Rezarta pode

1PROCESI I EDUKIMIT, FAMILJA DHE SISTEMI Born-out

REZARTA PODE

PROCESI I EDUKIMIT, FAMILJA

DHE SISTEMI Born-out

(Konsumimi profesional)

Studime t fushs s sociologjis

2Rezarta Pode

Rezarta PodePROCESI I EDUKIMIT, FAMILJA

DHE SISTEMI Born-out (Konsumimi profesional)

Redaktor shkencor: Prof. Dr. ISUF KALORedaktor letrar: Kristaq F. Shabani I.W.A, W.P.S

Copyright: Rezarta Pode, 2012

Libri u shtyp n shtypshkronjn e Shtpis BotueseMarin Barleti Tiran 2012


N VEND T PARATHNIES

Nga Prof. Dr. ISUF KALO

Libri i ri i autores se re Rezarta Pode vjen si nje supriz ebukur n nj koh, kur shoqria ton sht n valn e ndryshimevet vru llshm e t m end sis, p sikologjis, etiks, vlerave d hemarrdhnieve t ind ivid it me shoqrin, familjen dhe jetn nprgjithsi. Deri sot ato nuk jan udhhequr te ne n mnyr tprogramuar e t mirfillt. M s shumti jan ato jan nd ikuarnga id eologjit e nd ryshm e, religjionet, zakonet e trad itat etrashguara, sipas rethanave jetsore t njerzve tan ose nga vetin d iv id t n m n yr sp on tan e, in tu it ive. Sociologjia d h epsikologjia, sid om os ajo sociale, si shkenc shum pak janhulumtur dhe akoma m pak jan promovuar me strategji tmirmenduara zhvillimi e zbatimi. .

Autorja ka hedhur me kt libr nj hap t guximshm nnj terren ende jo mir t eksp loruar te ne, me nj pasion ekuriozitet, jo vetm pr ta njohur at me t gjitha enigmat e tij,por edhe pr t nd ikuar mbi t, pr ta nd ryshuar n dobi tqytetarve tan.

Ajo ka hedhur vshtrimin njohjes, e observues, por edheeksperimentues n fusha t tilla sensitive t sociolologjis dhepsikologjis si : familja, barazia gjinore, relacionate familjes meshoqerin, dhuna n familje e veanrisht dhuna ndaj gruas dheroli i punonjsve social. M tej ajo sht shtrir n fushn gjigandeme plot kontroverse dhe diversitet t edukimit, rolin e shtypit emedial dhe lidhje e tyre me edukimin dhe emancipimin shoqror.

Pastaj, pasi ka shpalosur se thot literatura ton dhe ajo e ehuaja pr kto p roblem e, pasi ka pasqyruar me t d hna tmbledhura prej asaj vet gjendjen reale n Shqipri dhe pr to ajoka reflektuar dhe dritn shpresdhnse n fund t tunelit, qsht veprimtaria e nj sr shoqatash civile jo qeveritare n

4Rezarta Pode

Shkodr si: Hapat e lehta , Fshati SOS , Shoqata e reflektimitd he nj sr inisiatiavash e p rograme veprimi t tyre pr tndryshuar gjendjen e trashguar .

S fundi, autorja paraqet rezultatet e studimit t saj origjinalt fenomenit Burn-out, ose konsumimit profesional te msuesit eletrsis n Shkodr.

Kjo sht nj fushe q ajo me shum sukses e ka iniciuaredhe n shendetsi .

Studimi i saj hap nj dritare t munguar deri tash lidhur mein flu en cn e fak torve p sikolog jik n p rod u k t iv ietet inprofesional.

N trsi libri sjell nj risi t kndshme, nj hap prpara nfushat e studiuara . Urime t przemerta pr m tej!


VEANTIA E NJ PARAQITJEJE DINAMIKE Q NXITDEMARSHIMIN PROGRESIV DHE TRASFORMIMINSOCIAL

Nga Kristaq F. Shabani I.W.A, W.P.S

Nj libr i veant, i cili mbart nj veprimtari stud imore tmirfillt n kahje shkencore, duke evidentuar nj problematikme dimensione shumplanshe, q ka synim madhor t vihet nshrbes t shkollimit moral t shoqris. pr rigritjen e saj nkushte t nj moderniteti dhe aplikimi t lart n kushtet e njpushtimi t sotm teknologjik .

Me nj metodologji pune shkencore bashkkohore, dukeprdorur gjersisht hu lumtimin, stud imin, qmtimin dhe njtrsi metodash pr t finalizuar qllimet, Ma. Rezarta Pode kamundsuar nj aritsi me d iapazon gjersor dhe me mbusha-mendsi. Nj sy i strvitur mir prsjell dinamikisht tablo jetsore,d u ke u fu tu r n d etajim e gjer n p oret m kontraktuese tshoqris pr fenomene p rezente madhore, t cilat krkojnangazhim total t spektrit mendor dhe operues, aftsi ekzigjentepr prgatitjen e ardhmris dhe rrnjzimin e fenomeneve, ttabuzuar, dogmatizuar apo mentalizuar thellsisht n mendsitbrezore. Ndaj, n kt kontekst a proces rrnjzimi, krkohetnj pun stud im ore e shum llojshm e e shum fisht zbu lese,evidente, praktike dhe organizuese e terapis kuruese sociale...Bazimi te evidentja, prezentja, nprmjet trajtess vetokularedhe vetfenomenare, sjell mbushamendsi dhe prova, t cilat tojn drejt nj analize deduksionale.

E par n disa kndvshtrime apo plane kt libr studimordo t dallosh t gjith objeksionet, shtysat, synimet, komponenttprbrs t tij dhe do t dalsh n prfundime t nd jeshme dhe

6Rezarta Pode

sensibilizuese pr temat stud imore, t cilat lvrohen dhe sjellinrisi n jetn prditore.

Tentativa t bukura pr t njohur e zbrthyer abstrakten mbibazn e brthams shoqrore, familjes, duke fokusuar objeksionestud imor t marrdhnieve reciproke , angazhuese, lidhse,detajuese, t detyrs s brthams, krijimin e ambientit miqsordhe drejtues reciprok, zbatimit t detyrimeve prindrore si dhekrijimin e nj besimi dhe respekti reciprok n marrdhnie tndrtuara me zgjuarsi dhe me ardhmri. Zbrthesat e bra nkt plan nga stud iuesja rrokin ansi teorike, por dhe ansi tkarakterit informativ pr funksionimin e brthams... dhe arritjete saj p rofilore. I mshon fort prvojs botrore, informimit,realizacionit dinamik, studess s proceseve volitive , drejtimit dhemanaxhimit t tyre me synim produktivitetin....N kt aspekt,fal aftsis s saj, studiuesja i ka vn qllimit t saj sociologjik toperoj me nj qetsi t admirueshme n informacione, kontakte,rrfimtari, depertim shpirtror, lirim t ndjesive, n ndrtiminpyetsor, n vjeljen e t dhnave, t tregimeve, n prgatitjen epersonazheve studiues pr t rrfyer edhe t parrfyern... N ktdrejtim ka nj aftsi tipike n depertimin psikologjik, duke prdorurterapi paraprake me protagonistt e studimit...

Ktu n kt libr flet me natyrshmri gjetja , sp ikatja,diagrama, grafikimi mbushamends.

sht nj risi dhe individualitet tregimi i provs, prcjellja esa j , m ad je kjo e sh p reh u r m e n j fja ls d in am ik, rea l tpafantazuar, por t gjall, duke dal n pah e duke u liruarmendsit, duke liruar burmat pr nj paraqitsi sa m reale...N j ambient d ashamirs, i zhveshur m n fund nga trillet,thashethemnajat, krijimet momentale pr t deformuar realen...

Fjala e rrfyer kalon n nj sitim d inamik dhe precipituesme thellimin e njohjes, deri n brendsi racionale, si d he np recip itim in d he d allim in e p asojave... N j hetim i bu ku rp rofesional sociologjik d o t thosh a p r t gjitha tem at efokusuara, i m end uar mir, i cili zbu lon marrd hnie, reci-proritete, prgnjeshtron hipokrizin, nxjerr n pah moralin dheantimoralin, pozitivitetin dhe negativitetin, pasojn, friksimin,


vullnetin dhe mbi bazn e ktij hetimi t thell, shtresor studimorekspert, nxirren prfundesa dhe formohon receta pr ndrhyrjeterapike pr kurim t gjendjes..

Kshtu veprohet me temat e Abstraktit, me problemet eedukimit, me kulturn, median, sisemin e Bor-naut, fenomenin egjakmarrjes dhe trajtesa t tjera n kt sistem dyvllimsh seriozdhe shumfols.

Ilustrimi, grafikimi, shembujt dinamik, pyetsori, anketimi,rezu ltati i marr d he prfund imi mbushamend in d inamiknstudimore.

Duhet t theksoj se punimet studimore t Rezarta Podes kankndshmri n t lexuar dhe t stud iuar... Gjithashtu ato prirennga moduli ndryshues dhe tejpams. Duhet t evidentojm setekn ika stu d im ore p r lig j n a tyrsh m zh villim in e sotmbashkkohor, t gjitha krkesat e tij, por dhe evidentimi i prvojss madhe botrore sht ktu shum prezente me t mdhenjt,idolt e Sociologjis botrore. kjo paratregon katrciprisht prerud ivitetin e autores, pr lodhshmrin stud imore t saj, pr

nikoqirin e servirjes stud imore dhe pr hapa t hedhur nkt d rejtim pr t mundsuar nd ihmesn pr shoqrin ton,duke u ndalur n fenomene, t cilat duhet t evidentohen, tnjihen deri n detaje dhe t eliminohen ato q sjellin pasoja tdhimbshme, t dhunshme dhe pengojn progresin shoqror...

Nj bukurim dinamik i studiueses sht dhe rrokja e temavet zakoneve, t tradits me nj metod sa krahasuese aq edhe tz jarr t, d u ke br p rezen t m en d im in , t rad itn , n d jen jn ,dinamilkn e lidhsis s brthanms, shoqrizimin, ritin, fejesn,dasmimin e nj lidhsie t re, qndrimin protagonist djal - vajz,dhndr- nuse, por edhe protagonistve t tjer t lidhsis nnj zakonri e dhe t bukur origjinale demonstruese... Ilustrimikrahasues mid is dy trevave t mdha si ajo e Shkodrs dhe eMalit t Zi,(ndrkufitare), dy treva t afrta, pra, vihen n syrinoku lar , an alizoh en d eri n d etaje d he n jih en e sh p alosenbashksit, lidhsit, ndryshesat n tradita, prbashksit dhe nmnyr e kngrimit dhe t prcjelljes s ktij fenomeni ky dhet ardhmris brezive...

8Rezarta Pode

Ky libr dyvolumsh i studiueses Rezarta Pode del n kohdhe sht shum i nevojshm t studiohet, t leksionohet dhe sinjohs i fenomeneve sociale dhe i fushs shkrimore. S kam asnjdyshes se do t shrbej pr t rritur kulturn sociale t njeriutt sotm d h e d o t jap n j n d ih m es n m in im iz im in efenomeneve negative t shoqris son n nj d emokraci tbrisht.... Kjo shrbes e ktij libri nuk d o t jet vetm prShqiprin, Kosovn, por pr t gjitha trojet, ku banojn dhegjenden shqip tart. Por kjo nd od h, kur gjithka organizohetbindshm dhe interesimi sht i lart. Kshtu rritet kapacitetimendor dhe sigurohet ecuria.

Shkurt dhe qart: Libri i Rezarta Podes sht nj kontribut isaj n fushn studimore t shkencs sociale

Tiran, shtator 2011


ABSTRAKTI

Familja ( brthama e shoqris ) sht pjes e ekzistencs s doindividi; jeta familjare prfshin nj pjes t madhe t ekzistencsemocionale. Lidhjet familjare midis burrit - gruas, prindit - fmijs,vllait - motrs, mund t jen t ngrohta dhe plot ndjenj. Por atomund t jen edhe plot me tensione t forta, q i on pjestart efamiljes d rejt dshprimit, t cilt ushqejn nd jenjn e ankthitdhe t fajsis. Pjesa e errt e jets familjare sht e gjr dhepak e dukshme, si maja e nj aizsbergu dhe bie ndesh me imazhete bukura t harmonis, t cilat paraqiten shpesh n televizionose media pr qllime tregtare. Ka shum aspekte t ans shtypset familjes, q do t trajtohen m posht. Nga ana tjetr punonjsitsocial t ksaj ndeshen shpesh me raste t tilla dhe po prpiqent ndrtojn strategji efikase pr t nd ihmuar kto familje nenevoj.

Ky punim shkencor ka kto parime:

1. T jap in form acion t p rgjithshm m bi fam iljet emposhtme.

2. T ndihmojn n t kuptuarin e shkollave, q e bjn njfamilje problematike.

3. T zbuloj pasojat e sjelljes s prindrve n formimin epersonalitetit t fmijs.

4. T theksoj sesi vlerat e familjs jan shpesh kontradiktame vlerat dhe nevojat e fmijs.

10

Rezarta Pode

HYRJE

Sipas nj skeme n fushn e terapis, njerzit martohen me dik,q i prngjan nns apo babait, me t cilin jan ndeshur gjatgjith periudhs s rritjes. Ky koncept i till nuk sht shum isakt. Nuk sht se zgjedh nj shok ose shoqe, q i ngjan nnsapo babait, q i ngjan nns, por at partner, i cili sht m i aftt na bj t provokojm ato nd jesi dhe t prballemi me atoprovokime, q kemi takuar. Kur t rritemi, ne t jemi n gjendjet riprodhojm atmosfern e fmijris, q, pr ne. sht e njohuraq mir dhe t prdorim po ato dredhi, t cilat patm msuarather. Kjo sht ajo q shum fmij t rritur n nj familjeproblematike e quajn DASHURI. OBJEKT i ktij stud imi janfmijt e rritur n familje me probleme. Ktu trajtohen shtje, tcilat zn nj vend t rndsishm n t gjitha shoqrit.

DETYRA SHKENCORE E STUDIMIT prqndrohet n ktodrejtime:

1. T p araqes p rvojn teor ike m bi llojet e fam iljesproblematike dhe ndikimin e tyre mbi fmijt.

2. T analizoj konkretikisht tendencat e fmijve t rriturn familje me probleme, pr t rijetuar t njjtin kaosemocional n familjen aktuale.

3. T jap rekomandimet pr kto kategori njerzish, nmnyr q t shkputen nga zinxhiret e varsis

Hipoteza e studimit timFmijt e rritur n familje me probleme kan tendencn t krijojnsituat familjare t ngjashme me at t fmijris.

11

PROCESI I EDUKIMIT, FAMILJA DHE SISTEMI Born-out

Metodologjia e prdorurHapi i par. Njohja dhe rishikimi i literaturs n lidhje me temn.U rishikuan stud ime t autorve n fushn e familjes dhe nveanti sht fokusuar mbi pjest e errta t saj. shtjet etike tsinqeritetit, konfidencialitetit dhe njohjes me qllimet e studimitu bn t d itu ra. Stud imi u prpoq t respektonte kriteret evlefshmris. Megjithat ishte e pamund ur shmangia e d isaelementve, q cnojn vlefshmrin, por edhe metoda e studimitt rastit ka limitet e veta.

STRUKTURA E STUDIMITPjes e strukturs s ktij punimi sht: hyrja, literatura

prkatse, metodologjia e prdorur, studimi i rastit me shpjegimete duhura prkatse, prfundimet, rekomandimet bibliografia.

Literatura sht e grupuar:1. Prmbajtja mbi ndikimin e madh t fmijs mbi autort e

saj.2. Kontribu tet n prkufizimin e llojeve t nd ryshme t

familjeve me probleme.3. Teorit e studiuesve n lidhje me kt aspekt t familjes.

12

Rezarta Pode

KAPITULLI I

1.Rishikimi i literatursPrse t formojm familje?! Pr t kuptuar funksionimin e nj objektisht shum e rndsishme q t i bashkngjisim pyetjen: Pr farshrben ai? Kjo vlen edhe pr familjen. Ne kemi msuar q shtrealitet i gjall, i cli punon pr t u vetmbajtur, q prodhon veprimee reagime. P.sh nse objektivi sht: nj ift vendos t martohet, shtsistemi athere q familja e tij do t ndjek rregullin secili pr vete .N t tilla raste mungon besimi reciprok, respekti, ku njri shfrytzonn favor t vet tjetrin. Nse objektivi sht krkimi i siguris dhe imbrojtjes, ather ajo familje do t shndrrohet n nj shoqrifinancimi . Nse familja konceptohet vetm n funksion t fmijve,ather do t ndiqet rregulli: Fmijt vin t part dhe preokupimii bashkshortve do t jen fmijt. Por cili model familjeje sht mi prshtatshm? Pse t qndrojm, t flem e t bjm s bashkufmijt? Jan tri prgjigje, t cilat vijn pr kt varg pyetjesh, sepsefamilja shihet si e mir, q kufizohet n funksion t vetvetes.

1. Familja n perspektivn e vlerave. N.Ackerman: Familjaka dy qllime :T siguroj martesn fizike dhe t ndihmoj n ndrtimine esencialitetit t antarve, brenda sistemit familjar. fard o t thot Esencialiteti n jerzor? Kjo shp rehet nform u ln : fam ilja forcu ese id en t itet i d h e si ven dtranshendence.

a.Forcuese identitetiNjeriu bhet vrtet njeri, kur ka nj identitet personal, ku Eriksone prcakton:

13


Ndjenj besimi n aftsit tuaja. Solidaritet i bashkuar n nj sistem vlerash.

Detyra e familjes sht t nd ihmoj n formimin e identitetit nd y aspektet e lartprmend ura. Primare sht vazhd imsia ebrendshme Kush jam un? , ku familja nd ihmon n kuptiminse do t thot t kesh nj UN personal, i cili jep vler, fuqi,nd ihmon t prceptosh veten dhe t tjert, si persona me vler.Dytsore sht solidariteti me nj sistem real vlerash, stimulonantart pr t ndjekur nj projekt n jet.

b.Vend TrashendenceKjo pik e projekton familjen:

Prtej ind ivid ve d he prtej ekzistencs s saj. Prtejindividve, krkimi i identitetit nuk mund t lr mnjant mirn e prbashkt. Prtej sistemit familjar, familja nukjeton vetm pr t ruajtu r veten pr t gjith vazhd i-msin.

Un pr ata? Apo ata pr mua? Jan pyetje absurde. Drejtimi ifamiljes nuk sht as un as ne , por nj rrug e mesme mid ist dyja ktyre. N j familje e shndosh fuqizon identitetin eantarve t saj pa i konsideruar pron private ; i prgatit prt i lshu ar jash t vetes. Sip as ktij m od eli fam ilja d u het tmendohet si nj trekndsh mbi bazn e t cilve qendron jetafam iljare, n n jerin ku lm - Ind ivid u aliteti ( T jesh/ bheshvetvetja) dhe marrdhnia (t rriturit n bashksi).

2.Divorci dhe fmijt ( Nuk sht e vshtir t bhesh prind ,vshtir sht q t jesh prind ).Stud imet tregojn se adoleshentt dhe t rinjt nga familje meifte t d ivorcuara, jan t prirur pr sjellje devijante. Ndarja eprindrve shkakton ndryshime n personalitetin e fmijve dhereduktimin e vmendjes dhe interesit pr t msuar. Stud iuesjaamerikane Wallestain pohon se, martesat e fmijve t divorcuar

14

Rezarta Pode

dshtojn me 75% t rasteve, ndrsa atyre familjeve tradicionalen 11 %. Me tej familjet me prindr t divorcuar kan dyfishin eprobabilitetit pr t prfunduar n nj psikiatr pr t zgjidhurproblemet e tyre.

Ajo, t ciln eksperimentojm q n fmijri, na shoqrongjat gjith jets ton , thot stud iuesja amerikane.

3.Familja me prindr t alkoolizuarFamilja me kt kontekst vuan n shum plane. Alkoolizmi mundta zhys prdoruesin dhe familjen e tij n borxhe dhe mjerim tthell. Keqtrajtimet e grave dhe fmijve t vegjl nga ana eprindrve abuzues t drogs dhe alkoolit jan ngjarje t rndomta.Abuzimi me substancat konsiderohet pr familjen si nj faktorkronik stresi dhe problemet psiko - sociale, q kalon familja, ndisa stade, sipas Schuster.

1. Stadi i par sht ai i mohimit. T dy bashkshortt, njriprej t cilve sht alkoolist, prpiqen t normalizojngjendjen, pa pohuar ekzistencn e problemeve t thella.

2. Stadi i dyt. Kur bashkshorti/ bashkshortja aktualishttenton t zgjidh problemet me forcat e veta. Kur alkoolistisht burri, gruaja tenton n shum mnyra t detyrojt heq dor nga pija, krcnon pr divorc, fsheh shishete pijeve, prpiqet t kontrolloj burimet financiare.

3. Stadi i tret sht ai i organizimit dhe kaosit. Problemin kt moment sht br kronik dhe n familje janshfaqur shenjat e para t organizimit. Alkoolisti abuzonfizikisht mbi fmijt. Familja ndodhet n nj rreth vicioz,sjellja e alkoolistit sjell ankth te fmijet.

4. Stadi 4. Nse burri sht alkoolist, gruaja merr prsiprt gjitha prgjegjesit familjare. Ajo bhet e vetmja epunsuar n familje, alkoolisti merr rolin e nj fmije tjetr.N kt pik ka dy rrugzgjidhje t mundshme.

15


Mundsia 1Kur kjo situat mbetet e till dhe familja i adoptohet stresit kronikt bashkjetss me nj alkoolist.Mundsia 2Kur martesa prfundon n nj d ivorc ose ndonj e paligjruar.Gruaja vendos ta d ivorcoj, kur ka duruar mbi shpin dhunfizike, privacion t rnd ekonomik dhe un si punonjse socialepohoj se ajo zotron nj ego m e fort, sesa gruaja, q zgjedhmundsin e par, at t bashkjetess me alkoolistin. Fmijt,n kt familje, shpesh nd ihen t injoruar, pasi vm end ja efamiljes sht e prqndruar te veprimet e alkoolistit. Stud imettregojn se fmijt, t cilt rriten me prindr alkoolist, shpeshshfaqin sjellje kriminaliteti me moshn e tyre. Figura e nnsalkooliste sht drrmuese pr mosrritjen e fmijve, t cilt iekspozohen situatave shum m tepr, sesa kur alkoolisti shtbabai. Fmijt nd ihen t viktimizuar nga dshira, q kan prt iu besuar prindrve, prpara premtimeve pafundsisht t thyera.Nga Teoria Etiologjike , fmijt, t cilt rrjedhin nga nj familjem e p rind r alkoolist, p riron t abuzojn ed he ata vet m ealkoolin, nganjhere qysh n adoleshenc t hershme.

Pasojat e sjelljes s prindrveStruktura familjare varet nga sjellja e prindrve. Disosacioni ifamiljes, mosprputhja, rivaliteti mes fmijeve, varen n nj mast madhe nga marrdhniet e prindrve mes tyre dhe fmijve.Pikrisht pr shkak t ksaj, struktura familjare ndodh q njsimptom e mungess s stabilitetit afektiv t prindrve e t sjelljess tyre t paakorduar, t vetd ijshme, apo t pavetd ijshme; tsjelljes s tyre t m angt ap o neu rotike, ekzam inohen d hestudiohen pasojat e tyre mbi karakterin e formimin e personalitetitt fmijs.Lista e sjelljes s p rind rve, t cilat mund t ken pasoja tdhimbshme mbi fmijt; mjafton t kuptojm rndsin e familjes( Brtham a e shoqris ) n form im in e p ersonalitetit d he

16

Rezarta Pode

karakterit moral t fmijs. Shoqria nga ana e saj do t forcojkto sjellje t para t personit, t fituara fillimisht n familje.Interrelacionet, q jo gjithmon reduktohen n treknd shin

baba - nn - fmij formojn sisteme me t vrtet komplekse.Do t ish te e ekzagjeru ar t ia veshsh t gjith neu rozat emosadoptimit fmijris s hershme, por shum konflikte tpakalueshme n mosh t rritur e n adoleshenc gjithashtu ,shp jegohen me edukimin, q ka marr fmija n familje. Memungesat e efektit dhe me defektet e saj, familja l gjurm npsikikn e fmijs dhe vshtirson zgjidhjen e problemeve.

do t thot t vish nga familje me probleme?Kur rritemi, pothuajse, t gjith sillemi, sipas rolit, q na shtmsuar t kemi n familjen ton prej nga rrjedhim. Shum fmij,ku roli konsiston shpesh n mohimin e nevojave vetjake dhe nprpjekjet pr t u prkujdesur pr pjestaret e tjer t familjes,pr shkak se nna dhe babai i tyre kan qen tejet t smurfizikisht, ose emocionalisht pr t kryer detyrimet, q u takonin,n mnyrn m t mir t mundshme, kan qen t detyruar trriten me shum ngut, duke marr prsipr parakohe, prgje-gjsit e nj t rrituri. Nevojat pr dashuri, pr vmendje, prprzemrsi dhe pr siguri u shprfilleshin, ndrkoh q bnin,sikur se nd jeheshin m t vrtet. Dhe pasi arrijm t mohojmnevojn e tyre t dshpruar pr t patur dik, q t prkujdesej,n mosh t rritur vihen mir, t shqetsohen pr dshirat e dikujttjetr dhe jo t njohin frikn e tyre, dhimbjen dhe nevojat e tyre tshprfillura.

Le t marrim nj shembull: Prindrit jan duke u ngutur. Fmija,natyrisht friksohet dhe e pyet nnn: Pse je e zemruar mebabin? . E ma i prgjigjet: Nuk jam e zemruar! Megjithatdukej qart inati dhe ankthi i saj. N kt rast, turbullimi dheankthi i fmijs rritet, prandaj edhe e pyet: T dgjova q pobrtisje . E ma i prgjigjet tr inat: T thash q nuk jam ezemruar, por do t zemrohem, poqese ti vazhdon t m bsht tilla pyetje . Fmija, n kto raste, nd ihet i d ruajtur, i hutuar,i inatosur, por edhe fajtor. Fjalt e s ms i tregojn se prceptimet

17


e tij qenkeshin t gabuara. Po sikur kjo t jet e vrtet, ku e kaburimin ndjenja e friks?

Fmija ka dy rrug pr t zgjedhur:1. T besoj se ka t d rejt dhe se e ma e ka gnjyer me

ndrgjegje, apo t mendoj se e ka gabim dhe se vesht,syt e ndjenjat po e mashtrojn.

2. Pr t larguar kuptimin, pr t mos provuar zhgnjimin,fmija zvoglon aftsin e tij pr t patur besim te vetvetjad he te prcep tim et e tij. Ed he nevoja e przem rsisshprfillet, ose mund t bhet e ndrsjellt. Kur prindritgrinden me njri - tjetrin kan shqetsime t mdha e trnda, n familje gjendet pak koh pr t u prkujdesurpr fmijt. Kshtu fmija nd ien etje pr dashuri, porn jkoh sish t n d ih et ed h e i p aaft p r t p ran u ardashurin, sepse nuk ndihet i denj pr nj gj t till.

Kur nj familje ka problemeFamilje problematike sht ajo, n t ciln vihen re nj, ose d isanga gjrat, q vijojn:

Teprimi me alkoolin ose edhe me droga t tjera ( t lejuaraose t paligjshme ) i prindrve;Sjellje t tepruara, si dshira e paprballueshme pr tngrn vazhdimisht, pr t u punuar, pr t u pastruar, prt luajtur bixhoz, pr t harxhuar, pr t mbajtur d iet,pr t br gjimnastik dhe gjra t tjera; veprime t tjerat detyruara jan si drog, jan procese patologjike, t cilatprparojn; ndr to ka shum q dmtojn, shkatrrojndhe pengojn afrimet e iltra dhe intimitetin e familjes.Rrahjet e gruas ose edhe t fmijve.Sjellje jo e rregullt seksuale nga ana e nj prindi ndaj djalitt vogl ose vajzs, gj q mund t oj nga lajkatimi ingashrimi deri tek inesti.Prania e vazhd u eshm e e grind jeve d he gjend jeve stendosur n familje.

18

Rezarta Pode

Periudha t gjata kohe, n t cilat prindrit i mbajn mrinjri-tjetrit.Prindr, t cilt kan sjellje apo vlera konfliktuale, ose qmanifestojn sjellje t kundrta ndaj njrit - tjetrit e qvihen n gar me njri - tjetrin ose me familjet.Nj prind i cili sht i paaft t ndrtoj marrdhnie normaleme pjestart e tjer t familjes, kshtu q i shmang shpesh,duke i br ato fajtor pr izolimin e tyre;Egrsi e tepruar pr shkaqe feje, pune, t shfrytzimit tkohs, t m anifestim it t d ashu ris, t seksit, t TV,punve shtpiake, sportit, politiks e kshtu me radh.

Nse njri nga prindrit shfaq nj nga llojet e sjelljeve, apo tfiksimeve, q treguam, fmija vuan. Nse n situata t tilla t dyprindrit prfshihen, rezultati mund t jet i dmshm. Prindritvuajn nga nj lloj patologjie komplementare. Ndodh q prindritt i barazpeshojn t metat e tyre n nj mnyr t prqendruar;kur nj nn, q e merr frymn me prkujdesje t tepruar nga njburr nevrik dhe jo trheqs, secili prej t dyve i jep shkak tjetritt kmbngul n sjelljen e tij gnjeshtare ndaj fmijve. Familjetproblematike mund t ken probleme t ndryshme, por t gjithaato kan t prbashkt nd ikimin te fmijt, jan t gjith fmijq, njfar mnyre, jan me aftsi t kufizuara pr t kuptuarndjesit e veta dhe t tjerve si dhe pr t krijuar marrdhnieme t tjert.

19


KAPITULLI II

METODOLOGJIAMetod ologjia sht przgjed hur n prpu thje me qllim in estudimit dhe prfshin metoda dhe instrumente t ndryshm prmbledhjen e informacionit t vlefshm.

2.1.SubjektiPjes e ktij stud imi t rastit jan fmijt. Kriteret e prfshirjesjan fm ij t rritu r n fam ilje m e p roblem e, n n j m oshmadhore, apo t ken krijuar familje. Pr t par ngjashmrinmes atmosfers s familjes dhe asaj aktuale t fmijve t rriturn familje me probleme.

2.2. InstrumentetN kt stud im sht prdorur strategjia e stud imit t rastit.Metoda e studimit t rastit sht nj prshkrim dhe analiz e njindividi t vetm. Prmes tij arrita t ekzaminoj historin e jetss subjektit, p jes e stud imit me synim, pr t dhn shpjegimerreth sjelljes s tyre. Megjithse kjo m etod sh t shu m efavorshme pr t u njohur dhe zbuluar shkaqet e sjelljes s njpersoni, ajo ka edhe t metat e saj.

Shum variabla jan t pakontrollueshme.Shkaqet dhe efektet jan t vshtira t nxirren.sht i vshtir realizimi i prgjithsimeve. Megjithsekto kufizime dhe t tjera akoma, q i vishen studimit trastit, un besoj se, asnj metod nuk teston m mirvariablat e ksaj hipoteze, sesa studimi i rastit.

2.3. Biseda gjysmridektive ( ose gjysm e drejtuar )sht ajo e prdorur pr grumbullimin e informacionit rrethhistoris s jets s subjektit. Gjysmdirektiv, pr faktin, se nuk

20

Rezarta Pode

ishte nj bised krejt e hapur. Pyetjet iu prshtatn rrjedhjes sbiseds, si dhe personalitetit t subjektit. Subjekti u la i lir tfliste, me ato fjal, t cilat ai dshironte. Un thjesht mundoheshat lokalizoja bisedn me objektivat e stud imit tim dhe do hersu bjekt i u sh m an gej p yet jeve, p a e ofen d u ar ap o cn u arbashkbiseduesin.

2.4. ProceduraRealizimi i studimit me kt subjekt ishte mjaft i vshtir, madjenuk mund t u bja menjeher t qarta qllimet dhe procedurat.Reagimet do t i shohim te paraqitja e stud imit t rastit. Kushtet,n t ciln u realizuan bisedat, prfshinin shtpin e tyre dhetimen, duke siguruar qetsi dhe duke u ruajtur shqetsimet. Pasgrumbullimit, informacionin ia nnshtrova nj procedure t rreptseleksionimi dhe renditje kronologjike t ngjarjeve.

ETIKAPr kryerjen e studimit sht marr leja informuese, ku subjektika marr informacion pr stud imin dhe t d rejtat e tij. I shtbr i ditur qllimi i studimit dhe njohja me shpjegimin psikologjikt realizuar. Ai u informua se sht i lir t marr pjes, t pranojbisedn, nse jo, mundet q t largohej n do koh. Jan siguruarkushte t rrepta konfidencialiteti, ruajtje anonimati dhe brje td itur si t t dhnave, q do t prdoreshin vetm pr qllimestudimi. N vend t emrit jan prdorur inicialet prkatse, apopseudonime.

VLEFSHMRIAN studimin ka element, q dobsojn apo forcojn vlefshmrin.Kto elemente i gjejm n tri fazat kryesore t punimit:

a) Faza e planifikimit t krkimit:- sigurimi i burimeve t prshtatshme kohore dhe njerzore;- subjekti i prshtatshm pr studim;- przgjedhje e metodologjis s prshtatshme;

21


- In s t r u m en te t p r sh ta t sh m e p r m bled h jen e t dhnave.

Dy elementet e par cnojn vlefshmrin, ndrsa dy t tjert iprforcojn ato.

b) Faza e mbledhjes s t dhnave:- subjekti edhe mund t mos jet i sinqert pr at q ka

rrfyer;- respektimi i shtjeve etike dhe t konfidencialitetit;- sigurimi i procedurave n prputhje me studimin e tems

prkatse.* Elementi i par, q e dobson vlefshmrin, ndrsa elementete fundit e dobsojn at.

Faza e nd rtim it t stu d im it t rasteve d he analizapsikologjike.Analiza psikologjike n prputhje me rastin.Interpretim objektiv i historis s rastit.Marr je p arasysh e faktorve, q kan n d ikim m biinformacionin e dhn.Paraqitje e rasteve me fjalor m profesional.

Kto katr elemente prforcojn vlefshmrin e studimit.

22

Rezarta Pode

KAPITULLI III

Familja me prindr t alkoolizuar (dhe plot me probleme t tjera)

Varsi ndaj gjithkaje

Ana ( pseudonimi ). Pr t harruar nd jenjat m t thella dhe tdhimbshme disa nga fmijt e rritur n familje me probleme jepenedhe pas lndeve narkotike. N rini, apo edhe, kur jan t rritur,fillojn t abuzojn m alkool dhe droga t tjera, ose, si ndodhedhe m shpesh, abuzojn me ushqimin. Han m tepr ose mpak, e bjn t shprfillin realitetin, t largojn mendjen dhe tmos ndiejn m brenda tyre boshsin e skajshme emocionale.

Rrethi viciozJo t gjith fmijt e rritur n familje me probleme jepen pasabuzimeve me ushqimin, me alkoolin ose me droga t tjera ttjera; shrimi nga varsia emocionale duhet t shkoj paralel meshrimin nga varsia prej lnds narkotike, me t ciln abuzojn.Kjo sht arsyeja q, sa m shum varen nga alkooli, nga nj drogapo nga ushqimi, aq m shum rritet ndr to ndjenja e fajit, turpit,frika dhe neveria pr veten e tyre. E nd iejn gjithmon veten tizoluar, shtyhen t dshirojm n mnyr t dshpruar at siguri,q d uket, sikur ua p remton lid hja me nj person tjetr. Kurmarrdhnia me t tjert prishet, n krkim t nj mnyre pr t undier m. Kur vartsia fizike nga nj lnd narkotike acarohetnga stresi i nj shoqrie, apo lidhje emocionale t pafat, krijohetnj rreth vicioz, dhe vartsia e tyre emocionale prforcohet ngandjesi kaotike, q prftohen nga vartsia e tyre fizike. Nga anatjetr prdorimi i vazhdueshm i lndeve narkotike, u lejon tdurojn relacionet e dshtuara. Fajin e varsis tyre t re, iaatribuojn nj varsie tjetr. Secila prej tyre u shrben pr t duruar

23


tjetrn. Prsa koh prpiqen t largohen nga vetvetja dhe ngadhimbja e tyre, nuk mund t shrohen. N prpjekjen e tyre prt zgjidhur vartsin nga t fiksuarit, sa m shum d iskutojndhe krkojn rrugdalje t tjera, aq m shum prkeqsohen. Teke fundit zbulojn se zgjidhja e tyre jan t shndrruar m problemeedhe m t rnda.

Takimi i par me tTakimi i par u realizua n shtpin e saj. Ana sht nj grua 34vjee shtatlart , nj e 70 cm, e holl, me flokt ngjyre kafe dheme syt e zinj. Vetullat e saj jan t vrejtura, duke krijuar n mestyre nj rrudh t thell vertikale. Fytyra e saj e lodhur, dobsia eskajshme, flokt tepr t that, t cilt m bn t dyshoj pranoreksi. Kam lexuar se, gati t gjitha grat me shqetsimet e tushqyerit, jan bija t alkoolistve dhe t droguarish. Meqensevajzat e alkoolistve priren t martohen me nj alkoolist, shpeshalkoolistt martohen mes tyre, gj q nuk sht fare pr t u habitur.T them t drejtn u stepa para asaj figure t akullt dhe nuk dijanga t ia filloja. Pr shtje t etiks profesionale duhej t i bja tditur qllimet e vizits sime t papritur, por nuk ia dilja. Ajo shtrrobaqepse dhe pr kt arsye mora me vete nj cop, pr tmbuluar qllimin tim t vrtet, t paktn deri sa t siguroheshase ajo d o t p ranonte bashkpunimin tim pr eksp lorimin ehistoris s saj. Nuk qe aspak e leht, puna me t, pr faktin seishte nj person i mbyllur. Megjithat sht me vend shprehja:

Heshtja flet m shum se 1000 fjal . Tashm po bheshin tteprta vizitat n shtpin e saj, pa i br akoma t qarta qllimete mira. I plqente kur shkoja, gjithmon nn petkun e nj shoqrie,e cila po zgjerohej dita dits. Kur qeshte, dukej sikur po ngrintenj perde mbi dhmb, ndrsa, kur fliste vazhdonte t vinte buztn gaz.

T rnit n kontakt me vetveten: tmerr...Nj d it u prgatita t prballesha me t gjitha me: refuzimin,agresivitetin, q mund t merrja prej saj. Mendova: N fund tfund it ky sht profesioni im, mad je, edhe me gjend je m t

24

Rezarta Pode

rnduara do t prballem n t ardhmen, prandaj vendosa t bjpyetjen, pyetjen e shumpritur: M tregoni d ika pr vetn tuaj,

- i thash, n mnyrn m t sjellshme t mundshme. Nuk kishaasnj dyshim q t gjitha ato, t cilat m kishte treguar pr veten,ishin t gjitha gnjeshtra: ajo ishte shum e lumtur, ishte rritur nnj familje t prsosur, kishte pasur marrdhnie t mira me tgjith, n veanti m t atin dhe se ia kalonin shum mir me tshoqin, edhe pse nuk mund t i dhuronte nj fmij. Ktu mlindn dyshimet e para, mbi vrtetsin e asaj, t cilin pohonte.Vetm, kur e pyeta se nse ishin t vrteta ato, q m kishte rrfyerderi tani, arriti t kuptonte arsyen e vizitave t mia ( e dinte qstudioja pr PUN SOCIALE ) t shpeshta dhe, natyrisht, reagimiishte ashtu si e prisja. Filloi t m qante dhe m u lut t moskthehesha m. T gjith njerzit, t cilt kam njohur deri msot, vetm pr interes jan ofruar. Si mendova se, ti je ndryshenga t tjert? U preka tej mase nga fjalt e saj dhe nd ihesha nfaj, por nuk mund t lija dika m e fort se un, e cila m pengontet largohesha. Pasi shfryu, mir e mir do t m krkonte faljenpr skenn q bri, por ajo pr t ciln kishte dyshuar, qe brrealitet. U largova at dit me iden se, nuk do ta takoja m, mendrgjegjen e vrar pr lndimin, q i kisha shkaktuar, por, paspak kohsh, numri i saj do t rishfaqej n telefonin ton. Ktradh do m krkonte t shkoja ta takoja. E pyeta n nj gjendjet m jer. E sh tr ir n sh trat , ankohej p r d h im bje koke egjymtyrsh.

Hapat drejt sinqeritetitMasa e perfenksionimit, shtresa e akullt, q vinte me t gjith,filloi pak e nga pak t shkrihej. do d it e m shum filloi ttregohej e iltr, gati, si pr inat t vetes s saj. Kur arriti t ndienteat lirim, i cili vjen, pasi ke hequr dor nga gnjeshtra, u treguamirnjohse. Historia e vrtet e Ans, n fillim e zbuluar meshum mdyshje dhe me shum kujdes, filloi t dilte n pah, passhum takimesh me t. Dukej t ishte shum e lodhur dhe eprvuajtur, por, kur ia vura n dukje, m tha se, gjat gjith asajjave kishte fjetur pak dhe keq. E pyeta ather, se cili kishte qenshkaku i pagjumsis s saj. N fillim u shpreh se shqetsimi i

25


ndodhte pr shkak t monotonis e punve t prd itshme, porvetm se ky lloj shpjegimi nuk tingllonte dhe aq binds, kshtuq, u prpoqa t grmoja pak m thell: Mos ka ndonj gj tjetr,q po ju shqetson kt jav?

Kriza e vetmisPara se t m prgjigjej bri nj heshtje t shkurtr, duke kafshuarbuzt, njher t poshtmen pastaj t siprmen. Papritur vendosit tregohet e iltr: I krkova, m n fund , tim shoqi t ikte, dhetani do t doja t mos e kisha br kt hap... Nuk mundem t fledot, nuk punoj dot m, nervat m kan ln krejt. E urreja at qbnte, duke u vrdallisur hapur dhe sheshit me kolegen e tij, porama, pa at nuk mundem ta shtyj dot, ashtu m keq, sesa t durojat q bnte. Tani nuk e d i nga t ia mbaj dhe pyes veten: Mosishte faji im? Ai gjithmon thoshte se ishte faji im, se isha shume ftoht dhe e paofruar, jo nj grua e mjaftueshme pr t. Dhe mdukej se ka qen e d rejt. Un nevrikosesha dhe e mohoja, porvetm se m kritikonte shum. I pata thn: Poqese ti do q tjem e nxeht dhe e przemrt me ty, duhet t m trajtosh si njgrua, q t plqen d he t m thuash fjal t ngrohta e jo tprsritura, se jam e tmerrshme , budallaqe . Por, befas, Anau tremb nga ato, t cilat m kishte rrfyer dhe, me vetullat edhem t rrudhura, deshi t mbyllte labirintin, q sapo ishte hapur:

Nuk jemi ndar fare, vetm se kemi vendosur q secili t jetojpr hesapin e vet, - tha, duke lvizur duart, - dhe tani nuk shtaq i keq, mendoj se i meritoj kritikat e tij. Ka raste, kur nd ihemshum e lodhur dhe nuk kam dshir t gatuaj, sepse atij nuk iplqejn ato, q gatuaj un... . Meqnse e d inte se emocionetishin t forta, saq nuk mund t i fshinte dot, shtyhej t krijontesituata t tjera m t vshtira pr t i mbyllur ato.

Bulemia e Ans Ana, m fol pak pr marrdhniet e tua me ushqimin, - i thash

me mblsin m t madhe t mundshme. Syt ngjyr kafe uhapn t shqetsuar, lkura, aq e zbeht, humbi me shum ngjyr,ndrsa ajo e trhoqi trupin mbrapa, sikur donte t m shikontem m ir; sh t r n goi sy t d h e sh p a losi n j bu zqesh je:

26

Rezarta Pode

domethn, un dhe ushqimi? pyetje pa kuptim! I fola prat, q m kishte rn n sy, n pamjen e saj t jashtme, e cila mkishte ln t kup toj sesi jetonte. Pastaj i fola pr shkaqet eturbullimeve ushqimore.Njohja e sjelljes s saj t dyshimt, si nj smundje, e cila, sht epranishme pr shum femra t tjera, e ndihmoi Ann t shikonteproblemin n perspektiv dhe pak shqetsuese. Historia e Anssht e gjat dhe komplekse. Ajo e kishte goxha t vshtir tndante realitetin nga nevoja pr ta shtrembruar, fshehur apomaskuar at. Ishte mungesa e lumturis q, teksa orvatej nmnyr t dshpruar t fshinte t gjitha veprimet e saj, e shtyntet hante tej mase, t nxirrte tej mase dhe t gnjente po tej mase.

Nga bulimia tek anoreksia nervoreKur u largua pr her t par nga shtp ia pr t vazhd uarUniversitetin, pa pranin e s ms dhe t jatit ( t cilt i kishin dhnshum pak ), Ana bri nj zbulim t pabesueshm. Duke qen evetme n dhomn e saj, pas nj ngrnie t bollshme, ndjeu se mundt nxirrte far kishte ngrn. Ishte aq e gzuar q mund tkontrollonte peshn e saj, saq, duke nxjerr do ushqim, t cilin ekishte ngrn, boshatiste stomakun. Po kalonte kshtu nga gjendjae bulimis n at t anoreksis. Pr vite m radh vazhdoi talternonte periudhat e dobsimit t skajshme dhe t dhjamosjes,por pa arritur t shptonte kurr nga fiksimi i saj pr ushqimin.do mngjes ngrihej me mendimin, se ajo dit nuk do t ishte siditt e tjera. Ajo nuk e kuptonte se po i ndodhte n t vertet.Nuk e dinte se vuante nga nj rregullim ushqimor, aq i shpeshtpr fmijt e alkoolisteve. Pjestaret e familjes insistonin q Ana tkryente sjellje, e cila t merrte shprehjen: Bravo t qoft, e dashur!

Aty nuk lejohej frika, vuajtja, melankolia, iltrsia, nuk i lejohejt thoshte t vrtetn pr jetn dhe pr veten e saj. Me fajin eprindrve ajo kishte arritur t prvetsonte faktin se po t arrihejt i tregonte bots q gjithka sht mir, vrtet gjithka do t shkonteashtu, ose, n t paktn n kt mnyr, do t arrinte nj ekuilibrt brendshm. Nga njra an, pr shkak t emocioneve, t cilatnuk pranonte t i njihte dhe nga ana tjetr pr shkak t veprimit

27


rrnues t t ushqyerit keq mbi sistemin e saj nervor, gjendjashpirtrore e Ans ishte smur me ankthe dhe fiksime.

Babai i AnsE ma e Ans kishte vuajtur nga mbipesha. Ans i kujtohej se,kur kishte qen e vogl, e kishte par t mn t dhjamosur. Babaii saj, nj burr i that, por i fort dhe energjik, kishte koh, q nuke plqente t shoqen, si pr pamjen e jashtme, ashtu edhe prkarakterin e saj fetar, prandaj pr shum vite m radh nuk ikishte respektuar d etyrat e veta bashkshortore. Askush nfamilje nuk e vinte n dyshim q ai tradhtonte t shoqen, porkt asq e zinte njeri me goj. T d ihej ishte nj gj, ndrsa tpranohej ishte nj gj krejt tjetr, ishte nj shkelje e marrveshjess heshtur familjare, ajo, t ciln nuk e themi me z t lart pr nesi familje, prandaj edhe nuk do na prek dhe lndoj. Ky ishtenj rregu ll q Ana e kishte nd jeku r gjat gjith jets s saj.Problemet nuk qndronin me qllim q ajo nuk do t fliste pr to.N kto kushte, nuk sht pr t u habitur q ajo ishte e lidhur megnjeshtrat dhe me falsifikimet m t pakuptimta, q e rrethonin.Ana i ngjante babit, e that dhe energjike. At e ngushllontefakti se ajo mund t hante sa do t donte dhe nuk formontedhjamin, q kishte e ma. Aty, rreth moshs 14 vje, trupi i saj,papritur, arriti t vinte shtresa dhjami dhe n moshn 20 vjearearriti t peshonte, pothuajse 100 kg. Kjo e bri t nd ihej shumkeq dhe e dshpruar. Ajo tashm refuzohej prej t atit. M parkishte qen fmija i prkedhelur. Babai ishte, pothuajse, i dehur.E ma vazhdonte t lutej dhe i thurte lavdi Zotit. I ati vazhdontet pinte, ndrsa Ana t hante, duke u prpjekur t mos nd ientepanikun, q flinte brenda saj.

MartesaTani e kishte ln alkoolin e duhanin, derisa mori vesh q familjaishte larguar n Gjermani tek i vllai. Nga ai ast kishte vendosurq, largsia gjeografike mid is atij dhe t kaluars s tij ishte emjaftueshme pr ta lejuar t u kthehej i qet zakoneve t vjetra.Kshtu u martuan me Ann. Pas disa ditsh personaliteti i Ansdhe i Tanit ndryshoi. Prindrit e Tanit u trhoqn dhe i morn

28

Rezarta Pode

me vete n Gjermani. Tashm me gjith ata njerz, q ndodheshinn shtpi, Ana nuk mund t villte srish. Ajo tani kishte m tvshtir t i fshihte t przierat dhe nga gjendja e saj stresuese, nt ciln ndodhej, ajo filloi t hante prsri dhe t shndoshej. Tanii xhindosur nga gjend ja n t ciln ishte katand isur e shoqjashkonte e pinte, ose t gjente nj grua tjetr, q kishte pamje mt bu kur. N ga d shp rim i ajo hante ed he m e tepr, d uke ipremtuar vetes dhe t shoqit, se po t kishin mundsi t jetoninvetm, ajo do t kthehej n gjendjen e mparshme dhe elegante...Kur n fund filluan t rrinin vetm, trupi i saj mori prmasa trregullta, vetm se tani nuk rrinte kurr n shtpi dhe nuk e vintere. Mbeti shtatzan dhe, pas 4 muajsh dshtoi, ndrsa shoqibridhte me femrat e tjera. Q prej asaj dite ajo nuk arrinte t ngelteshtatzan.

Fiksimet e t sjellurit ( roli i terapistit t familjes )Meqnse Ana p r t u nd ier e vlersu ar kish te nevojn em iratim it nga ana e Tanit, paaftsia e saj pr ta pasu r ktvmendje e kishte rrzuar n nivelin m t ult t respektit prveten, q, gjithsesi, kishte qen i brisht. Ishte e prkryer n punte shtpis, kshtu q nuk vonoi dhe e gjith koha iu kushtuamnyrs me fiksime t t sjellurit, pastrimit, ngrnies dhe vjelljes.Ndrsa Tani ishte jasht pr t pir dhe pr t u dhn pas jets sshthurur, Ana bnte punt e shtpis, deri natn von, duke undier aq fajtore saq, sapo e ndiente zhurmn e makins s tij tfutej n garazh, shkonte n shtrat dhe bnte sikur po flinte. Taniankohej pr manin e saj t pastrtis dhe t rregullit n shtpi,kshtu q, ku r kthehej mbremjeve, hert ose von, i p rishteegrsisht ato, q ajo kishte rregulluar me aq kujdes. Ana mezipriste t ikte ai dhe t fillonte t vinte srish rregull n shtpi. Udeshn dy pajtime plot me shpresa, i pasuar secili me ndarje tmundimshme pr t kuptuar se ai dshironte vetm at ka mundt kishte. Kur fillonin t jetonin bashk si burr e grua, ai fillontet bridhte me gra t tjera. Ana nuk e kuptonte kurthin, ku kishinrn t dy. Tani i krijonte enkas rastet e kundrshtimit pr tjustifikuar fiksimin e tij ndaj alkoolit, duhanit, grave. Ndrkoh

29


q edhe pr Ann tendosjet e tmerrshme t marrdhnieve ttyre nuk ishin gj tjetr vetm nj pretekst pr t u dhn pasfiksimeve t saj. Secili prdorte tjetrin pr t u prballur me fiksimete veta. Ana, m n fund, arriti t hiqte dor nga shpresa se mundta shndrronte lidhjen e tyre n jet t lumtur bashkshortore.

Trajtimi i Ans ( roli i terapistit t familjes )E ngrna, vjellja dhe pastaj qndrimi gjat pa ngrn, prbninproblemin e saj t mpreht dhe t rrnjosur thell, q kishte edheprocesi parsor i smundjes s saj. Fiksimi pas ushqimit prthithtet gjitha energjit e saj, q duhej t shfrytzonte pr t prmirsuarmarrdheniet me veten dhe m t tjert. Pa i dhn fund atijfiksimi pr peshn e saj, pr ushqimin e saj, pr kalorit, d ietat,nuk mund t provonte asnj nd jesi tjetr t palidhur me gjelltdhe nuk mund t ishte e sinqert, as me veten e saj dhe as me ttjert. Pr sa koh q ndjenjat e saj ishin errsuar nga rregullimetushqimore nuk mund t fillonte t prkujdesej pr veten, t merrtevend ime t menura apo t jetonte realisht jetn e saj. N tkundrtn jeta pr t ishte ushqimi. Sa pr faktin se beteja e sajpr ta vn nn kontroll ishte e dshpruar, ishte nj prpjekjem pak e frikshme nga ajo, q do t duhej prballej, pr t kuptuarvetveten, familjen dhe burrin e saj. Ana kishte vendosur oraredhe rregulla shum t sakta lidhur me at far duhej, apo nukduhej br ( hante ). Pr t u shruar duhej t prcaktonin at, qdonin t arrinin, t cilt t tjert nuk duhej ta kalonin e pas t cilitishte ajo si nj njeri i pavarur. N fund t fundit, kuptim kishtet i gnjente lidhur me mnyrn e saj t t sjellurit ata njerz, q ep ranonin ashtu si ishte d he ashtu vepronte. N kmbim tsinqeritetit ajo kishte mbshtetjen dhe pranimin tim. Kjo do t ijepte guximin, q do ta zgjeronte iltrsin e saj dhe jasht mepjestart e familjes, me miqt dhe partnert e mundshem, unsi nj terapiste pr t rregulluar kto marrdhnie duke ndihmuart kuptonte se rrnjet e problemit t saj ndodheshin n familjen eorigjins, si turbullimet e prindrve t saj, ashtu edhe ndikimin,t cilin kishin patur mbi to, ato turbullira. Pra, duhej t msontet krijonte marrdhnie nn nj mnyr t shndetshme me ta.Sapo u vendos ndarja zyrtare, Tani u martua srish, ndonse nj

30

Rezarta Pode

nat, para martess s re, n nj bised telefonike, nga ato m tzakonshmet, i kishte thn Ans se, n t vrtete, ai e kishtedshiruar gjithnj at. Ajo bised e kishte bindur Ann e saj edhem shum m e paaftsin e Tanit pr t qnd ruar besnik tdetyrimeve t tij dhe t nevojs s tij t vazhdueshme pr t ushkputur nga lidhja me t ciln prfshihej. Mbrojtja shum shpejtduhej t kuptonte se pr t ishte e nevojshme t mbante largsigjeografike dhe emocionale midis vetes dhe familjes s fmijris,pasi rrezikonte t shfrytzoj mnyrn e saj t t reaguarit ndajtensionit.

Ana duhet t pranoj vetenMbrojtja e shndetit t saj sht gjja m e rndsishme, por Anae kishte shum t vshtir, pasi rezervat e saj ishin shum tbrishta. Plotsimi i jets s saj me nj pun t knaqshme, memiqsit t reja dhe interesa t reja, sht nj proces i ngadalshm,q duhet krijuar me hapat e vegjl. Pa provuar kurr se do tthot t jesh i lumtur edhe n paqe me vetveten, duhet t shmangme rreptsi krijimin e problemeve, q do ta onin n pikn e nisjes.Shrimi i saj sht shum i brisht. Do t duhet shum koh qmnyra e re e jetss t bhet natyrale pr t dhe jo nj detyrim isforcuar. Rifillimi i shtrnguar i t ngrnit, ose ndonj lidhje epafat mund t i kthej fiksimet dhe mund ta bj srish t harrojvetveten dhe ndjenjat e veta t vrteta. Ajo duhet t vendos qt i nnshtrohet rregullit dhe t mos fsheh kurr asgj, sepseprpjekjet pr t i mbajtur t fshehta t gjitha problemet e saj janshkaku i t gjith fatkeqsive. Kur njihet me dik, poqese t bezdisnjohja e t s vrtets lidhur me t, apo nuk arrin ta kuptoj duhetta shoh si nj problem t tij dhe jo t vetin. Nuk mundet dhenuk duhet q pr t u plqyer nga d ikush, t shkatrroj veten.Shqetsimi i par duhet t jet shrimi i saj.

31


ESE

Tema:

EDUKIMI FAMILJAR, VLER EPOPULLIT SHQIPTAR

Hyrja

Problemi i edukimit t brezave t rinj n familje ka shqetsuarme t drejt prher njerzimin. Si i till ai ka qen nn vzhgiminjo vetm t p ed agogve t m irfillt, p or ed h e t g jith mendimtarve t mdhenj, filozofve, sociologve, psikologve,juristve etj. Mad je sht ngacmuar nga kjo tematik edheletrsia artistike e t gjitha kohve. Ed ukimin e shikojm tmbshtetur n kto pika:

1. FUNKSIONI EDUKATIV I FAMILJES2. SPECIFIKAT E EDUKIMIT FAMILJAR3. BRENDIA DHE METODIKA E EDUKIMIT FAMILJAR

FUNKSIONI EDUKATIV I FAMILJESGjat gjith zhvillimit t vet historik njerzimi sht interesuardhe e ka shikuar me sy kritik mnyrn sesi familja i prgatit dhei edukon brezat e rinj pr jetn, far edukate u jep atyre prjetn etj. Q ktej e ka fillesn e tij edhe interesimi gjithnj nrritje pr problemet e edukats familjare. Natyrisht, n kohn esotme, q njeh zhvillime t gjithanshme, ka nj tendenc pr tlehtsuar barrn e rritjes dhe t edukimit t fmijve. Kjo, sepse

32

Rezarta Pode

nga d ita n d it shtohet pesha e edukats shoqrore. Por, n tnjjtn koh, interesimet pr kt edukat familjare po bhengjithnj e m specifike. Pikrisht mbi kt baz ka lindur dhe pozhvillohet edhe nj deg e veant e pedagogjis, e cila shtpedagogjia familjare.Objekti i saj sht zbrthimi i funksionit edukativ t familjes,i veorive t edukats familjare, i rrugve metodave, mjetevespecifike t realizimit t saj. Prpunimi i ksaj pedagogjie i pajisprindrit n radh t par me njohuri shkencore mbi problemet eedukimit familjar.Funksioni edukativ i familjes dhe, pr rrjedhoj, edhe ka evoluars bashku me t. Duke u mbshtetur n studimet e gjithanshmeshoqrore e sociologjike, familja ka kaluar nj evolucion t gjathistorik pr t arritur tek familja e sotme monogame, ku nj burre nj grua lidhen mid is tyre, kan fmijt e tyre, i rritin dhe iedukojn ata n mnyrn m t mir t mundshme.Gjat ktij zhvillimi ka ardhur duke u kristalizuar edhe funksioniedukativ i familjes, i cili sht mpleksur edhe n disa funksionet tjera themelore t saj. N jetn e familjes grshetohen d yfunksione:

1-Funksioni biologjikKy funksion shprehet n riprodhimin e jets njerzore, pra nrritjen e vet gjinis njerzore. Megjithse me filles e me natyrt theksuar biologjike, te njeriu edhe ky funksion humanizohet esocializohet. Pikrisht ky proces humanizimi e socializimi e dallonnjeriun nga kafsht. Pikrisht mbi kt baz lidhja biologjike midisgruas dhe burrit, si rregull sht e prjetshme dhe krijon terrenpr nj jet t qndrueshme familjare. Ne kt qndrueshmrihyn edhe mundsia pr kryerjen e funksionit edukativ t familjes.

2-Funksioni ekonomikKy funksion, si rregull, ka dy pamje (an): at prodhuese dhe atkomunikuese. Q t dyja pamjet, sipas rrethanave, ushtrojn

33


nd ikim prkats dhe n funksionin edukativ t familjes, dukeshtuar p roblem e para tij. N ga sa tham m sipr funksionied u kativ i fam iljes d u het t koncep tohet n u n itet m e d yfunksionet e tjera, mbasi, p ikrisht, kshtu sht realizuar dherealizohet n jet.Dihet se edukata, si nj prvoj shoqrore, kalohet (prohet) sinj mesazh nga brezi n brez. Ky mesazh shoqror jepet nprmjetorganizmave t ndryshme, sipas shkallve t zhvillimit shoqror.Por, qeliza m e imt e shoqris, e cila e realizon n mnyr tpand rp rer e t vijueshme funksionin ed ukativ t saj shtfamilja. N familje fmija rritet dhe edukohet, prvetson normate sjelljes dhe ant e tjera t prvojs shoqrore.Kur nuk kishte institucione arsimore dhe edukative t speciali-zuara, familja ishte institucioni i vetm edukativ. Duhet thnmad je q, ed he kur filluan t lind in institucionet e posameedukative (pra shkollat e tipeve t ndryshme), roli i edukatsfamiljare ishte gjithnj vendimtar. Duke iu referuar historis spedagogjis msojm se kshtu ka qen n lashtsin primitive,n epokn e skllavris e m tej.Peshn e edukats e ka shtuar edhe fakti q familja ka qen edhenjsi e veant p rod huese. Vet fmija, d uke u rritu r, shtintegruar shkall - shkall n prodhimin familjar (fmija i dyt -n punimin e toks; fmija i zejtarit n msimin dhe ushtrimin ezanatit; fmija i tregtarit n fitimin e zanatit prkats, etj).Kshtu, n familje, n marrdhnie me pjestart m t rritur tsaj, ai ka marr edhe edukatn e puns t kohs, ant m tqensishme t prvojs praktike jetsore. Duke pasur parasyshq kjo edukat pune sht marr n kombinim edhe me ant ttjera si, n radh t par, me prvetsimin e kodit t normavemorale t kohs, t riteve fetare, t zakoneve e t mnyrs sjetess. N kto rrethana sot pranohet fakti q, duke qen njnjsi mjaft e mbyllur n vetvete, familja u ka dhn shpesh edhebrezave t reja nj edukat t mbyllur. Kuptohet se bhet fjalpr nj familje tip ike patriarkale, q u ka dhn t rinjve nj

34

Rezarta Pode

edukat tipike patriarkale. Kjo edukat, me prirje shpeshher ttheksuara konservatore, i ndrydhte forcat dhe energjit e brezavet reja, i detyronte ato q t zbatonin mekanikisht vullnetin e trriturve, nj kod t trashguar t traditave inerte, i cili rregullontejetn e tyre (shembulli i bashkjetess) s d isa kurorave brendanj ekonomie, duke manifestuar gjoja moralin e nj familjejeunike t respektuar .

sht interesant fakti q p ikrisht n kt koh, kur n ktomjed ise familjare nuk d eprtonin d ot as id et prparim tarepedagogjike t kohs, kur edhe pedagogjia e ku ltivuar ishteshum pak e zhvilluar, shum pak njerzimi e kishte t zhvilluarn brendsi t qenies s tij mendimin e vet pedagogjik. Dhe,ky mendim shprehej, n radh t par, n pedagogjin populloret kohs. Gjith edukata familjare ishte e prshkuar nga fryma eksaj pedagogjie, nga parimet dhe normat e saj.Pr t evidentuar rolin e pedagogjis popullore n mjediset tonafam iljare m jafton t p rm end et fakti q, p rgjat t gjithaperiudhave t pushtimeve ndaj vendit ton, prfshir ktu edheat pesshekullor osman, kjo pedagogji kompenson mungesn eposame arsimore dhe edukative n gjuhn amtare. N t gjithaprocedimet jetsore t rndomta e n ngjarje t shnuara, n lojrae argtime, qendra e t cilave ishte familja, populli i msonte dhei edukonte fmijt, i ushtronte dhe i strviste n pun e n kuvend,mendrisht e fizikisht.Duhet theksuar q, n rrethanat e lufts kundr t huajve, kjop ed agogji p op u llore d he ed u kata fam iljare n t ciln ajorealizohej, prshkohej sidomos nga fryma patriotike e liridashse,duke synuar n kultivimin e virtyteve e t traditave patriotike tp op u llit . Ed he n ed u katn e sotm e fam iljare kan gjetu rmishrim trad itat m t mira edukative t popullit ton, vleratpozitive t pedagogjis popullore.

Ant pozitive:Tradicionalisht, familja shqiptare e ka edukuar brezin e ri mefrymn e patriotizmit e t virtyteve t larta morale, t trimris

35


e t nderit, t bess, t zakoneve bujare t mikpritjes e t solidaritetit.N familje e n mjediset jasht saj fmijt dhe t rinjt kan marredukatn e nevojshme t puns. Po kshtu ato kan prvetsuaredhe element t rndsishm t edukats fizike e ushtarake, qnga lojrat popullore lvizore e deri tek prdorimi i pushks. Dukemsuar kngt dhe vallet e trashguara brez pas brezi, duke izhvilluar dhe pasuruar ato m tej, rinia ka kulturuar edhe nj shijet holl (artistike) estetike me frym popullore dhe kombtare. Nodat dhe dhomat e miqve (nj shkrimtar i yni i quan kto parlamentet popullit ) sht msuar arti i kuvendit dhe gojtaris, prdorimitt gjuhs s mpreht e t fjalve t urta etj.

Ana negative:Krahas ktyre prparsive t qarta, pedagogjia popullore mbartedhe vlera me nuanca negative. Kjo lidhe me karakterin kontradiktor,q paraqesin vlerat e ksaj pedagogjie. Ato qndrojn n radh tpar n frymn e saj konservatore e patriarkale. Kto konceptepraktike dhe procedime edukative kan arritur q t lshojn rrnjte tyre gjat shekujve. Po t vrejm me kujdes jetn e familjesdallojm se mjaft prindr nuk arrijn t punojn, si duhet, mefmijt e tyre. Ato nuk marrin parasysh personalitetin gjithnj nrr it je t fm ijve, nu k nd ihm ojn ata q t afirm ojn ktpersonalitet, inkurajojn shum dshira e krkesa t d rejta eprparim tare t tyre; nnvlersojn aftsit, m und sit d heprvojn e rinis; veprojn mbi fmijt kryesisht n rrugt eqortimeve dhe t moralizimeve t mrzitshme, n rrugn e diktatite t tutels.

Aq m keq pastaj kur ky qerthull praktikash konservatore mundt ndeshet edhe n shkoll, n marrdhniet msues - nxns,pedagog - student etj. Po aq shqetsuese paraqitet situata edhekur problemi me nj lloj indiferentizmi nga ana e prindrve prt u marr me kt problem. Shpesh bie n sy lnia e edukimit tfmijve n nj spontaneitet t plot, mungesa e prgjegjsis, jovetm n kuptimimin e thjesht prindror, por edhe nj kuptimm t gjr shoqror etj.Peshn e vet negative e mbart edhe dukuria tjetr, e cila vlersohet

36

Rezarta Pode

n edukatn e sotme familjare, q sht sentimentalizmi i mjaftprindrve ndaj fmijve n procesin e rritjes dhe t edukimit ttyre. Kjo manifestohet n prkdheli t panevojshme e deri nqn d r im e jo t d rejta , ap o krejtsish t t sh t r em bra ; n mosangazhimin e fm ijve n pun t nd ryshme q t m os

lodhen si ne ; n plotsimin e t gjitha dshirave (edhe nsekta jan thjesht trill e kapriio); n mungesn e qndrimit kritike autokritik t fmijve etj.Kto dukuri negative, gjithsesi, nuk i u lin vlerat, q mbart etransmeton pedagogjia popullore n lmin edukativ. Efektetpozitive t mirfillta t saj do t evidentohen m t plota, krahasrritjes s kulturs edukative t vet familjes son.

SPECIFIKAT E EDUKIMIT FAMILJARFam ilja p a raq itet p a ra n esh s i n j in situ cion ed u ka t iv ipazvendsueshm, sepse, edhe funksioni i saj edukativ sht ipatjetrsueshm.Ajo afirm ohet n p raktikn e gja ll shoqrore, n p rm jetatributeve t qensishme e specifike, q mbart edukata familjare.T tilla atribute mund t prmendim frymn e humanizmit tthell t edukats familjare; t dashuris s ndrsjellt mid is dybrezave, t cilt jetojn n t; socializimi i hershm i fmijs njetn e familjes; karakterin tepr in tim t p rocesit ed ukativ;natyrshmrin dhe karakterin e theksuar t d rejtprd rejt tkombinimit tepr t natyrshm t edukimit edukativ t lir e tvetvetijshm me at t vetdijshm; realizimin e gjith ktij procesin nj kolektiv kaq t vogl, i cili dallohet pr afrin e madhe tpjestarve t tij, etj.Si nj grup a mikrogrup social, familja nga grupimet e tjera sociale,sidomos pr shumllojshmrin dhe jetgjatsin, q lidhin ebashkojn pjestart e saj .Par n kt sy kuptohet qart ndikimi i saj i pazvendsueshm,sepse, pikrisht atributet e msiprme t jets familjare jan ato,

37


q ushtrojn nj nd ikim t gjat, t shumanshm, thellsishtemocional n personalitetin, sidomos t fmijve. Pr t ilustruarkt mund t prmendim faktin q, sa her n ndonj epok tcaktu ar h istor ike sh t br p rp jekje p r t zvend su aredukatn familjare me edukatn shoqrore, pr t mnjanuar atnga procesi edukativ shumfaktorsh, pasojat kan qen nega-tive. N lashtsi p .sh . n Greqin e Vjetr, n Spart d jem tgrumbulloheshin n mosh t njom n insitucione t prbashktaedukative, duke i larguar nga familja. Kjo edukat spartanedallohej pr rreptsin e saj. Mirpo edhe produktet e ksajedukate dalloheshin midis t tjerve pr egrsin dhe barbarine tyre. Po kshtu mund t flitet edhe pr Mesjetn, ku repartet ejenierve n Perandorin Osmane, t cilt grumbullonin d jemt rinj, q nuk e njihnin jetn dhe edukatn familjare, prfaqsoninushtart m t pashpirt e mizor. Po kshtu, antinjerzor i njehhistoria fmijt, q grumbulluan nazistt gjerman n kampe tvogla, t cilat shquheshin mes hitlerianve t rinj , apo masa tmdha t t rinjve kinez, t ashtuquajtarit roje t kuqe , gjatt ashtuquajturit Revolucion i Madh Kulturoro - Proletar.sht e kuptueshme q kto dukuri t shmtuara jan kushtzuaredhe nga faktor t rndsishm historik, por, gjithsesi, sht epranueshme se kjo fytyr antinjerzore e ktyre njerzve shtkrijuar edhe nga mungesa e edukats familjare. Duke u futur mthell n kto specifika kto sjellin eprsi n edukim. N familjeed u kim i fillon m h ert , m lir sh m n m u n ges m td rejtprd rejt e intime se n asnj insitucion tjetr shoqroredukativ.Thnia edukata fillon q me qumshtin e nns

nuk shtthjesht nj shprehje e bukur figurative. Ajo mbart n vetvete tvrteta shkencore, me domethnie t madhe teorike, jetsore dhepraktike. Kto lidhen me rolin m t madh t viteve t para tfoshnjris e t fmijris s hershme n edukim. N kto vitendikimi edukativ sht jo vetm m intensiv dhe i fort, porshpesh edhe i qndrueshm pr t gjith jetn.N kt kuptim nna sht nj edukatore natyrore e pazvend-

38

Rezarta Pode

sueshme. Ajo sht bartsja e gjall, ind ividuale e konkrete efunksionit edukativ familjar. Nna i hap fmijs portat e para tjets dhe kto prshtypje regjistrohen, fort tek ai, p ikrisht, sindikime t qndrueshme edukative. N jetn familjare gjithashtuafirmohet dashuria e t rriturve pr t vegjlit. Edhe fmijt ngaana e tyre, ksaj d ashu rie, q shoqrohet m e ku jd es d he endihmon, i prgjigjet me dashuri. Shpesh, kjo prgjigje vjen nmnyrn e tyre t veant, jo si duan t rriturit, n nj rrug td rejt d he p a kthesa.Por n kt shfaqje sinqeriteti nd ihetngrohtsia njerzore, intimiteti.N kt kuadr, procesi i komunikimit familjar nga natyra e vetsht i ngroht e i natyrshm. At mund ta shformojn njerzitvet, sidomos t rritu rit, duke fu tur aty frymn e padurimit,ashprsis nervozizmit. Shkall - shkall kjo dashuri njerzorefillestare mund t kthehet n nj humanizm me nj brendisociale. Kshtu kultivohen ana etike, normat e edukats qytetaree t mirsjelljes. Shprehit e zakonet e sjelljes s kulturuar, atohigjenike e t tjera t ksaj natyre, po nuk i morn n familje,madje n nj mosh t njom, sht e vshtir q t kompesohenn jetn e mvonshme dhe me edukatn e mpastajme shoqrore.N familje fillon edhe socializimi i par i fmijs

t marr-dhnieve bashknjerzore, t grumbullimit t prvojs jetsore.Duhet thn q ky komunikim n fillim sht i kufizuar, kapkonkretisht p lotsimin e nevojave e t krkesave biologjike eshoqrore. M von ai shtrihet edhe n sferat e tjera t jets.N j sp ecifitet i d u kshm i ed u kats fam iljare qn d ron nnatyrshmrin e saj, n karakterin e saj, t drejtprdrejt, tlir, gati spontan. N familje edukata nuk jepet me orar . Ajo

rr jed h vet bash k m e jetn e p rd itshm e fam iljare, nkomunikime krejtsisht t lira e t natyrshme.Nse shkelet kjo frym, rrezikohet t kalohet n pedantizm dheky pedantizm pedagogjik n familje behet i paduruar. Por, do tishte gabim t mendohet se edukata familjare, n do rast, sht evetvetishme, aq m tepr spontane. Njerzit futin natyrshm n telement t vetdijshm dhe t organizuar. Kuptohet q kjo ndodh

39


duke u udhhequr nga piksynime t caktuara e duke prdoruredhe metodat e mjetet e nevojshme. Por, edhe kto - natyrshm,ashtu si i shkon pr shtat edukats familjare. Pra, kombinuarveprimtarin me piksynim me ndikimin e vetdijshm.T gjitha kto specialitete t edukats familjare duhen par tlidhura edhe me kohn e gjat t ndikimit t saj mbi brezin e ri,ku njeriu, si rregull t prgjithshm, jeton n familje prdit.Pr t mos idealizuar sfern e edukats familjare n edukimin glo-bal, q merr njeriu duhen prmendur edhe disa vshtirsi, mangsie kundrshtim. Njohja e tyre sht e domosdoshme pr t vlersuaredukatn familjare n shumanshmrin e saj. Para s gjithashfamilja sht nj bashksi relativisht e mbyllur shoqrore.Megjithse familja pasqyron jetn shoqrore, ajo bn jetn e vet,sidomos n aspektin shpirtror. N nj far mnyre ajo ndodhet eizoluar brenda mureve t saj, duke mos ekspozuar jetn e sajshoqris, opinionit publik. Pikrisht ky karakter relativisht imbyllur i ksaj bashksie shpirtrore prcakton edhe natyrnrelativisht t mbyllur t edukats familjare. Edhe ne gjejm dukurit veuara, nganjher jasht kohs, karakteristik pr mjedise tcaktuara familjare. Ato mund t jen n kundrshtim me idealinedukativ, q mbizotron n shoqri, me praktika edukative, apokonceptime, q kan karakter masiv. Jeta dhe edukata familjaredallohen edhe pr konservatorizmin e tyre. Duke u mbajtjurnga ndikimi i shoqris, nga presioni i s res, familja me jetn esaj t mbyllur, kapet pas s vjetrs, anakronikes. Si t thuash kapetme dhmb , pas normave t veanta t saj, t cilave mund t uket ikur koha. Kto pengojn prirjet e brezit t ri pr nj edukatt re, pr kaprcimin e pengesave konservatore. Veori tjetrproblema-tike dhe kontraditore e edukats familjare sht edhekarakteri spontan i saj. Ky i fundit, po t mos trajtohet drejt, mundt kaloj edhe n spontanitet. Ky spontanitet injoron plotsishtpiksynimet e vetd ijshme t procesit edukativ, shuarjen e dopreokupimi pr punn edukative, duke u krijuar pr t vetm kurplas ndonj bomb . Duke nnvizuar ktu se ekzistojn edhe

vshtirsi t primit t ndikimit edukativ n kushtet e natyrshme

40

Rezarta Pode

t ktij procesi. N kto kushte sht e vshtir t precizohet koha,kur duhet ndrhyr pr kt ndikim edukativ, mnyra, metoda emjetet e ksaj ndrhyrje, prshkallzimi i saj etj.T gjitha krkojnnj far kulture pedagogjike, si nj far formimi teorik ashtu dhenj prvoj jetsore, t mbshtetur n intuit.Si prfundim i shtjes s specifikave t edukimit familjar do tshtronim detyrn e nj njohje, m masive e cilsore t ktij aspekti,sa kontradiktor aq edhe interesant, q shpreh aq fuqishmndikimet e tia n procesin edukativ t t rinjve dhe fmijve.

BRENDIA DHE METODIKA E EDUKIMIT FAMILJARNga pikpamja e brend is s edukats, prparsi n punn efamiljes m err paisja e brezit t ri me t gjith kom ponentetthemelore t edukimit, q nga edukimi mendor, edukata e puns,edukata morale e deri tek zhvillimi fizik dhe estetik.Nse nisemi nga detyrat fillestare t ksaj fushe e para prej tyresht kujdesi pr shndetin e fmijs dhe pr zhvillimin erregullt fizik t tij. Kjo lidhet drejtprdrejt me procesin e msimitdhe t edukimit t fmijs. Ktu mund t flasim pr aspekte ttilla si ato, q lidhen me veshjen e higjenn personale, at t fjetjese kalitjes fizike t fmijs. T gjitha kto jan procese edukative,q nuk duhen nnvleftsuar. Pr t gjitha kto familje duhet tket rregull e sistem, krkesa t prcaktuara ndaj fmijs dhekushtet e mundshme e t domosdoshme pr t i p lotsuar ato.Nj detyr tjetr e dors s par e edukats familjare sht kujdesipr msimet e fmijs, duke u ndjekur n vijimsi at, vshtirsit,q ai ndesh, mnyrn sesi duhet nd ihmuar etj. Kontrolli prkryerjen e detyrave msimore nga fmijt sht nj pun mjaftdelikate, e cila nuk pranon as indiferentizm dhe as tutel. Pra nje mesme e pranueshme n qndrimin e prindit, aq zell i teprt, qsjell sforcime te fmija dhe i kundrvihet iniciativs s tij dhe asspontanitetit q mund t sjell moskokarjen prkatse.

41


Shum e rndsishme sht q familja do t jap nd ihmesn evet n formimin e interesave e motiveve t shndosha t brezitt ri pr t msuar. Ktu mund t veohen tendencat utilitare mesynimin e notave mesatare, si mjet pr t ndjekur me do kushtarsimin e lart, madje n specialitete, q prindrve u duken tparaplqyera. N kto raste, mes prindrve dhe fmijve, lindnj frym acarimi e nervozizmi, e cila mund t kaloj edhe midisfamiljes e shkolls. Sot familja luan nj rol gjithnj e m t madhedhe n zhvillimin kulturor t brezit t ri. N kt kuadr shtevident deprtimi gjithnj m i gjer i mjeteve t edukimit sociale t komunikimit masiv, t shtypit e librit, t radios e t televizionitn familje.Nj pesh t veant ka edukata e puns, e cila merret n familje,sidomos pjesmarrja n punt shtpiake. Nuk duhet t harrojmse ajo fillon me lojn, duke vazhduar m von me vet shrbimin.E rndsishme sht t shmanget tendenca e prjashtimit ngapunt shtpiake e djemve, pasoj kjo e konceptave t gabuara teprsis mashkullore, gj, q sjell prmimin ndaj femrs dhevet personalitetit t saj. Kjo detyr merr vler reale, mbasi lidhetme hedhjen e nj baze t shndosh pr edukimin bashkshortvet ardhshm.Nga sfera e edukimit moral, theksi duhet vn n problemet, tcilat lidhen me sjelljen e kulturuar. Duhet t ndrgjegjsohemit gjith se fillesat e ed ukats qytetare hid hen d he ngu litenpikrisht n familje. Ktu fmija mson rregullat m kryesore tformave t ndryshme t komunikimit midis njerzve, kulturn esjelljes dhe t folurit. Aty ai fiton ndjenjn e respektit ndaj m trriturve, prvetson shprehit dhe zakonet fillestare t kulturss jets e t kulturs higjenike; aty ai mson sesi duhet t sillet, tflas, t paraqitet, t kryej shrbimet, t jetoj thjesht e n mnyrt kulturuar. Karakteristik sht se edhe kto norma t sjelljess kulturuar n procesin e edukats familjare fitohen n mnyrt kombinuar, natyrshm dhe njhersh me punn prkatseedukative, q zhvillojn prindrit. Duhet q fmijt t gjejn teprindrit shembullin dhe modelin, t cilin mund dhe dshirojnt ndjekin.

42

Rezarta Pode

Familja e fut fmijn n bot fillimisht nprmjet lojs.

Nloj pr fmijn sintetizohet gjithka thuajse, riprodhohen nmnyr embrionale veprimtarit e marrdhniet njerzore, nxitenm end im i d he veprim i. Fm ija luan si n n j m jed is krejt tnatyrshm, ashtu edhe n nj mjedis t posam dhe me lojra tposame. Kujdes duhet t ken mosdmtimin e fmijve ngaobjekte jo t posame pr loj. N familje d uhet t tregohetgjithashtu kujdes edhe pr organizimin e aktiviteteve t lira tfmijs si dhe pr prdorimin e kulturuar e me prfitim t kohss lir.

Sa m i vogl t jet fmija, aq m e madhe duhet t jetndihma e prindrve dhe kontrolli i tyre. Edhe kjo nuk sht eleht, sepse krkohet shkenc, takt e durim, dije dhe prvoj.Veansit e edukats familjare krijojn edhe vshtirsit e vetaedukative. Ato u nxjerrin probleme prindrve, saq ata, shpesh,nuk d in sesi t veprojn. Megjithat, sado t vshtira t jenproblemet, ato nuk duhet t dramatizohen. Duke u rritur njeriukalon pikrisht vshtirsit e rritjes. Duhet q kto, n fund tfundit, t trajtohen si dukuri t natyrshme. N kt rast prindit ivijn n ndihm metodat dhe mjetet, t cilat prdoren n edukatnfamiljare.S pari duhet vlersuar autoriteti prindror. Kur themi q siprindr duhet t vendosim autoritet mbi fmijt, kjo nuk do tthot q, ato t na ken frikn, por t na besojn, t na respektojn,t na duan, t nd iejn dshirn dhe nevojn pr t na dgjuar,pr t zbatuar kshillat dhe porosit tona.Si rregull, forca e autoritetit prindror sht mjaft e natyrshme,m jaft su gjestive. Fm ijs s vogl fjalt ap o argu m en tet eprindrve i duken t vrteta t pad iskutueshme. Me koh, kurrritet, duke filluar t gjykoj n mnyr t pavarur, ai analizonveprimet e t rriturve dhe mban qndrim kritik ndaj tyre. Dukeshtuar ktu edhe nd ikimet e shumta nga jasht familjes ndodhq p rind rit e hum bin au toritetin e par. Pikrish t n kto

u d h kryqe m u n d t k r ijoh en kon flik te m e fm ijt . Sikundrpesh, prindrit mundohen ta justifikojn kt situat tpaplqyer me justifikime t ndryshme, p sh. fmijt tan sot po

43


marrin arsim m shum se ne; ose ne kemi kapacitetin e duhurpr t punuar me to etj. Kto pretendime i hedh posht vet jetae prditshme, kur prindr pa arsimin maksimal, gzojn autoritett plot, e, ndrkoh, t tjer, me arsim dhe kultur prkatsenuk ushtrojn dot ndikimin e duhur te fmia.Forca e autoritetit t prindrve para s gjithash sht forca mo-rale.

Ajo krijohet dhe mbahet si rezultat i forcs trheqse mo-rale, i figurs morale dhe i sjelljes s prind it brenda dhe jashtfamiljes. Pr t vendosur kt autoritet rndsi ka edhe mnyrase si kuptohet dhe si shfaqet dashuria e prindrve pr fmijt.Kjo dashuri duhet t jet e arsyeshme dhe e natyrshme, e gjr, esinqert, t mos kthehet n debules (dobsi), t mos shndrrohetn prkdhelje t vazhdueshme e n plotsim tekash.Autoriteti i prindrve dmtohet rnd nga grindjet dhe znietfamiljare. Kto jo vetm q dmtojn atmosfern e jets familjare,por prekin rnd edhe autoritetin e t rriturve n syt e fmijve.Kjo, edhe sepse ktyre t fundit u duhet t bhen gjykats prprindrit e tyre, t cilt duhet t i duan e respektoj t dy, pa idalluar ato.Forca e au toritetit p rind ror sh t e lid hu r m e nd ikim in eshembullit vetjak t prindrit n edukatn familjare, veanrishtt shembullit pozitiv, kjo edhe duke u mbshtetur n prirjen efmijs pr t imituar nga nna e babai, q pr t prfaqsojnmodelin e qenies njerzore. N marrdhnie t ngusht me kt

shembull vetjak d uhet treguar ku jd es ed he pr sigurimin eunitetit t ndikimit edukativ brenda familjes.

Pa siguruar njunitet t till sht e pamundur t flitet pr edukimin e drejt tfmijve n familje. Fmija mund t orientohet e t edukohet,kur u nnshtrohet nd ikimeve t ndryshme, q i vijn nga d isadrejtime n familje (sidomos n familjet me shum pjestar). Nkt rast prindrit nuk kan prse t uditen aspak, sepse kyfm ij i pabind u r e p roblem atik sht gatuar p ikrish t sirezultat i veprimeve dhe krkesave t tyre t paharmonizuara et pabashkrenduara.

44

Rezarta Pode

Prfundime dhe rekomandimeRndsi e posame i duhet kushtuar gjithashtu edhe regjimit nedukatn familjare. Fmia duhet edukuar q t zbatoj rigorozishtnj regjim d itor t shprehur ed he n nj orar pr kryerjen eveprimeve t tyre. Me kt rast duhet marr parasysh mosha,ngarkesa msimore dhe ajo n punt e tjera, kushtet e jetess nfamilje dhe veorit ind ividuale t fmijve. N kt kontekstmerr vler organizimi nga prindrit i kontrollit t zbatimit t ktijregjimi, deri sa kjo strvitje fmijs t i kthehet n nj edukat tqndrueshme.

45


KAPITULLI I

BARAZIA GJINORE

1.1Barazia gjinore - domosdoshmri pr zhvillimin e njshoqrie demokratike, e cila respekton t drejtat njerzore.Ekzistojn tr i sh tylla teorike d he p raktike, q n n vizojn marrdhnien mes zhvillimit, prkatsis gjinore dhe t drejtavenjerzore:

1- Zhvillimi dha barazia gjinore jan n vetvete t d rejtanjerzore;

2- T drejtat e njeriut dhe barazia gjinore jan pjes e procesitt zhvillimit;

3- T drejtat e njeriut dhe barazia gjinore jan mjete pr tarritur zhvillimin.

Shoqria ka dy sekse, q prbjn dy pjest e saj t pandashme.Askush nuk mund ta mendoj botn vetm me gra, apo vetmme burra. Kjo ndarje natyrore, e cila ka dhe prmbajtjen e vetsasiore, bn q shoqria t jet e detyruar t shikoj ecjen e sajprpara, vetm kur kto dy pjes t saj, ecin paralelisht. Sot baraziagjinore nuk trajtohet m si nj shtje e veant.Shoqria njerzore gjithnj e m shum po sensibilizohet, se nukmund t zhvillohet n mnyr t njanshme. Ashtu si dallimetn m osh , ku ltu r, fe, rac d h e p rvoj kon tr ibu ojn n shumllojshmrin e shoqrive dhe komuniteteve tona, edhedallimet midis burrave dhe grave jan nj kontribut i qensishmn kt shumllojshmri. Pr m tepr, ashtu si burrat ndryshojnnga grat n disa drejtime, edhe midis vet grave dhe vet burraveka shum dallime.

46

Rezarta Pode

Prkatsia gjinore i referohet mundsive dhe normave t shoqris,q jan t lidhura me faktin e t qenit burr apo grua,vajz apod jal, po ashtu edhe marrdhnieve mes grave dhe burrave.Prkatsia gjinore prcakton se far pritet, lejohet dhe vlersohette nj grua apo nj burr n nj moment t caktuar. N shumicn eshoqrive ka dallime dhe pabarazi midis grave dhe burrave, prsau prket prgjegjsive, q u caktohen, shfrytzimit t burimeve, sidhe mundsive pr t marr vendime. Prkatsia gjinore sht pjese nj konteksti socio - kulturor m t gjer. Kritere t tjera trndsishme pr analizimin e kontekstit socio - kulturor jan klasa,raca, niveli i varfris, grupi etnik, mosha etj.Barazia gjinore sht nj parim, sipas t cilit t gjitha qeniet njerzorepa dallim race, seksi, bindjeje fetare, niveli socio - kulturor apostatus politik, duhet t ken t d rejta ligjore t barabarta. Nkontekstin e t drejtave ndrkombtare t njeriut, koncepti ligjor ibarazis gjinore sht sanksionuar si n Deklaratn Universale prt Drejtat e N jeriu t t vitit 1948, ashtu edhe n Konventn eKombeve t Bashkuara mbi Eliminimin e t gjitha formave tDiskriminimit kundr grave (CEDAW) t vitit 1979. N ktKonvent theksohet qart dhe pa ekuivok:... diskriminimi kundrgrave dhunon parimet e barazis s t drejtave dhe respektit prdinjitetin njerzor . Qeverit e shteteve, antare t Kombeve tBashkuara, riafirmuan angazhimin e tyre n vitin 1995 pr tdrejtat e barabarta dhe dinjitetin e lindur njerzor t t gjith gravee burrave , n Platformn pr Veprim t Pekinit.Ligji shqiptar Pr barazin gjinore n shoqri (nr. 9970/ dat28.7.2008) rregullon shjet themelore t barazis gjinore n jetnpublike, t mbrojtjes dhe trajtimit t barabart t grave e burrave,pr mundsit dhe shanset e barabarta pr ushtrimin e t drejtave,si dhe pr pjesmarrjen e nd ihmesn e tyre n zhvillimin e tgjitha fushave t jets shoqrore. Sipas ktij ligji, Barazi gjinoresht pjesmarrja e barabart e femrave dhe e meshkujve n tgjitha fushat e jets, pozita e barabart ndrmjet tyre, mundsi eshanse t barabarta, pr t gzuar t drejtat dhe pr t prmbushurdetyrimet n shoqri, duke prfituar njlloj nga arritjet e zhvillimitt saj.

47


Barazia mund t kuptohet si:Trajtim i t gjith kategorive n mnyr ekzaktsisht tnjjt (p .sh paga) dhe trajtim i d iferencuar i kategoriven njohjen e ndryshimeve, q kan (pr shembull n rastine lejes s lindjes).Ndrmarrja e veprimeve specifike pr grat ose burratpr t adresuar pabarazi t caktuara ose pr t ndryshuarpolitika integruese, t cilat t mund t prfshijn edheshumllojshmrin e rrethana specifike.Pjes e problemit sht edhe konsiderimi shpesh i barazissi nj luft midis nj grupi pr t hequr dor nga fuqi dhepushteti dhe avantazhi i prfituar nga nj grup tjetr.

1.2- Barazia Gjinore dhe zhvillimi i shoqrisPse p abarazia gjinore d u het konsid eru ar n j p roblem p rzhvillimin e shoqris?

Me t gjith zhvillimin e shoqris njerzore pabarazia gjinoresht nj nga sfidat m t mdha me t cilat prballet familja,komunitet, shoqria n prgjithsi. Shkaku rrnjsor i problemitgjendet n strukturn sociale, institucionet, vlerat dhe besimin,q krijon dhe mban n kmb pabarazin ndrmjet grave dheburrave. Arritja e barazis gjinore nd ikon njherazi n rritjen ecilsis s jets, n nj zhvillim m t plot edhe m efient tshoqris.

Realisht sot gjith bota i sht rikthyer problematikave t barazisgjinore, duke u prqendruar n aksion konkret dhe jo slloganepa vler. Kjo do t thot se: Me barazin gjinore hidhet nj baz efuqishme pr parandalimin e dhuns n familje.Sot debati mbi barazin gjinore n bot sht prqendruar n:

Gjetjen e rrugve t mundshme pr t eliminuar steriotipettrad icionale, q ekzistojn n trajtim in e p roblemevegjinore, n vean ti n fu shn e ed u kim it, form im itkulturor dhe ekonomis s tregut;

48

Rezarta Pode

Gjetjen e formave elastike, t cilat sigurojn barazi gjinoren fushn politike;Promovimin e barazis gjinore n t gjitha sferat e jetspublike;

Pabarazia gjinore shfaqet n d isa nivele edhe arritja e barazisgjinore n kto nivele, mund t shpjegohet edhe n baz t disaargumentave t dhna m posht:

N nivelin mikro - n familje:Barazia gjinore sht kusht i domosdoshm pr t arritur cilsine jets. Shkaku kryesor i dhuns n familje, prej shekujsh, shtprovuar shkencrisht, ka t bj me mentalitetin e burrit si qeniee fuqishme dhe sunduese. Nj barazi de jure dhe de facto mes dygjinive, krijon nj harmoni dhe siguron nj zhvillim permanentt familjes.

N nivelin makro -n shoqri:Barazia gjinore siguron efikasitet d he qnd rueshmri t saj,ekuilibr dhe zhvillim paqsor. Nse shoqria krijon shanse tbarabarta pr t dy gjinit, ather do t mundsohej vnia n

pun e aftsive d he kapaciteteve t t gjith antarve tshoqris, do t shmangej konfliktualiteti dhe do t sigurohej njstabilitet social.

Nga pikpamja juridike:Drejtsia dhe barazia jan dy shtyllat e zhvillimit t shoqrisdemokratike.T d rejta t th em elore t n jer iu t , t cila t jan n th em el tdemokracis, shpallin dhe garantojn t d rejta t barabarta prt dyja gjinit.Pabarazia gjinore nuk sht vetm n d isavantazh t atyre, qpreken drejtprsdrejti nga diskriminimi. Ajo prek n prgjithsiindividt, familjet dhe zhvillimin njerzor t kombit. Pr m tepr,si u vu n dukje m sipr, pabarazia pjell pabarazi. Kjo do tthot se d iskrimini gjinor ka nj efekt d omino , q krijonvalzime pabarazie n t gjith shoqrin.

49


Pabarazia gjinore mund t ket pasoja shkatrruese pr individt,t cilt preken drejtprdrejt prej saj. Si burrat, ashtu edhe gratmund t pengohen q t fitojn t ardhura pr shkak t saj, apot vuajn pasojat materiale dhe psikologjike t ngacmimeve,d isk r im in im it d h e p r ja sh t im it . N r a s tet m t kq ija ,d iskriminimi gjinor mund t vras. Dhuna n familje sht njshembull i zakonshm i ksaj. N t gjitha vendet n bot, shkakum i zakonshm i vdekjeve, jo natyrore t grave, sht nga dora epartnerve t tyre.

Diskriminimi gjinor po ashtu vret edhe n mnyr indirekte. Prshembull, trysnit, q lidhen me rolet trad icionale gjinore kanbr t ngrihet shkalla e vetvrasjeve t meshkujve t rinj n niveletrond itse, n shum vende. Kto kosto ind ividuale sigurishtrezultojn n nj mori kostosh edhe pr shoqrin. Megjithat,n rast se shoqrit tona jan vrtet t angazhuara ndaj t drejtavenjerzore dhe demokracis, shkelja e t d rejtave t nj personidhe trajtimi i pabarabart edhe i nj individi duhet t jet shkakpr t u shqetsuar.

Duhet nnvizuar se pabarazia gjinore, shpesh, prbn nj prmasshtes d iskriminimi brenda grupeve t pafavorizuara. Kshtu,pr shembull, ndrkoh q nj pakic etnike, apo nj klas e ultsocio - ekonomike mund t ndeshet me vshtirsi t caktuara nnj moment t caktuar, grat brenda ktij grupi shpesh jan atom t pafavorizuarat. N shoqrin shqiptare grat rome, grat ezonave rurale, grat me aftsi t kufizuara dhe grat migrantemund t jen subjekte t nj diskriminimi t dyfisht, pr shkakt t qenit gra dhe pr shkak t t qenit rome, t zonave rurale,me aftsi t kufizuara, apo migrante.

Bu rrat d he grat kan nevoja d he in teresa t nd ryshm e, sirrjedhoj e identiteteve t tyre t diferencuara, ndr t tjera, sipasklass, moshs, vend banimit d he prkatsis gjinore.N njshoqri demokratike sht shum e rndsishme q secili ngakto interesa t prfaqsohet dhe nevojat e tyre t adresohen.Prshkak se kan role t ndryshme n shoqri, grat dhe burrat kannevoja t ndryshme. Nevojat gjinore dallojn nga nevojat n

50

Rezarta Pode

prgjithsi, pr shkak se ato dalin nga rolet gjinore, ndarja gjinoree puns d he nga nd rlikim et e vazhd ueshm e, q vijn p rejmungess s aksesit nd aj burimeve dhe nga marrdhniet epabarabarta t pushtetit.Barazia gjinore n politika apo p rograme nuk ka t bj metrajtimin n t njjtn mnyr pr grat dhe burrat, apo vajzatdhe d jemt. Politikat, programet, shrbimet, t cilat iu ofrohenindividve duhet t i prgjigjen nevojave specifike t tyre. Pikrishtprmes prfshirjes s perspektivs gjinore, marrjes n konsideratt nevojave, interesave t grave dhe burrave, vajzave dhe djemve.do politik komunitare duhet t ket n thelbin e saj parimin ebarazis gjinore dhe si qllim final krijimin e nj shoqrie tmundsive t barabarta.Prandaj, pr t realizuar praktikisht ktsht e domosdoshme:

- T sigurohen politika, q e bjn t prekshme realishtbarazin gjinore.

- T sigurohen mundsi t barabarta pr grat dhe burrat.N sistemin e Kombeve t Bashkuara, prfshirja e kndvshtrimitgjinor sht prkufizuar si nj proces dhe sht miratuar n vitin1997. Prkufizimi zyrtar i Kombeve t Bashkuara pr prfshirjene kndvshtrimit gjinor sht:

...procesi i vlersimi t pasojave t do aksioni t planifikuar te gratdhe burrat, prfshir legjislacionin, politikat apo programet, n t gjithafushatat dhe n t gjitha nivelet. Esht nj strategji pr t i br prvojate grave dhe t burrave pjes prbrse t hartimit, zbatimit, monitorimitdhe vlersimit t politikave dhe programeve n t gjitha sferat politike,ekonomike dhe shoqrore, me qllim q grat dhe burrat t prfitojnnjlloj dhe pabarazia t mos prjetsohetShrbim i social d u het t jet i p ari nga institu cionet, q tfavorizoj n shrbimet e veta barazin gjinore. Kjo do t thotse:

N do rast nevoje familjare pran zyrave t shrbimit social oseinstitucioneve t tjera n varsi t tij, ose partneritet, shrbimi

51


duhet t iu ofrohet njherazi, si grave dhe burrave, d jemve dhevajzave.Ky shrbim nuk duhet t bj dallime n:

Marrjen e nd ihm s ekonom ike (trheqjen nga zyratprkatse).Kujdesit ndaj fmijs.

N nj sistem demokratik, shteti ka prgjegjsin t i sigurojshrbime t barabarta t gjith qytetarve, nj perspektiv gjinoren sh rbim e, ku sh p rn d ar ja e sh rbim eve socia le sh tthelbsore. Ndonse grat dhe vajzat kan nevoja m t mdhapr shrbimet baz dhe mund t prfitojn shum prej tyre, atogjithashtu prballen me pengesa shum t mdha pr t paturakses dhe pr t prfituar prej tyre. Nj sr pengesash praktiked he ku ltu rore shp esh i nd alon d he vajzat p r t p rfitu armaksimalisht nga shrbimet, pr t cilat ato kan m tepr nevoj.Analiza dhe t kuptuarit e ktyre pengesave bn t mundur qpolitikbrsit dhe ofruesit e shrbimeve t lehtsojn procesin emarrjes s shrbimeve nga grat dhe vajzat, si dhe prfitimet ngakto shrbime. Sfida e shrbimeve sociale qndron n ofrimin eshrbimeve cilsore edhe efikase pr t gjith ind ividt, grupetdhe familjet. Qeverisja vendore duhet t jet m reaguese ndajnevojave t komunitetit q, n thelb, do t thot ku jdes ndajnevojave t veanta, si t burrave ashtu dhe t grave. Kjo theksonrndsin e prfaqsimit t balancuar gjinor n strukturat zyrtaret qeveris vendore. Grat, zakonisht, jan m pran shtjevevendore si: sistemi arsimor dhe shrbimet sociale n komunitet.Ato jan p rd orueset d he konsum atort p arsore t ktyreshrbimeve dhe, si rrjedhoj, mund t jen m t interesuara prpolitikat vendore dhe nd jehen m t afta pr t u marr me to.Duke qen se grat jan shpesh prgjegjse pr prkujdesjen ndajfmijve, t smurve dhe t moshuarve, ato, shpesh, kan njohuriu n ike p r m nyrat m efikase d he efektive p r ofr im in eshrbimeve shoqrore dhe t kujdesit shndetsor. Kto njohuriduhet t kuptohen dhe konsiderohen n formulimin e politikave.Ktu del n pah nevoja q strukturat e qeverisjes vendore t

52

Rezarta Pode

p r fsh ijn bu r ra t d h e g ra t n ga kom u n itet i n p rocesetvend imarrse dhe politikbrse, duke qen se vetm kshtumund t merren n konsiderat njohurit e grave dhe burrave,nevojat, perspektivat d he p rioritetet e tyre. N kto kushtepolitikat, q hartohen jan m t dobishme, m efikase edheplotsojn m mir nevojat e gjith komunitetit.M posht jepen disa prcaktime, t cilat ndihmojn punonjsitsocial n kuptimin dhe adresimin e pabarazis gjinore:

far sht diskriminimi?Diskriminimi sht nj sjellje e dukshme, me an t s cils njerzittrajtohen ndryshe dhe jo n mnyr t favorshme, n baz t racs,klass, seksit apo statusit kulturor t tyre.

far sht diskriminimi gjinor?N Konventn e Kombeve t Bashkuara pr Eliminimin e t GjithaFormave t Diskriminimit ndaj Gruas (CEDAW), konsiderohetsi prjashtim, penges apo dallim i br n baz t seksit, q ka siqllim apo efekt, mohimin e ushtrimit t barabart t t drejtavedhe lirive themelore t njeriut, n t gjitha fushat e prpjekjevenjerzore. Ligji Pr barazi gjinore n shoqri (nr. 9970/ dat28.07.2008) jep prku fizim in e Diskrim inim it pr shkak tgjinis (nenin 4/ 3) si do dallim, prjashtim ose kufizim mbibaza gjinore, q ka p r qllim , ose p r p asoj, d m tim in ,m osn joh jen , m osgzim in d he m osu sh trim in , n m nyr tbarabart, nga secila gjini, t t d rejtave t njeriut dhe lirive tparashikuara n Kushtetu t d he n ligje, n fushat politike,ekonomike, shoqrore, kulturore e civile.

far konsiderohet nj diskriminim direkt?Nse n nj situat t njjt, nj person trajtohet n mnyr mpak t favorizuar se tjetri, pr shkak t gjinis, racs, etnis, fes,moshs, apo t qenurit invalid, konsiderohet diskriminim direktose i d rejtprd rejt.(Zakonisht d iskrim inim e t tilla gjen nlajmrimet pr pun).

53


far sht nj diskriminim indirekt ose i trthort?Diskriminim i trthort sht nj dispozit, nj kriter, nj praktik,e cila mundson nj pabarazi gjinore, realisht.P.sh. n praktikate marrjes s ndihms ekonomike, krkohet emri i kryefamiljarit,si trheqs i parave.

Kur diskutojm pr barazin gjinore duhet t mbajm parasyshse krkohet t arrihet barazi:

MundsishAksesi ndaj burimeveKontrolliT drejtashT ardhurash

Duhet mbajtur n mendje se:Grat d he burrat jan t nd ryshm, por t barabart ...jo tngjashm! Grat dhe burrat nuk jan t njjt dhe arritja e njshoqrie me mundsi t barabarta nuk krkon q t i bj burratdhe grat qenie identike. Diversiteti luan nj rol t rndsishmn shoqrit tona dhe ktu prfshihet diversiteti i burrave dhe igrave. N t njjtn koh, ndrsa disa dallime duhet t pranohendhe t ruhen, pabarazia ( e t d rejtave, mundsive, vlerave dherezultateve) duhet trajtuar dhe luftuar.

54

Rezarta Pode

KAPITULLI II

FAMILJA DHE ROLI I SAJ N SHOQ RI

2.1 Familja nn kndvshtrimin juridikFamilja sht qeliza baz e shoqris. Esht e natyrshme qpunonjsi social, t fokusohet n veprimtarin e tij, mbi ktfamilje. Nuk mund t mendohet asnj punonjs social, q t mosket lidhje me familjen dhe problematikat e saj.N prgjithsi, ku r flitet pr familjen, ajo shikohet vetm sjashtmi, si nj njsi, ku askush nuk ka t d rejtn t ndrhyj,qoft dhe nga pikpamja juridike.Familja sht nj fenomen kompleks, me shum lidhje, faktor eind ikator, por q jo gjithmon mund t shprehet n formatinjurid ik. Pra, jo do hollsi, q ka t bj me ndrtimin e familjesdhe funksionin e saj mund t shprehet n nj rregull jurid ik. Sinjsi organizimi shoqror, familja ka nj autonomi t gjer nrregullimin mes t drejtave dhe detyrimeve brenda saj. Modeli ifamiljes mund t konsiderohet si nj komunitet n t cilin, seciliantar i saj realizon marrdhniet mbi bazn e nj besimi dhesolidariteti reciprok.Mirpo, pavarsisht ktij besimi dhe solidariteti mes antarvet familjes, kta t fundit, jan t detyruar t respektojn tdrejtat personale t individit, t drejta kto, q mbrohen me ligj.Prandaj, do dhunim i ktyre t drejtave, sjell, padyshim, nevojne ndrhyrjes s ligjit pr mbrojtjen e ind ivid it. Kjo ndrhyrje iprket m e n j sh trirje t gjr p unonjsit social. Prkund rautonomis s gjer, q kan antart e familjes pr t ndrtuarmarrdhniet brenda ksaj njsie, nuk mund t mos shihet seedhe brenda familjes, raportet mes antarve t saj kan format

55


jurid ik dhe shprehen n rregulla ligjore. Kto rregulla, pra kykndvshtrim mbi familjen, ka si objektiv garancin sociale t tdrejtave, q lind in nga marrdhniet n familje. Dhe sht kyobjektiv , i cili bn t domosdoshm orientimin e punonjsit so-cial drejt familjes.Prfundim: Nse n nj familje shkelen t d rejtat e ind ivid it,antarve t saj, sht e detyrueshme ndrhyrja e ligjit, nmbrojtje t ktyre individve.Punonjsi social sht operatori i par, q duhet t jet n kontaktme kto shkelje, jo vetm pr t i raportuar, por edhe pr t i orientuarn mbrojtjen e t drejtave t mohuara ose t dhunuara. Pr t arriturkt sht e domosdoshme q punonjsi social t ket njohuri tgjra mbi t drejtat, q gzojn antart e familjes, t drejta, t cilatmbrohen nga legjislacioni n fuqi.Pse sot dhuna brenda familjes sht br m e dukshme prshoqrin?

Ndryshimet, t cilat ka psuar familja e kan kthyer at nga njfamilje patriarkale n nj familje t vogl. Kshtu, sht e vshtirt fshihen gjurmt e konfliktit n nj familje t vogl. N familjete gjra, figura e xhaxhait apo dajs, e kunatit apo gjyshrve etj,nd ikonte n fshehjen e konfliktit brenda familjes, por nga anatjetr, ato ndikonin dhe n ndrprerjen e spirales s dhuns, dukendihmuar shpesh t dhunuarin/ n e duke mos lejuar kshtudhuna t bhej e dukshme.

2.2 T drejtat e familjesT drejtat e familjes jan n prgjithsi t drejta, t cilat mbrojninteresat familjare. Statusi i familjes sht objekt i mbrojtjes ligjore,n kuptimin q, secili antar i familjes gzon t d rejtn e njpozicioni n familje. Prandaj, thuhet se t drejtat familjes jan nthelb t d rejtat themelore t njeriut. Si t tilla gzojn mbrojtjennga shteti. N ligjislacionin shqiptar, kjo sht shprehur mjaftqart n Kodin e Familjes (Neni 1).

Documents

Rezarta pode