2015 Nr. 7

100 lek

N gjimNaziN Sami FraShri

reForma e tekSteve Shkollore

trajNimi i mSueSve

Nj vit i Ri shkolloR me gjasht kuRRikula digjitale

kY vit shkolloR, vit i kthess histoRike PR CilsiN e teksteve

NgRitja e kaPaCiteteve PRoFesioNale t msuesve

i mbar dhe i bardh rrugtimi i ktij viti Shkollor

arSimi Q Po Ndrtojm

Situata e t NXNit bazuar N tekNologji

Prof. Asc. Dr. Pllumb KArAmetAKshilltar, MAS

Faqe 8

Faqe 13

Faqe 10

Faqe 40

iNterviSta/ mSueSit e tiraNS jaN krkueS Ndaj veteS

kurrikula Si Projekt Pedagogjik Pr zhvillimiN e NXNSit

Znj. ArjolA byZyKADrejtore e DAR, Tiran

Prof. Dr. PAjtim bejtjA

msuesi sht nj revist e prmuajshme kombtare arsimore.

Adresa e redaksis Rruga e Durrsit nr. 23, Tiran

Prgatiti pr shtyp: Vjollca Spaho

vjollca.spaho@arsimi.gov.alCel: +355 69 53 76 532

Design & print: Shtpia Botuese MORAVA

Rr. Gjon Kastrioti (Ish-Shtpia e Pionierit) Laprak Tiran

Tel: 2 22 72 02

Ministria e Arsimit dhe Sportit

Nr. i llogaris rrjedhse i MAS:Raiffeisen Bank

pr revistn Msuesi711 3006

www.arsimi.gov.al

Botim i Ministris s Arsimit dhe Sportit.

f

mirelA KAmsi GurAKuqiSpecialiste n IZHA

32015 / Nr. 7

I mbar dhe I bardh rrugtImI I ktIj vItI shkollor

T dashur nxns dhe msues!T dashur prindr!

L ejomni tju prshndes dhe t vij pran jush me urimet m t ngrohta kto momente prag-fillimi t vitit t ri shkollor. Ju prshndes, s pari, ju 30 mij voglushve, q zemra ju rreh fort me padurimin e pritjes s ziles s par t shkolls. Ju prqafoj e ju premtoj se rruga juaj e dijes do t jet e sigurt dhe e cilsis s vrtet

T dashur nxns!

Flas me secilin prej jush, 500 mij nxnsit, q nesr do ti drejtoheni shkolls. Ne po punojm me tr forcn e mendjes, por dhe dashurin e zemrs pr ndrtimin e shkolls q prgatit qytetar pr shoqrin e dijes, q ju prgatit ju, pr tu prballur me sfidat e s ardhmes, si t barabart me bashkkohsit tuaj, n vendet m t prparuara.

Viti i ri shkollor sht nj vit i veant, i cili prkon me zbatimin e nj sr

reformash q kan prekur sistemin ton arsimor. Un jam e bindur se fal jush, t dashur msuese e msues, do ja dalim. Do ja dalim t realizojm premtimet tona ndaj prindrve dhe shoqris.

Roli juaj sht vendimtar n realizimin e objektivave reformuese! Ndaj edhe mbshtetja jon n drejtim t forcimit dhe mbrojtjes t dinjitetit t figurs s msuesit sht parsore. Msuesi sht shkolla dhe shkolla ka n duar fmijt, dritn e syve t do prindi, por dhe ardhmrin e Shqipris son. Bashkrisht ja dolm t reformojm kurrikuln, bazuar n kompetenca, n arritjet dhe prvojat m t mira europiane. Ja dolm t hiqnim nga duart e fmijve tan 600 tituj tekstesh shkollore me probleme. Pr her t par kt vit shkollor 76 mij nxns do t msojn me tekste t reja t klass s par dhe t gjasht, botime t emrave t mdhenj, si jan Oxford, Cambridge dhe Pearson. Ia dolm t mbajm edhe nj zotimi tjetr. E shtuam gamn e familjeve q prfitojn tekste falas, edhe pr ato familje me tre e m shum fmij.

T dashur msues e prindr!

Ndonse viti 2015, ishte nj vit elektoral, shkolla, pr her t par, mundi t mbetej e pa politizuar. Asnj msues, apo nxns, nuk u detyrua t mbushte sheshet e takimeve politike. E bindur jam q kemi ende pr t br, por shumfish e vendosur pr t larguar politikn nga shkolla, duke ndrtuar nj sistem transparent emrimesh, bazuar n merit. Sporti n shkoll do t jet nj prmas e re reale e edukimit fizik e shndetsor n t gjith sistemin ton arsimor. 120 klasa inteligjente n shkolln digjitale do t mirpresin 16 mij gjimnazist t klasave t X-ta. Ky sht vetm

fillimi i rrugtimit ton drejt zhvillimit t cilsis s shkolls shqiptare, shkolla q duam dhe q ecn me hapin e kohs. Me tr mirnjohjen e thell dhe pa reshtur s prsrituri falnderimin, por dhe ftesn pr ju prindr. Prfshirja juaj n proceset e reformimit dhe monitorimit ka qen e pamueshme.

Prfshirja juaj sht domosdoshmri dhe ne jemi t vendosur ta forcojm aktivizimin tuaj n jetn e shkolls. Kjo sepse shkolla na prket t gjithve, shkolla sht e komunitetit Nj shembull i suksesit t ktij bashkpunimi jan sot, 184 Shkollat si Qendra Komunitare. Karta e performancs pr her t par do t mundsoj rankimin e shkollave t do rajoni dhe do t jet nj mekanizm transparent llogaridhnie, ndihme e monitorimi t puns s do shkolle.

T dashur nxns, msues dhe prindr!

Ky vit shkollor do t jet viti i Jo, dhuns n shkoll. Plani yn i veprimit sht i qart. Nuk do t lejojm asknd t ushtroj dhun n shkoll, sepse pr ne, t drejtat e fmijve pr t jetuar t lir, t lumtur e t pacenuar nga do lloj forme dhune, sht e drejt themeltare dhe e panegociushme, ndaj nuk do t tolerojm asknd.

Msuese e msues!

Niseni ditn e par me urimin m t bukur pr nxnsit tuaj pr t mos e kursyer at n do or msimi!Edhe nj her, urimet e mia m t mira! Do t jem me ju n do or e do dit t jets s shkolls.I mbar dhe i bardh rrugtimi i ktij viti shkollor!

Suksese nga zemra!

4N nisje t dits s par t msimit, ministrja e Arsimit Lindita Nikolla, s bashku me kryeministrin Rama, ishin mes nxnsve t gjimnazit Sami Frashri n Tiran. Kjo shkoll, e klasifikuar ndr vite me performanc dhe rezultate nga m t mirat n vend, sht pjes avangard e nj transformimi rrnjsor t shkolls son.

120 klasa inteligjente jan elur kt vit n shkollat e mesme t vendit, tre nga cilat n gjimnazin Sami Frashri. Kryeministri dhe Ministrja u ndaln n klasn e 10-t, ku po zhvillohej lnda e matematiks dhe pr her t par i gjith procesi msimor sht digjital.

Jo rastsisht zgjodhm shkolln Sami Frashri, nj nga shkollat historikisht pararoj n Shqipri, q e fillon kt vit me tri klasa inteligjente nga 120 klasat inteligjente q jan elur n gjimnazet e vendit, me objektivin q deri n eljen e vitit t ri shkollor 2018-2019 t gjitha gjimnazet e Shqipris t jen t tilla.

Nga oborri i ksaj shkolle besoj se ska vend m t prshtatshm pr tju uruar nj vit t ri t mbar t gjith nxnsve dhe t gjith prindrve, q shohin me shum dhembshuri dhe me shum ndrra e shpresa fmijt e tyre,- u shpreh Kryeministri.

Nga ana e saj, ministrja e arsimit Lindita Nikolla duke iu uruar

Nj vIt I rI shkollor me gjasht kurrIkula dIgjItale

Nga gjimnazi Sami Frashri kryeministri Rama dhe ministrja Nikolla, urojn pr nj vit t ri t mbar t gjith nxnsit dhe msuesit e vendit

"Sami Frashri, nj nga shkollat historikisht pararoj n Shqipri, e fillon kt vit me tri klasa inteligjente nga 120 klasat inteligjente q jan elur n gjimnazet e vendit, me objektivin q deri n eljen e vitit t ri shkollor 2018-2019 t gjitha gjimnazet e Shqipris t jen t tilla

52015 / Nr. 7

mbarsi dhe suksese nxnsve dhe msuesve pr nisjen e vitit t ri shkollor, shpjegoi se ky vit fillon edhe me gjasht kurrikula digjitale, nga tri t parashikuara: Premtimi yn ishte q t mundsonim tri kurrikula digjitale. Kemi mundsuar gjasht q kt vit shkollor.

sht nj mnyr krejt e re komunikimi. Ju do t jeni aktor n t gjith orn e msimit edhe kur shpjegon msuesja, por nga ana tjetr, un si zysh matematike, ju them q secili prej jush brenda aftsive t veta, pa u kuptuar nga shoku apo shoqja e banks, t kt mundsi t zhvillohet dhe, nga ana tjetr keni mundsi q edhe nga shtpia ti drejtoni pyetje msueses, t komunikoni me njri-tjetrin pr zgjidhjen e shum problemeve. Por ajo q sht shum e rndsishme sht q t monitoroni do or msimi, edhe aftsit e msuesve sepse un jam e bindur q ka ndr ju q jan shum prpara, prsa i prket teknologjis s msuesit, por dhe msuesit po trajnohen fort n mnyr q t vijn edhe ata avangard jo vetm n cilsin e koncepteve, por edhe n prdorimin e teknologjis dhe, msuesja juaj sht nj nga msueset jo vetm t trajnuara, por dhe nga m cilsoret e msimdhnies s matematiks.

Kshtu q ju uroj suksese dhe forca! u shpreh ministrja.

Nj tjetr risi transformuese e ktij viti shkollor jan tekstet shkollore me burim tri nga institucionet arsimore t cilsis m t lart n Europ, "Pearson", "Cambridge" dhe "Oxford". Nj revolucion e cilsoi Kryeministri, q do t shtrihet n t gjith ciklin shkollor n tri vitet n vijim.

Pr transformimin e t gjith sistemit ton arsimor sht n proces nj kantier i madh reformash, nga t cilat kan filluar prfitimet e para pr nxnsit. T mos harrojm q ky vit

fillon edhe me produktet e para t nj revolucioni t vrtet q sht br me tekstet shkollore. Fmijt e klass s I-r dhe t klass s VI-t do t ken n dispozicion tekste nga tri burime t mirnjohura t cilsis s librave arsimor n Europ, "Pearson", "Cambridge" dhe "Oxford". Gj q do t ndodh edhe n tre vitet n vijim, duke plotsuar ciklin pr t gjith.

6kY vIt shkollor, vIt I kthess hIstorIke Pr CIlsIN e teksteveMinistria e Arsimit dhe Sportit, prezantoi raportin publik mbi procesin e reformimit t teksteve shkollore n vend

Komisioni i Vlersimit t Teksteve Shkollore pran MAS, i prbr nga akademik dhe profesor t fushave, przgjodhi alternativat m t mira t teksteve shkollore, pr klasat I dhe VI, ku po aplikohet edhe korniza e re kurrikulare me qasje kompetencat. Kto tekste jan produkt i tri Shtpive Botuese t njohura ndrkombtare; Pearson, Oxford dhe Cambride. Nga ky proces prfitojn rreth 76 mij nxns shqiptar

M inistria e Arsimit dhe Sportit, prezantoi rapor-tin publik mbi procesin e reformimit t teksteve shkollore n vend. Reforma e altertekstit, e cila, deri n vitin 2012, rezultoi me 1,130 tekste n prdorim dhe me 2 deri n 11 alternativa pr lnd msimore, rezultoi gjithashtu me gjetje, n pjesn m t madhe t ktyre teksteve, me deformime dhe probleme t rnda shkencore, konceptuale dhe gjuhsore.

N kt kuadr, me synim prmirsimin dhe garantimin e cilsis s teksteve pr nxnsit shqiptar n sistemin e arsimit parauniversitar, MAS ndrmori nj proces t gjat reformator ku, n procesin e vlersimit dhe przgjedhjes, u ftuan msuesit nga i gjith vendi. Kjo procedur, rezultoi n heqjen e 470 teksteve t tjera nga katalogu ekzistues. N total q nga viti 2013, n bashkpunim me t gjith grupet e interesit, jan hequr nga katalogu i vjetr i altertekstit, rreth 600 tekste t identifikuar me probleme serioze shkencore, konceptuale dhe gjuhsore.

N t njjtn koh, Komisioni i Vlersimit t Teksteve Shkollore

pran MAS, i prbr nga akademik dhe profesor t fushave, przgjodhi alternativat m t mira t teksteve shkollore ,pr klasat e I-ra dhe t VI-ta, ku po aplikohet edhe korniza e re kurrikulare me qasje kompetencat. Kto tekste jan produkt i tri Shtpive Botuese t njohura ndrkombtare; Pearson, Oxford dhe Cambride. Nga ky proces prfitojn rreth 76 mij nxns shqiptar.

N t njjtn koh, po kt vit shkollor, pr her t par, nga digjitalizimi i sistemit arsimor t mesm, prfitojn 16 mij nxns t klasave t X-ta t cilt do t ken mundsin e prdorimit jo vetm t laboratorve digjitale, por edhe t prmbajtjeve digjitale t standardeve m t mira ndrkombtare.

N aktivitetin Reforma pr Tekstet Shkollore n fjaln e saj , znj. Nikolla ndr t tjera tha:

Pas nj radiografie t thell t t gjith sistemit arsimor shqiptar, ku dy ishin sfidat kryesore, kthimi i cilsis n vatrn e dijes dhe lufta ndaj korrupsionit, u angazhuam t vendosnim rregulla dhe standarde t reja t cilat mund t garantojn cilsin, meritokracin,

transparencn dhe llogaridhnien m t vrteta pr gjith reformat e ndrmarra n arsim.

Shitblerja e dijes dhe ofrimi i ndrrave t gnjeshtrta pr ardhmrin e vendit, ishte kthyer n standard pr shum institucione tona t arsimit t lart, por e shoqruar dhe me makutrin verbuese pr t prfituar nga do shrbim, madje dhe duke shitur tekste me deformime shkencore e konceptuale pr fmijt tan

M posht Ministrja vazhdoi: Sot, n kt tradit t raportimeve publike, jemi ktu pr t thn se kemi ecur prpara, se kemi br hapa prpara edhe n angazhimin q lidhet me prmirsimin e cilsis s teksteve shkollore, q prekin 450 mij nxns n gjith sistemin ton shkollor. Sigurisht, kemi realizuar dhe nj premtim tjetr:

Kemi mundsuar zgjerimin e nxnsve q prfitojn tekste falas, duke mundsuar pr do familje shqiptare q ka tre dhe m shum fmij, q fmija i tret n radhn e shkollimit t prfitoj tekste falas.

Duke raportuar ecurin e Reforms s teksteve shkollore, ministrja e Arsimit dhe Sportit vazhdoi:

72015 / Nr. 7

Mbi 600 msues raportuan vitin e shkuar shkollor t gjitha gabimet q ato kishin hasur n tekstet shkollore. Mbas gjith ktyre konstatimeve dhe mbas gjith ksaj pune duke shnuar, e prsris, standardin e ri t komunikimit me shtpit botuese, ne mundm, s bashku, me shtpit botuese q vitin e shkuar shkollor t trhiqnim 120 tekste, por njhersh ofruam dhe nj proces krejtsisht t ri przgjedhje t teksteve shkollore, duke mos lejuar m nga Ministria e Arsimit, kshilltar t ministres s Arsimit, prfaqsues s Ministris s Arsimit dhe prfaqsues t Drejtorive Arsimore t diktonin pr t przgjedhur npr shkolla kt, apo at tekst klientelist.

Kjo ishte arsyeja, q ne demonstruam dhe shkarkimin e nj drejtori t nj Drejtorie Arsimore n nj qark n veri t vendit, vetm se tentoi t reklamonte nj tekst shkollor.

N prfundim t fjals, ndr t tjera, znj. Nikolla tha:

Pr her t par Komisioni i Vlersimit t Teksteve Shkollore, nuk ishte nj komision q drejtohej nga zv/ministra apo kshilltar i ministres s Arsimit, por nj komision q drejtohet nga nj profesoresh, nga nj komision q kishte n maxhoranc mendimin e profesorve t nderuar si: profesor Baxhaku, profesoresh Paparistos, profesor Rushitit etj, t cilt kan qen shum konstruktiv, tejet t

ndershm dhe profesionist, por do vendimmarrje e tyre ka qen vendimmarrje e MAS n gjith kt proces.

Ky vit i ri shkollor fillon n sistemin ton arsimor me 600 tekste t dala nga katalogu ekzistues dhe ,nga ana tjetr, me tekste t reformuara t klass s par dhe t gjasht, nga ku do t prfitojn 76 mij nxns, ndrsa n vitin e ardhshm shkollor nga kjo reform do t prfitojn edhe rreth 115 mij nxns sepse me t njjtn metodologji do t

przgjedhim tekstet shkollore t klass s dyt dhe t shtat dhe t vitit t par gjimnaz dhe, kshtu me radh n vitin e ardhshm q, brenda tri viteve, t prmbushim me tekste t reja cilsore, dinjitoze pr fmijt, t gjith sistemin e arsimit parauniversitar. Sigurisht, edhe kto tekste q jan kaluar dhe hedhur n sistem kt vit pr klasn e par dhe t gjasht, nuk do t certifikohen menjher nga MAS, por do t kalojn edhe njher n sitn e nj pilotimi, n kuptimin e nj vzhgimi nga gjith msuesit, prindrit dhe mbar opinioni.

Ndaj, ftesa ime sht pr t gjith ju, t dashur msues, prindr, nxns, grupe t interesit, partnert tan t rndsishm q i shoh ktu n sall.

Le t shrbej ky vit, pr gjithka q sht br, sepse ne jemi t vetdijshm q dhe ky proces, nuk ka qen perfekt, ka momente pr t korrigjuar dhe ne jemi t gatshm.

8arsImI Q Po Ndrtojm

Prof. Asc. Dr. Pllumb KArAmetA

Nxnsit kan nevoj pr dije q t mendojn prmes saj, t ndrtojn m shum njohuri t reja dhe q, pastaj, t mendojn n mnyra m komplekse

Askund, sfida pr risi nuk duket t jet m e mpreht se sa n arsim. Por, meq n kt

t fundit, praktikat e vjetruara msimore dhe skepticizmi, t trupzuar n strukturat shkollore, u rezistojn ideve t reja, mnyrat e organizimit dhe t funksionimit t shkollave nuk po arrijn tia kthejn borxhin shoqris. Tani, kudo n bot, pranohet se sistemet arsimore, strukturat organizative dhe praktikat shkollore nuk jan m t prshtatshme pr t orientuar dhe pr t plotsuar nevojat arsimore pr t gjith nxnsit.

Kuptimet e reja rreth dijes dhe njohuris

Dekadn e fundit, bota e arsimit, n tekstet e saj zyrtare, dallon dijen nga njohuria, dallim ky me ndikime t forta mbi kurrikuln dhe nxnien.

Sipas mnyrs klasike, me dije nnkuptohen dijet e strukturuara dhe t prshkruara n manualet shkollore, n veprat e specializuara, n dokumente t tjera apo n doracakt profesional, t pranuara dhe t vlersuara nga shoqria. Dijet jan produkt i veprimtaris s komuniteteve t dijetarve.

Nisur nga asti q shoqria i njeh, ato vlersohen dhe kodifikohen, p.sh., n programet e studimit, q t mund t njihen dhe t ndahen nga t interesuarit, por pa harruar relativitetin e tyre. Si t tilla, dijet e kodifikuara n tekste u prgjigjen logjikave t disiplinave prkatse ose t praktikave shoqrore nga ku kan gjeneruar. Pasi konfirmohen, dijet kodifikohen n programet e studimit ose n manualet e referencs, me rast ato i referohen edhe kodit gjuhsor. Ndaj, dijet i prgjigjen nj logjike t dyfisht: (1) logjiks s disiplins ose praktiks shoqrore t cils i referohet; (2) logjiks gjuhsore (t shkruar ose t folur) q sht sintaksa dhe semantika. Sapo nj dije ndrtohet (ose rindrtohet) nga subjekti, ajo bhet njohuri pr kt t fundit. Ndaj, nuk mund t ket prputhje mes dijeve t kodifikuara si tekste, dijeve q transmeton pedagogu dhe njohurive q ndrton studenti.

Njohurit kan lidhje me personin q i ndrton, pra, jan personale. Ato nuk transmetohen nga pedagogu; prkundrazi, ato ndrtohen nga subjekti q nx. Njohurit ruhen pr aq koh sa mund t zbatohen, ka lejon autorin e tyre t jet kompetent n nj seri situatash. Situatat duhet t jen domethnse dhe t kuptueshme, ose afrsisht

t tilla, pr subjektin dhe t lidhura me praktikat shoqrore. Jan kto praktika, n fakt, q, pa ndrprerje, bjn verifikimin e njohurive. Thn ndryshe, nuk jan prmbajtjet e disiplinave shkollore prcaktuesit e nxnies, por vet situatat, n t cilat subjekti provon sa t zbatueshme jan njohurit. Njohurit nuk transmetohen; ato ndrtohen nprmjet veprimit t subjektit n situata dhe reflektimit mbi veprimin; ato jan t zbatueshme prkohsisht; ato krkojn medoemos praktikn pr t verifikuar vlefshmrin; ato lidhen ngusht dhe ndrtohen n rrethana/situata, duke respektuar standardet e pranuara nga shoqria. Si t tilla, njohurit pasqyrojn dijet, jan dinamike dhe veprojn si procese mendore nprmjet t cilve ndrtohen njohuri e reja.

Pajtohem me iden se dija sht themelore pr kurrikuln shkollore dhe se sht po aq e rndsishme sa ka qen dhe m par. Zhvillimi intelektual sht qllim i edukimit; kjo do t thot se duhen zgjeruar mendjet e nxnsve, pra, horizontet e tyre njohse, duke i prballur ata me dijet m t mira t mundshme. Kjo ide na vjen nga qindra vite m par, nga koha kur dija mendohej si trsi e t vrtetave t prjetshme. Ndrkaq, do duhet t pranojm

92015 / Nr. 7

se natyra e dijes ka ndryshuar aq shum sa q, tashm, asaj do duhet ti qasemi ndryshe.

Rritja marramendse e dijeve ka br q depozitat tradicionale, ku ato jan ruajtura deri tani (libra, bibliotekat, bazat e t dhnave, revista akademike, mendjet e ekspertve etj.), t zvoglohen gjithnj e m shum. Si thot filozofi Dejvid Uajberger (David Weinberger), dija tani sht "shum e madhe pr ta njohur". Ky zhvillim ndikon fort mbi vet mnyrn se si duhet t mendojm pr dijen dhe pr zhvillimin intelektual n shkolla.

Nga ana tjetr, fmijt dhe t rinjt kan nevoj pr dije, por kan ndryshuar rrnjsisht arsyet q lidhen me kt nevoj. Ajo, q ka rndsi, sht gjja q ata mund t bjn me kt dije. Nxnsit kan nevoj pr dijen, q t mendojn prmes saj, t ndrtojn m shum njohuri t reja dhe q, m pas, t mendojn n mnyra m komplekse. Ata kan nevoj q t ndrtojn njohuri pr t punuar me t tjert, me ata t cilt kan njohuri t tjera.

Ndaj, arsimi q po ndrtojm, po i kushton kujdes t posam prdorimit t njohurive q fitohen. Ai nuk do t jet arsimi tradicional plus iPad-et. As dhe reduktimi i qllimshm i arsimit tradicional. sht nj version i plot, sepse t bsh gjra me dijen sht m e vshtir se thjesht ta marrsh at. Ndaj, kurrikula e re do t jet n udhn e duhur, varsisht mass me t ciln ajo i aftson nxnsit t prdorin njohurit q ndrtojn gjat nxnies.

Do duhet kuptuar se, nj fokus i veant mbi dijen tradicionale, nuk do t na bnte m t zgjuar apo m krijues, ashtu sikundr do t donim t ishte. Mendja e njeriut sht e pajisur m s miri pr t mbledhur informacion pr botn duke vepruar

n t, m shum se sa duke lexuar pr t, ose duke dgjuar leksione pr t, ose duke studiuar modele abstrakte t saj. N kt kontekst shtjellohet kurrikula e re e cila harmonizon dijet tradicionale me kapacitetin pr t punuar me njohurit q nxnsit ndrtojn rreth tyre, ndryshim pozitiv ky pr t cilin mund t thuhet se ka filluar.

Nga njohurit te kompetencat

Sikundr dihet, kurrikula e re thekson dhe mundson zhvendosjen nga njohurit q ndrtojn subjektet me ndihmn e dijeve t teksteve shkollore dhe me gjer, te kompetencat q ata ndrtojn dhe prdorin n shkoll e jasht saj. Ajo thekson edukimin e gjithanshm t nxnsve; formimin e tyre gjuhsor matematik e shkencor, m s pari. Njherazi, ajo thekson vlern e padiskutueshme t aftsimit t nxnsve pr t zbatuar njohurit n situata t njohura ose t panjohura prej tyre. N dritn e misionit t ri t shkollave (arsimim, shoqrizim dhe kualifikim), kjo kurrikul prfshin t gjitha prmasat e zhvillimit t nxnsve dhe shrben pr t materializuar vizionin e ri arsimor t shoqris shqiptare dhe pritshmrit q duhet t plotsojn nxnsit tan. N konceptin e qasjes s re, kurrikula e re thekson dhe krijon kushte q nxnsit t jen t gatshm dhe t aft t kritikojn, t harmonizojn, t prpunojn, t sfidojn dhe t vazhdojn s punuari me njohurit, me vlerat dhe me qndrimet q kan sukses. Q ata ta shohin veten m pak si individ q luten t druajtur n altarin e dijes dhe m shum si kritik dhe krijues, me besim n veten e tyre. Mjetet pedagogjike q prdoren gjat nxnies, mundsojn ndrtimin e kompetencave nga nxnsit; integrojn prmbajtjet lndore me situatat msimore n nj trsi koherente, t fokusuara n shtjet kye t jets. Krijohen, ksisoj,

mundsi t barabarta pr sukses pr nxnsit dhe ofrohen zgjidhje q respektojn stilet vetjake t nxnies dhe prvojat nga nxniet e mparshme. E kuptuar n trsi, kurrikula e re integron lndt msimore si burime t jashtme q do t prdoren gjat nxnies. Lndt organizohen n shtat fusha t nxni (gjuht, matematika etj.), me fokuse t prbashkta, q prfshijn aspekte shoqrore dhe kulturore q u mundsojn nxnsve t zhvillojn kombinime t kompetencave, duke i aftsuar t marrin pjes n evolucionin shoqror dhe kulturor t bots s tyre. Burimet, si: tekstet shkollore, mjetet teknologjike, infrastruktura shkollore, veprimet n komunitet dhe gjith sa personi ndrton dhe aktivizon si njohuri, shkathtsi, qndrime, motive, emocione etj., jan mjete q msuesi do t prdor pr t ndihmuar nxnsin t ndrtoj njohuri, aftsi, vlera dhe qndrime (ndryshe, kompetenca), t prshtatshme dhe t nevojshme pr shoqrin e dijes.

Arsimi pr kompetenca sht risia q sjell reforma. Gjeneratat e reja krkojn arsimin q i prgatit pr koht kur fushat e betejave do t kthehen n fusha tregtare, kur mendjet do t kthehen n horizonte idesh, kur hapsira arsimore shqiptare e pa diskriminuar do t ndaj me hapsirn europiane t njjtat kualitetet, vlera dhe qndrime. Kndej, kuptojm se, n vitet q vijn, profesionistt q nuk nxn gjat gjith jets nuk do t gjejn pun; organizatat arsimore q nuk nxn prher nuk do t mbijetojn; shkollat, kolegjet dhe universitetet q nuk plotsojn nevojat e nxnsit/ studentit nuk do mund t regjistrojn m t rinj, pavarsisht prmirsimeve q mund tu bhen sistemeve t administrimit, t rekrutimit, t sigurimit t cilsis etj.

10

Intervista

Znj. Arjola ByzykaDrejtore e DAR Tiran

Trajnimi i msuesve sht kryer pareshtur gjat gjith periudhs s vers pr t pasur gati nj armat t madhe msuesish q duhet t'u prgjigjen krkesave t kurrikuls n klasn e par dhe t gjasht

R edaksia e revists Msuesi gjykoi q tju intervistoj lidhur me disa nga problemet me t cilat po prballet viti i ri shkollor n shkollat e kryeqytetit. Fillimisht bjm pyetjen prezantuese: Cila sht Arjola Byzyka?

Kam studiuar gjuh shqipe dhe letrsi , n vitet 1998-2002, n Universitetin e Tirans. Pasion i adoleshencs, i cili udhhoqi dhe rrugn e studimeve, deri n nivelin e doktoraturs.

Nga msuese, specialiste n DAR dhe tani prej afro 2 vitesh drejtore e saj. far do t thot kjo pr ju?

sht nj rrugtim plot sakrifica dhe shum pun. N vitin 2003, u emrova si msuese n gjimnazin Qemal Stafa n Tiran dhe e

kujtoj ende ditn e par, kur kam shkuar atje. Edhe pse njihem si individ q i mbaj nn kontroll emocionet, at dite pata pak frik. Pas jets studentore m priste nj realitet, krejt i panjohur. Por ajo shkoll u kthye nj mjedis shum i rndsishm pr mua, aty msova shum, por edhe vuajta shum. Mbshtetjen m t madhe e pata nga nxnsit dhe, pikrisht, kjo gj u b nxitsi pr ta par botn e profesionit m t madhe, sesa gjimnazi ku punoja. Puna n DART sht nj eksperienc krejt tjetr, por nj periudh shum e rndsishme n formimin tim profesional. Prej vitit 2011 vazhdoj t punoj n DART.

Do t ishte me interes t bni pr lexuesit e revists son nj tablo se si filloi viti i ri shkollor n institucionet arsimore t kryeqytetit? Po specifikoj:

Viti i ri msimor n Tiran filloi me t njjtin intensitet, besoj, si do qytet tjetr. Duke qen nj qytet i madh dhe problematikat i ka t shumta, por si do vit do gj ka shkuar n rrjedhn e vet. Tashm shkolla ka filluar dhe gjithka sht n normalitet. N Tiran, n m shum se 80% t shkollave kryhet msim me dy turne dhe ky sht nj problem q qytetart e Tirans e adresojn, me t drejt, si nj shqetsim.

Regjistrimet e nxnsve jan zhvilluar, sipas prcaktimeve n DN dhe nj numr shum i madh i nxnsve zhvillojn msim n Tiran, n t gjitha ciklet.

Trajnimi i msuesve sht kryer pareshtur gjat gjith periudhs s vers pr t pasur gati nj armat t madhe msuesish q duhet t'u prgjigjen krkesave t kurrikuls n klasn e par dhe t gjasht.

msuesIt e tIraNs jaN krkues Ndaj vetes

112015 / Nr. 7

A keni pasur probleme?

Problemet jan pjes e puns, por nuk kemi patur t tilla q t bhen penges n punn ton.

N se do ju krkoja t flisni pr pikat e forta t arsimit n kryeqytet, si do t prgjigjeshit?

Do t rendisja dy faktor:

Msuesit dhe komunitetin e prindrve dhe nxnsve.

Msuesit e Tirans jan krkues ndaj vetes, prandaj arsimimit t tyre u kan shtuar dhe vite t tjera t studimeve pasuniversitare. Kjo sht nj vler q ndikon n rezultate e tyre me nxnsit, po ashtu dhe t hapur dhe mirprits ndaj ndryshimeve kurrikulare.

Komuniteti i prindrve dhe nxnsve jan nj partner shum i mir n rrugtimin ton t prbashkt do vit msimor.

Po pr shqetsimet dhe vshtirsit?

Vshtirsit prgjithsisht jan t lidhur me trashgimin problematike n infrastrukturn e shkollave.

Me syrin e nj drejtuese t arsimit, cilat do t ishin 3 nga institucionet m t mira publike dhe 3 nga institucionet m t mira private n kryeqytet pr secilin nivel arsimimi?

Kjo sht nj pyetje q nuk t lejon t jesh shum objektive, pasi ndikohesh nga shum faktor. N perceptimin tim shum shkolla publike dhe jopublike ofrojn nj

shrbim shum t mir arsimor.

Jehona e Maturs 2015 akoma nuk sht shuar, prderisa vazhdon aplikimi pr n shkollat e larta. Cilat jan, sipas mendimit tuaj shkollat me rezultatet m t larta n maturn shtetrore.

N Tiran shum gjimnaze patn rezultate shum t mira n MSh 2015, por shkolla q ka triumfuar kt vit ka qen gjimnazi Qemal Stafa

Dhe pyetja e fundit: Mesazhi juaj pr msuesit kryeqytetas n kt fillim viti

Do t uroja suksese dhe korrshin frytet e puns s tyre kt vit msimor me buzqeshje dhe jo me lodhje.

12

Z batimi i reforms s re kurrikulare t arsimit parauniversitar ka qen dhe mbetet nj nga objektivat kryesor t puns s Institutit t Zhvillimit t Arsimit, IZHA n kt periudh. Qllimi kryesor sht ngritja e kapaciteteve profesionale t specialistve t DAR/ZA-ve, drejtuesve dhe msuesve q do angazhohen n zbatimin e kurrikuls s re n klasat prgatitore, t para dhe t gjashta pr kt vit shkollor.

Pas hartimit t pakets s dokumenteve kurrikulare dhe pas kryerjes me sukses t procesit t pilotimit n 26 shkolla t vendit, u ndrmor trajnimi i gjith msuesve q, gjat vitit msimor 2015-2016, do t japin msim n klasat prgatitore, t para dhe t gjashta. Ngritja e kapaciteteve t msuesve qe nj proces i planifikuar, koherent dhe gjithprfshirs dhe i ndrtuar mbi bazn e partneritetit t ngusht me t gjith DAR-et dhe ZA-t e vendit.

Gjat periudhs maj korrik, n t gjitha DAR-et e vendit, u trajnuan rreth 11000 msues t t gjitha fushave kurrikulare dhe lndve q zhvillohen n klasn e par dhe t gjasht. Trajnimi u realizua nga specialist t IZHA-s, sipas fushave prkatse, por n disa raste u angazhuan edhe msues me prvoj q kan qen pjes e grupeve t puns pr hartimin e kurrikuls s re.

shtjet kryesore q u diskutuan gjat trajnimit ishin: koncepti pr kompetencat dhe zbrthimi i tyre sipas rezultateve t t nxnit n seciln lnd; metodologjia e msimdhnies bazuar n kompetenca dhe situatat e t nxnit n seciln lnd; si dhe vlersimi i arritjeve t nxnsve n seciln lndn. Tematikat e trajtuara gjetn interesin dhe vmendjen e duhur nga t gjith pjesmarrsit n trajnim. Pjesmarrja e gjer n diskutime dhe dhnia e ideve alternative nga ana e msuesve tregoi interesin e madh t tyre pr t prfituar maksimalisht nga kto trajnime si dhe pr t'u angazhuar

seriozisht n zbatimin e kurrikuls s re. Nga ana tjetr DAR/ZA-t kan treguar gatishmrin se do t mbshtesin msuesit n zbatimin e ksaj reforme duke organizuar n mnyr t vazhdueshme takime t rrjeteve profesionale si burim i rndsishm pr zhvillimin profesional t msuesve.

Metodologjia e prdorur gjat trajnimit ishte jo vetm n prezantimi i koncepteve dhe shtjeve q lidhen me kurrikuln e re me baz kompetencat, por edhe n krijimin e nj mjedisi ndrveprues me synim diskutimin, shkmbimin e prvojave midis pjesmarrsve si dhe aftsimin praktik t tyre. Pr kt qllim u planifikuan ushtrime, pun individuale dhe n grupe t cilat i shrbyen nxitjes s ndrveprimit midis pjesmarrsve.

Prvoja e sjell nga msuesit e shkollave pilot ishte e rndsishme dhe u shfrytzua prgjat trajnimit me prezantimin e modeleve t planifikimeve dhe eksperiencn e tyre njvjeare n procesin e zbatimit t ksaj kurrikule.

NgrItja e kaPaCIteteve ProFesIoNale t msuesve

Gerti JANAQiDrejtor i IZHA-s

132015 / Nr. 7

mirelA KAmsi GurAKuQiSpecialiste n IZHA

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave

sItuata e t NXNIt baZuar N tekNologjI

Lnda: Fizik Kl VI Tema: Ndrtimi i qarkut t thjesht elektrik

Burimet dhe mjetet:

Guid pr prdorim fillestar:

Word Power-Point Internet Kompjuter ose

tableta elektronike me internet

Flet pr do nxns

Projektor Udhzues me

situata t t nxnit me prdorimin e Tik-ut

identifikon burimet e rryms elektrike, si: bateri, akumulator, dinamo, bateri diellore;

identifikon elementet prbrse t nj qarku t thjesht elektrik dhe simbolet prkatse (t bateris/burimit, llambs, fijeve lidhse dhe t elsit);

Diskuton pr mnyrn e vendosjes s elementeve n qarkun elektrik (fije prcjellse, llamb, rezistenc, els, bateri, ampermetr, voltmetr);

Shpjegon se ampermetri dhe voltmetri jan aparate per matjen e rryms dhe tensionit elektrik;

Ndrton diagramn e nj qarku t thjesht elektrik me ndihmn e teknologjis duke u bazuar te nj skem qarku e vizatuar m par;

Diskuton shndrrimet energjetike nga burimi te qarku elektrik;

Shpjegon si kryhen matjet e vlerave t tensionit dhe rryms n qarkun elektrik;

Prdor ampermetrin dhe voltmetrin pr t lexuar vlerat e rryms dhe tensionit;

Diskuton me shokt pr pajisjet q punojn me qarqe elektrike;

Ndan me t tjert prvojat dhe njohurit e prftuara nga vzhgimet individuale.

Nxnsi:

14

Prshkrimi kontekstual i situats

Veprimet n situat

Msuesi orienton nxnsit pr ndrtimin e qarkut

Secili nga nxnsit fillon punn pr ndrtimin e qarkut elektrik n kompjutert personal duke ndjekur hapat pr realizimin e veprimtaris sipas udhzimeve t msuesit.

Nxnsi pr t ndrtuar n ekran qarkun realizon kto hapa:

Hapi i par:

Zvarrit nprmjet mausit elementt prbrs t qarkut (fije prcjellse, llamb, rezistenc, els, bateri, ampermetr, voltmetr), t cilt jan vendosur n shiritin e bardh majtas ekranit bosh.

Hapi i dyt:

Ndrton qarkun elektrik duke zvarritur kto element nga shiriti i bardh mbi ekranin bosh, duke ndjekur skemn e vizatuar m par n nj flet.

Nxnsit ndahen n grupe sipas numrit t kompjuterave ose tabletave n klas. Msuesi vrojton, nse jan t pajisur t gjith nxnesit me fletore pr t mbajtur shnime.

Orienton nxnsit pr mnyrn e kryerjes s veprimtaris. Zhvillon veprimtarin praktike sipas hapave t prcaktuar paraprakisht (zgjedh linkun pr t demonstruar apletin nga interneti dhe udhzon

nxnsit q t kryejn t njjtn veprimtari q ju kryeni me kompjuter). Msuesi orienton nxnsit t klikojn n linkun: http://phet.colorado.edu/en/simulation/circuit-construction-kit-dc

Menjher shfaqet kjo faqe e web-site: Klikoni Run Now dhe prisni t shfaqet ekrani, i cili emrto-het Circuit construction kit dhe nprmjet ktij demonstrimi, msuesi dhe secili nxns, sht n gjendje t ndrtoj nj qark elektrik t thjesht me elementt e qarkut t vendosur n shiritin e verdh djathtas.

Msuesi u shpjegon nxnsve se si ndrtohet diagrama e nj qarku t thjesht elektrik duke u bazuar n nj skem t vizatuar m par n

letr. M pas u shpjegon atyre, nse lidhja q realizohet sht e sakt apo jo. Nse lidhja sht e sakt llamba do t ndizet. N prfundim t

ksaj situate msuesi shpjegon, se si shndrrohet energjia elektrike q vjen nga burimi n energji dritore, kur mbyllet qarku dhe llamba ndizet.

152015 / Nr. 7

Situata konsiderohet e realizuar nse nxnsi:

Identifikon t gjith elementt e nj qarku elektrik;

Ndrton sakt nj qark t thjesht elektrik me nj llambe ose rezistenc elektrike;

Vendos sakt aparatet matse t rryms dhe tensionit;

Shpjegon shndrrimet energjetike n qark.

Hapi i tret: Msuesi kontrollon si e kan br nxnsit lidhjen.

Hapi i katrt: Msuesi udhzon nxnsit t vlersojn punn e njri-tjetrit dhe t diskutojn rreth gabimeve t bra.

Vlersimi i situats Pyetjet pr t diskutuar:

A kalon rrym kur qarku sht i hapur? A kalon rrym kur qarku sht i mbyllur? A ka raste kur llamba nuk ndizet dhe pse? N ciln figur t mposhtme ampermetri

sht lidhur sakt te figura A apo B?

16

Rezultate e t nxnit sipas kompetencave ky

Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit

Nxnsi, shpreh mendimin e vet me goj dhe me shkrim,shpjegon qart dhe sakt kuptimin e fjalve duke prdorur gjuh dhe fjalor t prshtatshm.

Kompetenca e t menduarit

Nxnsi, shpreh mendimin e vet rreth nj punimi, harton planin e puns pr realizimin e nj krijimi. Kompetenca e t nxnit

Shfrytzon t dhna nga burime t ndryshme dhe i prdor pr realizimin e detyrs.

Kompetenca qytetare

Zbaton dhe respekton rregullat e mirsjelljes n klas,

Mban qndrim aktiv ndaj personave q nuk i respektojn ato,duke shpjeguar pasojat.

Rezultate t t nxnit t kompetencave t fushs, sipas tems msimore

1. T folurit pr t komunikuar dhe msuar.

Nxnsi:

Zgjedh formn e prshtatshme pr t prcjell informacionin, idet, ndjenjat e pikpamjet e tij,

Prdor forma t larmishme komunikimi duke prdorur gjuhn

standarde,Shoqron t folurit me elemente joverbale si, shprehjet e fytyrs, gjestet e lvizjet e trupit.

2. T lexuarit e teksteve letrare dhe joletrare.

Nxnsi : - lidh informacionin e tekstit me njohurit e prvojat e tij. dallon dhe interpreton kuptimet e fjalve dhe t shprehjeve. analizon dhe prdor nj gjuh t figurshme. prdor karakteristikat e teksteve pr ti kuptuar. 3. T dgjuarit e teksteve t ndryshme.

model sItuate t NXNI

lAuretA JANollAriShkolla 9-vjeare Andon Xoxa Fier

Vlersimi i situatsSituata sht e realizuar nse nxnsit kan zgjedhur formn e duhur gjuhsore, t prshtatshme pr t prcjell informacionet. -Nse analizojn sakt tiparet e krijimit dhe gjuhn e prdorur -Nse arrijn t shkruajm nj gjegjz -Nse bashkpunojn n grup pr t krijuar nj librth me gjegjza

Fusha: Gjuht dhe komunikimiShkalla e tret Klasa VI (e gjasht) Tema msimore: Gjegjzat

172015 / Nr. 7

Nxnsi: jep mendime dhe gjykime rreth asaj q dgjon, bn dallimin mes shkakut dhe pasojs. 4. T shkruarit pr qllime personale dhe funksionale.

Nxnsi: prdor formn dhe modelin e prshtatshm gjat t shkruarit e zbaton rregullat gramatikore, leksikore, drejtshkrimore si dhe mbledh n mnyr t pavarur informacione dhe i shfrytzon ato.

Burimet dhe mjetet:- njohurit dhe shkathtsit paraprake t nxnsve - teksti - biblioteka e klass - flet formati A4 - erashka (gushkuqi rrethor) - lapsa me ngjyra,shkumsa me ngjyra - objekte t vizatuara,shporta e fjals - flicarp

Prshkrimi i situats Veprimtarit paraprake Nxnsit jan udhzuar nj or m par q t sjellin n klas libra me gjegjza si dhe lapsa me ngjyra. do nxns, brenda grupit, do t ket ngjyrn e tij t personalizuar. Zhvillimi i situats Klasa sht e ndar n grupe me nga 5 nxns. Nj prfaqsues i grupit trheq nga shporta e fjals nj ershk n palosjen e fundit t s cils sht fshehur kuptimi i gjegjzs. Nxnsit caktojn radh e shfletosjes e secili, nisur nga fjalt ndihmse gjen kuptimin e fjals s fshehur. Fiton grupi q e gjen me sa m pak fjal ndihmse gjegjzn duke e shkruar prgjigjen n tabel.

N tabel veohen elementet q i ndihmuan ata n gjetjen e do gjegjze. Forma: Porsi lmsh sht rrumbullak Veorit: Po banore deti e vrtet un jam Ngjyra: Jam e kuqe pr merak Veprimi: Pa benzin shkon e vjen Kalohet m pas n materialin e paraqitur n tekst dhe nxnsit diskutojn rreth: -elementeve mbi t cilat ndrtohet nj gjegjz (forma,veorit, ngjyra,veprimi) -numri i vargjeve me rim, ose jo -shprehjet e figurshme (epitetet,krahasimi,kontrasti i ndrtuar mbi antonime.) Te gjitha kto elemente paraqiten edhe mes filcarpit. Shkrimi i nj gjegjze Nxnsit udhzohen q t shkruajn nj gjegjz. Procesi i t shkruarit do t kaloj n kto faza: planifikimi, organizimi, rishikimi e redaktimi. Vendosen n tabel vizatimet e objekteve q kan sjell nxnsit pr ti ndihmuar n realizimin e puns. Nxnsit vlersojn njri-tjetrin.

Veprimet n situat a. Puna n grupe pr gjetjen e prgjigjes b. Prcaktimi i elementeve q prbejn nj gjegjz c. Dallimi dhe interpretimi i fjalve t veanta q do t hasen gjat leximit t gjegjzave d. Shkrimi i gjegjze e. Vlersimi i puns s nxnsve pr njri-tjetrin f. Krijimi i nj librthi me gjegjza Vlersimi i situats Situata sht e realizuar nse nxnsit kan zgjedhur formn e duhur gjuhsore, t prshtatshme pr t prcjell informacionet. -Nse analizojn sakt tiparet e krijimit dhe gjuhn e prdorur -Nse arrijn t shkruajm nj gjegjz -Nse bashkpunojn n grup pr t krijuar nj librth me gjegjza Plotsohet pesvargshi nga nxnsit Pesvargshi 1. Gjegjza 2. E vshtir, zbavitse 3. Mendoj,gjej,argtohem 4. Gjegjza na mson prmes lojs 5. Kash e lash

E cili prind i sotm nuk do t kishte dashur ti drejtohej msuesit t fmijs s tij, ashtu si Abraham Lincoln msuesit t t birit, para 184 vjetsh!? Prandaj, meq sot sht 14 shtatori, dita e par e vitit t ri shkollor, kjo letr ia vlen t lexohet srish, t paktn nga prindrit dhe msuesit.Presidenti i 16-t i Shteteve t Bashkuara t Ameriks, Abraham Lincoln, e dinte vlern e dijes dhe t msuarit n jet.Pr kt, ai kishte vendosur q m-suesit t djalit t tij, ti shkruante n form prkujtimi rreth mnyrs se si duhet trajtuar nj fmij i vogl.Lincoln i kishte renditur msuesit t djalit t tij, pikrisht n ditn e par t shkolls, nj sr arsyesh e msimesh t arta t cilat dshi-ronte q djali i tij ti msonte nga msuesi.Lexoni m posht letrn e Abra-ham Lincoln t shkruar n vitin 1830Msues i nderuar,Djali im sot e fillon shkolln.Pas pak, gjithka do t jet pr t e uditshme dhe e re, prandaj do t doja ta trajtonit butsisht. sht nj aventur q ai do ta marr me vete npr t gjitha kontinentet.T tilla aventura q ndoshta mund t prfshijn luftra, tragjedi dhe fatkeqsi. Ta jetosh kt jet, t duhet besim, dashuri dhe kurajo.Pr kt, i dashur Msues, do tju lutesha ta merrnit prdore e ti msoni gjra q do ti duhen ti dij, msojeni at por butsisht, nse mundeni.Msojeni se pr do armik, ekzi-ston nj mik.Atij do ti duhet t msoj se jo t gjith njerzit jan t drejt, se jo t gjith njerzit jan t sinqert.

Megjithat msojeni se pr do faqezi ka nj hero dhe se pr do politikan egoist, jeton nj lider i prkushtuar.Msojeni nse mundeni se 10 cent t fituar kan shum m tepr vler se nj dollar i gjetur. N shkoll, msues, sht shum m e ndershme t dshtosh se t mashtrosh.Msojeni at si t humb hijshm, dhe si ti gzohet fitores kur ai fiton.Msojeni t jet i mir me njerzit e mir, dhe i ashpr me njerzit e ashpr. Mundohuni ti qndroj sa m larg zilis, nse do t mun-deni dhe msojani sekretin e nj buzqeshjeje t iltr.Msojeni po t jet e mundur si t qesh kur t jet i trishtuar, dhe se t derdhsh lot nuk sht aspak turp.Msojeni se mund t ket dsh-tim t ndershm dhe fitore t turpshme.Msojeni ti prqesh cinikt.Msojeni nse mundeni t zbu-loj mrekullin e leximit t librave, por gjithashtu i jepni edhe kohn e mjaftueshme pr t kundruar misterin e prjetshm t fluturimit t

zogjve n qiell, t bletve n diell e t luleve mbi nj kodr t gjelbr.Msojeni t kt besim n idet e tij edhe nse t gjith do t`i thon se jan t gabuara. Mundohuni t`i msoni birit tim forcn pr mos e ndjekur turmn edhe kur t gjith vrapojn pas fitimtarit.Msojeni t dgjoj me vmendje do njeri, por gjithashtu t shoshis t gjith at q dgjon n sitn e s vrtets dhe t marr ve t mirn.Msojani atij sesi t shes talentin dhe zgjuarsin e tij tek ofertue-si m i lart, por mos t pranoj kurr asnj lloj mimi pr shpirtin e zemrn.Lejojeni t ket kurajn pr t qen i padurueshm. Lejoheni t ket durimin pr t qen trim.Msojeni at t ket besim sublim te vetvetja, sepse ather ai do t ket gjithmon besim sublim n njerzimin dhe n zotin. Kto jan krkesat, msues, por ju bni m t mirn q mundeni. Ai sht fmij i vogl dhe i mir. Dhe sht biri im.

Me respekt, Abraham Lincoln

letra Q duhet leXuar do shtator

18

192015 / Nr. 7

J a, sa shpejt dhe pa e kuptuar, kaluan pushimet verore t ktij viti. Ashtu si t tjert, edhe msuesit e nxnsit mirditor e zgjodhn mnyrn se si do ti organizonin e kalonin ato. Dikush shkoi pran valve t detit, t tjer n klimn malore ose n qytetin a fshatin e tij. Atyre iu desh t prballonin edhe t nxehtit e ktij viti, i cili nuk ishte aq i zakonshm.

Por n kt shkrim nuk do t flasim m gjat pr muajt e pushimeve verore. Ndrsa do t pohojm fak-tin, q mesuesit e nxnsit, por dhe prinderit e tyre, me afrimin e mua-jit shtator e kishin prsri mendjen te shkolla e tyre e dashur. Nuk do t flasim as pr maturantt e Gjim-nazit t Rrshenit, t cilt ashtu si bashkmoshatart e tyre n t gjith Shqiprin, jan prshir nga ethet e pritjes pr t vazhduar shkollat e larta, n degt e tyre m t plqyera.

Ndrsa, n bised me drejtoreshn e Gjimnazit t Rrshenit, Marie Nikolli-Brozi, na flet pr synimet

NIsN PrsrI msImet N gjImNaZIN e rrsheNIt

murat GecAJdhe objektivat e vitit t ri arsimor, por edhe se si do ti vazhdojn pro-jektet, q kan patur m par. Ajo tregon: Ka m shum se nj vit, q kolektivi yn msues-nxns u prf-shi n projektin Shkolla si qendr komunitare. Pra, jemi t hapur pr nisma, projekte dhe ide pr bash-kpunim t ndrsjellt. Po kshtu, kemi punuar pr nj paraqitje sa m t mir t shkolls son, pr t nxitur dhe pruruar talentet, af-tsit krijuese t nxnsve. Kjo gj sht arritur prmes realizimit t nj sr veprimtarish dhe projek-tesh me ata. Kshtu, kan funk-sionuar disa klube, si ai i Debatit, i Biologjis, i Fiziks etj. Jan t shumta veprimtarit e kryera, me kujdesin dhe profesionalizmin e msuesve tan, t cilat do ti vazh-dojm dhe dhe do ti ojm m tej n vitin e ri shkollor. Nxnsit tan kan marr pjes dhe do ti nxitim pandrprerje, q t jen pjesmar-rs aktiv n konkurse dhe n ve-primtari t larmishme, si shkencore, artistike e sportive, ku dhe pruro-hen prirjet dhe talentet e tyre.

Ashtu si dita e mbylljes s vitit t

kaluar arsimor dhe marrja e diplo-mave nga maturant, pr t 51-in vit radhazi, edhe dita e par e msimeve t ktij viti t ri shkollor u kthye n nj maifestim t g-zuar mbarpopullor, pr qytetin e Rrshenit dhe tr Mirditn Kt gj e vreje, sidomos, n fytyrat e afr 600 nxnsve t tre kla-save t Gimnazit, t cilt u uln prsri n bankat e shkolls. Por ata kishin pran edhe msuesit e tyre, ashtu si prher t gatshm e t prkushtuar pr tu dhn, me dshir e dashuri, dituri e kultur pr jetn. Sigurisht, ndr ta dalloje edhe drejtoreshn, Marie Nikollin-Brozi, e cila ka nj jet t tr pra-n nxnsve t saj, si n fshatra e n qytet, pra an e mban Mirdits.

N fjaln e hapjes s ksaj cer-emonie t bukur dhe emocionuese, ajo u ndal posarisht n objektivat kryesor, q ka edhe ky Gjimnaz, gjat ktij viti mesimor. Pastaj, dre-jtoresh Maria ju uroi suksese t gjith nxnesve, veanrisht atyre t vitit t par, q kan ardhur sivjet n kt Gjimnaz.

Pas ceremonis s rastit, t shoqruar nga msuesit kujdestar, nxnsit u futn npr klasa. Ata sivjet jan pajisur edhe me tekte t reja. Po kshtu, mjediset e shkolls, ashtu si n vitt e kaluara, jan t pastra dhe funksionale, pr ti ar-ritur synimet dhe pr ti plotsuar t gjitha detyrat e prcaktuara, si brenda e jasht saj.

T gjith ne, i urojm msuesit e nxnsit e Gjimnazit t Rrshenit, t mbshtetur fort nga prindrit, q t arrijn sa m shum suksese dhe t ndjehen sa m t knaqur, n prm-bushjen e detyrave t ngarkuara n procesin msimor-edukativ.

20

S hkolla 9-vjeare Kol Jakova gjendet n zonn e quajtur Bregu i Lumit-Kamz. sht nj shkoll e rikonstruaktuar dhe me nj oborr t madh prpara saj, me palestr e fush sporti.

Msuesit gjithashtu jan nga zona prreth, por edhe nga Tirana.Drejtori, Z Shaban Demiri, ka dy vjet n kt detyr, por nj periudh gati 30-vjeare si msimdhns dhe drejtues n shkolla t tjera. N kto dit t fillim vitit shkollor sht mjaft i zn m punt e shkolls. E gjen kudo: n bashkin e Kamzs pr lyerjen e shkolls, pr mungesn e ujit, n DAR-Tiran pr plotsimin e personelit msimor, n drejtorin e shkolls pr ndarjen e orve, pr prgatitjen e orarit etj., etj,.

Msuesit, shumica kan vite q

japin msim n kt shkoll si Agimi, Eduardi, Nazmije, Liri, Feridja, Eleni, Ruta, Merita etj...., t flasim me shum respekt pr komunitetin e zons dhe pr fmijt e tyre. Ata, n kto dit, i gjen edhe duke prgatitur planet msimore, duke br klasn gati, duke kontaktuar me nxnsit dhe prindrit e tyre pr tekstet msimore, duke ndihmuar drejtorin me evidencat e fillim vitit.

- Kemi n shkoll edhe nxns nga komuniteti rom, -t thot drejtori, - dhe me ta msuesit bjn nj pun t diferencuar.

Dhe vrtet, n ditn e par t shkolls, t binte n sy dshira e prindrve nga ky komunitet pr ti sjell prdore fmijt n shkoll, sidomos ato t ciklit t ult e, veanrisht, t klasave t para. Dhnia e teksteve falas pr kt kategori, ka br q prindrit e tyre

t jen m t impenjuar pr ti sjell edhe ata nxns q kan braktisur shkolln. Drejtori flet me shum pasion pr punn e vshtir, por edhe t bukur t drejtimit, n nj shkoll me mbi 800 nxns, me tri klasa paralele. Edhe msuesit, t vjetr n profesion, por edhe t rinj n kt shkoll, flasin pr punn plot pasion, t vshtir, por edhe t bukur t tyre.

Jan ort e pasdites dhe nga klasa V doli msuesi i historis, Agim Kodra. Ai edhe pak muaj del n pension dhe do t largohet nga shkolla, por nuk do t largohet nga mendja dhe zemra e nxnsve t tij q do t ruajn n kujtes msuesin e prkushtuar, korrekt, q ua bnte lndn aq t dashur dhe interesante. Agimi gzon respekt e mirnjohje edhe nga komuniteti prreth dhe kolegt e tij, pasi ka vite q jep msim n kt shkoll.

FIllImI I mbar - gjYsma e PuNsReportazh nga shkolla Kol Jakova, Tiran

Vjollca sPAho

212015 / Nr. 7

Ja, Eduardi, q jep lndn e kimis, ka nj laborator t vogl, por gjithnj funksional pr nxnsit. E gjetm n nj or msimi ku po u shpjegonte nxnsve n mikroskop lndn e re. Pr do pyetje q ka t bj me nxnsit e klass s tij, por jo vetm, Edi t jep prgjigje, tregon pr banort e zons, pr vshtirsit e fillimit t puns s tij n kt shkoll, pr nxnsit e vshtir etj.

Hyjm n bibliotekn e shkolls e cila megjithse ka nevoj t pasurohet edhe m, ka mjaft nxns q kan karteln e regjistrimit. Puna e msueseve t gjuhs, Ruts dhe Merits, ka br qe numri i ktyre nxnsve t shtohet nga viti n vit.

- Sivjet me kurrikuln e re t klasave t gjashta kemi vshtirsi, - t thon msueset q japin msim n kto klasa, e, megjithse jemi trajnuar gjat vers, kjo nuk mjafton. Ne duam m shum trajnime dhe informacione pr msimin me kompetenca n kto klasa.

14 shtator dhe oborri i shkolls gumzhin nga zrat e nxnsve, bisedat e prindrve dhe shqetsimet e voglushve t klasave ta para. Pasi i uron pr nj fillim t mbar t viti t ri shkollor drejtori i shkolls, bie zilja pr fillimin e msimit. T gjith msuesit kujdestar, n orn e par, do t jen me klasat e tyre. T bie n sy rregulli dhe disiplina e futjes n shkoll dhe respektimi i orarit msimor, edhe ditn e par t shkolls.

Fillimi i mbar gjysma e puns. Kjo thnie i shkon pr shtat ksaj shkolle, q megjithse me nj performanc jo t shklqyer n renditjen e shkollave t Tirans, premton pr shum, pasi stafi i saj, msues t vjetr dhe t rinj, prgatiten sistematikisht pr metoda t reja msimi, pr rritjen jo vetm t kalueshmris, por edhe cilsis s t nxnit.

Pr m shum, pr objektivat e ktij viti shkollor, pr uljen e numrit t nxnsve braktissh, pr rritjen e cilsis, do t shkruajm edhe n numrat e ardhshm t revists. Dhe ne do t jemi me ta, pasi kjo shkoll n nntor t ktij viti feston 100- vjetorin e lindjes s shkrimtarit Kol Jakova, emrin e t cilin ajo mban.

22

S hkolla mbart nga sistemi i kaluar nj fenomen shum negativ, ritmin e ult dhe hera -hers edhe ngritje e zbritje t t msuarit dhe t t nxnit n fillim t vitit. Q prsritet edhe n ditt e para t semestrit t par. Me pak kujdes pasojat i vrejn t gjith grupet e interesit; msuesit, drejtuesit e shkollave, prindrit dhe vet nxnsit. Natyrisht faturn m t madhe t dmtimit e paguajn nxnsit, t cilt me kalimin e kohs shfaqin paaftsi pr prballimin e programit msimor.

Msimdhnia dhe msimnxnia jan rezultat i ndrveprimit, bashkpunimit dhe bashkndikimit t shum faktorve dhe aktorve, ku roli i msuesve dhe i nxnsve jan t pazvendsueshm. Kur funksionojn normal t dy kto pal, dobsit minimizohen dhe shum probleme vihen n rrugn e zgjidhjes. Nuk mund t prjashtohet as roli i prindrve, por sht detyr e shkolls q ata t vihen n lvizje, t'u jap udhzime se si mund t funksionoj sa m mir

mekanizmi i parandalimit t ksaj smundje t keqe t shkolls. Nse arrihet koordinimi i ktyre aktorve, fenomenit negativ t t msuarit me hope, n nj mas t caktuar, i ndrpritet rruga.

sht i njohur fakti se nuk mund t ket msim dhe edukim n kushte normale, nse drejtuesit e shkollave, n bashkpunim me komunitetin, organet e qeverisjes vendore dhe strukturat drejtuese t arsimit, nuk jan n krye t punve dhe nse nuk punojn me dhe pa orar pr stabilizimin e problemeve t fillimit t vitit, q jan aq t shumta, sa nuk t mbetet as koh e lir. Aftsia e drejtorive t shkollave pr ta menaxhuar ngarkesn e fillimvitit, prmes delegimit t kompetencave, angazhimit me detyra t punonjsve dhe verifikimit brenda afateve kohore, prbn n nj far mase elsin e suksesit pr nj fillim t mbar t vitit shkollor dhe krijohen kushte pr nj msimdhnie e msimnxnie normale. Drejtori q ve ankohet, pasi nuk e v mendjen n lvizje dhe ska metod pune e komunikimi

me komunitetin, pushtetin vendor dhe donator t tjer q veprojn n territorin e shkolls e m gjer t cilt mund t ndihmojn n zgjidhjen e shum problemeve, sht jasht kohe. M shkoqitur; drejtuesit kan detyr parsore q tu sigurojn kushte normale pr msim nxnsve dhe n bashkpunim me prindrit t bjn sht e mundur q ata t pajisen t gjith me tekste e mjete t tjera didaktike t domosdoshme. Pa to nuk ka msim dhe as prpjekje minimale pr t parandaluar t msuari me hope.

Nj planifikim i qart, i realizueshm dhe q mbshtetet n pikat e dobta t shkolls n vitet e kaluara sht nj garanci pr nj fillim t mbar t vitit shkollor. Kjo vlen si pr drejtuesit e shkollave, ashtu edhe pr msuesit kujdestar dhe t lndve. Udhzimet q japin n seminare trajnuese specialistt dhe drejtuesit e arsimit n rreth dhe n rajon jan, taksative, pr kdo q e ka ndar mendjen pr t punuar n arsim, ose q punon aktualisht n shkoll. Drejtuesit e shkollave

Fran GJoKA

FIllIm vItI dhe dukurIa e t msuarIt me hoPe

232015 / Nr. 7

nuk duhet t bjn asnj tolerim, prndryshe t metat n planifikim, n organizim dhe n realizim do t shfaqen dukshm dhe pr pasoj do t cenohet formimi shkencor i nxnsve.

T msuarit me hope nuk mnjanohet me parulla, as me moralizime, por me masa konkrete dhe t kapshme pr t gjith ata q jan t interesuar. N kt kuptim, drejtoria e shkolls duhet t bj shum kujdes n planifikim, veanrisht, pr trajnimin e brendshm, q sht dhe mbetet parsor. Krahas problemeve t tjera, q lidhen me zbatimin e kurrikuls s re, trajnimi i brendshm duhet t fokusohet me prparsi n parandalimin e t msuarit me hope, sidomos si dukuri e fillimvitit. Pr kt i gjith aktiviteti kualifikues duhet t synoj n prgatitjen psikologjike e metodike, organizative e didaktike t msuesve n radh t par, por edhe t nxnsve pr problemin n fjal. Pr kt mund t parashikohen ligjrata nga specialist t aft t vet shkolls, t ZA -ve dhe DAR -it, tryeza t rrumbullakta ku jepen mendime, opinione dhe alternativa t ndryshme pr rrugt q duhen prdorur pr ta zbutur deri n parandalim fenomenin, veprimtari praktike tek msues pararoj, q duhen e mundet t motivohen, etj.

Msuesit e kan pr detyr q metodn m t mir pr parandalimin e t msuarit me hope dhe, shpesh, edhe nn mundsit e mundshme t fmijve, tua transmetoj edhe prindrve, takimet me t cilt, sidomos n muajin e par t shkolls, duhet t jen t shpeshta, t prgatitura mir dhe jo tu flitet atyre, si ndodh, pr gjra t rndomta. Shkolla mund ti bind me fakte e t dhna prindrit pr vlerat e vnies n pun prdit t nxnsve, ti kontrollojn ata pr prgatitjen ditore, aq sa munden,

dhe tu krkojn q t zbatojn nj regjimi ditor, duke zbatuar edhe kushtet e domosdoshme higjieno -shndetsore.

Mundsit jan t mdha pasi nxnsi mson me ritmin, intensitetin, angazhimin dhe nivelin e msimdhnies s msuesit. Prvoja na ka bindur dhe studimet e ndrmarra kan provuar se kur krkesat e punonjsve pedagogjik ndaj vetes jan t larta, edhe nxnsit punojn me t njjtin ritm, pasi mosha e tyre ka si veori psikologjike imitimin e sjelljeve t m t rriturve. Fatkeqsisht n shkolla ka ende msues q ecin me konceptin atavik ka koh . Ka koh pr vlersim dhe ndodh, si kemi konstatuar q dy - tre jav prpara se t mbyllej semestri, nxns t veant jan ose pa vlersim fare, ose vetm me nj vlersim prmbledhs, me test? Msuesi i dalluar gjen mnyrn pr ti pyetur prdit nxnsit dhe pr ti vlersuar ata disa her gjat nj periudhe t caktuar. Jo vetm me teste, por edhe vlersime formuese (me goj), pasi vlersimet prmbledhse nuk e prjashtojn vlersimin me goj. Kjo sht normative, e thn

dhe e shkruar, q fatkeqsisht ka ende n shkolla keqkuptime me ose pa dashje. Nota pr nxnsin sht nj parametr q tregon se sa dhe si prgatitet ai dhe q e v at n lvizje pr t msuar sistematikisht. Taktikat dhe teknikat duhet ti dij ose ti msoj msuesi. Prjashtim bjn vetm msuesit e rinj, t cilt duhet t trainohen edhe pr kt element t domosdoshm t msimdhnies. Msuesit e formuar nuk i vlersojn ditt e para nxnsit me nota pakaluese, sepse e din se koha e pushimeve ka br punn e saj. Si t thuash ata i njohin efektet negative psikologjike t katrs n fillim.T msuarit me hope zbutet nse msuesi e fillon prsritjen paralele q n ort e para t msimit, q do t thot rimarrje, prpunim dhe zbatim, n situata t ndryshme nga ato t tekstit, t koncepteve kryesore t lnds s msuar. Kur veprohet kshtu dhe kur. orientohn nxnsit pr konceptet kryesore q duhet t msojn e mbajn mnd dhe pr mnyrn e t nxnit, t . msuarit me hope goditet. Ndrsa kur prdoren metoda q jan n qndr nxnsin, dukuria e msiprme mund t parandalohet trsisht. sht deri diku n dorn e drejtuesve t shkollave zbutja e fenomenit. Pr kt krkohet q n fillim t vitit t intensifikohen format e inspektimit dhe t jen sa m t kualifikuara, t prfshihen, t gjith msuesit, veanarisht ata q njihen si perfaqsues te angazhimit minimal n raste t tilla. Kontrolli sistematik, por jo i paragjykuar, i thell dhe i gjithanshm nxit msuesit dhe nxnsit dhe i v ata n situata pune. N kt linj duhet t ecin edhe organet prgjegjse pr shkolln, nse duam q reforma e nisur t ec prsmbari. Ajo sht shumplansh dhe mbi t gjitha krkon cilsi.

24

Me prvojn e madhe t ardhjes s tyre n shkolln shqipe dhe me sigurin e nj msonjseje,

pohoj se ata jan m t gzuar dhe m t sigurt n prdorimin e GJUHS SHQIPE edhe pse vshtirsit vazhdojn t jen nga m t shumtat dhe, shpesh, m t

uditshmet. Pr mua, si gazetare dhe shkrimtare, pas prmbysjes s diktaturs prbn nj tem t veant dhe t hapur:

MSIMI I GJUHS SHQIPE PR FMIJT N DIASPOR!... Sa udi, ky shqetsim ka qen tr kohn pr intelektualt shqiptar, si shkruan dhe Konica, qysh ne vitin

1925 si: Javn e shkuar pash nj ndrr q sharrohet. Mu shfaq nj grua e holl, e gjat, plot me hije fis-nikrie, ndonse e veshur me rrecka. Un, pa vn re varfrin e veshjes s saj, dhe duke marr me mend sa e bukur do t dukej sikur t ishte e veshur me mndafshe, u ngrita me respekt dhe iu fala. Zonj, i thash, cila jeni Fisnikria Juaj dhe pse dukeni kaq e mallngjyer dhe e ngrysur? Un tha jam GJUHA SHQIPE, dhe m sheh kshtu t hidhruar nga mundimet q heq dhe nga rreziqet q m rrethojn. Zonj, mos rrini m e ngrysur: sa t jemi ne t gjall, dhe sa t jen t gjall t tjer si ne dshirojm, Nno, t t shohim t buzqeshur.

Mire se vini pran shkolls Shqipe Alba Life q operon n tri lagje t Nju Jorkut, Staten Island, Brooklyn dhe Manhattan. Msonjset e kualifikuara, ju mirpresin krah hapur!

kur FmIjt e dIasPors rrIteN N baNkat e shkollave shQIPe

KZe ZylAJ Shkolla shqipe Alba Life, New York

252015 / Nr. 7

S htatori filloi dhe, si gjithmon, na kujton hapjen e shkollave, fillimin e vitit t ri arsimor. Pra, kjo sht nj gj krejtsisht e zakonshme, rutin. N trojet tona etnike, nxnsit do t ulen n bankat shkollore e do t msojn n gjuhn shqipe. Por, ktu, n Amerik, n Diaspor, na shqetson numri shum i vogl i shkollave shqipe. Kemi shum fmij, kemi hapur pak shkolla shqipe dhe n ato si ndjekin pak nxns. Profesor Eqrem abej ka thne: Gjuha pasqyron nj kombsi, ajo sht pasqyra m e qart e nj kombsie dhe e kulturs s saj. Pra, sht identiteti, letrnjoftimi yn, sht pjes prbrse e ADN-se son.

Me sa dashuri e adhurim poett dhe atdhetart tan: Naim Frasheri, Dom Ndre Mjeda, At Gjergj Fishta e shum t tjer, vargjet m t bukura ia kushtuan gjuhs shqipe, gjuhs son t mbl e t dlir. Po ashtu, mjaft atdhetar shqiptar e flijuan edhe jetn e tyre, vetm pr arsyen se kishin hapur shkolla shqipe dhe u msonin fmijve gjuhn amtare, gjuhn shqipe. Dhaskal Todhrin e

vran, kur po onte n Shqipri ar e prmbi ar - shkronjat shqipe, pr t ngritur nj shtypshkronj, pr t shtypur libra shqip.

Ne, n Shoqatn atdhetare-kulturore Bijt e shqipes, n Filadelfia t SHBA-ve, krenohemi me shkolln tone shqipe, q m 6 shtator do ti hap dyert pr t dymbdhjetin vit. Nga t gjitha veprimtarit e shumta atdhetare, kulturore e sportive, q organizon Shoqata jon, ne gjithmon e veojm funksionimin e rregullt t shkolls shqipe, si krye veprimtarin ton. Shoqatat krijohen pr t ruajtur e pr t krijuar vlera kombtare. Prandaj misioni i Shoqats son sht: Ruajtja e trashgimis, gjuhs, tradits e kulturs son kombtare. E kush mund ta kryej kt mision m mir, se sa shkolla shqipe?!

Shkolla shqipe, pr fmijt tan, sht nj knaqsi, nj prvoj jetsore. Prve njohurive, q marrin pr gjuhn, kulturn, artin, historin ton, ata brumosen aty edhe me ndjenjat e atdhedashuris. Njihen me figurat e ndritura t kombit ton, me shqiptart q kan br emr n fushat e ndryshme t artit, shkencs,

sportit etj. Pr funksionimin sa m t mir t shkollave shqipe, sht i nevojshm dhe i domosdoshm angazhimi maksimal i t gjith faktorve t prfshir n kt proces: drejtuesve t shkolls, msuesve, prindrve, nxnsve. Prvoja jon ka treguar se prindi sht faktori kryesor, pa prjashtuar faktort tjer. Kur prindrit tan shqiptar, jan t vendosur, t prkushtuar, edhe nxnsit jan t rregullt, jan t prkushtuar. Padyshim, q kjo sht nj sakrific pr prindrit, q jan t angazhuar me pun dhe t ngarkuar me detyrimet tjera familjare. Por sht nj sakrific, q ia vlen t kryhet pr t mirn e fmijve t tyre, pr t mirn e Kombit ton.

Edhe dy shtetet shqiptare, Shqipria dhe Kosova, duhet t bjn me tepr pr t ndihmuar hapjen dhe funksionimin sa m normal t shkollave shqipe, duke i furnizuar ato me tekste dhe mjetet tjera t nevojshme msimore, me ekspertiz pedagogjike etj.

Ja, prsri erdhi shtatori!... Pra, le tia hapim dyert, ti hapim dyert e shkollave shqipe! Pun t mbar!

ja, PrsrI erdhI shtatorI I shkollave shQIPe!...

sADiK elshANiFiladelfia-SHBA

Nuk ka knaqsi m t madhe, se sa kur i sheh fmijt tan duke folur shqip, duke recituar vjersha shqip, duke knduar shqip, duke lozur shqip!

26

Para pak kohsh, Shtpia botuese Trafford publikoi librin 1001 Idioms to master your English

me autore Drita Skilja. Dalja n drit ktu n Kanada e nj vepre me autor shqiptar, natyrisht prbn nj ngjarje jo t zakonshme. Ky motiv na shtyu t takohemi e t bisedojm me t pikrisht pr faktin se nj nga misionet e gazets Flas Shqip sht promovimi i vlerave dhe personaliteteve m t spikatura t komunitetit ton, personalitete t cilt mund t themi se jan tashm me qindra, madje mijra.

Takimi me Dritn sht nj ndjesi krejt e veant. sht natyra e saj e hapur q rrezaton vetm mirsi ajo q ta bn komunikimin krejt komod e q t krijon prshtypjen se me t njihesh prej vitesh. Mbi supet e saj rndon nj jet e

tr kushtuar msimdhnies. Biseda bhet krejt e natyrshme e kshtu prpiqemi t dim m shum. Drita sht diplomuar n Universitetin e Tirans n Fakultetin e Gjuhve t Huaja, dega e Anglishtes n vitin 1980. Prej mbarimit t studimeve, pr 18 vite ajo ka punuar si msuese e gjuhs angleze n Shkolln e mesme t Gjuhve t huaja t qytetit t Elbasanit. M pas emigroi familjarisht n Kanada n fillim t vitit 1999 e pasi mori certifikatn e msimdhnies s gjuhs angleze si gjuh e dyt, filloi te punoj pr Bordin e Arsimit t Torontos nga shtatori i t njjtit vit. Profesioni i msimdhnies pra, t cilit i ka kushtuar gati 35 vjet, sht nj nga knaqsit m t mdha t jets s saj, na thot Drita. Absolutisht e dashuroj kt profesion dhe kurr nuk do ta ndrroja me tjetr. Jap msim

duke dhn dhe duke marr knaqsi. Duke u bre pjes e jets s studentve, duke ndjer se jam nj influenc e rndsishme n jetn e tyre. Jam e lumtur kur konstatoj avancimin n gjuh q sjell pr pasoj edhe prshtatjen e tyre me jetn e re si emigrant n Kanada. Ndihem e plotsuar kur studentt e mi kalojn me sukses provime t vshtira si TOEFL dhe ndjej se u kam dhn njohurit e duhura sipas interesave dhe planeve t tyre pr t ardhmen. Po cilt ishin motivet qe e shtyn Dritn t shkruaj librin pr t cilin folm q n hyrje t ktij shkrimi? Motivi kan qen pikrisht studentt e saj t niveleve t larta, t cilt vijn me nj gjuh t pasur gramatikore, me nj fjalor disi t pasur letrar, por t varfr n shprehjet e prditshme idiomatike me t cilat gjuha

e dashuroj kt ProFesIoN dhe kurr Nuk do ta Ndrroja me tjetr

tAulANt DeDJAMarr nga gazeta FLAS SHQIP, Nr.5. Toronto, 2015

272015 / Nr. 7

angleze sht shum e pasur. Madje sipas Drits, shpeshher studentt ndodhen edhe prpara situatave n t cilat nuk dine si t reagojn, madje q mund t krijojn edhe keqkuptime. Kshtu ajo filloi t grumbulloj dhe sistemoj idioma nga TV, gazetat, romanet, bisedat me koleget dhe gradualisht krijoi material t mjaftueshm pr t`i botuar n nj prmbledhje t gjitha bashk me dshirn pr t`u ardhur m shum n ndihm studentve q msojn anglishten si gjuh t dyt.

Shfletimi i librit t krijon menjher bindjen pr nivelin mjaft t lart profesional me t cilin ai sht prgatitur dhe pr kt fakt autorja meriton vlersimet dhe prgzimet m t veanta. N mnyr t padiskutueshme libri do t`i vlej gjithsecilit nga ne q ka dshir t perfeksionoj m tej anglishten, duke patur parasysh q puna me gjuhn sht nj pun q vazhdon gjith jetn. Drita sht duke prfunduar dhe prgatitjen pr botim n Shqipri t librit t saj, ku idiomat do t jen t prkthyera n gjuhn shqip, pr nj kuptim sa me t plot t tyre. Botimin n atdhe autorja e konsideron si kurorzimin e ndrrs q ka filluar qysh kur mbrojti diplomn e universitetit me temn Idiomat e botimeve shqip t prkthyera n gjuhn angleze.

N fund t takimit, bisedn e orientuam rreth sfids q prbn n vetvete emigrimi n nj vend tjetr dhe pr at ka sot prfaqson n Kanada komuniteti yn gjithnj e m i madh n numr. Pr Dritn, imazhi i bashk atdhetarve tan tashm sht imazhi i nj komuniteti t mir integruar n shoqrin kanadeze. Gjithsesi, arritjet e bashk atdhetarve n

t gjitha fushat, jan sipas Drits dshmia m e mir pr aftsit tona pr t`u integruar shpejt e pr t qen t suksesshm. Kurrsesi komuniteti yn nuk mund t identifikohet si nj komunitet i mbyllur n vetvete e pr ket duhet t ndihemi krenar.

Pr msuesen e nderuar Drita Skilja, nj shtje e nj rndsie t veant n lidhje me sfidat e emigracionit sht edhe msimi i fmijve me gjuhn amtare. Duke qen dy her gjyshe, mbesa e saj Arba sht 6 vje ndrsa nipi Roan 3 vje, ajo e v theksin m shum tek ky fakt duke pohuar se ndodh nj proces i mrekullueshm qysh n fillimet e rritjes s nj fmij prmes msimit t dy apo m tepr gjuhve. N kt proces, duhen njohur hapat q duhen hedhur pr t'ju dhn prgjigje shum dilemave q lidhen me shqetsimin e prindrve se si mund t rritet intelektualist n rrugn m t mir t mundshme nj fmij dygjuhsh. Nj

marrveshje n familje sht ndoshta rruga m e mir pr t`i msuar fmijs edhe gjuhn e vendit nga vijm. Nga eksperienca ime si msuese me student prindr emigrant, kam msuar se prindi q zotron m mir gjuhn angleze mund t komunikoj me fmijt n anglisht dhe tjetri n gjuhn amtare. Kshtu fmija mund t`i msoj sakt dy gjuht paralelisht. Madje, shum nga emigrantt shqiptar kan dhe fatin t ken edhe prindrit ktu, gj q ndihmon shum n msimin e gjuhs shqipe. Msimi dhe ruajtja e gjuhs amtare, njohja e historis dhe gjeografis s vendit ton si dhe e trashgimis kulturore, mbeten baza e ruajtjes dhe forcimit t identitetit kombtar shqiptar. Prderisa Kanadaja sht nj vend shum kulturor q inkurajon ruajtjen e identitetit, ne duhet t angazhohemi e t punojm t gjith n kt drejtim, prfundon bisedn Drita.

28

Ne e NdrYshuam mjedIsIN e shkolls soN

rAmAZAN ZAimiShkolla 9-vjeare Vesel Hova Vidhan, Gramsh

sht e natyrshme q sot krenohemi me nj mjedis t bukur n shkolln ton, fal prkushtimit t t gjithve q do t mbeten prher n ndrgjegje dhe q vite m von shndrrohen n nostalgji t bukura mbreslnse ndr breza. Dhe ne, ndihemi krenar pr punn e br. Prkushtimi i nxnsve, msuesve, komuniteti dhe njsis administrative Sknderbegas, Bashkia-Gramsh, bm t mundur q oborrin e shkolls dhe mjediset brenda saj, i kthyem n funksion t msimit dhe edukimit. Ne ditm t komunikojm, ditm t mirkuptohemi me t gjith faktort, prindr, komunitetin, ish- nxns t ksaj shkolle. Pr shkak t ktij komunikimi dhe serioziteti ne

shpalosm dashurin pr shkolln, u treguam dhe bindm t gjith se ky institucion msimi dhe edukimi, sht shtpia jon e madhe dhe nga ku rrezatohet drit e dituri, kultur e respekt.

Ndonse jemi rreth 30 km larg qendrs s qytetit t Gramshit n nj zon kodrinore-malore, jemi pjes e mbretris gjeografike e Atdheut ton, kjo nuk na ka penguar aspak q t shpalosim dhe t dshmojm me pun konkrete se shum gjra t mira i bjm vet dhe i bjm shum mir.

N fillim t vitit shkollo, kolektivi i shkolls 9- vjeare Vesel Hova Vidhan, n nj takim me bordin e shkolls, prindr, qeveria e nxnsve dhe prfaqsues t nj-

sis administrative pr rregullimin e mjedisit t oborrit t shkolls, pr mbjelljen e 30 pemve dekorative, pr nj mjedis prej 500 m2, prshtatur me mjedisin natyror zonal, si dhe sigurimi nga komuniteti i shumllojshmrive t luleve dekorative. Te gjitha kto i bm realitet.

Shkolla jon ka patur dhe ka nj bashkpunim me nj Fondacion holandez AHA i cili ndihmoi pr rikonstruksionin e godins, fasads dhe ambienteve t brendshme, duke prshtatur me mjedisin e bukur q ne kemi krijuar. Zri i zrave t nxnsve, prindrve dhe komunitetit do t ndjek gjithmon pas urimet m t mira pr kt dhurat. Punt e bukura dhe t mira pr shkolln ton vazhdojn.

292015 / Nr. 7

Prfituesit: Nxnsit e klasave t VIIIHapsira e aplikimit: 1 muaj

objektivat:Zbulimi dhe reklamimi i talenteve t klass n kuadr t nj aktiviteti n komunitet Shkrimi i nj reportazhi n gazetn e shkolls Organizimi i nj ekspozite fotografike me momentet m t bukura t ktij aktiviteti

Metodat pun n grup diskutimi i lire veprimtari praktike brain storming prmbledhje e strukturuar

Pjesmarrsit Nxns t klass s VIII, msues, prindr, prfaqsues t drejtoris, komunitetit psikologia e shkolls etj.....

Pritshmrit: forcimi i mardhnieve prind/msues / nxnes stimulimi i talenteve t ndryshm n klas

Dita e par:

Tema: Prezantimi i tems dhe ndarja e detyrave: Nj dit ndryshe!

Qllimi: T njohim nxnsit me temn e aktivitetit dhe t prcaktojm detyrat.

objektivat: T prezantohet tema e veprimtaris T ndahen nxnsit n grupe sipas kompetencave specifike. Prcaktohen detyrat pr orn tjetr t veprimtaris. T zbatojn strategjit e procesit t organizimit, realizimit dhe reklamimit t aktivitetit.

Metodologjia e prdorur Brain storming Diskutim i lir Organizim i puns n grupe Mjetet e puns: video projektor lapsa me ngjyra letra t bardha aparate fotografike kamera etj

PlaN aktIvItetIKlasa: VIIITema: Nj dit ndryshe Synimi: T japim dhe marrim sa m shum dashuri nga njri-tjetri

HAPI 1

Prezantohet n video-projektor nj material filmik dhe m pas nj bllok me fotografi t ndryshme

ireNA KotoBelliShkolla "Lasgush Poradeci", Tiran

30

HAPI 2

Fillon diskutimi i hapur me nxnsit prfaqsojn pamjet e msiperme far informacioni na japin A mund t interpretoni secilen prej tyre etj...

Dgjohen mendimet e nxnsve dhe vazhdon diskutimi i mtejshem

Kush jan njerzit m t dashur pr ju, pse. Cila sht knaqsia m e madhe q ju i ofroni prindrve dhe gjyshrve . A do t deshironit t organizonim nj veprimtari t prbashkt me prindrit . far do t donit t servirnit para tyre Ku do t donit ta organizonit kt veprimtari etj.... far do t kuptonit ju me shprehjen ......NJ DIT NDRYSHE !

HAPI 3

N mnyre t shpejt ndahet nxnsit sipas kompetencave n grupe pune

Grupi i krcimtarve: Ka pr detyre t prgatisi dy ose tre krcime Grupi i kngtareve:Ka pr detyre t prgatisi disa kng pr veprimtarin.

Grupi i piktorve t vegjel ka pr detyr: t siguroj lapsat me ngjyra ,penelat ,letra t bardha t pikturojn pjesmarrs t ndryshem n aktivitet

Grupi i reklamuesve:o Prgatisin ftesa pr t ftuarit (prindr, msues, motra, vllezer, drejtues o Prgatisin flet- palosje o Pajisen me aparate fotografike pr t memorizuar do element t veprimtarise

Grupi i ekonomisteve t vegjel:o Siguron buxhetin paraprak o Ndan buxhetin sipas nevojave n do grup o Do siguroj dhe menaxhoje t ardhurat q do t prftohen nga ky aktivitet

Grupi i letrarve:ka pr detyr t prgatisi:

Poezi t ndryshme Proz Skenarin e programit artistik

N prfundim t ksaj dite edhe njher: Hartojm bashk me nxnsit nj orar n t ciln n dite t ndryshme ata t prgatiten pr aktivitetin . Ju lm nxnsve kohen e prshtatshme pr tu organizuar ,prgatiur ,n lidhje me aktivitetin. Krijohen kushtet q t realizohet nj reklamim sa m i mir i aktivitetit. Sigurohet lajmrimi i t gjith familjarve t nxnsve, msuesve t shkolls, drejtoris, prfaqsuesve nga bordi i shkolls dhe komuniteti.

Caktohet nj shum simbolike pr t gjith pjesemarrsit n kt aktivitet . Do t jen vet nxnsit ata q do t vendosin se si do prdoret kjo shum simbolike.

Detyr: Informimi i vazhdueshem mbi mnyren se si po ecn organizimi i aktivitetit Shkmbimi i vazhdueshem i mendimeve Caktimi i dats s organizimit t veprimtaris kur gjithshka t jet mirorganizuar

312015 / Nr. 7

ZHVILLIMI I VEPRIMTARISE:

Prgatitet ambienti (lulishtja pran shkolls)o Reklamuesit e vegjl afishojn n vende t dukshme programin e aktivitetit o Vendosen karrige pr akomodimin e familjarve .o N vende t dukshme vendosen piktura dhe fotografi t ndryshme t realizuara nga vet nxnsit o Grupi i mikpritsve t vegjl prgatit nj tavolin pr koktej

Organizimi i aktivitetit Nxns t ndryshm performojn n krcim ,kng,poezi Prindr t ndryshm prshendesin here pas here dhe sjellin kujtime nga femijria e tyre Prfaqsues nga bordi dhe komuniteti japin mendimet e tyre Msues prindr-nxns jan t lirshm dhe: diskutojn pr probleme nga m t ndryshmet bjne fotografi japin intervista t nevojshme pr reportazhin n gazeten e shkolls Ne fund organizohet koktejli i pergatitur nga femijet

Grupi i ekonomistve grumbu-llon t gjitha t ardhurat e gru-mbulluara nga ky aktivitet dhe kjo shum modeste i ndahet n menyr t barabart dy nxnsve jetim t klass

Konkluzion

Ishte vrtet nj dit ndryshe? Fmijt .................!Do donim shum t tilla ,........u ndjem shum mir , dhe me ndihmn tuaj ,krenar se mund t bjme gjra shum tbukura .........!

32

K jo sht nj pyetje q ia drejtoj t gjith kolegve t mi dhe pse jo dhe hartuesve t programeve lndore n MAS. Jam e bindur se ashtu si mua, kjo pyetje u ka lindur t gjith msuesve t lnds s kimis n klasat VII, VIII dhe IX dhe prandaj vendosa ta diskutoj me ju t gjith, n kt dritare komunikimi, si sht pr ne Revista Msuesi.

N fillimet e mia si msuese e lnds s kimis, para 16 vitesh, kjo lnd zhvillohej vetm n klas t VIII. M pas, me ndryshimin e stukturs s arsimit parauniversitar kjo lnd zhvillohet n klasat, VII dhe VIII me nga 1 or n jav, kurse n klasn IX me nga 2 or n jav. Gjat

gjith ktyre viteve msimdhnie n kt lnd, kam vn re shum probleme n nivelin e nxnies s saj nga ana e nxnsve. Jam munduar t gjej tek vetja arsyen e ktyre problemeve dhe shpesh m sht dashur t eksperimentoj metoda dhe teknika t ndryshme t msimdhnies, por rezultatet nuk sht se kan ndryshuar shum. Patjetr q mungesa e laboratorve t kimis n shkollat tona ka ndikimin e saj negativ n kt drejtim, por prgjigjen m t sakt pr kt problem ma dhan nxnsit e mi, kur m pohuan se ata i bnin detyrat e shtpis s kimis po at dit q e kishin zhvilluar n klas kt lnd, pr arsye se po ti linin pr orn pasardhse ( q i bie pas nj jave) ata e kishin harruar fare msimin e ri.

Kjo m bri t forcoj bindjen time pr pamjaftueshmrin e orve javore n kt lnd. Pr ta argumentuar dhe m bindshm mendimin tim, po e krahasoj programin e lnds s kimis n arsimin e mesm t ult n Shqipri, me programin e lnds se kimis n arsimin e mesm t ult n Kosov:

Lnda Shqipri KosovKimi VII 1 or /jav 2 or /javKimi VIII 1 or /jav 2 or /javKimi IX 2 or /jav 2 or /jav

N qoft se krahasimi i msiprm ishte nga ana sasiore, krahasimi i mposhtm do t jet nga ana cilsore, duke krahasuar linjat prkatse t secils klas, si dhe numrin e orve pr seciln linj.

lulJetA Koi Shkolla 9-vjeare, Polis i Vogl, Elbasan

a duhet rIshIkuar ProgramI I lNds s kImIs N arsImIN e mesm t ult

332015 / Nr. 7

Vazhdojm t krahasojm tani programin e kimis s klass s tet.

Programi lndor Kimi VIIIShqipri Kosov

Linja Nr. i orve Linja Nr. i orveI. Przierjet heterogjene dhe homogjene -Nomenklatura -Struktura kimike e lnds

11 or I.Njehsimet kimikestekiometria 9 or

II. Reaksioni kimik 7 or II.Shpejtsia e reaksioneve kimike dhe ekuilibri (drejtpeshimi) kimik

10 or

III. Llojet e lndve (sjelljet e lndve) - metalet dhe jometalet - acidet, bazat, kriprat

7 or Jometalet dhe gjysmmetalet 10 or

IV. Kimi sasiore 5 or 5 or III.Metalet 26 orIV.Mbrojtja e mjedisit 9 or

Programi lndor Kimi VIIShqipri Kosov

Linja Nr. i orve Linja Nr. i orveI. Historiku dhe metodat e studimit t kimis 5 or I. Kimia shkenc natyrore 4 or

II. Lnda dhe kimia 6 or II. Materia, format dhe struktura e saj 52 or

III. Atomi. Sistemi periodik i elementeve 10 or II. Reaksionet kimike 10 or

IV. Molekula. Formula kimike 7 or IV. Komponimet inorganike dhe klasifi-kimi 10 or

V.Reaksioni kimik 5 or

Po t fillojm t shikojm prbrjen cilsore t dy programeve, gjejm ngjashmri, por edhe shum ndryshime si pr shembull:- Ajri (Klasifikimi i prbrsve t ajrit) -Oksigjeni (Prhapja n natyr, vetit, prfitimi, prdorimi, komponimet) - Azoti (Prhapja n natyr, vetit, prfitimi, prdorimi, komponimet) -Dyoksidi i karbonit ( Prhapja, vetit, prdorimi) - Uji (Llojet e ujrave n natyr, prhapja dhe cikli hidrologjik i ujit) - Prbrja dhe vetit e ujit (Prbrja kimike e ujit, prdorimi, vetit fizike dhe kimike t ujit) - Hidrogjeni (Prhapja n natyr, vetit, prfitimi, prdorimi, komponimet )- Lidhja jonike (Formimi i joneve dhe i lidhjes jonike) -Lidhja kovalente (Formimi i lidhjes

kovalente, lidhjet njfishe, dyfishe dhe trefishe) -Lidhja kovalente polare (Polarizimi i lidhjes te shembujt e thjesht)- Oksidet (Lojet e oksideve, prbrja, vetit e tyre, reaksionet e tyre me ujin) -Acidet (Acidet sipas Arrheniusit, vetit e tyre, reaksionet e tyre me baza) -Bazat (Bazat sipas Arrheniusit, vetit e tyre, reaksionet e tyre me acidet)-Kriprat (Formimi i kriprave nga acidet dhe bazat, prbrja, klasifikimi)-Elektrolitt (Klasifikimi dhe vetit e elektrolitve) - Nomenklatura e komponimeve inorganike (Rregullat pr emrtimin e oksideve, acideve, bazave dhe kriprave)-Llojet e tretsirave (Tretsirat e pangopura, t ngopura

-Pjesmarrja e mass n prqindje e tretsirave (Definimi i pjesmarrjes s mass dhe i prqindjes) -Prgatitja e tretsirave me prqindje t caktuara (Llogaritja e pjesmarrjes s mass dhe e prqindjes dhe prgatitja e tretsirave n shembuj t thjesht)

T gjitha njohurit e msiprme n programin ton jepen n klasn e tet dhe zn pothuaj e tij, ndrsa n plan-programet e Kosovs, ato jepen n klasn e shtat. Pra q n klas t shtat nxnsi njeh klasifikimin e prbrjeve inorganike duke i marr ato secila n tem m vete, kurse n programin ton t klass s tet, ato jepen n m pak or msimore, gj q on n mosnjohjen e mir t tyre nga nxnsit.

34

Programi lndor Kimi IXShqipri Kosov

Linja Nr. I orve Linja Nr. I orveI. Grupet e lndve n lidhje me ndrtimin e tyre 15 or

Konceptet themelore n kimin organike 12 12 or

II. Reaksioni kimik 25 or Komponimet organike me oksigjen dhe azot 18 18 or

III. Sjelljet e lndve 15 or Hidrokarburet 16 16 or

IV. Kimi sasiore 5 or Komponimet organike me rndsi jetsore 24 24 or

Po e njjta gj ndodh edhe n kt rast ku temat e mposhtme ne i gjejm n programin e klass s nnt n Shqipri :-Shpejtsia e reaksioneve kimike (Nocioni i shpejtsis s reaksioneve kimike ) - Faktort q ndikojn n shpejtsin e reaksioneve kimike (Ndikimi i prqendrimit, i temperaturs dhe i katalizatorve n shpejtsin e reaksioneve kimike )- Drejtpeshimi kimik (Reaksionet e pakthyeshme dhe t kthyeshme) - Reaksionet e oksidoreduktimit (Koncepti i oksidimit dhe i reduktimit dhe barazimi i reaksioneve oksido-reduktuese) - Elektroliza dhe burimet kimike

t rryms elektrike (Procesi i elektrolizs, baterit)Risia q gjej n kt program sht trajtimi i shtjeve aq aktuale sot si mbrojtja e mjedisit e cila trajtohet me an t temave:- Ndotja e ajrit (Ndotja dhe pasojat e ndotjes s ajrit) - Shirat acidike (Ndikimi i tyre n bim dhe n monumente kulturore ) - Ndotja e ujrave dhe pastrimi i ujrave t ndotura (Ndotsit dhe pasojat e ndotjes s ujit, pastrimi i ujrave t ndotura) - Ndotja e toks dhe mbrojtja e saj (Ndotja e toks (truallit) dhe ndikimi n ekosistem) -Trajtimi i mbeturinave (Krijimi i mbeturinave dhe metodat e trajtimit)

N praktikn ton t puns, ne i kemi trajtuar kto tema vetm me an t projekteve, ose t leximeve shtes, por jo si tema msimore. Prandaj do t ishte m mir q nxnsve tu jepeshin kto njohuri n lndn e kimis, duke dhn shpjegimin kimik t tyre.

N programin e klass s nnt, ajo q i bashkon t dy programet sht kimia organike, por n programin e Kosovs, ajo z 100% t programit duke br kshtu nj prqendrim t njohurive drejt nj fushe t caktuar dhe duke pasur m shum hapsir kohore si e krkon vet kimia organike.

Meqense kimia sht nj nga shkencat q gjen prdorim t gjer n t gjitha fushat e jets, mendoj

se i duhet dhn nj rndsi m e madhe n msimin e saj q n arsimin e mesm t ult, pr t patur

kshtu baza t forta n shkallt e tjera t arsimimit.

352015 / Nr. 7

J an kto vargje t Hymnit t Normales s Elbasanit. Shkolla Normale u ideua dhe themelua nga intelektual nga e gjith Shqipria, ku natyrisht qyteti i Elbasanit mbshteti hapjen e saj sipas vendimeve t Kongresit t Elbasanit. Shkolla Normale sht institucioni i par n vendin ton q krkoi dhe shpalosi dije, harmoni dhe zhvillim, duke prhapur gjuhn e nns, gjuhn e bukur shqipe. Kt mision n njsin e kohs, tashm mbas nj shekulli, e dallojm n emrin q lartsoi n panteonin e kultures, trashgimis dhe zhvillimeve historike t vendit.

Koha ecn me ritm n rrjedhn e saj. Ne duam t jemi gjithher me t, t shohim, t njohim, t msojm prej saj, duke u br faktor n koh t caktuara t zhvillimit t shkolls dhe jets. Ne e gjetm kohn dhe ashtu si erdhm n nj koh do t ikim. Ky sht ligji, ku n natyr

vazhdon n prjetsi, ligji i kohs, ndrsa pr njerzit dikur ajo ndalon Ndalon pr t par rrugn nga ecm, prkushtimin dhe kontributin q shpalosm si borxhe brezash.

Kto dit shkolla do t filloj prsri, por

nuk gjen mes nesh msuesin normalist z. Arnald Deliana. E pamshirshme koha ndaloi. Ndaloi pr t na treguar se msuesi yn ishte me ne, por tani nuk sht. Lindi m 16 dhjetor 1934 n Elbasan, n qytetin e Normales n nj familje t nderuar qytetare. Msimet e para i mori n shkolln e lagjes Kala dhe n vitin 1954 mbaroi studimet n shkolln Normale me rezultate t larta, ku u ndriua nga sentenca Shkolla Normale prgatit msues, pr m shum msues artist. Vazhdon studimet n degen bio-kimi n Institutin Pedagogjik n Tiran, e m pas prfundon Universitetin e Tirans n po at deg.

Fillon pun n vitin 1956 pr pak koh n shkolln Bardhyl Popa n qytetin e Elbasanit dhe n qytetin e Librazhdit, pr t vazhduar n shkolln e muziks Qemal Stafa dhe shkolln e mesme Onufri Elbasan. Hapja e shkolls s muziks e gjeti msuesin me violinn e Normales, por tashm si msues i violins.

msuesI NormalIst

Prof. As. Dr. shptim Aushi Zv.Dekan i FSHE, Universiteti A.Xhuvani

Ti rrofsh e qofsh moj shkoll Normale;

Rrofshin bijt e saj bujar

Arnald Deliana

36

Studimet e thelluara i kishin skalitur mendimin se n shkenc dhe art meritojn vler ata q kan vler. Duke qen vazhdimisht nxns dhe sht virtyt t jesh i till, msues Arnaldi n mnyr autodidakte msoi flautin. sht themeluesi i klass s flautit n shkolln e mesme artistike Onufri.

Si violinist e flautist, bashk me bashkrendsit dhe ish shokt normalist krijuan orkestrn simfonike amatore ku kontribuoi n t gjitha veprimtarit muzikore dhe artistike n qytetin e Elbasanit dhe n gjith aktivitetet kombtare, ku prfaqsohej qyteti deri n mesin e viteve 90.

Vullneti dhe dashuria pr artin, pr t mirn, t bukurn, t vrtetn bn epok historike nga normalistt me vnien n sken t veprave madhore si Trembita (1956), Vajza e portokallave (1959), Opereten e A.Balliit (1976), ku pjesmarrs ndr t part ishte violinist, flautisti, Arnaldi.

Mbas vitit 83 iu kushtua trsisht shkencave t natyrs. Ishte koha kur prfunduan studimet e larta n violine dhe flaut ish nxnsit e tij. Kabineti model i kimis dhe biologjis i rikonceptuar nga msues Arnaldi ishte nj arritje pr shkolln dhe nxnsit n prgjithsi, dhe nj vler e shtuar pr nxnsit e degs s pikturs dhe skulpturs.

Msues Arnaldi gzonte respekt t merituar nga kolegt, drejtuesit dhe nxnsit. E gjitha kjo fal puns, profesionalizmit e dinjitetit q e tregonte n do hap t tij.

sht i dalluar si familjar ku vajzat dhe djali prfunduan UT dhe sot punojn n shembullin e prindrve model, prindit q punoi shum dhe u vlersua gjat gjith jets me tituj e ertifikata nga MAS dhe nga Bashkia Elbasan, Mirnjohja e Qytetit.

Koha ecn me ritm n rrjedhn e saj n rrugicat e Kalas, rrugve t qytetit, sallave t koncerteve dhe veprimtarive shoqrore, por dhe n t gjith atdheun ku ne nuk do t prshndetemi, nuk do t takojm, nuk do t marrim kshilla nga msuesi yn. Ai ka ikur larglart n prjetsi.

Msues Arnaldi nuk sht me ne, por puna, ndershmria, korrektsia, fisnikria e qytetit dhe lagjes s vjetr Kala, t brymosura si virtyte tek msuesi yn na tregojn se jeta meritohet vetm me pun, sinqeritet e dashuri.

372015 / Nr. 7

Historia e notit

S porti i noti sht nj ndr disiplinat me tradit n vendin ton. Nisur nga kushtet gjeografike q ndodhet Shqipria, i rrethuar nga dete dhe i pasur me liqene natyral, ky sport trashgon nj histori t largt, si nj sport i praktikuar n shum dekada. Ndonse artin e notimit dhe t voziturit e gjejm n fillim t shekullit XX, nj hov dhe hapsir t madhe ai morri pas lirimit t vendit dhe n veanti n vitet 50-60, me krijimin e federats sportive t notit, si mbshtetse kryesore e ktij sporti n vendin ton. Pas viteve 90-t zhvillimi dhe prhapja pati tjetr form, shum bashkkohore, me nj shtrirje t madhe, n veanti tek fmijt e shkollave, nxns e student.

Shqipria e kampionve

Aktivitetet kryesor q jan zhvilluar n vendin ton kan qen kampionatet kombtare t notit pr

djem e vajza, aktivitetet t ndryshme edhe me grupe t moshave shkollore. Garat jan zhvilluar n pishina t improvizuara, por kryesisht n qytetet q kan det, si Sarand, Durrs, apo Vlor. Mjaft notare, djem e vajza, kan qen protagonist t ktyre garave kampion e rekordmen si S. Shyti, T. Sheshmini, B. Hodo, M. Shestani, etj.

Noti, sport olimpik

Mbetet nj ndr sportet kryesore t Olimpiadave dhe Kampionateve Botrore. I aplikuar q n olimpiadat e para, si nj sport elitar i ktyre evenimenteve madhore sportive, edhe sot, ai sht I till. Noti ndiqet dhe aplikohet me pasion nga moshat e reja shkollore n stilet I lir, delfin, bretkos, shpin, katr notim, t cilt kan edhe kampiont e tyre olimpik e botror, si Mark Spic, apo Majkll Felps.

Noti, sporti fizik dhe I shndetit

Noti sht nj sport i dobishm n

t gjitha drejtimet. S pari ai mbart vlera t mdha e t rndsishme shndetsore. Por edhe fizike. Nj notar, apo praktikues I rregullt e notit formon nj trup dhe fizik t admirueshm, pasi ky sport I jep zhvillim ku marrin pjes t gjith elementt fizik t trupit. Ky sport nuk njeh koh, dimr apo ver, as kufi moshe, nga fmijt e porsalindur deri tek t moshuarit. Ai edukon nj disiplin t hekurt sportive, nxit vullnetin, pr tu strvitur me pasion e dshir pr t qen nj kampion I madh.

Sporti i notit n vendin ton

Prmasat e mdha q po merr sporti i notit n vitet e fundit vihet re jo vetm n numrin n rritje t sportistve n kampionate t cilt bjn nj sport kompetitiv por edhe n rritjen e numrit t aplikantve t ktij sporti pr cilsi jete. Aty ku infrastruktura ekziston, Tirane, Durrs, pishinat jan t mbushura deri n ort e vona me ushtruesit

NotI, sPortI I t ardhmes

uvil Zajmi /MAS

38

e ktij sporti duke filluar nga fmijt e moshs 4-5 vje e deri n moshat e mesme. Konkurrimi n t gjitha turnet dhe aktivitetet ndrkombtare me moshat sht nj tjetr faktor pozitiv e masivizimit t ktij sporti n Shqipri. Prfaqsimi i notit shqiptar n aktivitetet ndrkombtare, n veanti me moshat sht intensiv

dhe sistematik si me skuadra e klube privat por edhe me ato kombtare djem e vajza t moshave t ndryshme.

Noti, sporti i t gjitha moshave

Noti nj prej sporteve m t admirueshm n t gjitha kohrat dhe pr t gjitha moshat, shquhet si nj disiplin sportive e cila t

fal knaqsi gjat ushtrimit t tij, edhe nse ti nuk je notar i mirfillt, mjafton ta praktikosh n do koh dhe do t arrish rezultatet t mira fizike por edhe benefite n shndetin mendor. Ky lloj sporti v n lvizje t gjith muskujt e trupit me shum pak sforco dhe si i till do kush e ka m t leht pr ta ushtruar dhe praktikuar nj disiplin t till dhe rekomandohet pr t gjitha moshat.

Disa prej benefiteve t notit

Zhvillon n mnyr harmonike dhe proporcionale skeletin dhe zgjeron kafazin e frymmarrjes. Stimulon n mnyr t veant sistemin nervor, aparatin e frymmarrjes dhe ndihmon n prmirsimin e qarkullimit t gjakut. Ndihmon n mbajtjen e trupit n form t mir duke tonifikuar trupin n mnyr harmonike sht sporti q v n lvizje t gjith muskujt dhe n ndryshim me sportet e tjera nuk e ngarkon trupin me pesh. Eksperienca me notin i bn foshnjat t lumtur duke qn se i kujton habitatin e tyre natyror (kujtojm pranin e lngjeve n barkun e nns). Fmijt t cilt fillojn t notojn shum shpejt kan zhvillim intelektual m t lart dhe jan m t zhvilluar se moshatart e tyre t cilt nuk kan notuar n mosh t hershme. Sipas ekspertve msimdhnia e notit sht e bazuar n metoda ndijore. T vegjlit sigurisht q shoqrohen nga prindrit dhe msuesit n uj. N shumicn e rasteve mund t arrihet autonomia edhe nn moshn nj vjeare, q do t thot se foshnjat notojn pa patur nevoj pr ndihm. Msimi I notit I siguron fmijve aftsin pr t qen m vigjilent, duke qen se do t bjn t pamundurn pr t qndruar n siprfaqe.

392015 / Nr. 7

1. Prdorim i gabuar i emrit n rasn rrjedhore, n vend q t prdoret n rasn kallzore:

N emisionin Prshndetje dhe urime, q jepet n RTV, dgjohet shpeshher shprehja: prshndesin djalin e tyre i cili mbush 5 vje. Duhet thn: mbush 5 vjet. Folja kalimtare mbush e krkon fjaln tjetr varse (n kt rast, kundrinorin e drejt), emr t rass kallzore dhe jo rrjedhore.Kur thuhet: urojm t bhet 100 vje, sht form e drejt, sepse folja psore t bhet, n kt rast e krkon fjaln e varur, emr t rass rrjedhore.

2. Prdorimi i disa mbiemrave t panyjshm n prshtatje me kuptimin e funksionit t tyre ndaj emrit t prcaktuar.

Shpesh lexojm, ose dgjojm, prdorimin e disa grupeve emrore si inxhinier elektrik, gazetar sportiv, etj. N shembullin e par, mbiemri elektrik, i jep nj kuptim tjetr fjals inxhinier. Ka aparat elektrik, ka edhe peshk elektrik, por nuk ka kuptim t thuhet njeri elektrik. Pr inxhinierin e kimis, nuk thuhet inxhinier kimik, por inxhinier kimist.Pr teknikun e elektrikut, thuhet

teknik elektricist. Ksh