Robert Guzik Urząd Regulacji Energetyki

Liberalny rynek energii elektrycznej w Polsce:

uwarunkowania prawne i

instytucjonalne

Warszawa, wrzesień 2005

Zagadnienia

Co oznacza liberalizacja rynku energii elektrycznej ? Na czym ona polega ? Jakie są jej cele ? Jak działa prawidłowo skonstruowany rynek ?

Uwarunkowania prawne Regulacje wspólnotowe Prawo krajowe

Uwarunkowania instytucjonalne Przeszkody w drodze do uwolnienia rynku

Jak je usunąć? Kto ma to zrobić?

Co oznacza liberalizacja rynku … ? Zerwanie z tradycyjnym, zmonopolizowanym

modelem świadczenia usług elektroenergetycznych (dostaw energii elektrycznej) przez przedsiębiorstwa pionowo zintegrowane USA i Ameryka Pd – public utilties – prywatne

przedsiębiorstwa działające na podstawie udzielonego przez władze prawa wyłączności

Reszta świata – monopol państwowy Ograniczenie lub wycofanie się władz z aktywnej roli

w gospodarce energetycznej na rzecz funkcji regulacyjnej

Co oznacza liberalizacja rynku …(2) ?

Głównym elementem liberalizacji rynku energii jest nałożenie na sieciowe przedsiębiorstwa energetyczne obowiązku publicznego polegającego na udostępnianiu własnej infrastruktury sprzedawcom (w tym wytwórcom) i odbiorcomZasada dostępu do sieci (TPA)

stanowi ograniczenie praw majątkowych i ingerencję władz w swobodę działalności gospodarczej,

ale umożliwia konkurencję tam, gdzie jest ona możliwa i pożądana

oraz ogranicza negatywne skutki monopoli, w tym pionowo

zintegrowanych (zapobiega dyskryminacji tańszych - obcych źródeł na rzecz droższych - własnych)

Co oznacza liberalizacja rynku …(3) ?Oczekiwane efekty liberalizacji to:

Poprawa funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych - trwale nieefektywnych

Szansa na tańszą energię dla odbiorców Wzrost innowacyjności Likwidacja lub modyfikacja polityki subsydiowania Zachęta dla kapitału prywatnego Zapewnienie napływu kapitału w ilości zapewniającej

bezpieczeństwo energetyczne Rozwój infrastruktury sieciowej Eliminacja zjawisk o charakterze patologicznym – m.in.

kradzieże i brak płatności za energię

Co oznacza liberalizacja rynku …(4)?Liberalizację rynku energii przeprowadza się też w celu:

uzyskania pomocy przez państwo lub wypełnienia

przyjętych zobowiązań realizacji szerokich rządowych programów

restrukturyzacji gospodarki

Środkiem do osiągnięcia oczekiwanych efektów jest właściwa – rynkowa - wycena energii elektrycznej

łącznie z usługą jej dostawy - i to powinien być główny cel liberalizacji

Co oznacza liberalizacja rynku …(5)?

Schemat rynku energii z udziałem dużych odbiorców

wytwórca wytwórca wytwórca

System przesyłowy

Rynek hurtowy

Dystrybutor DystrybutorDuży odbiorca

Odbiorcy Odbiorcy

Duży odbiorca

Co oznacza liberalizacja rynku …(6)? Jak działa prawidłowo skonstruowany rynek ?

4th Benchmarking report KE : Tylko na rynkach nordyckim i brytyjskim otwarcie rynku jest efektywne - nie występują poważne bariery rozwoju konkurencji

ponad 50% dużych odbiorców przemysłowych (ang. large industrial users)

zmieniło sprzedawcę w Anglii/Walii i Norwegii ponad 50% małych odbiorców innych niż

gospodarstwa domowe zmieniło sprzedawcę (ang. small commercial users) prawny rozdział obrotu od działalności sieciowej (Norwegia, Szwecja, Anglia i

Walia), najczęściej wyodrębnienie własnościowe brak kontroli cen dla odbiorców komunalno-bytowych (Szwecja, Anglia i

Walia)

Co oznacza liberalizacja rynku …(7)?

Jak działa prawidłowo skonstruowany rynek ?

Wielu kupujących (udział dużych odbiorców) z możliwością reakcji na zmiany cen (opomiarowanie !)

Normalną praktyką jest negocjowanie przez dużych odbiorców przemysłowych warunków umów ze sprzedawcą

Odbiorcy otrzymują zróżnicowane pod względem strukturyi okresu obowiązywania oferty zakupu energii (stałe lub zmienne ceny, zindywidualizowane warunki dostaw)

Płynny rynek hurtowy generuje ceny o przejrzystej strukturze (przyczyny fluktuacji cen powinny być widoczne)

Rozwinięte rynki terminowe i zarządzanie ryzykiem

Uwarunkowania prawne liberalizacji … Regulacje wspólnotowe - Dyrektywa 2003/54

Preambuła: Strategia Lizbońska - wezwanie do przyspieszenia

liberalizacji elektroenergetyki Swobody gwarantowane obywatelom przez Traktat:

swobodny przepływ towarów, wolność świadczenia usług, prawo do swobodnego przepływu osób

możliwe są tylko w warunkach w pełni otwartego rynku, zapewniającego wszystkim konsumentom swobodny wybór sprzedawców, a wszystkim sprzedawcom swobodną dostawę dla własnych odbiorców

Uwarunkowania prawne … (2) Regulacje wspólnotowe - Dyrektywa 2003/54 Preambuła Aby zaistniała konkurencja, dostęp do sieci musi być

wolny od dyskryminacji, przejrzysty i rzetelnie wyceniony W celu zapewnienia efektywnego i wolnego od

dyskryminacji dostępu do sieci wskazane jest, aby działalność operatorów systemów dystrybucyjnych i przesyłowych prowadzona była przez prawnie odrębne podmioty, tam gdzie istnieją pionowo zintegrowane przedsiębiorstwa (z zastrzeżeniem, że wyodrębnienie prawne nie oznacza własnościowego, ale wiąże się z zapewnieniem niezależności osób odpowiedzialnych za podejmowane decyzje)

Uwarunkowania prawne … (3) Regulacje wspólnotowe - Dyrektywa 2003/54 Art. 3 ust. 5 … Państwa Członkowskie spowodują, że uprawnieni odbiorcy

będą mogli rzeczywiście zmienić sprzedawcę Art. 20 ust. 1 Państwa Członkowskie powinny zapewnić wdrożenie zasady

dostępu stron trzecich do sieci przesyłowych i dystrybucyjnych na podstawie publikowanych taryf, ..., stosowanych obiektywnie i bez dyskryminacji wobec użytkowników systemu (taryfy lub metodologie - zatwierdzane i publikowane przed wejściem w życie)

ust. 2 OSP lub OSD może odmówić dostępu do sieci w przypadku braku odpowiednich zdolności przesyłowych (wyłącznie!) - (obowiązek podania informacji o koniecznych przedsięwzięciach w celu ich zwiększenia)

Uwarunkowania prawne … (4)

Prawo krajowe – ustawa – Prawo energetyczne Dostęp stron trzecich do sieci (art. 4 ust. 2) Organ Regulacji (Prezes URE):

rozstrzyga spory dotyczące m.in. odmowy zawarcia umowy przesyłowej lub dystrybucyjnej (art. 8 ust. 1)

zatwierdza IRiE sieci przesyłowej i dystrybucyjnych w zakresie bilansowania systemu i zarządzania ograniczeniami systemowymi (art. 9g ust. 7 i 9)

może zwolnić przedsiębiorstwo energetyczne z obowiązku przedstawiana taryf do zatwierdzenia, cofnąć udzielone zwolnienie (kontrola rynku); przesłanki podjęcia decyzji o zwolnieniu określa ustawa (art. 49)

Uwarunkowania prawne … (5)

Prawo krajowe – ustawa – Prawo energetyczne wyznaczenie OSP (PSE - Operator S.A.) - odpowiedzialnego za przesył

energii w sieciach wysokich napięć oraz bezpieczeństwo systemu (decyzja Prezesa URE z 28 lipca 2004 r.) „uskarbowienie” OSP

1 lipca 2007 r. :

ostateczny termin wydzielenia OSD – odpowiedzialnych za dystrybucję energii w sieciach średnich i niskich napięć – ze spółek dystrybucyjnych

data pełnego otwarcia rynku

Uwarunkowania instytucjonalne wytwarzanie energii elektrycznej

około 120 koncesjonowanych wytwórców (w tym 12 elektrowni lub zespołów elektrowni, 18 EC lub zespołów EC)

udział wytwórców w wolumenie sprzedaży energii w 2004 r.: największy wytwórca - 38,76%, 3 najwięksi wytwórcy - 65,54%

zwolnienie z taryfowania przesyłanie energii

naturalny monopol sieciowy szeroki zakres regulacji, m.in. w zakresie:

koncesjonowania zatwierdzania taryf zatwierdzania zasad wymiany transgranicznej uzgadniania planów rozwoju sieci zatwierdzania IRiESP (w części dotyczącej zasad bilansowania i

zarządzania ograniczeniami)

Uwarunkowania instytucjonalne (2) dystrybucja energii elektrycznej

naturalne monopole sieciowe o zasięgu lokalnym – 14 spółek dystrybucyjnych oraz tzw. energetyka przemysłowa

zakres regulacji – podobny jak w przypadku działalności przesyłowej brak prawnego rozdziału działalności dystrybucyjnej i obrotowej

(wyłącznie rozdział księgowy) ↔ brak niezależnych Operatorów Systemów Dystrybucyjnych

planowana dalsza konsolidacja - 9 skonsolidowanych spółek dystrybucyjnych

obrót energią elektryczną ok. 300 koncesjonowanych przedsiębiorstw, z tego ok. 20 aktywnych

na rynku spółek obrotu, o rocznym wolumenie sprzedaży ok. 30-35 TWh (ok. 22-25 % całkowitego zapotrzebowania)

Przeszkody w drodze do uwolnienia rynku Wadliwa konstrukcja rynku wytwórców, w tym rynku bilansującego, w wyniku której:

nie funkcjonuje rynek energii czasu rzeczywistego, nie ma rynku transakcji terminowych

dobowy profil cenowy na rynku jest spłaszczony, dominują kontrakty na zakup energii w paśmie

działanie konkurencji cenowej jest zakłócone wskutek subsydiowania produkcji niektórych wytwórców przychodami z „gry ograniczeniami technicznymi”

nie ma właściwych sygnałów ekonomicznych dla lokalizacji nowych źródeł energii elektrycznej i dużych odbiorców, brak motywacji do działań inwestycyjnych w celu usunięcia ograniczeń technicznych

udział opłaty przesyłowej w kosztach pozyskania energii elektrycznej przez odbiorców jest wysoki

hurtowi odbiorcy energii są karani za niezbilansowanie

Przeszkody w drodze do uwolnienia rynku (2) Brak wyodrębnienia OSD powoduje, że spółki dystrybucyjne łącząc działalność

sieciową z obrotem energią: działają w warunkach konfliktu interesów utrudniają zmianę sprzedawcy odbiorcom uprawnionym poprzez

wygórowane żądania w zakresie: przebudowy układów pomiarowych transmisji danych rozliczeń za energię rezerwową (bilansowanie)

opracowują nieprzejrzyste taryfy przesyłowe Brak lub nieprecyzyjne uregulowania dotyczące funkcji i obowiązków

pełnionych przez podmioty na rynku oraz wzajemnych relacji operator handlowy operator pomiarów

Przeszkody w drodze do uwolnienia rynku (3) Brak standardów zmiany sprzedawcy w zakresie:

procedur zmiany i załatwiania wniosków wymagań technicznych odnośnie liczników i transmisji danych

Odbiorcy nie są wyposażeni w liczniki z odczytem bieżącego zużycia

sztywny popyt pasywny udział w rynku

Brak zasad alokacji kosztów działań przygotowawczych do otwarcia rynku

liczniki i systemy informatyczne w SD

Przeszkody w drodze do uwolnienia rynku (4) Kontrola cen energii dla odbiorców

tłumi konkurencję, ogranicza inwestycje i niweluje efekt rozdziału działalności - powinna być stosowana jedynie w okresie przejściowym

uniemożliwia stosowanie elastycznej polityki ofertowej Kontrakty długoterminowe wiążą około 50% produkowanej energii energia objęta KDT jest dostępna wyłącznie dla PSE SA, które

zachowują duży udział w zakupie energii w kraju wytwórcy posiadający KDT nie mają bodźca do zwiększania

efektywności, ponieważ kształtują ceny na podstawie kosztów wytwórcy ci mają zapewniony odbiór energii - nie muszą pozyskiwać

odbiorców

Przeszkody w drodze do uwolnienia rynku (5)Jak je usunąć i kto ma to zrobić ? konstrukcja rynku wytwórców, w tym modyfikacja zasad funkcjonowania

rynku bilansującego - OSP, Prezes URE, zasady funkcjonowania systemu elektroenergetycznego określone w przepisach wykonawczych Minister Gospodarki i Pracy

„unbundling” i niezależność operatorów sieci (niezależność i uskarbowienie OSP, prawny rozdział działalności sieciowej od obrotu w SD) - Minister Skarbu Państwa, zarządy spółek

definicje podmiotów na rynku, standardy zmiany sprzedawcy - rozporządzenie systemowe - MGiP, IRiESP - OSP, IRiESD – OSD, Prezes URE

Opomiarowanie – SD, odbiorcy - wg zasad określonych w rozporządzeniu systemowym i taryfowym

zniesienie kontroli cen energii (po okresie przejściowym - wyodrębnienie prawne OSD, wyznaczenie sprzedawców z urzędu) - Prezes URE

likwidacja KDT-ów - Rząd, Sejm, Prezes URE, zainteresowane strony