Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach

ISSN 2083-8611 Nr 293 · 2016

Katarzyna Nagel

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Wydzia Ekonomii

Katedra Ekonomii

katarzyna.nagel@ue.katowice.pl

RODZAJE AKTYWNEJ POLITYKI RYNKU PRACYW KRAJACH RODKOWO-

I WSCHODNIOEUROPEJSKICH

Streszczenie: W artykule zostanie zaprezentowana problematyka dotycz ca typologii

aktywnej polityki rynku pracy. Na podstawie aktualnej literatury przedmiotu omówione

zostan idealne ich typy (modele) – (modele Bonoli czy Deana) oraz zostanie podj ta

próba okre lenia specyficznych cech aktywnej polityki rynku pracy w krajach E W.

Wst pna analiza wydatków na aktywne programy rynku pracy pozwala postawi hipotez ,

i kraje E W wzoruj si na modelu liberalnym, charakterystycznym dla Wielkiej Bryta-

nii. Jednak e, uwzgl dniaj c struktur tych wydatków, mo na zidentyfikowa znaczne

zró nicowanie w tej mierze w badanej grupie krajów. Wynika to z odmiennych celów

realizowanej polityki, struktury rynków pracy oraz nat enia problemów spo ecznych.

S owa kluczowe: aktywna polityka rynku pracy, szkolenia, subsydiowanie zatrudnienia,

us ugi rynku pracy.

Wprowadzenie

W ostatnich trzech dekadach wida znaczy rozwój dzia a z zakresu aktyw-

nej polityki rynku pracy w ró nych krajach. Kraje, w których pojawi si pro-

blem masowego bezrobocia o trwa ym i strukturalnym charakterze, na podsta-

wie udanych do wiadcze z innych krajów mog widzie w tej formie

interwencji mo liwo skutecznego dzia ania w kierunku równowa enia rynku

pracy. W ci gu ostatnich dekad aktywne podej cie do polityki rynku pracy zo-

sta o uznane przez agencje mi dzynarodowe i przyj te w wielu krajach jako

podstawowy instrument ograniczania bezrobocia. W UE przypisuje si jej istot-

Katarzyna Nagel 88

n rol w realizacji celów postawionych w ramach strategii Europa 2020. Celem

opracowania jest porównanie w wybranej grupie krajów (E W) dzia a oraz

cech aktywnej polityki rynku pracy. Mo e by to przes ank do wyodr bnienia

postkomunistycznego modelu polityki rynku pracy b d jej specyficznych ty-

pów w wybranej grupie krajów. Podj te badania pozwol odnie si do tezy,

czy aktywna polityka rynku pracy wpisuje si w zidentyfikowane w literaturze

przedmiotu idealne jej typy.

1. Geneza aktywnej polityki rynku pracy

Historia aktywnej polityki rynku pracy nieroz cznie zwi zana jest z wiel-

kim kryzysem gospodarczym w latach 30. XX w., kiedy to powszechne przeko-

nanie, i mechanizm rynkowy jest zdolny i efektywny w przywracaniu równo-

wagi na ró nych rynkach, zosta o podwa one. Rozpocz y si poszukiwania

alternatywnej strategii gospodarczej wobec tradycyjnego biernego oczekiwania

na dostosowania p acowo-cenowe. Pod wp ywem my li ekonomicznej Keynesa,

która przyjmuje, e przyczyn bezrobocia jest niedostateczny popyt, wprowa-

dzone zosta y programy gospodarcze, które wykorzystuj c w du ej mierze rod-

ki publiczne, generowa y proces tworzenia miejsc pracy w gospodarce. Po dru-

giej wojnie wiatowej dopiero w latach 50. w Szwecji, za spraw polityki

gospodarczej opieraj cej si na pe nym zatrudnieniu i stabilno ci cen w warun-

kach wzrostu gospodarczego i równo ci spo ecznej, reaktywowano polityk

rynku pracy. Za podstaw realizowanej polityki gospodarczej uwa a si model

Rehna-Meidnera, cz cy w sobie cele ekonomiczne i spo eczne

Ewolucja aktywnej polityki rynku pracy w okresie powojennym w sposób

syntetyczny przedstawiona zosta a przez Bonoli [2010] czy Caruana i Theuma

[2011]. Jak sugeruj autorzy, polityka ta ró ni si znacznie w czasie, w zale no-

ci od istniej cych uwarunkowa makroekonomicznych i pojawiaj cych si

problemów. W zasadzie mo na przyj trzy etapy rozwoju dzia a z zakresu

ALMP, a mianowicie:

1) Lata 50. i 60. XX w. Aktywna polityka rynku pracy rozwija si jako odpo-

wied na pojawiaj ce si niedobory na rynku pracy. Dynamiczny rozwój go-

spodarczy determinuje wzmo ony popyt na nowe kwalifikacje, a dzia ania

w ramach ALMP koncentruj si na inwestycjach w kapita ludzki, zwi k-

szeniu mobilno ci zawodowej i przestrzennej zasobów pracy.

2) Po owa lat 70. XX w. Zmiana priorytetów gospodarczych po szoku nafto-

wym w latach 1973-1975 (dynamiczny wzrost bezrobocia strukturalnego)

Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 89

wp yn a na zmian priorytetów ALMP. Dzia ania zacz y koncentrowa si

na utrzymywaniu zasobów pracy w aktywno ci zawodowej, minimalizowa-

niu zwolnie , co w konsekwencji umo liwia o ograniczenie lub opó nienie

procesu dekwalifikacji.

3) Po owa lat 90. XX w. Nowe trendy w polityce spo ecznej przenosz punkt

ci ko ci z socjalnych uprawnie jednostki na jej zobowi zania. W polityce

rynku pracy znalaz o to odzwierciedlenie w koncepcji cz cej wspieranie

gotowo ci do podj cia zatrudnienia ze zwi kszaniem przymusu pracy. Na-

st puje zmiana podej cia pa stwa do rynku pracy i wypracowanie nowej stra-

tegii, która powszechnie nazywa si filozofi pa stwa pracy (workfare state)

[Golinowska, 2003, s. 27; Wi niewski i Zawadzki, 2010, s. 17].

Aktywna polityka rynku pracy ma przygotowa osoby bezrobotne do po-

nownego wej cia na rynek pracy i powinna by ukierunkowana na wyselekcjo-

nowane, znajduj ce si w najtrudniejszym po o eniu jednostki, które cz sto

okre lone s mianem grup zwi kszonego ryzyka na rynku pracy. Mo na powie-

dzie , e pe ni ona funkcj „mostu” prowadz cego do przysz ego zatrudnienia

[Wi niewski i Zawadzki, 2010, s. 16]. Nale y zauwa y , e ALMP zosta a

pierwotnie wprowadzona w rozwini tych krajach OECD i UE. W pó niejszym

okresie niektóre z rozwi za zosta y zaimplementowane na Bliskim Wschodzie

czy Pó nocnej Afryce. W ci gu ostatnich pi tnastu lat wdro enie tych dzia a

sta o si powszechne w Europie rodkowo-Wschodniej i regionie WNP.

Tradycyjnie polityka rynku pracy wykorzystuje instrumenty pasywne (pas-

sive labour market policy, PLMP), tworz ce podstawy materialnego zabezpie-

czenia osób bezrobotnych oraz aktywne (active labour market policy, ALMP),

których celem jest poprawa pozycji jednostki poszukuj cej pracy oraz przygo-

towanie jej do ponownego wej cia na ten rynek. Szeroki wachlarz instrumentów

mo liwych do wykorzystania utrudnia porównania mi dzynarodowe. W tym

celu zarówno OECD [2014], jak i Eurostat [2013, s 13-20] wprowadzi y ich

systematyzacj . Ujednolicona klasyfikacja daje mo liwo obiektywnego po-

równania wydatków w badanej grupie krajów, a szczegó owe wytyczne pozwa-

laj jednoznacznie przyporz dkowa heterogeniczne instrumenty wykorzysty-

wane w poszczególnych krajach do jednej z wymienionych grup.

Aktywna polityka rynku pracy jest wa nym obszarem dzia ania instytucji

rynku pracy oraz szerzej – polityki spo eczno-gospodarczej. Jak zostanie przed-

stawione poni ej, ró ne kraje stosuj ró ne strategie ALMP, wykorzystuj c za-

równo odmienn wielko wydatków na jej realizacj (w stosunku do warto ci

PKB), jak i odmienn kombinacj instrumentów.

Katarzyna Nagel 90

2. Wybrane klasyfikacje aktywnych polityk rynku pracy

W rzeczywisto ci termin aktywna polityka rynku pracy jest szerok i bar-

dzo pojemn kategori . Mo e zosta wykorzystany do okre lenia wielu dzia a

maj cych za zadanie aktywizacj jednostek na rynku pracy m.in. poprzez szko-

lenia w instytucjach zajmuj cych si kszta ceniem, jak i w miejscu pracy, czy

te subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym czy publicznym. Na

przeciwnym kra cu okre lenie „aktywny” mo e by u ywane do opisania podej-

cia wypracowanego w ró nych angloj zycznych krajach, które czy w sobie

us ugi po rednictwa pracy z silniejszymi bod cami, takimi jak: czasowe limity

pobierania zasi ków, redukcje wiadcze i stosowanie sankcji, które okre lane

jest mianem podej cia workfare. Tym samym w literaturze przedmiotu mo na

wskaza ró ne podej cia do klasyfikacji aktywnej polityki rynku pracy. Wybra-

ne z nich prezentuje tabela 1.

Tabela 1. Wybrane klasyfikacje aktywnych polityk rynku pracy

Autor

klasyfikacji Typy aktywnej polityki rynku pracy

J. Torfing

(1999)

Ofensywna – aktywizacja i wzmacnianie

pozycji jednostek na rynku pracy (np. Dania)

Defensywna – wprowadzenie sankcji i ograni-

cze w zakresie dost pu do wiadcze z tytu u

bezrobocia (np. USA)

P. Taylor-

-Gooby

(2004)

Pozytywna – wysokie wydatki na aktywizacj ,

wysoki poziom aktywno ci zawodowej ludno-

ci, opodatkowanie dochodów zapewnia nie-

zb dne ród o finansowania kosztownych

rozwi za (kraje skandynawskie)

Negatywna (liberalna) – oparta na instrumen-

tach rynkowych (np. Wielka Brytania). Znacznie

ni sze wydatki na ALMP przy relatywnie wyso-

kim poziomie zatrudnienia (ze znacznym bezro-

bociem w ród m odzie y) w warunkach elastycz-

nego rynku pracy

J.C. Barbier

(2004)

J.C. Barbier,

I. Ludwig-

-Mayerhofer

(2004)

Liberalna aktywiza-cja – silne zach ty do

pracy (kraje skandy-

nawskie)

Uniwersalistyczna aktywizacja – uwa-

runkowanie korzy ci

i wprowadzenie

sankcji

Kontynentalna aktywizacja – podobna do

krajów skandynawskich, uzupe niona szerokimi

inwestycjami w kapita ludzki (wysoki udzia

wydatków na szkolenia)

D. Clegg

(2005)

Polityka cyrkulacyjna – której celem jest

zwi kszenie szans bezrobotnego na kontakt

z potencjalnym pracodawc przez

us ugi po rednictwa pracy

Polityka integruj ca – powinna bezpo rednio

prowadzi do zatrudnienia bezrobotnych poprzez

warunkowo wiadcze lub ochron zatrudnienia

H. Dean

(2007)

Polityka warunkuj -ca rozwój kapita uludzkiego (Dania

i Holandia, Wielka

Brytania do 2006)

Polityka oparta na procesie aktywnego tworzenia miejsc pracy (Szwecja,

Norwegia)

Polityka podkre laj -ca prawo jednostki do pracy (Francja)

Polityka oparta na przymusie pracy(USA i Wielka Bryta-

nia po 2006)

G. Bonoli

(2010)

Polityka warunkuj -ca rozwój kapita uludzkiego (kraje

skandynawskie)

Polityka pomocowa (Dania, Szwecja,

Niemcy)

Polityka stagnacyjna (Francja, Niemcy)

Polityka motywacyj-na (kraje angloj zycz-

ne)

B. Craig

(2014)

Polityka oparta na szkoleniu i us ugach rynku pracy (Niemcy,

Francja)

Polityka subwencjo-nowania zatrudnie-nia z uwzgl dnieniem zach t dla praco-dawców (Szwecja)

Polityka oparta na szkoleniach i subsy-diowaniu zatrudnienia (W ochy)

Polityka oparta na us ugach publicznych s u b zatrudnienia (Wielka Brytania,

Holandia)

ród o: Opracowanie w asne.

Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 91

W dyskusj na temat typów aktywnej polityki rynku pracy wpisuj si pra-

ce Kwiatkowskiego [2002, s. 301-315] czy Bonoli [2010], który przedstawi

idealne typy aktywnej polityki rynku pracy dla krajów europejskich. Klasyfika-

cja opiera si na priorytetowych celach, które realizuje ALMP, oraz dopasowa-

nych do nich instrumentach wspierania bezrobotnych, uwzgl dnia stopie ,

w jakim ró ne podej cia wykazuj prorynkow orientacj , oraz zakres, w jakim

zwi ksza si kapita ludzki. Podej cie z siln orientacj prorynkow i znacznymi

inwestycjami w kapita ludzki, z naciskiem na podnoszenie kwalifikacji, bazuje

na rozleg ych programach kszta cenia zawodowego zwi zanego z prac . Syste-

my, które s s abe w obu domenach, opieraj si na ochronie posiadanych kwali-

fikacji i kapita u ludzkiego, koncentruj si na utrzymaniu osób bezrobotnych na

zajmowanych stanowiskach w sektorze publicznym o ograniczonym potencjale

rozwoju. Zostaje utrzymany poziom efektywnej poda y pracy, gotowej do pro-

duktywnego wykorzystania w sytuacji pojawienia si wolnych miejsc pracy.

Bonoli wyró ni re im z siln orientacj prorynkow , ale niewielkimi inwesty-

cjami w kapita ludzki, który to koncentruje si na pomocy w zatrudnieniu lub

poprawie dopasowa na rynku pracy – model zawodowy. Ostatni z wymienio-

nych idealnych re imów koncentruje si na motywowaniu lub wywieraniu pre-

sji. Jest on wysoce prorynkowy, ale oferuje znikome inwestycje w kapita ludz-

ki. Wykorzystuje dodatki p acowe w formie ulg podatkowych oraz niski poziom

zasi ków i dodatkowe sankcje, motywuj ce do znalezienia pracy.

Uzupe nion klasyfikacj aktywnej polityki rynku pracy przedstawi Craig

[2014]. Uwzgl dni struktur wydatków na ALMP, jak i takie czynniki j deter-

minuj ce jak: poziom ochrony zatrudnienia, model polityki edukacyjnej czy

przemys owej. Pozostawiaj c bez wyja nie szerszy kontekst tej analizy nale y

wskaza , i w trakcie analizy wykorzystania us ug zwi zanych z poszukiwaniem

pracy, szkoleniami oraz zatrudnieniem wspieranym (dotacjami), zosta y zidenty-

fikowane cztery poni ej opisane typy aktywnej polityki rynku pracy

Model rynku pracy oparty na us ugach publicznych s u b zatrudnienia

w zakresie po rednictwa pracy w najwi kszym stopniu wyró nia Wielk Brytani

i Holandi . Wielka Brytania jest przyk adem podej cia, które niemal wy cznie

skupia si na usprawnieniu metod poszukiwania pracy przez bezrobotnych oraz

indywidualnych formach doradztwa zawodowego. Dzia ania te powinny prowa-

dzi do szybkiego znalezienia pracy, chocia nie zawsze zgodnego z wykszta ce-

niem czy posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi. Holandia zosta uj ta w ra-

mach tego modelu przy znacznie wy szych wydatkach ni w Wielkiej Brytanii na

subsydiowanie zatrudnienia. Rozbudowana struktura takich programów skierowa-

nych do osób, które cierpi skrajne trudno ci w znalezieniu pracy, powinna zosta

Katarzyna Nagel 92

zinterpretowana jako przejaw opieki spo ecznej, a nie strategia zatrudnieniowa.

Maj one tym samym niewielki wp yw na zwi kszenie szans zatrudnienia na

otwartym i konkurencyjnym rynku pracy.

W ochy reprezentuj polityk rynku pracy opart na szkoleniach i subsy-

diowaniu zatrudnienia. To po czenie jest silnie widoczne tylko w jeszcze jed-

nym kraju europejskim, tzn. w Grecji (zarówno Hiszpania, jak i Portugalia mog

by postrzegane jako umiarkowani zwolennicy tego podej cia). Taki model mo-

e wynika ze stosunkowo wysokiego poziomu nieaktywno ci spo ecze stwa,

a wej cie na rynek pracy wymaga wyposa enia w umiej tno ci b d stworzenia

specjalnego miejsca pracy.

Model rynku pracy oparty na szkoleniach i us ugach rynku pracy wyró -

nia Francj i Niemcy. Wykorzystanie na szersz skal programów doskonal -

cych metody poszukiwania pracy w gospodarce niemieckiej pojawi o si sto-

sunkowo niedawno (wydatki na ten cel przekraczaj obecnie wydatki na

szkolenia). Francja dodatkowo uzupe nia te programy tworzeniem miejsc pra-

cy w sektorze publicznym.

Szwecja reprezentuje model oparty na systemie subwencjonowania zatrud-

nienia osób bezrobotnych, z uwzgl dnieniem zach t dla pracodawców, którzy

tworz nowe miejsca pracy. Ograniczenie wydatków na szkolenia mo e wynika

z wysokiego poziomu wykszta cenia.

Przedstawione w tabeli 1 i scharakteryzowane powy ej rzeczywiste i idealne

typy aktywnej polityki rynku pracy wskazuj , i badacze nie osi gn li konsensusu

w tej kwestii. Najcz ciej polityk rynku pracy realizowan przez Wielk Brytani

i USA okre la si jako prorynkow , opart w zdecydowanej mierze na us ugach

po rednictwa i poradnictwa zawodowego. Ten typ polityki jest najbardziej natu-

ralny i nie narusza warunków konkurencji pomi dzy podmiotami na rynku pracy.

Pozostaje pytanie, w jakim stopniu polityka rynku pracy powinna realizowa za-

dania w zakresie kszta cenia (zadania w tym zakresie realizuje przede wszystkim

system kszta cenia) czy opieki spo ecznej, która pojawia si w ramach zatrudnie-

nia subsydiowanego (pomoc spo eczna jest realizowana tak e przez inne instytu-

cje). Nie mo na równie wymaga , aby polityka rynku pracy realizowa a wszyst-

kie wymienione zadania. Pomi dzy dost pnymi instrumentami wyst puje

cz ciowa komplementarno , ale w warunkach ograniczenia rodków finanso-

wych równie wysoka substytucyjno .

Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 93

3. Typy aktywnej polityki rynku pracy w krajach CEE

W tej cz ci pracy zosta a podj ta próba zidentyfikowania typów aktywnej

polityki rynku pracy w badanej grupie krajów na podstawie analizy struktury

wydatków na poszczególne programy. W opracowaniu okre lenie kraje rodko-

wo- i wschodnioeuropejskie (CEE -10 Central and Eastern Europe) obejmuje

Bu gari , Czechy, Estoni , W gry, otw , Litw , Polsk , Rumuni , S owacj

i S oweni . Okres badawczy to lata 2004-2013. Podstawowym ród em danych

dla badanej grupy krajów s dane Eurostatu. Wydatki na poszczególne interwen-

cje zosta y przedstawione w uj ciu wzgl dnym, jako procent ca kowitych wy-

datków na ALMP (kategorie 1-71).

Programy zosta y pogrupowane w nast puj cy sposób:

– us ugi rynku pracy (kategoria 1),

– szkolenia (kategoria 2),

– zach ty zatrudnieniowe wraz z wsparciem w procesie tworzenia nowych

miejsc pracy (kategoria 4 oraz kategoria 7),

– dofinansowanie zatrudnienia i rehabilitacja osób niepe nosprawnych oraz dzia-

ania zwi zane z bezpo rednim tworzeniem miejsc pracy (kategoria 5 oraz ka-

tegoria 6).

Po czenie kategorii 4 i 7 oraz kategorii 5 i 6 jest zwi zane z ch ci rozró -

nienia, czy tworzone miejsca pracy powstaj na otwartym i konkurencyjnym

rynku pracy (zwykle o wi kszej trwa o ci), czy w du ej mierze w sektorze pu-

blicznym (o czasowym charakterze).

Analiza wydatków na ALMP pozwoli a zidentyfikowa cztery klastry, wyka-

zuj ce du zbie no cech (w celu zachowania przejrzysto ci analizy ka da

z wymienionych grup zosta a przedstawiona na osobnym wykresie, wielko ci

przedstawione na osiach oraz wyskalowanie osi na ka dym z nich s identyczne):

– Klaster A – Estonia (EST) i otwa ( OT), Litwa (LIT),

– Klaster B – S owacja (S O) i Rumunia (RUM), Czechy (CZ),

– Klaster C – W gry (W G), Bu garia (BU ), Polska (POL),

– Klaster D – S owenia oraz kraje, które zmieniaj profil ALMP.

Pierwsz zidentyfikowan grup krajów, tj. Estoni , otw i Litw 2, wy-

ró nia wysoki poziom wydatków na szkolenia – polityka wspieraj ca rozwój

kapita u ludzkiego (rys. 1).

1 Oznaczenie instrumentów polityki rynku pracy jako kategoria 1 – kategoria 7 zgodnie z metodo-

logi Eurostatu. W artykule wykorzystano zmienne Eurostatu dotycz ce wydatków na polityk

rynku pracy DG EMPL (tps00076 - 00080). 2 Litwa w 2009 i 2013 r. wykazuje nie do ko ca zbie ne cechy w ramach prezentowanego klastra

ze wzgl du na znaczne ograniczenie wydatków na szkolenia z 31% w 2004 r. do 19 % w 2013 r.

94

Rys. 1. Str

W la

witych wy

wo Eston

pracy. Us

miejscach

poszukiw

mo na ok

kowo wsk

czy te n

ruktura wydatk

atach 2003-2

ydatków na

ni wyró nia

s ugi te obej

h pracy, indy

ania pracy.

kre li jako o

kaza , czy w

niedopasowan

K

ków na ALMP

012 wydatki

ALMP, w n

wysoki poz

muj inform

ywidualne po

Bez w tpien

oparty na kap

wynika to z n

nia kwalifik

Katarzyna Nag

P w ramach k

i na ten cel w

niektórych la

ziom wydatk

macje skierow

oradnictwo z

nia ten mod

pitale ludzkim

niskiego pozi

kacji do potr

gel

klastra A w rok

w Estonii prz

atach si gaj

ków zwi zan

wane do bez

zawodowe o

del aktywnej

m. Dalsze ba

iomu wykszt

rzeb rynku p

ku 2004, 2009

zekraczaj 7

nawet 90%.

nych z us ug

zrobotnych o

oraz pomoc w

polityki ry

adania powin

ta cenia bezr

pracy. otw

9 i 2013

70% ca ko-

. Dodatko-

ami rynku

o wolnych

w zakresie

ynku pracy

nny dodat-

robotnych,

wa równie

Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 95

przeznacza na szkolenia relatywnie znaczn cze rodków finansowych; pod-

czas gdy w 2004 r. wydatki na ten cel stanowi y 29%, to w 2013 r. – 52% ca -

kowitych wydatków na ALMP. Instrumentem uzupe niaj cym kszta cenie jest

program zatrudnienia subsydiowanego, oparty na dotacjach maj cych na celu

tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym, jak i na otwartym rynku pracy.

W Rumuni, na S owacji oraz w Czechach3 mo na mówi o prorynkowej

(pomocowej) polityce rynku pracy opartej w du ej mierze na instrumentach

wspieraj cych tworzenie miejsc pracy w sektorze prywatnym lub zach tach do

podj cia w asnej dzia alno ci gospodarczej oraz us ugach instytucji rynku pracy.

Wydatki zwi zane z wsparciem zatrudnienia na otwartym rynku wynios y

w Rumunii w 2004 r. ponad 43%, a w 2013 r. spad y do 20% ogólnych wydat-

ków na ALMP. Na S owacji wydatki na ten cel zwi kszy y si z 15% w 2004 r.

do prawie 50% w 2013 r. W Rumunii dominuj cym instrumentem wsparcia

bezrobotnych sta y si us ugi rynku pracy, na które przeznaczono w 2004 r.

27,6%, podczas gdy w 2013 r. ju ponad 72% ogólnych rodków ALMP. S o-

wacja jako instrument komplementarny wykorzystuje subsydiowanie zatrudnie-

nia w sektorze publicznym lub dla grup, które maj znaczne trudno ci na rynku

pracy. Tym samym ponad 76% rodków w ramach ALMP przeznacza si na

ró nego rodzaju dotacje wspieraj ce zatrudnienie bezrobotnych, ale równie

firm, które tworz dla nich miejsca pracy. Polityka rynku pracy w ramach tego

klastra opiera si na wsparciu rynkowych mechanizmów kreacji miejsc pracy,

a z drugiej strony dominuj ce instrumenty umo liwiaj nabycie umiej tno ci

zawodowych oraz do wiadczenia. Równocze nie wydatki na szkolenia kszta tu-

j si na bardzo niskim poziomie.

3 W Czechach tylko w 2003 r. ALMP wyró niaj przedstawione dla klastra B cechy. W kolejnych

okresach wydaje si , e przesun a si do klastra D.

96

Rys. 2. Str

W gr

ków na d

osób d ug

Dynamicz

zauwa y

si gn y 2

datki na t

ruktura wydatk

ry, Bu gari

ofinansowan

gotrwale bez

zny wzrost z

w 2009 r., k

2/3 ca ego bu

ten cel przek

K

ków na ALMP

i Polsk (ry

nie zatrudnie

zrobotnych i

zatrudnienia

kiedy to wyd

ud etu ALM

kracza y 50%

Katarzyna Nag

P w ramach k

s. 3) wyró n

enia i bezpo

z grup zwi

w sektorze

datki na ten

MP. W Bu ga

%, obecnie os

gel

klastra B w rok

nia wysoki w

rednie tworz

kszonego ry

publicznym

cel przekroc

arii w ca ym

si gaj c pozi

ku 2004, 2009

wzgl dny udz

zenie miejsc

yzyka na ryn

m na W grze

czy y 50%, a

m badanym ok

iom ponad 8

9 i 2013

zia wydat-

c pracy dla

nku pracy.

ech mo na

w 2013 r.

kresie wy-

80% ca ko-

witych ro

waha si w

Rys. 3. Str

Celem

wanie do

chroniony

znaczne w

ALMP, bo

zwi ksza

aktywna p

czy. Wyd

Rodzaj

odków w ram

w przedziale

ruktura wydatk

m takiej pol

ponownego

ych miejsc p

wydatki na s

owiem wi k

szans bezro

polityka rynk

daje si , e P

aje aktywnej p

mach ALMP

e 36%- 49%.

ków na ALMP

lityki jest og

o wej cia lub

pracy, które

subsydiowan

szo bada

obotnych na

ku pracy ma

Polska od 20

polityki rynku

P. W Polsce

P w ramach k

graniczanie p

b powrotu n

powstaj cz

nie zatrudnie

i ocen wska

zatrudnienie

a charakter s

011 r. zmniej

u pracy w kraj

redni poziom

klastra C w rok

przeszkód za

na rynek pra

z sto w sekt

enie mog og

azuje, e zatru

e d ugotrwa e

ocjalny i w

ejsza stopnio

ajach…

m wydatków

ku 2004, 2009

atrudnienia i

acy, jednak

torze publicz

granicza efe

rudnienie pub

e. W tym kl

du ej mierze

wo wydatki

97

w na ten cel

9 i 2013

i motywo-

w ramach

znym. Tak

fektywno

bliczne nie

lastrze (C)

e opieku -

na subsy-

98

diowanie

dencji w t

Ostat

i Polsk ,

instrumen

Ró nica z

i Litwa pr

trudnienio

Interwenc

i konkuren

ny, wykor

nienia w s

By mo e

si y roboc

Rys. 4. Str

4 Poniewa

w 2009 l

szych. Uw

zatrudnienia

tym zakresie

tni z wyró n

w szczególn

ntów wydaje

zwi zana jest

rzeznacza po

owych i now

cje, obok ch

ncj (rys. 4)

rzystuj cy z

sektorze pub

e specyfika t

czej, co powi

ruktura wydatk

wi kszo kra

lub 2013 r., au

wypukla yby on

K

a na rynku p

wyst puj cy

nionych klas

no ci w 2013

si du a. W

t z odmienn

onad dwukro

wych miejsc p

harakteru soc

. Ten typ pol

arówno instr

blicznym, w

tego modelu

inno zosta p

ków na ALMP

ajów (trzy spo

utorka nie widz

ne w wi kszym

Katarzyna Nag

pracy chroni

ych na W gr

strów (D) ob

3 r.4 zbie no

Wykazuje on

struktur su

otnie wi cej

pracy w sekto

cjalnego, wy

lityki rynku

rumenty rynk

niewielkim

u wynika z w

poddane dals

P w ramach k

ród czterech)

zi sensu przedst

m stopniu ró nic

gel

ionym, w pr

rzech i w Bu

bejmuje S o

o w zakres

pewne podo

ubsydiowani

rodków na

orze prywatn

ykorzystuj

pracy mo na

kowe, jak i

stopniu wyk

wysokiego w

szym badanio

klastra D w 20

zosta a zaliczo

tawienia wykre

e ni podobie s

rzeciwie stw

garii.

weni , Czec

sie wykorzys

obie stwa do

ia zatrudnien

stworzenie

nym ni kraj

mechanizmy

a okre li jak

subsydiowan

korzystuj cy

wykszta cenia

om.

13 r.

ona do tego kla

esów z okresów

stwa w ramach

wie do ten-

chy, Litw

stywanych

klastra C.

nia. Polska

zach t za-

e grupy C.

y rynkowe

ko miesza-

nie zatrud-

szkolenia.

a zasobów

astra dopiero

w wcze niej-

klastra D.

Rodzaje aktywnej polityki rynku pracy w krajach… 99

Podsumowanie

Rozpatruj c polityk rynku pracy jako interwencj pa stwa w procesy ryn-

kowe, nale y postawi pytanie, czy interwencja ta jest rzeczywi cie potrzebna.

Je eli tak, to w jakim zakresie i za pomoc jakich instrumentów nale y oddzia-

ywa skutecznie na ten rynek. W gruncie rzeczy nie ma jednoznacznej i wi -

cej odpowiedzi.

W latach 90. XX w. kraje rodkowoeuropejskie stworzy y podstawy dzia a

interwencyjnych na rynku pracy, a w pó niejszym okresie je modyfikowa y.

Równocze nie cele, które stawia si aktywnej polityce, s bardzo szerokie i am-

bitne. Ma bowiem prowadzi do formowania kapita u ludzkiego, spe nia funk-

cje integracyjne i socjalne. Pozostaje pytanie, w jakim stopniu w a nie takie

funkcje powinna spe nia oraz w jakim stopniu to system edukacyjny czy system

pomocy spo ecznej jest odpowiedzialny za ich realizacj .

Analiza wydatków na aktywne programy rynku pracy pozwala stwierdzi , i

badana grupa krajów znacznie ró ni si od modelu liberalnego, charakterystycz-

nego dla Wielkiej Brytanii. Wyró nienie czterech klastrów o odmiennym zakresie

i sposobie wykorzystania instrumentów pozwala sformu owa stwierdzenie, i

ALMP w odpowiedzi na zdywersyfikowane struktury rynków pracy oraz nat e-

nie problemów spo ecznych w ró nych krajach k adzie nacisk na odmienne roz-

wi zania. S owacj i Rumuni charakteryzuje prorynkowa (pomocowa) ALMP.

G ównym zadaniem aktywnej polityki rynku pracy na otwie i w Estonii jest roz-

wój kapita u ludzkiego. Stagnacyjn polityk , opart na zatrudnieniu wspieranym,

przyj y S owacja i Rumunia. Polska, Czechy i Litwa do znacznie zmieniaj

struktur wykorzystywanych instrumentów, co wi cej, wydaje si , e wraz ze

S oweni tworz nowy, mieszany model polityki rynku pracy, który w przysz o ci

by mo e b dzie stanowi trzon modelu rodkowoeuropejskiego.

Zaprezentowane w artykule wyniki bada maj charakter cz stkowy, ich

weryfikacja wymaga dodatkowo uwzgl dnienia uwarunkowa realizowanej

polityki rynku pracy, co b dzie przedmiotem dalszych bada autorki.

Literatura

Barbier J.C. (2004), Systems of Social Protection in Europe: Two Contrasted Paths to Activation, and Maybe a Third [w:] J. Lind, H. Knudsen, H. Jørgensen (eds.), La-

bour and Employment Regulation in Europe, PIE-Peter Lang, Brussels.

Barbier J.C., Ludwig-Mayerhofer I. (2004), Introduction: The Many Worlds of Activa-tion, „European Societies”, special issue 4(6).

Bonoli G. (2004), The Politics of New Social Risks and Policies, presented at the ISA

conference RC 19, September, Paris.

Katarzyna Nagel 100

Bonoli G. (2010), The Political Economy of Active Labour Market Policy, Working

Paper on the Reconciliation of Work and Welfare in Europe, RECWOWE Publica-

tion, Dissemination and Dialogue Centre, Edinburgh.

Caruana C., Theuma M. (2011), From Labour Market Programmes to Active Labour

Market Policy, Employment and Training Corporation (ETC), Malta.

Craig B. (2014), The Hyper-Anglicisation of Active Labour Market Policy: Facilitating

and Exemplifying a Flawed Growth Model, SPERI Paper No.14.

Clegg D. (2005) Activating the Multi-tiered Welfare State: Social Governance, Welfare Politics and Unemployment Policies in France and the United Kingdom, European

University, Florence.

Dean H. (2007), The Ethics of Welfare-to-Work, „Policy and Politics”, No. 35(4).

Eurostat (2013), Labour Market Policy Statistic – Methodology 2013. Publications Of-

fice of the European Union, Luxembourg, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/

nui/show.do?dataset=lmp expsumm&lang=en (dost p: 10.11.2015).

Golinowska S.(2003), Od pa stwa opieku czego (welfare state) do pa stwa wspieraj -

cego prac (workfare state) [w:] B. Balcerzak-Paradowska (red.), Praca i polityka spo eczna wobec wyzwa integracji, Wydawnictwo IPiSS, Warszawa.

Kwiatkowski E. (2002), Bezrobocie – podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa.

OECD (2014), The Scope and Comparability of Data on Labour Market Program,

http://www.oecd.org/els/emp/ALMPdata-Scope-and-Comparability-2014.pdf

(dost p: 10.11.2015).

Taylor-Gooby P. (ed.) (2004), New Risks and Social Change. In New Risks, New Wel-

fare?, Oxford University Press, Oxford.

Torfing J. (1999), Workfare with Welfare: Recent Reforms of the Danish Welfare State,

„Journal of European Social Policy”, Vol. 9/1.

Wi niewski Z., Zawadzki K. (2010) Aktywna polityka rynku pracy w Polsce w kontek-

cie europejskim, Wydawnictwo Pracowania Sztuk Plastycznych Sp. z o.o., Toru .

TYPES OF ACTIVE LABOUR MARKET POLICIES IN THE COUNTRIES OF CENTRAL AND EASTERN EUROPE

Summary: The article presents social regimes and labour market policy problems. On

the basis of source literature, describe their ideal types (models) and try to identify the

features of active labour market policy in post-communist countries. The discussions

which developed in last years, moving in two different directions. The first group of

researchers suggests that active labour market policies developing in already identified

direction, which shows of its unification on a scale at least regional (ex. Within the EU).

This approach can be contrasted with particularistic view, which shows that CEE coun-

tries follow different and non-traditional personal path or in specific groups. Analysis of

spending on active labour market policies can be argued about the different types in the

group of tested countries.

Keywords: labour market policy, training, subsidized employment, labour market services.