Prika;i Prilozi, 44, S<Jrajevo, 2015. sн·. 209-237.

Robert Ј. Donia, Radovan Karadiic,Architectofthe Bosnian Genocide. New York: Cambridge University Press, 2015,351 str.

Bosanskohercegovaёkoj hjstorjografjjj, ali i Siroj citalaёkoj puЬiicj Robert Ј. Donja је kao vrstan hjstoricar ј plodan autor po­znat vec nekoljko desetljeca. Као strucni svjedok је za Medunarodnj krjvicni sud za blvsu Jugoslavjju (MKSJ) podnjo nekoliko izvjestaja ј analiza koje se odnose na bo­sanskohercegovacku historjju ј razdoЬije

posljednjeg rata jz prve polovice 90-jh go­djna dvadesetog stoljeca. Knjiga о Radova­nu Karadzicu, jednom od optuzenjka pred MKSJ, Ьila је napjsana dok proces sudenja jos uvijek traje. Autor је na tom istom pro­cesu ucestvovao kao strucnjak jz oЫastj hjstorije kako Ьi jznio pozadjnu i hjstorjjski kontekst ratnjh dogadaja u Bosni ј Herce­govjnj.

U uvodu knjige u kojem u kratkjm cr­tama daje osnovne informacije jz bosan­skohercegovacke i jugoslavenske hjstorije od najranjjeg razdoЬija do stvaranja krhke federativne drzave u dvadesetom stoljecu, Donia pruza zaista vrijedne ijcne opaske о Karadzicevoj strategijj obrane pred broj­nim optuzbama koje ga terete.

Karadzic је roden kao prvo od petero djece Jovanke ј Vuke Karadzjca 1945. godi­ne u crnogorskom selu Petnjjca. U potrazi za zaposlenjem KaradziCi sele prvo u Sav­nik, а potom u Niksjc odakle се Radovan 1960. godine росј na skolovanje u Saraje­vo, glavni grad Bosne ј Hercegovine. Као student medicine tokom protesta 1968. godine dolazi u kontakt s "humanistickom

234

inteligencijom'~ tada se okusava ј kao pje­snik (jji је opskurni izraz, mjsterjozan stjl i asketski jdiom uspjo prjvuci pozornost odredenog pjesnickog kruga, ali ј izdavac­ke kuce Svjetlost koja је stampala dvije Ka­radZiCeve zЫrke pjesama koje је napjsao za studentskih dana. Као psihijatar росео је na kosevskoj bolnici radjtj od 1977. go­dine, а tu се ostati zaposlen sve do 1992. godine kada napusta Sarajevo. Tokom ka­rijere radio је i kao organizator kulturnih zЫvanja u radnickom domu, а tokom kra­ceg razdoЫja i kao savjetnik za beogradski

· fudbalski klub Crvena Zvezda. Tokom 70-ih i 80-ih prijateljuje sa Gojkom fJogom, koji ga uvodj medu krug beogradskih intelek­tualaca, pisaca i disidenata. Zbog prone­vjere navca iz Energoinvestovih fondova u novembru 1984. godine Ыо је zatvoren.

Donja је najvjse paznje i prostora u knjizi posvetio Kardzjcevom politickom djelovanju od 1990. godjne i osnivanja Srpske demokratske stranke do podizanja optuznice MKSJ od 24. jLtla 1995. godine, kada postaje najtrazenjjj ёovjek u Europj. Autor nas kroz poglavlja zanjmljjvjh naslo­va vodi KaradZiCevom poljtjckom karije­rom, etapno, kroz uspone ј padove, stalna skretanja ј nastojanja u naporima kojima se odrzavao u vrhuscj vlastj s kojom је u kratkom razdoЬiju unesrec jo i zapecatio stotjne hiljada ljudskih sudЫna. Poglavlje pod naslovom Zrtveni osnivac opisuje po­liticka kretanja koja su omoguCila osniva-

Prikazi · P1·ilozi, 44, Saгajcvo. 2015. str. 209-237.

nje stranke srpskjh nacjonalista u Bosni i Hercegovjnj, dogadaje vezane za dolazak Mjlosevjca na vlast u 5rblji, pojavu Memo­randuma 5ANU, raspad 5aveza komunjsta na 14. vanrednom Kongresu. Kratko se Oonja osvrnuo ј na Karadzjcevo krejranje mjta о samome sebl kao о osnjvacu po­kreta ј mucenjku koji је ubrzo postao kre­ator 505-ove poruke srpskjm glasa(jma. Tokom jzborne kampanje KaradziC је radjo na homogenjzacjji srpskog naroda pozjva­jucj na ujedjnjenje komunista, partjzana i simpatizera cetnickog pokreta u jednu politicku stranku ј pokret posvecen naci­onalnom budenju. U ovom predizbornom razdoЬiju је Karadiic isticao krivjcu komu­njsta i Ьivse vlastj optuzujuci ih za neslogu medu bosanskohercegovackim narodima, а glasacko tijelo је uvjeravao da 505 nema namjeru da dijelj Bosnu ј Hercegovinu. Neposredno nakon novembarskjh jzbo­ra 1990. godine Bosnu i Hercegovinu vjdj u sklopu Jugoslavjje koja се Ьitj uredena kao federalna drzava. OzЬiljne nesuglasice medu nacjonal jstj(kjm koafjcjonjm parte­rjma postale su vjdfjjve ј prjje 1991. godine, sto је Ьiо ogroman korak prema mogucoj podjelj Bosne i Hercegovine. KaradiiC se nije kandidrao na drzavni pofjticki polozaj iako је na jzborjma doЬio impresjvan broj g lasova. Zadrzao је duinost predsjednjka 505-а, а duinosti u zajednickom Predsjed­njstvu prepusta stranackim kolegama i suradnicima (Biljanj Plavsjc ј Nikolj Koljevi­cu), а mjesto predsjedavajuceg 5kupstine 5RBjH prepusta Momcilu Krajjsniku, suza­tvoreniku iz 80-jh godjna. Као predsjednjk stranke pocinje da polako krejra i jznosi vlastite pol jticke odluke ј uvjerenja te da izmice beogradskom patronatu. Upravo је ovo jedna od znacajnijih etapa Karad­zjceve politicke avanture. 5am autor tvrdi da nasuprot opceprihvacenog stajal ista

kritjcara Miloseviceva rezima, sam Mjfo­sevic njje davao nedvosmjsfenu podrsku Karadzj(u za poljtjcko ostvarjvanje Vefjke 5rblje. Zbog javnog spomjnjanja i odobra­vanja ujedinjenja pojedjnjh regija ј oЫastj

u jednu vefjku srpsku dr.Zavu Milosevjc је svoje poljticke sljedbenike ј jstomjsljenjke prekoravao (73). Nakon sto је u decembru 1990. godjne u Hrvatskoj stvorena 5АО Krajina, slican se scenario ponavlja i u Bo­sni i Hercegovjnj, te је u septembru 1991. godine stvorena Autonomna Regija Kraji­na. Formiranje AR Krajine i namjeravanje da se ova politicka kreacija u ljeto 1991. godine ujedini s RepuЬiikom 5rpskom krajjnom ј prjstupj Jugoslaviji, izazvalo је trvenja unutar srpske politicke elite u 505, nesuglasice u odnosima s Milosevicem i medunarodnom zajednicom (81). Oonia је maestralno oslikao zaista zamrsena po­litjcka kretanja, planove, nastojanja i po­kusaje rjesavanja bosanskohercegovacke ustavno-pravne krjze koja su isla u pravcu da kroz pregovore koji su se odvijali tokom ljetnih mjesecj 1991. godjne, nazvane "Be­ogradska jnjcjjativa·; Bosna i Hercegovjna ostane u drzavno-pravnom okvjru kakvog је nudjo Mjlosevic. Nova Karadzjceva eta­pa ј metamorfoza, od "ponjzna lutka" do mentorova saveznjka kojj jos uvjjek postu­je zelje nadredenog, slijedj na jesen 1991. godjne, kada autor pratj transformacije vezane za Karadziceve javne istupe. Oonia smatra da је tada Karadzj( postao frustri­ran nemogucnoscu utjecanja na tok po­fjtj(kjh desavanja te u javni djskurs uvodj prijetnju nestajanja i istrebijenja bosansko­hercegovackih Muslimana. Tokom svojih zapaljivih govora је vrlo lukavo i promjsfje­no korjstjo kraljevsko "Mi'; prj ёemu sebe vidj kao provodjoca ielje srpskog naroda, а jstj kao provodjoca uvjetovanog jstre­Ьijenja. 5еЬе liSava svake odgovornostj

235

Pt·ika=i Prilozi. 44. Sarajevo, 2015. str·. 209-237.

u sluёaju роёiпјепih пedjela. U privatпim razgovorima KaradziC је u ovom razdoЬiju ozivio smrtonosпi seпzibllitet i s/ike svog mladalackog pjesпickog stvaralastva. U javnost је diskurs "nestajaпja" naglo dos­pio tokom odrzavaпja visednevпe Osme zajedпiёke sjednice vijeca Skupstiпe SR Воsпе i Hercegoviпe, паkоп koje Karadzic svoje politicke odluke росiпје da donosi promisljeпije i planski. Naime, sa svojim sljedbenicima је 24. oktobra 1991. godine formirao zasebnu Skupstinu srpskog naro­da nastalu iz jezgra koje је ciпio Кlub srp­skih delegata Skupstine.

Ovu novooformljenu i пelegalnu Skup­stinu је, da Ьi Ьila visestranaёka, formalno sacinjavalo i nekoliko srpskih poslanika koji nisu Ьili Clanovi SDS-a. Prvi zadatak ove Skupstiпe Ьilo је organiziraпje i provo­aenje pleblscita medu srpskim пarodom u Bosni i Hercegovini koji је provedeп 9. i 1 О. novembra 1991. godine, ёiji rezultati su Karadzicu omogucili da planjra stvara­nje zasebпe jednonacionalne paradrzav­пe tvorevine unutar Bosne i Hercegovine. Moguce prjpajanje ove politiёke kreacije Ьiti се stalaп uzrok пeslaganja delagata na skupstinskim sjednicama srpskog naroda do kraja ratnih de.Savanja. Karadzic је svoje planove s kraja 1991. ј prve polovjce 1992. godine kreirao u skladu s pretpostavkom da се se Europska zajednica kod rjesava­пja politicke krize u Jugos/aviji pridrzavati nacela narodnog samoodredenja, sto nije Ьiо slucaj. Kraj februara 1992. godine se ciпio kao vrhunac пjegove politicke vla­sti, uspjelo mu је usutkati autoпomaska kretanja u Кrајјпј, ucvrstio је poziciju stra­naёkog vode, nakon razgovora u Beogra­du znao је da ima podrsku JNA u svojim politiёkim nastojanjima. Nakon marta i poёetkom aprila Ьiо је spreman na nasilno i vојпо djelovanje kako Ьi sprijecio Ьоsап-

236

skohercegovacko stjecanje пezavisпosti.

Ostav/jajuci Sarajevo u vojnom obruёu,

povlaёi se па РаЈе, odakle се voditi krvavu bosaпskohercegovaёku dramu. Uvod u najkrvaviji evropski pohod nakon Drugog svjetskog rata zapoceo је kada је Radovan Karadzic 12. maja 1992. godiпe pred Skup­stiпu srpskog naroda iznio sest strategij­skih ciljeva srpskog naroda u Bosni i Her­cegovini. Tokom trajaпja vojnog sukoba KardiiCeva је politicka uloga роёеlа gublti па znacaju, odnos s Milosevicem se poste­peno pogorsavao, а s vojnim zapovjed­nistvom RepuЬ/ike Srpske је Ьiо u kon­stantпoj zavadi. Као samozvani zastupпik interesa srpskog пaroda пiје uspio da pred medunarodnim pregovaracima u potpu­nosti legitimira srpske nacjoпaljstiёke za­htjeve. Skupstina bosanskohercegovaёkih Srba redom је odbljala niz mirovnih prijed­loga i planova za ustavno-pravпo i teritori­jalпo uredenje Воsпе i Hercegovine, zbog ёеgа је meaunarodna zajednica pritiskom па sluzbeni Beograd uspjela postepeno nametnutj rjeseпje krize ј okonёati rat u Bosni i Hercegoviпi. Као osoba trazena od MKSJ, KaradziC је Ьiо primoran da napusti polozaj predsjednika RepuЬ/ike Srpske ј

sve funkcije vezane za politj(ko djelovanje. Meautim, arhitekt bosanskog geпocida је uz podrsku iпstitucija, brojпih saradnika uz uspjesnu tjelesnu preobrazbu u okultnog lijecnika, izbjegavao hapsenje sve do sre­dine jula 2008. godine.

Autor је nesumnjivo izvrsni poznavatelj arhivske grade koja је tokom i nakon rata prikup/jena za potrebe suda u Haagu. Naj­veca vrjjednost kпjige koja је opremljena i s Kronologijom dogaoaja, neko liko foto­grafija i crno-Ьijelih karata, Popisom kra­tica i lndeksom /j ёnih imena, geografskih mjesta ј pojmova, а koja је pred bosan­skohercegovackom puЬiikom dostupna

Pl·ika=i Pri!ozi. 44. Saщjcvo. 2015, str. 209-237.

na engleskom jeziku, jeste da se temelji na relevantnoj literaturi, dnevniёkim Ьiljeska­

ma sudionjka, stenografskim Ьiljeskama i presretnutim i snjmljenim telefonskjm raz­govorima politiёkih ј vojnih aktera koji su oЬiljezili desavanja s poёetka 90-jh godina. Sve navedeno govori о tome da је djelo pisano 5 velikom precjznoscu, а stavovi i

mШjenje autora се morati Ьiti uzimani za primjer u svakom daljnjem razmatranju tematike koja se dotiёe pitanja vezanih za bo5anskohercegovaёku historiju 5 kraja dvade5etog stoljeca, buduci da ostavljaju mjnimalan prostorza manipulacjju bllo ka­kve vrste.

Edin Omerёic

Srpske politicke elite i Londonska konferencija, То т 1: stenografske beleske sa sednice Saveta za usaglasavanje о driavnoj politici Savezne RepuЬ/ike

Jugos/avije (Priredio Vladimir Petrovic}, lnstitut za savremenu istoriju, Beograd, 2014.

lnstitut za savremenu jstoriju је u svojoj ediciji pod naslovom Jugoslovenska kri­za, а u sklopu projekta Srpsko drustvo u jugoslovenskoj drzavi u 20. veku: izmeau demokratjje ј diktature, od 201 О. godjne objavio nekoljko izdanja dokumenata ј ste­nografskjh Ьiljeski. Dosadasnjih pet tomo­va su hronolosko-tematski vezanj za do­kumente sa sjednica Predsjednjstva SFRJ tokom 1991. godjne, stenogramske Ьiljes­ke ј 5tavove srpske poljtjёke elite oko Van­ce-Owenovog mirovnog plana iz 1993. go­dine, а objavljena је i zblrka dokumenata jz razdoЬija januara do sredjne maja 1992. godine vezana za poёetak rata ј agre5jju na Bosnu i Hercegovjnu. Ovj su dokumentj sjroj javnostj do5tupnj ј kao dokaznj pred­meti па mreznoj stranici Medunarodnog krjvjёnog suda za Ьivsu Jugoslavjju.

Vladjmir Petrovic nam kao priredjvaё u ovom novom tomu edicije paznju skrece na stavove koje је zastupala srpska politjё­ka eljta u toku samjh prjprema jugosloven­ske delagacjje za odlazak na Londonsku

konferenciju koja је 5а zasjedanjem ро­ёеlа krajem avgusta 1992. godine. Nakon uvodnjh napomena i 5tudije u kojoj tumacj hj5torijskj kontekst i ambljent u kojem 5U sjednice odrzane, na uvjd nam је ponudio stenografske Ьiljeske sa prve ј druge sjed­njce Saveta za usaglasavanje stavova о dr­zavnoj poljticj, odrazanih 11. ј 18. avgusta 1992. godine.

Nakon sto је Bosna ј Hercegovina me­aunarodno priznata pocetkom aprila, а

krajem istog mjeseca 1992. godjne pro­glasena i Savezna RepuЬiika Jugo51avija prema kojoj su zbog povezanosti 5 ratnjm desavanjima, progona nesrpskog stanov­nistva ј zauzjmanja niza gradova u Bosnj ј Hercegovjni, uvedene medunarodne sankcjje kroz rezolucjju Savjeta sjgurnostj UN 757 izglasanu krajem maja 1992. godi­ne, Mjlosevjc је Ьiо prjsiljen da trazi nove nacjne kako Ьi op5tao na vlasti. Svoj је op­stanak na vlasti vezao za pitanje odbrane srpstva, za sefa drzave postavio Dobricu Cosjca, а na mjesto predsjednika Savezne

237