duke politizuar (bërë që të ngrihet në de-batin politik), çështjen e Mërgatës. Urojë që edhe kjointervistë modeste të ketë arritur të ngritë te lexuesivendas dhe mërgimtar, te universitari, te politikani,te biznesmeni, te prindërit vetëdijesimin rreth nevo-jave të mërgatës që nuk janë tjera nga nevojat e Kom-bit. Institucionalizimi i saj, i të drejtave tëMërgimtarit nuk është çështje e ndarë nga institu-cionalizimi i raporteve brenda Atdheut të cilat nukmund të konceptohen jashtë konceptit të solidaritetitkombëtar dhe drejtësisë shoqërore. “Të gjithë njerë-zit lindin të barabartë, nuk mund të ketë mos barazipërveç asaj që bazohet në dallimin e meritave”. Kyështë definicioni më i rëndësishëm i jetës së repu-blikës dhe tregues i një shoqërie të përparuar, le tabëjmë realitet.

Intervistoi: Avni Azizi

$% FF JJ AA LL AA

Komuniteti shqiptar në Malin e Zi konsideronshtetin ku banon si shtetin e vet. Ndërsa popullatasllavo-folëse e vendit përfaqëson shumicën e gjerë,shqiptarët kërkojnë që të kenë të drejta të barabartapër përdorimin e gjuhës së tyre si dhe që të zhvillojnësistemin e shkollimit brenda territorit të përcaktuar,ku flitet gjuha shqipe. Aktualisht shumica teksteveshkollore shtypen në sllavisht (në serbisht, apomalazisht siç thirret tani në Malin e Zi) dhe shkollimiuniversitar ofrohet vetëm në sllavisht. Shqiptarëtprej kohësh kanë këmbëngulur që mohimi i mundësisëpër shkollim universitar në gjuhën e tyre, ka penguarzhvillimin e tyre kombëtar.

Një sërë kërkesash zyrtare nga shqiptarëtpër të hapur një Fakultet të Mësuesisë, në gjuhënshqipe, brenda Universitetit të Malit të Zi, janëhedhur poshtë nga qeveria. Në vend të kësaj, qeveriaka ofruar që të hapë një Departament të StudimeveShqiptare në kuadrin e Fakultetit të Filozofisë nëUniversitetin e Nikshiqit, në një qytet ku banojnëvetëm sllavofolës, pas mundjes së otomanëve në1877, ku edhe ndërtesat që zotëroheshin ngamyslimanët dhe kombësitë e tjera u dogjën e u bënshkrumb me synimin për të shndërruar tërësishtfytyrën e qytetit. Një propozim më me mend do tëishte hapja e universitetit në Ulqin, Tuz ose Tivar, pranë një nga qytetet shqiptare. Ka një numër tëmjaftueshëm shqiptarësh me diploma pasuniversitarepër të përmbushur nevojat për kuadro dhe çfarëdonevoje shtesë për ndihmë do të plotësohej ngaqytetet e afërta shqiptare si Shkodra apo Tirana.

Mësimi i historisë, i centralizuar

Cilësia e arsimimit në gjuhën shqipe nëshkollat elementare dhe të mesme është shumë edobët në të gjitha kuptimet e fjalës. Mjafton tëshohësh listën e lëndëve, e cila përcaktohet ngashteti në një mënyrë të centralizuar: lëndët të cilatduhet t’i përgatisin nxënësit për kombësinë dhetrashëgiminë e tyre kulturore – historia, letërsia,muzika dhe artet shqiptare – janë skajshmërisht tëkufizuara. Në vend të tyre, nxënësit detyrohen tëmësojnë për kulturën dhe historinë e hymnizuar tëkombeve sllave. Për shembull nga klasa e 5-të deri nëklasën e 8-të, nxënësit shpenzojnë vetëm 3 nga 120orët e lëndës së historisë për studimin e historisëshqiptare – çka është vetëm 2,5 përqind e kohës nëdispozicion. Në shkollat e mesme përqindja ështëvetëm pak më e mirë; 10 nga 170 orët akademike(apo 5,9 përqind) i kushtohen historisë kombëtareshqiptare. Në shkollat sllave, historia dhe kulturakombëtare shqiptare nuk mësohen fare.

Kushtet fizike të shkollave shqiptare janë nënjë gjendje kaq të dëshpërueshme saqë vështirë sekënaqin kërkesat minimale të caktuara nga shteti përmbajtjen e mësimit. Qeveria malazeze nuk ka bërëasgjë për të përmirësuar këto kushte; përkundrazi,ka penguar një përpjekje nga ana e diasporës nëShtetet e Bashkuara për të ndihmuar në rregullimindhe rindërtimin e disa prej shkollave. Më tej, në bazëtë ligjeve dhe rregulloreve përkatëse, administrata eshkollës dhe politikat e pranimit duhet të caktohendhe menaxhohen nga këshilli i shkollës. Megjithatë, nëshumë shkolla me kombësi të përziera, si ajo në Tuz,Ministria e Arsimit ka injoruar vendimet e këshillit dheka preferuar të ofrojë më shumë mësime në gjuhënsllave vetëm për një numër të vogël nxënësish, dukelënë jashtë shumicën shqiptare të nxënësve, ndonëseata kanë kaluar me sukses provimin e pranimit nëshkollë. Një tjetër dukuri interesante është qëmegjithëse kanë kaluar 20 vjet që nga rënia ekomunizmit, shkollat shqiptare vazhdojnë të mbajnëemra datash apo heronjsh komunistë, ndërkohë qëshkollat në pjesën tjetër të Malit të Zi janë riemëruarqë prej viteve 90. Kërkesat nga shqiptarë për tëndërruar emrat e shkollave të tyre janë hedhurposhtë.

Gjuha shiqpe, gjuhë zyrtarë vetëm nëUlqin

Gjuha shqipe njihet si gjuhë zyrtare vetëm nëUlqin, ku ka një popullsi mbizotëruese shqiptare;megjithatë, dokumentet zyrtare lëshohen vetëm nëgjuhën malazeze, ndonëse disa përkthehen në shqip.

Shkollimi dhe përdorimi i gShkollimi dhe përdorimi i g

i gjuhës shqipe në Mal të Zii gjuhës shqipe në Mal të ZiPërveç vërtetimeve dhe dokumenteve

shkollore për nxënësit që kanë kryer shkolla kupërdoret vetëm shqipja, nuk ka dokumente të tjerazyrtare që lëshohen në gjuhën shqipe, që mund tësigurohen të përkthyera në Malin e Zi. Dygjuhësia nëUlqin zbatohet vetëm në institucionet lokale, ndërsanë ato shtetërore flitet vetëm gjuha malazeze.Korrespondenca ndër-institucionale mbahet në gjuhënmalazeze, ndonëse njerëzit në të dy krahët ekomunikimit janë shqiptarë.

Gjuhëtari shqiptar Haxhi Shabani në librin e tij,“Rrezikimi i gjuhës shqipe” arrin në përfundimin sepërdorimi i gjuhës shqipe nga popullsia shqipfolëseështë shumë më i pakët sot sesa ka qenë 10-15 vitemë parë. Kjo dukuri po ndodh, sepse komunikimi meshkrim po zëvendësohet gjithnjë e më shumë megjuhën malazeze, ndërsa i vetmi përdorim i shqipes kambetur ai gojor mes shqiptarëve. Kur komunikojnë memalazezët, shqiptarët përdorin vetëm gjuhënmalazeze, ndonëse shumica e malazezëve që jetojnënë Ulqin e kuptojnë shqipen.

Një malazez do të ndihej i fyer nëse njëshqiptar do t’i fliste atij në shqip. Si për t’i bërëshqiptarët që të ndihen edhe më shumë të huaj nëtokën e tyre, shenjat dhe emrat e rrugëve në zonat ebanuara nga shqiptarë janë në sllavisht (në disa vendeshoqërohen edhe në shqip). Shenjat udhëzuese drejtmanastireve ortodokse janë të gjitha në sllavisht,ndonëse disa prej tyre kanë origjinë shqiptare. Për mëtepër nuk ka absolutisht asnjë shenjë për ndërtesatdhe monumentet fetare qofshin ato katolike apomyslimane.

Një tjetër dukuri interesante është korrigjimii mbiemrave shqiptarë nga versioni i mëparshëm sllavnë shqip duke përdorur zakonisht alfabetin latin.Pavarësisht nga fakti se të gjithë qytetarët kanë tëdrejtën kushtetuese që të mbajnë mbiemrat e tyreorigjinalë dhe të pandryshuar, disave ende u mohohetkjo e drejtë me justifikime qesharake si “kompjuterëttanë nuk i kanë këto shkronja”. Ka ende shqiptarë nëMalin e Zi, të të njëjtit mbiemër, të cilët e gjejnëemrin e tyre të listuar në dy apo tre versione, duke uhapur probleme me dokumentet e udhëtimit dhedokumente të tjera zyrtare. Malazezët preferojnë qëshqiptarët të përdorin versionet sllave të emrave tëtyre; kështu “Luigji” bëhet “Ljuidj” apo “Ljubo”,“Pjeter” bëhet “Pero”, “Rexhep” thirret “Redzo”, etj.

Është e qartë se gjuha shqipe është kthyer nënjë gjuhë të rrezikuar në Malin e Zi dhe situata do tëvijë duke u përkeqësuar, nëse nuk merren disa masadrastike. Së pari dhe më e rëndësishmja, gjuha shqipeduhet të mbrohet kushtetutshmërisht si një ngagjuhët zyrtare në Malin e Zi. Në sistemin ligjormalazez, mbrojtja e pakicës sigurohet nga Seksioni 5

i Kushtetutës që përbëhet vetëm nga dy nene tërëndësishme (nenet 79 dhe 80) si dhe nga ligji i vitit2006 mbi liritë dhe të drejtat e pakicave. Duke iureferuar të drejtave gjuhësore, Neni 13 i Kushtetutësthotë se gjuha malazeze, me alfabetet cirilik dhe latin,është gjuhë zyrtare së bashku me serbishten,bosniakshen, shqipen dhe kroatishten. Neni 79 iKushtetutës u njeh pakicave kombëtare të drejtënpër të përdorur gjuhën dhe alfabetin e tyre në punëtprivate dhe publike.

Megjithatë, legjislacioni për zbatimin edispozitës së Kushtetutës mungon dhe anashkalohetme statute lokale dhe masa të tjera. Standardet përmbrojtjen e gjuhëve të rrezikuara dhe përdorimin etyre janë zhvilluar dhe po zbatohen nga BashkimiEuropian; standarde të njëjta duhet të adoptohen dhetë zbatohen brenda territoreve të banuara ngashqiptarët në Malin e Zi. Është një paradoks që gjuhashqipe është e rrezikuar në zonat rrethuese të Tivaritdhe Ulqinit, pikërisht aty ku u botua edhe libri i parënë gjuhën shqipe: Meshari nga Gjon Buzuku, në vitin1555. Buzuku, një prift shqiptar katolik, u lind nëLjare të Krajës, një zonë ndërmjet Tivarit dhe kufirittë sotëm me Shqipërinë.

Nga Cafo Boga

Në vargonin e pashkëputs-hëm të mendimeve e veprimevetona që bartin premisa të stërke-qur, ekziston edhe një prirje jona, ecila duket se ditë e më tepër duks-hëm po fuqizohet me gjithë fatali-tetin dëmprurës të saj. Prirjet,qëndrimet dhe ndjenjat lokaliste tënjë njeriu apo grup njerëzish tëcaktuar, janë reflektimet e njëshpirtngushtësie për të privileg-juar një hapësirë të ngushtë rajo-nale e farefisnore të një mjedisi tëcaktuar. Këto prirje, mjerisht po epërcjellin njeriun e ditëve tonathuaja të çdo shërbimi publik. Kjomizëri duket sheshit, ku afrimetdhe rekrutimet lokaliste janë vër-sulur sikur atavizma të shpërndarëgati në secilën veprimtari publike.

Termi lokalizëm vjen nga la-tinishtja dhe do të thotë: Vend. Nëkuptimin e përgjithshëm lokalizmiështë përqendrimi në nivel lokal, në

një krahinë apo rreth të caktuar.Ndërsa, në kuptimin socio-gjeogra-fik termin lokalizëm e përdorim nëkontekst për t’iu referuar njësisëterritoriale më të vogël përballërangut më të lartë. Veprimet loka-liste janë qëndrimet e ngushta tëprezantuara në nivel të gjerë, nëtërësinë e përgjithshme kombë-tare, kulturore, arsimore e politike.

Prirjet lokaliste për t’umbyllur vetëm brenda rrethit tëkrahinës apo rajonit, prej nga ndo-dhet edhe vendlindja jonë, janëshpërfaqja më e dukshme e vesevedhe ceneve tona. Arsyeja nuk doshumë mend: Kultura jonë endenuk ka arritur të lirohet nga feudete vockla të bërjes së jetës nëpërrrethe, klane e farefisni. Ende nukpo mundemi të lirohemi nga getojae rrethit, trupëzimi nga idetë dhenjerëzit e afërt. Sikur nuk po mun-demi e nuk po duam të përkrahimpara se gjithash kriterin e të meri-

tuarit para atij fisnor e gjeografik.

Përballë kësaj topitje,shpirtngushtësia e ndarjeve dhedallimeve tona po reflektojnë keqaspërballë vizioneve të përgjithshmekombëtare. Në kohët kur këto de-rivate të helmëta po i japin një dri-tëhije të zbehtë jo vetëm kulturëssonë, dhe në kohën kur disa pobëhen sikur nuk po kuptojnë sebota e civilizuar po fuqizon zgjeri-met, ne po vringëllojmë shpatat endarjeve. Kjo mizantropi kulturoree njerëzore sikur qëllimshëm ka fo-kusuar piketat e rrotullimit drejtmbyllës dhe assesi të shtegdaljes.

Çerek mendjet e tilla nukjanë në gjendje për të bërë dallimemidis vendit e lokalitetit, mes as-piratave të tyre dhe qëllimeve tëpërbashkëta. Shumë njerëz tanëpublik preferojnë ta rrethojnëveten dhe shpurën e tyre me nje-rëz të njohur, miq e familjar, madjedisa prej të cilëve janë edhe ndih-mësit e tyre më të afërt. Shpeshkëta të afërm kanë përdorur edhendikimin e tyre për t’u marrë meçështje personale, të cilat jo gjith-monë e sjellin të mirën publike.

Lokalizmi është mjerimi ynëprovincial, nga i cili ende nuk pomundemi të lirohemi, është ndarjamë banale dhe më e pakuptimtë qëmund t’ia bëjmë vetvetes. Krijimi ipsikozave të tilla fataliste, të cilatjanë të mbarsura nga kryeneçësiajonë se punët madhore të kombitduhet t’i qeverisim bashkë mefisin, janë dukuri që cenojnë dhemargjinalizojnë synimet tona tëpërbashkëta kombëtare.

Shkruan: Avni Azizi

KUR ATDHEU PALOSKUR ATDHEU PALOS

Prirje të tilla mjerisht ekzistojnë, madje mundtë thuhet se ato nisin edhe nga familjet apo lagjet enjë fshati tonë. Mjafton të dëgjosh një ditë radion osemë mirë paraqitjet telefonike të dëgjuesve, shembullgjatë votimit të një top liste të solistëve tanë, për tëditur paraprakisht se kujt do t’i takojë vota për kën-gën më të mirë. Simpatitë ndaj këngës dhe këngëtaritfatkeqësisht duhet thënë se aspak nuk kanë të bëjnëme shijet, vlerat apo vlerësimin, ngase në të shpesh-tën e rasteve ekziston gara rajonale dhe tepër fana-tike e këtij votimi.

Prirje lokaliste dhe vetë ndarje të tilla sot kemikudo. Kemi edhe nëpër fushat tona sportive, ku ani-met jokorrekte shpesh nxiten nga sindrome të tilla.Simpatizimin ndaj një klubi dhe rivalitetin ndaj kun-dërshtarit sportiv ne shpesh e masim me ndjenjën eskajshme refuzuese. Ndodh shpesh që nëpër terrenettona sportive sundon fjala e rëndë ndaj kundërshtarit.Vërshon tërbimi i “partizanëve militues” për t’i grush-tuar gjithë tifozët e një tribune të cilët nuk i përkasinlokalitetit tonë.

Po ashtu edhe në përditshmërinë tonë politikejo rrallë ndodh që një njeri, i cili është shquar si kuadërbrilant ose profesionist i një lëmi të ndryshme ta mën-janojmë nga udhëheqja e ngushtë apo e gjerë me tëvetmen arsye se ai nuk i përket apo takon klanit të fu-qishëm, kështu si i tillë kuptohet se prish estetikën eklanit lokalist që ne dimë ta ngrehim aq bukur në zenit.

Nëpër këto dëlire të ngërthyera me kontra-dikta të zbehta e tej mase anomalie, psikologjia jonëe ndarjeve vërshon pamëshirshëm edhe mbi shenjtë-rinë kombëtare. Mendjet e cunguara shpesh dinë tëbëjnë edhe ndarje të festave, të heronjve, dëshmo-rëve dhe atyre që u flijuan për atdheun. Sa mëkate tëpafalshme bëjmë kur themi dëshmorët e Llapit, Dre-nicës, Dukagjinit… Sa zbehtë tingëllon kur thuhet përdëshmorin: u flijua në mbrojtje të banorëve të këtij lo-kaliteti…

Një gjë nuk duhet ngatërruar se dëshmorët ekombit nuk u flijuan për rajone, lokalitete e mbrojtjetë mëhallëve të tyre. Madhështia e tyre shkëndijonnjëtrajtshëm në çdo skaj të atdheut. Heroizmi dhe

vepra e tij lapidare nuk i takon vetëm familjes, fisit apolokalitetit të tij. E pse atëherë kemi prirje të sillemikështu?!

Dramatikë e tillë e veçantë, e cila shkon gatideri edhe në lajthitje na ofrohet edhe nga Tirana apo“Tirona”. Idetë e mykura lokaliste, farefisnore, krahi-nore e ndarje në aspekte të tilla që shpërfaqen tëfrikshme dhe të pasuara me rrënime, sot kemi sikurrë më parë. Kur nga disa dioptri, edhe atdheu dheskajet e tij shikohen e ndjehen sikur të palosur nëletër, aty ardhmëria nuk duket mitikisht por, edhe rea-lisht e kërcënuar.

Për të parë në mënyrë të rrokshme këto dall-gëzime shoqërore doemos, duhet të ndalemi tek ma-kinat e prodhimeve të helmeve politike. Në vend të njëmirëqenie të merituar, grupimet politike, ciklikisht ikanë dhuruar shoqërisë shqiptare vizione shteg mbyl-lëse, ndjenja lokaliste dhe hakërrime të egra deri nëkufijtë e vëllavrasjes.

Për derisa qytetari ynë të mendoj se veshjanë pozita e njeriut të afërt familjarisht e gjeografi-kisht është e lidhur me të mirën dhe dobinë tonë per-sonale, familjare e lokale. Derisa të ushqejmë bindje

LOSET NËPËR FISE... OSET NËPËR FISE...

$(FF JJ AA LL AA

të tilla dallimore ne do ti shohim të tjerët me jo das-hamirësi dhe syrin jo vëllazëror.

Derisa sektori i policisë shtetërore dhe ven-det kyçe të saj përbëjnë shumicën e një lokaliteti, këtokorpuse edhe nëse vërtet janë fare të rastësishme,na bëjnë të mendojmë në fuqizime lokaliste... Për de-risa dikush mëton që edhe shëndetësia e shtetit tëudhëhiqet e dominohet nga shumica e një konfesionifetarë, edhe nëse vërtet kjo bartë justifikime, vetvetiudo të krijoj përshtypje për cilësime dallimore e ndarjefetare. Apo derisa qytetarit të Tiranës i zihet diellitnga “malokët” (term pezhorativ për fshatarët e zbri-tur në kryeqytet nga viset malore) kjo do të fuqizonkëto pohime të dëshmuara dhe ne do të rropateminga psikoza të tilla lokaliste.

Po ashtu edhe shqiptarët që jetojnë në Maqe-doni nuk qëndrojnë mbrapa kësaj baltosje. Po kështuedhe ata kanë thelluar ndarjet e refuzimet nga kata-logu i proçkave lokaliste. Interesat e ngushta të ves-hura me imitime politike kanë bërë që sot në vend tënjë unifikimi të domosdoshëm të kemi grupime loka-liste, nepotike, demagogjike, fetare, e vëlla-refuzuesederi në skajshmëri dhe fatkeqësi të copëtimit të iden-titetit kombëtar shqiptar. Mëtimi i disa pseudo inte-lektualëve për të ndjekur një kauzë multi-kulturore euniversale bart me vete një konformizëm të mjerues-hëm.

Profilizimet e ngushta dhe lokaliste kanë gje-neruar dhunë dhe ndarje të përhapur dhe kriza të njësistemi politik të mbërthyer në korrupsion, në ndarjesociale, intelektuale e politike. Si pasojë e gjithë kësajsot kemi ndarje të shumanshme. Manifestime tëshfaqjeve lokaliste me përplot deficite morale. Keminjë festë të përbashkët që e festojmë të gjithë tëndarë. Kemi përzgjedhje, emërime, punësime e pro-movime të bazuara kryesisht në interesin personal,familjar e rajonal. Kemi mjerimin tonë të rrënjosur ngai cili nuk po mundemi të lirohemi, madje ai si një kari-katurë vampiri i kohëve të kaluara po shfaqet në vetë-dijen tonë.

Si të (ç)lirohemi nga ndjenjat lokaliste?

Askush më tepër se ne shqiptarët nuk ka bar-tur mbi supe politikat e ndarjeve, copëtimeve dhegjymtimeve historike, që na janë bërë dhe ende nukpushojnë të na bëhen. Armiqtë tanë ende ndjellin kobeogurzeza me sloganet: Veri-Jug, Lindje-Perëndim. Emesme, e madhe e vogël, katolike, myslimane, qyte-tare...

A nuk na vetëdijesuan këto ndarje e copëzime,që sot të jemi të bashkuar si kurrë më parë. Atdheuynë është një pikë e vogël në glob, por është aq emadhe për ata që kanë sy ta shohin e shpirt tandjejnë. Vendlindjet tona të secilit nga ne janë gjym-tyrët e këtij atdheu. Janë heroizmi, dhembja dhe him-nizimi i përbashkët.

Copëzimet e tilla që sot po i a bëjmë në forma,mënyra, mendime e ndjenja të ndryshme janë vetëdijajonë e ulët dhe jo gatishmëria jonë për ta ndjerë bash-kimin shpirtëror e madje edhe atë kombëtar. Duhettë çlirohemi nga ndjenjat se rajoni im, vendlindja apolagjja ime është më e shquar për trimëri, mençuri, at-dhetarizëm, prirje për udhëheqje e madje edhe deritek ajo se nahija jonë ka sportist më të mirë se të tje-rët.

Duhet njëherë e përgjithmonë të (ç)lirohemi nga men-taliteti lokalist i dominimeve dhe epërsive mbi të tje-rët. Kërkohet që brezi i ri të mos helmohet me ndjenjatë tilla se i takon kësaj apo asaj krahine. Shpirtngush-tësia e tillë dhe qëndrimet tona lokaliste shpeshherëbëhen nxitje për të mos vlerësuar ashtu siç duhet.

Marrja me vogëlsira të tilla të dëmshmengushton në dëmin tonë horizontet tona për të parëmë larg se nahija apo kazaja ku jetojmë. Andaj nuk eshikojmë njëri-tjetrin me sy vëllazëror, shfrenohemi në

urrejtje vëllazërore e lokaliste, siç po na ndodh nëpërshumë raste qofshin ato sportive, kulturore, politikeapo edhe fare njerëzore.

Njeriu lokalist ka vizion të cunguar për ta parëtërësinë kombëtare si njësh. Ai dëshiron veç me tëafërmit e tij që rrethohet gjeografikisht të fillojë e tëmbarojë gjithçka. Njeriu me ndjenja lokaliste mendonse rrethi i tij është qendra që duhet të sillen të gjithangjarjet, bëmat, heroizmat dhe të gjitha mrekullitë.

Ai mendon se duke i takuar këtij rrethi lartë-sohet bashkë më veprën e një dëshmori ose martiriqë është flijuar për atdheun tërësor. Shëmbëllesat etilla të degraduara të shtytjeve për të qenë lokalistduhet t’i vejmë përballë shpirtgjerësisë si të meritavepo ashtu edhe ceneve tona të përbashkëta.

# FF JJ AA LL AA

Sopranoja Tefta Tashko Koço, një nga figurat erëndësishme të interpretimit vokal në Shqipëri, me zërine saj të bukur dhe autentik, gjatë karrierës së saj tëshkurtër shpalosi një talent të jashtëzakonshëm të mu-zikës lirike qytetare shqiptare dhe një repertor të pasurtë muzikës operistike klasike. E lindur në Egjipt në vitin1910, pjesëmarrëse aktive që në fëmijërinë e hershmenë jetën artistike të Korçës, e formuar artistikisht nëParis dhe në Romë, bilbili shqiptar që i dhuroi emocionetë papërshkrueshme publikut të epokës, do të ndahej ngajeta në moshë shumë të re duke lënë një boshllëk tëthellë në kulturën dhe artin shqiptar.

VITET E PARA

Tefta Tashko Koço u lind më 2 nëntor 1910 nëFajun te Egjiptit, nga një familje intelektuale dhe patrio-tike shqiptare. Babai, Thanas Tashko, me origjinë ngaFrashëri i Korçës, emigroi në Egjipt bashkë me bashkës-horten Eleni Zografi, e cila ishte e bija e patriotit shqip-tar Pandeli Zografi.

Thanas Tashko ishte një nga figurat më të rëndë-sishme të diasporës shqiptare në Egjipt dhe mbështetësi shumë nismave kulturore dhe patriotike: ishte botues igazetave “Shkopi”, “Sopata” dhe “Rrufeja”, ishte autordhe aktivist i projekteve patriotike “Fan S. Noli Noli” dhe“Vatra” me seli në Sh.b.a., ishte promovues dhe furni-zues me armë i patriotëve që luftuan kundër PerandorisëOtomane për pavarësinë e Shqipërisë, etj.

Në vitin 1921 - gjashtë vjet pas vdekjes së bash-këshortit - Eleni Zografi bashkarisht me fëmijët, 4 mesh-kuj dhe 3 femra, kthehet dhe vendoset në qytetin e sajtë lindjes, në Korçë - që ishte një nga qëndrat më të rën-dësishme kulturore të vendit e që gëlonte nga aktivitetetartistike-kulturore. Gjejmë në këtë periudhë kohe grupinmuzikor “Vatra” dhe “Lira”, Shoqërinë e Arteve të Bu-kura si dhe shumë grupe të tjera të vogla kulturore tëcilat ishin po aq produktive sa edhe më të njohurit.Tefta ishte që në fëmijërinë e saj të hershme një prota-goniste e spektakleve muzikore, dhe filloi të aktivizohejnë grupet e ndryshme artistike bashkërisht me JorgjieFile Truja (një tjetër artiste e muzikës vokale shqiptare),duke marre pjesë si soliste në shfaqjet artistike që or-ganizoheshin shpesh në qytet. Falë talentit të saj, me26 qershor 1926, në moshën 15-vjeçare ajo u paraqitme koncertin e saj të parë zyrtar para artdashësve tëqytetit. Këto aktivitete artistike kushtëzuan ndjeshëm

fatin dhe zgjedhjet e saja të ardhshme artistike dhe tëjetës. Tashmë, kishte lindur një artiste!

NË FRANCË

Ndërmjet 1927 dhe 1935, Tefta u zhvendos mefamiljen e saj në Montpellier të Francës, ku filloi studimetmuzikore të shkollës së mesme për kanto me rezultateshumë premtuese. Në vitin 1930 do të regjistrojë nëParis për shtëpinë diskografike “Pathe”, këngët e parapopullore shqiptare me grupin e njohur iso-polifonik labtë kompozitorit Neço H. Muko.

Në vitin 1931 fillon vitin e parë të studimeve përkanto pranë ‘Conservatoire National de Musique et deDéclamation’ me mjeshtrit e kalibrit të Jean Sere, LeoBermandi e te André Gresse. Në shtator po të atij viti,ajo do te jete pjesëmarrëse në konkursin muzikor “NjëOpera Komike” (ita. Un’Opera Comica) i organizuar ngaKonservatori i Parisit, duke luajtur rolin e ‘Madama But-terfly’. E zgjedhur në mënyrë unanime nga juria midis127 kandidatëve të tjerë te pranishëm ne konkurs, u vle-rësua për cilësine e saj te lartë vokale dhe interpretuese,duke u renditur nder te parat ne mesin e 17 fituesve.Ne fund te vitit të parë, do te marre pjesë në një konkurstë kantos lirike, duke fituar çmimin e dytë. Ndërsa midisviteve 1935-1936 do te mbaroj specializimin për kantonë Romë (Itali).

KTHIMI NË SHQIPËRI

Aromën e tokës se saj, megjithatë, kurrë nuk ekishte harruar. Më 26 nëntor 1935, pas kthimit të sajnë Shqipëri, Tefta realizoi koncertin e saj të parë në qy-tetin e Korçës, duke arritur një sukses te jashtëzakons-hëm. Vitet 1935-1939 ishin për të një periudhë ekarakterizuar nga një punë e madhe dhe intensive artis-tike, plot me koncerte te cilat zhvilloheshin në të gjithëvendin: Tiranë, Shkodër, Durrës, Korçë, Elbasan, Vlorë,Berat, etj.

Në një letër drejtuar kompozitorit te njohurshqiptar Baki Kongoli, e cila daton pikerisht në këtë pe-riudhë, duke shpjeguar vështirësitë e ndryshme me tëcilat përballej në turne, ajo shkruan: “Koncerti u prit meentuziazëm nga publiku dhe këngët e Elbasanit u pëlqyene u përcollën me sukses. Kjo persa i përket kënaqësisëmorale, ndërsa persa i përket anës materiale, u dety-ruam të paguanim 37 franga ari nga xhepat tona përshpenzimet e pianos dhe te sallës per koncertin”.

Tefta Tashko bTefta Tashko b

Shkruan: Brunilda TernovaShkruan: Brunilda Ternova

$ FF JJ AA LL AA

ë

eteëab

reoi,ëa-s-,.sso

ej--e-ë,

r-ëenë-r

Në këto shfaqje Tefta do te shoqërohej ne pianofillimisht nga pianisti Tonin Guraziu i cili me pas do te zë-vendësohet nga pianistja e talentuar Lola Aleksi Gjoka.Në vitet e para të luftës se dyte botërore, Tefta do terealizoje një sërë koncertesh ne radio dhe disa të tjeradrejtpërsëdrejti nëpër qytete të ndryshme shqiptare.Për disa kohë u angazhua edhe në përgatitjen e talentevetë reja në Liceun Artistik, duke punuar si docente - njëpost që u detyrua ta braktise për shkak të shfaqjes sësëmundjes në vitin 1937.

Në të njëjtin vit, ajo do të njihet me baritoninKristo Koço, edhe ai gjithashtu një artist i diplomuarjashtë vendit e i sapokthyer në Shqipëri. Do te martohennë vitin 1940 e një vit me pas do te nisen për në Milano,ku Tefta regjistron një sere këngësh të muzikës populloreshqiptare. Gjate kthimit për ne atdhe do t’u linde djali ityre, Eno, i cili vite me pas duke ndjekur gjurmët e prin-dërve të tij do të bëhet dirigjent orkestre i muzikës kla-sike e i njohur në shkallë kombëtare dhe ndërkombëtare.Eno Koço ka botuar në vitin 2000 një libër dedikuar nënësse tij të titulluar “Tefta Tashko dhe koha e saj” i cili përm-ban dëshmi të shumta që përshkruajnë jetën e kësajgruaje të jashtëzakonshme dhe të talentuar .

REPERTORI MUZIKOR

Tefta Tashko Koço renditet në atë grup artistështë talentuar të cilët në fillim të shekullit të njëzetë, pa-suruan repertorin e muzikës popullore tradicionale dheqytetare shqiptare me forma dhe finesa të reja teknike.Shumë nga artistët e asaj kohe - përmes zërave operis-tikë të sopranove, të tenorëve dhe të baritonëve – itransformuan këto dy zhanre muzikore duke i lartësuarfalë interpretimeve cilësore artistike. Zërat e këngëta-rëve profesionalë shqiptarë të atyre viteve, në përgji-thësi gërshetoheshin me tingujt instrumentalperëndimor të orkestrave, me intonacionet e rafinuarasi dhe me formulimin konceptual të muzikës klasike. TeftaTashko Koço i përkiste artistikisht muzikës së dhomësqë dëftonte origjinën gojore të këngës popullore shqip-tare, si dhe asaj operistike që bazohej në leximin dhe për-punimin e partiturave. Ajo i konceptonte këngët lirikeqytetare si arie dhe arioza e kishte si qëllim kryesor gjatëinterpretimeve arritjen e frymëzimit melodik - i cili kri-jonte imazhin e tingullit dhe te ritmit muzikor të këngës.

Janë tashme të njohura edhe sot e kësaj dite për publi-kun shqiptar këngët e repertorit të saj që i përkasinkësaj shkalle muzikore, si: Kroi fshatit tonë, Dola në dri-tare, Kur më vjen burri nga stani, Oh ku po shkon mojgoce e vogël, Unë o ty moj të kam dashtë, Ishin dy ku-nata, Zare trëndafile, Bilbil çapkëni, Qante lulja lulen,Kenke nur i bukurisë, Fryn Veriu, etj.

Shumica e këngëve të repertorit të saj i përkasinpoemave dhe poezive të njërit prej miqve të saj më tëmirë, të madhit Lasgush Poradeci. Gjejmë katër poezi tëshndërruara në këngë dhe me muzikë të kompozitoritDhimitër Kovaçi: Të ritë e viteve të mi, Fryn Veriu, Folinëna me vajtim, Mall i vjershëtorit; Dy të tjera me muzikëtë kompozitorit Kristo Kono: Kur mu rite vogëloshe dheKroi i fshatit tonë; Ndërsa ‘Kush ta fali bukurinë’ me mu-zikë të kompozitorit Dhimitër Falli.

Poeti yne i madh Lasgush Poradeci do të shpre-het për Teften në këtë mënyrë: “... Tefta ishte një artistee cila kishte vendosur të merrej me Art në kuptimin evërtet të fjalës dhe jo ta përdorte atë thjesht si një ins-trument për tu ushqyer. Ajo edhe pse kishte mundësi tëpunonte si docente dëshironte të jetonte me frytet eartit dhe të koncerteve të saja. Në drejtim të Teftës nuk

bilbili shqiptar bilbili shqiptar

mund të them thjesht gjëra informuese, por unë japgjithë zemrën time.” Përveç këngëve popullore dhe li-rike shqiptare, Tefta futi në programet dhe në shfaqete saja edhe ariet e muzikës lirike klasike të autorëvetë njohur në nivel botëror si Wolfgang Amadeus Mo-zart, Gounod, Franz Schubert, Giuseppe Verdi, Doni-zetti, Pergolesi, Belini, Puccini, Rossini, etj.

Jeta e saj edhe pse e shkurtër ka qenë shumëaktive dhe intensive, plot me koncerte dhe shfaqje nëtë cilat nderonte veten dhe vendin e saj edhe në tea-trot evropiane. Ajo mori pjesë në vitet 1937 dhe1938 si soprano profesioniste në Panairin Lindor (ita.Fiera dell’Est) në Bari të Italisë. Në vitin 1938 me ar-tisten Lola Aleksi Gjoka do të jetë prezentë në Panai-rin Francez në Paris të Francës. Së bashku me njëtjetër këngëtare të famshme të epokës Marie Krajadhe me këngëtarë të mirënjohur shqiptarë të atyreviteve - si Adem Mani, Xhevat Boriçi, Kolë Vjerdha,Taip Kraja, Karlo Pali, etj – mori pjesë në Festivalin eFolklorit të mbajtur në Firence të Italise më 30 maj1939. Në vitin 1945, interpreton me sukses rolin eMimi-së në operën “La Boheme” nga Giacomo Puccini,pastaj rolin e Rosinës në “Berberi i Seviljes” nga Gioa-chino Rossini, rolin e Violetës në “La Traviata” ngaGiuseppe Verdi, rolin e Leilës në “Peshkatarët e Per-lave” nga Georges Bizet, etj. Regjistroi dy herë përshtëpinë disko grafike italiane “Columbia” - gjatë vi-teve 1937 dhe 1942 - disqe të cilat përmbajnëshumë këngë të shkëputura nga repertori i muzikësklasike vokale dhe 45 këngë lirike të muzikës qytetareshqiptare. Regjistrimet disko grafike u shoqëruan ngaorkestra e mirënjohur italiane e ‘Teatro alla Scala’ eudhëhequr nga dirigjentët Segurini, Rizza, Consiglio eRuisi.

Tefta kishte një repertor prej rreth 90 kën-gësh popullore që i përkisnin të gjitha rajoneve shqip-tare e rreth 36 prej tyre ishin regjistruar në disqerreth viteve 1930, 1937 dhe 1942 në Paris dhe nëMilano. Vlen të përmendet se, në një pjesë te rasteveregjistrimet janë bërë me nxitim dhe jo gjithmonë kurcilësia e zërit te sopranos ishte në formën e saj mëtë mirë. Megjithëse mungesën e cilësisë teknike tëregjistri

meve 78 gpm (rrotullim për minutë) të viteve 1930 si dhe ato të kryera në shirita rreth viteve 1940 dhe1950, këngët e regjistruara janë dokumente të paç-muara që përmbajnë konceptin interpretues të kën-gëtares.

Stili i saj i këngës lirike qytetare adoptoi ngaarti i kultivuar delikatesën e nevojshme për të pro-dhuar linja elegante melodike. Tefta Tashko Koço ështëvlerësuar nga kritika shqiptare dhe ndërkombëtare sinjë soprano lirike me një formacion të përsosur: tonetë lehta dhe të gjalla, intonacione të pastra dhe tëqarta, teknikë të përsosur vokale dhe performancëskenike të matur dhe të rafinuar.

FIKJA E ZËRIT TE BILBILIT

Tefta sëmuret rëndë e në vitin 1946 shtrohetnë spital për tu kuruar kundër sëmundjes së kanceritqë po e vriste dalëngadalë. Edhe pse mjeket u përpo-qën të kryenin gjithçka të mundshme për ta kuruarme teknikat e kohës, nuk ishin në gjendje që ta shpë-tonin nga vdekja. Ajo energji e pashtershme që ekishte karakterizuar gjatë gjithë jetës së saj tani poshkonte drejt fundit.

Rreth mesnatës së 22 dhjetorit 1947, nëmoshën 37 vjeçare, do të shuhet jeta e një artistejetë madhe dhe sublime të kulturës muzikore shqiptare.Ajo ishte e bukur dhe elegante, e talentuar dhe mestil te rafinuar, serioze dhe konstante në punën e saj,ambicioze dhe e disiplinuar në drejtim të përsosmë-risë së saj artistike. Muzika kishte mbetur gjithmonëpjesë e jetës dhe qenies së saj. Edhe pse nuk i realizoitë gjitha ëndrrat dhe projektet që kultivoi për vite meradhe në fushën e saj profesionale, arriti të na lërënë trashëgimi krijimet voluminoze artistike që dës-hmojnë për atë që dikur konsiderohej përsosmëria ekëngës së kultivuar shqiptare. Ajo dhe arti i saj ishinnjë sinergji e konsoliduar e hijeshisë femërore dhe ekulturës shqiptare të niveleve të larta që sot mëshumë se kurrë - kur arti është transformuar në njëkontekst pa përmbajtje - na ofron sugjerime për re-flektime të mëtejshme. Pas vdekjes iu akordua titullikombëtar “Artiste e Popullit” e sot në Shqipëri përnder të saj jepen çmime dhe organizohen gara e kon-kurse artistike-kulturore.

% FF JJ AA LL AA

Përkthimi, ky çelës i Përkthimi, ky çelës i

Shkruan: Lediana PajaShkruan: Lediana Paja

Zanafilla e përkthimit lind që në kohën e qyte-tërimit romak, ku i jepet një rëndësie veçantë trans-formimit, asimilimit, mirëpritjes apo pranimit tekulturës antike helene. Ciceroni shkruan se “kampërkthyer si orator dhe jo si interpretues i një teksti(…) duke bregëzuar termat në atë mënyrë që të mosduken të huaja për natyrën e gjuhës tonë”. Sipas atij,teksti duhet të jetë sinonim i forcës bindëse, i përkë-dheljes dhe transmetimit të origjinalit në formën tje-tër në mënyrën sa me rigoroze të mundshme.Përkthimet biblike largohen nga mendimi ciceronianduke u bazuar më shumë në kriterin e qëndrueshmë-risë rigoroze të kthimit të një fjale nga një gjuhë nënjë tjetër.

Luteri në përkthimin e Biblës (1522-1534)respekton kriterin e Shën Jeromit, të besnikërisë meorigjinalin, por i vetëdijshëm se në disa vende atij do iduhej të bënte një kompromis për ta bërë këtë procestë realizueshëm. Humanistët dhe Rilindësit evropianë,të bazuar në simetrinë, racionalizmin, ekuilibrin e kul-turës antike, mendonin se përkthyesi, jo vetëm duhetnjohë gjuhën e origjinalit dhe gjuhën në të cilën vepra“transportohet”, por edhe stilin, rimën, shprehjetfrazeologjike, kuptimet e shprehjeve alegorike, marrë-dhëniet sintaksore etj.

“Asnjë fjalë e një gjuhe nuk është plotësisht enjëjtë (në kuptim) me një fjalë të një gjuhe tjetër”,shkruan Wilhelm von Humboldt, por të gjitha gjuhëtpërmbajnë mjetet për te shprehur gjithçka. Përveç

besnikërisë ndaj origjinalit, përkthyesit i nevojitet një-simi me veprën në një lidhje pasionale, në atë masesa të duket “sikur autori të ketë shkruar në gjuhën epërkthyesit”, evidenton Humboldt. Të njëjtën gjë, mëvonë, e shpreh edhe Anthony Burgess (1917-1993),ku sipas tij: “Translation is not a matter of wordsonly: it is a matter of making intelligible a whole cul-ture”, pra “përkthimi nuk është një çështje fjalësh,por një çështje e të bërit të kuptueshëm të kulturësnë tërësi”.

Milan Kundera, shkrimtari i famshëm Çeko-francez, është kuotuar jo pak me shprehjen e tij tëfamshme: “Common European thoughts is the fruitof the immense toil of translators. Without transla-tors, Europe would not exist; translators are moreimportant than members of the European Parlament”- Mendimi i përbashkët Evropian është fryt i mundimittë madh të përkthyesve. Pa përkthyes, Evropa nuk dotë ekzistonte; përkthyesit janë më të rëndësishëm seçdo anëtar i Parlamentit Evropian, thënë ndryshe, nganjë këndvështrim ndoshta naiv, sikur te mos ekzis-tonte arti i përkthimit, ne njerëzit, jo vetëm që nukdo te mundeshim te njihnim kulturën botërore meperlat që e karakterizojnë atë, por do të ishim të izo-luar në guaskën tonë të njohjes primitive.

Ne botën e sotme teknologjike përkthimiështë lehtësuar në mënyrë të ndjeshme, ku falë mo-torëve të kërkimit, softuerëve të ndryshëm apo pro-gramimeve, mund të arrihet të bëhet një përkthim içdo lloj vepre në një kohe shumë të shkurtër. Por kjonuk do te thotë se problemi i përkthimit tashmë kadhënë sinjalin e vet të agonisë. Përkundrazi! Nëse dotë pranonim se ajo që e ndan njeriun nga kafsha ështëarsyeja, kurse ajo që e ndan njeriun nga teknologjiaështë ndiejna dhe përceptueshmeria e saj, ndoshtabiem në deduktimin se përkthimi i përket vetëmmëndjes njerëzore dhe asnjë zbulim teknologjik i deri-tanishëm nuk do të mundej dot të zëvendësonte ko-loritin që një tekst mbart në një gjuhë tjetër, me potë njëjtën temper, ndjenjë apo shtrirje artistike.

Te përkthesh duhet të gjesh “recetën” e ARN-së, për të arritur dhe bërë të mundshme transkripti-min në mënyrën më perfektë. Kjo gjetje e recetëspërbën një art me vete, sepse kërkon aftësi të ve-çanta për realizimin e kësaj mrekullie. Riprodhimi i njëvepre, klon, kërkon një kulture të mirëfilltë dhe një ta

' FF JJ AA LL AA

s i globalizmit kulturors i globalizmit kulturor

lent krijuesi. Nietzsche, te “Shndërrimi i të gjitha vle-rave” pohon se Bota mund të konsiderohet si njëvepër arti që gjeneron vetveten dhe më pas shprehetse “dukuria artistike është transparente (…) efekti iveprave të artit është ajo e të shkaktuarit të gjendjesshpirtërore që krijon veprën e artit, pra dehjes. Thel-bësore në art është përsosmëria e ekzistencës, lindjae përsosmërisë dhe plotësisë (…)”. Artisti qoftë dhesi përkthyes arrin të sjellë shijen e veprës, ta trans-metojë mesazhin e saj, ta ri konceptojë e në shumëraste dhe ta rikrijojë për ta bëre të njehsueshme dhete pashkëputur strukturën e saj.

Këtu lind një dilemë tjetër që lidhet me stiline shkrimtarit dhe atë që merr përsipër të transpo-noje veprën e tij në një gjuhë tjetër. Ka jo pak rasteku, përkthyesi ka bërë të mundur që një vepër të pël-qehet ndoshta më shumë se në gjuhën në të cilënështë shkruar, ashtu siç ka dhe shumë raste, që nëgjuhën origjinale, ajo të tingëllojë brilante e në përk-thimin e saj del krejt pa shije. Transmetimi i stilit tëshkrimtarit në përkthim është i pamundur, pasi çdonjeri është i prirur të krijojë një stil të vetin, që e dal-lon nga të tjerët dhe e bën atë unik. Nëse kjo do tëndodhte, unë do ta konsideroja përkthimin një mre-kulli.

Transmetimi i stilit nuk është i vetmi problemqë përkthyesit i duhet të sfidojë. Mungesa e shpre-hive të caktuara në gjuhën ku përkthehet dhe anas-jelltas, çështje këto, që do të zgjerojnë kërkesën ethithjes së produkteve të reja do ta mbajnë atë në njëtension të vazhdueshëm. Në kulturën e çdo populli,ekzistojnë shprehje folklorike, të trashëguara, që janëpothuajse të pamundura të përkthehen në gjuhë tëtjera, e, nëse kjo do të ndodhte nuk do te mbartninasnjë kuptim. Në mënyrën e konceptimit të një vepre,të rikrijimit të saj në një gjuhë tjetër, një përkthyesduhet të konsiderohet një artist, ku arrin të ndërlidhëstilin e vet me strukturën e autorit që përkthen. Por,nëse stili i shkrimtarit arrin te tejçohet, rruga e mre-kullisë duhet të jetë e hapur.

Dilema tjetër lidhet me origjinalitetin e veprës sëpërkthyer; dualizmi skeptik që ndjek pas ritualin epërkthimit, ka të bëjë me strukturën e shkrimit. Nësestili i autorit është pothuajse i pamundur të trans-metohet, atëherë a tejçohet struktura ndërtuese eveprës së tij? Këtë dilemë e lidh me dy shembuj tëthjeshtë: I pari është nxjerrë nga parathënia e “AnaKarenina” të Tolstoit, e tjetri nga “Letra Dashurie” teFlaubert; ku të dy shkrimtarët do të bashkohen nëkonkluzionin se, vepra e Homerit në gjuhën e lashtëgreke tingëllon një perlë e vërtetë. Në njëfarë mënyreështë arritur të transmetohet struktura e veprës,por jo “aroma” e saj, ose siç shprehet dhe Borges“origjinali është pabesia e përkthimit”. Është kjo ar-syeja që shpjegon faktin se shumë vepra preferohentë lexohen në gjuhën në të cilën ato janë konceptuarpër t’u shkruar.

Nuk do të mundesha të vija një thikë midismrekullisë dhe artit në përkthim, veçse mund të themse, kur përkthimi arrin të kryejë misionin e tij dhe tëtransmetojë të gjitha vlerat, strukturën dhe esteti-kën e një vepre, ato janë forma që transponojnë njëra-tjetrën vazhdimisht e që bëjnë të mundur pasurimindhe ringjalljen apo dhe krijimin e vlerave, në veçantiatyre letrare.

Përkthimi është shumë i rëndësishëm, sepsepërmes tij ne njohim ekzistencën e botës, të popujve,të kulturave dhe trashëgimeve të tyre ndër shekuj,por njëkohësisht është çelësi për të ndryshuar këtëevoluim. Çdo vepër që përkthehet bart në vetvete njëmister, magji, mesazh, një lajtmotiv të brendshëmapo të jashtëm dhe shtyn gjithmonë e me tepër drejtnjohjeve të reja, botëkuptimeve të ndryshme, kërkimittë perfeksionimit të vazhdueshëm të gjuhës, bashkë-punimit, evoluimit etj. Përkthimi është arti që do tëmbaje gjallë kulturën e çdo populli, magjia e fjalës dhee mendjes së njeriut, shkëmbim perfekt kulturash dhendërtues i marrëdhënieve mes tyre, që fillojnë së paringa njohja.

!FF JJ AA LL AA

Tri gjuhët që duhet njohur Tri gjuhët që duhet njohur

Jetojmë në një kohë plot dinamizëm e vlera tëndryshme, ku si pjesë e saj jemi të detyruar dhe tëintriguar në përzgjedhjen e vlerave të saj në mënyrëqë të kemi mundësi për ti sheshuar bukuritë qëofrojnë ato. Sa më suksesshëm për ti realizuar këtopërparësi, pa mëdyshje edhe njohja e gjuhëve të huajaështë një domosdoshmëri permanente.

Kur flasim për gjuhën, nuk nënkuptojmë sidiçka që përdoret në komunikimet me njëri tjetrin, apopër të këmbyer informacionet e shqetësimet tona tektë tjerët. Kjo medoemos do të kërkonte një trajtesëtë veçantë, ngase ajo paraqet shumë e më shumë ngaqë mendohet ndërsa ruajtja e praktikumit të saj samë autentik kjo është një çështje e veçantë. Ështëfare e natyrshme se përmes gjuhës popujt identifiko-hen si shtete, kombe dhe grupe etnike dhe përmessaj ata paraqesin kulturën, traditën, doket, zakonetdhe identifikimin e tyre në shoqëri.

Për gjithë shqiptarët të cilët jetojnë jashtëatdheut të tyre, në veçanti fëmijët e mërgimtarëvetanë të cilët ndjekin shkollimin nëpër shkollat e ven-deve ku jetojnë, është më së e rëndësishme, madjeesenciale për të ditur të flasin tri gjuhë themelore,gjuhën shqipe, gjuhën e vendit të pritjes si dhe gjuhënangleze, që sot po bëhet një gjuhë e domosdoshme. Njohja e gjuhës amtare si gjuhë e identitetit të tyreështë mese e nevojshme, ngase ajo do ti ruan lidhjetdhe origjinën me vendin dhe prejardhjen, dhe ajo umundëson atyre të komunikojnë lirshëm me bashkë-vendësit si atëherë kur ata kalojnë pjesën e kohës nëvendlindje por edhe kur ndodhen larg saj. Pastaj ajodo të ju mundësoj për të njohur edhe më mirë gjuhëtdhe kulturat tjera. Ajo do të u bëj të mundur takimetdhe komunikimet e ndërsjella me shqiptarë të tjerë qëjetojnë anë e kënd botës.

Po ashtu, është më se e rëndësishme që atatë njohin dhe gjuhën e vendit të pritjes, vendit kubëjnë jetën dhe këtë gjuhë të përditshmërisë së tyremedoemos duhet të njohin mjaftë mirë. Gjuha e venditku jetojnë do të iu mundësoi atyre qasje të drejtpër-drejtë në integrimin, jetën shoqërore, institucionale,kulturore të vendit pritës. Kur një mërgimtar yni njehgjuhën lehtësohen vështirësitë e tij si në tregun epunës, të shkencës por edhe të bërjes së përditsh-mërisë më të mirë. Krahas kësaj, duket mese e do-mosdoshme dhe njohja e gjuhës angleze si gjuhë endikimit ndërkombëtar.

Gjuhët dhe horizontet e reja të saj

Mësimin e gjuhëve të huaja, duhet trajtuarndjeshëm dhe në mënyrë reale. Për dallim nga percep-timi ynë i shpeshtë, jo krejtësisht real që disa men-dojnë se duhet mësuar një gjuhë të huaj vetëm për tëna lehtësuar komunikimin me persona të tjerë në atëgjuhë të caktuar. Edhe gjuha është një art me anë tësë cilit i shprehim mendimet tona në mënyrën më tëdrejtpërdrejtë. Njohja e gjuhëve të huaja është art nëvete që nënkupton përveç tjerash që në sfondin tonëtë ngjyrave të posedojmë më shumë nuanca dhe t’ipërdorim ato. Për t’u bërë sa më të kompletuar neduhet të prodhojmë sa më shumë kombinime dhe tëjemi sa më atraktiv e gjithëpërfshirës në paraqitjen eopinionit tonë. Me këto njohuri dhe këto zgjerime di-jesh ne do ti shtojmë mendjes dhe intelektit tonë njëperspektivë të re, një frymë të re, apo thënë më mirënjë jetë të re.

Njohja e gjuhës angleze si gjuhë e përdorimittë gjere, mund të merret edhe si hapi i parë për t’itakuar së tashmes që mundëson të jemi në hap mezhvillimet e trendët më aktuale botërore në të gjithafushat. Të hulumtimeve të avancuara duke pasur pa-rasysh ndikimin e madh që është duke ushtruar sotajo. Sa për ilustrim mund të marrim vetëm hapësirëne zhvillimit të interneti dhe shumëllojshmërinë e infor-

Shkruan: Skender ShalaShkruan: Skender Shala

) FF JJ AA LL AA

macioneve që ofrohen sidomos në gjuhën angleze. Ajo po bëhet thuajse e domosdoshme pa

marrë parasysh se cilit nivel të shoqërisë i përkasimdhe çfarë pune kryejmë në jetën e përditshme. Njohjae kësaj gjuhe ofron një lloj lehtësimi dhe relaksimi nëkontaktet tona me kulturat e ndryshme dhe ndikon nëkrijimin e marrëdhënieve tona të shëndosha me atokultura. Në një mënyrë ajo mund të shikohet edhe sinjë urë që lidh kulturat e ndryshme dhe shtrirjen eimagjinatës përtej kufijve të asaj.

Shoqëria “Bashkimi Shqiptar” dhepërpjekjet e saja për njohuri të reja

Në mënyrë që fëmijët tanë dhe diasporashqiptare të jetë sa më kompakte, shoqata “BashkimiShqiptar” ne Lyon të Francës ka menduar rreth rea-lizimit dhe formimit të tyre në mënyrën më të kë-naqshme. Qëndrimi dhe jeta në një vend tjetër ngavendlindja patjetër imponon edhe mësimin e gjuhës sëvendit përkatës. Qasja në jetën shoqërore të atijvendi është mjaftë e vështirë pa njohuritë e gjuhëspërkatëse të atij vendi. Për këtë arsye, në kuadër tëshoqatës “Bashkimi Shqiptar” janë angazhuar profe-sorë të kualifikuar të gjuhëve angleze dhe franceze kumësimi zhvillohet në të dy gjuhët dhe në dy grupe, atëtë fëmijëve dhe të rriturve. Ndërsa kurset e gjuhësfranceze organizohen kryesisht për të sapoardhuritnë mënyrë që t’u lehtësohet atyre qasja në jetën epërditshme shoqërore franceze.

Kurset e gjuhës angleze organizohen dy herënë javë: për grupin e fëmijëve dhe atë të të rriturve.Vlen të përmendet interesimi i mjaftueshëm për tëndjekur këto kurse të cilat organizohen në hapësirate shoqatës “Bashkimi Shqiptar” në qytetin e Lyonit.Lokalet ku organizohen këto kurse posedojnë sallënpër mbajtjen e mësimit e cila është e pajisur me tëgjitha mjetet e nevojshme të mësimit në mënyrë tërregullt dhe mjaft të avancuar. Po ashtu, ekzistonedhe një kinema e improvizuar ku shfaqen filma dhedokumentarë të ndryshëm në gjuhën angleze në më-nyrë që ata të jenë në gjendje që sa më shpejtë tapranojnë këtë gjuhë dhe të jenë në gjendje që të bëjnëkrahasime gjuhësore dhe kulturore ne mes te gjuhëvedhe kulturave që ata njohin dhe zotërojnë me gjuhëndhe kulturën angleze.

Fakti që gjuha angleze si gjuhë kryesore kapërdorim në marrëdhënie ndërkombëtare, tregti e di-plomaci dhe shumë fusha të ndryshme, ajo jo vetëmqë u mundëson komunikim me njerëz në pothuajse tegjitha vendet e botës, por gjithashtu u ofron atyre njëhorizont të larmishëm në sfera të ndryshme. Njohjae gjuhës angleze do të thotë një mundësi më shumëpër fëmijët dhe të rinjtë e këtushëm, një mundësi qëu hap atyre dyert në pothuajse të gjitha universitetetbotërore në të ardhmen duke bërë që ata të mos jenëtë kufizuar vetëm në vendin ku ata jetojnë, të kenë mëshumë zgjedhje për ndërtimin e tyre personal dheprofesional dhe të ndërtojnë karrierë në fushën e tyretë preferuar.

Duke qenë se jetojmë edhe në kohën e globali-

zimit të gjerë, ku në ditët e sotme mund të hasëshnë industri të ndryshme ku aplikohet gjuha angleze,atëherë kjo do të thotë një mundësi më shumë përpunësim në të ardhmen, qoftë në vendin pranues apoedhe ndonjë vend të tretë, që ata të mund edhe tëzgjedhin punë që shkon më shumë në përputhshmërime personalitetin e tyre, preferencat dhe kualifikimete tyre. Me fjalë të tjera, u mundëson atyre që të jenëmë njëtrajtshëm me kulturat tjera në raport me ven-det e punës.

Përparimi në fusha të ndryshme por edhenjohja me shkencën, kulturën, gjuhën etj. Pa dyshimrrënon tabutë e krijuara se shqiptarët që jetojnë nëvende të huaja punën e vetme që mund ta bëjnë ështëtë punojnë në punë të rënda fizike, një perceptim kymjaft i rëndë dhe i gabuar. Kjo do të ndikojë gjithashtudrejtpërsëdrejti edhe në përfaqësimin e shqiptarëve

në mënyrë sa më mundshme duke bërë promovimin e vlerave të çmueshme të kulturës dhe kombit shqiptarnë mbarë botën.

Kur kemi të gjitha këto parasysh, atëherëvijmë në përfundimet se gjuha është përparësia krye-sore dhe mjeti kryesor që na ofron me të tjerët, qëna ofron drejtpërdrejtë të ndjejmë kulturën dhe zako-net e vendit me të cilin identifikohet gjuha, në rastinspecifik të gjuhës angleze, na ofron mundësi tëndryshme si dhe rrit dhe përforcon bagazhin tonë tënjohurive të reja. Në fund nuk mund të i ikim thëniessë dijetarit Noam Chomsky: i cili thotë: “Të studioshgjuhën do të thotë të studiosh një pjesë të natyrësnjerëzore të manifestuar në mendjen e njeriut”. Andajtri gjuhët të cilat i përmendëm më lartë le të shër-bejnë për ne si manifestim dhe nxitje për njohuri tëreja.

(FF JJ AA LL AA

Tomas Tranströmer u lindmë 15 Prill, 1931, në Stokholm,Suedi. Në rajonin e vendeve skan-dinave ai vlerësohet si njëri prejshkrimtarëve më të rëndësishëmdhe me influencë pas Luftës sëDytë Botërore; veprat e tij janëpërkthyer në gjashtëdhjetë gjuhëtë botës. Jo vetëm në gjuhën orig-jinale por edhe në variantet e përk-thyera, poezia e tij nuk humbetkuptim dhe vazhdon të jetë embushur me metafora dhe naty-risht vargjet janë koncize dhe të

tejdukshme. Ato përshkruajnëqartë jo vetëm dimrin e gjatë sue-dez por edhe ritmin e stinëve dhendjenjat e thella emocionale kurstinët lënë pas njëra tjetrën. Kystil i veçantë dallohet vetvetiu tektë gjitha poezitë e tij, por tek poe-zia me titull “Zgjimi i Njëriut nganjë Këngë mbi Çatinë e Tij,” Trans-tromer ndërthur me mjeshtëri ele-mentët e natyrës, teknologjisë dhenë disa raste prezanton imagjina-tën e përditshme të njeriut:

“Mëngjes. Me shiun e Majit. Qytetiështë ende i qetëRrugët e qeta. Si kasolle e bariut.Dhe në qiell motori i aeroplanit kal-tërosh-gjëmon.-Dritarja është e hapur.Ëndrra e njeriut duke fjetur u zgjat bëhet në këtë moment e tej tëndjej me dorë çelësin e koshiencëssë tij.- Pothuajse në hapësirë.”

Me këto vargjë të shkurtëra,poeti nobelist, ripërterin imagjina-tën letrare të ç’do lexuesi dhe ifton këta të fundit të bashkojnëdhe ndërthurin botëkuptimin e tyreme personazhet e rezantuara tektë gjitha poezitë. Shkrimtari No-belist vjen nga një familje prej ma-rinarësh dhe drejtues anijesh tëcilët kanë kaluar pjesën më tëmadhe të jetës së tyre rrethishujve afër Stokholmit, pikërishtaty ku kaloj femijërinë edhe vetëautori. Prejardhja e Transtromeritështë reflektuar edhe në disavargje tek poezia: “Ëndra e Balaki-revit, 1905” :

“Një plazh u shfaq ku destrojeriqendronte,I ngrir si akulli, me drita ndezur, menjerëz në kuvertë.Karoca rrokullisej tutje mbi akull,rrota rrotullohej, Dhe rrotullohej me një tingull tëmendafsht.Destrojeri i klasit të dytë: “Sevas-topol.”Ishte në të. Marinarët u afruandrejt tij.“Nëse mund të luani, ju nuk do tëvdisni.”Atëherë ata i treguan një vegëlmuzikore të çuditshme.

Tomas Transtromer: Poeti imesazheve transparente

Në rajonin e vendeve skandinave ai vlerësohet si njëri prej shkrimtarëvemë të rëndësishëm dhe me influencë pas Luftës së Dytë Botërore; veprat e tijjanë përkthyer në gjashtëdhjetë gjuhë të botës.

Shkruan: Peter TASEShkruan: Peter TASE

Letërsi botëroreLetërsi botërore

Dukej si një tubo, apo si një fono-graf i vjetër,ndoshta pjesë e një makine të pa-dëgjuar.I pashpresë dhe i frikësuar, papri-tur e kuptoj: ai ështëmjeti që përdoret për të ndezuranijet luftarake.U kthye nga marinari që ishte mëafër,ngriti dorën me dëshpërim, dhetha:“Më imito mua, bëje shenjën e kry-qit, bejë shenjën!”Marinari nguli sytë me plotë hidhë-rim si njeri i verbër,Hapi krahët jashtë, e lëshoj kokëne tij të bjerë-ai u var atje si i gozhduar në ajër.Erdhën daullet, erdhën daullet,Duartrokitje! Balakirevi u zgjua nga ëndra.Duartrokitjet filluan të gumëzhijnëbrënda në sallë.”

Transtromeri ka një fytyrëtë dobët dhe me tiparet e një inte-lektuali zemërgjerë, veçori fizike tëcilat të kujtojnë fytyrën e HansKristian Andersenit dhe të Kierke-gardit djaloshar. Ai është një gjenii çuditshëm, aq sa imazhet dhe ka-rakteret në vargjet e tij dalin vet-vetiu dhe pa asnjë mundim. Këtoimazhe ngrihen lartë mbi kënetëpse jo edhe nga thellësia e një pyllitë dëndur ashtu si një shatërvanqë lind nga një vend i braktisur.

Poezitë e Transtromeritjanë misterioze për nga imazhet elargëta që misherohen në to; Ste-fan Malarmé besonte se duhet tëketë mister në poezi, dhe gjith-monë, kur ishte e nevojshme, i in-kurajonte poetët, për të shkëputurlidhjet e poezisë nga realiteti dhetransformuar atë në një text samë imagjinar dhe inspirativ përlexuesin. Në vargjet e Transtrome-rit ka një lidhje tradicionale dhe ko-hezion konstant mes botës jorealedhe surprizave të mistershme qënuk veniten asnjëherë.

Poezia suedeze ështëshumë racionale, dhe si rrjedhoj ehapur, me një propensitet të ve-çantë ndaj tekave individuale tëç’do poeti. Revista të ndryshmeletrare në Suedi janë të mbushurame përmbedhje poezish aluçinante,

dhe vjersha të cilat janë fare të pa-pëlqyeshme për linguistin e mbin

gopur. Çuditërisht, tek krijimtarialetrare e Transtromerit, vihet re ekundërta, ku ai prezanton një tipartë ri në letërsinë suedeze dhe atënordike në tërësi, ç’ka është poe-zia e heshtjes dhe e thellësisëshpirtërore të kombinuara sëbashku si rallë herë në shekullinXX.

Në poemat e tij, ndërsa jeduke lexuar ç’do varg, ndjehet pra-nia e një thellësie psiqike. Poemame titull: “Pas një Vdekje” ështëme të vërtetë një kryevepër eshkurtër dhe më shumë emocio-nuese se sa poezitë e shkruaranga poetët Amerikanë gjatë kohëssë vdekjes së Presidentit Xhon F.Kenedi. Për koinçidencë xhaxhai iautorit kishte vdekur në të njejtënkohë kur vdiq Xhon F. Kenedi dhevetë ai ka thënë se të dyja vdekjetjanë gërshetuar në këtë poezi, kunë dy rreshtat e fundit përmëndetedhe kostumi i parzmoreve japo-neze në muzeun e Stokholmit ku aipërshkruan magjishëm edhe vdek-jen me këto fjalë:

“Samurai duket i pa për-fillshëm përpara parzmores së tij

me reliefe dragonjësh të zinj.”

Transtromer filloj tëshkruante në moshën trembëdh jetë vjeçare.

Më 1954 botoj librin e tijtë parë, me “17 Poezi” (“17 Dik-ter”), të cilat do ta prezantoninautorin në mbarë botën si shkrim-tar të afirmuar. Katër vjet mëvonë, botoj librin e tij të dytë me14 poema: “Hemligheter på vägen”(1958) (“Sekretet Gjatë Rrugës”).Më 1962 botoj librin e tretë me21 poezi titulluar: “Den halvfärdigahimlen” (1962) (“Parajsa Gjysëm ePërfunduar”). Më 1970 boton njëlibër të ri me titull: “Mörker-seende” (1970) (“Vizioni i mbrë-mies”) dhe më vonë ka botuardhjetra libra të tjerë shumë popul-lor. Poezitë e mëposhtme janëmarrë nga librat me titull: “Hemli-gheter På Vägen” (“Sekrete GjatëRrugës,” 1958), “Den HalvfärdigaHimlen” (“Parajsa Gjysëm e Përfun-duar,” 1962) dhe “Klang og Spår”(“Rezonanca dhe Gjurmët,” 1966).

%"FF JJ AA LL AA

-U përpoqa që përmes personazheve konkretëtë jap rrugën e lavdishme , vulosur me djersë e gjakpër çlirimin dhe mbrojtjen e lirisë se atdheut . Kjorrugë – frymëzimi im .-Lojërat dhe kombinacionet agjenturore i çmova mevlera unikale në themelet e historisë kombëtareShqiptare- Grupet special , ndryshe “komandoset” e in-filtruar midis bandave kundërshtarë që vinin nga UDBjugosllave , Alfadhios i Greqisë monarko-fashistë , ngaish ministri I brendshëm , Shelba i Italisë , si dhe nëkrye të tyre SIS-CIA anglo-amerikane dhe dështimi Ityre ne strategjinë dhe taktiken e përdorur përmesbanditizmit politik , qe të përmbysnin sistemin kons-titucional Shqiptar të asaj periudhe historike .-Kim Filbi , përdorur nga dështaket , si një mjet justi-fikimi për të mundurit Greko Jugosllav , gjenocidistëtmë barbare të Ballkanit , bashkuar me ta edhe Italianeofashistë , udhëhequr ne praktike nga SIS-CIAanglo-amerikane . - Kim Filbi I zbuluar tradhtarë me rrezikshmërishume të madhe kundër Britanisë se Madhe , hero imadh i Bashkimit Sovjetik , si dhe krejtësisht I paqenepër Shqipërinë dhe mbrojtjen e saj .-Tomori ynë , Asim Aliko hero tipik , luftoi ne rrethanatipike me grupe speciale udhëhequr nga Besniku , kodpas të cilit fshihej ministri i punëve të brendshme tëShqipërisë general-leitënant Kadri Hazbiu , të cilëtashtu sikundër Shqipëria ishte çliruar me forcat eveta nga thundrat e pushtuesve nazi-fashist , ashtuedhe u mbrojt po me forcat e veta , ku demaskohenme fakte dhe argumente të ashtuquajturit Kim Filber, të paqenësishëm ne Shqipëri . Ndryshe pse behejdeklarata e përfaqësuesve të Stalinit ,të cilët I kampare me sy dhe I kam dëgjuar me veshe kur thonin :Shoke ! Ne vend qe t’u ndihmojnë juve , po na ndihmoniju neve… Nder ta po përmend të nderuarit generalSusajev dhe Anasimov , të cilët I njoha ne praktike .

-Udhëheqësit tone konkret , gjeneral KadriHazbiu , infiltruar ne udhëheqje të shtabeve të luftës, përmes banditizmit politik si dhe vetë kryeministri iShqipërisë Mehmet Shehu , i cili ketë luftë për jetë avdekje e çmontë udhëtim të përgjakshëm neper hijet

e kohës furtune , hije nder të cilat Mehmet Shehuzbuloi heronjtë e mbrojtjes se atdheut .

- U përpoqa të vërtetoj se këta heronj të ko-hëve furtune , teksa kane ndërruar jetë veç dhimbjevefizike , të cilat i bënin n ‘asgjë , kane marre me vetëato dhimbje shpirtërore të cilat i kane vrare edhe nevarr.-Kjo pjese e jetës time dhe shokëve (personazhe tipikene këto rrethana tipike ) i japin lexuesit pjesëza jetë-sore të periudhës historike nga vitet 1944 deri ne1954 e më gjerë ...

Autori

- Mark Dodani, lindur me 24 Shkurt 1925 nëNarac-Menele të Shkodrës, me baba Llesh Dodaninvrarë nga bandat e komitetit të maleve më 24/25Qershor 1945 dhe me xhaxha Gjon Dodanin koman-dant ndër ato banda të komitetit të maleve .

-Shkollën fillore e kreu në fshatin Orosh-Mir-ditë nga viti 1935-1939, shkollën semimaturë e kreunë gjimnazin e Korçës më 1939-1943, shkollën emesme gjimnaz maturë e kreu në Tiranë ne vitët1952-1954 , universitetin histori-filologji e kreu neTirane , ne vitet 1959-1964 , si dhe pasuniversitarene kreu ne shkollën e lartë të ministrisë se punëve tëbrendshme (specialen) si dhe ne universitetin e Ti-ranes , ku mbrojti temën e rëndësishme banditizmipolitik ne Shqiperi ne vitët 1971-1973 , i vleresuarshkelqyer nga kryetari i akademise se shkencave tëShqiperise , Aleks Buda dhe drejtori i institutit të his-torise Pr. Dr. Stëfanaq Pollo .

-Eshtë dekoruar me rreth 13 urdhera dhe me-dalie të Luftës se Dytë Botërore antifashinazistë dhetë luftës per mbrojtjen e atdheut kunder tërrorizmit, midis të cilave ne njerin prej tyre jepet ky motivacion: Luftëtare trim dhe besnik , udheheqes i shquar , mevepren e tij i ka sherbyer mjaft popullit dhe atdheut

Çfarë synova të them në librinTomorri ynë dhe Kim Filbi

)

Tetova gjendet në pjesën veriperëndimore tëMaqedonisë. Ajo nga veriu kufizohet me Kosovën, nëlindje me Shkupin, në jug me Makedonski Brodin dhenë jugperëndim dhe perëndim me Gostivarin. Tetovame sipërfaqe prej 1080 km2 shtrihet në pjesën eposhtme të fushës së Pollogut dhe është e rrethuarme Malin Sharr dhe Malin e Thatë, me një lartësi mbi-detare prej 460-500 m. Klima mesatare kontinentaleme temperaturë mesatare vjetore rreth 11.6O°.

Në Tetovë jetojnë afër 200.000 banorë, ngatë cilët rreth 80,3% shqiptarë, 14,7% sllavo-maqe-donë dhe 5% të tjerë, të vendosur në 92 vendbanime.Tetova ishte qendër ekonomike, kulturore dhe admi-nistrative që në kohërat antike ku përmendet meemrin Enea. Në vitin 2005 nga komuna e Tetovës janëndarë edhe nëntë komuna tjera, të cilat si qendër ezhvillimit marrin Tetovën.

Demografia

Shikuar nga aspekti demografik në Tetovë je-tojnë afër 200.000 banorë, nga të cilët rreth 80,3%shqiptarë, 14,7% sllavo-maqedonë dhe 5% të tjerë,të vendosur në 92 vendbanime. Ndërsa në bazë tëpërkatësisë fetare mbi 85% i përkasin fesë islamekurse të tjerët asaj ortodokse.

demografike të Pollogut të Poshtëm, siç janëgjendja numerike e popullsisë, dendësia e popullsisë,trendi i ecurisë dhe struktura e popullsisë, e caktojnëzhvillimin e mëtejshëm të hapësirës së Pollogut tëPoshtëm.

Ecuria e numrit të përgjithshëm të banorëvenë territorin e komunës paraqet rritje të dinamikëssë shprehur. Kjo dinamikë është shumë më e madhete banorët e qytetit, se sa te banorët e fshatrave.Shkalla e ecurisë së banorëve të përgjithshëm të qy-tetit ndërmjet dy regjistrimeve të fundit të viteve

Qyteti i Tetovës Qyteti i Tetovës

%% FF JJ AA LL AA

1961-1971, shënon 4,1% të shkallës vjetore tërritjes. Shkalla e rritjes së popullsisë fshatare për pe-riudhën e njëjtë është 2,0%. Në periudhën pas Luftëssë Dytë Botërore shënohet dukuria e rritjes perma-nente të popullsisë së qytetit, e cila në vitin 1946 kapërbërë një të pestën (20,9%), në vitin 1953 diçkamë shumë së një të pestën (21,7%), që në vitin 1961të rritet dhe të arrijë gati një të katërtën e popullsisë(24,2%), ndërsa në regjistrimin e vitit 1971 përbënmë shumë se një të katërtën (27,2%).

Karakteristikë themelore demografike të Pol-logut të Poshtëm është dendësia shumë e madhe epopullsisë, e cila sipas regjistrimit të bërë në vitin1994 për territorin e komunës është 163 banorë në1 km2. Hapësirë më e banuar është hapësira rrafshi-nore me sipërfaqe 392 km2, sipas së cilës rezultonse në 1 km2 jetojnë 379 banorë. Dendësia e popull-sisë në territorin e komunës është dy herë më emadhe nga dendësia mesatare e popullsisë së Repu-blikës.

Ekonomia

Pas shkatërrimit të Federatës sllave dhe luf-tërave të viteve 2000 industria e Tetovës ështëshkartuar po thuaj se tërësisht. Gjatë viteve të fundit(viteve 2000) me shpërbërjen e pronës shoqërorebëhet privatizimi i cili ngadalë fillon të lulëzojë.

Prodhimet më të njohura industriale me tëcilat ekonomia e Tetovës përfaqësohet në tregun eregjionit dhe më gjerë janë: prodhimet e drurit (mo-bilje kualitative), metalo-plastikës, prodhime të mate-rialeve ndërtimore.

Turizmi

Turizi në ekonomin e Tetovës zë një vend tërëndësishëm. Kryesisht si vende dhe objekte turistikejanë të njohura : Qendra rekreative - turistike "Kodrae Diellit" në shpatet e Sharrit që është e njohur për

zhvillimin e sporteve mbi borë gjatë dimërit, sidomos të skijimit; si dhe objektet e shumta me vlerë kultu-rore dhe historike si Kalaja e Tetovës që ndodhet mbiqytet.

Kodra e Diellit është një vend turistik në qy-tetin e Tetovës. 'Kodra e Diellit' në të vërtetë ështënjë qendër rekreative për skijim. Sa i përket shtrirjessë terreneve për skijim në teritorin e Maqedonisë'Kodra e Diellit' ka shtrirjen dhe përshtatshmërinë mëtë mirë si për rekreim si për përdorim më të gjërë përgara sportive. Para luftës së vitit 2001 kjo qendërkishte popullaritet më të madh, kurse pas kësaj kohepopullariteti disi ka mbetur vetëm ndër shqiptarët. Siduket janë mirë duke funksionuar mekanizmat propa-gandues maqedonas se vendet ku janë të banuara meshqiptarë gjithnjë janë burim rreziku

Kultura

Pozita e mirë gjeostrategjike, të ndodhurit nëudhëkryq si dhe pologu me tokë pjellore, Tetova ua tër-hiqte vëmendjen pushtuesëve të ndryshëm. Në she-kullin e XV këtë qytet e pushtojnë turqit. Me ardhjene turqëve u zhvillua kultura. Vatër e saj bëhet kom-pleksi i Teqes Bekteshiane-HARABATI(Teqe) 1538 –1548 e ndërtuar nga ana e Sersem Ali Dedes.

Osmanlinjtë Tetovës i dhuruan shumë objektepublike e fetare të kulturës islame: xhami, teqe, kuz-hina publike për të varfër, hamame(banjat publike),shadërvane etj.

Është për t’u përmendur biblioteka e Teqes sëArabatit shek XVIII – XIX sepse në të kultura dhe ar-simi u zhvillua krahas fesë islame. Në këtë bibliotekëbëhej edhe kopjimi i veprave të intelektualëve të kohësme kaligrafi të zgjedhur të cilat më vonë zbukurohes-hin me prnamente të mbështjellura me lëkurë.

%&FF JJ AA LL AA

-Ku është babai-pyeta unë

-Cili baba ,në këtë mënyrë hyn brenda me një njeri tëhuaj për dore dhe pyet për babin tënd turp, turp përty.-Të thash ku është babai im, dhe u ktheva ka Beni ,ejaBeni hymë së bashku brenda me siguri babai është nëkuzhinë duke ngrenë mëngjes, eja të shkojmë Beni? –i thash Beni.-Ku do të hysh moj e zezë, brenda me një të huaj nështëpinë time jo, jo nuk mundesh.-Nuk është shtëpia jote por e babait tim, babai im endërtoi me duart e tij e jo ti-thash unë-E imja është e imja dhe sa të jem unë gjalle unë dotë sundojë këtu ,fjala ime do te zë vend këtu dhe mëdëgjoni ju që të dy: Nuk do të jeni bashkë kurrë kurrë,nuk do t`iu lejojë kurrë dëgjoni kurrë. E qeshura e sajmë gërryen trurin uff sa e urrejë me shpirt.-Babi ,babi mund të dalësh jashtë vetëm pak, babi telutem vetëm pak…? –bertitja unë,dikur si vonë u deg-jua zeri i babait:Po po prit tash vetëm ta përfundojebukën menjëherë e dashur tash vie- tha babai-Sigurisht ajo jote shoqe e dashura Jeta të njoftoi mekëtë bastard apo jo? – vazhdonte të folte Nëna Njerkeme të madhe-Oh Zot më vinte keq nga Beni ,më zinte toka çfarëfjalë të rënda thoshte, por asgjë as unë as Beni nukflisnim vetëm e dëgjonim ajo vazhdonte të fliste si njëbudallaqe pa e dëgjuar askush. Koka ime vlonte ngamendimet e shumta andej këndej, a thua si do të mëpres babai, çfarë do te me thotë Ne ato mendimedëgjova zërin e babait që po zbriste nga shkallët:erdha, erdha moj bijë-dëgjohej zëri i tij duke u afruar.-Ngrita kokën lartë dhe mbetëm sy me sy duke shi-kuar njëri-tjetrin, babait iu mbushën sytë me lot,njeëhije e zezë i kishte mbuluar fytyrën e tij dhe si i këpu-tur hapi gojën tha: Ejani brenda, hyni brenda…-tha sii menduar. Shikova Benin në sy dhe i thash eja Benihyrëm së bashku në shtëpinë time e cila sa çudi dukejmë ndryshe ,më e qetë, zymtë se herav tjera jo si za-konisht.-Uluni, uluni-tha babai-Sa për fillim po njoftohemi –ja preu Beni menjëherë.Unë jam Beni nga Qyteti i Madhe ,jam në vitin e funditnë mjeksi, Lisen e kam njoftuar qe dy muaj ,jam i das-huruar në të dhe kam ardhur të kerkojë dorën e sajë.-Mirë se erdhe o djale i ri,Lisa është e re e njehndoshta mirë nuk kam nevoje të flase për të ,veprat

flasin më mirë,mirpo Lisa ka një shkollë të cilen endese ka filluar ,shkollën e mesem në të cilen është pra-nuar ka mesime,shkollën gëzohem për ty qe e ke zgje-dhur vajzën time nga familja ime,më ke bër mall përmik por…Njerka Nurie u dëgjua në ato çaste unë po them JOne jemi fshatar kemi dëshire që edhe vajzën ta japimnë fshat ,jo tek Qyteti I Madh larg familjes …jo ,jokurrë!-Ahë më vloi gjaku të ngrihem në këmbë e ti them seti s`më don ,s`të intersojë ty,ti e bënë këtë që unëtë mos jem e lumtur por prapë u mbajta s`bëra zë.-Nurie unë jam duke folur të lutem- tha Babai-Kam dëgjuar se jeni të varfër edhe pse jetoni në qy-tete nuk keni pasuri ka kohe që unë kam dëgjuar përju dy-tha Njerka Nurie. Mbetëm me Benin të shtan-guar duke shikuar njëri-tjetrin gojëhapur.-Unë e dua, nuk është me rendësi pasuria unë e duadhe e pranojë me të gjitha-thash me zë të dridhur elotët më rridhnin faqeve rrotullimthi. Babai uli kokënposhtë ,s`bënte zë. Dikur mbas një qetësi të bujshme,dikur vonë babai ngrit kokën dhe si i mendueshëmtha: Nuk mund të them asgjë sot, mjaft dëgjova dotë mendohem, nuk kam vajze për të humbur ,do tëmendohem dhe do të tregojë dhe doli jashtë. Pas tij uqua edhe Njerka Nurie ,mbetem vetëm unë dhe Benikokulur dhe në heshtje pas pak u qua edhe Beni paasnjë fjalë dhe iku u largu nga shtëpia ime.U ngritaedhe unë ngadalë si nëpër mjegulla kaloja, hyra nëdhomën time e shkova drejtë e tek fotografia e nënëssime së ndjerë fillova të qaj e të qaj edhe pse ajo s`mëdëgjonte kishte kohë e kohë që s`më dëgjonte ,s`mëshihte…ahë jam mërzitur e mërzitur aq shumë sas`thuhet me fjalë. Me kishte zënë gjumi ,lotët mëishin thare faqeve të mia që i ngjanin një pusi të kul-luar nga shiu e fotografia e nënës time sikur s`dontetë më lente vetëm në atë gjendje që isha…!

Jeta e një femre Jeta e një femre

%'

Shkruan: Qëndresa HaliliShkruan: Qëndresa Halili

Fragment nga romani «Jeta e një femre»

FF JJ AA LL AA

PSE QAJMË?

Zakonisht mendohet se lotët janë të shprehu-rit e vuajtjeve. Por ndodh shpesh që të na pikojnëlotët edhe kur fare s‘jemi duke vuajtur.Si është e mundur ?Kapakët e syve tanë lëshohen e çohen si zaret e njëteatri. Kapaku lëviz aq shpejt sa nuk i pengon shikimittonë. Ne as që mund ta mendojmë një gjë të tillë sesi kapakët e syve mbyllën e hapen automatikisht nëç’do gjashtë sekonda.

Në këndin e jashtëm të syrit ekziston gjëndrae lotit. Sa herë t’i pulitim sytë sajohet lëngu –loti, nëhapje të kanalit të lotëve, që të shpërlahet syri dheqë të mos vie gjer te të tharit e syrit. Një gjë e njëjtëndodh edhe kur qajmë.

A keni vënë re se dikujt i pikojnë lotët edhe kurqeshet së tepërmi? Ja sepse. Kur qeshemi tepër,muskujt zgjatin gjëndrat e lotëve dhe ato fillojnë metë madhe të rrjedhin. Çfarë lidhje ka pra në mes të lo-tëve dhe anti disponimit. Qenia njerëzore si e vetmjanë botën e gjallë me të qarë bën shprehjen e ndjenjavetë veta. Fëmijët e vegjël që janë në gjirin e nënës vaj-tojnë por nuk qajnë gjer atëherë kur të fillojnë të men-dojnë dhe të ndiejnë në trupin e tyre ngacmimet ejashtme.

Kur jemi të brengosur ose në halle, ndjenjattona, në vend se të shprehen me fjalë, kanalizohen menjë mekanizëm që krijon lotët. Ky është një veprim re-fleksiv që rri në kundërshtim me dëshirën, për atëarsye se organizmi ynë i shpreh në atë formë ndjenjat,të cilat as dëshirojmë, as mund t’i shprehim më fjalë..

SI SHOHIM TRE DIMENZIONALISHT?

Si mund ta dimë kur shikojmë në largësi, qënjë objekt larg nesh është më i madh se tjetri dhe mëlarg se tjetri? Pse rreth vetes çdo gjë e shohim nëtre dimensione e që në realitet ashtu është, jo në njërrafsh të vetëm? Kur shikojmë, në të vërtetë ne nukshohim vetëm me sy, por edhe me mend, përmes për-vojës së përfituar.

Të menduarit tonë, që bazohet në përvojë, nandihmon të kuptojmë atë që e shohim. Po mos tëishte ashtu, ne do të ishim vërtetë të shqetësuar,p.sh në bazë të përvojës, kemi krijuar përshtypjen përsendet e zmadhuara. Njeriu që gjendet në barkë duketshumë më i vogël se njeriu që rri në këmbë buzë detit,

por ne s’do të thoshim se njëri nga ata është shumëmë i vogël e tjetri tepër më i madh, por do të thoshimse njëri është larg e tjetri shumë më afër. Edhe ngaç ‘përvoja tjera shërbehet të menduarit tonë? Njëranga ato është perspektiva. Kur të shikosh për së gjatihekurudhën, të bëhet se shinat e saj diku larg syvetakohen në një pikë të vetme. Për këtë arsye duhetpasur largësinë e shinave në mes veti në aspektin ho-rizontal të larguar nga njëri tjetri, kështu fitojmëpamjen e largësisë.

Përvoja të mëson se sendet që janë afër tëduken të kufizuara qartë në formë rigoroze, ndërsasendet a objektet që janë larg teje, të duken të paqartë. Po ashtu nga përvoja mësojmë për t’i lexuarose për t’i dalluar hijet, këto të ndihmojnë të krijoshpamjen e një forme dhe marrëdhëniet e saja me atësend. Sendet që janë më afër gjithmonë i mbulojnë

KURIOZITETE... KURIOZITETE...

%) FF JJ AA LL AA

sendet që gjenden më lartë, gjegjësisht pjesët e tyre.Në këtë mënyrë mund të vish në përfundim se cilëtnga dy sendet larg syve është më afër nesh.

Të kthyerit e kokës do t‘u ndihmojë të përcak-toni për shembull se druri apo diçka tjetër është mëlarg jush. Mbylleni njërin sy dhe ktheni kokën sendi largjush do të dukej se po rrotullohet bashkë me ju,ndërsa sendi afër jush do të rrotullohet në drejtim tëkundërt. Së fundit puna e koordinuar e te dy syve jeppamje të rëndësishme. Sa më tepër u ofrohen objek-tet ku e keni përqendruar shikimin, aq më tepër zgja-ten muskujt e syve.

Kjo zgjatje muskujsh tregon largësinë. Gji-thashtu secili sy merr një pamje në vete. Dallimi nëmes të këtyre pamjeve të le përshtypjen për largë-sinë. Krejt kjo nënkupton që përfitimi i pamjes tredi-mensionale varët së tepërmi nga përvojat emëparshme që të menduarit mund t’i shpjegoj.

PSE MUND TË SHIHEMI NË PAS-QYRË?

Kur drita bie në ndonjë sipërfaqe, ajo ose tre-tet ose reflektohet, d.m.th., kthehet prapë. Pasqyraështë një sipërfaqe e tillë e lëmuar që reflekton dri-tën.

Principi i pasqyrës është krejt i zakonshëm:drita kthehet nga pasqyra gati njësoj si topi i llastikutqë kthehet nga muri. Nëse topin e gjuan drejt e nëmur, ai edhe do të kthehet në të njëjtin drejtim. Nësee gjuani në formë të një këndi të mundshëm, ai do tëkthehet në të njëjtin kënd në anën tjetër. Këndi i parëquhet këndi i të ramit, kurse këndi tjetër quhet këndii të reflektuarit. Këta dy kënde gjithnjë janë të bara-bartë. Pasqyra, të cilën e përdorim si zakonisht,është në të vërtetë pasqyrë e rrafshët, që do tëthotë se sipërfaqja e saj është e rrafshët.

Pasqyrat e shtrembëruara nuk japin në reali-tet një fotografi reale të gjësendeve që në të pasqy-rohen, por japin një fotografi po ashtu tështrembëruar. Pasqyra përbëhet nga copa qelqi qëprapa shpine është e veshur me nitrat të argjendtë.Shpina e argjendtë e saj pengon depërtimin e dritëspërmes xhamit. Kjo shtresë realisht edhe e reflektondritën, kurse xhami shërben që argjendi i ndjeshëm tëmbrohet nga errësimet ose grithje e mundshme. Mefjalë të tjera, sendet mund t’i shohim vetëm pse rre

zet e diellit nga ato sende reflektohen. Mendoni sejeni para pasqyrës. Rrezet e dritës bien mbi trupintuaj dhe reflektohen nga ai. Për atë arsye edhe mundt’i shohim të gjitha gjërat rreth nesh.

Rrezet e dritës bien mbi pasqyrë dhe reflek-tohen nga ajo gjer tek sytë tuaj dhe kështu shihni njëfoto të qartë të vetvetes në pasqyrë. Por ju vetën nëpasqyrë do ta shihni si të ishit prapa pasqyrës. Foto-grafinë që e shihni quhet fotografi e vërtetë ku tëbëhet se rrezet e dritës takohen me një pikë disiprapa pasqyrës. Fotografia juaj në pasqyrë është epërmbysur. Dora e djathtë e juaja u duket se është emajta dhe se çdo gjë tjetër po ashtu duket se e kandërruar anën.

Ç’ËSHTË BORA?

Bora s’është gjë tjetër po ujë i ngrirë. Por pseatëherë nuk e ka formën e ngricës? Në secilën flluskëtë borës ekziston një numër i madh i kristaleve tëngricës, ku behet reflektimi i dritës nga sipërfaqja etyre dhe që i bën ato të duken të bardha. Bora krijo-het kur në atmosferë ngrihet avulli i ujit. Krijohen kris-talet e vogla, të pastra dhe të tejdukshme. Melëvizjen e rrymave të ajrit, kristalet e tilla fluturojnëposhtë-lartë nëpër atmosferë dhe tubohen rreth njëbërthame të vetme.

Mund të jenë 100 e më tepër kristale sëbashku. Kur ky grup i kristaleve të ngrira bëhet në njëmasë të mjaftueshme e madhe, ajo bie në tokë dheatëherë ne e quajmë flluskë e borës. Ca kristale janëtë shtypur në formë pllake e ca të tjerë në forma tëndryshme të gjilpërës. Por pavarësisht nga forma,kristalet e borës gjithnjë kanë nga gjashtë anë osegjashtë kënde. Flluskat e borës kanë degë të njëjta,por renditja e tyre është gjithnjë e ndryshueshme.Kurrë dy flluska nuk janë të njëjta. A e keni ditur sebora nuk është gjithnjë e bardhë?

Në shumë vende të botës është vërejtur borëe kuqe, e gjelbër, e kaltër, dhe ç ‘është më e pa be-sueshme edhe borë e zezë! Ngjyrat e ndryshme tëborës krijohen ngase në ajër gjenden ndonjëherë kër-pudha të imta ose copa pluhuri të cilat kapën pasflluskave të borës gjatë rënies së tyre në tokë. Borapërmban mjaft ajër dhe për atë arsye është përçuesi dobët i nxehtësisë.

Për atë arsye kristali i bardhë i borës mbronvegjetacionin që ende nuk ka mugulluar, dhe për atëështë nxehtë brenda shtëpive të mbaruara përkohë-sisht nga blloku i ngricës.

%(FF JJ AA LL AA

Qofte mesdhetare

Për 4 persona

* 800 gr mish i grirë *1 lugë kafeje rigon* 1 kub supë e gatshme viçi* 1 thelb hudhër * 1 kokë qepë * 1 lugë mustardë *.1 lugë gjalpë * 3 patate të ziera * ½ luge piper i kuq * 4 lugë uthull* 150 gr djathë* 1 vezë* vaj, kripë dhe piper i zi.

Patatet e ziera dhe të qëruara i presim nërrathë dhe i vëmë në enë të thellë. Në tenxhere me ujë në zjarr e ziejmë supën egatshme. Tenxheren me supën e zier e heqim ngazjarri dhe në të e shtojmë mustardën dhe uthullën.Hedhim kripë dhe piper të zi dhe përziejmë me tel kuz-hine. Këtë salcë e hedhim sipër patateve të ziera. E grijmë qepën dhe hudhrën dhe i skuqim në tiganinme gjalpin e shkrirë.

Në enë të thellë e vëmë mishin e grirë. Hedhimmbi të kripë, rigonin dhe piperin e kuq. Qepën dhehudhrën e skuqur i shtojmë në enën me mishin e grirë.E thyejmë vezën në enë dhe përziejmë me lugë, derisatë bashkohet masa.

Djathin e presim në 8 kube. Nga mishi i grirëbëjmë 8 qofte. Në mes të çdo qofteje vëmë nga njëkub djathë. Në tiganin në zjarr hedhim gjalpë dhe vaj

dhe i skuqim qoftet. dhe i vëmë në pjatë. Pastaj, nëpjatë i rendisim rrathët e patates së zier. Në fund, në pjatë i vëmë qoftet. Me garuzhdë, sipërqofteve hedhim nga marinada në të cilën qëndroninpatatet.

Këshillë: Më Në pjatën për servirje i vëmë gje-thet e rikulës. Sipër vëmë feta domateje. Domatet ethara në yndyrë i presim në copë së miri është që pi-perin e zi ta përdorni në kokrra, ose të grihet në fundtë gatimit, sepse shpejt e humb shijen. E përmirësonshijen e gatimeve me mish, me fruta deti dhe mevezë.

Petulla me kos

Për 4-5 persona duhen:

Miell 2 gota uji, kos 1 gote uji, vezë 1 kokerr,kripe,sode 1/2luge kafeje, vaj 2 filxhane kafeje

Ne një tas porcelani vendosen vezë, kos, kripedhe yndyre, rrihen mirë dhe shtohet miell i përzier mëpak sode. Brumi ne këtë rast është gjysmë i trashe.Ne tigan hidhet pak yndyre (1/2 luge gjelle). Kur yndyrate jetë nxehur, hidhet brumi(një luge gjelle për cdo pe-tull). Largesia nga njera tjetra duhet te jetë 3-4 cmsepse gjatë skuqjes brumi hapet. Petullat skuqen nganjera anë dhe pastaj kthehen nga ana tjetër.Pasi te jenë skuqur mirë vendosen ne pjate, sperkatenpak me gjalpe dhe përdoren me sheqer ose servirenme mjalte.

Receta Gatimi

Kuzhina SKuzhina S

Tortë shtresore

Nevojiten (për 8 persona):

* 7 vezë* 220 g sheqer * 100 g miell* 320 g çokollatë për zierje * 250 g gjalpë * lëvorja e 1 portokalli* kripë

Thyhen 7 ve, dhe të verdhat e vezëve përzihenme 1450 g sheqer, miksohen, bëhet një masëshkumë. Nga të bardhët e vezëve bëhet shkuma ebardhë. Të verdhave të vezëve së pari u shtohet miellie pastaj shkuma e bardhë. Me letër për pjekje mbësh-tillen 6 kallëp (me diametër prej 23 cm), dhe masa ebërë gati qitet në këto kallëpe (në lartësi prej 3-4mm). Piqen për 7-8 minuta në 200 shkallë C.

Vezët e tjera bashkohen me sheqer dhe ziejnënë avull, ndërsa kur uji të vlojë, miksohen 5 minuta.Kësaj mase i shtohen 240 g çokollatë dhe miksohet.Largohet nga zjarri dhe tundet përderisa të ftohet. Ishtohet gjalpi i zbutur dhe lëvorja e renduar, mikso-het. Ky krem futet në frigorifer për 5 minuta. Pesëdisqet lyhen me masën çoko dhe renditen njëra mbitjetrën.

Çokollata shkrihet në avull. Kur të ftohet,qitet mbi diskun e fundit dhe futet në frigorifer që tështrëngohet. Pritet në 8 pjesë dhe në secilën pjesëvihet pak krem-çoko. Torta lyhet me krem dhe zbuku-rohet me ashkla të lëvores së karamelizuar të porto-kallit.

Trileqe

* 6 vezë* 400 gr sheqer* 400 gr miell* 1 pluhur paste* 1vanil sheqer* 1/2 lit. ajkë “Hoplla”* ½ lit qumësht* 300 gr qumësht pluhur “Nestlle”* 1/2 kg karamel.

Tunden të bardhat e vezëve gjersa të shku-mojnë mirë. Shtohet sheqeri për të vazhduar tundja,gjersa masa të formohet shkumë e qëndrueshme.

Shtohen të verdhat dhe vazhdon tundja. Kësajmase i shtohet mielli i përzier me pluhur paste dhesheqer vanilje, duke e përzier me lugë, gjersa masa tëkompaktësohet.

Brumi derdhet në tepsi shporeti të shtruarme letër të yndyrshme,ose të lyer me yndyrë dhe tëpërmillur.

Futet në furrë të nxehtë me temp.180 gardëCelsius që të piqet për afro 30 min. Pasi të ftohetpak përmbyset, largohet letra.

Në tepsi ku është pjekur, derdhet ajka dhe mbitë vendoset pandispanja e pjekur. Me ½ lit. qumështtë ftohtë, trazohet qumështi pluhur dhe pasi të për-zihet mirë, në mënyrë që mos të mbesin kokrriza qu-mështi, përzihet me 1 lit. qumësht të vakët. Kjo masëqumështi (1,1/2 l.) hidhet mbi pandispanjë duke eshpuar me piru në rast nevoje,që ta pijë mirë qumësh-tin.Nëse karameli është mjaftueshëm i trashë, hidhetmbi, e nëse është i hollë, mirë është ai të qitet mbitrileqe atëherë, kur edhe shërbehet,kuptohet pasi tëpritet në katrorë. R

eceta Gatimi

Shqiptare Shqiptare

&"FF JJ AA LL AA

Gjuhë SGjuhë S

Përemri

Përemra quhen fjalët që përdorim në ligjërimnë vend të emrave ose mbiemrave: Në strehën eshtëpisë dallëndyshet vit për vit bëjnë folenë.Ato flu-turojnë me shpejtësi para shtëpisë. Vjollca i do shumëdallëndyshet. Ajo kënaqet kur i shikon ato duke flutu-ruar.

Përemrat janë shtatë llojesh :- vetorë: unë, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato;

- vetvetorë: vetja, vetvehtja;

- dëftorë: ky, kjo, këta, këto, i këtillë, e këtillë, të kë-tilla, i tillë, e tillë, të tillë, të tilla; ai, ajo, ata, ato, iatillë, e atillë të atillë, të atilla;

- pronorë: Veta I. im, ime, ynë, jonë, e mi, e mia, tanë, tona, Veta II. yt, jote, juaj, juaj, e tu, e tua, tuaj, tuajaVeta III. i tij, e tij, i saj, e saj, e tij, e tija, e saj, e saja,i tyre, e tyre, e tyre, e tyre;

- lidhorë: që, i cili, e cila, të cilët, të cilat, çka, ç,çfarë, kush, sa,

- pyetës: kush, cili, cila, cilët, cilat, ç, çfarë, sa, i sati,(me, për, nga) se;

- të pacaktuar: dikush, ndokush, gjithkush, kushdo,askush, kurkush; një, ndonjë, njëri, ndonjëri, asnjë,asnjëri; secili, gjithsecili, cilido, çfarëdo, gjithçka,diçka, ca, disa, të gjithë etj

Numërori

Numërorë quajmë fjalët që tregojnë numër dhe sasitë caktuar qeniesh ose sendesh: një, dy, tre, : dy fë-mijë tri gra, katër burra, 20 metra

Fjalët që tregojnë radhë si: i parë, i dytë, i dhjetë, tëcilat kanë kategoritë gramatikore të mbiemrave, nukdo të trajtohen si numërorë po si mbiemra.

Numërorët përdoren për të treguar : - datën, vitin:Me sa jemi sot ? - Me 28 Nëntor. - një periudhë të caktuar kohe:- Kur ke qënë në Amerikë ? Nga 1990 deri më 1997 . - përmasa ose përqindje : 0,5 m, 50 përqind etj. - notat në shkollë :Cfarë more sot ? - Dhjetë.-në domino: katër-treshi, pesë-gjashta.

Kur përdoret me nyjen e përparme "të" numë-rori ka një kuptim përmbledhës: Erdhën të dhjetat.

Numërori për të mos përsëritur edhe një herë emrine dhënë në fjali ose për të mos e zënë në gojë fare,përdoret i emërzuar:C'të bënin ata tre kundër dhjetëve ?

Numërtori përdoret i emërzuar edhe në veprime ma-tematike:Pesa te dhjeta hyn dy herë.Rrënja katrore e nëntës është treshi

Përdoret në ëmërtimin e viteve: A anëtar shoqate i nëntëdhjetekatërshit.

Numrat një, dy, tre, emërzohen me anë të prapash-tesës -sh : njësh-i, dysh-i, tresh-i.

Numërorët janë :- fjalë të parme: zero, një, dy, tre, katër etj.;- fjalë të përngjitura: njëmbëdhjetë, dymbëdhjetë,trembëdhjetë etj.;- fjalë të përbëra: tridhjetë, pesëdhjetë, gjashtëdh-jetë;- lokucione: tridhjetë e një, pesëdhjetë e katër etj.

Numërorët në përgjithësi nuk e kanë katego-rinë gramatikore të gjinisë: katër djem, katër vajza.Bën përjashtim numërori tre i cili e ka kategorinë egjinisë: tre djem, tri vajza, por edhe njëzet e tre djemdhe njëzet e tri vajza.Numërori e ka kategorinë e gjinisë edhe kur ka kuptimpërmbledhës: Sa djem erdhën ? Të dy(të tre).Sa vajza erdhën ? Të dyja(të trija).Ky dallim ruhet edhe kur numërori tre/tri përdoret paemrin përkatës:

Sa djem ishin ? Tre.Po vajza sa ishin ? Tri.

Numërorët kur tregohen si tregues të emrave, mar-rin kategorinë gramatikore të rasës:

RASA Numërori Mashkullore Femërore Emërore dy të dy të dyja Gjinore i,e, dyve i,e,të dyve i,e, të dyjave Dhanore dyve të dyve të dyjave Kallzore dy të dy të dyja Rrjedhore dyve të dyve të dyjave

Ndajfolja

Ndajfolje quhen fjalët e pandryshueshme qëplotësojnë para së gjithash foljen, duke treguar më-

&$ FF JJ AA LL AA

ë Shqipeë Shqipe

nyrë, vend, kohë, shak, qëllim, sasi:Blendi shkruan bukur, qartë dhe saktë.

Ndajfoljet mund të plotësojnë edhe një mbiemër osendajfolje tjetër:Detyra ishte tepër e vështirë.Ata u ngritën shumë herët atë ditë.

Por nga kuptimi ndajfoljet janë gjashtë llojesh: mënyre, vendi, kohe, shkaku, qëllimi, sasie.

NDAJFOLJET E MËNYRËS

Ndajfoljet e mënyrës luajnë rolin e grupeve pa-rafjalore rrethanor mënyre:Vjollca e Dritani silleshin natyrshëm (=në mënyrë tënatyrshme) me të gjithë.

Ndajfoljet kryesore të mënyrës janë: - mirë, keq, bukur, pastër, qartë, shkurt, thjesht, qëtregojnë cilësinë e veprimit.Të tilla janë edhe ndajfoljet gëzueshëm, natyrshëm,furishëm, etj.;Vjollca flet bukur frëngjisht.

- menjëherë, pak nga pak, vazhdimisht, shpesh, pa-pritur, etj. Që tregojnë ecurinë e veprimit:Dritani u ngrit papritur.

- cekët, gjerë, gjtë, thellë, ulët që tregojnë përmasa:Toka duhet punuar thellë.- bujarisht, trimërisht, artistikisht, besnikërisht, teo-rikisht, që kanë kuptimin e togut në mënyrë + mbie-mër: bujarisht (në mënyrë bujare), po edhe shqip,frëngjisht, anglisht:Në Shqipëri më pritën dhe më përcollën bujarisht (nëmënyrë bujare).

NDAJFOLJET E VENDIT

Ndajfoljet e vendit luajnë rolin e grupeve pa-rafjalorë plotës vendi.

Ndajfoljet kryesore të vendit janë:- afër, larg, pranë, rreth, djathtas, majtas, aty, atje,diku, gjëkund, gjithkund, anembanë, gjithandej, kudo,ngado, asgjëkund, kurrkund, etj, që tregojnë vendin kukryhet veprimi:Makina u kthye djathtas (në anën e djathtë).

- ku, nga:Ku po shkon ?Nga je edhe pse ke ardhur ?Në të vërtetë ku dhe nga janë ndajfolje pyetëse, pomerren edhe si ndajfolje vendi:

NDAJFOLJET E KOHËS

Ndajfoljet e kohës luajnë rolin e grupeve paraf-jalore rrethanor kohe.

Ndajfoljet kryesore të kohës janë :- dje, pardje, nesër, pasnesër, paradite, pasdite, sot,sonte, tani, vjet, që tregojnë kohën e saktë tëkryerjes së veprimit:Erdha sot (=ditën e sotme) nga Tirana dhe do tënisem nesër (ditën e nesërme).

- njëherë, një herë e një kohë, gjithmonë, kurdo, sëshpejti, së lashti, që tregojnë një kohë të papërcak-tuar:Së shpejti do të organizohet në Tiranë një konferencëpër gjuhën shqipe.

NDAJFOLJET E SHKAKUT

Ndajfoljet e shkakut luajnë rolin e një grupi pa-rafjalor rrethanor shkaku.Ndajfoljet e shkakut janë: përse, pse të cilat përdorenpër të pyetur për shkakun e kryerjes së një veprimi:Pse (për çfarë arsyeje) nuk punon edhe ti si të tjerët?Përse (për çfarë qëllimi) më kërkon?Këtu mund të fshihen edhe fjalët prandaj, andaj, (=përkëtë shkak, për këtë arsye, për këtë qëllim) të cilatfunksionojnë edhe si lidhëza.

NDAJFOLJET E SASISË

Ndajfoljet e sasisë luajnë rolin e grupeve emërore rre-thanor sasie.Ndajfoljet kryesore të sasisë janë: - shumë, pak, tepër, fort, së tepërmi, për së tepërmi,njëherë, dyherë, etj, që tregojnë në ç`masë realizohetveprimi:E njoh mirë Butrintin, se e kam vizituar tri herë.Gjeta një libër shumë të vjetër, të ruajtur shumëmirë.

- fort, tepër, së tepërmi, njëfish, dyfish, trefish, aq,kaq, mjaft, pak, etj. që shprehin intensitetin oseshkallën e një veprimi a të një cilësie. Dëgjomë, mua plakun, se di më tepër se ti.

& FF JJ AA LL AA

Ramiz Kuqi, a poetry writer, journalist and aliterary critic from Kotline Village in the District ofKaçanik. Pursued his elementary education at hisbirth place and in Kacanik, later continued his educa-tion at the high School of Ferizaj. Kuqi went to studyAlbanian Language and Literature at the Universityof Prishtina and in Skopje Macedonia. Worked formany years at “Skenderbeu” high School in Kaçanik.From 2005-2010 was the director of Aga Xhite HighSchool, and collaborator of “Universum” a PrivateUniversity in Ferizaj. Has received a Master of Artsdegree in Albanian Literature and is a member of theKosovo League of writers. His first poetical writingstook place when Kuqi was a student. His first poem,“One Nigh” was published at a renowned Journal ofLiterature, “Jeta e Re” in Prishtina, 1977. Kuqi hasbeen a regular contributor of many newspapers andliterary magazines in Albania, Kosovo and Macedonia.Has published the following volumes of poetry: “Divi-ded Branch,” “Renaissance,” 1997, “Not a SingleBird,” Rozafa Publishing House, Prishtina, 2000, “ASun’s piece,” Rozafa Publishing House, Prishtina,2006, “Fatherland, a Metaphor of Pain,” Prishtina,2012.

“ Biblical Silence” (Albanian and Romanian), isthe fifth book of Ramiz Kuqi, published in Bucharest.There is also a forthcoming monograph on “Aspectsof the Literary Work of Ndre Mjeda” a Master’s the-sis presented by the author for his graduate studies.Kuqi has been published in the anthology “Un quen-ched Fire” (with a group of authors), Amanda Edit,Bucharest, 2012. Kuqi writes constantly book re-views for Albanian authors and their respective lite-rary works. Since 2010 resides in Oslo, Norway,where he also continues to be active in writing proseand poetry.

“Biblical Silence” reinvigorates the meaning ofAlbanian poetry written in the diaspora by writerswho grew up and recognize the abundant artistic andpoetical beauty that Kosovo and Albania have for itslocal – international – writers. Since the time of Al-banian renaissance movement in late 1800s, litera-ture produced by Albanian diaspora has shown agreat contribution towards achieving independence of

Albanian nation and certainly, with persisting sacrificeand determination, winning the independence of Ko-sovo in February, 2008. Both of these nationally im-portant accomplishments would not be possiblewithout the contribution of renaissance writers suchas Naim Frasheri, Jeronim De Rada and others lea-ding up to this day, including Ramiz Kuqi, who incor-porates centuries’ old style of Albanian poetry in hisverses full of metaphors, national upheaval and a de-monstration of his country’s natural beauty.

In his poem “I don’t know” Ramiz Kuqi writes:“Where is hiding my word today/ On which side issleeping this metaphor/ on which river is flowing thislonging/ what song/ has my fatherland composed/fora century/ I don’t know/ In what season we will be re-born/ and will kiss a flag / Will we walk bowing ourheads/ over the blood’s earth / pouring in autumn andspring / I don’t know / where is my word hiding today/ I don’t know. In these verses the author has knottedtwo fundamental elements that most of Albanian au-

Book review on "Biblical Silence" authBook review on "Biblical Silence" auth201201

&%

Shkruan: Peter M. Tase, Milwaukee, Wisconsin, USAShkruan: Peter M. Tase, Milwaukee, Wisconsin, USA

FF JJ AA LL AA

thors adore and use as the central pieces of their li-terary creations in poetry; those are patriotism anddesire for nationhood. Although it is not explicitly ex-pressed in his verses, the author indirectly demons-trates his dream is to see “a song composed by hisfatherland.” The words used such as ‘Song’ is per-haps the agenda that Kuqi expects from his nation’sleaders who are in charge of acquiring the indepen-dence of his land where he grew up, in this contexthe is anxious to see – hear - the sounds of indepen-dence, autonomy and sense of nationhood from thespeaking podiums of Kosovo’s leaders. The authorgoes even further by raising – placing – the questionto himself on “where is [his] word hiding today,” astate of mind that is only experienced by a writer,when a high level of disturbance is taking place, andin this context, Kuqi feels disturbed in not encounte-ring the right efforts or results, by his fellow countrymen, towards resolving issues of nationhood in hishome country.

It is not a coincidence that writers away fromtheir motherland write even better and are more pas-sionate than those writers living within the bordersof their native land. This characteristic is also obser-ved in the verses and prose of many writers thatwere instrumental in shaping the literary period of Al-banian Renaissance movement in all Balkan territo-ries.

Another important poem with a depth of lon-ging and great sense of metaphor is Kuqi’s “LongingVerses” which are undoubtedly a showcase of his li-terary stile, with an influence of natural elements anddaily occurrences, such as “Sun,” “Night” or “day.”There is a great need to closely analyze Ramiz Kuqi’sverses filled with emotions, longing, new age of Alba-nian writing style, great mysticism and double mea-ning of a contemporary poetry in “Longing Verses”: “Iam a verse in your eyes/ You are a Sun’s longing/in aday’s kiss/ We speak Albanian/ to every night/ evenwhen I don’t see you/ you come smiling/ just like myridges/ with flowers decorate/ this life’s fire / versesand longing / in the sky of poetry / we sail. Sailing inthe sky of poetry is the principle objective of RamizKuqi throughout all his verses, tremendously powerfulcontent as well as his constant patriotic ideas inevery given opportunity.

According to Robert Frost: "Poetry is whenan emotion has found its thought and the thoughthas found words.” This is exactly what a genuine rea-der would experience while reading through theverses of Ramiz Kuqi, who in fact represents Albanianpoetry at its highest levers, through incorporating inhis thoughts, nature, love, sadness, skepticism, pa-triotism in a platform filled with metaphors.

uthored by Ramiz Kuqi, Oslo, Norway,uthored by Ramiz Kuqi, Oslo, Norway,013013

Fjala pFjala po

Shqiptar Oseku

Unë vetëm zbatova urdhërsikur edhe ti

nuk mbaj mend saktësishtse ku e kur u rekrutovaish kaherë, kam harruar taninë më morën me dhunë a më joshën me lakmime premtime gjakderdhjesh lotësh a gjishë të bymehurme kërcënim të vdekjes në venda me premtime për lavdi

në fund zbatova urdhërashtu si edhe ti

ish kaherë, kam harruar tanikah vajtëm ku shkuan çfarë mbaruamme zjarr e hekur mbi tokën e djegurtejembanë tek premë e vramë me mëri e mizorikam harruar o kam harruar tani

fundja unë vetëm zbatova urdhër- armiku im i vjetër, këtë e kupton veç ti

tanimë as ku jam nuk e dipara portave të këtij qyteti të humbur kam ngelurme armën në dorë e me sy të përgjakur për lemeri

nuk e dinë më prunë këtej që ta vras e ta dhunoj këtë Njerie gruan e fëmijët e tij- këta qen të pafe! –a t’i mbrojnga qentë e pafeqë duan ta vrasin ta dhunojnë këtë dhe

s’e di unë, as e di tine veç urdhra zbatojmëarmiku im i vjetër, e miku im i ri

kundroj me habia është me mua a me ty aiqë turret këtej me armën e ngrehur- vallë e ka ndërmend të më zhdukë mbi dhe,të ma ngulë kokën në hu mbi çati- ja ku më ke! qen i pafe! –apo është shok i vjetër armëshqë është përmallë të toket përsërite kjo luftë e re, te ky varr i freskët, te kjo çmeri –

thuamaathua me kë është ky Njeritek mburret matanë me shqytin e lashtë kuqezitek qesh si engjëll me kamë të përgjakur në dorëtek falet për Jezu Muhamet e shën Mërihijerëndë, me Le Monde Diplomatique në këllëfpash Zotin që është Njëa e di kush vet a e di kë që e di

Më duhet më duhet një Urdhërta zbatoj përsëriashtu si kemi bërë tash e qëmotipaj ne veç urdhra zbatuam në histori- Unë e Tiarmiq e doras të vjetër, miq e vëllamë të ri

Merxhan Avdyli

Uji

Diellin pas shpine e lashëNë shkretëtirën e vjetërTë jetës sonë të re

Pastaj lehtë e ngadalëE mora një gotë ujë Buzët e thara t’i lajë

Asgjë jeshile s’po mbetetNë hapësirën tonëSepse shtazët e rejaMe rrënjë barin po e shkulin

Vetëm një erë e keqeMbi kokat tona po ndihetO zot sa pak ujëFëlliqësitë për t’i larë

&' FF JJ AA LL AA

poetike poetike

Rexhë Morina

Ecët vetëm natën

Hëna ndrinte monopatin bjeshkës n ‘rrugëtim,si neoni zbehtë rrugëve të dashura n ‘Prishtine.Siluetë e trupit tonë shfaqej më tej si lis,... thëllimi kokat zbardhte, bryma rrinte plis.

Kërciste nën këmbë bora, bishat ulërinin,hapi ndiqte hapin e se kërkonte kthimin.Ecët vetëm natën në këto thellësi mali,për të dalë nga terri thoshte; ILEGALI.

Luan Meta

Filozofia ime

Unë nuk e ndreq dot botënÇdo ditë nga muri i të thënaverrëzoj diçka...dhe liroj vetën

Më fshiftë Zoti nga faqja e dheutNëse me gurët e rrëzuarNgre mure për të tjerët.

Sadbere Gagica Spahija

Në cilën udhë të pres

Me shaminë e ditëve të miaRuajtur në arkën e kujtimeveH...eshtjen ta vras këtë natëKur ërrësira zbret bjeshkëveE mjegulla shtrihet mbi baladaMagjia e fjalës më end si erëFërfëllizë vargu pë çmendetPritje e gjatë shekulli im Edhe sa herë duhet të zhurmojNë tokën time etërit e miNë cilin varg ta shkruaj dhembjenE stinëve kaluar si hije trishtimiMë ikën ditët psallme murgu u bë

Ky shpirt seç torturohet çdo orëMarsi është nisur në këmbë lakuriqTroket në kishën e Shën MërisëVjen me arbëreshët e mi e SerembenTek mbledh fjalët e tjerr mendimin Sonte do nisem për KosovëTe përkrenarja e Gjergjit ta puthFlamurin ngyrë lulekuqe të rritetKy Atdhe?!

Adem Gashi

(Liria shqiptohet vetëm kur mungon)

të dal në ditëkremtes’më detyron njerisa mirëmund të vetëburgosem në kokëdhimbjeduke blerë dashuri kolektiveme çmim të lirëjam jashtë brendësisëe brenda odajashtës... në qivurin e qiellitshoh gjurmën e Kumtrit -kashtën...