Rok szkolny - zdrowenietrudne.pl Szkoly_Nr6(8)_2015.pdf · Baterie są powszechnie wykorzystywanym źródłem energii. Jednak zużyte bądź wyczerpane ogniwa mogą być zagrożeniem

Czerwiec 6/2015 (8) 769 (LXIX)

Bezpiecznie wakacje – jak przygotować do nich dzieci

Dlaczego balon lata? Fizyczne odkrycia idealne przed wakacjami

W królestwie płazów

Gamifikacja, czyli świat gier w służbie edukacji

Rok szkolny w pigułce

ISSN 0137-7310 indeks 38514X CENA 26,15 ZŁ (w tym 5% VAT)

podsumowanie zmian w oświacie 2014/2015 44

0608

ISS

N 0

137–

7310

Trudności emocjonalne dzieci z dysleksją

9771037

731007

06

9771037

731007

06

Baterie są powszechnie wykorzystywanym źródłem energii. Jednak zużyte bądź wyczerpane ogniwa mogą być zagrożeniem dla środowiska naturalnego, bądź człowieka. Większość baterii zawiera metale ciężkie, szkodliwe dla ludzkiego zdrowia nawet w ilościach śladowych takie, jak: ołów, rtęć, kadm, nikiel, lit i inne. Ale nie tylko metale ciężkie mogą nam zagrozić. Także kwasy lub zasady tworzące elektrolit mają właściwości żrące i korozyjne. Metale ciężkie, wymywane ze zużytych, porzuconych beztrosko byle gdzie baterii, mogą być groźne dla człowieka i środowiska.

Konkurs ma na celu edukację ekologiczną w zakresie ograniczania negatywnego wpływu zużytych baterii i akumulatorów na środowisko, poprzez przeprowadzenie działań edukacyjnych w szkołach podstawowych. Dodatkowym wymiernym celem konkursu jest zwiększenie liczby punktów zbiórki baterii, zmniejszenie ilości zużytych baterii w zmieszanych odpadach komunalnych oraz zwiększenie ilości odpadów niebezpiecznych (jakim są zużyte baterie), poddanych odzyskowi.

Konkurs przeprowadzany będzie etapami. Każdy z etapów konkursu polega na zrealizowaniu przez szkołę określonego zadania konkursowego. Poszczególne zadania mają przyczynić się do zwiększenia wiedzy na temat prawidłowego postępowania ze zużytymi bateriami oraz uświadomić, jakie zagrożenia wynikają z niewłaściwego postępowania z bateriami.

Spis treści

www.zycieszkoly.com.pl1

Czerwiec 6/2015 (8) 769 (LXIX)

Bezpiecznie wakacje – jak przygotować do nich dzieci

Dlaczego balon lata? Fizyczne odkrycia idealne przed wakacjami

W królestwie płazów

Gamifikacja, czyli świat gier w służbie edukacji


ISSN 0137-7310 indeks 38514X CENA 26,15 ZŁ (w tym 5% VAT)

podsumowanie zmian w oświacie 2014/2015 44

0608

ISS

N 0

137–

7310

Trudności emocjonalne dzieci z dysleksją

9771037

731007

06

9771037

731007

06

o d R e d a k c j i

I strona okładki: fot. Fotolia

nakład 8000 egz.

Redakcja Anna Przybył – redaktor naczelna, Karolina Oleksa – redaktor prowadząca, Anna Chmiel – redaktor techniczny, Edyta Żmuda - koordynator ds. graficznychWydawca Forum Media Polska Sp. z o.o., 60-595 Poznań, ul. Polska 13; REGON 631046924; NIP 781-15-51-223; KRS nr 0000037307 Wydział VIII Gospodarczy KRS Poznań, wysokość kapitału zakładowego 300 000 zł Prezes zarządu Magdalena Balanicka Dyrektor wydawniczy Radosław Lewandowski Dział obsługi klienta/prenumerata tel. 61 66 55 800 lub 61 66 55 750,fax 61 66 55 888, [email protected]

Reklama Andrzej Idziak, tel. kom. 502 237 942, [email protected]ład i łamanie Graphics & Design Studio, Marcin Ziółkowski, www.gdstudio.plDruk i oprawa „Paper & Tinta” Nadma, ul. Ceglana 34, 05-270 Marki

Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów i zastrzega sobie prawo dokonywania formalnych zmian w tekstach artykułów oraz nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam. Prosimy o przysyłanie artykułów z dokładnym adresem autora.

Zapraszamy na naszą stronę internetową:www.zycieszkoly.com.ploraz www.forum-media.plDołącz do nas na Facebooku

Drodzy Czytelnicy!

Już za chwilę rozpoczną się długo wyczekiwane przez uczniów waka-

cje. Na dworze piękne słońce i wysokie temperatury, a w głowie wizje kąpieli nad morzem i błogie lenistwo.

Jak w takim klimacie utrzymać uwagę uczniów podczas tych ostatnich tygodni zajęć? Proponujemy Państwu tematy, które są lekkie, przyjem-ne i idealne na letnią pogodę. Wykorzystując scenariusze zajęć, może-cie Państwo zaprosić dzieci do poznania fascynującego świata płazów. Jak rozwijają się żaby? Co jedzą? Czy ropucha to też żaba? Dzięki pro-pozycjom zadań, kartom pracy oraz plakatowi edukacyjnemu, zamie-nicie Państwo 45 minut lekcji w edukacyjną zabawę.

Będziecie Państwo także mogli przygotować dzieci do letnich wy-praw i pokazać im działanie podstawowych praw fizyki, dzięki którym np. kompas pokazuje kierunek albo poduszkowiec wznosi się w powie-trze. Przeprowadzenie prostych eksperymentów z pewnością zafascy-nuje uczniów i pozytywnie nastroi przed błogimi dwoma miesiącami.

Chociaż wakacje zazwyczaj budzą pozytywne skojarzenia i rozma-rzenie, trzeba zadbać o swoje bezpieczeństwo, żeby nie przerodziły się w koszmar. Tutaj rola nauczyciela jest bardzo ważna – wykorzystując odpowiednie narzędzia, możecie Państwo nauczać dzieci, jak prawi-dłowo zachowywać się w górach czy nad wodą, jak zareagować, kiedy zdarzy się wypadek, pod jakie numery alarmowe dzwonić. Bezpieczeń-stwo i ostrożność to podstawa udanych wakacji, dlatego poświęciliśmy temu tematowi kilka stron.

Zakończenie roku szkolnego to też dobry moment na podsumo-wania. Przygotowaliśmy więc dla Państwa podsumowanie wydarzeń w oświacie, które miały miejsce w roku 2014/2015 oraz te, które wejdą w życie od września. Zestawienie najważniejszych zmian prezentujemy w temacie numeru. Mamy nadzieję, że jego lektura pozwoli Państwu odpowiednio przygotować się do kolejnego roku szkolnego. Jednak zanim to nastąpi, czekają Państwa wakacje, czyli czas odpoczynku rów-nież dla nauczycieli – życzę, aby były to chwile wytchnienia, doładowa-nia baterii oraz wielu okazji do dziecięcej radości.

Karolina Oleksa Redaktor prowadząca

t e m a t n u m e r u

Rok szkolny w pigułce. Podsumowanie najważniejszych zmian roku szkolnego 2014/2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

w y w i a d m i e s i ą c a

Bezpieczne wakacje – szczęśliwe wakacje! . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

p e d a g o g i c z n e i n s p i r a c j e

Radość wysłana w kopercie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Przygody żab – zabawy ruchowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Ścieżki dydaktyczne – poznajemy uroki polskiej przyrody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Wóz strażacki na narzędzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

a k a d e m i a n a u c z y c i e l a

Agresywne zachowania uczniów – uwarunkowania związane z funkcjonowaniem dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Gamifikacja – zagrajmy z uczniami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Trudności emocjonalne dzieci dyslektycznych – metody wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Utrzymać właściwy kierunek, czyli kilka słów o samokontroli i samodyscyplinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

s c e n a r i u s z z a j ę ć

W Królestwie Płazów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Bezpieczne wakacje – scenariusz zajęć dla klas III . . . . . . . . . 39

k ą c i k m a ł e g o o d k r y w c y

Przed wakacyjną wyprawą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2


Życie szkoły CZERWIEC 20152

S ześciolatki obowiązkowo w szkołach, wprowadzenie darmowego podręcznika czy elastyczny 45-minuto-wy czas zajęć to tylko niektóre zmiany, jakie zagościły

w tym roku szkolnym. Przyszły rok również będzie obfitował w nowości – już od pierwszego września bieżącego roku ze szkół znikną automaty z chipsami i colą, a ocenianie najmłod-szych uczniów przyjmie nowe oblicze. A to jeszcze nie wszyst-kie zmiany. Abyście mieli Państwo rozeznanie w kluczowych wydarzeniach roku szkolnego 2014/2015 oraz mogli się do-kładniej przygotować na zbliżający semestr, stworzyliśmy ze-stawienie najważniejszych zmian w oświacie.

Sześciolatki przy tablicy

Na mocy ustawy z dnia 30 sierpnia 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, 1 września 2014 r. sześciolatki urodzone od 1 stycznia do 30 czerwca 2008 r. pojawiły się w szkol-

nych ławkach. Sześciolatki urodzone w drugiej połowie 2008 r. pójdą w ślady rówieśników w nadchodzącym roku szkolnym, chyba że ich rodzice zdecydowali się posłać je do szkoły rok wcześniej. Zmiana oświatowa spotkała się ze zwo-lennikami i przeciwnikami zarówno ze strony rodziców, jak i pedagogów, psychologów i innych przedstawicieli edu-kacji. Zwolennicy tej idei uważają, że posłanie dzieci wcze-śniej do szkoły pozwoli na szybsze wychwycenie trudności w nauce czy dysharmonie rozwojowe, dzieci będą mieć rów- ne szanse edukacyjne, w innych krajach w tym wieku malu-chy już uczą się w szkołach, a przede wszystkim sześciolatki skończą o rok wcześniej edukację i tym samym będą aktyw-ne zawodowo o rok dłużej, co przyniesie korzyści ekono-miczne. Głównymi argumentami przeciwko posyłaniu dzieci w tym wieku do szkoły są: niedostosowane placówki szkol-ne, niedostatecznie rozwinięta umiejętność koncentracji, niż-sza niż dzieci siedmioletnich sprawność manualna, a przede

Kolejny rok szkolny dobiega końca. Już za chwilę zaczną się wakacje i pożegnamy szkolną ławkę na dwa miesiące. To dobry czas na podsumowanie tegorocznej pracy z uczniami, a także zmian w oświacie, które miały miejsce w ostatnich dwóch semestrach. A pod tym względem rok szkolny 2014/2015 był bardzo bogaty.

Podsumowanie najważniejszych zmian roku szkolnego 2014/2015




wszystkim wciąż rozwijająca się sfera emocjonalna, przez co dzieci sześcioletnie mogą mieć problem z adaptacją do wa-runków szkolnych. W trosce o najmłodszych uczniów rodzice wystosowali wiele protestów, np. pod szyldem akcji „Ratuj maluchy!”. Nie przyniosło to skutku i władze wprowadziły ustawę w życie. Niezależnie od kontrowersji wokół tematu, dyskusji nie podlega fakt, że sześciolatki w szkołach wymo-gły na nauczycielach reorganizację dotychczasowej pracy. Do niedawna jeszcze nauczyciele musieli oswajać z sytua- cją szkolną i tak wymagającą grupę uczniów siedmioletnich, obecnie jednak sposób nauczania muszą dostosować cza-sami i do pięciolatków. Czym różni się praca z młodszymi dziećmi? Wymaga indywidualnego podejścia do dziecka, wprowadzania różnorodnych form zajęć oraz większej em-patii i zrozumienia, że uczniowie są na różnym poziomie gotowości szkolnej. Każdy nauczyciel sześciolatków może do tego dołożyć swoje własne doświadczenie. Najważniej-sze, by mieć na uwadze, że dzieci poznają świat i uczą się za pomocą zmysłów i zabawy, więc urozmaicanie zajęć o elementy zabaw dydaktycznych, inscenizacji, piosenek i wierszyków jest sposobem na rozwijanie dziec-ka zgodnie z jego naturalną eks-presją. Bo młodsze dzieci mogą odnaleźć się w szkole – trzeba tylko szkołę odpowiednio do tego dostosować.

Nasz Elementarz dla wszystkich?

Drugą bardzo ważną zmia-ną było wprowadzenie darmo-wego podręcznika do edukacji wczesnoszkolnej. Nasz Elementarz jest wynikiem zmian w ustawie z 21 lutego i 30 maja 2014 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, któ-re m.in. ustanawiają , że nie dyrektor a minister właściwy do spraw oświaty i wychowania może zlecić opracowa-nie i wydanie podręcznika oraz że uczniowie mają prawo do darmowych podręczników. Aby podręcznik odpowia-dał potrzebom wszystkich uczniów, wprowadzono odpo-wiednie adaptacje: dla uczniów niewidomych w systemie Braille’a, dla uczniów słabowidzących w druku powięk-szonym oraz dla uczniów mających trudności w uczeniu się i/lub komunikowaniu się, w tym niesłyszących i sła-bosłyszących, z upośledzeniem umysłowym, autyzmem i afazją. Jednak czy podręcznik, pomimo odpowiednich adaptacji, odpowiada potrzebom edukacyjnym wszyst-kich uczniów oraz oczekiwaniom nauczycieli?

Odpowiedź nie jest niestety pozytywna – wprowadzo-na zmiana wzbudziła mieszane uczucia wśród nauczycieli. Wyniki różnych badań opinii nauczycieli wskazują na aspek-ty podręcznika, które nie spełniły oczekiwań pedagogów. Negatywną ocenę otrzymała jakość wykonania podręczni-ka. Po pewnym czasie użytkowania (szczególnie tak inten-sywnego, jak to mają w zwyczaju dzieci), kartki wypadają i książeczka rozpada się, co uniemożliwia swobodne uczenie się. Nie wspominając już o przekazaniu podręcznika kolej-nym rocznikom. Negatywnie oceniono również zawartość merytoryczną: kolejność wprowadzania liter, różnorodność materiału, m.in. do edukacji przyrodniczej, a także zbyt wyso-ką standaryzację podręcznika. Oznacza to, że wiedza, którą dostarcza Nasz Elementarz, jest mało zróżnicowana i niedo-statecznie rozwijająca, np. dla dzieci wykazujących ponad-przeciętne zdolności.

Wśród plusów podręcznika najczęściej wymienia się fakt, że jest darmowy. Rząd ma więc zamiar

kontynuować dystrybucję podręcznika, a ponadto od przyszłego roku szkol-

nego chce wprowadzić dotacje na zakup materiałów dydaktycz-

nych dla uczniów klas IV oraz dla uczniów gimnazjum. Na-uczyciele stoją więc przed faktem dokonanym – Nasz Elementarz zostaje w szkole.

Nie oznacza to jednak, że za-jęcia mają się ograniczyć do

treści w nim zawartych. Każdy temat można pogłębić, sięgając

po inne źródła. Dla przykładu, ni-sko oceniona część przyrodnicza pod-

ręcznika może być z sukcesem uzupełniona o treści, które co miesiąc prezentujemy w czasopi-

śmie. Scenariusze przyrodnicze, karty pracy i plakaty mo-gą być świetnym uzupełnieniem i rozwinięciem tematu, a przede wszystkim sposobem na aktywizację uczniów i zaszczepienie w nich ciekawości świata.

Przerwa przed przerwą

Zmiany spotkały również sam tryb organizacji zajęć. Od bieżącego roku szkolnego klasy pierwsze szkoły podstawo-wej nie mogą liczyć więcej niż 25 uczniów. Od początku nad-chodzącego roku to samo będzie dotyczyło klas drugich, a od września 2016 r. także trzecich. Mniejsza ilość uczniów w klasie zwiększa komfort pracy, szczególnie gdy w grupie są dzieci sześcioletnie czy młodsze, wymagające większej

Dzieci sześcioletnie poznają świat i uczą się

za pomocą zmysłów i zabawy, więc urozmaicanie zajęć

o elementy zabaw dydaktycznych,inscenizacji, piosenek i wierszyków

jest sposobem na rozwijanie dziecka zgodnie z jego naturalną ekspresją.



uwagi nauczyciela. Zmianie uległ też tryb pracy podczas za-jęć lekcyjnych. Nauczyciel nie musi już przez całe 45 minut trzymać dzieci w klasie i za wszelką cenę realizować tema-tu zajęć. Jeżeli dostrzeże na twarzach uczniów zmęczenie lub dekoncentrację, może zrobić krótką przerwę czy poroz-mawiać na inny temat. Minister Joanna Kluzik-Rostkowska mówi wprost, że każdy nauczyciel ma dowolność zarządza-nia czasem i formą zajęć. To oznacza, że jeżeli opowiada o różnych rodzajach liści, może zabrać klasę do pobliskie-go parku, gdzie na prawdziwym przykładzie pokaże, o czym mówi. Pozwala to dzieciom w naturalny sposób wyładowy-wać spontaniczną ekspresję, a także uczyć się we własnym tempie. Aby było to możliwe, prace domowe powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości ucznia, a wy-magania na zakończenie I klasy zostały zniesione, aby dzie-ci mogły się oswoić z sytuacją szkolną i by mogły nabywać wiedzę według własnych predyspozycji. Wymagania eduka-cyjne dotyczą dopiero ucznia kończącego klasę III. Aby móc skutecznie wykorzystać dane możliwości, nauczyciel powi-nien współpracować z rodzicami, a rodzice z nauczycielem. Dopiero zintegrowanie nauczania i adaptacji dziecka na po-lu zarówno szkolnym, jak i domowym, przyniesie pożądane skutki i korzyści z wprowadzonych zmian.

Rok 2015/2016 – oceny na start

Nadchodzący rok szkolny również przywita nauczycieli, uczniów i rodziców różnymi nowościami.

Od września zmianie ulegnie sposób oceniania. Stopnie czy oceny opisowe na koniec semestru nie zdały egzaminu – trój- ki i czwórki są stresujące i zbyt wiele nie przekazują, a otrzymy-

wanie opisowych informacji po zakończeniu etapu edukacji nie pomaga uczniom na bieżą- co weryfikować i usprawniać procesu uczenia się. Dlatego też od września 2015 r. nauczy-ciele będą stosować ocenianie kształtujące, które polega na systematycznym przekazywa-niu indywidualnych informacji zwrotnych, dzięki którym dziec-ko będzie wiedzieć, co robi po-prawie, nad czym jeszcze musi popracować i w jaki sposób mo-że to zrobić. Aby móc efektyw-nie i prawidłowo ocenić ucznia, nauczyciel musi przemyśleć swój sposób pracy. Jak prowa-

dzę zajęcia? W jaki sposób przekazuję uczniom informacje? Ana-liza samego procesu nauczania, a nie treści, jest tutaj kluczowa. W ocenianiu kształtującym niezmiernie ważne jest, aby na po-czątku zajęć wyjaśnić uczniom ich cel – dlaczego dany temat jest ważny, czego można się dzięki niemu nauczyć. Zawsze na-leży podać zakres, który będzie podlegać ocenie – to pozwoli dzieciom zrozumieć, co jest najważniejsze w danym materiale i w jaki sposób mogą go opanować. Domknięciem procesu po-winno być sprawdzenie na koniec zajęć, czy wszyscy uczniowie zrozumieli cel lekcji i zakres podlegający ocenie. Ponadto nauczyciele powinni monitorować sposoby uczenia się ich pod-opiecznych. Z uwagi na fakt, że każde dziecko jest indywidual-nością, mogą się one między sobą wyraźnie różnić. Nauczyciel, oprócz jednostkowego podejścia do ucznia, powinien też po-zwalać im na aktywność podczas zajęć, zadawanie pytań, bra- nie udziału w dyskusji. Grzeczne siedzenie w ławce i przepisy- wanie z tablicy odchodzi do lamusa.

Ostatecznym krokiem w ocenianiu kształtującym jest udzie-lenie informacji zwrotnej, która przyczyni się do postępów w nauce dziecka. Nauczyciel musi wskazać dziecku, co zrobiło dobrze, nad czym jeszcze musi popracować i jak może to zro-bić. Przy takich informacjach zwrotnych ważne jest ocenianie efektu pracy dziecka czy jego zachowania, a nie całej osoby. Inny sposób oceniania dotyczyć też będzie lekcji wychowania fizycznego. Wiele dzieci podchodzi do nich z niechęcią, bo od-czuwają, że ich sprawność fizyczna jest np. gorsza niż rówie-śników. Sednem zajęć ruchowych nie jest wykonanie każdego ćwiczenia tak samo dobrze jak grupa, ale pobudzanie swojej aktywności fizycznej, rozwijanie umiejętności motorycznych i chęci do ćwiczeń. Dlatego uczniowie mają być oceniani za swo-je zaangażowanie i starania, a nie za sam wynik. Pani minister



uważa, że to może pomóc w walce z plagą zwolnień z zajęć wf-u. Dzisiaj rodzice uczniów zdobywających same szóstki i piątki, są skorzy do zwolnienia dziecka z zajęć ruchowych, jeżeli ma z wf-u gorszą ocenę, np. czwórkę, ponieważ zaniża mu ona średnią. Ocenianie za starania umożliwi dziecku zdo- bycie dobrej oceny, a co najważniejsze, nie zniechęci do ćwi-czenia, a wręcz przeciwnie – pokaże, że dzięki chęciom i zapa- łowi można wiele zdziałać.

Marchewka zamiast wafelka

28 listopada 2014 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Wprowadza ona istotne zmiany w zakresie żywienia dzieci i młodzieży w szkołach oraz reguluje zasady sprzedaży i rekla-mowania produktów spożywczych, szczególnie fast foodów. Decyzja, co może pojawić się w szkolnych stołówkach i sklepikach, musi być oparta na rozporządzeniu Ministra Zdrowia, który ustala listę produk-tów. Przestrzegania tej listy pilnuje dyrektor placówki we współpracy z radą rodziców. Ponadto produkty, które nie pojawią się na liście, nie mogą być promowane wśród uczniów. Za złama-nie regulacji przez ajenta, Wojewódzki Inspek-tor Sanitarny będzie mógł nałożyć na niego karę pieniężną w wysokości od tysiąca do czterech tysięcy złotych.

Co te zmiany oznaczają dla nauczycieli? Przede wszystkim troskę o edukowanie dzieci w temacie zdrowego żywienia. Samo wyeliminowanie ze szkół automatów z batonami wie-le nie zmieni, jeżeli dzieci nie będą rozumiały idei odrzucania słodyczy czy niezdrowego jedzenia. Nie wystarczy więc jed-norazowo przeprowadzić zajęć dotyczących zdrowego odży-wiania, warto cyklicznie uświadamiać dzieciom, jak na zdrowie wpływa jedzenie dużej ilości tłuszczów czy węglowodanów, dlaczego warto bawić się na świeżym powietrzu czy uprawiać sport. To właśnie nauczyciel, będący często autorytetem dla najmłodszych uczniów, może dać przykład i modelować proz-drowotne zachowania podopiecznych. Warto więc z tej cu-downej mocy korzystać.

Zmiany w pracy nauczyciela

Nadchodzący rok szkolny to zmiany nie tylko dla uczniów. Nowości czekają też nauczycieli, i to w formie pracy zawodo-wej. Od września nauczyciele będą mogli prowadzić zajęcia

realizowane w ramach projektów unijnych i nie będą musieli odwoływać się do procedur zamówień publicznych. Pozwo-li to szkole poszerzyć swoją dodatkową ofertę dla uczniów i to w znanym im środowisku. Ponadto, od nowego roku szkoły nie będą już musiały formułować osobnych progra-mów – wychowawczego i profilaktycznego, wymagany bę-dzie jedynie program wychowawczy szkoły uwzględniający treści profilaktyki. Pozwoli to na uproszczenie pracy, szcze-gólnie związanej z formalnościami. Dodatkowym uprosz-czeniem będzie możliwość wypełnienia arkusza ocen za

pomocą komputera, nauczyciel nie będzie już musiał wpisywać do dziennika zajęć powtarzają-

cych się danych (np. adresowych) oraz prowadzenia innych dodatkowych

dokumentów, w których oce-nia się uczniów. Nie będzie

też zobowiązany wpisywać do dokumentacji szkolnej liczby godzin, które po-święcił na poszczególne obszary tematyczne.

Wszystkie zbliżające się zmiany mają usprawnić pra-

cę w szkole, dać większą swo-bodę działania nauczycielom

oraz zwiększyć efektywność i kom-fort uczenia się dzieci. Jednak realizacja

celu nie zależy od zmiany ustawy, ale od sposobu wprowadzenia jej w życie. Dlatego tam, gdzie zmiana bu-dzi niezadowolenie, warto wykorzystywać własne zasoby i kreować rozwojową rzeczywistość.

Karolina Oleksa Psycholog, trener

Więcej informacji o zmianach można znaleźć:

■ http://wyborcza.pl/1,76842,14836953,Poslowie_kloca_sie_ o_szesciolatki_w_szkole___ARGUMENTY.html

■ http://naszelementarz.men.gov.pl/faq/

■ http://www.edukacjawczesnoszkolna.edu.pl/36-inne/ 46-opinia-metodyczna-serwisu-www-edukacjawczesnoszkolna-edu-pl-podrecznika-nasz-elementarz

■ http://www.portaloswiatowy.pl/aktualnosci/nowosci-oswiatowe

■ http://www.oswiata.abc.com.pl/omowienia-zmian

■ http://www.oswiata.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/co-nas- czeka-we-wrzesniu-zmiany-w-prawie-oswiatowym- w-roku-szkolnym-2014-2015

■ https://www.librus.pl/doradca-dyrektora/informacje-prawne/ aktualnosci-prawne-i-informacje-men/rok-szkolny-20142015- rokiem-zmian/

Zbliżające sięzmiany mają usprawnić

pracę w szkole, dać większą swobodę działania nauczycielom

oraz zwiększyć efektywność i komfort uczenia się dzieci.

Jednak realizacja celu nie zależy od zmiany ustawy, ale od sposobu wprowadzenia

jej w życie.


6Życie szkoły CZERWIEC 2015

Dlaczego warto mówić o bezpieczeństwie

na wakacjach?

Nasilenie wypadków z udziałem dzieci występuje w mie-siącach wiosenno-letnich (od maja do września), a szczegól-nie wzrasta w okresie wakacyjnym. Wydaje się paradoksem, że do największej liczby wypadków dochodzi podczas ładnej pogody i przy dobrej widoczności. Ale wspomnia-ne miesiące to te, w których dzieci chętniej wychodzą z domu po to, aby spędzać czas na powietrzu, korzystają już nie tylko ze znanej im drogi prowadzą-cej z domu do szkoły i z powrotem, lecz udają się na place zabaw, jeż-dżą na rowerach, odwiedzają ró-wieśników. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że bardzo często w swych szaleństwach młodzi ludzie zapominają o zachowaniu podsta-wowych zasad bezpieczeństwa. Dlate-go warto uświadamiać dzieci i młodzież o możliwym niebezpieczeństwie i w mia-rę możliwości zabezpieczyć je przed zagrożeniami, z których wielu można uniknąć.

Do jakich wypadków z udziałem dzieci

dochodzi najczęściej?

Bez wątpienia są to wypadki drogowe. W 2014 r. w Pol-sce miało miejsce 3210 wypadków drogowych z udziałem dzieci w wieku od 0–14 lat. W zdarzeniach tych 80 dzieci

poniosło śmierć, a 3509 doznało obrażeń. Większość ofiar wypadków wśród dzieci w wieku 0–6 lat to pasażerowie po-jazdów. Tendencja ta jest bardzo niepokojąca, albowiem świadczy o tym, że bardzo często najmłodsi narażeni są na utratę życia bądź zdrowia z powodu błędów dorosłych. Czę-sto za kierownicą pojazdu, w którym dziecko ulega wypad-

kowi, siedzi najbliższa dla niego osoba. Przyczyną tych wypadków jest najczęściej nadmierna

prędkość pojazdu. W przypadku dzieci ze starszej grupy wiekowej (7–14 lat)

najwięcej ofiar stanowili piesi. Należy tu podkreślić, że w tej grupie wie-kowej dzieci często poruszają się po drogach samodzielnie. Spraw-cami wypadków drogowych było 383 dzieci w wieku 7–14 lat, pod-

czas gdy wszystkich wypadków z ich udziałem odnotowano 2183, tak więc

1800 wypadków, w których uczestniczyło dziecko, zdarzyło się nie z jego winy.

Jakie są więc niewłaściwe zachowania dzieci

– pieszych, które prowadzą do wypadków

z ich udziałem?

Do takich zachowań należą: nagłe wtargnięcie na jezd-nię, wychodzenie spoza pojazdu, przebieganie przez jezdnię w niedozwolonym miejscu. To, co dla dorosłego jest odru-chowym zachowaniem, dla dziecka – zwłaszcza młodszego – skomplikowaną czynnością. Bardzo często błędy popełniane

Bezpieczne wakacje – szczęśliwe wakacje!Okres wakacyjny to czas wspaniałych przygód oraz beztroskiego wypoczynku. Niemniej jednak to właśnie podczas niego dochodzi do zwiększonej liczby wypadków z udziałem dzieci. Jak przygotować siędo wakacji, aby przywieźć z nich wyłącznie piękne wspomnienia i trochę piasku w butach? O bezpieczeństwie podczas wakacji rozmawiamy z nadkomisarz Dorotą Pater, Naczelnikiem Wydziału Profilaktyki z Biura Prewencji i Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji w Warszawie.

Pamiętajmy, że dzieci do lat 7 mogą

przebywać na terenie kąpieliska, pływalni oraz korzystać z kąpieli

wyłącznie pod opieką i nadzorem osób pełnoletnich. Jeśli dzieci są

w wodzie, miejmy nad nimi ciągły nadzór, również gdy

umieją pływać.


7www.zycieszkoly.com.pl

przez najmłodszych wynikają z etapu rozwoju, na którym dzieci się znajdują. Młodsze dzieci nie są w stanie podzielić swojej uwagi, koncentrują się tylko na jednej sprawie (na roz-mowie albo zabawie), nie rozumieją zagrożeń występujących w ruchu drogowym. I nawet mimo tego, że znają niektóre zasady ruchu, nie stosują ich na drodze, a także mają trud-ności ze zlokalizowaniem źródła dźwięku, oceny odległości i prędkości. Należy również wspomnieć o tym, że przez cały rok (także w okresie letnim) mamy obowiązek noszenia od-blasków po zmierzchu poza obszarem zabudowanym (chy-ba że pieszy porusza się po drodze przeznaczonej wyłącznie dla pieszych lub po chodniku).

A co z wyjazdem zorganizowanym?

Jak mieć pewność, że nasze dziecko jedzie

z bezpiecznym przewoźnikiem?

Stało się już dobrym zwyczajem kontrolowanie przez po-licję oraz Inspekcję Transportu Drogowego autokarów, które zawiozą dzieci na wakacje. Potrzebę sprawdzenia autoka-ru organizatorzy wyjazdu mogą zgłosić policji lub Inspekcji Transportu Drogowego z wyprzedzeniem. Wówczas na miej-sce zbiórki zostanie wysłany patrol, który skontroluje pojazd oraz kierowcę. Ważne jest również zebranie jak najwięcej in-formacji o przewoźniku. Przy jego wyborze na pewno nie po-winna decydować cena. Jeśli autobus rusza w dłuższą trasę, należy w umowie wynajmu autokaru zawrzeć klauzulę, by w autobusie było dwóch kierowców, a autobus był poddany dodatkowym badaniom technicznym. Należy zwrócić uwagę na stan ogólny autokaru (przy popękanych szybach, łysych oponach należy wezwać policję). Przed samym wyjazdem trzeba zwrócić uwagę na zachowanie kierowcy – bełkotliwa

mowa, wyczuwalna woń alkoholu z pewnością go dyskwa-lifikują. Warto skorzystać również z e-usługi i sprawdzić, czy autobus ma ważne badanie techniczne oraz ubezpieczenie OC. Wystarczy wejść na stronę www.bezpiecznyautobus.gov.pl i podać numer rejestracyjny pojazdu. Każdy rodzic może dowiedzieć się również, czy wypoczynek, na który wybie-ra się jego dziecko, został zgłoszony w specjalnej bazie da-nych na stronie internetowej www.wypoczynek.men.gov.pl.

Co z wakacjami nad wodą?

W 2014 r. w okresie wakacji na terenie Polski utonęły 273 osoby, tj. o 37 osób mniej niż w analogicznym okresie 2013 r. Największa liczba utonięć miała miejsce od 14 lipca do 3 sierpnia. Najliczniejszą grupą wśród ofiar utonięć byli męż-czyźni – 237, później kobiety – 24. Najmniej liczną grupą były dzieci – 12. Najczęściej do utonięć dochodziło w wee- kend, w godzinach południowych i wieczornych. Należy pa-miętać, że najbezpieczniejsza kąpiel to ta w miejscach odpo-wiednio zorganizowanych i oznakowanych, będących pod nadzorem ratowników czy funkcjonariuszy policji wodnej. Nie wolno kapać się w miejscach niebezpiecznych, a zwłasz-cza położonych przy śluzach, mostach, budowlach wodnych, portach, zaporach, ujęciach wody pitnej, stawach hodowla-nych, basenach przeciwpożarowych, jak również w pobliżu szlaków żeglowych oraz w wodach o silnym zanieczyszcze-niu i wirach. Pamiętajmy, że dzieci do lat 7 mogą przebywać na terenie kąpieliska, pływalni oraz korzystać z kąpieli wy-łącznie pod opieką i nadzorem osób pełnoletnich. Jeśli dzie-ci są w wodzie, miejmy nad nimi ciągły nadzór, również gdy umieją pływać. Zwykłe zachłyśnięcie wodą może skończyć

ü Ucz dzieci, by podczas nieobecności rodziców w domu nikomu nie otwierały drzwi (nawet znajomym, a także innym dzieciom).

ü Nie ujawniaj miejsc przechowywania wartościowych przedmiotów. Zabroń mu też chwalenia się innym, co cennego znajduje się w domu.

ü Bezwzględnie zakazuj dzieciom przyjmowania od obcych jakichkolwiek prezentów, słodyczy, napojów.

ü Zakaż im wsiadania do pojazdów kierowanych przez obcych, oddalania się z nieznajomymi. Musisz zrobić wszystko, aby dziecko było nieufne wobec obcych.

ü Naucz je bezpiecznego poruszania się po drodze.

ü Dziecku bawiącemu się na podwórku nigdy nie wieszaj kluczy na szyi.

ü Uczyń wszystko, aby zabawy dzieci były bezpieczne. Ucz dzieci rozwagi, zwłaszcza przy zabawie na stokach narciarskich, w po-bliżu wody, placu budowy, ruchliwych ulic, i tym podobnych niebezpiecznych miejsc i sam bądź przewidujący.

ü Zawsze zwracaj uwagę na zachowanie swoich dzieci i ich przyjaciół.

ü Wykształć w dziecku zdrowy styl życia – wolny od nałogów. Dowiedz się, gdzie pociecha idzie, kiedy wróci oraz z kim przebywa podczas zabawy poza domem (wypytaj o koleżanki, kolegów – co robią, gdzie mieszkają, czy mają w domu telefon).

ü Traktuj dziecko poważnie, nie bagatelizuj jego problemów. Codziennie znajdź czas na rozmowę z nim.

Rady dla rodziców – opiekunów i nauczycieli



się utonięciem. Na przypadki utonięć wśród dzieci ma wpływ brak należytego nadzoru ze strony ich opiekunów oraz fakt, że umiejętność pływania wśród dzieci nie jest powszechna.

A kiedy na miejsce wypoczynku

wybieramy góry?

Podczas wypoczynku w górach należy mieć świadomość tego, że ewentualna akcja ratownicza jest w nich bardzo utrudniona, nawet ta prowadzona z powietrza. Do najistot-niejszych zachowań związanych z bezpieczeństwem należy: dostosowanie obuwia i ubioru do panujących warunków atmosferycznych (zakładając, że pogoda może w każdej chwili się zmienić), zwracanie uwagi na prognozy pogo-dowe, zaplanowanie szlaku i poinformowanie pracowni-ków schroniska o wybranej trasie przemarszu i przybliżonej godzinie powrotu. Przed wyprawą należy zapoznać się z mapą terenu, dobierając długość i trudność szlaku tury-stycznego do możliwości najsłabszych uczestników wy-cieczki. Warto również w telefonie komórkowym zapisać numery najbliższych placówek GOPR. Wskazane jest także zabieranie ze sobą podstawowego sprzętu pierwszej po-mocy (zwłaszcza do opatrywania ran i usztywniania złama-nych czy zwichniętych kończyn), a także latarki i gwizdka do sygnalizacji miejsca pobytu.

Podczas wakacji bardzo często słyszymy

komunikaty o wypadkach z udziałem dzieci,

które pomagają rodzicom w gospodarstwie.

Każdego lata wzrasta liczba wypadków, których ofiarami stają się dzieci i młodzież. Najczęściej są to mieszkańcy wsi, gdzie latem trwają prace polowe, ale zdarzają się również przypadki okaleczeń dzieci wypoczywających na wsi. Rola bezpieczeństwa podczas zabaw jest bardzo ważna. Często

zdarza się, że już dzieci w wieku przedszkolnym potrafią uru-chamiać maszyny rolnicze. Niedopuszczalne jest jednak, że-by je obsługiwały, ponieważ przy pracach w gospodarstwie nietrudno o nieszczęście. Małe dzieci muszą być świadome, iż są prace, których wykonywać nie powinny, bo zwyczajnie do nich nie dorosły. Mają za mało sił, brakuje im wyobraźni, doświadczenia, nie potrafią właściwie ocenić niebezpieczeń-stwa, przewidzieć skutków swoich poczynań. Przebywanie w pomieszczeniach gospodarczych małych dzieci może być szkodliwe również ze względu na: zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi (choroby odzwierzęce), choroby układu pokarmowego, infekcje skóry i górnych dróg oddechowych, pyłopochodne choroby układu oddechowego. Dzieci mogą pomagać swoim rodzicom tylko w drobnych pracach, np. przy sadzeniu kwiatów, opiece nad małymi zwierzątkami.

A czy wypoczynek w mieście też może

być niebezpieczny?

Z doświadczenia wielu rodziców wynika, że połowa wy-padków z udziałem dzieci ma miejsce w domu. Dotyczy to zazwyczaj dzieci do 6 lat, które przez ten okres w swoim ży-ciu są narażone niemal na wszystkie pułapki. Czasami rodzi-ce zdają sobie sprawę z tego, że wielu wypadków można było uniknąć, ale niestety nie pomyśleli o tym wcześniej i nic nie zrobili w tym kierunku. Bardzo ważną zasadą jest, aby w ogó-le nie pozostawiać małego dziecka samego, bez opieki, gdyż, jak to zazwyczaj bywa, wystarczy ułamek sekundy, a nieszczę-ście gotowe. Aby uniknąć wielu nieprzyjemnych sytuacji, na-leży dziecko uczyć, co jest bezpieczne, a czego w ogóle nie powinno dotykać, czy też robić. Bezkrytyczne zaufanie dzie-ci połączone z naiwnością może spowodować dramatyczne konsekwencje. Tutaj szczególną uwagę należy zwrócić na gaz, ogień, prąd elektryczny czy wodę. Mówiąc o bezpieczeństwie w domu, należy nawiązać także do tematyki „obcego”. Uczula-my dzieci, że pod żadnym pozorem nie otwieramy drzwi nie-znajomym. Niestety, nie zawsze po drugiej stronie stoi ktoś, kto podaje się np. za przyjaciela rodziców, listonosza, poli-cjanta czy inkasenta. Może się zdarzyć, że będzie to osoba ze złymi intencjami, chcąca wykorzystać nieobecność dorosłych w domu i okraść mieszkanie.

Dziękuję za rozmowę. Katarzyna Kuleta

Dorota Pater

Naczelnik Wydziału Profilaktyki z Biura Prewencji i Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji w Warszawie.



Przywracanie poczucia bezpieczeństwa i uśmiechu wśród przewlekle chorych dzieci powinno być priorytetem wyposażającym je w siłę do walki z chorobą. Ale czy na co dzień się

o tym pamięta?

Radość wysłana w kopercie

Niewiele potrzeba, by pomóc

Przekonanie dzieci do bezinteresownej pomo-cy innym jest niekiedy zadaniem trudnym, gdyż uczniowie, znudzeni przedkładaniem patetycznych słów nad działanie, zniechęcają się. Nie oznacza

to jednak, że jest to niemożliwe. Jeżeli przygoto-wując się do zajęć nauczyciel kieruje się pomysło-wością, sprosta zarówno wymaganiom podstawy programowej, jak i oczekiwaniom swoich uczniów.

Pogadanki, oparte na czytance czy obrazkach lub przywoływanie przykładu dziecięcych autorytetów biorących udział w akcjach charytatywnych, to do-

bre pomysły na wprowadzenie do lekcji. Ale co dalej? Urozmaicić można je zaproszeniem wolontariuszy i har-

cerzy, bądź… zorganizowaniem akcji opartej na listow-nej korespondencji z chorymi przewlekle dziećmi. Okazji przecież nie brakuje – jest Światowy Dzień Poczty, Boże Na-rodzenie, a także nadchodzący niebawem Dzień Dziecka.

Siła słów

Kuba, Wiktoria, Natalka, Tomek – dzieci, jakich wiele w szkołach, na podwórkach; dzieci, które podobnie jak ich

rówieśnicy mają zainteresowania i marzenia. Jednak w prze-ciwieństwie do swoich kolegów, codzienną zabawę i naukę przerywają rehabilitacje i liczne pobyty w szpitalach.



Marzycielska

Poczta to proste rozwiązanie, które ma na

celu zapewnienie wsparcia psychicznego chorym dzieciom. A wszystko dzięki tradycyjnym

listom, kartkom pocztowym oraz własnoręcznie

wykonanymupominkom.

Właśnie z myślą o nich powstała Marzycielska Poczta – założona 12 października 2009 r. ogólnopolska inicjatywa, której podstawowym celem jest ofiarowanie pomocy cięż-ko chorym dzieciom. Jednak w przeciwieństwie do innych akcji o charakterze filantropijnym, Marzycielska Poczta to proste, ale znaczące rozwiązanie, które ma na celu zapew-nienie wsparcia psychicznego, oddziałującego kompleksowo na cały organizm. A wszyst-ko dzięki tradycyjnym listom, kartkom pocztowym oraz własnoręcznie wy-konanym upominkom.

Uruchomiona przez Toma-sza Chmiela i Weronikę Mazur-kiewicz akcja prowadzona jest obecnie przez młodych wolon-tariuszy z całej Polski, którzy dzięki swojemu zaangażowaniu i oddaniu nie tylko zapewniają dzieciom nawet tysiące przesy-łek rocznie, ale także tworzą serwis społecznościowy na stronie www.ma-rzycielskapoczta.pl, który nieustannie tętni życiem, umożliwiając internautom na bieżąco śle-dzenie wydarzeń z życia konkretnego dziecka oraz wzmac-nienie zawartej poprzez listy znajomości.

Wysyłane do małych Marzycieli przesyłki trafiają obec-nie pod 55 adresów zlokalizowanych w całej Polsce. W każ-dym z domów mieszka dziecko w przedziale wiekowym od 4 do 17 lat, u którego długotrwała rehabilitacja ogranicza kontakty z rówieśnikami. Każda wizyta listonosza to zatem kulminacyjny punkt dnia, bezcenne wsparcie zarówno dla dzieci, jak i ich rodziców, również czerpiących siłę ze słów zawartych w listach. W momencie otwarcia koperty świat marzycielskich dzieci przestaje ograniczać się tylko do domu rodzinnego i murów szpitala, a zostaje wzbogacony nowy-mi znajomościami i doświadczeniami. Skrzynka na listy staje się symbolem nieopisanej radości, przedmiotem, w którym znalezione wiadomości zaadresowane do dziecka rozpra-szają negatywne uczucia, wywołując chęć do walki z cho-robą, potrzebę przynależności oraz uznania we własnych oczach i w oczach innych ludzi.

Magia Marzycielskiej Poczty

Historie, opowiadania i niespodzianki zawarte w listach są przeróżne, gdyż życzliwe przesyłki spływają nie tylko z Polski, ale i z zagranicy. Do dzieci piszą wszyscy chcący włączyć się w akcję, w tym aktorzy, sportowcy czy przedstawiciele Polonii.

Obszar terytorialny, jaki swoim zasięgiem obejmuje akcja, to nie jedyny sukces osiągnięty przez Marzycielską Pocztę. Jej wielka moc tkwi również w tym, że nie jest to inicjatywa jednostronna. Rodzice i dzieci poświęcają wiele czasu, by poprzez stronę imiennie podziękować za otrzymane prze-syłki, a nawet, w miarę możliwości zdrowotno-finansowych,

odpowiadają na otrzymane listy. Dodatkowo, organizowane zjazdy i niezapomniane in-

dywidualne spotkania z dziećmi poru-szają nawet najbardziej zatwardziałe

serce, rodząc uczucie spełnienia.

Na stronie internetowej znaj-dziesz informację: „Naszym ży- czeniem zawsze było stworze-nie wielkiej i pięknej akcji, która

nie tylko przyniesie wiele rado-ści dzieciom, ale także mnóstwo

frajdy i spełnienia osobom poma-gającym”. I to marzenie spełnia się

codziennie.

Marzycielska Pomoc, czyli w jaki sposób udzielać się w akcji

W 2011 r. Marzycielska Poczta została objęta Honorowym Patronatem Ministra Edukacji Narodowej, co czyni ją jedną z ważniejszych polskich inicjatyw edukacyjnych.

Udział przedszkoli i szkół jest zatem szczególnie istot-ny w rozwoju akcji, zwłaszcza że dzieci uwielbiają być zasy-pywane listami przez swoich rówieśników. Aby dotrzeć do serca Marzycieli, nie trzeba przemierzać tysięcy kilometrów bądź trzymać w kieszeni pełnego portfela. Wystarczą kart-ki, koperta, kredki oraz znaczek – proste rozwiązanie, które doceni każdy nauczyciel.



Co wysłać? O czym napisać? Które dziecko wybrać? To pytania, które na początku przygody z Marzycielską Pocztą zadaje sobie każdy. Dlatego na wstę-pie, bez epatowania cierpieniem, warto przedstawić uczniom zarys funkcjo-nowania Marzycielskiej Poczty i za-proponować wspólne stworzenie niespodzianek, w oparciu o za-interesowania konkretnego dziecka. Potrzebne informa-cje – zainteresowania, adres, rozwój choroby – zamieszczo-ne są na stronie internetowej (www.marzycielskapoczta.pl), które dzięki opcji „wydrukuj” moż- na w formie papierowej przeka-zać uczniom na zajęciach.

Warto mieć na uwadze, że na dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym szczególnie oddziałuje obraz, dlatego wysłanie własnoręcz-nie wykonanej pracy plastycznej, komiksu lub kartki oko-licznościowej z życzeniami będzie doskonałym pomysłem.

Wszyscy organizujący akcje pisania listów w placówkach edukacyjnych, popierani przez wolontariuszy Marzyciel-skiej Poczty, często zamieszczają na stronie internetowej relacje z przeprowadzonej inicjatywy, załączając zdjęcia i filmy, które każdy może obejrzeć w dziale „Ludzie listy

piszą”. Jest to duża inspiracja dla tych, którzy w najbliż-szym czasie również chcą podjąć wysiłek zorganizo-

wania podobnego przedsięwzięcia.

Zaangażowanie przedszkoli i szkół w akcje charytatywne nie tylko nie-

zwykle pomaga osobom chorym, ale również wpływa pozytywnie na wychowanie wielu uczniów. Wysłanie przesyłki w ramach Marzycielskiej Poczty to nieco-dzienna motywacja do wspól- nego osiągania celu. Dodat-

kowo, bezinteresowna pomoc uwrażliwia na trudną sytuację ró-

wieśników i rozwija w uczniach po-stawę tolerancji, a tradycyjna forma

komunikacji staje się doskonałą okazją do szlifowania estetyki własnego pisma.

W czasach, w których SMS-y i wiadomości mailowe sta-nowią podstawę porozumiewania się, papierowe listy stają się pamiątką. Warto więc zachęcać uczniów do włączenia się w akcję, zapewniając Marzycielom większą liczbę przesyłek rozjaśniających ich twarze i skierowanych wyłącznie do nich.

Eliza Idczak Studentka pedagogiki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza

w Poznaniu; związana z Marzycielską Pocztą od 5 lat

Zaangażowanie przedszkoli i szkół

w akcje charytatywne nie tylko niezwykle pomaga

osobom chorym, ale również wpływa

pozytywnie na wychowanie

uczniów.

OWOCEi WARZYWA

w SZKOLE

EUROPEJSKI PROGRAM

W całej Unii Europejskiej uczestniczy w programie już przeszło 8,6 mln dzieci, w tym ponad 1,3 miliona dzieci z Polski, a program stał się stałym elementemcodziennego życia dziesiątków tysięcy szkół w Europie.

Dzieci otrzymują w ramach programu:świeże owoce:jabłka, gruszki, truskawki, borówki amerykańskie

świeże warzywa:marchew, paprykę słodką, rzodkiewki, kalarepę, pomidorki koktajlowe

soki owocowe, warzywne i mieszane

Szczegóły dostępne są na stronie internetowejwww.arr.gov.pl

Strona internetowa programu:www.owocewszkole.org



W zabawach opisano kolejne stadia rozwoju żaby – od skrzeku, przez kijankę aż po w pełni wykształ-coną formę. Stały się one kanwą opowieści rucho-

wej kształtującej wielorakie sprawności wychowanków.

„Żabi skrzek”

Fabuła/narracja: Dorosłe żaby składają skrzek, z którego później wylęgną się małe kijanki. Tworzy go wiele zlepio-nych ze sobą, małych jajeczek. Jeśli jedno z nich przyklei się do jakiejś rośliny podwodnej, także pozostałe przytwierdzają się do niej, otaczając szczelnie to miejsce. Przekonajmy się, czy potrafilibyście przywrzeć do wybranej podwodnej ro-śliny tak mocno, jak skrzek! Starajcie się stanąć jak najbliżej jajeczka, które jako pierwsze przywarło do rośliny!

Przebieg: Wszyscy uczniowie swobodnie biegają po ca-łej sali gimnastycznej. Jeden z nich oznaczony jest szarfą. Na sygnał nauczyciela wszyscy uczestnicy skupiają się wo-kół zatrzymującej się w wybranym miejscu osoby z szarfą. W następnym powtórzeniu szarfą oznacza się osobę, która jako ostatnia dołączyła do zbiórki.

Cele:■ wychowawczy: wdrażanie dzieci do odpowiedzialności za

siebie (szybkie reagowanie na sygnały); przełamywanie dystansu emocjonalnego pomiędzy dziećmi (poprzez

przybieranie szyku zwartego, w którym dzieci muszą ustawić się bardzo blisko siebie),

■ dydaktyczny: zobrazowanie wychowankom cyklu życio-wego żaby,

■ w sferze umiejętności ruchowych: doskonalenie umie- jętności wykonywania zwrotów w biegu (zmieniania jego kierunku),

■ w sferze zdolności motorycznych: kształtowanie orientacji przestrzennej; rozwijanie szybkości.

Pogadanka końcowa: Jak się okazało, skrzek zawsze szczel-nie przywierał do podwodnych roślin. Każde jajeczko tak-że ściśle przylegało do pozostałych. Dzięki temu jaja żab są dobrze chronione. Śluz otaczający ich skupisko odstrasza drapieżniki, więc jajka są bezpieczne. Za chwilę przekona-my się, co się dzieje, kiedy wylęgają się z nich kijanki (nawią-zanie do zabawy „Kijanki wykluwają się z jaj”).

Przybory/przyrządy: szarfa.

„Kijanki wykluwają się z jaj”

Fabuła/narracja: Każda żaba na początku jest kijanką. Za-nim jednak nią się stanie, musi wykluć się z jajka. Za chwi-lę przekonamy się, które z kijanek zrobią to najszybciej. Jak się jednak zaraz okazuje, ich życie od samego początku nie jest łatwe. Gdy tylko wydostaną się z jajek, czym prędzej

O formach aktywności organizmów żywych z powodzeniem możemy opowiedzieć uczniom w typowej sali lekcyjnej. Ten sam efekt można jednak osiągnąć także w sali gimnastycznej podczas zajęć sportowych. Poniżej przedstawiamy opowieść ruchową obrazującą życie żab. Jej wykorzystanie umożliwi połączenie w całość lekcji edukacji przyrodniczej i wychowania fizycznego.

Przygody żab– zabawy ruchowe



muszą uciekać przed wodnymi drapieżnikami, chroniąc się pośród roślin. Czy uda nam się im uciec? Przekonajmy się!

Przebieg: Uczestnicy stają w ścisłej gromadzie pośrodku sa-li gimnastycznej wokół jednego z ćwiczących oznaczonego szarfą. Jest on drapieżnikiem ścigającym kijanki. Na sygnał nauczyciela kijanki uciekają, starając się jak najszybciej zna-leźć bezpieczne schronienie. Za takie uważa się to wszystko, co znajduje się ponad powierzchnią podłogi (górna listwa ławeczki, dolny szczebel drabinki, materac). Jeśli drapieżnik doścignie którąś z kijanek, zanim znajdzie ona schronienie, zamienia się z nią rolą.

Cele:■ wychowawczy: inspirowanie dzieci do odpowiedzialności

za siebie (monitorowanie otoczenia przed spodziewaną ucieczką i planowanie miejsc optymalnych do schronie- nia się),

■ dydaktyczny: zilustrowanie wychowankom cyklu ży- cia żaby,

■ w sferze umiejętności ruchowych: rozwijanie umiejętności biegu,

■ w sferze zdolności motorycznych: kształtowanie orientacji przestrzennej; doskonalenie zdolności łączenia ruchów w całość (kombinacje biegu i wskakiwania na przyrząd dający schronienie).

Pogadanka końcowa: Okazało się, że życie kijanek jest nie-łatwe już od pierwszych chwil po wykluciu się z jajka. Na szczęście, byliście bardzo sprytni, szybko uciekając przed drapieżnikami. Byłyby z was znakomite kijanki! Ciekawe, w jakie żaby przekształcilibyście się później!

Przybory/przyrządy: szarfa, rozłożone na podłożu mate-race, ławeczki, dolne szczeble drabinek.

Uwagi: W przypadku niedostępności przyrządów na pod-

łożu można wyrysować kredą okręgi (skupiska glonów),

w których będą mogły ukryć się kijanki uciekające przed

drapieżnikiem.

„Kijanki pływają!”

Fabuła/narracja: Kijanki pływają w bardzo charakterystyczny sposób. Machają one swymi ogonami na przemian raz w lewo, raz w prawo. W ten sposób uzyskują napęd pozwalający im na bardzo szybkie przemieszczanie się pod wodą. Przekonaj-my się, czy też potrafilibyście pływać tak znakomicie jak one!

Przebieg: Uczestnicy leżą na podłożu. Poruszając złączo-nymi nogami i tułowiem na boki, starają się przemieszczać w kierunku wskazanym przez nauczyciela. Mogą przy tym pomagać sobie rękoma. Wychowawca dobiera czas trwania zabawy adekwatnie do wydolności uczniów.

Cele:■ wychowawczy: dostarczenie dzieciom chwil beztroskiej

rozrywki (zabawie towarzyszą zwykle wybuchy śmiechu, gdyż przemieszczanie się w pozycji niskiej ze złączonymi nogami jest niełatwe),

■ dydaktyczny: przedstawienie wychowankom form ak-tywności kijanki,

■ w sferze umiejętności ruchowych: doskonalenie umiejęt-ności wykonywania zróżnicowanych ruchów tułowiem i kończynami dolnymi (pełzania, czołgania się); kształto-wanie umiejętności poruszania złączonymi na wysokości stawów skokowych nogami,

■ w sferze zdolności motorycznych: rozwijanie siły mięśni tułowia oraz ruchomości (gibkości) obręczy biodrowej.

Pogadanka końcowa: Tak szybko poruszaliście się na boki, że chyba potrafilibyście pływać nie gorzej od prawdziwych kijanek! Czy ktoś z was próbował już pływania? A nurkowa-nia? Gdy nadejdzie lato, z pewnością spróbujecie przekonać się, czy rzeczywiście będziecie pływali tak szybko jak kijanki.

Przybory/przyrządy: zbędne.

Uwagi: Dla ułatwienia dzieciom poruszania tułowiem na

boki i przemieszczania się, można wykorzystać kocyki gim-

nastyczne; leżące na nich dzieci będą zdecydowanie swo-

bodniej przesuwały się po śliskiej podłodze.

„Uwaga, niebezpieczeństwo!”

Fabuła/narracja: Kijanki wprawdzie bardzo zwinnie pły-wają, ale nie jest im łatwo dbać o własne bezpieczeństwo. I to nie tylko dlatego, że starają się je schwytać wielkie dra-pieżniki. Wszystko przez to, że kijanki także polują wza-jemnie na siebie. Za chwilę staniecie się takimi kijankami goniącymi wszystkie pozostałe. Zadaniem każdego z was będzie schwytanie za ogon uciekających koleżanek i ko-legów. Zaczynamy!

Przebieg: Każdy uczestnik otrzymuje szarfę, której koniec umieszcza z tyłu, za gumką spodenek. W ten sposób za każ-dym zwisa ogon. Zadaniem pozostałych kijanek jest jego



zerwanie. Wszyscy uczestnicy zabawy wzajemnie się gonią. Który z nich zdobędzie najwięcej ogonów, ten wygrywa.

Cele:■ wychowawczy: intensyfikowanie doznań emocjonal-

nych dzieci (w zabawie jest się równocześnie ścigającym i uciekającym),

■ dydaktyczny: zobrazowanie wychowankom form aktyw-ności kijanki,

■ w sferze umiejętności ruchowych: doskonalenie umie-jętności wykonywania zwrotów w biegu (zwodów),

■ w sferze zdolności motorycznych: kształtowanie orien-tacji przestrzennej; rozwijanie szybkości; doskonalenie zdolności łączenia ru- chów w całość (sekwencji biegu i chronienia włas- nej szarfy wraz z chwyta-niem przyborów rywali).

Pogadanka końcowa: Jak wi-dzicie, żadna kijanka nie może czuć się w pełni bezpiecznie. Czyhają na nią niebezpieczeń-stwa nadchodzące z różnych stron. Zresztą i one same nie są bez winy, bo przecież polują na siebie nawzajem.

Przybory/przyrządy: szarfy.

Uwagi: kontynuacją tej fabuły jest zabawa „Kijanki stają

się żabami”.

„Kijanki stają się żabami”

Fabuła/narracja: Gdy kijanki są już wystarczająco duże, mo-gą zacząć przygotowania do tego, by stać się prawdziwymi żabami. Najpierw wykształcają się im przednie i tylne koń-czyny, potem tracą ogony. Później pozostaje im już tylko wydostanie się na ląd. Nie jest to jednak zupełnie łatwe, po-nieważ brzegi zbiorników wodnych porasta zwykle boga-ta roślinność. Jesteście młodymi żabkami, które starają się wydostać na brzeg. Ostrożnie przeciskajcie się pomiędzy li-śćmi roślin otaczających wasze jeziorko! Na pewno uda się wam wydostać na brzeg!

Przebieg: Uczestnicy znajdują się w dowolnej pozycji ni-skiej. Ich zadaniem jest przedostanie się na drugą stronę pola ćwiczeń zasłanego różnorodnymi przeszkodami. Każ-dy wychowanek powinien przy tym spróbować zmierzyć się

ze wszystkimi z nich. Przeszkody stanowią m. in.: przestrze-nie pomiędzy dwoma listwami ławeczek gimnastycznych (przez tę szczelinę należy się przecisnąć), kartonowe pudła z obustronnie otwartymi dnami (przez które można swobod-nie przechodzić), materace (pod którymi należy przemieścić się na drugą stronę), ułożone na boku skrzynie gimnastyczne tworzące tunele (które należy pokonać). Uczniowie, inspiro-wani przez nauczyciela do stawiania sobie coraz większych wyzwań, starają się mierzyć z kolejnymi przeszkodami.

Cele:■ wychowawczy: inspirowanie dzieci do stawiania sobie

wyzwań i prób mierzenia się z nimi; kształ- towanie pozytywnego stosunku uczniów

wobec świata przyrody ożywionej,■ dydaktyczny: zobrazowanie wy-

chowankom cyklu życia żaby,■ w sferze umiejętności rucho-wych: doskonalenie umiejęt-ności: przeciskania się przez wąskie tunele, pełzania, czwo-rakowania;■ w sferze zdolności motorycz-

nych: rozwijanie orientacji przestrzennej; kształtowanie zdolności łączenia ruchów w całość (sekwencji dosto-sowywania się do wymogów stawianych przez kolejne przeszkody).

Pogadanka końcowa: Okazało się, że wszystkie kijanki w końcu stały się żabami. Wprawdzie nie obyło się przy tym bez groźnych przygód, ale najważniejsze, że wszystko do-brze się skończyło. Jesteście już żabami. Czas na wyprawę na łąkę. Możecie tam próbować chwytać owady swoimi lepkimi językami. Uważajcie tylko na bociany! Czy żaby mają innych wrogów? Jakich? Co należy robić, żeby zad- bać o bezpieczeństwo małych żabek wybierających się na pierwszy spacer po łące? Widzieliście kiedyś takie małe żabki? Jak się wtedy zachowaliście?

Przybory/przyrządy: liczne tekturowe pudła, drabinki gim-nastyczne, materace, skrzynie gimnastyczne.

Uwagi: kontynuacją przedstawionych zajęć mogą sta-

nowić powszechnie znane i często wykorzystywane na

lekcjach dla najmłodszych uczniów zabawy „Skoki żabki”

oraz „Bocian i żaby”.

dr Piotr Winczewski Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach,

filia w Piotrkowie Trybunalskim

Spis treścip s y c h o l o g i a w s z k o l e

Agresywne zachowania uczniów – uwarunkowania związane z funkcjonowaniem dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Gamifikacja – zagrajmy z uczniami . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Trudności emocjonalne dzieci dyslektycznych – metody wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

d o s k o n a l e n i e z a w o d o w e

Utrzymać właściwy kierunek, czyli kilka słów o samokontroli i samodyscyplinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3032

Akademia Nauczyciela


N ie są to zachowania agresywne, jednak prowokują innych do okazania złości, zniecierpliwienia, po-wodując wzajemne narastanie nieprzyjemnych

emocji po obu stronach. Mówi się, że agresywni i prze-szkadzający uczniowie chcą w ten sposób zwrócić na sie-bie uwagę – jest to jednak zbyt duże uogólnienie i często nieprawdziwe.

Wachlarz możliwości – dlaczego dzieci zachowują się agresywnie?

W poprzednim numerze czasopisma „Życie Szkoły” ukazał się artykuł opisujący rodzinne i społeczne uwarunkowania agresji wśród uczniów jako jedne z możliwych przyczyn tego zjawiska. Dziecko nie podlega jednak wyłącznie wpływom

środowiska, samo także wyposażone jest w pewne cechy, wykazuje różne tendencje i preferencje, którymi kieruje się w swoim zachowaniu. W bieżącym artykule omówione zosta-ną niektóre spośród czynników wpływających na agresywne zachowania związane z osobą dziecka – jego właściwościa-mi, sposobem funkcjonowania.

Czynniki związane z temperamentem dziecka

Jedną z właściwości dziecka, która charakteryzuje je już od urodzenia, jest temperament. Wśród wielu różnych teorii temperamentu podkreśla się, iż podstawowe znaczenie dla jego kształtowania mają czynniki biologiczne. Środowisko, szczególnie interakcje w rodzinie, mogą istotnie wpływać

Agresja wśród uczniów to problem, którego nie da się pominąć. Gdy w klasie pojawiają się takie zachowania jak bicie, wyzywanie, niszczenie przedmiotów, nauczyciel musi na nie zareagować, przerywając bieżący tok lekcji. Inne zachowania, które często wywołują reakcję nauczyciela, to np. łamanie ustalonych zasad, ciągłe komentowanie (niekoniecznie na temat), zaczepianie i przeszkadzanie innym w pracy, „błaznowanie”.

Rubryka

specjalna

p s y c h o l o g i a w s z k o l e

Agresywne zachowania uczniów – uwarunkowania związane z funkcjonowaniem dziecka



na przejawy cech temperamentu, jednak mają one raczej znaczenie drugorzędne. Na podłożu cech temperamental-nych w reakcji z oddziaływaniami środowiska, stopniowo kształtuje się osobowość dziecka. Regulacyjna Teoria Tem-peramentu, której współtwórcą jest polski psycholog, Jan Strelau, traktuje temperament jako regulator zachowania. W teorii tej wyróżnia się sześć cech temperamentu: 1) żwa-wość – tendencja do szybkiego reagowania, łatwej zmiany jednego zachowania na inne, odpowiednio do zmian w oto-czeniu, 2) perseweratywność – tendencja do powtarzania zachowań, mimo że przestał działać bodziec (sytuacja), któ-ry je wywołał, 3) wrażliwość sensoryczna – zdolność reago-wania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej, 4) reaktywność emocjonalna – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce (nawet te o małym nasileniu), które wywołują emocje, wyraża się w niskiej odporności emocjo-nalnej, 5) wytrzymałość – zdolność do adekwatnego re-agowania w warunkach silnej lub długotrwałej stymulacji, 6) aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.

Zakłada się, że rola temperamentu u dzieci przejawia się głównie w społecznych interakcjach z rodzicami, opieku-nami oraz w zachowaniu w warunkach szkolnych. Badania nad temperamentem dzieci dowodzą, że cechy o skrajnym nasileniu mają szczególne znaczenie w procesie adaptacji. Wskazuje się także na związki cech temperamentu dzieci z zaburzeniami zachowania, przejawiającymi się w takich symptomach, jak: nadaktywność, zaburzenia koncentracji uwagi, wybuchy złości, agresywność, obniżona zdolność kontroli zachowania, lęk, depresja.

Uczeń wyposażony w pewną specyficzną konstelację opi-sanych wyżej cech, w reakcji na niektóre bodźce z otoczenia może być bardziej niż inni predysponowany do ujawnienia zachowań agresywnych. Szczególnie wysoka reaktywność emocjonalna ma tutaj istotne znaczenie. Drobne zdarzenia, np. jakiś rzucony mimochodem komentarz, przypadkowe szturchnięcie, trudność w wykonaniu zadania itp. to sytuacje, które u ucznia z wysoką reaktywnością emocjonalną łatwo wywołują wybuch złości i agresywne reakcje. Jeśli uczeń ten cechuje się też wysoką perseweratywnością, niską żwawo-ścią, to prawdopodobnie jego stan afektywny będzie długo się utrzymywać, nawet mimo późniejszej zmiany sytuacji.

Dzieci o wysokim nasileniu cechy, jaką jest aktywność, mogą z racji znacznego zapotrzebowania na stymulację, po-szukiwać dodatkowych jej źródeł. W warunkach klasowych (np. podczas pracy nad zadaniem) dzieci te mogą prezentować zachowania, które innych będą denerwować, przeszkadzać,

np. kręcenie się, zaczepianie innych, by z nimi porozmawiać. Dzieci te angażują się w bardziej dynamiczne zabawy i ak-tywności, a ich zachowanie przez niektórych kolegów bywa odebrane jako natarczywe, zagrażające. Choć nie są one agre-sywne, w wyniku interakcji z innymi uczniami bądź nauczy-cielem, którzy negatywnie zareagują na ich postępowanie, może dojść do stopniowego nasilenia się nieprzyjemnych emocji po obu stronach.

Deficyty w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym i społecznym

Nauczyciele spotykają również takich uczniów, którzy mimo wielokrotnych próśb, przypominania i rozmów na dany temat, nie potrafią zrozumieć i nauczyć się pewnych zasad, zachowań, jakie dla innych są naturalne i oczywiste. Problemy te mogą wynikać z bardziej subtelnych trudności, deficytów, jakie występują u dzieci w ich funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym i społecznym. Deficyty dotyczą m.in. umiejętności społecznych, takich jak np.: rozumienie uczuć własnych i cudzych, kontrolowanie emocji, wyraża-nie własnego zdania, proszenie o pomoc, odmawianie, re-akcja na niepowodzenia, nawiązywanie i podtrzymywanie relacji. Dziecko pozbawione takich umiejętności porusza się w świecie społecznym trochę jak słoń w składzie porcelany.

W obszarze funkcjonowania poznawczego problemem jest m.in. trudność w przystosowaniu się do zmian, brak umie-jętności przyjęcia perspektywy drugiej osoby. W latach 80. i 90. amerykański psycholog Kenneth Dodge wraz ze współ-pracownikami prowadzili badania nad koncepcją deficytów w przetwarzaniu informacji społecznych jako przyczyną agresywnych zachowań u dzieci. Zwrócili oni uwagę na to, że agresywne dzieci mają silną tendencję do spostrzegania w zachowaniu innych wrogich, negatywnych sygnałów oraz pomijania tych pozytywnych. Interpretując napotkaną sy-tuację, dzieci te zazwyczaj zakładają najgorszą z możliwych ewentualności, a wśród możliwych reakcji trudno jest im wy-generować nieagresywne sposoby działania. Opisane defi-cyty istotnie wpływają na ograniczone możliwości dziecka w rozumieniu własnych emocji i zachowań, a co za tym idzie, także w ich kontrolowaniu.

Trudności edukacyjne

Dzieci, które przejawiają trudności edukacyjne, mają mniejsze umiejętności na tle klasy, często wykazują niską mo- tywację nie tylko do samej nauki, ale też ogólnie do przebywania w szkole i w klasie. Wtórnie może przyczyniać się


to do ich odsuwania przez rówieśników i niskiej samooce-ny. Dzieci te mogą czuć się gorsze od rówieśników, nie do-świadczają sukcesów jak ich koledzy, aby osiągnąć podobne efekty, muszą wkładać znacznie więcej pracy i wysiłku, co łatwo zniechęca do dalszych starań. U niektórych uczniów sytuacja taka zwiększa prawdopodobieństwo przejawiania zachowań agresywnych. Jeśli nauczyciel przypuszcza, że przyczyną agresji są właśnie trudności edukacyjne ucznia, to podstawową formą pomocy powinna stać się diagno-za, a następnie terapia pedagogiczna dostosowana do po-trzeb dziecka w tym zakresie.

Zaburzenia rozwojowe

Agresja może okresowo występować u dzieci z róż-nego rodzaju zaburzeniami w rozwoju, takimi jak zespół nadpobudliwość psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), zaburzenia ze spektrum autyzmu, także u dzieci z obniżony-mi możliwościami intelektualnymi. W przypadku dzieci z diagnozą ADHD pewne właściwości ich funkcjonowania, jak nadmier-na ruchliwość, impulsywność prowadzą często do konflik-tów zarówno z nauczycielami, jak i rówieśnikami. Zachowa-nia, których dzieci nie potrafią kontrolować, wcale nie muszą być nacechowane agresywnie, jednak często zakłócają klasowy po-rządek, naruszają ustalone zasady, prze-kraczają granice i normy społeczne.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu charakteryzują się m.in. występowaniem nieprawidłowości w zakresie interakcji spo-łecznych, obecnością sztywnych, trudnych do zmiany wzor-ców zachowań. Uczniowie tacy mogą reagować agresywnie np. w sytuacjach, których nie rozumieją, które są dla nich nowe, gdy doświadczają lęku, niepokoju. Innym osobom może być z kolei trudno zrozumieć, co wywołało takie za-chowanie dziecka.

Agresja bywa też problemem towarzyszącym uczniom o obniżonych możliwościach intelektualnych. Występują-ce u nich deficyty związane m.in. z rozumieniem sytuacji społecznych, sztywnością poznawczą, obniżoną zdolnością samokontroli, prowadzą czasem do pojawienia się zacho-wań agresywnych. W sytuacji tych i innych zaburzeń bar-dzo ważne jest, by uczeń został objęty odpowiednią dla

niego formą pomocy, a nauczyciel mógł współpracować z innymi specjalistami, którzy pomagają dziecku.

Zaburzenia zachowania, zaburzenia opozycyjno-buntownicze

Szczególnie trudną dla nauczycieli przyczyną zachowań agresywnych u uczniów są zaburzenia zachowania, przy czym zakłada się, że wśród młodszych dzieci (poniżej 9.–10. roku życia) częściej są to zaburzenia opozycyjno-buntownicze, które określa się jako łagodniejszą formę. Dzieci z zaburze-niami opozycyjno-buntowniczymi przejawiają powtarzające się zachowania negatywistyczne, wrogie, buntownicze, pro-wokacyjne i niszczycielskie. Mają tendencję do aktywnego przeciwstawiania się prośbom dorosłych, łatwo reagują zde-nerwowaniem i obwiniają innych za swoje błędy. Wykazują

też niski próg tolerancji na frustrację i łatwo tracą panowanie nad sobą, ich bunt ma zazwy-

czaj charakter prowokacyjny. W zaburze-niach zachowania mamy natomiast

do czynienia również z poważnym naruszaniem podstawowych praw innych ludzi, np. stosowaniem okrucieństwa (także wobec zwie-rząt), kradzieżami. W przypadku sygnałów, które mogą świadczyć

o występowaniu takich zaburzeń, bardzo ważna jest wczesna dia-

gnoza i terapia oraz współpraca z odpowiednimi specjalistami. Samo-

dzielne próby radzenia sobie z takimi za-chowaniami przez nauczyciela z pewnością

nie będą tu wystarczające.

Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami uczniów?

Spotykając się z agresywnym zachowaniem ucznia, warto zastanowić się na podstawie swoich obserwacji i dostępnych informacji, co w tym wypadku tworzy mechanizm agresyw-nego zachowania. Pomocna w tym zakresie może być współ-praca ze szkolnym psychologiem, pedagogiem i wspólne wypracowanie strategii najbardziej pomocnych dla dane-go ucznia. Sztywne trzymanie się nieskutecznych metod, ciągłe zwracanie uwagi i karanie niosą ze sobą niebezpie-czeństwo, że uczeń, który początkowo nie przejawiał aż tak dużych problemów, wejdzie w narzuconą mu negatywną rolę i zgodnie z nią będzie dalej postępował. Jeśli tylko to możliwe, rozmowa z rodzicami, opiekunami dziecka powin-na być podstawą do wszelkich innych działań. Podobnie jak


Rozmowa z opiekunami dziecka

powinna być podstawą do wszelkich innych działań. Wskazany może być udział

uczniów w Treningu Zastępowania Agresji (ART), czy też

warsztaty psychoedukacyjne dotyczące radzenia sobie

z emocjami.


w sytuacjach rodzinnych i społecznych uwarunkowań agresji, także tutaj wskazany może być udział uczniów w Treningu Zastępowania Agresji (ART), czy też warsztaty psychoedu-kacyjne dotyczące radzenia sobie z emocjami organizowa-ne zarówno dla całej klasy, jak też dla rodziców i nauczycieli.

W pracy z uczniem przejawiającym agresywne zachowa-nia pomocne mogą być również następujące wskazówki:■ Zanim ocenisz ucznia, porozmawiaj z nim na osobności.

Spróbuj zrozumieć, co go zdenerwowało, dlaczego tak się zachował, czy może ma on jakieś problemy.

■ Jeśli dostrzegasz trudności, które mogą być źródłem agresji ucznia, porozmawiaj o tym z jego rodzicami i spróbuj wspólnie z nimi zaangażować odpowiednie osoby, które mogłyby mu pomóc. Rodzice dziecka także mogą czuć się bezradni i mogą potrzebować pomocy specjalistów.

■ Jeśli sytuacja na to pozwala, spróbuj przełamać sche-mat – zamiast zwracać uwagę, karać ucznia, który tego się właśnie spodziewa, zachowaj się inaczej, zażartuj, przekieruj uwagę na coś zupełnie innego.

■ Zauważaj każde pozytywne zachowanie ucznia i mów o tym. W ten sposób pokazujesz, że nie tylko zwracasz na niego uwagę, gdy robi cos źle, ale przede wszystkim, gdy zachowuje się spokojnie, pozytywnie.

■ Jeśli przypuszczasz, że za agresywnymi zachowaniami ucznia może kryć się niska samoocena, poczucie bycia gorszym, przydzielaj mu ważne zadania, obowiązki kla-sowe, w których będzie mógł wykazać się pozytywnymi cechami i umiejętnościami (np. podlewanie roślin, dbanie o porządek w klasie, pomoc innemu dziecku w jakiejś czynności itp.). Podkreślaj to, że zachowuje się on odpo-wiedzialnie i jest pomocny.

■ Ustal ze szkolnym psychologiem plan działania w sytuacji wybuchów złości, agresywnych zachowań. Jedną z możli-wości jest procedura, że po takim wybuchu, w dogodnym momencie, uczeń udaje się do gabinetu psychologa, by wspólnie z nim przeanalizować sytuację, która się wyda-rzyła – co go zdenerwowało, co zrobił, jak może postąpić w przyszłości w podobnych sytuacjach.

■ Wyciągaj konsekwencje. Naturalną konsekwencją różnych zachowań jest konieczność naprawienia wyrządzonej szkody – naprawienie zniszczonego przedmiotu, przynie-sienie nowego, zadośćuczynienie za wyrządzoną przykrość poprzez przeproszenie, zrobienie czegoś miłego dla drugiej osoby. Konsekwencją może być też wyłączenie ucznia z jakiejś sytuacji, zabranie przywileju – np. brak możliwości uczestniczenia w wycieczce klasowej, szkolnej imprezie itp. Nie zawsze musisz wyciągać konsekwencje natych-miast. Czasem warto zapowiedzieć uczniowi, że ponieważ jego zachowanie jest niewłaściwe, będzie musiał ponieść

konsekwencje, a o tym, jakie one będą, porozmawiasz z nim później. W ten sposób nie musisz przerywać tego, czym aktualnie klasa się zajmuje i skupiać całej uwagi wokół trudnego zachowania, ale jednocześnie dajesz sygnał zarówno uczniowi, jak i całej klasie, że odpowiednio zajmiesz się tą sytuacją.

Żeby lepiej zrozumieć i radzić sobie z trudnymi zachowa-niami uczniów, warto przemyśleć pewne problemy:■ Co zazwyczaj wywołuje agresję ucznia? Czy są to nie-

powodzenia w zadaniu, zaczepka ze strony kolegi, chęć zdobycia czegoś, twoja szczególna postawa bądź sposób wydawania polecenia, a może zaczyna się to zupełnie niewinnie, od poczucia znudzenia? Czasowa obserwacja dziecka pod tym kątem pozwoli lepiej zrozumieć, jakie są przyczyny agresywnych zachowań, z czym uczeń ma trudność i czy jest możliwość przeciwdziałania podobnym sytuacjom w przyszłości.

■ Czy są jakieś zachowania ucznia, które cię szczególnie denerwują i powodują, że zaczynasz tracić panowanie nad sobą? Przypomnij sobie, jak się wtedy czujesz, co dzieje się w twoim ciele, jakie są twoje myśli. Często dorośli interpretują nieprzyjemne zachowania dzieci jako skiero-wane przeciwko nim, złośliwe i celowe, co nie zawsze jest prawdą. Ćwicz kontrolowanie własnych myśli i odczuć, by zachować spokój i nie tracić panowania nad sobą.

Spojrzenie na agresywne zachowania dzieci przez pryzmat możliwych trudności w ich funkcjonowaniu pozwoli nam zrozumieć, że nie tylko trzeba bronić innych przed ni-mi, ale że one same także potrzebują pomocy w zrozumie-niu samych siebie i otaczającego ich świata.

Małgorzata Tomera Psycholog w Centrum Wspomagania Rozwoju Dziecka

„Papilio” w Kaliszu, autorka bajek o emocjach pt. „Piotruś i emocje”


Literatura:■ Green R.W, Ablon J.S., Terapia dzieci impulsywnych, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagielońskiego, Kraków 2008.

■ Kendall P.C. [red.], Terapia dzieci i młodzieży. Procedury poznawczo-behawioralne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.

■ Kołakowski A., Pisula A., Sposób na trudne dziecko, GWP, Sopot 2012.

■ Larson J., Lochman J.E., Pomoc dzieciom w radzeniu sobie z gniewem. Podejście kognitywno-behawioralne, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2012.

■ Namysłowska I. [red.], Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.

■ Pużyński S., Wciórka J., Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalisus”, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków – Warszawa 2000.


Nowoczesna szkoła przywiązuje wagę do emocjo-nalnie pozytywnych warunków procesu kształce-nia, poszukuje metod, które pobudzają naturalną

ciekawość poznawczą młodego człowieka i wyzwalają je-go motywację. Gamifikacja może stać się użytecznym na-rzędziem na tej drodze.

Czym jest gamifikacja?

Terminu gamifikacja po raz pierwszy użył Nick Pelling1 w kontekście wykorzystywania gier fabularnych i kompu-terowych w różnych obszarach aktywności człowieka. Jest

ona wykorzystywana na gruncie marketingu, reklamy, za-gadnień związanych z ekologią i wielu innych.

Gamifikacja nie polega na udostępnianiu uczniom gier podczas zajęć, odwołuje się natomiast do takiego wykorzy-stania elementów gier, ich opracowania i podporządkowa-nia celom kształcenia, które będzie sprzyjać poznawczemu, emocjonalnemu, również społecznemu rozwojowi ucznia. Jak wynika z przytoczonych definicji, metoda gamifikacji odwołuje się do określonych elementów gier, a nie kon-kretnych gier komputerowych wprowadzanych na rynek. Zastosowanie tej metody ma na celu uaktywnienia ucznia

Gry komputerowe stały się nieodłącznym elementem życia ogromnej liczby dzieci i młodzieży na całym świecie. Dyskusja dotycząca ich wartości, wewnętrznej logiki czy konsekwencji ich oddziaływania toczy się od wielu lat i nic nie wskazuje na wypracowanie określonego konsensusu w tej sprawie. Jednak na świat gier można spojrzeć z innej perspektywy, tj. w kontekście procesu angażowania ucznia w naukę szkolną z wykorzystaniem elementów gier komputerowych.

Gamifikacja– zagrajmy z uczniami

Rubryka

specjalna



przez zaproponowanie mu nowych form przekazu podczas lekcji. Elementy gier zastosowane podczas zajęć mają pro-wadzić do wzbudzania i efektywnego wykorzystania moty-wacji, pozytywnych emocji w uczniu. O jakich elementach mowa? Jest ich bardzo wiele i różnią się od siebie w istot-ny sposób. W celu ich uporządkowania można posłużyć się ich zaklasyfikowaniem do trzech różnych obszarów. Są to punkty, poziomy i interakcje. ■ Punkty – w grze przybierają różną postać, są wirtualne

pieniądze, punkty, odznaki, życia itp. Ich gromadzenie podporządkowane jest nabywaniu umiejętno-ści, przekraczaniu kolejnych poziomów gier. Sytuacją analogiczną w szkole są oceny i szkolna promocja do ko-lejnych klas. Gry komputerowe mają przejrzystą strukturę, gro-madzenie punktów prowadzi do pokonywania kolejnych poziomów. Aby punkty zgro-madzić, należy wykonywać jasno określone działania. Taki układ czynności pozwala dziecku poczuć kontrolę nad ich wykonywaniem, dostarcza też informacji zwrotnych, które mó-wią o tym, co dziecko robi dobrze, a co źle. Poza tym, jeśli nawet popełnia błędy, to ich znaczenie ma specyficzny charakter. Chodzi tu o dostępność sytuacji umożliwiającej dziecku pokonanie trudności i opanowanie określonej umiejętności. Zaw- sze przecież można zagrać ponownie, powtórzyć poziom. W szkole porażkę (złą ocenę) nie jest tak łatwo poprawić, chociażby ze względów organizacyjnych i czasowych. Stosunkowo krótki okres pomiędzy błędem a próbą jego przezwyciężenia pozwala uczyć się na porażkach.

■ Poziomy – w grze najczęściej używanym terminem jest level. Na gruncie szkoły czy klasy level może mieć po-stać klasówki, pozytywnej oceny na semestr czy koniec

roku szkolnego z danego przedmiotu. Również tutaj obserwujemy mechanizm informacji zwrotnej. Uczeń jest w stanie precyzyjnie prześledzić drogę zdobywania i gromadzenia punktów, który zaowocował przejściem na następny poziom. Kolejno opanowywane umiejęt-ności (owocujące gromadzeniem punktów) prowadzą do rozwiązywania coraz bardziej złożonych problemów. Pokonywanie kolejnych poziomów wyraźnie umiejscawia ucznia w kontekście zadań, jakie są mu stawiane. Uczeń jest w stanie prześledzić opanowane umiejętności, jest

też w stanie rozpoznać swoją aktualną pozycję w kontekście przyszłych zadań i umiejętno-

ści do opanowania. Poza tym level jest wyraźnym osiągnięciem, jest czymś

znaczącym dla ucznia, pobudza jego motywację ze względu na innych graczy (uczniów) – oni przecież również znajdują się na określonym poziomie. Przy czym znajdowanie się na niż-

szym poziomie niż inni gracze nie jest karą czy porażką, a ra-

czej wyzwaniem.■ Interakcje – jeden z szeroko roz-

powszechnionych stereotypów na te-mat gier komputerowych dotyczy tego, że

dziecko jest przez nie separowane od interakcji społecznych. Interakcje nabierają innego charakteru, ale nie ustają. Gry tworzą określoną rzeczywistość, w której są sprzymierzeńcy, wrogowie, grupy, do których gracz chce dołączyć, inni gracze. Nie brakuje też gier grupowych, w których bardzo istotne staje się budowanie zespołów do radzenia sobie z określonymi zadaniami.

Wymienione elementy są podstawą mechanizmów two-rzących wewnętrzną logikę gry, która skutecznie motywu-je do jej kontynuowania. G. Zichermann, Ch. Cunningham twierdzą, że ludzie grają z kilku powodów: aby osiągnąć


■ Gamifikacja to metoda zwiększająca zaangażowanie uczniów w edukację przez objęcie szerokiego zakresu, a nawet

ogółu czynności edukacyjnych systemem motywującym naśladującym przebieg gry2.

■ Gamifikacja polega na wykorzystywaniu elementów znanych z gier oraz zasad ich projektowania w rozwiązywaniu

problemów3.

■ Gamifikacja jest wykorzystywaniem elementów gier oraz zasad projektowania gier w rozwiązywaniu problemów,

które same w sobie nie są grami4.

■ Gamifikacja – wykorzystanie motywatorów typowych dla gier (niekoniecznie komputerowych!) do zwiększania za-

angażowania uczestników (np. uczniów) w aktywności edukacyjne. Pozwala na skuteczne motywowanie do uczenia

się nawet rzeczy uważanych za nudne, żmudne lub rutynowe5.

W grze najczęściej używanym

terminem jest level. Na gruncie szkoły level może mieć postać

np. pozytywnej oceny na semestr. Uczeń jest w stanie precyzyjnie prześle- dzić drogę zdobywania i gromadzenia

punktów, który zaowocował przejściem na następny poziom.

Prowadzi to do rozwiązywania coraz bardziej złożonych

problemów.


mistrzostwo, aby się odstresować, dla zabawy, dla towa-rzystwa6. Wszystkie wymienione powody podejmowania określonej aktywności są cenne w szkole.

Gamifikacja w szkole

Nietrudno o analogie pomiędzy grami komputerowy-mi a rzeczywistością szkolną. Dlatego warto zastanowić się nad takim zastosowaniem elementów gier w codzien-ności szkolnej, które pozwoliłoby urozmaicić lekcje oraz prace domowe. Spróbujmy prześledzić to na konkretnych przykładach. Jednak zacznijmy od kilku ustaleń. ■ Gamifikacja nie polega na pozwalaniu uczniom grać

w dowolne gry podczas lekcji. ■ Wykorzystane elementy gier odnosi się do określonej

logiki funkcjonowania gry komputerowej, a nie kon-kretnych gier dostępnych na rynku.

■ Nauczyciel ściśle kontroluje, jakie elementy gier i w jakim celu są wykorzystywane w szkole.

■ Nauczyciel jest aktywnym uczest-nikiem całego procesu.

Aby właściwie zastosować metodę gamifikacji, nauczy-ciel musi zaplanować grę edu-kacyjną w taki sposób, aby zawierała w sobie cele kształ-cenia. Im podporządkowane mają zostać zachowania gracza, zdobywanie przez niego punktów i pokonywanie poziomów. Poza ścież-ką aktywności ucznia musimy przewidzieć artefakty (punkty), które będzie on gromadzić. Ich forma może być bardzo różna, ważnym jest, aby by-ły atrakcyjne dla dzieci. W przypadku dzieci w klasach I–III mogą to być już wykorzystywane formy. Poza tym całość musi zawierać w sobie aspekt zabawy. Biorąc to pod uwagę, spróbujmy prześledzić metodę gamifikacji na przykładzie wybranych treści kształcenia z podstawy programowej. Posłużmy się przykładem edukacji z za-kresu przyrody.

Wykorzystanie gier planszowych doskonale sprawdza się na gruncie przyrody. Specyfika poruszanych tam treści bezpośrednio odwołuje się do wizualizacji i lokacji prze-strzennej. Zakres zaprojektowanej gry może być różny, w zależności od celu jej zastosowania. Zastanówmy się jednak nad rozbudowanym wariantem takiej gry, która obejmie całość omawianych w danym roku szkolnym treści.

Należy raczej mówić o kompleksie ściśle połączonych ze sobą gier. Każda z nich obejmowałaby poszczególne blo-ki tematyczne, treści kształcenia zawarte w podstawie programowej. Zamknięcie pojedynczej gry oznaczałoby przejście na kolejny level. Projektując taką grę, możemy założyć, że będzie ona przewidziana jako praca domo-wa dla uczniów, a jedynie postępy w grze będą omawia-ne w klasie. Innymi słowy, taka gra odwoływałaby się do utrwalania nabytych w szkole wiadomości. Oczywiście, odpowiednik gry musiałby znajdować się w klasie, aby re-jestrowanie postępów w jej pokonywaniu znalazło swoje odzwierciedlenie na gruncie zespołu klasowego. Może to być gra, która stanowi element codziennej pracy podczas lekcji. Możliwości jest wiele.

Każdy z uczniów, rozpoczynając grę, staje się wędrow-cem, który postanowił zwiedzić świat. Aby to zro-

bić, musi poznać odmienne krainy wraz z ich charakterystycznymi elementami,

zwierzęta, pory roku, musi też zapla-nować pracę swojego organizmu

zmagającego się z wieloma prze-ciwnościami w drodze (różne strefy klimatyczne, pory czu-wania i spoczynku itp.). Forma, w której przedstawione zosta-ły treści kształcenia w podsta-

wie programowej dla klas I–III doskonale grupuje treści, co uła-

twia jego prezentację. Wybierając dowolny z punktów, odnajdujemy

tam szereg kategorii porządkujących wiadomości i umiejętności, jakie ma opa-

nować uczeń.

Za przykład wybierzmy edukację przyrodniczą ucznia w klasie III. W punkcie drugim mowa o ekosystemach, takich jak las, ogród, park, łąka, zbiorniki wodne. Na-szą wędrówkę łatwo jest prowadzić prze kolejne eko-systemy, w które możemy wpisać inne zagadnienia. Gracz, wędrując: ■ poznaje: różne zwierzęta, rośliny (punkt czwarty); ■ rozwiązuje problemy: chroni przyrodę (punkt szósty),

chroni swoje zdrowie w różnych warunkach klimatycz-nych (punkt dziesiąty);

■ podejmuje decyzje: o określonym odżywianiu się podczas wędrówki (punkt dziewiąty), o wykorzystaniu ukształto-wania terenu w różnych typach krajobrazu (punkt trzeci);

■ planuje: kierunek przemieszczania się, zapasy, jakie powinien zabrać w drogę (punkt siódmy).


Aby właściwie zastosować metodę

gamifikacji, nauczyciel musi zaplanować grę edukacyjną w taki sposób, aby zawierała

w sobie cele kształcenia. Poza ścieżką aktywności

ucznia musimy przewidzieć punkty, które będzie

gromadzić.


Nauka w takiej formie staje się przygodą, którą uczniowie z łatwością mogą identyfikować z postaciami znanymi z bajek, kina. Kontynuowanie wędrówki w sy-tuacjach problemowych (np. pokonanie jeziora), w oto-czeniu, które należy poznać, ponieważ są w nim ukryte pułapki, które należy umieć wykorzystać do swoich ce-lów, staje się wyzwaniem, a nie monotonnym zapamię-tywaniem różnych porcji informacji, związki pomiędzy którymi nie zawsze są łatwe do uchwycenia. Wkompo-nowanie w drogę: zagadek, czytania ze zrozumieniem (np. instrukcji), rozpoznawania i klasyfikowania (np. ele- mentów określonego ekosystemu), zadań do rozwiąza-nia itp., uczy przewidywania konsekwencji swoich dzia-łań, praktycznego wykorzystania zdobytych wiadomości i umiejętności, wyszukiwania informacji, analizowania różnych strategii postępowania. Treści z zakresu przyro-dy są przykładem, ale treści z innych zakresów są równie wdzięczne do przekazywania ich w formie gier. Można przecież wędrować śladami bohaterów lektur szkolnych (zajęcia polonistyczne); projektować urządzenia, wnętrza i przestrzenie z użyciem dostępnych programów kompu-terowych stworzonych w tym celu (zajęcia techniczne); nie brakuje też gier doskonalących umiejętności mate-matyczne ucznia.

Potencjał gier czy ich elementów jest ogromny. Nie wy-nika to wyłącznie z rozwoju kompetencji poznawczych, ale też odpowiednio zaprogramowane gry odwołują się do pozytywnych emocji. Gracz jest zmotywowany, ro-zentuzjazmowany pokonywaniem kolejnych przeszkód w swojej wędrówce. Dzieci chętnie mówią o swoich osiągnięciach, pokazują i objaśniają innym kolejne kroki w grze, pułapki i sposoby ich ominięcia. Nabyta wiedza nie jest jedynie zbiorem zapamiętanych informacji, ale wiąże się z doświadczeniem ich praktycznego stosowa-nia. „Gry planszowe są pozytywnie związane z kompeten-cjami poznawczymi – mówi dr Rycielski – Mogą rozwijać pamięć roboczą oraz inteligencję. Granie w nie może też rozwijać kompetencje społeczne. Czyli nie mają bezpo-średniego wpływu na osiągnięcia szkolne, ale mają wpływ pośredni, ponieważ pozwalają na lepsze funkcjonowanie dziecka w szkole”7.

Grajmy z uczniami

Twórcze wykorzystanie gier w procesie kształcenia do-skonale wpisuje się w najnowsze tendencje edukacyjne. Umożliwia wdrażanie nie tylko efektywnego, ale też re-fleksyjnego i odpowiedzialnego korzystania z gier, techno-logii. Grania nie można odczytywać jedynie w kontekście

straty czasu czy wyłącznie rozrywki. Gry bądź ich elementy dostarczają narzędzi niedostępnych w tradycyjnej szkole. Ich zastosowanie może obejmować duże obszary tema-tyczne bądź dotyczyć wyizolowanych punktów, np. gry dotyczące ruchu drogowego, które są dostępne za dar-mo online, w sposób przejrzysty i zrozumiały pozwala-ją dziecku zrozumieć konsekwencje jego zachowań jako użytkownika ruchu drogowego. Rola nauczyciela w edu-kacji wykorzystującej metodę gamifikacji utrzymuje jego kierowniczą, koordynującą pozycję. Zmienia się natomiast interakcja ucznia z poznawanymi przez niego treściami. Jest znacznie bardziej złożona i intensywna.

Ewelina Krzymowska Pedagog, doktorantka Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie


Literatura:■ Gamifikacja: Laboratorium dydaktyki cyfrowej dla szkół

województwa Małopolskiego, http://www.ldc.edu.pl/

■ Gee J.P., What Video Games Have to Teach Us about Learning and Literacy, Palgrave Macmillan, Nowy Jork 2003.

■ Green C.S. , Bevelier D., Action Video Games Modify Visual Attention, Nature 2003, nr 423.

■ Johnson S., Everything Bad Is Good for You. Today’s Popular Culture Is Actually Making Us Smarter. Riverhead, Nowy Jork 2005.

■ Marczewski A., Gamification. A Simple Introduction. Amazon Digital Services, Inc. 2012.

■ Zichermann G., Cunningham Ch., Gamification by Design: Implementing Game Mechanics in Web and Mobile Apps O’Reilly Media, Inc., 2011.

■ http://www.ibe.edu.pl/pl/media-prasa/aktualnosci-prasowe/418-jakie-gry-wybieraja-uczniowie-i-z-czym-sie- to-wiaze

■ http://www.enauczanie.com/mobilne/apps/gamifikacja/o

■ http://www.hrnews.pl/TopNews,3668,Czym-nie-jest-gamifikacja.aspx

■ http://zgranarodzina.edu.pl/2014/09/09/dlaczego-rodzice-wciaz-boja-sie-gamifikacji-w-edukacji/

1 Marczewski A., Gamification. A Simple Introduction, Amazon Digital Services, Inc. 2012, s. 2.

2 Gamifikacja: Laboratorium dydaktyki cyfrowej dla szkół województwa Małopolskiego, s. 7.

3 http://zgranarodzina.edu.pl/2014/09/09/dlaczego-rodzice-wciaz-boja-sie-gamifikacji-w-edukacji/

4 http://www.hrnews.pl/TopNews,3668,Czym-nie-jest- gamifikacja.aspx

5 http://www.enauczanie.com/mobilne/apps/gamifikacja/o6 Zichermann G., Cunningham Ch., Gamification by Design:

Implementing Game Mechanics in Web and Mobile Apps O’Reilly Media, Inc, 2011, s. 29.

7 http://www.ibe.edu.pl/pl/media-prasa/aktualnosci-prasowe/ 418-jakie-gry-wybieraja-uczniowie-i-z-czym-sie-to-wiaze

Przypisy:


Dysleksja rozwojowa definiowana jest jako specyficz-ne trudności w czytaniu i pisaniu, które występu-ją u osób o prawidłowym rozwoju intelektualnym.

U podłoża tego typu trudności znajdują się nieprawidło-wości w sferze funkcji poznawczych, motorycznych oraz ich integracji. Badania neurologiczne wykazały, że towa-rzyszy temu również nieprawidłowe funkcjonowanie ukła-du nerwowego.

Diagnostyka dysleksji

Przystępując do diagnostyki dysleksji podstawę stano-wi wykluczenie niskich możliwości umysłowych, poważ-nych wad wzroku i słuchu czy schorzeń neurologicznych, a także dokładna weryfikacja, czy dziecko nie jest zanie-dbane środowiskowo i czy jest otoczone na terenie szkoły odpowiednią, dostosowaną do indywidualnych potrzeb

Analizując zjawisko dysleksji, szczególny nacisk kładziony jest na problematykę konsekwencji poznawczych – podkreślane są problemy dziecka głównie ze względu na osiągnięcia szkolne, edukacyjne oraz typy deficytów rozwojowych. Tymczasem trzeba podkreślić, że dzieci dyslektyczne w swoim funkcjonowaniu obciążone są nie tylko trudnościami związanymi z pisaniem, czytaniem czy przetwarzaniem informacji. Niezwykle ważnym aspektem są nieprawidłowości w zakresie sfery społecznej i emocjonalno-motywacyjnej.

Trudności emocjonalne dzieci dyslektycznych

– metody wsparciaRubryka

specjalna


Trudności emocjonalne dzieci dyslektycznych

pomocą psychologiczno-pedago-giczną. Akcentując odpowiednią pomoc psychologiczno-pedagogicz-ną, mowa oczywiście o zajęciach spe-cjalistycznych prowadzonych na terenie szkoły1 (w tym, w przypadku dzieci dyslektycz-nych i z ryzyka dysleksji – szczególnie zajęć korekcyjno-kom-pensacyjnych i dydaktyczno-wyrównawczych).

Analizując przyczyny dysleksji rozwojowej, zwraca się przede wszystkim uwagę na nieprawidłowości w zakre-sie funkcji percepcyjno-motorycznych, takich jak spo-strzeganie wzrokowe, percepcja słuchowa, motoryka oraz ich współdziałanie (tzw. integracja percepcyjno-moto-ryczna). Dodatkowo, bardzo często towarzyszą im rów-nież deficyty lateralizacji, funkcji językowych, orientacji przestrzennej oraz pamięci słuchowej i wzrokowej2. De-terminanty trudności dyslektycznych mają więc charak-ter polietiologiczny, są uwarunkowane wielorako. Bardzo

często akcentowany jest również udział czynników gene-tycznych, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowe-go oraz zmiany anatomiczne (np. jako skutek obciążenia okołoporodowego). Warto podkreślić, że brak prawidło-wej, adekwatnej i rzetelnej diagnostyki dysleksji, zanie-dbanie, brak stymulacji w środowisku rodzinnym oraz niewystarczająca, niedostosowana do rodzaju trudno-ści pomoc edukacyjna w szkole stanowią czynniki, które w znaczny sposób wpływają na intensyfikację i pogłębie-nie trudności dziecka.

„Pułapka” trudności w pisaniu i czytaniu

Analizując zjawisko dysleksji w Polsce, zarówno z per-spektywy literatury, jak i dostępnych form pomocy dla rodzi-ców, nauczycieli i specjalistów, którzy pracują edukacyjnie, terapeutycznie i wychowawczo z dziećmi dyslektycznymi, nietrudno oprzeć się wrażeniu, iż przede wszystkim akcent kładziony jest na aspekt konsekwencji poznawczych – pod-kreślane są więc problemy dziecka głównie ze względu na

osiągnięcia szkolne, edukacyjne oraz typy sprawności, które są powiązane z ich kontekstem.

Tymczasem wyraźnego podkreślenia wymaga fakt, iż dzieci dyslektyczne

w swoim funkcjonowaniu obciążo-ne są nie tylko trudnościami zwią-zanymi z pisaniem, czytaniem czy przetwarzaniem informacji. Bardzo ważnym aspektem, a tak naprawdę z perspektywy dalszego prawidło-

wego rozwoju społecznego dziecka być może nawet istotniejszym, są nie-

prawidłowości w zakresie sfery społecz-nej i emocjonalno-motywacyjnej. U uczniów

dyslektycznych i z grupy ryzyka dysleksji wyraźnie zauważa się nieprawidłowości w zakresie reakcji na stres, po-ziomu samooceny, motywacji czy poczucia kontroli. Z perspek-tywy dalszego rozwoju dziecka stanowi to bardzo poważne obciążenie, które wymaga wielopoziomowej, zintensyfiko-wanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej od nauczy-cieli oraz specyficznego wsparcia ze strony rodziców dziecka.

Trudności dyslektyczne a poziom stresu u dzieci

Bardzo często problemy, które towarzyszą dzieciom z objawami dyslektycznymi, a także ich zróżnicowana, spe-cyficzna forma funkcjonowania poznawczego i społecznego


U uczniów dyslektycznych i z grupyryzyka dysleksji wyraźnie

zauważa się nieprawidłowościw zakresie reakcji na stres,

poziomu samooceny, motywacji czy poczucia

kontroli.


determinują fakt, iż są one czynnikiem znacząco wpływa-jącym na poziom stresu.

W literaturze podmiotu wyróżniane są dwie główne formy reakcji na stres, które występują u dzieci: reakcja wycofywania się oraz reakcja kompensacji. Każda z ty-pów reakcji charakteryzuje się zróżnicowanymi objawami i przebiegiem, więc w konsekwencji wymaga odmien-nych form pomocy.

Pierwszym z wymienionych typów jest reakcja związana z wycofywaniem się. W wymiarze jakościowym obejmu-je ona lęk, któremu towarzyszą objawy somatyczne (drżenie rąk, zaczerwienie twarzy, poce-nie – zauważalne szczególnie w sytuacji publicznego spraw-dzania wiedzy oraz ekspozycji społecznej (np. prośba nauczy-ciela, by uczeń odpowiadał na forum klasy). Dodatkowo, towarzy-szącymi objawami tego typu reakcji są również niska motywacja, obniżona samoocena, potrzeba otrzymywania sta-łych gratyfikacji za wykonywaną pracę (np. po-chwał słownych), obniżony nastrój oraz ogólne osłabienie organizmu3. Dzieci, które przejawiają reakcję wycofania na stres bardzo często w usposobieniu są apatyczne, za-myślone, wiele czynności wykonywanych jest przez nie w sposób mechaniczny, bez głębszej analizy i zrozumienia. Przez nauczycieli i rodziców niejednokrotnie określane są jako „ciche i spokojne”, jednak w tym przypadku taka po-stawa nie jest zupełnie zjawiskiem pozytywnym, świadczy bowiem o występujących nieprawidłowościach w funk-cjonowaniu społeczno-emocjonalnym i wymaga stanow-czych oddziaływań wychowawczych ze strony rodziców i nauczycieli, którzy pracują z dzieckiem.

Drugim ze wskazanych typów jest reakcja kompensacji. Warto podkreślić, że jej fundament również stanowi lęk, jednak taki, który ujawniany jest dopiero podczas prze-prowadzania badania klinicznego, natomiast zewnętrz-ne objawy są bardziej zróżnicowane. Lęk, który stanowi podłoże tej reakcji i który jest przeżywany przez dziecko zostaje w pewien sposób skompensowany, równoważo-ny za pomocą różnego rodzaju form zachowań, w tym bardzo często takich, które interpretowane są jako nie-aprobowane społecznie4. W praktyce dziecko stara się wy-równywać towarzyszące mu deficyty poznawcze poprzez uzyskiwanie atrakcyjności oraz uwagi innych za pomocą takich zachowań, jak np. rozśmieszanie innych, dezorga-nizowanie lekcji, przeszkadzanie. Zdarza się również, że przeżywany lęk przed niepowodzeniem ukrywany jest pod swoistą maską obojętności, wycofania oraz zacho-waniami agresywnymi. W konsekwencji pogłębiania się tego typu problemów, zachowania nieaprobowane mo-gą stać się jeszcze bardziej intensywne i mogą pojawić się wagary, kradzieże czy też otwarte konflikty z rówie-

śnikami, nauczycielami i rodzicami.

Jak pomóc, czyli

wskazówki praktyczne

dla nauczycieli i rodziców

Na wstępie warto podkre-ślić, że praca z dzieckiem dys-lektycznym stanowi wyzwanie,

zarówno z perspektywy oddzia-ływania dydaktycznego, jak i wy-

chowawczego. Punkt wyjścia dla każdego nauczyciela i opiekuna po-

winno stanowić uświadomienie sobie, że działania te nie powinny ograniczać się

wyłącznie do doskonalenia umiejętności pisania czy czytania. Oczywiście, trzeba położyć na to szczególny nacisk, pracować systematycznie i w sposób ukierunko-wany (np. w domu, według zaleceń terapeutów i nauczy-cieli), jednak zwrócić uwagę na to, że równie istotna jest praca nad sferą społeczno-emocjonalną dziecka, tak aby uniknąć wystąpienia dalszych nieprawidłowości w je-go rozwoju.

Ukierunkowując pracę z dzieckiem dyslektycznym i z gru-py ryzyka dysleksji, warto zwrócić uwagę na kilka kwestii:■ po pierwsze, fundament stanowi ustawiczna praca

samokształceniowa nad zdolnością pisania i czytania,


W praktyce dziecko stara się wyrównywać

towarzyszące mu deficyty poznawcze poprzez uzyskiwanie atrakcyjności oraz uwagi innych

za pomocą takich zachowań, jak np. rozśmieszanie innych,

dezorganizowanie lekcji, przeszkadzanie.


prowadzona w domu pod kierunkiem rodziców, a także systematyczne uczestnictwo w zajęciach korekcyjno-kom-pensacyjnych (w szkole lub w poradni psychologiczno- -pedagogicznej) – realizacja tego wskazania jest niezwykle istotna, ponieważ dotyczy bezpośredniej konfrontacji z trudnościami i stymulacją tych sfer, w których występują deficyty rozwojowe (podkreśla się znaczenie faktu, że konfrontacja z trudnościami jest najlepszą metodą na ich pokonanie);

■ po drugie, ze względu na często spotykaną stygmatyzację dziecka dyslektycznego przez grupę rówieśniczą, trafne może okazać się nadanie dziecku określonej roli społecznej w klasie. W tym wypadku warto jednak zaznaczyć, aby rola ta była dostosowana do cech osobowościowych i charakterologicznych konkretnego dziecka (np. nie na- dajemy dzieciom chronicznie nieśmiałym, wycofanym i lękowym ról, które wymagają częstej ekspozycji społecz-nej, np. przewodniczącego klasy) Adekwatnie dobrana rola społeczna w grupie rówieśników może spowodować wzrost samooceny, poczucia akceptacji, uzyskanie apro-baty w oczach rówieśników, zaakcentowanie mocnych stron i zasobów dziecka;

■ następnie, istotne jest również pozytywne nastawienie do dziecka ze strony rodziców i nauczycieli oraz jak najczęstsze używanie tzw. „pozytywnego języka” (czyli zdań o charakterze twierdzącym, unikanie stwierdzeń typu „nie” – przykład: „Następnym razem pamiętaj, by napisać całe zdanie” zamiast „Znów NIE napisałeś całe- go zdania”);

■ wreszcie, w pracy z dziećmi z trudnościami społeczno- -emocjonalnymi bardzo dobrze sprawdza się stosowanie pochwał o charakterze opisowym (pochwały tego typu zawierają konkretny opis elementów pracy dziecka, które się spodobały; ważne jest nazywanie ich, bezpośred-nie wskazywanie) a także częste wzmocnienia pozytywne i gratyfikacje (szczególnie słowne), czyli ukie-runkowanie na nagradzanie wszystkich, nawet drobnych osiągnięć.

Podsumowując, poczucie własnej wartości, niski poziom stresu, świadomość swoich zasobów i mocnych stron oraz ogólne zadowolenie z samego siebie to fundamenty pra-widłowego rozwoju społecznego i emocjonalnego każde-go człowieka. To swoiste uposażenie, które zdobywane jest w okresie dzieciństwa, i które wykorzystywane jest w do-rosłym życiu każdego dnia. Warto więc, w przypadku pracy z dziećmi dyslektycznymi i z grupy ryzyka dysleksji, którym towarzyszą liczne problemy emocjonalne, pomóc im prze-zwyciężyć trudności, aby ukierunkować dalszy prawidło- wy rozwój poznawczy, społeczny i emocjonalny.


Literatura cytowana:■ Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach

w czytaniu i pisaniu, Linea, 1994.

■ Chwastniewska D., Zaburzenia emocjonalno-motywacyjne u ucznia z dysleksją [w:] A. Czapiga [red.] Psychospołeczne problemy rozwoju dziecka. Aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, Adam Marszałek, 2003.

■ Krasowicz Kupis G., Psychologia dysleksji, PWN, 2013.

■ Strelau J., Psychologia. Podręcznik akademicki, PWN, 2000.

■ Szewczuk W., Słownik psychologiczny, Wiedza Powszechna, 1985.

■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2013 r., poz. 532).

1 Por. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2013 r., poz. 532).

2 Por. Krasowicz-Kupis G., Psychologia dysleksji, 2008, s. 100–104.

3 Krasowicz-Kupis G., Psychologia dysleksji, 2008, s. 163.4 Tamże, s. 164.

Przypisy:

Literatura polecana:■ Atkinson S., Teraz ja! Czyli jak zbudować poczucie własnej

wartości, 2006.

■ Brejnak W., Dysleksja. Poradnik dla rodziców, PZWL, 2003.

■ Dąbrowska M., Moje dziecko jest dyslektykiem. Poradnik i informator dla rodziców i wychowawców, Seventh Sea, 2003.

■ Gavin R., Dysleksja, K. E. Liber, 2006.

■ Gindrich P.A., Funkcjonowanie psychospołeczne uczniów dyslektycznych, UMCS, 2002.

■ Jurek A., Kształcenie umiejętności ortograficznych uczniów z dysleksją, Harmonia, 2009.

■ Mielcarek D., Mini-max o dysleksji, czyli minimum tego, co na ten temat powinni wiedzieć rodzice i nauczyciele ucznia dyslektycznego, by maksymalnie mu pomóc, Seventh Sea, 2006.

■ Raymond S., Jak pomóc dzieciom radzić sobie z dysleksją. Poradnik dla rodziców, Jedność, 2002.

■ Squires G., McKeown S., Pomóż dziecku z dysleksją. Praktyczny poradnik dla rodziców i pedagogów, K.E. Liber, 2006.

■ Wegscheider-Cruse S., Poczucie własnej wartości. Jak pokochać siebie, 2005.

Justyna CieślińskaPsycholog, pedagog, doradca zawodowy,

pracownik Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Gnieźnie;doktorantka w Zakładzie Metodologii Nauk o Edukacji

Wydział Studiów Edukacyjnych UAM w Poznaniu


Silna wola, hart ducha, samodyscyplina, samokontro-la to pojęcia, których w języku potocznym używamy zamiennie. Jak definiuje je psychologia? To umiejęt-

ność realizacji założonego celu dzięki zdolności kontrolo-wania zachowań impulsywnych, czyli powstrzymywania się od przelotnych i nagłych pragnień. Samokontrolę two-rzą trzy bazowe umiejętności: inicjowanie, utrzymywanie działania oraz hamowanie impulsów.

Innymi słowy, samokontrola wy-znacza kierunek działania i granice, w jakich mamy się po-ruszać, aby podążać we właściwą stronę. To koncentracja na celu – rozpoczęcie jego realizacji, a potem systematyczna aktywność na jego rzecz, niezależna od bodźców rozpra-szających od wewnątrz (powątpiewających, sabotujących myśli, gorszego nastroju, zmęczenia) i z zewnątrz (nama-wiania innych, gorszej pogody, niespodziewanych okolicz-ności, obowiązków i obciążeń).

Zastanów się:■ Czy zdarzają ci się momenty, kiedy ewidentnie brakuje

ci samokontroli i samodyscypliny?Jakie najczęściej są

to sytuacje? Co je łączy?

■ Która składowa samokontroli wówczas najczęściej szwan-

kuje – inicjowanie, utrzymywanie czy hamowanie?

Mięsień samodyscypliny

Amerykańscy psychologowie i badacze samokontroli, Mark Muraven i Roy Baumeister, zauważyli, że mechaniz- my rządzące samodyscypliną przypominają te związane z pracą mięśni. Płyną z tego dwa ważne dla praktyki wnioski:

Jak wytrwać w postanowieniach, skoro z każdej strony otacza nas mnóstwo rozpraszających uwagę bodźców? Część z nich działa jak pokusa, która zachęca, aby odłożyć działanie w czasie, odpuścić je sobie choć na chwilę lub całkowicie z niego zrezygnować. Z pomocą przychodzi nam silna wola. Czym ona jest? Jak możemy z niej korzystać? I jak ją rozwijać?

Utrzymać właściwy kierunek,czyli kilka słów o samokontroli i samodyscyplinie

Rubryka

specjalna

Podjęcie wysiłku w kierunku zmiany, zmobilizowanie się do aktywności

Umiesz się przemóc.Przestajesz odwlekać i przekładać.

Kontrolowanie zgodności podejmowanych zachowań

z zamierzeniami, tworzenie dobrych przyzwyczajeń i nawyków,

dążenie do celu

Zwracasz uwagę na to, co się dzieje, i świadomy tego, co robisz.

Wygaszanie, zatrzymanie działań przeciwstawnych do wybranego

celu, stawianie oporu zachciankom i złym nawykom

Umiesz odmówić.Nie ulegasz pokusom.

INICJOWANIE DZIAŁANIA UTRZYMANIE DZIAŁANIA

HAMOWANIE




Utrzymać właściwy kierunek,

■ samokontrolę można rozwijać i wzmacniać poprzez ćwiczenia.

■ siła woli słabnie pod wpływem wysiłku.

Co to oznacza? Po pierwsze, praca nad samodyscypliną przypomina ćwiczenia nad rozwojem fizycznym – nieważ-ne, którą dyscyplinę sportu wybierzemy, najistotniejsza jest regularność. Dzieje się tak dlatego, że to właśnie systema-tyczność najefektywniej stymulują zmiany w naszym ośrod-kowym układzie nerwowym – sprawia, że rozbudowuje się sieć neuronów odpowiedzialnych za samokontrolę. Jeśli więc dyscyplinujemy siebie w dowolnym obszarze naszego życia, wzmocni to samokontrolę w innych jego sferach.

Ćwiczenie:wybierz jedną czynność, która pozytywnie wpływa na twoje

życie, ale nie jest jeszcze twoim nawykiem. Może to być jakieś

drobne prozdrowotne zachowanie, np. trzymanie wyprosto-

wanych pleców podczas siedzenia, chodzenie na spacery,

jedzenie słodyczy tylko dwa razy w tygodniu, picie kawy tyl-

ko przed południem albo aktywność sprzyjająca rozwojowi,

np. medytacja, czytanie mądrych książek, uczenie się nowych

słów. Zacznij praktykować ją każdego dnia. Bądź w tym bar-

dzo regularny. Kiedy już to zachowanie stanie się twoim na-

wykiem, wybierz następne i wprowadź je do swojego życia

w podobny sposób.

W ćwiczeniach fizycznych ważne jest również, aby zada-nia angażowały różne partie ciała i wzmacniały to, co mniej sprawne. Ta sama zasada odnosi się również do rozwijania sa-mokontroli. Naukowcy twierdzą, że jeśli będziemy angażować w codzienne, drobne działania (takie jak chociażby mieszanie herbaty, czesanie się, mycie zębów, otwieranie drzwi, obsługę myszki komputera) słabszą, niedominującą rękę, zmniejszy to tendencję do impulsywnego działania. Jest to banalny, a jed-nocześnie skuteczny sposób zwiększania zdolności panowania nad sobą i umiejętności radzenia sobie z pokusami.

Po drugie, w badaniach Muravena i Baumeistera okazało się, że funkcjonowanie samokontroli jest zależne od poziomu glu-kozy we krwi. Czyli to, co męczy i osłabia pracę mięśni, w po-dobny sposób wpływa na samodyscyplinę. To, co ją natomiast umacnia, to dobra kondycja psychofizyczna.

Zastosuj wskazówki:■ naucz się rozpoznawać chwile, w których jesteś naj-

słabszy. Zauważaj, po czym możesz się zorientować,

że twoje zasoby samokontroli są na wyczerpaniu. Bądź

świadomy tego, co wtedy czujesz, co myślisz, jak się

zachowujesz.

■ Zaakceptuj, że bywają takie godziny, dni, sytuacje, kie-

dy trudniej będzie ci zdyscyplinować samego siebie.

W tym czasie zrezygnuj ze zbyt dużych wyzwań i oczeki-

wań wobec samego siebie, ale unikaj również kontaktu

z silnymi pokusami.

■ Dbaj o dobrą kondycję fizyczną. Pamiętaj o właściwej

higienie snu i diecie. Aby móc wytrwać w postanowieniu,

dobrze, jeśli będziesz wyspany, wypoczęty, najedzony.

■ Dbaj o dobrą kondycję psychiczną. Pozytywne nastawie-

nie i dobry nastój sprzyjają samokontroli. Doceniaj swoje

wysiłki, chwal się nimi przed samym sobą i przed innymi.

Znajdź czas na drobne przyjemności, aby zrównoważyć

wysiłek, trud i zaangażowanie w realizowanie celu.

■ Skupiaj się na realizowaniu jednego postanowienia

w danym czasie. Jest to szczególnie ważne, gdy twój cel

jest ambitny i trudny. Zbyt wiele postanowień w jednym

czasie niepotrzebnie rozprasza uwagę i za bardzo ob-

ciąża. Noworoczne postanowienia zamień na mniejsze,

np. miesięczne, kwartalne. Dzięki temu krok po kroku

uporządkujesz inny obszar swojego życia.

■ Nadaj swoim działaniom określony rytm. Zdecydowanie

łatwiej realizować postanowienia, kiedy przeznaczymy

dla nich konkretną, stałą porę każdego dnia (najlepiej

również w weekendy). Samodyscyplina to powtarzalność,

której sprzyja jasna struktura.

Zarazić się samokontrolą

Inni naukowcy, Michelle van Dellen i Rick Hoyle, zwrócili uwagę, że samokontrola – podobnie jak inne ludzkie zacho-wania – jest „zaraźliwa”. Obserwowanie osoby zdyscyplinowa-nej, a nawet samo pomyślenie o niej, ułatwia trzymanie się własnych postanowień. Oznacza to, że pozytywne zachowa-nia innych mogą pomagać nam we własnym rozwoju.

Ćwiczenie:sporządź listę kilku znajomych ci osób, które uważasz za wzór

pod względem samokontroli. Kiedy planujesz rozpocząć ja-

kieś działanie i chcesz się zdyscyplinować lub kiedy czujesz,

że za chwilę ulegniesz pokusie i odpuścisz sobie, przywołuj

w myślach wybraną osobę z tej listy. Wyobraź sobie, co zro-

biłaby na twoim miejscu. Jak by się zachowała? Zapytaj sie-

bie, jak ty chcesz postąpić w tej sytuacji i z całą świadomością

podejmij decyzję.

Niestety, ten mechanizm działa także w drugą stronę – brak samodyscypliny u innych również może się nam udzie-lić. Jeśli więc zależy nam na realizacji swoich postanowień i wytrwałości, warto świadomie szukać kontaktu z osobami


o silnej samokontroli i unikać przebywania wśród ludzi, którzy są niekonsekwentni.

Bez zakazów

Aby wytrwale realizować swoje zamierzenia, warto formuło-wać je bez przymusu, zaprzeczeń, bez użycia słowa „nie”. Nasz umysł nie lubi zakazów i z automatu reaguje na nie buntem lub ostrym sprzeciwem. Samodyscyplinie sprzyjają takie ko-munikaty, które odpowiadają na pytanie, co mamy robić, za-miast tego, czego mamy nie robić, np. „Jem więcej owoców i warzyw” zamiast „Nie będę jeść słodyczy”, „Ćwiczę skupianie uwagi” zamiast „Nie mogę się rozpraszać” itp.

Ćwiczenie:Zwracaj uwagę na swoje myśli i komunikaty do samego

siebie w chwilach, kiedy realizujesz swoje postanowienia.

W mowie wewnętrznej rozpoznawaj i zauważaj poniżej

prezentowane zwroty lub podobne im warianty i zamieniaj

je zgodnie z podanymi propozycjami:

Komunikaty: Zamień na:■ Nie mogę, nie powi-

nienem, nie wolno mi, nie będę więcej robił.

■ To duże i trudne wyzwanie – nie podołam.

■ Nie mogę pozwolić sobie na potknięcia.

■ Wybieram, zasługuję, chcę, decyduję, potrzebuję, robię.

■ Mogę zrobić mały krok.

■ Mogę robić błędy, ale chcę je naprawiać.

Złamanie „abstynencji”

We wzmacnianiu samodyscypliny ważna jest akcepta-cja dla niepowodzeń i odstępstw od obranego kursu. Mo-żemy traktować je w różny sposób – jako coś ostatecznego lub stan przejściowy. Osoby, które mają wobec siebie wy-górowane oczekiwania, będą miały tendencję, by złamanie postanowień traktować jako zachętę do zdewaluowa-nia dotychczasowych wysiłków, potwierdzenie całkowitej klęski i uzyskanie wystarczającego powodu, aby zwątpić i zrezygnować z dalszych starań.

Zapytaj siebie:■ Jak zazwyczaj reagujesz, kiedy nie jesteś w stanie sprostać

swojemu postanowieniu? Co wtedy myślisz? Co czujesz?

■ Jak postrzegasz tę sytuację? Interpretujesz ją jako klęskę,

czy przejściowe niepowodzenie? Jaki ma to wpływ na

dalsze realizowanie przez ciebie celu?

W niwelowaniu tego mechanizmu pomaga budowanie w sobie przekonań pełnych akceptacji:

■ Taki, jaki jestem, jestem w porządku, i to, co robię, jest w porządku.

■ Mam potrzebne zasoby, aby realizować swoje cele i zamia-ry. Czasami jednak o nich zapominam albo ich w pełni nie wykorzystuję.

■ Jeśli w danym momencie na coś się decyduję lub z czegoś rezygnuję, to staram się wybrać dla siebie jak najlepiej. Nie zawsze jednak jestem nieomylny w swoich decyzjach.

■ W każdym moim zachowaniu jest jakaś pozytywna intencja i mam ku temu powody.

■ Aby złamanie postanowienia było jednorazowe i nie uru-chomiło powrotu do starych, negatywnych przyzwyczajeń, muszę być uważny, kiedy następnym razem będę chciał podążyć za pokusą.

Przeciwko sobie

Samoutrudnianie to nasza najsilniejsza broń przeciwko sa-modyscyplinie. Są to celowe (choć czasami nie w pełni uświa-domione) działania, jakie podejmujemy, aby zmniejszyć swoją motywację do realizacji wyznaczonych celów. Przechodzę na die-tę, ale wcześniej uzupełniam zapas słodyczy w całym domu, bo reszta rodziny lubi pochrupać sobie coś słodkiego, a nie muszą się wyrzekać przeze mnie drobnych przyjemności. Zapisuję się do szkoły językowej, ale wybieram taki termin zajęć, który często koliduje z innymi moimi aktywnościami i obowiązkami. Najczę-ściej sięgamy po tę strategię, kiedy nie do końca wierzymy w po-wodzenie własnych zamierzeń, nie jesteśmy w pełni gotowi do skonfrontowania się z wyzwaniem i poszukujemy usprawiedli-wienia, które nie będzie oznaczało braku zdolności w nas samych.

Zastanów się i odpowiedz szczerze na pytania:■ Czy potrafisz rozpoznać, kiedy w twoje działania wkrada

się samoutrudnianie?■ Czy rozumiesz, czemu najczęściej łamiesz postanowienia?

Czego chcesz uniknąć? Czego się obawiasz? Przed czym się wzbraniasz?

■ Czy potrafisz zaplanować z wyprzedzeniem, jak nie narazić się na pokusy?

■ Czy wiesz, co cię może rozproszyć i doprowadzić do od-puszczenia sobie? Czy starasz się wcześniej to przewidzieć i zniwelować?

Samokontrola i samodyscyplina to niezwykle przydatne narzędzia, dzięki którym robimy to, co powinniśmy, unika-jąc szkodliwych pokus. Możemy budować je krok po kroku nawet najdrobniejszymi gestami. Ważne jednak, aby działo się to w atmosferze wiary w sukces, cierpliwości dla samego siebie i regularności podejmowanych działań. Czas i tak mi- nie. Czy dobrze go wykorzystamy, zależy tylko od nas.


Małgorzata Łuba Psycholog, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna,

trener, www.2be.edu.pl



Park Krajobrazowy „Puszcza Zielonka”

Niedaleko Poznania znajdują się atrakcyjne przyrodniczo obszary Nadleśnictwa Łopuchówko. Nadleśnictwo obejmu-je lasy o powierzchni ponad 24 tys. hektarów, z czego ok. 80% objęte jest ochroną. Obszar ten jest interesujący rów-nież pod kątem geologicznym – to właśnie tu kończy się Poznański Przełom Warty. Na terenie Łopuchówka znajdu-je się siedem rezerwatów przyrody: Buczyna, Las Mieszany, Klasztorne Modrzewie, Żywiec Dziewięciolistny, Gogulec, Śnieżycowy Jar oraz Meteoryt Morasko.

Nadleśnictwo Łopuchówko posiada bardzo bogatą fau-nę. Pośród zwierząt wyróżnić można sarny, jelenie, daniele, dziki, zające szaraki czy jeże. Wśród płazów i gadów roz-poznać możemy: kumaka nizinnego, ropuchę szarą, żabę trawną, jaszczurkę zwinkę, padalca i zaskrońca zwyczajne-go. Ostatnie trzy gatunki są pod całkowitą ochroną, tak jak wszystkie gady, które występują na terenie Polski.

Najpiękniejszym przykładem pomnika przyrody na terenie Puszczy Zielonki jest sosna zwyczajna. Drzewo ma bardzo duże wymiary i silnie powyginane gałęzie, które są efektem pożaru z 1992 r., który zniszczył wiele tysięcy hektarów lasu. Przez ko-lejne dwa lata nakładem wielu sił i środków zagospodarowa-no ten fragment terenu. Las wyrósł dopiero po wielu latach. Na pamiątkę tego wydarzenia ustawiono kamień „Pożarzysko”.

W ramach środków unijnych na obszarze Parku Kra-jobrazowego Puszcza Zielonka powstała zabudowa tu-rystyczno-edukacyjna „Dziewicza Góra”, która cieszy się dużą popularnością wśród wielkopolskich szkół. Ścieżka przyrodniczo-leśna „Dziewicza Góra” składa się z dwóch pętli: małej (3,5 km) oraz dużej (5,5 km). Na trasie zlokali-zowano 19 przystanków, na których uczniowie dowiadu-ją się, jak funkcjonuje ekosystem leśny, na czym polega praca leśników, a także zapoznają się z występującą tam florą i fauną. Dzieci zapoznają się z pojęciem drzewostan nasienny, są informowane o tym, w jaki sposób odnawia się las oraz na czym polega gospodarka łowiecka. W leśnej klasie im. Augusta Cieszkowskiego (17 przystanek) prowa-dzone są specjalnie przygotowane zajęcia lekcyjne na świe-żym powietrzu. Klasa wyposażona jest w ławki i stoły dla 35–40 osób i 10 tablic ilustrujących niektóre grupy roślin i zwierząt zamieszkujące ten teren oraz wybrane zagad-nienia z zakresu ekologii.

Drugą wartą uwagi ścieżką dydaktyczną na terenie Pusz-czy Zielonki jest trasa „Odkrywcy Dziewiczej Góry”. Jest to niezwykła gra terenowa, dzięki której każdy może odkryć tajemnice wzniesienia, przemierzyć najciekawsze ścieżki parku i podjąć wyzwania, które w tym miejscu na niego cze-kają. Trasa powstała przy współfinansowaniu ze środków Miasta Poznania w ramach projektu „Poznań poznaje Pusz-czę Zielonkę”.

Już niebawem rozpoczną się długo wyczekiwane przez wszystkich uczniów wakacje. Warto zachęcić dzieci, aby spędziły ten czas nie tylko na błogim lenistwie, ale również na odkrywaniu uroków krajobrazu. Wystarczy tylko wybrać odpowiednie miejsce i można ruszać ku przygodzie! Czym charakteryzuje się taki zakątek? Przede wszystkim powinien posiadać duże walory przyrodnicze.

Ścieżki dydaktyczne– poznajemy uroki polskiej przyrody



Warto wiedziećWieża na szczycie Dziewiczej Góry, z której można po-

dziwiać panoramę Poznania oraz lasy Puszczy Zie-

lonki, dostępna jest w okresie od maja do września

w godzinach 10:00–18:00 i jest odpłatna (grupy zorga-

nizowane 4 zł/os.). Planując wycieczkę z uczniami, można

skorzystać z interaktywnej mapy lasów państwowych:

http://mapa.poznan.lasy.gov.pl, a także skorzystać ze strony

http://puszczazielonka.org/ lub http://dziewiczabaza.pl/

edukacja-przyrodnicza.

Woliński Park Narodowy

Wolin to największa wyspa położona w północno-za-chodniej Polsce, która od lat cieszy się wielką popularno-ścią pośród turystów. Szczególne położenie geograficzne oraz wyjątkowe walory przyrodnicze doprowadziły do utwo-rzenia na wyspie w 1960 r. Wolińskiego Parku Narodowego. Swym zasięgiem obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obsza-ry: wybrzeże klifowe, wsteczną deltę Świny oraz przybrzeż-ny pas wód Morza Bałtyckiego. Obszar parku jest bardzo zróżnicowany, co jest efektem działalności ostatniego lo-dowca. Na terenie Wolińskiego Parku Narodowego wystę-puje ponad 600 gatunków roślin. Ponad poziomem morza położone są tereny z kompleksami leśnymi. Dominują la-sy sosnowe, bukowe (objęte ścisłą ochroną), bukowo-dę-bowe. Unikatowym siedliskiem jest występująca tylko na Wolinie nadmorska buczyna storczykowa – ciepłolubny las bukowy ze storczykami w runie leśnym.

Woliński Park Narodowy posiada wiele punktów widoko-wych, co umożliwia podziwianie pięknych walorów przyrod-niczych bez ingerencji w środowisko naturalne. W ostatnim roku zmodernizowano jeden z najpopularniejszych w oko-licy Międzyzdrojów punktów widokowych, Kawczą Górę (61 m n.p.m.). I tu warto wspomnieć, że na terenie parku można poruszać się znakowanymi szlakami turystycznymi. Czerwony szlak (19 km) biegnie wzdłuż brzegu Bałtyku i można nim do-trzeć do Kawczej Góry. Szlak niebieski ma długość 26 km i do jego największych atrakcji turystycznych należy Jezioro Turku-sowe oraz dwa punkty widokowe: Piaskowa Góra i Zielonka. Natomiast przy zielonym szlaku, ok. 1,5 km od centrum Mię-dzyzdrojów, znajduje się Zagroda Pokazowa Żubrów. Miejsce to cieszy się olbrzymim zainteresowaniem ze strony zwiedza-jących, rocznie odwiedzane jest przez ponad 160 tysięcy osób.

Szczegółowe informacje oraz opisy szlaków znajdują się na stronie internetowej parku: www.wolinpn.pl

Babiogórski Park Narodowy

Największe wzniesienie Beskidów Zachodnich, Babia Gó-ra, od zawsze przyciągała swą tajemniczą aurą i pięknem. Babiogórski Park Narodowy to jeden z najmniejszych par-ków narodowych w naszym kraju. Długość masywu Babiej Góry to zaledwie 10 km, a długość wszystkich szlaków nie przekracza 60 km. Bogactwo przyrodniczo-krajobrazowe wykształciło się na tym obszarze dzięki specyficznym warun-kom klimatycznym oraz ukształtowaniem terenu. Wędrując na szczyt Babiej Góry, można zaobserwować występujące tu piętra roślinności. Odpowiadają one piętrom innych gór, takich jak Alpy czy Tatry. Szczególnie warto zwrócić uwagę na 11 rzadkich gatunków storczyków, które objęte są całko-witą ochroną. Oprócz interesujących roślin na terenie parku występuje ponad 70 gatunków zwierząt wysokogórskich.

Babiogórski Park Narodowy otrzymał dofinansowanie na wy-tyczenie dwukilometrowej ścieżki edukacyjnej „Mokry Kozub”. Na szlaku znajduje się 11 przystanków tematycznych, dających możliwość bliższego poznania flory i fauny górskich potoków, zbadania próbek gleby czy poznania specyficznego klimatu gór-skiego. Ścieżka kończy się „Polaną odkrywców”, gdzie znajduje się plac z wzornikami tropów zwierząt, gry i tablice edukacyj-ne. BPN proponuje również inne ścieżki dydaktyczne, takie jak:■ „Echa pierwotnej puszczy karpackiej” – 2,5 km ■ „Śladami Wawrzyńca Szkolnika” – 2 km■ „Doliną rybnego potoku”■ „Jak chronimy babiogórską przyrodę” – 4,5 km■ „U źródlisk Morza Czarnego” – 7 km■ „W reglu dolnym” – 2 km

Doświadczenie to najlepszy sposób na zapamiętanie treści nauczania, szczególnie gdy towarzyszą mu emocje. Wycieczki szkolne oraz wakacyjne z pewnością pomogą w realizacji tego celu. Ponadto pozwolą kształtować i rozwi-jać umiejętności społeczne w grupie, jaką jest szkolna klasa.

Sylwia Budasz Nauczyciel w piątkowskiej Szkole Społecznej

im. dr Wandy Błeńskiej w Poznaniu, trener

Literatura:■ Puszcza Zielonka i okolice. Ścieżki dydaktyczne, Związek

Międzygminny „Puszcza Zielonka”, Murowana Goślina 2011.

■ Szlakiem Naturalnych Zmian, Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Warszawa 2014.

■ Mała encyklopedia leśna, PWN, Warszawa 1991.

■ www.wolinpn.pl

■ http://www.bgpn.pl

■ http://puszczazielonka.org



W Królestwie Płazów

Może się zdarzyć, że za kilkadziesiąt lat płazy znikną z naszych łąk, ogrodów, pól i lasów. Postępująca degradacja środowiska naturalnego niszczy bowiem miejsca rozrodu i życia tych zwierząt. Tym samym miejsca w łańcuchach pokarmowych dla płazów coraz częściej stają się puste, a to oznacza poważne zaburzenia w funkcjonowaniu ekosystemów.

Kto ponosi odpowiedzialność za taki stan rzeczy? Przede wszystkim ludzie – dorośli, świadomi ludzie. A kto może uratować świat przed zagładą? Coraz częściej mówi się o tym, że mogą to zrobić... dzieci! I nie ma w tym żadnej przesady, ponieważ odpowiednio kształcone i wychowywane młode pokolenie może „przesiąknąć” takimi wartościami jak gruntowna wiedza, przewidywanie, ochrona życia i rozumne gospodarowanie zasobami natury.


Czas trwania zajęć: 3–4 godz. (w zależności od możliwości dzieci)

Cele główne zajęć: • rozwijanie zainteresowań przyrodniczych ze zwróceniem uwagi na pogłębienie wiadomości na temat płazów,

• kształtowanie właściwego stosunku do zwierząt i konieczności ich ochrony.

Cele szczegółowe zajęć:

• pogłębienie wiadomości na temat budowy i życia płazów ze zwróceniem uwagi na zagrożenie wyginięciem,

• kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem połączone z wybiórczym wyszukiwaniem i segre-gowaniem informacji na temat płazów,

• zwrócenie uwagi dzieci na fakt, że żaba, kumak i ropucha stanowią odrębne gatunki, pomimo bardzo podobnego kształtu ciała,

• poznanie cyklu rozwojowego żaby trawnej, kumaka górskiego, ropuchy szarej i traszki grzebieniastej,

• poznanie chronionych gatunków płazów występujących w Polsce (wykonanie metryczek płazów chronionych),

• zwrócenie uwagi dzieci na znaczenie płazów w przyrodzie,

• wykonanie formy przestrzennej żaby w oparciu o instrukcję i szablony,

• kształtowanie twórczej wyobraźni dzieci.

Metody i techniki pracy:

• praca samodzielna z tekstem,

• pokaz,

• zabawa plastyczno-techniczna,

• gra darmowa,

• rozmowa kierowana.

Materiały i pomoce dydaktyczne

Atlasy przyrodnicze (w tym atlasy płazów), Internet, nagrania wybranych piosenek o żabach, nagrania głosów płazów, magnetofon, karty pracy, karteczki z wypisanymi gatunkami płazów chronionych w Polsce (ochronie podlegają wszystkie spośród 18 gatunków polskich płazów i należą do nich: żaba trawna, żaba moczarowa, żaba zwinka, żaba dalmatyńska, żaba śmieszka, żaba wodna, rzekotka drzewna, kumak nizinny, kumak górski, grzebiuszka ziemna, ropucha paskówka, ropucha szara, ropu-cha zielona, traszka grzebieniasta, traszka karpacka, traszka zwyczajna, traszka górska, salamandra plamista), szablony do wykonania żaby, zielona krepina, szpileczki, kawałki styropianu lub skarpetki wypchane papierem, taśma klejąca, gumki recepturki, zszywacz, kolorowe wstążki, kwiatki, wycinanki itp. materiały do wykonania ozdób.

Proponowany temat dnia aktywności w kl. III



36Życie sZkoły CZERWIEC 2015

Edukacja muzyczna, polonistyczna i przyrodnicza

Wskazówki dla nauczyciela: – wprowadzeniem do zajęć może być zaśpiewanie lub wysłuchanie piosenki o żabce, np. „Była sobie żabka mała”, „Poszła

żabka spacerować” lub innej, a następnie wysłuchanie nagrań głosów wydawanych przez różne gatunki płazów, – kolejnym proponowanym krokiem są wypowiedzi dzieci na temat żab i innych płazów (gdzie żyją, czym się odżywiają,

czy mają wrogów itp.),– w celu pogłębienia wiedzy przyrodniczej na temat płazów uczniowie otrzymują karty pracy nr 1 – „W Królestwie Płazów” do

samodzielnego przeczytania i uzupełnienia, a następnie powtarzają wiadomości w formie ustnej, udzielając odpowiedzi na pytania nauczyciela,

– w celu pogłębienia wiedzy na temat chronionych gatunków płazów nauczyciel zadaje dzieciom pracę domową: każde dziecko losuje karteczkę z nazwą płaza objętego ochro-ną gatunkową i w oparciu o różnorodne źródła informacji przygotowuje na następne zajęcia krótką prezentację wy-branego gatunku płaza w postaci metryczki – karty pracy nr 2 (opracowane metryczki można będzie wykorzystać do sporządzenia wystawy lub albumu),

Edukacja plastyczno-techniczna Wskazówki dla nauczyciela:

– zajęcia należy rozpocząć od przypomnienia, z jakich części składa się ciało żaby (nauczyciel zwraca uwagę na posługiwanie się pojęciami: głowa, tułów, kończyny przednie, kończyny tylne oraz ogon – ale tylko w stadium kijanki),

– uczniowie dyżurni rozdają materiały plastyczne oraz instrukcje wykonania żab,

– po rozdaniu dzieciom szablonów głowy i kończyn żaby nauczyciel poleca samodzielne ich odrysowanie i wycięcie, zwraca uwagę na oszczędne gospodarowanie kolorowym brystolem,

– każde dziecko wykonuje żabę, ozdabiając ją według indywidualnych pomysłów – nauczyciel zachęca dzieci do twórczych pomysłów (może to być królewna zaklęta w żabę, żaba z innej planety, itp. – chodzi o to, by pomimo użycia szablonów powstały wyraźnie różniące się, oryginalne prace),

– nauczyciel zaprasza dzieci do odegrania scenek dramowych związanych z zagrożeniem życia płazów (dzieci wyko-rzystują w scenkach wykonane żabki),

Żaba – instrukcja wykonania1. Na zielonym sztywnym papierze przy pomocy szablonów odrysuj kształt głowy, dłoni i stóp żaby. Wytnij odrysowane elementy.

2. Na wyciętą ze styropianu głowę nałóż duży kwadratowy kawałek zielonej krepiny, a następnie za pomocą gumki recepturki zamocuj

krepinę na styropianie, formując w ten sposób głowę i tułów żaby. Jeśli nie masz styropianu, użyj skarpetki wypchanej papierem.

3. Przypnij szpileczkami lub zszywaczem wyciętą wcześniej twarz żaby oraz dłonie i stopy. Na twarzy naklej oczy i usta.

4. Ozdób żabę według własnych pomysłów.


k a r t a p r a c y


Uważnie przeczytaj zamieszczony niżej tekst, obejrzyj rysunki i zapoznaj się ze słowniczkiem dotyczącym płazów. Na-stępnie wykonaj zadania sprawdzające, czy dobrze zrozumiałaś/-eś to, co związane jest z życiem płazów. W każdym zada-niu podkreśl tylko jedną, prawidłową Twoim zdaniem, odpowiedź.

Słowniczek:■ larwa – stadium w rozwoju zwierzęcia, często różniące się wyglądem od osobnika dorosłego,■ kijanka – postać larwalna płazów, ■ skrzek – skupisko jaj płazów, otoczonych galaretowatymi osłonkami.

W krainie płazów

Płazy to zwierzęta zamieszkujące zarówno słodkowodne, jak i lądowe środowiska życia. Są to zwie-

rzęta zmiennocieplne, a to znaczy, że temperatura ich ciała zmienia się wraz z temperaturą otoczenia.

Z tego powodu zapadają w sen zimowy.

W ich rozwoju występuje stadium larwalne w postaci kijanki. Ten etap musi odbywać się w wodzie,

ponieważ kijanki, podobnie jak ryby, oddychają skrzelami. Dorosłe żaby oddychają płucami i przez skórę.

Schemat rozwoju różnych gatunków płazów jest następujący: 1. Skrzek, 2. Kijanka, 3. Postać dorosła.

Ciało płazów pokryte jest śluzem zwilżającym skórę i utrudniającym ich schwytanie. Ponadto niektóre

płazy są jaskrawo ubarwione – to ma ostrzegać napastników, że zjedzenie danego płaza może być szkod-

liwe, a nawet śmiertelne z uwagi na zawarte w skórze trujące substancje zwane toksynami.

Większość płazów ma 4 kończyny. Dłonie zwykle liczą 4 palce, a stopy 5. Ponadto w ciele płazów można

wyróżnić głowę i tułów, a u niektórych także ogon.

Wszystkie płazy dzielimy na 3 grupy:

bezogoniaste (np. żaba trawna, ropucha szara – zapamietaj, że ropucha nie jest żabą!),

ogoniaste (np. salamandra plamista),

beznogie.

Płazy są zwierzętami drapieżnymi. Mają lepki język, który gwałtownie wyrzucają w kierunku ofiary,

a zdobycz chwytają szczękami. Żywią się gąsienicami, chrząszczami, pająkami, owadami i ich larwami,

dżdżownicami i ślimakami. Tępią więc szkodniki roślin.

Stanowią też ważne ogniwo w łańcuchach pokarmowych, ponieważ są pożywieniem wielu gatun-

ków zwierząt wodnych i lądowych.

W Polsce żyje 18 gatunków płazów. Wszystkie są objęte ochroną, ponieważ ich liczba gwałtownie się

zmniejsza, a niektóre gatunki występują bardzo rzadko.

Do głównych przyczyn powodujących gwałtowny spadek ilości płazów należą:

niszczenie miejsc rozrodu tych zwierząt poprzez osuszanie terenów podmokłych i bagiennych,

zanieczyszczanie wód środkami chemicznymi,

ruch samochodowy w pobliżu miejsc wędrówek płazów,

odławianie niektórych gatunków, np. w celach spożywczych,

likwidowanie małych zbiorników wód stojących (stawów, kałuż itp.),

zmiany klimatyczne i związane z nimi szkodliwe promieniowanie oraz tak zwane „kwaśne deszcze”

niszczące skrzek i kijanki.

k a r t a p r a c y


Literatura:■ Berger L., Jaskowska J., Młynarski M., Katalog fauny Polski. Gady i płazy, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1969.

■ Juszczyk W., Gady i płazy krajowe, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1987.

■ Lanko V., Vit Z., Gady i płazy. Leksykon Przyrody, Wydawnictwo BGW, Warszawa 1993.

Alina Jakubowska Szkoła Podstawowa nr 2 im. kpt. Władysława Wysockiego w Bielsku Podlaskim

ROZUMIEM, CO CZYTAM

1. Środowiskiem życia płazów są:

£ morza, pustynie, tereny podbiegunowe £ stawy, kałuże, tereny podmokłe, bagna

2. Kolejne etapy w rozwoju żaby to:

£ kijanka, skrzek, postać dorosła £ skrzek, kijanka, postać dorosła

3. Kijanki oddychają:

£ skrzelami – ponieważ żyją w wodzie £ płucami, ponieważ żyją na lądzie

4. Skrzek ropuchy ma postać:

£ kłębów, czyli dużych skupisk £ sznurów

5. Płazy są zwierzętami:

£ drapieżnymi £ roślinożernymi

6. Zanieczyszczenia środowiska i działalność człowieka są głównymi przyczynami gwałtownie zmniejszającej się ilości płazów:

£ tak £ nie

7. Płazy są zwierzętami pożytecznymi:

£ tak £ nie

8. W Polsce ochronie gatunkowej podlegają:

£ tylko ropuchy i salamandry £ wszystkie gatunki płazów

9. Jaskrawe ubarwienie niektórych płazów pełni rolę:

£ ochronną i obronną £ głównie zdobi płazy

10. Ropucha jest żabą:

£ tak £ nie

38Życie sZkoły CZERWIEC 2015



Bezpieczne wakacje

Okres letni to czas wielu podróży: nad morze, w góry, nad jeziora, na wieś... Bez względu jednak na to, dokąd i z kim podróżujemy, należy pamiętać o podstawowych zasadach bezpieczeństwa związanych z wyjazdami i wypoczynkiem, dzięki czemu wakacje będą nie tylko udane, ale także dobrze się zakończą. Ważne jest więc, przed czasem wakacyjnych wypraw, przypomnieć uczniom kilka istotnych zasad dotyczących bezpiecznego wypoczynku.

Poniżej zaproponowano scenariusz zajęć, w którym uczniowie zapoznają się z przykładowymi, realnymi sytuacjami ma-jącymi miejsce w czasie wakacji. Korzystając z przygotowanych przez nauczyciela doniesień prasowych, uczniowie bę-dą dyskutować o tym, kto był bohaterem tekstu, co się wydarzyło i jak można było temu zapobiec. Następnie uczniowie, bazując na otrzymanych tekstach z prasy, napiszą krótkie opowiadanie, którego bohaterami będą osoby z artykułu. Jego zakończenie, w przeciwieństwie do sytuacji prawdziwej, będzie pozytywne. Uczniowie przygotują też plakaty i hasła pro-mujące bezpieczne zachowania w czasie wakacji. Zajęcia zakończone będą przećwiczeniem sposobu zgłaszania pomocy, dzwoniąc pod numer alarmowy 112.

– scenariusz zajęć dla klas III

Czas trwania zajęć: 2 jednostki lekcyjne

Cel ogólny przypomnienie zasad związanych z bezpiecznymi wakacjami

Cele szczegółowe zajęć:

Uczeń:• wskazuje, jak zachowywać się na wakacjach, by były one bezpieczne,

• zna numery alarmowe i wie, jak w razie potrzeby sprowadzić pomoc,

• czyta ze zrozumieniem artykuł prasowy,

• tworzy krótkie opowiadanie,

• przygotowuje plakat i hasło związane z bezpiecznymi wakacjami oraz przeczytanym artykułem,

• zna numer alarmowy 112 i potrafi prosić o pomoc,

• doskonali umiejętność pracy w grupie.

Środki dydaktyczne

arkusz szarego papieru, artykuły prasowe (mogą być wydrukowane z Internetu, ważne, żeby do-tyczyły wypadków: nad morzem, w górach, w podróży i na wsi), karta pracy (załącznik 1), brystol formatu A2 (różnokolorowy), farby, kredki, mazaki, karteczki, nieużywany telefon komórkowy

Metody pracy: burza mózgów, rozmowa kierowana, dyskusja, metoda ćwiczebna

Formy pracy: całą klasą, indywidualna, w grupach, w parach

Przebieg zajęć:■ Nauczyciel wita się z uczniami i przywiesza do tablicy arkusz szarego papieru, na środku którego wcześniej napisał dużymi

literami wyraz wakacje. Korzystając z metody burzy mózgów, prowadzący prosi dzieci, aby wymieniały skojarzenia związane z wakacjami (np. morze, wczasy, kolonia, góry, jezioro, wieś, dni wolne od szkoły, podróżowanie itd.).



■ Następnie nauczyciel naprowadza uczniów na temat zajęć – bezpieczeństwo na wakacjach. Może naprowadzać dzieci słowami: Dobrze. Zastanówmy się teraz, co jest bardzo ważne zarówno w górach, nad morzem, na wsi i w czasie podróży?

■ Po uzyskaniu właściwej odpowiedzi, nauczyciel podaje cel zajęć – przypo-mnienie zasad związanych z bezpiecznymi wakacjami. Mówi o tym, że nie dla wszystkich wakacje kończą się szczęśliwie. Zdarza się, że czasem niektórzy uczniowie wracają do szkoły ze złamaną nogą czy ręką. Spotykają ich także nieprzyjemne wydarzenia w czasie wakacji. Nauczyciel pyta dzieci, czy dotychczas coś niebezpiecznego w czasie wakacji przydarzyło się im samym lub ich bliskim czy rówieśnikom – jeśli tak, to jak sobie z tym poradzili – co zrobili, jak pomogli itp. Nauczyciel kończy rozmowę słowami, że w czasie wakacji z pewnością nie raz usłyszymy o dzieciach i dorosłych, którzy zapomnieli o podstawowych zasadach bezpieczeń-stwa związanych z wakacjami i spotkały ich nieprzyjemne wydarzenia.

■ Teraz prowadzący dzieli uczniów na czteroosobowe grupy i tłumaczy, jakie będzie ich zadanie. Uczniowie muszą prze-czytać artykuły prasowe dotyczące różnych wypadków, które wydarzyły się w czasie wakacji, a których przyczyną było niezachowanie podstawowych zasad bezpieczeństwa. Po przeczytaniu tekstów uczniowie postępują zgodnie z pole-ceniami zawartymi na karcie pracy. Po rozmowie o tym, jak w danym wypadku należało się zachować, tworzą krótkie opowiadanie, bazując na przeczytanym tekście, przygotowują plakat i hasło, które nawiązuje do przeczytanego przez nich artykułu i przedstawia jedną z zasad bezpiecznych wakacji.

■ Po wykonaniu zadania uczniowie opowiadają pozostałym, o czym czytali, prezentują także plakat. Z plakatów nauczyciel wraz z dziećmi przygotowuje klasową galerię. Opowiadania nauczyciel zbiera do sprawdzenia w domu.

■ Przed ostatnim punktem zajęć nauczyciel przypomina dzieciom numer alarmowy i sposób zawiadamiania służb ratunkowych. Uczniowie siedzą na dywanie. Nauczyciel mówi: Jeśli już stanie się coś niedobrego, np. ktoś będzie miał wypadek, zasłabnie na plaży, złamie nogę na śliskich, mokrych, górskich szlakach, to co należy zrobić? Oczekiwana odpowiedź – Wezwać pomoc!

Nauczyciel: Dobrze, a pamiętacie, jak to zrobić? Dzieci mogą wspólnymi siłami opowiedzieć o tym, jak wezwać pomoc, pod jakie numery dzwonić, jakie informacje podać.

■ Następnie nauczyciel wybiera dwoje dzieci i daje im do wyboru dwie karteczki – Poproś o pomoc, na których wcześniej przygotowuje opis sytuacji wymagających pomocy np wypadek, zasłabnięcie opiekuna. Zadaniem

uczniów jest, korzystając z atrapy telefonu komórkowego, „zadzwonienie” pod numer alarmowy (którego operatorem będzie nauczyciel) i zgodnie z informacją podaną na

kartce złożenie prośby o pomoc. Jeśli warunki na to pozwala-ją, zadanie można wykonać w parach tak, by każde dziecko

mogło je wykonać.

■ Na zakończenie nauczyciel, podsumowując zajęcia, pyta uczniów raz jeszcze, w jaki sposób należy zacho-

wywać się na wakacjach, by były one bezpieczne oraz jak w razie potrzeby wzywać pomoc. Prowadzący pamięta też o tym, by życzyć dzieciom wspaniałego i bezpiecznego wypoczynku.

Anna Michniuk Pedagog, psycholog, doktorantka na Wydziale Studiów

Edukacyjnych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu


k a r t a p r a c y

Karta pracyZadanie nr 1. Do karty dołączono dwa opisy sytuacji. Przeczytajcie je. Następnie odpowiedzcie na pytania.

POPROŚ O POMOC

Co się stało?

…………………………………………………………

…………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

Co powinieneś powiedzieć ratownikowi?

…………………………………………………………

…………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

Co się stało?

…………………………………………………………

…………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

Co powinieneś powiedzieć ratownikowi?

…………………………………………………………

…………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

………………………………………………………

Jesteś z babcią na plaży w Łebie. Na plażę weszliście wejściem

3A i skierowaliście się na lewo. Spędzacie czas pod zielonym parasolem z frędzelkami. Jest bardzo

gorąco, Twoja babcia zasłabła. Zadzwoń

pod odpowiedni numer i poproś o pomoc, podając wszystkie

informacje potrzebne ratownikom do tego, by znaleźli

Was na zapełnionej ludźmi plaży.

Rano z dziadkiem podjąłeś decyzję – zdobywamy Śnieżkę – szczyt

Karkonoszy. Byliście dobrze przygotowani do wyprawy. Wędrówka była bardzo przyjemna. Podziwialiście

faunę i florę, jednak kiedy byliście już przy samym szczycie, dziadek

pośliznął się i skręcił nogę, nie był w stanie

iść dalej. Zadzwoń pod odpowiedni numer i poproś o pomoc, podając wszystkie informacje potrzebne ratownikom do tego, by mogli

Wam pomóc.



Wóz strażacki na narzędziaJeszcze nie tak dawno, bo w maju, obchodziliśmy jedno z najpiękniejszych świąt w roku – Dzień Mamy. Wraz z nowym miesiącem kalendarz przynosi nam kolejne okazje do świętowania – Dzień Taty. W związku z tym proponujemy bardzo praktyczną niespodziankę: wóz strażacki na narzędzia. Taki organizer narzędzi przyda się w każdej awaryjnej sytuacji, a tata będzie miał swoje najpotrzebniejsze przybory zawsze pod ręką.

Potrzebne materiały:■ tekturowe opakowanie po herbacie,■ czerwony skrawek materiału,■ plastikowe nakrętki,■ kolorowy papier,■ biały karton,■ klej,■ kolorowe flamastry i kredki,■ nożyczki.

Sposób wykonania:■ Z tekturowego pudełka po herbacie odcinamy wieczko.

Następnie – wykorzystując do tego biały karton – okleja-my jego wewnętrzne ścianki. Z czerwonego materiału wy-cinamy pasek, którego szerokość jest o ok. 1 cm większa od szerokości pudełka. Materiałem oklejamy nasz przy-szły wóz strażacki. Nadmiar tkaniny zaginamy do środka i przyklejamy do górnej wewnętrznej krawędzi.

■ Przygotowujemy cztery jednakowe, plastikowe nakręt-ki. Posłużą one za koła naszego wozu. Ścianki nakrętek smarujemy klejem i mocno przytwierdzamy do bocz- nych ścian pudełka.

■ Z białego kartonu wycinamy okna naszego wozu. Za po-mocą flamastrów i kredek malujemy szyby. Następnie do-rysowujemy kierownicę i wycieraczki. Okna przyklejamy do wozu zarówno w jego centralnej części, jak i na bocz-nych ściankach.

■ Z kolorowego papieru wycinamy inne elementy wo-zu: światła i zderzak. Przyklejamy je do głównej ścianki pudełka.

■ Na bocznej ścianie przyklejamy charakterystyczne dla strażackiego wozu wyposażenie: drabinkę i wąż strażac-ki. Drabinkę sklejamy z kilku pasków białego kartonu. Aby zrobić wąż, wystarczy z brązowego papieru wyciąć pasek o szerokości ok. 5 mm i zawinąć go wokół własnej osi.

■ Wóz strażacki jest już gotowy. Zanim tata wykorzysta go jako organizer na swoje narzędzia, możemy wsypać do niego cukierki, czekoladki lub włożyć kartkę z życzeniami. Katarzyna Kuleta



Jak się ubrać na wyprawę?

Trzeba o tym koniecznie z dziećmi porozmawiać. Same mu-szą dojść do wniosku, że strój i obuwie są bardzo ważne, co wcale nie znaczy, że trzeba zabierać ze sobą pół szafy, a przy wyborze kierować się aktualną modą. Warto przypomnieć wcześniejsze odkrycia związane z suszeniem ubrań (na wy-padek, gdyby przemokły), zwrócić uwagę na obowiązkowe zabranie nieprzemakalnego okrycia i możliwość wystąpie-nia upałów. Jak się ubrać na chłodniejsze dni, a jak na gorące? Czy kolor ubrań ma znaczenie? Na te pytania mali odkrywcy znajdą odpowiedź w prostym doświadczeniu.

Należy przygotować: ■ 2 jednakowe puszki po napojach,

■ 2 kartki papieru (czarną i białą),

■ termometr pokojowy,

■ wodę.

Jedną puszkę owinąć białym papierem, a drugą czarnym. Ustawić puszki obok siebie w mocno nasłonecznionym miej-scu i nalać do nich wody. Po kilku godzinach za pomocą ter-mometru sprawdzić temperaturę wody w obu puszkach.

Co się okaże? Woda w puszce okręconej czarnym papierem będzie znacznie cieplejsza od wody znajdującej się w puszce okręconej białym papierem.

Jak to wyjaśnić? Padające na puszki promienie słoneczne po-wodują ich ogrzanie. Ciemne przedmioty pochłaniają więcej

promieni niż jasne i dlatego mocniej się nagrzewają. Ponad-to jasne przedmioty większość promieni odbijają. Stąd wła-śnie wynika różnica w temperaturze wody w obu puszkach. Z ubraniami jest podobnie. Dlatego właśnie na upalne dni nie należy wkładać ciemnych ubrań, ale jasne. I rzecz oczywista – przewiewne, z naturalnych tkanin, aby nagrzane ciało mogło swobodnie oddawać nadmiar ciepła. To będzie zabezpieczenie przed przegrzaniem i związanym z nim złym samopoczuciem.

Jaki środek lokomocji będzie najlepszy?

Wszystko zależy od tego, dokąd odkrywcy wyruszą i co biedą chcieli odkryć. Zakładamy, że wybiorą środki transpor-tu powietrznego. Jak to się dzieje, że wbrew przyciąganiu ziemskiemu nie spadają one na ziemię i przy tym w szyb-kim czasie pokonują duże odległości, stwarzając tym samym możliwość oglądania różnych obiektów „z lotu ptaka”? Oto 3 eksperymenty pozwalające zrozumieć, jak poruszają się – balon powietrzny, poduszkowiec i rakieta.

Eksperyment I – na czym polega lot balonem?

Należy przygotować: ■ balon,

■ pustą szklaną butelkę, mocno schłodzoną w lodówce,

■ miskę z gorącą wodą (potrzebna pomoc osoby dorosłej).

Na mocno schłodzoną butelkę założyć balon. Butelkę wsta-wić na kilka minut do gorącej wody.

Wkrótce wakacyjne wyprawy i związane z nimi nowe odkrycia. Mali Odkrywcy doskonale wiedzą o tym, że do poważnych badań niezbędny jest odpowiedni sprzęt i wiedza na temat jego działania. Jak to czasem się zdarza – nie zawsze jest w zasięgu ręki wszystko, co jest akurat niezbędne do odkrywania świata. Oczywiście, najlepiej jest dokonywać odkryć przy pomocy profesjonalnego sprzętu, ale na to jeszcze będzie czas. Ważne, by dzieci uczyły się planowania, przewidywania, by rozumiały, że mądre zabawy mogą bardzo dużo nauczyć.

Przed wakacyjną wyprawą



Co się okaże? Balon w szybkim czasie sam się nadmucha.

Jak to wyjaśnić? Gdy zimne powietrze znajdujące się w butel-ce nagrzeje się pod wpływem gorącej wody w misce, będzie potrzebowało więcej miejsca. Stanie się tak dlatego, że czą-steczki powietrza znajdującego się w butelce zaczną się szyb-ciej poruszać i oddalać od siebie. Szybko przemieszczą się więc

do balonu i go nadmucha-ją. To właśnie na tym polega działanie balonu na ogrzane powietrze. Palnik gazowy w takim balonie służy do na-grzewania powietrza, inaczej mówiąc: do jego rozprężania. A ponieważ ciepłe powietrze wewnątrz balonu jest rzadsze niż otaczające balon powie-trze atmosferyczne, balon bę-dzie unosił się i tym samym powstanie możliwość po-dróżowania w jego koszu i oglądania świata z wysoka.

Eksperyment II – tajemnica działania poduszkowca

Należy przygotować: ■ plastikową butelkę z korkiem w postaci grzybka podno-

szonego do góry i opuszczanego do dołu,

■ balon,

■ taśmę klejącą,

■ nożyce.

Najpierw należy odciąć górną część butelki (powyżej poło-wy wysokości), ułatwiając sobie zadanie oklejeniem jej dookoła taśmą klejącą (granica taśmy wyznaczy linię cięcia nożyczka-mi). Następnie nadmuchać balon i założyć go na nakrętkę bu-telki. Nakrętka musi być w tym czasie zamknięta, by powietrze z balonu nie uciekało do dołu. Ostatni krok to delikatne pod-niesienie nakrętki do góry.

Co się okaże? Balon jak po-duszkowiec zacznie unosić się do góry.

Jak to wyjaśnić? Powietrze z balonika ucieka do dołu (do butelki), tworząc w niej wysokie

ciśnienie. Właśnie to sprężone powietrze powoduje, że balonik w mgnieniu oka leci wraz z butelką do góry. Na tej zasadzie działa poduszkowiec. Oczywiście lotem prawdziwego poduszkowca można sterować, ponieważ ma on zamocowane śmigła i stery.

A to ciekawe...Poduszkowiec umożliwia lot delikatny i bez wstrząsów, a więc

jest komfortowym środkiem lokomocji. Jednak lot podusz-

kowcem jest nie tylko atrakcją. Poduszkowce wykorzystywa-

ne są między innymi w ratownictwie w trudno dostępnych

miejscach, a także przez wojsko – np. do patrolowania bagien.

Eksperyment III – tajemnica lotu rakiety

Należy przygotować: ■ różnokolorowe paski kartonu,

■ balon,

■ nożyczki,

■ klej,

■ sznurek o długości kilku metrów,

■ plastikową słomkę.

Z pasków kartonu skleić konstrukcję w formie rakiety. Do najszerszego paska, przy górnej stronie przykleić plastiko-wą słomkę i przeciągnąć przez nią sznurek. Następnie rozcią-gnąć sznurek i każdy jego koniec przywiązać do znajdujących się w kilkumetrowej odległości dwóch drzew. Balonik umie-ścić wewnątrz rakiety i nadmuchać do momentu, aż wypeł-ni jej wnętrze. Przytrzymać otwór balonika, aby znajdujące się wewnątrz niego powietrze nie uciekało na zewnątrz. Za chwilę – start rakiety. Wystarczy puścić balonik i obserwo-wać, co będzie dalej.

Co się okaże? Rakieta pomknie wzdłuż sznurka jak strzała.

Jak to wyjaśnić? W tym przypadku lot rakiety spowodowa-ny jest przez znajdujące się w baloniku powietrze, a do-kładniej mówiąc, przez jego gwałtowne ujście z baloni-ka na zewnątrz. Na sprężone w baloniku powietrze naciska z dużą siłą powietrze znajdu-jące się na zewnątrz balonika. Gdy puścimy wylot balonu, sprężone powietrze z dużą si-łą zacznie się rozprężać i będzie wylatywało w kierunku prze-ciwnym, niż skierowana jest

Życie sZkoły CZERWIEC 201546



rakieta. Siła wyrzutu uruchomi inną siłę, skierowaną w prze-ciwną stronę i to właśnie ona spowoduje silne pchnięcie rakie-ty do przodu. Tę ważną zasadę, zgodnie z którą w przyrodzie każdej sile przeciwdziała inna równa jej siła, tyle że przeciwnie skierowana, odkrył angielski fizyk, Isaac Newton.

A to ciekawe...Pierwsze rakiety skonstruowali Chińczycy około 1000 lat te-

mu. Wówczas nie służyły one jednak do odkrywania tajem-

nic kosmosu – były wykorzystywane w celach religijnych.

Co pomoże nie zabłądzić w terenie?

Na pewno na terenową wyprawę naukową należy zabrać kompas – urządzenie służące do określania kierunków w te-renie. A jeśli nie mamy kompasu ani pieniędzy na jego za-kup? Wystarczy mieć magnes i kilka innych drobiazgów! Oto eksperymenty, które uzmysłowią dzieciom, jak przy pomo-cy magnesów można określić kierunki świata.

Eksperyment I – kompas z magnesu sztabkowego

Należy przygotować: ■ stojak (albo gałąź drzewa),

■ magnes sztabkowy,

■ sznurek,

■ kompas.

Na środkowej części magnesu zawiązać sznurek. Zawie-sić magnes na stojaku (lub gałęzi) w taki sposób, aby mógł swobodnie kołysać się na sznurku. Następnie należy pchnąć magnes kilka razy i poczekać, aż przestanie się kołysać. Czyn-ność powtórzyć kilka razy w celu upewnienia się, że magnes po zatrzymaniu zawsze układa się tak samo. Pod magnesem położyć kompas.

Co się okaże? Magnes zawieszony na sznurku i igła kompasu będą układać się tak samo i wskazywać 2 przeciwległe kierunki – północ i południe.

Jak to wyjaśnić? W Ziemi znajdują się linie pola magnetycz-nego. Na razie dokładnie nie wiadomo, w jaki sposób tam powstają. Zarówno igła kompasu, jak i magnes sztabkowy układają się wzdłuż linii tego pola. Jedna część igły kompasu zawsze wskazuje północ, a druga – południe. Na magnesie sztabkowym sprawa przedstawia się tak samo. Jednak aby móc używać magnesu sztabkowego jako kompasu, musi on tak jak igła w kompasie swobodnie się obracać.

Eksperyment II – kompas z korka i igły krawieckiej

Należy przygotować: ■ igłę krawiecką,

■ korek,

■ taśmę klejącą,

■ magnes,

■ miskę z wodą.

Igłę przesunąć kilkanaście razy po magnesie w celu nama-gnesowania (zawsze przesuwając ją w tym samym kierunku). W ten sposób igła krawiecka stanie się igłą magnetyczną. Po-tem należy ją przykleić za pomocą taśmy do korka. Usunąć wszystkie metalowe przedmioty znajdujące się w pobliżu i po-łożyć zbudowany „kompas” na wodę znajdującą się w misce.

Co się okaże? Jeden koniec igły wskaże północ, a drugi – południe.

Jak ustalić, który koniec wskazuje północ, a który połu-dnie? Wystarczy przypomnieć z poprzedniego ćwiczenia, w jakim miejscu znajduje się w południe słońce – kierunek przeciwny to będzie północ, a sprawdzenia dokonać za po-mocą magnesu.




A to ciekawe...Wnikliwi obserwatorzy przyrody potrafią odkryć kierunki świata

nie tylko bez kompasu, ale nawet bez magnesu. Oto przykłady.

■ Kwiaty słonecznika są zwykle skierowane w stronę południa.

■ Dziuple ptaków mają swoje wejście najczęściej od strony

wschodniej.

■ Kora samotnie rosnącej brzozy jest bardziej wypłowiała

od strony południowej.

■ Mrowisko w niezbyt gęstym lesie zwykle będzie umiej-

scowione po południowej stronie pnia drzewa.

■ Na ściętym pniu drzewa odległości między słojami będą

mniejsze od strony północnej.

■ W nocy kierunki świata można wyznaczać przy pomocy

gwiazd – oczywiście pod warunkiem, że jest to pogodna,

bezchmurna, inaczej mówiąc „gwiezdna noc”. Wówczas

wystarczy odnaleźć Wielki Wóz (Wielką Niedźwiedzicę)

i „przeprowadzić” linię prostą przez 2 skrajne gwiazdy

z prawej strony tego gwiazdozbioru. Następnie powstałą

odległość odmierzyć 5 razy wzdłuż uprzednio wyznaczo-

nej linii prostej. W ten sposób zostanie ustalone miejsce

Gwiazdy Polarnej wskazującej północ.

■ Wystarczy ustalić jeden z czterech głównych kierunków,

a z ustaleniem pozostałych nie będzie problemu. Prze-

ciwnym kierunkiem do północy będzie południe, a do

wschodu – zachód.

Dlaczego warto zabrać ze sobą peryskop i jak on działa?

Po szczęśliwym wylądowaniu na ziemi może się oka-zać, że odkrywcy stoją obok bardzo wysokiej przeszkody (np. muru), uniemożliwiającej obserwację tego, co za sobą kryje. Na szczęście jest na to sposób – w tej sytuacji należy użyć peryskopu. Peryskop to przyrząd optyczny, który dzię-ki specjalnemu układowi soczewek lub zwierciadeł umożli-wia obserwację tego, co znajduje się poza polem widzenia.

Dzieci mogą przy niewielkiej pomocy osoby dorosłej skon-struować prosty peryskop, a przy tym zrozumieć, na czym polega jego działanie.

Potrzebne będą:■ 2 lusterka,

■ tekturowa tuba o średnicy ok. 10 cm i długości ok. 1 m,

■ kątomierz,

■ taśma klejąca,

■ ołówek,

■ mała ręczna piłka do przecięcia tuby.

Pierwszy etap pracy wykona nauczyciel – z uwagi na precyzyj-ne wyznaczenie kątów i ryzyko skaleczenia przy cięciu twar-dej tektury. Najpierw w odległości 10 cm od obu końców tuby należy wykonać 2 poziome nacięcia po przeciwnych jej stro-nach. Następnie za pomocą kątomierza i ołówka wyznaczyć linie kolejnych nacięć – oba skierowane do środka tuby, pod kątem 45° od wcześniej wykonanych nacięć. Kolejne czyn-ności wykonają dzieci, regulując układ lusterek we wcześniej zrobionych nacięciach. Potem sprawdzają, czy peryskop dzia-ła. W prawidłowo skonstruowanym peryskopie promienie padające na górne lusterko docierają do dolnego lusterka, a następnie trafiają do oczu obserwatora. Jeśli tak jest, wy-starczy zamocować lusterka do tuby za pomocą taśmy kle-jącej i można prowadzić obserwacje.

Co się okaże? Mali odkrywcy ujrzą obiekty znajdujące się poza polem widzenia, np. za nieprzezroczystą przeszkodą.

Jak to wyjaśnić? Pierwsze lusterko (to, które znajduje się wyżej) przeka-zuje odbicie obserwowanego obiek-tu do lusterka znajdującego się niżej. Stąd obraz trafia do oczu. Inaczej mó-wiąc – w efekcie dwukrotnego odbicia promieni świetlnych, na dolnym luster-ku można obserwować to, co znajduje się poza polem widzenia.

Profesjonalnie wykonane peryskopy są oczywiście bardziej skomplikowane i skonstruowane z zegarmistrzowską dokładnością. Wykorzystywane głównie przez okręty podwodne i płetwonur-ków nie mogą wprowadzać żadnych zniekształceń obra-zu. Z tego względu w prawdziwych peryskopach nie używa się luster, ale pryzmatów. Niemniej jednak zasada działa-nia elementów optycznych jest taka sama.

Alina Jakubowska

Szkoła Podstawowa nr 2 im. kpt. Władysława Wysockiego w Bielsku Podlaskim

Literatura:■ Kothe R., Eksperymenty – księga młodych odkrywców,

Wydawnictwo DEBIT, Bielsko-Biała 2010.

■ Nessmann P., Dźwięk, światło, elektryczność, magnesy, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2014.

■ Pol J., Dobromir Pomysłowy uczy, Wydawnictwo Papilon, Warszawa 2007.

■ Singh R., Domowe laboratorium wiedzy, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2010.

inspirujące pomoce dydaktyczne

Afryka w szkole

nr 340-4309

Czy na pustyni jest pusto?W Afryce znajduje się największa kraina pustynna świata – Sahara. Co na niej żyje? Nawet tam mieszkają ludzie, zwierzęta, rosną rośliny. Jacy i jakie są? Pokaż przez naturalną zabawę.

Gdzie jest Afryka ?Powtórka, czym są kontynenty, ile ich jest i jak wyglądają, to do-bre wprowadzanie do geografii. Pokaż to na konkrecie. Dla nieco starszych nietypowe puzzle, piłka z równoleżnikami i południkami.

nr 430-3020 Mapa Świata makatka z ruchomymi elementami

nr 430-2210 Globus z kontynentami – piłka

educarium spółka z o.o. • tel. 52 32 47 800 • www.sklep.educarium.pl

zł

zł3590nr 340-1287 Pacynka na rękę - wielbłąd

zł139 00

zł75 00

zł39900

nr 340-1103 Pacynka na rękę - żyrafa

zł3590

nr 540-1080 Afryka - puzzle

zł35900

nr 420-6010 Puzzle biocenozy - Sawanna

zł3500

educariumPL

znajdziesz nas na

420-4087 Figurki – pustynia

zł49 90

Pełną ofertę naszych pomocy znajdziesz na www.sklep.educarium.pl

Gdzie jest Afryka ?Edukacyjna, wakacyjna podróż do Afryki, to wspaniały wstęp do wakacji lub temat na półkolonie w twojej szkole, gdy nie można za daleko wyjechać.Nie jedziesz do Afryki? Afryka przyjedzie do Ciebie!

Woda na pustyniTam, gdzie jest jej tak mało, jak w pustynnej Afryce, jest ona największym skarbem. W Europie mamy więcej wody, ale może się to zmieniać i także pojawiają się okresowe susze. Czego możemy się uczyć od Afrykańczyków?

nr 400-1901 Troszczymy się o naszą planetę - oszczędzamy wodę

nr 400-5090 Obieg wody w przyrodzie - symulator

zł19900

Documents

Rok szkolny - zdrowenietrudne.pl Szkoly_Nr6(8)_2015.pdf · Baterie są powszechnie wykorzystywanym źródłem energii. Jednak zużyte bądź wyczerpane ogniwa mogą być zagrożeniem