Roberto Lopez – rođen 1910., predstavnik suvremene historiografije.- odbija shvaćanje srednjeg vijeka kao prijelaznog razdoblja- ekonomska evolucija i politički razvoj nisu tekli istovremeno- značajno je barbarsko preobličavanje rimskog nasljeđa- stvaranje francuske nacionalne monarhije- fenomen komuna = ekonomski faktor u razvoju srednjovjekovne ekonomije- veza između demografskog rasta i poljoprivrednog napretka

Predgovor (1966.)- religija u srednjem vijeku ima glavno značenje- stezanje ekonomije od 3. do 9. st. te ponovno širenje od 10. do 14. st.- geografske granice: Laba, Jadran i sjeverna obala Sredozemnog mora

KNJIGA 1 (od rasula do obnove carstva)

1. poglavlje – Tragovi rimskog iskustvaI. Sredozemne zajednice: granice i susjedstva- car Julijan zanemaruje Germane te se posvećuje Perziji- Dunav i Rajna granica između Rimskog Carstva i barbarskih zemalja, a produživala se preko Sjevernog mora do Britanskog otočja- zbog fizičkog i org. svojstva rimska država se razlikuje od barbara- Mediteran je kičma Rima, osigurava klimu i komunikacije, omogućuje dugotrajno čudo starog vijeka- car Filip slavi prvu 1000 godina od osnutka grada Rima 248.- latinski jezik je jezik uprave i administracije, a grčki misli i elegancijeII. Tradicionalne snage- imperator daje ovlaštenja, sprječava despotizam- zahtjevi rata i težina upravljanja = središnja vlast = birokracija- mali zemljoposjednici su jezgra vojske, a srednji i krupniji upravni i vojnički kadrovi- Rim nije svjestan važnosti državnog duga- civilizacija države = agrikulturna, ali ne ruralna- grad.država = osnovna ćelija državnog organizma- republika = mreža gradskih ćelija s provincijalnom administracijomIII. Nove zategnutosti- gradovi privode kraju posljednji veliki napor carstva: utvrđivanje kršćanske ortodoksije i njeno širenje među kršćanima (prve pristalice proleteri, a najbolji širitelji intelektualci)- 314. koncil u Arlesu – odluka da se iz crkve izopće oni koji odbijaju vojnu službu- kršćanstvo bi bilo razlogom razdora da je dopuštalo monkonformizam- suradnja države s crkvom se temeljila na podijeli vlastiIV. Carstvo na glinenim nogama- porezi: trgovci u novcu, seljaci u poljorpivrednim proizvodima, a radnicima u satima rada (na porezu izgrađen Carigrad)- zasićena poljoprivreda zbog geografskih uvjeta- značajke mediteranske poljoprivrede: obilje radne snage, nedostatak zemlje

- niske unutarnje carine zbog trgovine- trgovačka elita: izvoznici, uvoznici i financijeri- sol, žito i motal pod državnom kontrolomV. Epilog- najduža i najteža kriza: propadanje čitave Euroazije za prvih stoljeća kršćanske ere

2. poglavlje – Prema dubini ponoraI. Cijela hemisfera u krizi- kuga u 7. st., velika kuga 1348.- malarija početkom 14. st.- demografske i ekonomske promjeneII. Barbarske države na zapadu- osim Italije (Ostrogoti) svi drugi barbari koriste svoje narodne običaje i ustrojstvo oružane družine- Goti: Ostrogoti (sjajni) i Vizigoti (mudri) su najnapredniji barbari- 269. poraženi od cara Klaudija- Goti prvi primili kršćanstvo- Teodorik potvrđen investiturom na koju pristaje carigradski car, nasljeđuje ga Totila- Klodvig (431-511) porazio Rimljena, Vizigote, Alamene, Burgunde, zauzeo dio Galije i Germanije, izabrao Pariz za svoju prijestolnicu, najbolji Meroving- 2 franačke kraljice proglašene sveticama: Radegunda i BatildaIII. Novi aspekti rimske veličine- barbarski kraljevi – naslov Augustus a na teodobertovu novcu Flavius- 533. Belizar osvaja vandalsku kraljevinu u Africi, a Ostrogote nakon 18 godina- eunuh Narset svladao Ostrogote 553.- ''rimska vojska'' oduzima Andaluziju Vizigotima i otjerala preko Alpa Franke- Novella – Sustinijanov zbornik zakona- 586. Langobardi u Italiji- između 571. i 624. Vizigoti vraćaju Andaluziju- od 670. Arapi u Siriji i Egiptu- bizantski utjecaj na Vizigote, Langobarde i Sase u vjeri, umjetnosti, ceremonijama i administraciji- na zapadu Milano, pa Ravenna carsko sjedište- 455. car Valentijan III. naredio biskupima da se podvrgavaju papi u Rimu- za vrijeme Teodorika papa Gelazija- langobardski upad oslobodio papinstvo i omogućio mu da uspostavi prevlast nad cijelim zapadom, stvorio granični pojas- Grgur I. prvi papa posrednik između Bizanta i Langobarda, organizirao prvu veliku misiju (misija redovnika Augustina među Anglosase). Otpor pogana i keltskih misionara – savez Pende (poganski kralj Mersije) i kršćansko-keltskog kralja Walesa protiv Rima- 664. sinod u Whitbyu – nametnuti rimski propisi- Grgur I. i njegovi nasljednici osnovali su anglosasku, langobardsku i frizijsku crkvu u 7. i njemačku u 8. st.

IV. Siromaštvo duha- samostalni veliki uspjeh srednjeg vijeka- crkva satrala kraljevinu Langobarda, usporila razvitak vizigotske i anglosaske kraljevine- koncili u 4. i prvoj polovici 5. st. odredili bit vjerovanja- kršćanska misao vrhunac dostigla za Amborzija, Jerolima i Augustina iz Hipona- kalvedonski koncil 451.- Kristovo mjesto u Trojstvu- Rotharijev edikt – zabrana progona vješticaV. Germanska nezrelost- 2 temeljna elementa rimske ideje o vlasti: narodno povjeravanje o božanski mandat- glavna dužnost kraljeva: vođenje vojske i dijeljenje posla- Anglosasi se zadovoljavaju manjim kraljevstvima, ne većim od langobardskog vojvodstva i francuske grofovije- rimska tradicija i vojni uspjesi omogućuju Klodvigu da osnuje dinastiju- majordomi ili nadstojnici kraljeva dvora – funk. kraljevskih uprava- vizigotska i langobardska aristokracija se protivi osnivanju dinastija- Alboin – najugledniji langobardski osvajač, u 6. st. osvojio Italiju- germanski vladari su se zadovoljavali dohotkom s javnih nepokretnih dobara i određivanjem taksi na putevima- irska umjetnost je kreativnija od germanske- epska poezija po cijelom barbarskom svijetu- Anglosasi – poezija, Beowulf- Pjesma o Rolandu – prva epska poema feudalnog doba- faida – krvna osveta kod barbara- zakonici i crkveni sabori su izvori prava- u 5. st. Goti i Burgundi su usvojili rimsko narodno pravoVI. Rimska oronulost- najsjajniji trijumf barbarske umjetnosti = liturgijsko pjevanje- Ambrozije i Grgur I. Veliki – kodifikacije crkvenog pjevanja- alegorije i simbolizamVII. Neznanci- lord ''čuvar kruha''- villae = dvorci u feudalno doba- rimska kolonizacija – municipije, vjera – biskupije- kmetstvo se razvilo do kraja u doba Karolinga. slobodni ljudi nižih klasa i robovi = klasa kmetova- 652. crkveni sabor u Reimsu zabranjuje da se slobodni čovjek pretvara u roba- crkveni sabori u Orleansu i Tolodu to dopuštaju kao sudsku kaznu- demo.... kriza poboljšala položaj robova- rad prestaje – javni i neopozivi teret- barbarske provale zadaju posljednji udarac jednoj kulturi

3. poglavlje – Raskid između istoka i zapadaI. Imperator Romanorum, Vasilevs Romeon- 1204. Carigrad postaje satelitom Latina

- Bizant s Justinijanom, Heraklijem i Leonom III. se oporavlja u umjetnosti, teologiji i pravu- od Justinijana grčki sležbeni jezik carstva- od Herlakija (610-641) = imperator Romanorum postaje grč. basileus Romaion ili biz. vasilevs Romeon- latinski jezik = zajedničko središnje širenje i povezivanje zapada- Arije vijeće istodobno Oca i Sina- u 7. st. bizantski carevi traže formulu o 2 neravima Sina za katolike na zapadu te monofizite i nestorijance u Egiptu i Siriji koja ih baca u ruke Arapima i Perzijancima- u 8. st. carevi protiv ikona raspališe istok i katolike prikloniše francuskom kralju- Duh iz OcaII. Aduti s Istoka- Istok razvijeniji od zapada (plodne zemlje, pučanstvo, trgovina)- Carigrad jači od Rima- Germani postiskuju Zapad, a Slaveni Istok- Bizant preživljava jer se prilagođuje- car Anastazije na Istoku poboljšava životne uvjete- Justinijan (527-565) ispraznio blagajnu- bizantski carevi za razliku od barbarskih razlikuju državnu blagajnu i privatnu imovinu- bizantska uprava velike poreze nadoknađuje javnim uslugama- na Istoku promjene ublažene otporom ustanova i antičkih tradicija- većina pučanstva u Bizantu pravno slobodna do 10. st.- kultura se veže uz crkve i samostane- najbolji su bizantski carevi Armenci, pravnici Sirijci, poljoprivrednici Slaveni, brodari Skandinavci i Talijani, Iran i Egipat nacrte za tkanje- Bizant nastoji da bude zajednička domovina onima koji prihvaćaju građanstvo i vjerske zakone (najbolji njihov adut s gospodarskim, strateškim i intelektualnim koristima)III. Bizantska civilizacija ranog srednjeg vijeka- car se proglasio autokratorom i isapostolosom (jednakim apostolima)- monasi iz samostana najveća prijetnja državi- Leon III. pobijedio Arape- 726. uništava Kristovu ikonu – početak borbe ikonoklasta (ikonoboraca) i ikonodula (ikonopoklonici)- 843. kult ikona obnovljen- carevi povjerenici: egzarsima, vojvode, stratezima, municipalni odbori- središnja oblast carstva: drugi dio Male Azije, Trakija i europska obala Egejskog mora- bizantska mornarica osigurava mu redovite veze sa stranim zemljama i unutrašnje veze- industrija i trgovina daju polet bizantskim gradovima- Carigrad je najveći grad kršćanskog svijeta u ranom srednjem vijeku koji živi zaslugama mora- Bizant daje svojim pomorcima da se vladaju po svojim običajima, povlastice krupnim zemljoposjednicima i seljacima = škodi antičkoj privredi- spor napredak u pomorstvu, industriji svile, kmetstva kojeg Zapad premašuje poslije 10. st.- liturgijsko pjevanje i epske pjesme- 962. koncil zabranjuje alegorične slike božanstava

- Sveta Sofija i zlatni novac simboli Carigrada- privredna politika bizanstke države: želi raskošan dvor, punu državnu blagajnu i blagostanje narodaIV. Pojava Arapa- Bizant protiv Perzijanaca i islama- ''kralj kraljeva'' Hosroe II. gubi od Perzije- Heraklije između 614. i 630. pobjeđuje Perziju- 638. Arapi zauzimaju Perziju i otimaju Palestinu i Siriju od Bizanta- 642. Egipat- prije 732. srednju Aziju, sjevernu Afrikom i Iberskim poluotokom do pirinejskih klanaca i prolaza- islam utvrdio osnove duhovne svijesti i rodorublja, sustava vladanja, pravne i jezične propise- trijumf islama u Palestini, Siriji, Egiptu i sjevernoj Africi- 732. Karlo Martel nanosi poraz Arapima između Poitiersa i Toura potpomognutim akvitanskim četama- car Leon III. poražava Arape kod Akroinosa u Maloj Aziji 739.- pobjeda na moru 747.- Bizant postaje bedemV. Arapi i Europa- Germani omogućuju rođenje Europe što Arapi čine neizbježnim- Arapi drukčiji po vjeri, jeziku, pravu, ustanovama i načinu življenja- u sklopu Mediterana velikim djelom Langesedoc, Provansa i Italija do prilaza Napulju i Bariju- novi Mediteran obuhvaća Sjeverno i Baltičko more- gravitacijska središta srednje Europe: Aachen pod Karolinzima, Goslar pod salijskim carevima i Pariz- različitost kulture – vjere stoji između katoličke Europe i Arapa- Francuska izvozi sirovine, a Španjolska gotove proizvode- 750. utemeljena nezavisna muslimanska država u Španjolskoj s prijestolnicom u Cordobi- u 10. st. vrhunac razvoja ravan Bizantskom carstvu- u 11. i 12. st. Italija predvodnik islamskom utjecaju od ''5 kraljevina'' (Asturija, Leon, Kastilija, Novara i Aragonija) katoličke Španjolske- Karlo Veliki i Harun al Rašid protiv Bizanta i Cordobe- papa Ivan 8. želi napuljskog biskupa-vojvodu izvući iz muslimanskog saveza- političko i carinsko jedinstvo od Gaskonjskog zaljeva do delte Inda- trgovina robljem je jedna od najjačih trgovinskih grana u ranom srednjem vijeku- demografska kriza – kuga od 742. do 743.- nedostatak ljudi i sredstava, smanjivanje proizvodnje, teške raspodjele, prosječnost potrošnje

4. poglavlje – Karolinška državaI. Od majordoma kraljevog dvora do gospodara Europe- 800. godina na Božić Karlo okrunjen u Rimu- 1165. crkva i Fridrik Barbarosa proglašavaju Karla Velikog svecem- Franci nadziru najveći teritorij i imaju najbrojnije pučanstvo

- njihova cijela Galija, imaju kler i domaću aristokraciju uza se- Justinijan zaustavio širenje Franaka- sukobi između Austrazije, Novutrije, Burgundije i Akvitanije- Arnulfovci – zemljoposjednici iz Austrazije, preci Karolinga- Pipin II. – austrazijski majordom pobjeđuje sve neustrijske suparnike i šalje misionare u germansku pogansku zemlju- pipinov sin Karlo Martel pobijedio Arape kod Poitiersa, Friza i Sasa, plijeni crkvene posjede- papa mu nudi savez protiv langobardskog kralja Liutpranda, a on se priklonio Langobardima u borbi protiv Arapa- nakon što kralj ''lijenčina'' umire Franci nemaju kralja- Pipin Mali preobrazio franačku monarhiju – germanska vojnička osnova, svećenička i rimska prevlaka- Vizigoti kraljeve miropomazali po biblijskog tradiciji- Pipin traži od pape da prizna kraljevsku titulu onome koji ima stvarnu vlast – pomazuje ga misionar Bonifacije- 754. kleknuo pred papu Stjepana II. i obećao mu zaštitu od Langobarda i Bizanta, a njemu papa daje naslov rimskog patricija- papa upravitelj zajedničkog fonda KarolingaII. Od uprave nad Rimom do tutorstva na Zapadu- sporazum iz 754. mijenja položaj papinstva i franačke monarhije- stvarni posjednici Italije su Langobardi i Bizantinci- papino svojatanje uzrokuje otuđenje grčkog Istoka i konačnu podjelu Italije- od 606. do 752. 13 papa s Istoka- Grgur III. Sirijac- Langobardi jedno od najzaostalijih germanskih plemena- egzarh u Ravenni, venecijanski i napuljski vojvode sardinijski arhonti – upućeni iz Carigrada ili izabrani mjesnom aristokracijom- isprekidana granica na talijanskom poluotoku: ekonomski, kulturni i vjerski prodori- Ravenna – administrativno sjedište bizantske Italije – biskupa, Bizant podjelio nezavisnost od papine kontrole, postaje barbarske- Pavia – prijestolnica langobardskog dijela, prihvaća bizantske utjecaje- papa traži početkom 8. st. Ravennu – zaštitu od grčkih funkcionera i Langobarda (langobardskih vojvoda koji ne trpe kraljevsku vlast)- izmjenom kraja 6. i početkom 7. st. Langobardi napuštaju ispovjedanje arijanske vjere, teutonski jezik, način oblačenja i ukrašavanje- Liutprand i Aistulf osvajaju Ravennu i zahtjevaju suverenitet nad Rimom ali ih ugrožava sporazum iz 754.- Pipin Mali daje Ravennu papi Stjepanu II. koja je s Rimom jezgra papinske države- Karlo Veliki – kralj Langobarda na temelju osvajanja i rimski patricij po papinskoj odluci- Karlo Veliki okrunjen po bizantskom ceremonijalu- u to vrijeme u Carigradu carica Irena- pokoreni Langobardi, Bavarci, Sasi, Frizi, Avari, Arapi unatoč porazu na klancu Roncesvalles južno od Pirineja- Karlo Veliki – do Jeruzalema, ostvario ideal sv. Augustina o ''kršćanskom carstvu''

III. Nagovještanje Europe ili pogrešno polazište- u vrijeme Karla Velikog katolička Europa nije obuhvaćala skandinavske zemlje ni Iberski poluotok (osim malenih dijelova)- Irska – vladanje vrhovnog kralja nad 200 manjih- funkcioneri kraljevske kuće – šambelan- nasljednik merovinških majordoma s ograničenom vlašću – senešal- upravitelj kraljevskog dvora – konetabl- združena kraljevstva u carstvu su sačuvala svoju administraciju, ustanove i zakone- sin Karla Velikog, Ludvig Pobožni ga nadživio, 817. izjavio da se podjela carstva protivi volji božjoj i jedinstvu crkve- 824. naredio da se pape moraju zakleti na vjernost caru- Bretanja i kneževina Benovent postaju nezavisniIV. Početak feudalizma i prvi tračci narodnosti- karolinški vladari imaju političke okosnice: kolektivne organe, lokalne snage, osobne pomoćnike i službenike- pod karolinzima stvorena jezgra feudalizma (obveza vjernosti) u prvoj polovici 9. st.- darivanje zemlje u potpuno vlasništvo – nadomješteno davanjem beneficija u obično vlasništvo- vazaleve dužnosti istaknute svečanom izjavom vjernosti- missi dominici (putujući službenici višeg stupnja) imaju puna ovlaštenja, prenose i izvršavaju vladareva naređenja- 814. verdunski ugovor – Karlo Ćelavi (Francuska), Ludvig Njemački (Njemačka) i Lotar (talijanske i provansanške pokrajine, flamansku i valonsku Nizozemsku, sporni Elzas i Lotaringija, Švicarsku) zbog gospodarskih i vojnih izvoraV. Bilanca karolinške civilizacije- karolinška kultura – latinska gramatika i klasični tekstovi, reforma pisma (miniskula karolinu)- Einhard u opisu Karla Velikog oponaša Svetonija- 3 stupa karolinške civilizacije: vjera, rat i poljoprivreda

KNJIGA 2 (obnova odozdo)

1. poglavlje – Europska zoraI. Tisuća godina unatrag- Mađare poziva Bizant protiv Bugara, stižu do Akvitanije- 1. država koju su zapadni Slaveni stvorili na granicama karolinškog carstva = Moravska- slavenska plemena prodiru u Bavarsku i Sasku- karolinzi osnivaju marke- 955. Oton Veliki saski vojvoda i njemački kralj pobjeđuje Mađare- Skandinavci ujedinjuju 3 katolička kraljevstva: Danska, Norveška i Švedska- Sicilija oteta od Bizantskog carstva te postaje u 9. st. sjedište nezavisnog i naprednog emirata, a Bizant u 10. st. potiskuje islam do Palestine- u 10. st. demografska i ekonomska obnova = partikularizam snaga EuropeII. Kraljevstva i carstva- u drugoj polovici 9. st. papa Nikola I. i Ivan VIII. = svjetsko upravljanje kršćana- papa Nikola I. i Ivan X. – predstvanici teoretskog ujedinjenja katoličke Europe- u drugoj polovici 10. st. Oton Veliki, kralj ''istočnih Franaka'' – druga obnova Rimskog Carstva- pobijedio Mađare i Slavene, pripoio talijansko kraljevstvo Njemačkoj- 962. okrunjen, svrgnuo papu Ivana XII.- prihvaća politički program Karla Velikog, vjerske ustanove, administrativno uređenje, izobrazba, 2 prijestolnice (Aachen i Rim)- vizija jedinstva – oslonac franačke monarhije- sukob između potomaka Karla Velikog i markiza i vojvoda francuske (oblast oko Pariza) = 987. izbor Huga Capeta- Hugo nadzire stare prijestolnice Neustrazije: Pariz, Saissons, jugoistočnu Francusku, zapadnu Švicarsku i Val d'Aostu- monarhija se čvrsto drži u 2 kraljevstva: Wessex i Austarija- astrurijac Affonz III. Veliki protiv kordobskog emirata- u Engleskoj Alfred Veliki iz Wessexa – prisiljen Dancima predat teritorij koji je bio anglosaski, obranio južne pokrajine- krajem 10. st. Bugari uništeni od Bizanta- kalifat Fatmida u zapadnoj Africi želi središte islama u Egiptu- kalifatu Omejida u Cordobi oduzeta pokrajina prije 10. st.- Oton I. se zaustavio u Rimu- Oton II. poražen u Francuskoj i Kalabriji- Oton III. i papa Silvestar žele obnovu Rimskog carstva i središte RimIII. Demografska obnova i početak Europe- u 10. st. raste stanovništvo u Španjolskoj, Švedskoj i Engleskoj do polovine 14. st.- pokretač svega u kasnom srednjem vijeku- između 10. i 13. st. nema kuge- demografska revolucija – poljoprivredna revolucija – trgovinska revolucija- trgovinska revolucija = ind. revolucija od 19. st.

- 4 nove tedencije: raspodjela seoskog stanovništva, više se cijeni trgovačko zanimanje, strojevi i tehnika važnija, politička razdrobljenost (lokalna i privredna inicijativa)IV. Napredak poljoprivrede- poljoprivreda = jedina ekonomska djelatnost u 10. st.- nedostatak radne snage i gustoće stanovništva- mansusu – osnovna ćelija poljoprivrednog društva- Norvežani = jedni od najopsežnijih mirnih seoba u povijesti- između 874. i 930. osnivaju republiku seljaka i ribara- Švedska – ratnici i trgovci = Varjazi u 9. i 10. st. na čelu prvobitne ruske države od Baltičkog do Crnog mora- masovno kretanje od polovice 10. st. do 14. st. (kad i drugi)- po pravu dosjelosti (usucapio)- najmasovnija ekspanzija Njemaca preko Labe i Odre (slavenska i balkanska plemena)- u 13. st. kolonizacija istočne Njemačke – kneževi povjeravaju posebnim poduzetnicima – tzv. locatorejima- unutarnja kolonizacija – Francuska od Španjolske do Palestine- u Engleskoj plemstvo unapređuje poljoprivredne kulture- pokretna granica šprječava gustoću pučanstva- Italija i Belgija – najgušće naseljene u EuropiV. Početak trgovinske revolucije- između 10. i 14. st. trgovina postaje pokretač ekonomskog napretka- trgovinska revolucija povezana s razvojem gradova- srednjovjekovna Europa vraća ugled trgovcu- Italija ima glavnu ulogu u trgovinskoj revoluciji- Venecija, Amalfi, Napulj i druge talijanske bizantske luke- između Bizantskog carstva i njemačkog carstva u Italiji- Venecija – prva država koja živi od svoje trgovine- langobardske luke Pisa i Genova pljačkaju Korziku, Sardiniju, Afriku- u Italiji se razvio urbanizam- od 1035. milanski plemići žele gradsku samoupravu- grad u kasnom srednjem vijeku – pobjednički partikularizamVI. Nove tehnike- bolje iskorištavanje životinja i oruđa = štednja radne snage i robovi postaju kmetovi- u 10. st. 2 tradicije u brodogradnji: Skandinavci (monoksil) i Talijani (trirema)- u 10. st. galia – najbrža jedinica bizantske monarhijeVII. Inicijative i privatna udruženja- između 10. i 12. st. anarhični individualizam i dobrovoljna udruženja- ugovor comenda = izmjena davaoca kapitala (3/4), trgovca za odlazak i povratak (1/4)- u kopnenoj trgovini ugovor se temeljio na načelima koja su vrijedila za zajedničko upravljanje nepodijeljenom imovinom- gilda ili korporacija = organizacija obrtnika

2. poglavlje – Trojno društvoI. Kristalizacija staleža- Teodozijev kodeks, Salijski zakon, Rotarijev edikt- plemstvo, svećenstvo, obični radnici ili seljaci- 4. stalež građanstvo- staleži nastaju između polovine 10. i polovine 12. st.II. Sveprisutnost crkve- 1854. dogma o Bezgrešnom začećuIII. Problemi svećeničkog reda- svećenički celibat obvezan u 4. st.- u 11. st. svećenici nikolaiti = oženjeni – zabranjuje gregorijanska reforma, a ima ih u 13. st. u Engleskoj i Njemačkoj- simonija – kupoprodaja crkvenih časti i djelatnosti – papa Bonifacije 8.- Henrik 3. kažnjava sabor pape Grgura 6. nakon smjene Benedikta 9.- upletanje svjetovne vlasti na prinovu i disciplinu crkvenog osoblja- zbog odgovornosti države za održavanje reda i obavljanje javnih službi (rimsko pravo i Konstantinova država)- zbog funkcije države kao predstavnika laika- zbog prava države da bira svoje službenike, prema feudalnom pravu vladar ima pravo na investituru i na zakletvu vjernosti koja obvezuje crkvene vazale- 910. vojvoda Vilim I. Akvitanski utemeljio opatiju Cluny- Henrik III. od 1045. bira niz papa iz njemačkog i lotarinskog svećenstva- papa oslobađa red od veza s vojničko-laičkim redovima- Henrik I. francuski kralj simonist- 1106. Rim i Normani konkordat- 1054. raskid bizantske i katoliček crkve- 1059. papa Nikola II. odredio da samo rimski kardinali mogu birati pape i zabranio svećenicima da od laika primaju investituru (Henrik 4. se usprotivio = borba za investituru)IV. Feudalizam – sustav vladanja i način života- feudalizam = sustav vladanja- sastavni elementi feudalizma: vazalstvo, beneficij i imunitet (postoji još od barbara)- Francuska 10. st. – prva feudalna država (Karolinzi, službenici - vazali)- feudalizam je izgradio državu na temelju dobrovoljnih i osobno zajedničkih obveza- feudalna uprava ovisi o množini imuniteta- u Francuskoj 10. i Njemačkoj 13. st. najjači vazal- u Engleskoj 12. i Francuskoj 14. st. najjači kralj- vazal se bavi plemenitim poslovima: ratom, bogoslužjem, pravosuđem i upravom- beneficij ili feud – dio zemlje, potiče na simoniju- odnos između gospodara i vazala ''spajanjem ruku''V. Problemi feudalnog poretka- najveći pad novčane privrede u 7. i 8. st. (u doba zametka feudalnih ustanova)- u 10. st. u Francuskoj razvoj feudalizma i ekonomska obnova- u Italiji u 12. i 13. razvoj trgovačkih gradova koban za feudalizam- feudalizam najbolje napreduje u francuskom i arleškom kraljevstvu

- najjače monarhije : Njemačka, Ugarska, Poljska (feudalno nenapreduje)- Kapetovići – vojvode francuski- kraljevi Njemačke – vojvode Saske, Frankonije i Švapske- kraljevi Engleske – gospodari mnogobrojnih barunija- najfeudalnije monarhije Engleska i FrancuskaVI. Sloboda i slobode- zakupnice = pisani ugovori koji dokazuju slobodan položaj- u Italiji komunalna samouprava prije kraja 11. st.- napredak sloboda u Europi = slabljenje služnosti unutar gradova i šire- chevage ili glavarina - redovito i osobno plaćanje u novcu slobodnog čovjeka- poluslobodni – koloni- ministerijalni kmetovi = imaju povjerljive zadatke, u nižim kategorijama plemstva- censualni kmetovi ''vječno slobodni'' u kmetskom položajuVII. Problemi seljačkog svijeta- u 10. st. problem prehrane- sustav privredne organizacije curtisa = dvorni sustav- curtis = tipično vlastelinsko dobro, ima element rimske villae- podjela obrađenog zemljišta: gospodar i koloni- gospodar svojim oružjem pruža zaštitu, dava svoje stalne uređaje (mlin, turanj, ambare)- seljaci su davali svoj rad, tegleće životinje, teretna kola, pokretna oruđa- nedostatak ograda i rascjepkanost individualnih zemljišnih čestica- krajem 12. st. prinos zemljišta i poljoprivrednog rada = ukidanje podjela sela na gospodarski dio i na zakupnička zemljišta- viškov: kasni srednji vijek smanjio rad zbog tehničkih poboljšanja i raspodijelio malo pravednije dobitke

3. poglavlje – Novi polet misliI. Istina dokazana razumom- Alberad – Pariz filozofska prijestolnica kršćanstva: ''Upoznaj samog sebe'', ''Logika za početnike'', ''Da i ne''- monarh- u 11. i 12. st. lutajući svećenici- 1100. osnovani augustini, kartezijanci i cisterciti- 1209. uništena katarenska crkva u križarskom ratu protiv albijeneza (sj. Italije i juž. Francuska)- hereza ''lionskih siromaha'' (s obe strane Alpa, osnivač Petar Valdez)II. Ljubav prema zakonu- pravne postavke: partikularistička (feudalna i običajna) i univerzalistička (građanska i crkvena)- crkveni izvori u Lotaringiji i u cijeloj Francuskoj, za laičke izvore u juž. Francuskoj i Italiji- krajem 11. st. linerij u Bologni osniva školu- u rimskom pravu – pristalice Grgura VII. vide opravdanje za papinski univerzalizam, pristaše carstva za carski apsolutizam- u Italiji justijansko pravo – nacionalni simbol

- Filip August 1219. zabranjuje proučavanje prava na Pariškom sveučilištu zbog univerzalne hegemonije cara- u Francuskoj sjeverno od Loaire = ''usmeni zakon'' običajno pravo, u južnoj Francuskoj ''pisani zakon'' (rimsko ili romansko pravo)- pravni sustav za Edvarda I. – na narodnom pravu- na kontinentu opće pravo = rimsko pravo – narodno- u Engleskoj opće pravo = narodno – rimsko pravo (Rainfail ''zakoni i običaji engleskog kraljevstva)- Norveška sastavlja prvi narodni zakonik ranog srednjeg vijeka (kralj Lagobotera) u 13. st.III. Strast građenja- veličina, skladnost, sjaj- simbolizam- drvo na sjeveru, kamen i opeka na jugu- najveće crkve u carskoj Njemačkoj- romanička arhitektura- Lor Saint- Denise – prvo remek djelo razvijene gotikeIV. Zadovoljstvo pisanja- povijest Liutprand iz Cremone- Ibn Khaldun u 14. st.V. Babilonska kula- latinski jezik u crkvama, državi, školi- sačuvao svoju važnost za trgovačko pravo

4. poglavlje – Mijenjanje kraljevstvaI. Veličina i slabost germanskog carstva- pismom Grgura VII. Henriku IV. počinje borba za investituru- Italija – najslabija u carstvu = partikularizam, viši kulturni u ekonomski razvoj od Njemačke- car ima oslonac u svojoj stranci, a ona u vojsci- od krunidbe Otona I. do kraja 12. st. car u Italiju dolazi svaki 5 godina- Rim je središte otpora triju Otona- nakon Otona III. Ardonin od Ivree- 1204. stanovnici Pavije (admin. središte) zapalili carsku palaču- Milano protiv Konrada II. i nadbiskupa Hoributa- u Burgundiji ili Arleškom kraljevstvu feudalni nemiri- Lotaringija = srce Karolinškog carstva, Flandrija (francuski feud) ju potiče na ekonomski i kulturni razvoj- carska moć na 4 vojvodstva se oslanja: sasko, franačko, švapsko i bavarko- carevi povećavaju broj grofova da oslabe vojvode- grofovije predaju biskupima- kraljevstva Venda i Obodrita (između Labe i Odre) priključena novim oblastima- Henrik III. najmoćniji kršćanski vladar prije borbe za investiture- smrću Knuta Velikog 1035. kralja Engleske i Danske, raspala se jedina katolička država koje se može suprostaviti caru- smrću Vasilija II. završava serija careva ratnika

- Jaroslav kijevski vojvoda – jedini za usporedbu s Henrikom III.- Henrik III. izabire Goslar za glavni grad- nasljednik Henrik IV. koji je porazio saske plemiće i seljake- 1075. počinje borba za investituru- sukob uzmeđu feudalnog i crkvenog prava- konkordatom u Wormsu 1122. riješeno pitanje postavljanje svećenika – vjera, pravo, duštvene ustanove i klase – težak udarac- 1111. papa predlaže svećenicima da se odreknu feudalnih dobara- 1077. u Canossi papa Grgur VII. izopćio Henrika IV.- Henrik II. Engleski ubio Thomasa Becketa- Grgur VII. je najveći pap srednjeg vijeka- nakon smrti Henrika V. borba Lotora i Konrada- 1152. izabran Fridrik I. Barbarosa- svog rođaka Henrika Lava odabrao za službu u vojvodama i istočnim oblastima- carevi postaju Talijani (sjedište u Palermu)- Njemačka = konfederacija nezavisnih feudaII. Snaga i moć talijanskog pape- glavno oružje pape = vrhovna vlast nad svećeničkim staležom- 1000. papa Silvestar II. poslao krunu mađarskom kralju Stjepanu- 1059. papa Nikola II. Normanu Guiscordu dao investituru na osvojene zemlje- 1081. Pisa, Genova i Amalfi opljačkali Mehehediju – blagoslovio papa Viktor III.- 1095. Urban II. daje znak za početak križarskih ratova- u doba feuda snaga vladara ovisi o veličini njegovih posjeda- Henrik III. dovodi 5 njemačkih papa- 1066. Pisa i Genova u borbi zbog Korzike i Sardinije- 1153. u Roncagli skupština carstva, njemačkih i talijanskih biskupa i vazala o političkim, pravnim i financijskim pravima vladara- Fridrik Barbarosa srušio Milano- lombardski gradovi u savezu protiv Fridrika osnovali grad Aleksandriju, uz njih Venecija i Normani- 1176. građanska vojska lombardskih gradova porazila Fridrikovu feudalnu vojsku kod Legnan- mir u Constanzi = samostalnost lombardskih gradova- Fridrikov sin Henrik VI. oženjem baštinicom normanskog kraljevstva- papa Inocent III. želi neposrednu vlast nad središnjom Italijom, protektorat nad Sicilijom i kontrolu nad carstvom = vlast nad kršćanskim zemljama od Bugarske do EngleskeIII. Spontani preporod Francuske- Odon I. prvi kralj-vojvoda iz Francuske- katarska religija = jedini veliki pokret, s velikim brojem pristaša na jugu- sjeverno od Loire – vojvodstva i grofovije- samo Bretagna ima svoj jezik i povijest- Burgundsko vojvodstvo- 2 najbolje organizirane feudalne države: Normandija i Akvitanija

- kraljevski posjed = Francuska – u središtu Neustrija sa središnjim djelovima rijeka Seine i Loire- Saint-Denise – najstariji i najpoznatiji sajam u Francuskoj u 10. i 11. st.- Pariz – sjedište Kapetovića- početkom 12. st. Luj 6. i Henrik I. Normanski i Engleski odblili zahtjev svojih gradova za autonomijom- 1180.-1223- na francuskom prijestolju Filip August- pozvan u križarske ratove protiv Albižana- zauzeo Normandiju, Anjou, Tourrain, Artois- protiv Ivana Bez Zemlje- 1188. obranio Mantes-Gaissicourt i Pariz- 1214. pobijedio koaliciju kralja Engleske i cara i flandrijskog grofa- pariški savjet ili veliko vijeće – začeci ministarstva- u pokrajinama kralju pomažu suciIV. Engleska – prva nacionalna monarhija- kraljevstvo Wessex = kraljevstvo cijele Britanije, jedina barbarska država do 10. st.- kraljevska moć: osobni ugled, broj oružanih pristaša i posjed zemlje- danski kralj Knut dovršio osvajanje otoka – kralj Engleske od 1016. do 1035.- nasljeđuje da Edvard Ispovjednik- nakon njega tri pretendenta: Harold, Harold Haardrad i Vilim- Harold porazio Haardrada, njega porazio Vilim kod Hastingsa- Vilim 1066. okrunjen u Westministernu, spojio Englesku s Francuskom- nakon njega Vilim II. i Henrik I.- osnovni element mjesne uprave: općina, skupštine, seoska okruženja, barunski i crkveni sudovi- Veliko vijeće o važnijim odlukama- 1086. Vilim Osvajač sastavlja gruntovnicu- Henrik II. –Normandija i Akvitanija- nasljednik Rikard Lavljeg Srca- 1215. Ivan Bez Zemlje – Velika povelja slobodeV. Sile drugog reda- sicilsko kraljevstvo s kneževinama Benevento, Salermo, s provincijama odvojenim od Bizantskog carstva- althing = generalna skupština na Islandu i Grenlandu- Kastilija i Katalonija ''zemlja dvoraca''- feuros = kraljeve povlastice- plemstvo = bogati ljudi i posjednici- rasulo kordobskog kalifata ubrzalo napredovanje rekonkviste- cortesi – otpor kraljevske vlasti, nerazvijen ustavni organ- ''5 kraljevstva'': Kastilija, Leon, Navarra, Aragon i Portuga- 1212. pobjeda nad Almohadima- 11. st. Alfons VI. Kastilijski – mirni odnosi sa seviljskim emirom i židovimaVI. Sukob zapada i istoka- prva križarska vojna rezultat gregorijanske reforme

- poklapanje interesa i vjerskih ideala populariziralo križarske ratove- 4 redovite vojske u Carigradu: provansalska, lotarinska, sj. francuska i normanska iz Italije- 15.7.1099. osvojen Jeruzalem- križarski vojni redovi: templari, hospitalci i teutonski vitezovi- 1147. poraz kršćanske vojske uzrokuje 2. križarski rat- 1187. sukob zbog neodgovornog rata- Saladin potukao križarsku vojsku kod Hattina- 3. križarski rat: Fridrik Barbarossa (umro na putu), Filip August, Rikard Lavljeg Srca i talijanska mornarica- luka Akra = glavni grad Jeruzalemskog kraljevstva- latinsko kraljevstvo na grč. otoku Cipru – zauzeo R.L.S. i prodao templarima- najtrajniji križarski uspjeh- 4. križarski rat - ne dalje od Carigrada- Mlečani zauzeli Kretu, Negropont, Zadar- Bizant – ''bolesnik s istoka'', ugrožen od Turaka, Normana i saveznika – franački baruni- Venecija mu zadala smrtonosni udarac

KNJIGA 3 ()

1. poglavlje – Otvorena obzorjaI. Svijet obilja- krajem 13. st. Milano najmnogoljudniji grad katoličke Europe- Venecija, Firenca i Genova imaju više od 100 tisuća stanovnika- Pariz – 80 tisuća- karakteristike grada: obilje, živost, brzina- 4 talijanska grada: Milano, Venecija, Genova, Firenca – predstavnici urbanizma- Benavis – proizvodi vuneno sukno- razvoju gradova smeta teret feudalnih i agrarnih ustanova- građani protiv poreza, zakona i ratova- najmanju autonomiju imaju engleski gradovi- u 13. st. jača ugled grofovaII. Država – unosan posao- organi komune: skupštine, zakonodavni odbori, izvršna vlast i sudstvo- u lombardskim gradovima vrhovna vlast – vijeće konzula (2-20) – civilna, vojna, financijska i pravna vlast- u Italiji sjeverno od Tibra vlast između gvelta i gibelina- u Italiji i Provenci – služba podestata, plaćeni upraviteljIII. Sloboda siromaha- u Italiji sjeverno od Tibra sloboda se temelji na mediteranskoj tradiciji, poljodjelstvu i rimskom pravu- kmetstvo ukinuto prije kraja 13. st.- Hansa – međugradski kartel u franko-belgijskim gradovima- bogati: kožari, krznari i krojači

- na čelu građanstva veliki trgovciIV. Po raznim krajevima svijeta- Talijani se nameću uvozom sirovina: drvo, željezo, bakar i smola- Genovljani – saveznici Bizantu, šire posjede po Grčkoj, Maloj Aziji, Krimu i Kavkazu- 1291. pao Akra zbog intervencije Mongola protiv Egipta- 1258. pao bagdadski kalif, moralna kičma muslimana- u 13. st. kod poitiersa i Akroinosa pobjeđuju Europljani- Flandrijom počinje njemačka trgovina (od Brugesa i Londona do Bergena, Visbyja i Novograda)- Venecija i Amolfi na Sredozemlju, Frizi gospodare nad Sjevernim morem- u 11. st. ih zamjenjuju Skandinavci- mali brodovi, gilde i ugovori nisu stvoreni, gradovi nerazvijeni, trgovci-seljaci- 1294. kraj danske ofenzive i početak njemačke- naselili otok Gotland- Hanzeatski savez utemeljen 1369. (pridružio mu se Koln i luke na Rajni) – na čelu grad Lubeck na danskom poluotoku- drugi gradovi Rostock i Wismov- grad Riga utemeljen 1201. od vitezova Mačonosaca i biskupa Alberta- teutonski vitezovi Hermana von Salze zauzimaju Prusiju, Letoniju i Estoniju- njemačka trgovačka hegemonija ''sjeverni Mediteran'' do Bergena, Londona i Burgesa do Novgoroda, Revala i RigeV. Unutrašnja trgovina- kopnena trgovina se sporije razvija zbog visoke prijevozne cijene, nameta i carina, kneževska i općinska ograničenja- zabranjene reklame- trgovački razvoj Europe ima najviši stupanj početkom 14. st.- nije premašen do 18. st.- ekonomski najrazvijenije zemlje Italija i Belgija- sajmovi u Provinsu, Troyesu, Lagnyju i Bar-sur-Aubeu- uznemiravanje na sajmovima: avbaine i represalijeVI. Tijelo i duh- od 13. st. Talijani: zajmovi, razmjene i banke- imaju podršku pape

2. poglavlje – Mladi narodI. Put po Europi: kraljevi, jezici narodi- Dionozije – najveći portugalski pjesnik-kralj- Jakov I. i Petar III. imaju Kataloniju (jezik sličan provans) i Aragoniju (jezik sličan kast.)- Petar III. zauzeo Siciliju – pobunila se protiv Karla I. Anžujskog – i potjerao franc. kralja- Jakov II. zauzeo velik dio Sardinije i pokušao Korziku- Češka se uzdiže do 13. st.- 1158. Fridrik Barbarossa proglasio Vladislava II. kraljem- 1242. Fridriku II. dao zlatnu bulu- kralj Premysl pripojio Austriju, Štajersku i Korušku do Jadranskog mora

- ubijen 1278., nakon njega Rudolf Habsburški- tuđinska kultura pomaže Škotskoj da se nacionalno osvijesti – Pikti i Škoti ujedinjeni za Macbetha-Aleksandar III. zadnji vladar keltske dinastije do 1280- Cornwell priključen kraljevstvu Wessex u 9. st.- Robert Bruce škotski kralj 1314. porazio Engleze kod Bannokburna- Island od 1262. pod Norveškom- Luj 9. svetac (13. st.) i Fridrik II. car Sicilije (12./13. st.)II. Drama univerzalnih monarhija- 13. st. vrhunac papinstva: Inocent 3., Grgur 9., Inocent 4., Grgur 10. – pape Talijani- ''Crkvena država'' polunezavisne gradske komune- 1297. Bonifacije 8. protiv grada Palestrine (srušeno)- njemački Fridrik II. od oca Henrika 6. nasljeđuje samo Siciliju- 2 dekreta iz 1220. i 1231. ukidaju carsku kontrolu nad velikim crkvenim i svjetovnim njemačkim vazalima- Fridrikov sin Konrad IV.- Alfons X. Kastilijski i Rikard Kornvaldski žele carsku krunu- papa Grgur 10. namjestio Rudolfa Habsburškog- njemački jezik u kancelarijama- središnje institucije u Njemačkoj: Vrhovni njemački sud, Vijeće izbornih kneževa i Generalna skupština carstva (Dijeta)- Karlo I. Anžujski pobjeđuje Manfreda kod Beneventa- kastijski kralj Alfons X. Mudri ratuje protiv MerinidaIII. Francuska – najjača europska sila- Njemačka veća od Francuske, a Italija ekonomski jača- Flandrija i Bretogna = neromanski jezici- Karlo I. Anžujski (brat Luja 9.) proširio Francusku do SicilijeIV. Rat i njegova cijena- 1315. Luj 10. oslobodio kmetove na kraljevskom dvoru- ''otimačina'' poreza na trgovačke poslove- Filip Lijepi u sukobu s papom Bonificijem 8.V. Kraljevska zajednica i njezine predstavničke ustanove- Magna Charta obvezala Ivana Bez Zemlje da neće tražiti nikakav naknadni porez bez pristanka Općeg kraljevskog vijeća – visoko plemstvo, kleri i njegovi izravni vazaliVI. Nemjerljivi elementi nacionalizma i ''interni'' društveni slojevi- patriotizam krajem 13. st.- protivnici Fridrika II.: Grgur 9. i Inocent 4.- u Italiji patriotizam povezan s univerzalističkim rimskim tradicijama- poticaji nacionalne svijesti: geografski položaj, jezik, gospodarske tradicije, vjerska, trgovačka i politička solidarnost, a književnost je najutjecajnija- 1309. papinski dvor se preselio u Francusku- oblikovanje talijanske nacionalne svijesti je književni fenomen

VII. Neprilagodivi: heretici, Židovi- židovi Mainza – prve žrtve prvog križarskog rata- 1233. dominikanci i franjevci na čelu inkvizicije- tri odluke o potjerivanju židova u Francusku – 1182., 1254. i 1306.- 1184. papa Lucije u sporazumu s Fridrikom Barbarossom izopćio katare, valdežane i druge heretike- 1215. Inocent III. odredio da židovi moraju nosit oznake- Grgur 9. stvorio ustanovu Inkvizicija (inquisito = istraga)3. poglavlje – od mikrokozma do makrokozmaI. Svemir usmjeren prema Bogu- 3 filozofa: Toma Akvinski, sv. Boneventura i Siger Brabantski- 1215. Lateranski koncil proglasio dogmu o transupstanciji = pretvaranje kruha i vina