5
REVISTA SITUASAUN FULAN DEZEMBRU 2013 ASUNTU NE’EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN Juventude ho violénsia Alkol impaktu ba violénsia Oknum Arte marsiál no arte rituál ho asaun violénsia Disputa rai Oknum F-FDTL ho violénsia Oknum PNTL ho asaun violénsia Disputa bee moos Animál tama to’os hamosu violénsia entre ema Ema deskoñesidu ho asaun violénsia Du’un malu buan sai impaktu ba violénsia Insidente seluk TOTÁL INSIDENTE FULAN DEZEMBRU NE’EBÉ RELATA KADA DISTRITU Distritu Insidente Dili 14 Oekusi 11 Lautem 9 Manufahi 9 Baucau 8 Likisá 4 Covalima 4 Bobonaro 3 Ermera 3 Manatuto 3 Ainaro 3 Aileu 1 Vikeke 3 Totál 75 TOTÁL INSIDENTE NE’EBÉ REPORTA HUSI DEZEMBRU – 2012 NO DEZEMBRU 2013 KARATERĺSITIKA INSIDENTE JUVENTUDE HO ASAUN VIOLÉNSIA Joven mobiliza malu ho grupu oho joven mane rua mate Distritu Dili. Iha dia 1 de Dezembru 2013, Joven mane ida (1) mate iha Aldeia Mate La Hotu, Suku Comoro, Subdistritu Dom Aleixo, Distritu Dili, tanba hetan asaltu fíziku husi joven mane grupu ida, ne’ebé lori besi-kanu baku joven mane ne’e to’o mate iha kanu kuak. Motivu insidente tanba odiu malu privadu no insidente ne’e submete ona iha Ministériu Públiku hodi hein julgamentu. Parte seluk, joven mane ida mós mate tanba hetan baku husi joven mane grupu ida iha Aldeia Sare, Suku Lahane Ocidentál, Subdistritu Vera Cruz, Distritu Dili. Joven mane ne’e hetan asalta fíziku husi joven mane grupu ida ne’ebé lori ai, fatuk, no gas air mata, baku joven mane ne’e to’o kanek todan, hafoin família joven mane vítima, mai lori ba Ospitál halo tratamentu no liu tiha loron ida nune’e joven mane ne’e iis kotu no mate. Motivu insidente ne’e deskonfia katak joven matebian ne’e mak tuda joven grupu ne’ebé tortura nia, tanba ne’e mak joven grupu refere tortura nia to’o hetan kanek todan no mate. Distritu Manatuto, joven mane ida ne’ebé afeita moras psikolójia tara a’an iha to’os laran. Depoisde Polísia halo investigasaun identifika katak iha motivu seluk katak ema ruma mak oho matebian hafoin tara nia iha ai leten, nune’e wainhira polísia atu lori ba otopsia família la hatan no família hader ninia mate isin no hakoi iha loron tuir mai. Hahalok joven sira nian ne’e konsidera nu’udar lala’ok premanizmu ka gangstar ne’ebé halibur malu ho intensaun 55 74 43 45 39 55 27 62 46 47 43 62 75 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Dez-.12 Jane- 13 Feb,-13 Mar,-13 Abril - 13 Maiu - 13 Juñu-13 Jullu-13 Agus-13 Set-13 Out-13 Nov,-13 Dez-13 Dadus monitorizasaun hatudu katak insidente tuun iha fulan Juñu 2013. Bele hetan sumariu insidente klaru liu iha www.belun.crowdmap.com

REVISTA SITUASAUN FULAN DEZEMBRU 2013 - Belun

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

REVISTA SITUASAUN FULAN DEZEMBRU 2013

ASUNTU NE’EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN

Juventude ho violénsia

Alkol impaktu ba violénsia

Oknum Arte marsiál no arte rituál ho asaun violénsia

Disputa rai

Oknum F-FDTL ho violénsia

Oknum PNTL ho asaun violénsia

Disputa bee moos

Animál tama to’os hamosu violénsia entre ema

Ema deskoñesidu ho asaun violénsia

Du’un malu buan sai impaktu ba violénsia

Insidente seluk

TOTÁL INSIDENTE FULAN DEZEMBRU NE’EBÉ RELATA

KADA DISTRITU

Distritu Insidente

Dili 14

Oekusi 11

Lautem 9

Manufahi 9

Baucau 8

Likisá 4

Covalima 4

Bobonaro 3

Ermera 3

Manatuto 3

Ainaro 3

Aileu 1

Vikeke 3

Totál 75

TOTÁL INSIDENTE NE’EBÉ REPORTA HUSI DEZEMBRU –

2012 NO DEZEMBRU 2013

KARATERĺSITIKA INSIDENTE

JUVENTUDE HO ASAUN VIOLÉNSIA

Joven mobiliza malu ho grupu oho joven mane rua mate

Distritu Dili. Iha dia 1 de Dezembru 2013, Joven mane ida (1)

mate iha Aldeia Mate La Hotu, Suku Comoro, Subdistritu Dom

Aleixo, Distritu Dili, tanba hetan asaltu fíziku husi joven mane

grupu ida, ne’ebé lori besi-kanu baku joven mane ne’e to’o

mate iha kanu kuak. Motivu insidente tanba odiu malu

privadu no insidente ne’e submete ona iha Ministériu Públiku

hodi hein julgamentu.

Parte seluk, joven mane ida mós mate tanba hetan baku husi

joven mane grupu ida iha Aldeia Sare, Suku Lahane Ocidentál,

Subdistritu Vera Cruz, Distritu Dili. Joven mane ne’e hetan

asalta fíziku husi joven mane grupu ida ne’ebé lori ai, fatuk,

no gas air mata, baku joven mane ne’e to’o kanek todan,

hafoin família joven mane vítima, mai lori ba Ospitál halo

tratamentu no liu tiha loron ida nune’e joven mane ne’e iis

kotu no mate. Motivu insidente ne’e deskonfia katak joven

matebian ne’e mak tuda joven grupu ne’ebé tortura nia,

tanba ne’e mak joven grupu refere tortura nia to’o hetan

kanek todan no mate.

Distritu Manatuto, joven mane ida ne’ebé afeita moras

psikolójia tara a’an iha to’os laran. Depoisde Polísia halo

investigasaun identifika katak iha motivu seluk katak ema

ruma mak oho matebian hafoin tara nia iha ai leten, nune’e

wainhira polísia atu lori ba otopsia família la hatan no família

hader ninia mate isin no hakoi iha loron tuir mai.

Hahalok joven sira nian ne’e konsidera nu’udar lala’ok

premanizmu ka gangstar ne’ebé halibur malu ho intensaun

55

74

43 45 39

55

27

62

46 47 43

62 75

01020304050607080

De

z-.1

2

Jan

e-

13

Feb

,-1

3

Mar

,-1

3

Ab

ril -

13

Mai

u -

13

Juñ

u-1

3

Jullu

-13

Agu

s-1

3

Set-

13

Ou

t-1

3

No

v,-1

3

De

z-1

3

Dadus monitorizasaun hatudu katak insidente tuun iha fulan Juñu 2013.

Bele hetan sumariu insidente klaru liu iha www.belun.crowdmap.com

2 Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no mós Governu Alemaña liu husi Organizasaun GIZ (Ajénsia nian ida ba Kooperasaun Internasional) no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl

REVISTA SITUASAUN FULAN DEZEMBRU 2013

mak influensia malu, ba dalan negativu nu’udar ezemplu mak

joven nain rua ne’ebé mate iha fulan ne’e, ne’ebé kauza husi

atitude premanizmu. Reprezentasaun joven nian iha

estrutura Suku, Sosiedade Sivíl, Sekretáriu Estadu Juventude

no Desportu, Igreja, Eskola, no inan aman presiza hala’o

asaun ruma atu bele prevene ámbitu premanizmu iha

foinsa’e sira nia le’et, tanba bele kauza ba númeru krimes

aumenta iha fulan no tinan tuir mai.

Totál insidente ligadu ho asaun violénsia ne’ebé envolve

joven hamutuk iha (42) insidente, ne’ebé fahe ba kauza

violénsia husi alkol iha insidente (16), insidente ligadu ho

asaun violénsia entre grupu arte marsiál no rituál iha

insidente (2), insidente tanba konfrontu fíziku, asalta verbál ,

baku malu hamutuk insidente (21) no insidente seluk ne’ebé

envolve joven hamutuk iha insidente (4).

Insidente ne’ebé ligadu ho asaun violénsia entre joven

akontese iha distritu sira hanesan; Distritu Lautem (3);

Distritu Dili (8);Distritu Ainaro (1); Distritu Ermera (1); Distritu

Manatuto (2); Distritu Manufahi (2); Distritu Oekusi (3);

Distritu Likisá (1). Distritu Vikeke (1).

IMPAKTU ALKOL IHA VIOLÉNSIA

Tamba lanu uza tudik hodi ameasa no sona kolega ida

Asaun violénsia kauza husi alkol ka tua, nia impaktu ba ema

mak hanesan; joven ne’ebé uza tudik sona nia kolega ida

insidente (1) no insidente ne’ebé envolve mane kaben nain

ida uza tudik sona nia maluk (1).

Iha Distritu Baucau joven sira hafoin hemu tua lanu no sira

influénsia malu hodi estraga fasilidade públiku hanesan Postu

Saúde. Motivu insidente ne’e mak tanba hemu tua lanu no

sira mobiliza malu hodi tuda fatuk estraga fasilidade postu

saude. Polísia Distritu Baucau konsege kaptura autor, ne’ebé

tuda rahun fasilidade públiku hodi submete ba investigasaun.

Distritu Dili, joven mane ida hafoin hemu tua halo asaun

fíziku losu tudik no sona kona joven mane ida iha kanotak

sorin karuk to’o hetan kanek no ran sulin. Motivu ba

insidente mak hemu tua lanu no lakon konsiensia.

Rezolusaun ba insidente Distritu Dili nian; Joven mane ne’ebé

uza tudik sona joven mane seluk ne’ebé hetan kanek, ko’alia

ho joven mane (vítima) ninia família hodi rezolve tuir, dalan

família nian. Joven mane nu’udar suspeitu ne’e iha

responsabilidade ba prosesu tratamentu ba joven mane

nu’udar vítima to’o hetan isin di’ak fali. Relasaun entre parte

rua di’ak ona ho rezolusaun ne’ebé sira foti rasik.

Insidente ligadu ho alkol akontese iha distritu sira hanesan;

Distritu Lautem (3); Distritu Covalima (4); Distritu Dili (2);

Distritu Baucau (2); Distritu Manatuto (1); Distritu Manufahi

(5).

ASAUN VIOLÉNSIA LIGA HO GRUPU ARTE MARSIÁL

Konfrontu fíziku entre oknum elementu grupu arte rituál no

oknum elementu grupu arte marsiál

Distritu Likisá, Joven mane ida hetan provokasaun husi

oknum grupu arte marsiál PSHT ne’ebé, halo provokasaun

fíziku. Maibé joven mane ne’e la halo reasaun tanba ne’e,

oknum grupu arte marsiál PSHT baku joven mane ne’e no

le’es mós faru to’o nakles. Joven vítima ne’e hafoin fila ba nia

fatin konvida ninia grupu arte rituál sete – sete (77) mai atu

husu justifikasaun ba oknum grupu arte marsiál PSHT, kona-

ba insidente ne’ebé baku sira ninia maun alin. Wainhira

oknum grupu 77 ne’e husu, oknum grupu arte marsiál PSHT la

responde di’ak, hatete ba grupu oknum arte rituál 77 “se imi

hakarak funu ita bele funu agora”. Ho liafuan hanesan ne’e

mak hamosu tensaun husi oknum grupu 77 hodi halo kedas,

asaltu fíziku ba oknum grupu arte marsiál PSHT hodi baku

kanek oknum grupu PSHT mane ida, ne’ebé hetan kanek iha

oin. Bazeia ba rezolusaun guvernu no. 16/2013 terminasaun

iha grupu arte marsiais hapara iha dia 10 de Jullu 2013

hateten katak laiha ona atividade ligadu ho arte marsiál no

movimentu sira ne’ebé liga ba arte marsiais sira hanesan

KORK, PSHT no KERA SAKTI. Hare ba insidente ne’e implika

katak oknum husi grupu ne’e, sei existe uza nafatin naran husi

grupu sai hanesan media ba hamosu konflitu. Ne’e hatudu

katak rezolusaun ne’ebé guvernu hasai ne’e la hetan

kumprimentu di’ak husi oknum ne’ebé envolve a’an iha

insidente ne’e. Atitude ne’ebé lori naran grupu arte marsiál

ka grupu arte rituál hanesan akontse iha distritu Likisá hodi

sai nu’udar media ba hamosu konflitu, presiza hetan

atensaun maka’as internalmente husi organizasaun ka grupu

arte marsiál no grupu arte rituál atu prevene asaun ka atitude

pesoál husi grupu ne’e labele afeita ba reputasaun no

kredibilidade organizasaun ida-idak nian.

3 Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no mós Governu Alemaña liu husi Organizasaun GIZ (Ajénsia nian ida ba Kooperasaun Internasional) no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl

REVISTA SITUASAUN FULAN DEZEMBRU 2013

Polísia halo ona investigasaun ba insidente ne’e no haruka

notísia de krime ba Ministéiru Públiku hodi hein prosesu

julgamentu ba insidente refere.

Insidente ne’ebé ligadu ho asaun violénsia entre grupu arte

marsiál no grupu arte rituál akontese iha Distritu Likisá (2).

VIOLÉNSIA LIGADU HO OKNUM F-FDTL

Oknum F-FDTL halo atuasaun ho asaun violénsia

Distritu Dili, oknum membru F-FDTL mane ida baku loja nain

ida iha Colmera, tanba wainhira oknum F-FDTL atu hola

lampu Natál nian loja nain ne’e la hatun presu, tanba ne’e

mak oknum F-FDTL ne’e tuku kona iha ibun no inus hodi

hetan kanek no ra’an.

Insidente seluk, oknum Polísia Militar ne’ebé ba halo

atuasaun ba insidente data (1/12/2013) iha Aldeia Mate

Lahotu, Suku Comoro baku joven mane sira ne’ebé mak

deskonfia envolve iha insidente refere to’o hetan kanek no

ra’an.

Distritu Oekusi, oknum F-FDTL mane ida baku mane nain rua

no feto ida tanba soe fali fo’er iha oknum F-FDTL nia família

ninia rate. Parte vítima hato’o ona keisa ba PNTL maibé

seidauk halo investigasaun.

Slogan jerál ne’ebé baibain temi mak F-FDTL nu’udar lutu ba

nasaun nian, ne’ebé satan atu, ema labele tama estraga ninia

povu ninia moris. Maibé, realidade ne’ebé akontese husi

oknum F-FDTL ne’e nu’udar asaun ne’ebé hamate esperansa

ba Instituisaun ne’ebé tuir loos proteje povu la’os intimida,

tortura no viola fali komunidade ki’ik sira.

Insidente ligadu ho asaun violénsia ne’ebé komete husi

oknumF-FDTL akontese iha Distritu sira hanesan; Distritu Dili

(3), Distritu Oekusi (1).

OKNUM PNTL LIGADU HO ASAUN VIOLENSIA

Oknum Polísia Taskforces baku joven mane grupu ida, inklui

oknum F-FDTL mane nain rua no Xefi Suku Akadiruhun.

Insidente ne’e akontese tanba oknum PNTL sira ne’e simu

keisa husi komunidade katak joven mane grupu ida sata dalan

ba kareta ambulansia atu lori moras ba Ospitál Guido

Valadares hafoin mak Polisia Task Force sira mai hodi asalta

fíziku hasoru joven mane grupu ne’e maske joven mane

grupu ne’e la sala buat ida. Hafoin Xefi Suku Akadiruhun mos

hetan baku wainhira nia atu ba halo atuasaun ba insidente

ne’e. Verifikasaun hetan katak oknum Polísia Task Force sira

ne’e ho kondisaun lanu. Responde ba insidente ne’e mak

Polisia no F-FDTL forma ona ekipa konjunta ida hodi halo

investigasaun ba insidente refere. Insidente ne’ebé envolve

Oknum PNTL durante Dezembru akontese deit iha Distritu Dili

(1).

VIOLÉNSIA LIGADU HO ANIMÁL TAMA TO’OS

Animál nain uza katana ta’a kanek to’os na’in

Insidente ne’ebé relata ligadu animál tama to’os hamutuk iha

insidente (3). Insidentes ne’e akontese iha Distritu Ainaro (1);

Distritu Oekusi (1); Distritu Baucau (1).

Distritu Baucau, animál na’in lori katana ta’a kona to’os nain

iha kotuk laran no kanek todan. Motivu insidente ne’e bibi

ne’ebé talin kotu tanba bobar hafoin bibi tama tiha to’os

laran. Hafoin bibi nain deskoñfia katak to’os nain mak kore

bibi ne’e tanba ne’e mak bibi nain foti katana hodi taa kanek

to’os nain.

Distritu Oekusi, to’os nain uza diman oho mate fahi rua,

ne’ebé tama to’os laran hafoin fahi nain insulta to’os na’in.

Wainhira ba rezolve Lia-Na’in deside katak fahi rua ne’ebé

mate ne’e fahe ba rua ida ba fahi na’in no ida seluk ba to’os

na’in.

ASAUN VIOLÉNSIA IHA DISPUTA RAI

Disputa rai rezulta ema ida mate, no seluk kanek todan

Distritu Likisá: Mane na’in rua hadau malu rai baliza no natar,

tanba ne’e hahú asalta verbál husi mane ida ba mane seluk,

hafoin mane ida ne’ebé uma besik liu, halai ba foti katana no

lori katana ta’a mane ne’e mate kedas iha fatin.

Distritu Oekusi: Mane na’in rua nu’udar maun ho alin ne’ebé

hadau malu rai eransa husi sira nia vizavo no rai ne’e okupa

husi mane seluk ne’ebé nu’udar maun. Tanba alin la hetan rai

pedasuk ida ba nia ho nune’e mak nia reklama ba nia maun

atu fó rai uitoan ba nia, maibé nia maun la fó ho nune’e mak

mane ne’e (alin) lori katana taa nia maun nia tilun to kanek

boot.

4 Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no mós Governu Alemaña liu husi Organizasaun GIZ (Ajénsia nian ida ba Kooperasaun Internasional) no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl

REVISTA SITUASAUN FULAN DEZEMBRU 2013

Insidente seluk ne’ebé liga ho disputa rai akontese iha Distritu

Likisá (1); Distritu Oekusi (1); Distritu Manufahi (1); Distritu

Lautem (1); Distritu Bobonaro (1).

DU’UN MALU BUAN NO IMPAKTU BA VIOLÉNSIA

Ema estraga sasan uma laran rahun hotu, tanba ema du’un

buan

Distritu Dili: Iha joven feto rua ne’ebé moras psikilójia, hafoin

família lori joven feto rua ne’e bá iha Amu Lulik ida. Hafoin

oknum Amu Lulik ne’e hatete ba família husi joven feto nain

rua ne’e katak viziñu mak halo. Tanba ne’e mak família husi

joven feto nain rua ne’e halo asalta fízika bá viziñu ne’ebé sira

deskonfia buan hodi baku sasan uma laran rahun hotu

hanesan; odamatan, ortoriu no estatua Sao Jose nian.

Matan do’ok iha Timor sai ona tradisaun de atitude tanba

wainhira família ida moras sempre hakarak ba haree“tansa

mak ema ida bele hetan moras ne’e?Karik iha fukun ruma?”

Pergunta ne’e lori ema ba buka matan do’ok no wainhira si’ik

ona ema ruma nia naran hanesan mós hamosu ona konflitu

ba família ida.

Insidente ligadu ho buan akontese deit iha Distritu Dili (1).

ASAUN VIOLÉNSIA LIGADU HO DISPUTA BEE MOOS

Mane nain rua insulta malu tanba bee moos

Distritu Oekusi: Mane nain rua asalta verbál ba malu,

wainhira mane ida ba kuru bee moos iha tanki laiha lisensa ba

grupu maneja fasilidade bee moos, tanba ne’e mak

responsavel ne’e hahú insulta mane refere no sira insulta

malu.

Rezolusaun ba insidente ne’e tuir adat, iha ne’ebé mane

ne’ebé ba kuru bee moos la lisensa antis ne’e fó osan, foos,

fahi ida no tua kaixa ida ho sigaru LA slop ida.

Insidente ligadu ho disputa bee moos akontese de’it iha

Oekusi (1).

EMA DESKOÑESDU HO ASAUN VIOLÉNSIA

Ema deskoñesidu sunu prezépiu iha subdistritu Lospalos

Distritu Lautem, subdistritu Lospalos: Ema deskoñesidu sunu

prezépiu iha tempu kalan. Joven mane grupu refere deskonfia

katak iha grupu, joven bairu seluk mak sunu. Maibé, PNTL ba

iha fatin insidente hodi fahe informasaun katak ema ne’ebé

sunu prezépiu ne’e ema deskoñesidu.

Insidente seluk ne’ebé ligadu ho ema deskoñesidu akontese

iha distritu; Distritu Aileu (1); Distritu Lautem (1).

INSIDENTE SELUK IHA FULAN NE’E LARAN

Distritu Ermera: Oknum superintendente Departamentu

Edukasaun Ermera nian, hetan akuzasaun husi profesores

voluntáriu balun ne’ebé naran laiha, wainhira sira bá asina

kontratu iha Edifisiu Edukasaun Distritu Ermera nian.

Profesores voluntáriu hirak ne’e lamenta katak sira balu fó

osan, balu fó animál no balu hola serveza fó ba oknum

superintendente ne’e, atu bele naran iha no asina kontratu

ne’e maibé realidade sira naran laiha no relasaun entre sira la

di’ak. Insidente seluk ne’ebé akontese iha fulan Dezembru

ne’e iha distritu sira hanesan; Distritu Ainaro (1); Distritu

Baucau (1); Distritu Bobonaro (2); Distritu Ermera (2); Distritu

Lautem (1); Distritu Oekusi (4); Distritu Manufahi (1); Distritu

Vikeke (2).

ATIVIDADE PREVENSAUN NO RESPONDE BA KONFLITU

Distritu Likisá, Subdistritu Likisá, Belun fó apoiu ba Rede

Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK) ho OEFADEL realiza

eventu dame hamutuk ho membrus rede husi subdistritu 3,

ne’ebé sai membrus rede feto, hamutuk hodi realiza

kongresu Feto ne’ebé sai membru RPRK iha subdistritu Likisá.

Iha data: 14 to’o 15 de Dezembru 2013.

Atividade Kongresu OEFADEL membru Rede Prevensaun no Responde Konflitu

Distritu Likisá

5 Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no mós Governu Alemaña liu husi Organizasaun GIZ (Ajénsia nian ida ba Kooperasaun Internasional) no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl

REVISTA SITUASAUN FULAN DEZEMBRU 2013

Distritu Vikeke, Suku Uaimori, Belun fó apoiu ba Rede

Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK), hodi implementa

planu asaun loron rua, kona-ba Nahebiti bo’ot no seminariu.

Iha data: 5 to’o 6 de Dezembru 2013.

Distritu Ainaro Subdistritu Ainaro, Belun fó apoiu ba Rede

Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK) hodi implementa

atividade durante loron lima (5), hodi dezeminasaun

informasaun kona-ba transformasaun konflitu ba

komunidade sira iha suku hitu (7) mak hanesan: Suku Cassa,

Suku Soru Kraik, Suku Maununo, Suku Manutasi, Suku Soro,

Suku Ainaro no Suku Mau- ulo. Iha dia 16-20 de Dezembru

2013,

Atividade ne’ebé hala’o husi Ekipa DAME iha fulan ne’e;

Treinamentu no Fahe relatóriu Asesmentu Kapasidade Rede ba Rede Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK) iha subdistritu sira tuir mai ne’e;

Subdistritu Alas no Fatuberliu, dia 10-11 de Dezembru 2013, Rede Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK), treinamentu kona-ba lideransa no gestaun administrasaun.

Subdistritu Same dia 12-13 de Dezembru 2013, Rede Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK), treinamentu kona-ba Lideransa no Mediasaun.

Subdistritu Likisá no Maubara dia 2-3 de Dezembru 2013, Rede Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK), treinamentu kona-ba Gestaun organizasaun, Tekniku hakerek proposta no Mediasaun.

Subdistritu Bazartete dia 4-5 de Dezembru 2013, Rede Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK), treinamentu kona-ba Gestaun organizasaun, Tekniku hakerek Proposta no Mediasaun.

Subdistritu Remexio & Laulara dia 18-19 de Dezembru 2013, Rede Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK), treinamentu kona-ba Lideransa, Mediasaun no Hakerek Proposta.

REKOMENDASAUN

Sekretariu Estadu Seguransa no PNTL

Hasai regulamentu ida atu bandu kona-ba konsumidores sira atu labele hemu tua iha fatin públiku; hanesan Estrada ninin, jardim no fatin públiku seluk.

Ministériu Saúde

Hala’o sosializasaun kona-ba perigu husi konsumu tua ba saúde isin no saúde psikolojia nian.

Sekretáriu Estadu Juventude no Desportu

Hamosu polítiku ba Sentru Juventude sira iha Distritu ida-idak atu organiza programa asaun joven ba dame atu sosializa kona-ba importansia husi dame iha Aldeia to’o Distritu, hodi bele prevene no antisipa insidente violénsia entre joven.

Hamosu programa animasaun no desportu atu bele hamenus konflitu iha juventude sira.

Sekretáriu Estadu Defeza no F-FDTL

Halo asaun disiplinar ba oknum F-FDTL ne’ebé mak komete iha asaun violénsia tuir regras internál ne’ebé Instituisaun F-FDTL iha.

Diresaun Nasional de Terras e Propriedades

Kontinua hala’o polítika ba sukat rai privadu no distritbui Sertifikadu Nain ba rai, refere ba rai privadu sira atu prevene hadau malu rai iha baze no atu fasilita baliza entre rai komunidade ida ho ida seluk .

Karik presiza atu konfirma kona-ba konteudu tomak revista situasaun fulan Dezembru 2013, ita boot sira bele kontaktu mai: Marilia Oliveira da Costa: Manajer programa AtReS via email [email protected] ka via telemovel (+670 7727-6671). Pedro de Araújo dos Santos - Ofisiál Polítika Públiku [email protected]. Telemóvel (+670 7700-1421).