62
contributed by Sayan Kumar Chakrabarti ([email protected]) contact [email protected] web: http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

roktokorobii by Rabindra Nath Tagoresomen/RNatok/ORX/roktokorobi_orx.pdfp kA

Embed Size (px)

Citation preview

r ¶ k r bX

rbX¥�nAT QAk]r

contributed by Sayan Kumar Chakrabarti ([email protected])

contact [email protected] web: http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 2

rcnAkA<L nAmkrN `yxp]rX'; pA»ÓL[p[ aAkA<ri pr[bt«t nAm `n¥[nX'. p�bAsX p±[kAY (aAz¤[n1331) r¶krbX nA<m p�kAz[t.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 3

sZcXp±

p�´AbnA

nAq�pr[cY

r¶krbX

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 4

pAbnA

aAj aApnA<dr bA<rAYAr[-sBAY aAmAr `n¥[nX'r pALA aB[nY. p�AY kK<nA wAk p<w� nA, ebA<r<k*tZhL h<Y<C. BY h<Ò, pALA sA  h<L B[K m[L<b nA, k]�A <LL[<Y <d<bn. tArApALAqA<k Có<w� k]q[k]q[ krbAr <cÆA kr<b. ek BrsA, <kATAo dâs/f]q kr<t pAr<b nA.

aApnArA p�bXN. czmA bAg[<Y pALAqAr B[tr <T<k ekqA gZW� aT� K/]q[<Y <br krbAr <cÆAkr<bn. aAmAr n[<bdn, <yqA gZW� tA<k p�kAz� kr<Li tAr sAT�ktA c<L yAY. hÕt+p[»qAp/Aj<rr aAw�A<L <T<ki kAj k<r. tA<k <br k'<r tAr kAy�p�NALX tdArk kr<t <g<L kAjb¦ h<Y yA<b. dzm]» b[z-hAtoYALA rAb<Nr s¤º�L�AY sAmAn� ekqA bn� bAnr <L<j k'<raAg]n LAgAY, ei kAh[nXq[ yd[ kb[g]r� aAj aApnA<dr ei sBAY upä[t kr<tn tA h<L tArgZW� aT� n[<Y aApnA<dr c»Xm»<p ekqA kLrb uQt. s<¥h kr<tn <kA<nA-ekqA s]p�t[Ï[tb[D[b�bäA<k b]J[ b[d�Zp krA h<Ò. aTc zt zt bCr D<r s¤BAbs¥[� <LA<krAo rAmAY<Nrp�kA<z� <y-rs aA<C tAi <BAg k<r e<Ln� <gAp<n <y-aT� aA<C tAr J/]q[ D<r qAnAqAn[kr<Ln nA.

aAmAr pALAY ekq[ rAjA aA<C. aAD]n[k y]<g tAr ekqAr <bz[ m]» o d]<qAr <bz[ hAt d[<tsAhs hL nA. aAd[kb[r m<tA BrsA TAk<L d[<tm. <b>³An[k z¶[<t mAn]<Sr hAt pA m]»ad�z�BA<b <b<w� <g<C. aAmAr pALAr rAjA <y <si z¶[bAhÓ<L�r <yA<gi g�hN k<rn, g�Ask<rn, nAq<k emn aABAs aA<C. <±tAy]<gr bhÓsMg�hX bhÓg�AsX rAbN b[d�]t/¤j�DArX <dbtA<draApn p�AsAdd¤A<r z��L[t k'<r tA<dr d¤ArA kAj aAdAY krt. tAr p�tAp c[rd[ni axÓº TAk<tpArt. k[âÓ tAr <db<d�AhX sm�ª[r mAJKA<n hQAt+ ekq[ mAnbkn�A e<s d/Aw�A<Ln, am+n[ Dm�<j<g uQ<Ln. mZW� n[r´Î bAnr<k d[<Y t[n[ rAxs<k prA´ kr<Ln. aAmAr nAq<k Q[kemnq[ G<q n[ k[âÓ er m<²o mAnbkn�Ar aAb[�vAb aA<C. tA CAw�A kL[y]<gr rAx<sr s< kL[y]<gr bAn<rr y]ª Gq<b, emno ekqA sZcnA aA<C.

aAd[kb[r sAtkA<» äAnABAb C[L nA, ei kAr<N L�Ap]rX<t t[n[ rAbN o b[BXSN<k s¤tè äAnd[<YC[<Ln. k[âÓ aABAs d[<YC[<Ln <y tArA eki, tArA s<hAdr BAi. eki nX<w� pAp o <sipA<pr m�t�]bAN LAL[t h<Y<C. aAmAr s¤ÝAYtn nAq<k rAb<Nr bt�mAn p�t[n[D[q[ ek <d<hirAbN o b[BXSN; <s aApnA<ki aApn[ prA´ k<r.

bAL�Xk[r rAmAYN<k B¶ pAQ<krA st�mZLk b'<L s¤XkAr k<rn. aAmAr pALAq[<k y/ArA z�ªAk'<r z]n<bn t/ArA jAn<bn eq[o st�mZLk. Et[hAs[<kr up<r p�mA<Nr BAr d[<L Qk<bn.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 5

eiq�k] bL<Li y<TÆ h<b <y, kb[r ³Anb[z¤As-m<t eq[ st�.

GqnAäAnq[r p�k�t nAm n[<Y <B*<gAL[k<dr kA<C m<tr Ek� p�t�AzA krA m[<C. s¤º�L�A-<ys[Mh<L tA n[<Yo aAj kt kTAi u<Q<C. b´Øt p�T[bXr nAnA äA<n nAnA ´<ri s¤º�L�Ar c[^pAoYA yAY. kb[g]r� <y <si an[d«Æ aTc s]pr[n[d«Æ s¤º�L�Ar sMbAd <p<YC[<Ln tA<t s<¥h<ni. kArN <s-s¤º�L�A yd[ Kn[j <sAnA<ti b[<zS ekqA äA<n p�t[Ï[t TAkt, tA h<L <L<jraAg]<n Bs� nA h<Y aA<rA u�¤L h<Y uQt.

s¤º�L�Ar m<tAi aAmAr pALAr GqnAä<Lr ekq[ wAknAm aA<C. tA<k kb[ yxp]rX b'<LjA<n. tAr kArN e nY <y <sKA<n <p*rAN[k k]<b<rr s¤º�s[MhAsn. y<xr Dn mAq[r nX<c<p/AtA aA<C. eKAnkAr rAjA pAtA<L s]w�  <KAdAi k<r <s Dn hr<N n[y]¶. tAi aAdrk<r ei p]rX<k smJdAr <LA<krA yxp]rX b<L. Lx�Xp]rX <kn b<L nA? kArN Lx�Xr BA»Ar<b>k]<Ü, y<xr BA»Ar pAtA<L.

rAmAY<Nr g<Ýr DArAr s<  er <y-ekqA m[L <dKC[, tAr kArN e nY <y, rAmAYN<T<k gÝq[ aAhrN krA. aAsL kArN, kb[g]r�i aAmAr gÝq[<k ²An<yA<g aA<g TAk<t hrNk<r<Cn. yd[ bL p�mAN kX, p�mAN ei <y, s¤º�L�A t/Ar kA<L emn u� c�w�A n[<Y p�kAzmAnC[L, <ku tA mAn<b nA. eqA-<y bt�mAn kA<Lri, hAjAr jAYgAY tAr hAjAr p�mAN p�t�x h<YaA<C.

²A<nr sóD <k<q mhAkb[ BAbXkA<Lr sAmg�X<t k[-rkm <k*z<L h´<xp kr<tn tAr aAr-ekq[ p�mAN <db.

kS�N-jXb[ ebM aAkS�N-jXb[ ei d]i jAtXY sB�tAr m<² ekqA b[Sm d¤¥¤ aA<C, e sm¤<¦b¦]mh<L aAm[ p�AYi aALAp k<r TAk[. k�S[kAj <T<k hr<Nr kA<j mAn]S<k <q<n n[<YkL[y]g k�S[píX<k <kbL[ ujAw� k<r d[<Ò. tA CAw�A <zASN-jXb[ sB�tAr xÓDAt��A <d¤Sh[MsAb[LAsb[B�m s]z[x[t rAx<sri m<tA. aAmAr m]<Kr ei bcnq[ kb[ t/Ar r�p<kr JÓL[<t LÓk[<YaAt�sAt+ k<r<Cn, <sqA p�N[DAn kr<Li <bAJA yAY. nbd]b�AdLz�Am rAmc<¥�r bxsMLgðsXtA<k s¤º�p]rXr aDXz¤r dzAnn hrN k<r n[<YC[L <sqA k[ <skA<Lr kTA, nA ekA<Lr? <sqAk[ <±tAy]<gr �S[r kTA, nA aAmAr m<tA kL[y]<gr kb[r kTA? tK<nA k[ <sAnAr Kn[r mAL[krAnbd]b�AdLb[LAsX k�Sk<dr J/]q[ D'<r qAn d[<YC[L.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 6

aA<rA ekqA kTA m<n rAK<t h<b. k�SX <y dAnbXY <LA<Br qA<ni aAt�b[s�Út h<Ò, <±tAy]<gtAr[ b��Aâq[ gA-WAkA d[<Y bLbAr j<n�i <sAnAr mAYAm�<gr bº�nA aA<C. aAj<kr d[<nrrAx<sr mAYAm�<gr <LA<Bi <tA aAj<kr d[<nr sXtA tAr hA<t DrA pw�<C; ni<L g�A<mrp¬bqÒAYAzXtL k]qXr <C<w� cASXrA q[qAg<w�r cqk<L mr<t aAs<b <kn. bAL�Xk[r p<xe-sm´i prbt«[ kA<Lr, aT�At+ prs¤.

bA<rAYAr[r p�bXNm»LXr kA<C e-kTA b<L BA<LA kr<Lm nA. sXtAcr[t p�B�t[ p]N�kTAsm¤<¦t/ArA aAmA<k az�ªAbAn b<Li s<¥h k<rn. eqA aAmAr <dAS nY, t/A<dro <dAS bL<t pAr[<n, b[DAtA t/A<dr eirkmi b]ª[ d[<Y<Cn. <bAD kr[ <sqA aAmAr s<  bA<r bA<r <k*t]kkrbAr j<n�i. p]N�<z�Ak bAL�Xk[r p�t[ kL� aA<rAp krLÓm b<L p]nb�Ar hY<tA t/ArA aAmA<kekG<r krbAr <cÆA kr<bn. BrsAr kTA aAmAr d<L <LAk aA<Cn, k��[bAs nA<m aAr-ekbAfALX kb[.

ei p�s<  ekqA kTA m<n uQL. aAD]n[k sms�A b<L <kA<nA pdAT� <ni, mAn]<Sr sb g]r�trsms�Ai c[rkA<Lr. r¢Ak<rr gÝqAr m<² tAr[ p�mAN pAi. r¢Akr <gAw�AY C[<Ln ds�],tArp<r ds�]b��[ <C<w� B¶ h<Ln rA<mr. aT�At+ DS�Nb[d�Ar p�BAb ew�[<Y kS�Nb[d�AY yKndXxA n[<Ln tKn[ s]¥<rr aAzXb�A<d t/Ar bXNA bAjL. ei t�¤qA tKnkAr d[<no <LA<kr m<n<j<g<C. ekkA<L y[n[ ds�] C[<Ln t[n[i yKn kb[ h<Ln, tKn[ aArN�k<dr hA<t s¤º�L�ArprAB<br bANX t/Ar k<Ü emn <jA<rr s<  <b<jC[L.

hQAt+ m<n h<t pA<r rAmAYNqA r�pk kTA. b[<zSt yKn <dK[ rAm rAbN d]i nA<mr d]ib[prXt aT�. rAm hL aArAm, zAâ[; rAbN hL cXt+kAr, azAâ[. ekq[<t nbA�]<rr mAD]y�, pí<brmm�r; aAr-ekq[<t zAnb/ADA<nA rA´Ar upr d[<Y <d>t�r<Tr bXvñ z� D¤n[. k[âÓ tñ<�¤orAmAYN r�pk nY, aAmAr r¶krbXr pALAq[o r�pknAq� nY. rAmAYN m]K�t mAn]<Sr s]Kd]úKb[rhm[Ln BA<LAm¥ n[<Y b[<rA<Dr kTA; mAn<br mh[mA u�¤L k<r DrbAr j<n�i c[±p<qdAn<br pqBZm[kA. ei b[<rAD ek d[<k b�¶[gt mAn]<Sr, aA<rk d[<k <z�NXgt mAn]<Sr; rAmo rAbN ekd[<k d]i mAn]<Sr b�¶[gt r�p, aA<rk d[<k mAn]<Sr d]i <z�NXgt r�p. aAmArnAqko eki kA<L b�¶[gt mAn]<Sr aAr mAn]Sgt <z�NXr. <z�AtArA yd[ kb[r prAmz� n[<tab³A nA k<rn tA h<L aAm[ bL[ <z�NXr kTAqA B]<L yAn. eiq[ m<n rAK]n, r¶krbXrsm´ pALAq[ `n¥[nX' b'<L ekq[ mAnbXr Cb[. cAr[d[<kr pXw�<nr B[tr d[<Y tAr aAt�p�kAz.<fAYArA <ymn sMkXº�tAr pXw�<n hAs[<t az�Ó<t kLD¤n[<t U<D¤� uÒ¤s[t h<Y o<Q <tmn[. <siCb[r d[<ki yd[ s¾Zº� k'<r tAk[<Y <d<Kn tA h<L hY<tA k[C� rs <p<t pA<rn. nY<tAr¶krbXr pApw�[r aAw�A<L aT� K/]j<t g[<Y yd[ anT� G<q tA h<L tAr dAY kb[r nY. nAq<kr

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 7

m<²i kb[ aAvAs d[<Y<C <y, mAq[ K/]<w� <y-pAtA<L Kn[j Dn <K/AjA hY n¥[nX <sKAnkAr nY,�mAq[r upr[t<L <yKA<n p�A<Nr <yKA<n r�<pr n�t�, <yKA<n <p�<mr LXLA, n¥[nX <si shjs]<Kr, <si shj <s*¥<y�r.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 8

nAqpr[cY

ei nAqkq[ st�mZLk. er GqnAq[ <kATAo G<q<C k[nA Et[hAs[<kr 'p<r tAr p�mANsMg�<hrBAr d[<L pAQk<dr b¬[t h<t h<b. eiq�k] bL<Li y<TÆ <y, kb[r ³Anb[z¤As-m<t eq[ s¾Zº�st�.

GqnAäAnq[r p�k�t nAmq[ kX <s sm¤<¦ <B*<gAL[k<dr mt<Bd TAkA sm/vb. k[âÓ sk<LijA<nn er wAknAm yxp]rX. p»[<trA b<Ln, <p*rAN[k yxp]rX<t Dn<dbtA k]<b<rrs¤º�s[MhAsn. k[âÓ e nAqkq[ e<kbA<ri <p*rAN[k kA<Lr nY, e<k r�pko bLA yAY nA. <yjAYgAqAr kTA h<Ò <sKA<n mAq[r nX<c y<xr Dn <p/AtA aA<C. tAi s¦An <p<Y pAtA<Ls]w� -<KAdAi cL<C, eij<n�i <LA<k aAdr k'<r e<k yxp]rX nAm d[<Y<C. ei nAq<keKAnkAr s]w� -<KAdAikr<dr s<  yTAkA<L aAmA<dr pr[cY h<b.

yxp]rXr rAjAr p�k�t nAm sm¤<¦ Et[hAs[k<dr m<² m<tr Ek� <ku p�t�AzA k<r nA.eiq�k] jAn[ <y, e/r ekq[ wAknAm aA<C�mkrrAj. yTAsm<Y <LAkm]<K ei nAmkr<Nr kArN<bAJA yA<b.

rAjmh<Lr bAh[r-<dYA<L ekq[ jA<Lr jAnLA aA<C. <si jA<Lr aAw�AL <T<k mkrrAjt/Ar iÒAmt pr[mA<N mAn]<Sr s<  <dKA<zAnA k<r TA<kn. <kn t/Ar emnt<rA aÖ]tb�bhAr tA n[<Y nAq<kr pA±gN <yq�k] aALAp-aA<LAcnA k<r<Cn tAr <bz[ aAmrA k[C� jAn[<n.

ei rA<j�r y/ArA sd�Ar t/ArA <yAg� <LAk ebM yA<k b<L bhÓdz«[. rAjAr t/ArA aâr  pAS�d.t/A<dr stk� b�bäAg]<N <KAdAikr<dr kA<jr m<² f/Ak pw�<t pAY nA ebM yxp]rXr n[rârunðt[ h<t TA<k. eKAnkAr <mAw�LrA ek sm<Y <KAdAikr C[L, n[jg]<N tA<dr pdb�ª[ ebMupAD[LAB G<q<C. km�n[ÏtAY tArA a<nk b[S<Y sd�Ar<dr CAw�[<Y yAY. yxp]rXr b[D[b[DAn<kyd[ kb[r BASAY pZº�c¥� bLA yAY, t<b tAr kL�b[BA<gr BArqAi p�DAnt <mAw�L<dr 'p<r.

e CAw�A ekjn <g/AsAij[ aA<Cn, t[n[ nAm g�hN k<rn BgbA<nr k[âÓ anð g�hN k<rnsd�A<rr. t/Ar d¤ArA yxp]rXr a<nk upkAr G<q.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 9

<j<L<dr jA<L <d>bAt+ mA<J mA<J aKAd�jA<tr jLcr jXb aAqkA p<w�. tA<dr d¤ArA <pq-BrA bA q/�Ak-BrAr kAj <tA hYi nA, mA<Jr <T<k tArA jAL Có<w� d[<Y yAY. ei nA<q�rGqnAjA<Lr m<² n¥[nX nAmk ekq[ kn�A <tmn[BA<b e<s p<w�<C. mkrrAj <y <bw�AraAw�A<L TA<kn <si<q<k ei <m<Y qók<t <dY nA b]J[.

nAq<kr aAr<mïi rAjAr jA<Lr jAnLAr bAh[r-bArA¥AY ei kn�Aq[r s<  <dKA h<b.jAnLAq[ <y k[ rkm tA s]¹Æ bº�nA krA asmïb. yArA tAr kAr[gr tArAi tAr kLA<k*zL<bA<J.

nAq�GqnAr ytq�k] aAmrA <dK<t pAÒ[ tAr sm´qAi ei rAjmh<Lr jA<Lr jAnLAr bAh[r-bArA¥AY. B[t<r kX h<Ò tAr at[ aÝi aAmrA jAn<t pAi.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 10

r¶krbX

ei nAq�b�ApAr <y ngr<k aAz�Y kr[YA aA<C tAhAr nAm yxp]rX. eKAnkAr z�m[kdL mAq[rtLA hi<t <sAnA t]L[bAr kA<j n[y]¶. eKAnkAr rAjA ekqA at�â jq[L jA<Lr aAbr<NraAw�A<L bAs k<r. p�AsA<dr <si jA<Lr aAbrN ei nAq<kr ekq[mA± d�z�. <si aAbr<Nrbh[B�A<g sm´ GqnA Gq[<t<C.

n¥[nX o k[<zAr (s]w� -<KAdAikr bALk)

n¥[nX, n¥[nX, n¥[nX!k[<zAr.

aAmA<k et k<r wAk[s <kn, k[<zAr. aAm[ k[ z]n<t pAi <n.n¥[nX.

z]n<t pAs jAn[, k[âÓ aAmAr <y wAk<t BA<LA LA<g. aAr f]L cAi <tAmAr? tA h<L aAn<tk[<zAr.yAi.

yA yA, eKn[ kA<j f[<r yA, <dr[ kr[s <n.n¥[nX.

sm´d[n <tA <kbL <sAnAr tAL K/]<w� aAn[, tAr m<² ekq� smY c�r[ k<r <tAr j<n� f]Lk[<zAr.K/]<j aAn<t pAr<L <b/<c yAi.

o<r k[<zAr, jAn<t pAr<L <y orA zA´[ <d<b.n¥[nX.

t]m[ <y b<LC[<L, r¶krbX <tAmAr cAi-i cAi. aAmAr aAn¥ ei <y, r¶krbX eKA<n sh<jk[<zAr.<m<L nA. a<nk K/]<j-<p<t ek jAYgAY eKAnkAr j½A<Lr p[C<n ekq[mA± gAC <p<YC[.

aAmA<k <dK[<Y <d, aAm[ n[<j g[<Y f]L t]<L aAnb.n¥[nX.

amn kTA <bA<LA nA. n¥[nX, n[Ï�r <hA<YA nA. E gACq[ TAk+ aAmAr ekq[mA± <gApn kTArk[<zAr.m<tA. b[z] <tAmA<k gAn <zAnAY, <s tAr n[<jr gAn. eKn <T<k <tAmA<k aAm[ f]L <jAgAb,e aAmAri n[<jr f]L.

k[âÓ eKAnkAr jA<nAYArrA <tA<k zA´[ <dY, aAmAr <y b]k <f<q yAY.n¥[nX.

<si b�TAY aAmAr f]L aA<rA <bz[ k<r aAmAri h<Y <fA<q. orA hY aAmAr d]ú<Kr Dn.k[<zAr.

k[âÓ <tA<dr e d]úK aAm[ sib kX k<r!n¥[nX.

k[<sr d]úK. ekd[n <tAr j<n� p�AN <db n¥[nX, ei kTA ktbAr m<n m<n BAb[.k[<zAr.

t]i <tA aAmA<k et d[L[, <tA<k aAm[ kX f[r[<Y <db bL+ <tA, k[<zAr.n¥[nX.

ei st�q[ kr+, n¥[nX, aAmAr hAt <T<ki <rAj skA<L f]L n[b[.k[<zAr.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 11

aAÒA, tAi si. k[âÓ t]i ekq� sAm<L cL[s.n¥[nX.

nA, aAm[ sAm<L cLb nA, cLb nA. o<dr mA<rr m]<Kr opr d[<Yi <rAj <tAmA<k f]L e<nk[<zAr.<db.

[p�äAn

a²Ap<kr p�<bz

n¥[nX! <yo nA, f[<r cAo.a²Apk.

kX a²Apk.n¥[nX.

x<N x<N amn cmk LAg[<Y d[<Y c<L yAo <kn. yKn mnqA<k nAw�A d[<Yi yAo tKn nAhYa²Apk.sAw�A d[<Yi bA <g<L. ekq� d/Aw�Ao, d]<qA kTA bL[.

aAmA<k <tAmAr k[<sr drkAr.n¥[nX.

drkA<rr kTA yd[ bL<L, E <c<Y <d<KA. aAmA<dr <KAdAik<rr dL p�T[bXr b]k c[<ra²Apk.drkA<rr <bAJA-mATAY kX<qr m<tA s]w�< r B[tr <T<k up<r u<Q aAs<C. ei yxp]<raAmA<dr yA-k[C� Dn sb ei D]<LAr nAw�Xr Dn� <sAnA. k[âÓ s]¥rX, t]m[ <y <sAnA <s <tA D]<LArnY, <s <y aA<LAr. drkA<rr b/AD<n tA<k <k b/AD<b.

bA<r bA<r E eki kTA bL. aAmA<k <d<K <tAmAr et b[s�Y k[<sr a²Apk.n¥[nX.

skA<L f]<Lr b<n <y aA<LA aA<s tA<t b[s�Y <ni, k[âÓ pAkA <dYA<Lr fAqL d[<Y <ya²Apk.aA<LA aA<s <s aAr-ek kTA. yxp]<r t]m[ <si aAcmkA aA<LA. t]m[i bA eKAnkAr kTA kXBAbC b<LA <dK[.

abAk h<Y <dKC[, sm´ zhr mAq[r tLAqAr m<² mATA W�k[<Y d[<Y a¦kAr hAt<w� <bw�A<Ò.n¥[nX.pAtA<L s]w�  K]<d <tAmrA y<xr Dn <br k<r k<r aAnC. <s <y a<nk y]<gr mrA Dn,p�T[bX tA<k kbr d[<Y <r<KC[L.

aAmrA <y <si mrA D<nr zbsADnA kr[. tAr <p�t<k bz kr<t cAi. <sAnAr tA<Lra²Apk.tAL-<btAL<k b/AcA<t pAr<L p�T[bX<k pAb m]<QAr m<².

tAr p<r aAbAr, <tAmA<dr rAjA<k ei ekqA aÖ]t jA<Lr <dYA<Lr aAw�A<L WAkA d[<Yn¥[nX.<r<KC, <s <y mAn]S pA<C <s kTA DrA p<w�. <tAmA<dr E s]w�< r a¦kAr wALAqA K]<L<f<L tAr m<² aA<LA <W<L d[<t i<Ò k<r, <tmn[ i<Ò k<r E b[z�X jALqA<k Có<w� <f<LmAn]SqA<k uªAr kr[.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 12

aAmA<dr mrA D<nr <p�<tr <ymn BYMkr z¶[, aAmA<dr mAn]S-C/AkA rAjAro <tmn[ BYMkra²Apk.p�tAp.

e-sb <tAmA<dr bAn[<Y-<tALA kTA.n¥[nX.

bAn[<Y-<tALAi <tA. uL< r <kA<nA pr[cY <ni, bAn[<Y-<tALA kAp<w�i <ku-bA rAjA,a²Apk.<ku-bA B[K[r[. e<sA aAmAr G<r. <tAmA<k t�¤kTA b]J[<Y d[<t b<w�A aAn¥ hY.

<tAmA<dr <KAdAikr <ymn Kn[ K]<d K]<d mAq[r m<² tL[<Y c<L<C, t]m[o <tA <tmn[ d[nrAtn¥[nX.p/]T[r m<² gt� K/]<w�i c<LC. aAmA<k n[<Y sm<Yr bA<j Krc kr<b <kn.

aAmrA n[<rq n[rbkAz-g<t�r pt , Gn kA<jr m<² <s/D[<Y aAC[; t]m[ f/AkA sm<Yr aAkA<za²Apk.s¦�AtArAq[, <tAmA<k <d<K aAmA<dr wAnA c¬L h<Y o<Q. e<sA aAmAr G<r, <tAmA<k n[<Yekq� smY nÆ kr<t dAo.

nA nA, eKn nA. aAm[ e<sC[ <tAmA<dr rAjA<k tAr G<rr m<² g[<Y <dKb.n¥[nX.

<s TA<k jA<Lr aAw�A<L, G<rr m<² W�k<t <d<b nA.a²Apk.

aAm[ jA<Lr bADA mAn[ <n, aAm[ e<sC[ G<rr m<² W�k<t.n¥[nX.

jAn n¥[nX, aAm[o aAC[ ekqA jA<Lr p[C<n. mAn]<Sr a<nkKAn[ bAd g[<Y p»[tq�k] <j<ga²Apk.aA<C. aAmA<dr rAjA <ymn BYMkr, aAm[o <tmn[ BYMkr p»[t.

aAmAr s<  QA¡A krC t]m[. <tAmA<k <tA BYMkr <Q<k nA. ekqA kTA j[³AsA kr[, erAn¥[nX.aAmA<k eKA<n n[<Y eL, r½n<k s<  aAn<L nA <kn.

sb j[n[s<k q�k<rA k<r aAnAi e<dr pªt[. k[âÓ tAo bL[, eKAnkAr mrA D<nr mAJKA<na²Apk.<tAmAr p�A<Nr Dn<k <kn aAn<t cAo.

aAmAr r½n<k eKA<n aAn<L e<dr mrA p/Aj<rr B[tr p�AN <n<c uQ<b.n¥[nX.

ekA n¥[nX<k n[<Yi yxp]rXr sd�ArrA htb]ª[ h<Y <g<C, r½n<k aAn<L tA<dr h<b kX.a²Apk.

orA jA<n nA orA kX aÖ]t. o<dr mAJKA<n b[DAtA yd[ K]b ekqA hAs[ <h<s o<Qn, tA h<Lin¥[nX.o<dr cqkA <B<f <y<t pA<r. r½n b[DAtAr <si hAs[.

<dbtAr hAs[ sZ<y�r aA<LA, tA<t brf g<L, k[âÓ pATr q<L nA. aAmA<dr sd�Ar<dr qLA<ta²Apk.<g<L gA<Yr <jAr cAi.

aAmAr r½<nr <jAr <tAmA<dr z�[nXndXr m<tA. E ndXr m<tAi <s <ymn hAs<to pA<rn¥[nX.<tmn[ BAf<to pA<r. a²Apk, <tAmA<k aAmAr aAj<kr d[<nr ekq[ <gApn Kbr d[i. aAjr½<nr s<  aAmAr <dKA h<b.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 13

jAn<L kX k<r.a²Apk.

h<b h<b, <dKA h<b. Kbr e<s<C.n¥[nX.

sd�A<rr <cAK ew�[<Y <kAn+ pT d[<Y Kbr aAs<b!a²Apk.

<y p<T bsâ aAsbAr Kbr aA<s <si pT d[<Y. tA<t <L<g aA<C aAkA<zr rf, bAtA<srn¥[nX.LXLA.

tAr mA<n, aAkA<zr r<f bAtA<sr LXLAY u<w�A Kbr e<s<C.a²Apk.

yKn r½n aAs<b tKn <dK[<Y <db u<w�A Kbr <kmn k<r mAq[<t e<s <pùCL.n¥[nX.

r½<nr kTA uQ<L n¥[nXr m]K aAr TAm<t cAY nA. TAk+ <g, aAmAr <tA aA<C b´Øt�¤b[d�A,a²Apk.tAr g_<rr m<² W�<k pw�[ <g, aAr sAhs h<Ò nA. (KAn[kqA g[<Y f[<r e<s) n¥[nX, ekqA kTA<tAmA<k j[³AsA kr[, yxp]rX<k <tAmAr BY kr<C nA?

BY kr<b <kn.n¥[nX.

g�h<Nr sZy�<k jâÓrA BY k<r, pZº� sZy�<k BY k<r nA. yxp]rX g�hN-LAgA p]rX. <sAnAra²Apk.g<t�r rAhÓ<t o<k KAb<L <K<Y<C. o n[<j aA´ nY, kAu<k aA´ rAK<t cAY nA. aAm[<tAmA<k bLC[, eKA<n <T<kA nA. t]m[ c<L <g<L E gt�g]<LA aAmA<dr sAm<n aA<rA h/A k<ruQ<b; tb] bLC[, pALAo. <yKAnkAr <LA<k ds�]b��[ k'<r mA bs]¦rAr a/AcL<k q�k<rA q�k<rAk<r <C/<w� nA, <siKA<n r½n<k n[<Y s]<K TA<kA <g. (k[C�dZr g[<Y f[<r e<s) n¥[nX, <tAmArwAn hA<t E <y r¶krbXr k�N, or <T<k ekq[ f]L Ks[<Y <d<b?

<kn, kX kr<b t]m[.n¥[nX.

ktbAr <B<bC[, t]m[ <y r¶krbXr aABrN pr, tAr ekqA k[C� mA<n aA<C.a²Apk.

aAm[ <tA jAn[ <n kX mA<n.n¥[nX.

hY<tA <tAmAr BAg�p]r�S jA<n. E r¶-aAvAY ekqA BY-LAgA<nA rhs� aA<C, z]D] mAD]y� nY.a²Apk.

aAmAr m<² BY?n¥[nX.

s]¥<rr hA<t r<¶r t]L[ d[<Y<C b[DAtA. jAn[ <n, rAfA r<f t]m[ kX L[Kn L[K<t e<sC.a²Apk.mALtX C[L, mí[kA C[L, C[L cA<mL[; sb bAd d[<Y e f]L <kn <b<C n[<L. jAn, mAn]S nA <j<namn[ k<r n[<jr BAg� <b<C <nY?

r½n aAmA<k kK<nA-kK<nA aAdr k'<r b<L r¶krbX. jAn[ <n aAmAr <kmn m<n hY,n¥[nX.aAmAr r½<nr BA<LAbAsAr rf rAfA, <si rf gLAY p<rC[, b]<k p<rC[, hA<t p<rC[.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 14

tA aAmA<k or ekq[ f]L dAo, z]D] xNkA<Lr dAn, or r<fr t�¤q[ <bAJbAr <cÆA kr[.a²Apk.

ei nAo. aAj r½n aAs<b, <si aAn<¥ ei f]Lq[ <tAmA<k d[LÓm.n¥[nX.

[a²Ap<kr p�äAn

s]w� -<KAdAikr <gAk]<Lr p�<bz

ekbAr m]K <frAo <tA <dK[.� <tAmA<k b]J<ti pArLÓm nA. t]m[ <k.<gAk]L.

aAmA<k yA <dKC tA CAw�A aAm[ k[C�i nA. <bAJbAr <tAmAr drkAr kX.n¥[nX.

nA b]J<L BA<LA <Q<k nA. eKA<n <tAmA<k rAjA <kAn+ kA<jr p�<YAj<n e<n<C.<gAk]L.

akA<jr p�<YAj<n.n¥[nX.

ekqA kX mâr <tAmAr aA<C. f/A<d <fLC sbAi<k. sb�nAzX t]m[. <tAmAr E s]¥r m]K <d<K<gAk]L.yArA B]L<b tArA mr<b. <dK[ <dK[, sóT[<t <tAmAr E kX JÓL<C.

r¶krbXr m½rX.n¥[nX.

or mA<n kX.<gAk]L.

or <kA<nA mA<ni <ni.n¥[nX.

aAm[ k[Ò� <tAmA<k b[z¤As kr[ <n. ekqA kX f¥[ k<rC. aAj d[n nA <y<ti ekqA-k[C� b[pd<gAk]L.GqA<b. tAi et sAj. BYMkrX, o<r BYMkrX!

aAmA<k <d<K <tAmAr emn BYMkr m<n h<Ò <kn.n¥[nX.

<d<K m<n h<Ò, t]m[ rAfA aA<LAr mzAL. yAi, n[<b�AD<dr b]J[<Y bL[ <g, `sAbDAn, sAbDAn,<gAk]L.sAbDAn.'

[p�äAn

(jA<Lr drjAY GA d[<Y) z]n<t pAÒ?n¥[nX.

n¥A, z]n<t pAÒ[. k[âÓ bA<r bA<r <w<kA nA, aAmAr smY <ni, ekq�o nA.<np<T�.

aAj K]z[<t aAmAr mn B<r aA<C. <si K]z[ n[<Y <tAmAr G<rr m<² <y<t cAi.n¥[nX.

nA, G<rr m<² nA, yA bL<t hY bAi<r <T<k b<LA.<np<T�.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 15

k/]df]<Lr mALA <g/<T pd�pAtAY <W<k e<nC[.n¥[nX.

n[<j p<rA.<np<T�.

aAmA<k mAnAY nA, aAmAr mALA r¶krbXr.n¥[nX.

aAm[ pb�<tr c�w�Ar m<tA. zZn�tAi aAmAr <zABA.<np<T�.

<si c�w�Ar b]<ko JrnA J<r, <tAmAr gLA<to mALA d]L<b. jAL K]<L dAo, B[t<r yAb.n¥[nX.

aAs<t <db nA, kX bL<b zXG� b<LA. smY <ni.<np<T�.

dZr <T<k E gAn z]n<t pAÒ?n¥[nX.

k[<sr gAn.<np<T�.

<p*<Sr gAn. fsL <p<k<C, kAq<t h<b, tAr[ wAk.n¥[nX.

gan

<p*S <tA<dr wAk d[<Y<C� aAY <r c<L,aAY aAY aAY.

wALA <y tAr B<r<C aAj pAkA fs<L,mr[, hAY hAY hAY.

<dKC nA, <p*<Sr <rA©]r pAkA DA<nr LAbN� aAkA<z <m<L d[<Ò?

hAoYAr <nzAY uQL <m<td[g+bDZrA DA<nr <K<t,

<rA<dr <sAnA Cw�[<Y p<w� mAq[r a/Ac<L�mr[, hAY hAY hAY.

t]m[o <br[<Y e<sA rAjA, <tAmA<k mA<Q n[<Y yAi.

mA<Qr b/Az[ z]<n z]<n aAkAz K]z[ hL�G<r<t aAj <k r<b <gA. <KA<LA d]YAr <KA<LA.

aAm[ mA<Q yAb? <kAn+ kA<j LAgb.<np<T�.

mA<Qr kAj <tAmAr yxp]rXr kA<jr <c<Y a<nk shj.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 16

shj kAjqAi aAmAr kA<C z¶. s<rAbr k[ <fnAr-nZp]r-prA JrnAr m<tA nAc<t pA<r.<np<T�.yAo yAo, aAr kTA <kA<YA nA, smY <ni.

aÖ]t <tAmAr z¶[. <yd[n aAmA<k <tAmAr BA»A<r W�k<t d[<YC[<L, <tAmAr <sAnAr tAL <d<Kn¥[nX.k[C� aAÍy� hi n[, k[âÓ <y b[p]L z¶[ d[<Y anAYA<s <sig]<LA<k n[<Y c�<w�A k<r sAjAÒ[<L tAi<d<K m]� h<YC[LÓm. tb] bL[, <sAnAr p[» k[ <tAmAr E hA<tr aAÍy� C<¥ sAw�A <dY, <ymnsAw�A d[<t pA<r DA<nr <Kt. aAÒA rAjA, b<LA <tA, p�T[bXr ei mrA Dn d[nrAt nAw�AcAw�A kr<t<tAmAr BY hY nA?

<kn, BY k[<sr.<np<T�.

p�T[bX aApnAr p�A<Nr j[n[s aApn[ K]z[ h<Y <dY. k[âÓ yKn tAr b]k c[<w� mrA hAw�g]<LA<kn¥[nX.Ez¤y� b'<L C[n[<Y n[<Y aAs, tKn a¦kAr <T<k ekqA kAnA rAx<sr aB[s¾At n[<Y aAs.<dKC nA, eKA<n sbAi <yn <kmn <r<g aA<C, k[MbA s<¥h kr<C, k[MbA BY pA<Ò?

aB[s¾At?<np<T�.

h/A, K]<nAK]n[ kAw�AkAw�[r aB[s¾At.n¥[nX.

zA<pr kTA jAn[ <n. e jAn[ <y aAmrA z¶[ n[<Y aAs[. aAmAr z¶[<t t]m[ K]z[ ho, n¥[nX?<np<T�.

BAr[ K]z[ LA<g. tAi <tA bLC[ aA<LA<t <br[<Y e<sA, mAq[r upr pA dAo, p�T[bX K]z[ h<Yn¥[nX.uQ�k.

aA<LAr K]z[ uQL <j<gDA<nr z[<S z[z[r <L<g,

DrAr K]z[ D<r nA <gA, E-<y uT<L,mr[, hAY hAY hAY.

n¥[nX, t]m[ k[ jAn, b[DAtA <tAmA<ko r�<pr mAYAr aAw�A<L apr�p k'<r <r<K<Cn? tAr m<²<np<T�.<T<k C[n[<Y <tAmA<k aAmAr m]<QAr B[tr <p<t cAÒ[, k[C�<ti Dr<t pArC[ <n. aAm[ <tAmA<kuLq[<Y pALq[<Y <dK<t cAi, nA pAr[ <tA <B<fc�<r <fL<t cAi.

o kX bLC t]m[.n¥[nX.

<tAmAr E r¶krbXr aABAq�k] <C/<k n[<Y aAmAr <cA<K a½n k<r pr<t pAr[ <n <kn.<np<T�.sAmAn� pApw�[k'qA a/AcL cApA d[<Y bADA d[<Y<C. <tmn[ bADA <tAmAr m<²� <kAmL b'<LikQ[n. aAÒA n¥[nX, aAmA<k kX m<n kr, K]<L b<LA <tA.

<s aAr-ek d[n bLb. aAj <tA <tAmAr smY <ni, aAj yAi.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 17

nA nA, <y<YA nA, b<L yAo; aAmA<k kX m<n kr b<LA.<np<T�.

ktbAr b<LC[, <tAmA<k m<n kr[ aAÍy�. p�kA» hA<t p�c» <jAr f]<L f]<L uQ<C, J<w�rn¥[nX.aA<gkAr <m<Gr m<tA� <d<K aAmAr mn nA<c.

r½n<k <d<K <tAmAr mn <y nA<c, <so k[�<np<T�.

<s kTA TAk+, <tAmAr <tA smY <ni.n¥[nX.

aA<C smY, z]D] ei kTAq[ b<L yAo.<np<T�.

<s nA<cr tAL aALAdA, t]m[ b]J<b nA.n¥[nX.

b]Jb. b]J<t cAi.<np<T�.

sb kTA Q[k b]J[<Y bL<t pAr[ <n, aAm[ yAi.n¥[nX.

<y<YA nA, b<LA aAmA<k <tAmAr BA<LA LA<g k[ nA.<np<T�.

h/A, BA<LA LA<g.n¥[nX.

r½<nr m<tAi?<np<T�.

G]<r-f[<r eki kTA. e-sb kTA t]m[ <bAJ nA.n¥[nX.

k[C� k[C� b]J[. aAm[ jAn[ r½<nr s<  aAmAr tfAtqA kX. aAmAr m<² <kbL <jAri aA<C,<np<T�.r½<nr m<² aA<C jAd].

jAd] bLC kA<k.n¥[nX.

b]J[<Y bLb? p�T[bXr nX<cr tLAY p[» p[» pATr <LAhA <sAnA, <siKA<n r<Y<C <jA<rr<np<T�.mZt«. up<rr tLAY ekq�KAn[ k/AcA mAq[<t GAs uQ<C, f]L f]q<C� <siKA<n r<Y<C jAd]r<KLA. d]g�<mr <T<k hX<r aAn[, mAn[k aAn[; sh<jr <T<k E p�A<Nr jAd]q�k] <k<w� aAn<tpAr[ <n.

<tAmAr et aA<C, tb] <kbLi amn <LABXr m<tA kTA bL <kn.n¥[nX.

aAmAr yA aA<C sb <bAJA h<Y aA<C. <sAnA<k jm[<Y t]<L <tA przmN[ hY nA� z¶[ yti<np<T�.bAw�Ai <y*b<n <pùCL nA. tAi pAhArA bs[<Y <tAmA<k b/AD<t cAi. r½<nr m<tA <y*bnTAk<L CAw�A <r<Ki <tAmA<k b/AD<t pArt]m. emn[ k'<r b/AD<nr rz[<t g/Aq d[<t d[<tismY <gL. hAY <r, aAr-sb b/ADA p<w�, <kbL aAn¥ b/ADA p<w� nA.

t]m[ <tA n[<j<ki jA<L <b/<DC, tAr p<r <kn emn Cqfq krC b]J<t pAr[ <n.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 18

b]J<t pAr<b nA. aAm[ p�kA» mr�BZm[� <tAmAr m<tA ekq[ <CA¡ GA<sr d[<k hAt bAw�[<Y bLC[,<np<T�.aAm[ tµ, aAm[ r[¶, aAm[ k�Aâ. t��Ar dA<h ei mr�qA kt ub�rA BZm[<k <Lhn k<r n[<Y<C, tA<tmr�r pr[sri bAw�<C, E ekq�KAn[ d]b�L GA<sr m<² <y p�AN aA<C tA<k aApn kr<t pAr<CnA.

t]m[ <y et k�Aâ <tAmA<k <d<K <tA tA m<ni hY nA. aAm[ <tA <tAmAr m´ <jArqAi <dK<tn¥[nX.pAÒ[.

n¥[n, ekd[n dZr<d<z aAmAri m<tA ekqA k�Aâ pAhAw� <d<KC[LÓm. bAi<r <T<k b]J<ti<np<T�.pAr[ n[ tAr sm´ pATr B[t<r B[t<r b�T[<Y u<Q<C. ekd[n gBXr rA<t BXSN z§ z]nLÓm,<yn <kAn+ <d><t�r d]ús¤pð g]m+<r g]m+<r hQAt+ <B<f <gL. skA<L <dK[ pAhAw�qA BZm[k<¾rqA<n mAq[r nX<c tL[<Y <g<C. z¶[r BAr n[<jr a<gAc<r <kmn k'<r n[<j<k p[<S <f<L,<si pAhAw�qA<k <d<K tAi b]<JC[LÓm. aAr, <tAmAr m<² ekqA j[n[s <dKC[� <s er uL<qA.

aAmAr m<² kX <dKC.n¥[nX.

b[<z¤r b/Az[<t <y nA<cr C¥ bA<j <si C¥.<np<T�.

b]J<t pArLÓm nA.n¥[nX.

<si C<¥ b´Ør b[p]L BAr hALkA h<Y yAY. <si C<¥ g�hnx<±r dL B[KArX nqbAL<kr<np<T�.m<tA aAkA<z aAkA<z <n<c <bw�A<Ò. <si nA<cr C<¥i n¥[nX, t]m[ emn shj h<YC, emns]¥r. aAmAr t]LnAY t]m[ ktq�k], tb] <tAmA<k IS�A kr[.

t]m[ n[<j<k sbAr <T<k hrN k<r <r<K b¬[t k<rC; shj h<Y DrA dAo-nA <kn.n¥[nX.

n[<j<k g]µ <r<K b[<z¤r b<w�A b<w�A mALKAnAr <mAqA <mAqA j[n[s c�r[ kr<t b<sC[. k[âÓ <y<np<T�.dAn b[DAtAr hA<tr m]Q[r m<² WAkA, <sKA<n <tAmAr c/ApAr kL[r m<tA aAf]Lq[ ytq�k] <pùCY,aAmAr sm´ <d<hr <jAr tAr kAC d[<Y yAY nA. b[DAtAr <si bª m]<QA aAmA<k K]L<ti h<b.

<tAmAr e-sb kTA aAm[ BA<LA b]J<t pAr[ <n, aAm[ yAi.n¥[nX.

aAÒA <y<YA, k[âÓ jAnLAr bAi<r ei hAt bAw�[<Y d[Ò[, <tAmAr hAtKAn[ ekbAr er upr<np<T�.rA<KA.

nA nA, <tAmAr sbKAnA bAd d[<Y hQAt+ ekKAnA hAt <br[<Y e<L aAmAr BY k<r.n¥[nX.

<kbL ekKAnA hAt d[<Y Dr<t cAi b<Li sbAi aAmAr kAC <T<k pAL[<Y yAY. k[âÓ sb<np<T�.d[<Y yd[ <tAmA<k Dr<t cAi, DrA <d<b k[ n¥[nX.

t]m[ <tA aAmA<k G<r <y<t d[<L nA, t<b <kn e-sb bLC.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 19

aAmAr anbkA<zr ujAn <Q<L <tAmA<k G<r aAn<t cAi <n. <yd[n pA<Lr hAoYAY t]m[<np<T�.anAYA<s aAs<b <si d[n aAgmnXr Lgð LAg<b. <s hAoYA yd[ J<w�r hAoYA hY <so BA<LA.eK<nA smY hY n[.

aAm[ <tAmA<k bLC[ rAjA, <si pA<Lr hAoYA aAn<b r½n. <s <yKA<n yAY C�q[ s<  n[<Yn¥[nX.aA<s.

<tAmAr r½n <y C�q[ b<Y n[<Y <bw�AY <si C�q[<k r¶krbXr mD] d[<Y B<r rA<K <k, aAm[<np<T�.k[ jAn[ <n. n¥[n, t]m[ <tA aAmA<k f/AkA C�q[r Kbr d[<L, mD] <kATAY pAb.

aAj aAm[ t<b yAi.n¥[nX.

nA, ei kTAqAr jbAb d[<Y yAo.<np<T�.

C�q[ k[ k'<r mD]<t B<r, tAr jbAb r½n<k <cA<K <dK<Li pA<b. <s b<w�A s]¥r.n¥[nX.

s]¥<rr jbAb s]¥ri pAY. as]¥r yKn jbAb C[n[<Y n[<t cAY, bXNAr tAr bA<j nA, Có<w�<np<T�.yAY. aAr nY, yAo t]m[ c<L yAo� ni<L b[pd Gq<b.

yAÒ[, k[âÓ b<L <gLÓm, aAj aAmAr r½n aAs<b, aAs<b, aAs<b� k[C�<t tA<k <QkA<t pAr<bn¥[nX.nA.

[p�äAn

fAg]LAL <KAdAikr o tAr ´ÎX c¥�Ar p�<bz

aAmAr md <kATAY LÓk[<YC c¥�A, <br k<rA.fAg]LAL.

ok[ kTA. skAL <T<ki md?c¥�A.

aAj C�q[r d[n. kAL o<dr mArNc»Xr b�t <g<C. aAj D¤jApZjA, <si s<  a´ÎpZjA.fAg]LAL.

bL-k[. orA k[ QAk]r-<dbtA mA<n.c¥�A.

<dK n[ o<dr m<dr B/Aw�Ar, a´ÎzALA aAr m¥[r e<kbA<r gA<Y gA<Y.fAg]LAL.

tA C�q[ <p<YC b<Li md? g/A<Y TAk<t pAb�<Nr C�q[<t <tA�c¥�A.

b<nr m<² pAK[ C�q[ <p<L uw�<t pAY, K/AcAr m<² tA<k C�q[ d[<L mATA Q�<k m<r. yxp]<rfAg]LAL.kA<jr <c<Y C�q[ b[Sm bALAi.

kAj <C<w� dAo-nA, c<LA-nA G<r f[<r.c¥�A.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 20

G<rr rA´A b¦, jAn nA b]J[?fAg]LAL.

<kn b¦.c¥�A.

aAmA<dr Gr n[<Y o<dr <kA<nA m]nfA <ni.fAg]LAL.

aAmrA k[ o<dr drkA<rr gA<Y a/Aq k'<r LAgA<nA, <yn DA<nr gA<Y t/]S? fAL<tA k[C�ic¥�A.<ni?

aAmA<dr b[z]pAgL b<L, aA´ h<Y TAkAqA <kbL p/AQAr n[<jr p<xi drkAr; yArA tA<k KAY,fAg]LAL.tAr hAw�<gAw� K]r<Lj bAd d[<Yi KAY. emn k[, hAw�kA<Qr sAm<n tArA <y B/�A k<r wA<k,<sqA<ko bAhÓL� b<L aAp�[ k<r. E <y b[z]pAgL gAn gAi<t gAi<t aAs<C.

k[C�d[n <T<k hQAt+ or gAn K]<L <g<C.c¥�A.

tAi <tA <dKC[.fAg]LAL.

o<k n¥[nX<t <p<Y<C, <s or p�AN <q<n<C, gAno <q<n<C.c¥�A.

tA<t aAr aAÍy�qA kX.fAg]LAL.

nA, aAÍy� k[C�i <ni. o<gA sAbDAn <T<kA, <kAn+ d[n <tAmAro gLA <T<k gAn <br kr<b�c¥�A.<sd[n pAw�Ar <LA<kr kX dzA h<b. mAYAb[nX mAYA jA<n. b[pd GqA<b.

b[z]r b[pd aAj G<q n[, eKA<n aAsbAr a<nk aA<g TAk<ti o n¥[nX<k jA<n.fAg]LAL.

b[z]<bYAi, z]<n yAo, z]<n yAo. yAo <kATAY. gAn <zAnAbAr <LAk eKA<no ek-aADjnc¥�A.m[L<t pA<r, n[tAâ <LAksAn h<b nA.

b[z]r p�<bz o gAn

<mAr s¤pntrXr <k t]i <n<Y.LAgL pA<L <nzAr hAoYA,pAgL prAN c<L <g<Y.

aAmAY B]L[<Y d[<Y yA<tAr d]L[<Y d[<Y nA,

<tAr s]dZr GA<q cL+ <r <b<Y.

t<b <tA aAzA <ni, aAmrA <y b<w�A kA<C.c¥�A.

aAmAr BAbnA <tA sb m[<C,b[z].

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 21

aAmAr sb p<w� TAk+ p[<C.<tAmAr <GAmqA K]<L dAo,<tAmAr nYn t]<L cAo,

dAo hAs[<t <mAr prAn <C<Y.

<tAmAr s¤pntrXr <n<Yq[ <k <s aAm[ jAn[.c¥�A.

bAi<r <T<k <kmn k<r jAn<b. aAmAr trXr mAJKAn <T<k tA<k <tA <dK n[.b[z].

trX <wAbA<b ekd[n b<L d[LÓm, <tAmAr <si sA<Dr n¥[nX.c¥�A.

<gAk]L <KAdAik<rr p�<bz

<d<KA b[z], <tAmAr E n¥[nX<k BA<LA <Qk<C nA.<gAk]L.

<kn, kX k<r<C.b[z].

k[C�i k<r nA, tAi <tA KqkA LA<g. eKAnkAr rAjA KAmkA o<k aAnA<L <kn. or rkmskm<gAk]L.k[C�i b]J[ <n.

<bYAi, e aAmA<dr d]ú<Kr jAYgA; o <y eKA<n aÆp�hr <kbL s]¥rXpnA k<r <bw�AY, ec¥�A.aAmrA <dK<t pAr[ <n.

aAmrA b[z¤As kr[ sAdA <mAqA<gA<Cr <chArA, <bz oj<n BArX.<gAk]L.

yxp]rXr hAoYA s]¥<rr 'p<r ab³A Gq[<Y <dY, ei<qi sb�<n<z. nr<ko s]¥r aA<C, k[âÓb[z].s]¥r<k <ku <sKA<n b]J<ti pA<r nA, nrkbAsXr sb <c<Y b<w�A sAjA tAi.

aAÒA <bz, aAmrA <yn m]K]� k[âÓ eKAnkAr sd�Ar py�â o<k d]c<x <dK<t pA<r nA, tA jAn?c¥�A.

<d<KA <d<KA c¥�A, sd�A<rr d] cxÓr <C/AYAc <yn <tAmA<k nA LA<g, tA h<L aAmA<dr <d<Kob[z].<tAmAr cxÓ LAL h<Y uQ<b.� aAÒA, t]i kX bL[s fAg]LAL.

st�[ kTA bL[ dAdA, n¥[nX<k yKn <dK[, n[<jr d[<k tAk[<Y L�A k<r. or sAm<n kTA ki<tfAg]LAL.pAr[ <n.

b[z]BAi, E <m<Y<k <d<K <tAmAr mn B]<L<C. <sij<n� <dK<t pAÒ nA o kX aLxN n[<Y<gAk]L.e<s<C. b]J<t <bz[ <dr[ h<b nA, b<L rAKLÓm.

b[z]BAi, <tAmAr <bYAn jAn<t cAY aAmrA md KAi <kn.fAg]LAL.

s¤YM b[D[r k�pAY m<dr brA© jg<tr cAr d[<ki, emn k[, <tAmA<dr E <cA<Kr kqA<x.b[z].

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 22

aAmA<dr ei bAhÓ<t aAmrA kAj <jAgAi, <tAmA<dr bAhÓr b¦<n <tAmrA md <jAgAo.jXb<LA<k mj]r[ kr<t hY, aAbAr mj]r[ B]L<to hY. md nA h<L <BALA<b k[<s.

tAi <b>k[. <tAmA<dr m<tA jn�-mAtA<Lr j<n� b[DAtAr dYAr aâ <ni. m<dr BA» up]w�c¥�A.k<r d[<Y<Cn.

ekd[<k xÓDA mAr<C cAb]k, t��A mAr<C cAb]k; tArA j¤ALA Dr[<Y<C, bL<C, kAj k<rA. an�b[z].d[<k b<nr sb]j <m<L<C mAYA, <rA<dr <sAnA <m<L<C mAYA, orA <nzA Dr[<Y<C, bL<C, C�q[C�q[.

eig]<LA<k md b<L nAk[.c¥�A.

p�A<Nr md, <nzA f[<k, k[âÓ d[nrAt <L<g aA<C. p�mAN <d<KA. e rA<j� eLÓm, pAtA<Lb[z].sóDkAqAr kA<j LAgLÓm, shj m<dr brA© b¦ h<Y <gL. aârAt�A tAi <tA hA<qr md n[<YmAtAmAt[ kr<C. shj n[z¤A<s yKn bADA p<w�, tKni mAn]S h/Ap[<Y n[z¤As qA<n.

gan

<tAr p�A<Nr rs <tA z]k[<Y <gL o<r,t<b mrNr<s <n <pYALA B<r.<s <y c[tAr aAg]n gAL[<Y WALA,

sb j¤L<nr <mqAY j¤ALA,sb zZn�<k <s a¡ <h<s <dY <y rf[n k<r.

e<sA-nA <bYAi, pALAi aAmrA.c¥�A.

<si nXL c/A<dAYAr nX<c, <KALA m<dr aAìAY! rA´A b¦. tAi <tA ei k<YdKAnAr <cArAib[z].m<dr opr emn BYMkr qAn. aAmA<dr nA aA<C aAkAz, nA aA<C abkAz; tAi bA<rA GòArsm´ hAs[ gAn sZ<y�r aA<LA kw�A k<r c/]i<Y n[<YC[ ek c�m]<kr trL aAg]<n. <ymn QAsdAst¤ <tmn[ n[b[w� C�q[.

<tAr sZy� C[L ghn <m<Gr mA<J,<tAr d[n m<r<C akA<jri kA<j,t<b aAs]k-nA <si t[m[rrAt[,

LÓµ[<nzAr crm sATX,<tAr k�Aâ a/AK[ d[k+ <s WAk[ d[k-<BALAbAr <GA<r.

yAi bL b[z]<bYAi, yxp]rX<t e<s <tAmrAi m<jC. aAmA<dr <m<Y<dr <tA k[C� bdL hYc¥�A.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 23

n[.

hY n[ <tA kX. <tAmA<dr f]L <g<C z]k[<Y, eKn <sAnA <sAnA k<r p�ANqA KAb[ KA<Ò.b[z].

kK+K<nA nA.c¥�A.

aAm[ bLC[�`h/A'. E <y fAg] htBAgA bA<rA GòAr p<r aA<rA cAr GòA <yAg k<r <K<q m<r,b[z].tAr kArNqA fAg]o jA<n nA, t]m[o jAn nA. aây�AmX jA<nn. <tAmAr <sAnAr s¤pð B[t<r B[t<ro<k cAb]k mA<r, <s cAb]k sd�A<rr cAb]<kr <c<Yo kw�A.

aAÒA <bz, tA c<LA-nA <kn, eKAn <T<k <d<z f[<r yAi.c¥�A.

sd�Ar <kbL <y <frbAr pT b¦ k<r<C tA nY, i<ÒqA s]ª aAq<k<C. aAj yd[ bA <d<zb[z].yAo qók<t pAr<b nA, kALi <sAnAr <nzAY C�<q f[<r aAs<b, aAf[m<KAr pAK[ <ymn CAw�A<p<Lo K/AcAY <f<r.

aAÒA BAi b[z], t]m[ <tA ekd[n p/]T[ p<w� p<w� <cAK <KAYA<t b<sC[<L, <tAmA<k aAmA<dr m<tAfAg]LAL.m]K]�<dr s<  <kAdAL DrA<L <kn.

etd[n aAC[, ei kTAq[r jbAb <bYAi<Yr kAC <T<k k[C�<ti aAdAY krA <gL nA.c¥�A.

aTc kTAqA sbAi jA<n.fAg]LAL.

kX b<LA <dK[.b[z].

aAmA<dr Kbr <nbAr j<n� orA <tAmA<k cr <r<KC[L.fAg]LAL.

sbAi jAnt[s yd[ <tA aAmA<k j�Aâ rAKL[ <kn.b[z].

eo jAn[ e kAj <tAmAr d¤ArA hL nA.fAg]LAL.

emn aArA<mr kA<jo qók<t pAr<L nA <bYAi?c¥�A.

aArA<mr kAj? ekqA sjXb <dh, tAr p[C<n p�Ïb�N h<Y <L<g TAkA! bLLÓm, `<d<z yAb,b[z].zrXr b<w�A KArAp.' sd�Ar bL<Ln, `aAhA, et KArAp zrXr n[<Y <d<z yA<bi bA <kmn k<r.tb] <cÆA <d<KA.' <cÆA <dKLÓm. <z<S <dK[ yxp]rXr kb<Lr m<² W�k<L tAr h/A b¦ h<YyAY, eKn tAr jQ<rr m<² yAbAr ekq[ pT CAw�A aAr pTi <ni. aAj tAr <si aAzAhXnaA<LAhXn jQ<rr m<² tL[<Y <gC[. eKn <tA<t-aAmA<t tfAt ei <y, sd�Ar <tA<k ytqAab³A k<r aAmA<k tAr <c<Yo <bz[. <C/w�A kLApAtAr <c<Y BAfA B/A<w�r p�t[ mAn]<Sr <hLA.

d]úK kX b[z]dAdA. aAmrA <tA <tAmA<k mATAY k<r <r<KC[.fAg]LAL.

p�kAz <p<Li mArA yAb. <tA<dr aAdr p<w� <yKA<n sd�A<rr d�Æ[ p<w� <sKA<ni, <sAnAb�Afb[z].

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 24

yti mk+mk+ z<§ <kALAb�A<fr aB�T�nA k<r, <sqA kA<n g[<Y <pùCY <bAw�AsA<pr.

ktd[<n <tAmA<dr kAj f]r<b?c¥�A.

p/Aj[<t <tA d[<nr <zS <L<K nA. ek d[<nr pr d] d[n, d] d[<nr pr t[n d[n; s]w�  <k<qib[z].c<LC[, ek hA<tr pr d] hAt, d] hA<tr pr t[n hAt. tAL tAL <sAnA t]<L aAnC[, ek tA<Lrpr d] tAL, d] tA<Lr pr t[n tAL. yxp]<r a<�r pr a� sAr <b/<D c<L<C, <kA<nA a<T�<pùCY nA. tAi o<dr kA<C aAmrA mAn]S ni, <kbL sMK�A. fAg]BAi, t]m[ <kAn+ sMK�A.

p[<Qr kAp<w� dAgA aA<C, aAm[ 47f.fAg]LAL.

aAm[ 69f. g/A<Y C[LÓm mAn]S, eKA<n h<YC[ dz-p/c[<zr Ck. b]<kr upr d[<Y j]<YA<KLAb[z].cL<C.

<bYAi, o<dr <sAnA <tA a<nk jmL, aA<rA k[ drkAr.c¥�A.

drkAr b<L pdA<T�r <zS aA<C. KAoYAr drkAr aA<C, <pq Br[<Y tAr <zS pAoYA yAY;b[z].<nzAr drkAr <ni, tAr <zSo <ni. E <sAnAr tALg]<LA <y md, aAmA<dr yxrA<jr n[<rqmd. b]J<t pAr<L nA?

nA.c¥�A.

m<dr <pYALA n[<Y B]<L yAi BA<g�r g»[r m<² aAmrA b/ADA. m<n kr[ aAmA<dr abAD C�q[.b[z].<sAnAr tAL hA<t n[<Y eKAnkAr kt�Ar <si <mAh LA<g. <s BA<b sb�sADAr<Nr mAq[r qAno<t <pùCY nA, asADAr<Nr aAsmA<n o uw�<C.

nbA<nðr smY eL b'<L, g�A<m g�A<m tAr <jAgAw� cL<C. pA<Y pw�[, G<r c<LA. ekbArc¥�A.sd�Ar<k g[<Y aAmrA yd[�

´ÎXb]ª[<t sd�Ar<k eK<nA <cn n[ b]J[?b[z].

<kn, o<k <d<K <tA aAmAr <bz�c¥�A.

h/A, <bz Jk+J<k. mk<rr d/At, K/A<j K/A<j b<w�A pr[pAq[ k<r kAm<w� D<r. mkrrAj s¤YMb[z].i<Ò kr<Lo aALgA kr<t pA<r nA.

E <y sd�Ar.c¥�A.

t<bi h<Y<C. aAmA<dr kTA n[ÍY z]<n<C.b[z].

<kn, emn <tA k[C� bL[ n[ yA<t�c¥�A.

<bYAn, kTA aAmrA bL[, mA<n <y k<r orA. kA<ji <kAn+ kTAr q[<k <kAn+ cA<L aAg]n LAgAYb[z].

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 25

<ku jA<n nA.

sd�A<rr p�<bz

sd�ArdAdA!c¥�A.

kX nAtn[, Kbr BA<LA <tA?sd�Ar.

ekbAr bAw�[ <y<t C�q[ dAo.c¥�A.

<kn. <y bAsA d[<YC[ <s <tA KAsA, bAw�[r <c<Y a<nk BA<LA. srkAr[ Kr<c <c*k[dAr py�âsd�Ar.rAKA <g<C. kX <h 69f, <tAmA<k e<dr m<² <dK<L m<n hY sArs e<s<Cn b<kr dL<knAc <zKA<t.

sd�Arj[, <tAmAr QA¡A z]<n aA<mAd LAg<C nA. nAcAbAr m<tA pA<Yr <jAr TAk<L eKAn <T<kb[z].<q<n <d*w� mArt]m. <tAmA<dr eLAkAY nAcA<nA b�AbsA kt sAMGAt[k tAr <mAqA <mAqA d�ÆAâ<d<KC[, emn h<Y<C sAdA cA<L cL<to pA k/A<p.

nAtn[, ekqA s]Kbr aA<C. e<dr BA<LA kTA <zAnAbAr j<n� <knArAm <g/AsAi<k aAn[<Ysd�Ar.<r<KC[. e<dr kAC <T<k p�NAmX aAdAY k<r KrcqA u<Q yA<b. <g/AsAij[r kAC <T<k <rAjs<¦<bLAY erA�

nA nA, <s h<b nA sd�Arj[. eKn s<¦<bLAY md <K<Y b<w�A<jAr mAtLAm[ kr[, up<dzfAg]LAL.<zAnA<t e<L nrht�A Gq<b.

c�p c�p fAg]LAL.b[z].

<g/AsAi<Yr p�<bz

ei <y bL<t bL<ti upä[t. p�B], p�NAm. aAmA<dr ei kAr[gr<dr d]b�L mn, mA<J mA<Jsd�Ar.azAâ h<Y o<Q. e<dr kA<n ekq� zAâ[mè <d<bn� BAr[ drkAr.

ei e<dr kTA bLC? aAhA, erA <tA s¤YM kZm�-abtAr. <bAJAr nX<c n[<j<k cApA d[<Y<C<g/AsAi.b<Li sMsArqA qó<k aA<C. BAb<L zrXr p]Lk[t hY. bAbA 47f, ekbAr QAu<r <d<KA, <ym]<K nAm kXt�n kr[ <si m]<K anð <jAgAo <tAmrA; zrXr pb[± hL <y nAmAbL[KAnA gA<Y d[<Y,mATAr GAm pA<Y <f<L <sKAnA bAn[<YC <tAmrAi. ek[ km kTA. aAzXb�Ad kr[ sb�dAi ab[cL[tTA<kA, tA h<Li QAk]<rr dYAo <tAmA<dr 'p<r ab[cL[t TAk<b. bAbA, ekbAr kÜ K]<L b<LA`hr[ hr['. <tAmA<dr sb <bAJA hALkA h<Y yAk. hr[nAm aAdAb<â c m<² c.

aAhA, kX mD]r. bAbA, a<nkd[n emn kTA z]n[ n[. dAo dAo, aAmA<k ekq� pA<Yr D]<LA dAo.c¥�A.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 26

etxN ab[cL[t C[LÓm, k[âÓ aAr <tA pAr[ <n. sd�Ar, et b<w�A apb�Y k[<sr j<n�. p�NAmXfAg]LAL.aAdAY kr<t cAo rAj[ aAC[, k[âÓ B»Am[ sib nA.

fAg]LAL <Kp<L aAr r<x <ni, c�p c�p.b[z].

ihkAL prkAL t]m[ d]-i <KAYA<t b<sC? <tAmAr gt[ h<b kX. emn mt[ <tAmAr aA<g C[Lc¥�A.nA, aAm[ <bz <dK<t pAÒ[, <tAmA<dr up<r E n¥[nXr hAoYA <L<g<C.

yAi bL sd�Ar, kX srLtA. <p<q-m]<K ek, e<dr aAmrA <zKAb k[ erAi aAmA<dr z[xA<g/AsAi.<d<b. b]<JC?

b]<JC[ <b>k[. eo b]<JC[ ut+pAt <b<D<C <kATA <T<k. e<dr BAr aAmA<ki n[<t h<Ò.sd�Ar.p�B]pAd br¬ opAw�AY nAm z]n[<Y aAs]n, <sKA<n krAtXrA <yn ekq� K[qK[q z]r� kr<C.

<kAn+ pAw�A bL<L sd�ArbAbA.<g/AsAi.

E <y q-Q pAw�AY. <sKA<n 71q h<Ò <mAw�L. mZD�n�-N<Yr 65 <yKA<n TA<k tAr b/A<Y Esd�Ar.pAw�Ar <zS.

bAbA, dâ�-n pAw�A yd[o eK<nA nw�+nw�+ kr<C, mZD�n�-NrA idAnXM a<nkqA mD]r r<s m<j<C.<g/AsAi.mè <nbAr m<tA kAn <t>r[ hL b'<L. tb] aA<rA k'qA mAs pAw�AY <f*j rAKA BA<LA. <knnA,nAhMkArAt+ p<rA r[p]ú. <f*<jr cA<p ahMkArqAr dmn hY, tAr p<r aAmA<dr pALA. t<baAs[.

p�B], aAzXb�Ad k<rA, ei e<dr <yn s]mt[ hY. aprAD n[<YA nA.c¥�A.

BY <ni mA Lx�X, erA s¾Zº� QA»A h<Y yA<b.<g/AsAi.

[p�äAn

o<h 69f, <tAmA<dr o pAw�Ar <mjAjqA <yn <kmn <dKC[!sd�Ar.

tA h<t pA<r. <g/AsAij[ e<dr kZm�-abtAr bL<Ln, k[âÓ zA´Îm<t abtA<rr bdL hY. kZm�b[z].hQAt+ brAh h<Y o<Q, b<m�r bd<L <br[<Y p<w� dâ, <D><y�r bd<L <g/A.

b[z]<bYAi, ekq� TA<mA. sd�ArdAdA, aAmAr drbArqA B]<LA nA.c¥�A.

k[C�<ti nA. z]<n rAKLÓm, m<no rAKb.sd�Ar.

[p�äAn

aAhA <dK<L? sd�Ar <LAkq[ kX s<rs. sbAr s< i <h<s kTA.c¥�A.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 27

mk<rr d/A<tr z]r�<t hAs[, aâ[<m kAmw�.b[z].

kAmw�qA er m<² <kATAY.c¥�A.

jAn nA, orA Q[k k<r<C ebAr <T<k eKA<n kAr[g<rr s<  tA<dr ´ÎXrA aAs<t pAr<b nA?b[z].

<kn.c¥�A.

sMK�Ar�<p o<dr h[sA<br KAtAY aAmrA jAYgA pAi, k[âÓ sMK�Ar a<�r s<  nArXr a�b[z].gN[tzA<´Îr <yA<g <m<L nA.

omA! o<dr n[<jr G<r k[ ´ÎX <ni. tArA kX b<L.c¥�A.

tArAo <sAnAr tA<Lr m<d <bh/]z. <nzAY s¤AmX<dr CAw�[<Y yAY. aAmrA tA<dr <cA<Ki pw�[b[z].<n.

b[z]<bYAi, <tAmAr G<r <tA ´ÎX C[L, tAr hL kX. a<nkd[n Kbr pAi n[.c¥�A.

ytd[n c<rr u�p<d Bt« C[LÓm, sd�ArnX<dr <kAQAbAw�[<t tAr tAs<KLAr wAk pw�t. yKnb[z].fAg]LAL<dr d<L <yAg d[LÓm, o pAw�AY tAr <nmânð b¦ h<Y <gL. <si D[ÇA<r aAmA<k <C<w�d[<Y c<L <g<C.

C[, emn pApo k<r.c¥�A.

e pA<pr zA´[<t aAr-j<n� <s sd�ArnX h<Y jn�A<b.b[z].

b[z]<bYAi, <d<KA <d<KA, E kArA D]m k<r c<L<C. sA<r sA<r mYÔrp�X, hAt[r hAodAYc¥�A.JALr <d<KC? JLmL kr<C. kX cmt+kAr <GAw�-soYAr! bz�Ar wgAY <yn ek-ek q�k<rAsZ<y�r aA<LA bó<D n[<Y c<L<C.

E <tA sd�ArnXrA D¤jApZjAr <BA<j yA±A k<r<C.b[z].

aAhA, kX sA<jr D]m. kX <chArA. aAÒA <bYAi, yd[ kAj <C<w� nA d[<t, t]m[o o<dr d<L amn[c¥�A.D]m k<r <br<t? aAr <tAmAr <si ´ÎX�

h/A, aAmA<dro E dzA Gqt.b[z].

eKn aAr <frbAr pT <ni? e<kbA<r nA?c¥�A.

aA<C, nd�mAr B[tr d[<Y.b[z].

pAgLBAi!<np<T�.

kX pAgL[.b[z].

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 28

E <tAmAr n¥[nXr wAk pw�L. aAj<kr m<tA b[z]dAdA<k aAr pAoYA yA<b nA.fAg]LAL.

<tAmAr b[z]dAdAr aAzA aAr <r<KA nA. <kAn+ s]<K o <tAmA<k B]L[<Y<C b<LA <dK[ <bYAi.c¥�A.

B]L[<Y<C d]ú<K.b[z].

<bYAi amn uLq[<Y kTA ko <kn.c¥�A.

<tArA b]Jb[ <n. emn d]úK aA<C yA<k <BALAr m<tA d]úK aAr <ni.b[z].

b[z]dAdA, ps/q k<r kTA b<LA, ni<L rAg D<r.fAg]LAL.

bLC[ <zAn+, kA<Cr pAonA<k n[<Y bAsnAr <y d]úK tAi pz]r, dZ<rr pAonA<k n[<Y aAkA�Arb[z].<y d]úK tAi mAn]<Sr. aAmAr <si c[rd]ú<Kr dZ<rr aA<LAq[ n¥[nXr m<² p�kAz <p<Y<C.

e-sb kTA b]J[ <n <bYAi, ekqA kTA b]J[ <y, <y <m<Y<k <tAmrA yt km <bAJ <sic¥�A.<tAmA<dr tt <bz[ qA<n. aAmrA sAdAs[<D, aAmA<dr dr km, tb] yA <hAk <tAmA<dr <sAjA p<Tn[<Y cL[. k[âÓ aAj b<L rAKLÓm, E <m<YqA or r¶krbXr mALAr f/A<s <tAmA<k sb�nA<zrp<T <q<n aAn<b.

[c¥�A o fAg]LA<Lr p�äAn

n¥[nXr p�<bz

pAgLBAi, dZ<rr rA´A d[<Y aAj skA<L orA <p*<Sr gAn <g<Y mA<Q yAÒ[L, z]<nC[<L?n¥[nX.

aAmAr skAL k[ <tAr skA<Lr m<tA <y gAn z]n<t pAb. e <y k�Aâ rA�[rqAri <J/q[<Y-<fLAb[z].uÒ[Æ.

aAj m<nr K]z[<t BAbLÓm, eKAnkAr p�AkA<rr upr c<w� o<dr gA<n <yAg <db. <kATAon¥[nX.pT <pLÓm nA, tAi <tAmAr kA<C e<sC[.

aAm[ <tA p�AkAr ni.b[z].

t]m[i aAmAr p�AkAr. <tAmAr kA<C e<s u/c�<t u<Q bAh[r<k <dK<t pAi.n¥[nX.

<tAmAr m]<K e kTA z]<n aAÍy� LA<g.b[z].

<kn.n¥[nX.

yxp]rX<t W�<k abD[ etkAL m<n ht, jXbn h<t aAmAr aAkAzKAnA hAr[<Y <f<LC[. m<nb[z].ht, eKAnkAr q�k<rA mAn]S<dr s<  aAmA<k ek <W/k[<t k]<q ekqA p[» pAk[<Y t]<L<C.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 29

tAr m<² f/Ak <ni. emn smY t]m[ e<s aAmAr m]<Kr d[<k emn k<r cAi<L, aAm[ b]J<tpArLÓm aAmAr m<² eK<nA aA<LA <dKA yA<Ò.

pAgLBAi, ei b¦ g<w�r B[t<r <kbL <tAmAr-aAmAr mAJKAnqA<ti ekKAnA aAkAz <b/<cn¥[nX.aA<C. bAk[ aAr-sb <bAjA.

<si aAkAzqA aA<C b<Li <tAmA<k gAn <zAnA<t pAr[.b[z].

gan

<tAmAY gAn <zAnAb tAi <tA aAmAY jAg[<Y rAK,o<gA G]mBAfAn[YA.

b]<k cmk d[<Y tAi <tA wAk,o<gA d]KjAgAn[YA.eL a/ADAr G[<r,pAK[ eL nX<w�,trX eL tX<r,

z]D] aAmAr h[YA b[rAm pAY nA<kA,o<gA d]KjAgAn[YA.

b[z]pAgL, t]m[ aAmA<k bLC `d]KjAgAn[YA'?n¥[nX.

t]m[ aAmAr sm]<d�r agm pA<rr dZtX. <yd[n e<L yxp]rX<t, aAmAr hÕd<Y <LAnA j<Lrb[z].hAoYAY e<s DAÇA d[<L.

aAmAr kA<jr mA<J mA<JkAnðADArAr <dALA t]m[ TAm<t d[<L nA <y.

aAmAY prz k'<rp�AN s]DAY B'<rt]m[ yAo <y s<r,

b]J[ aAmAr b�TAr aAw�A<L<t d/Aw�[<Y TAk,o<gA d]KjAgAn[YA.

<tAmA<k ekqA kTA bL[, pAgL. <y d]úKq[r gAn t]m[ gAo, aA<g aAm[ tAr Kbr pAi n[.n¥[nX.

<kn, r½<nr kA<C?b[z].

nA, d]i hA<t d]i d/Aw� D<r <s aAmA<k t]fA<nr ndX pAr k<r <dY; b]<nA <GAw�Ar <kzr D<rn¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 30

aAmA<k b<nr B[tr d[<Y C�q[<Y n[<Y yAY; LAf-<doYA bA<Gr d]i B]r�r mAJKA<n tXr <m<r<s aAmAr BY<k uw�[<Y d[<Y hA hA k<r hA<s. aAmA<dr nAgAi ndX<t J/Ap[<Y p'<w� <s�AtqA<k<ymn <s <tALpAw� k<r, aAmA<k n[<Y <tmn[ <s <tALpAw� kr<t TA<k. p�AN n[<Y sb�s¤ pNk<r <s hArj[<tr <KLA <K<L. <si <KLA<ti aAmA<k j[<t n[<Y<C. ekd[n t]m[o <tA tArm<² C[<L, k[âÓ kX m<n k<r bAj[<KLAr B[w� <T<k ekLA <br[<Y <g<L. yAbAr smY <kmnk<r aAmAr m]<Kr d[<k tAkA<L b]J<t pArLÓm nA� tAr p<r ktkAL <K/Aj pAi n[. <kATAY t]m[<g<L b<LA <tA.

ganb[z].

o c/Ad, <cA<Kr j<Lr LAgL <jAYAr d]<Kr pArAbA<r,hL kAnAY kAnAY kAnAkAn[ ei pA<r E pA<r.

aAmAr trX C[L <cnAr kZ<L, b/ADn tAhAr <gL K]<L,tA<r hAoYAY hAoYAY n[<Y <gL <kAn+ a<cnAr DA<r.

<si a<cnAr DAr <T<k eKA<n yxp]rXr s]w�  <KAdAr kA<j <k <tAmA<k aAbAr <q<nn¥[nX.aAn<L.

ekjn <m<Y. hQAt+ tXr <K<Y uw�â pAK[ <ymn mAq[<t p<w� yAY, <s aAmA<k <tmn[ k<rb[z].ei D]<LAr m<² e<n <f<L<C; aAm[ n[<j<k B]<L C[LÓm.

<tAmA<k <s <kmn k<r C/]<t pAr<L.n¥[nX.

t��Ar jL yKn aAzAr atXt hY, mrXc[kA tKn sh<j <BALAY. tAr p<r d[khArA n[<j<kb[z].aAr K/]<j pAoYA yAY nA. ekd[n pÍ[<mr jAnLA d[<Y aAm[ <d<KC[LÓm <m<Gr s¤º�p]rX, <s<d<KC[L sd�A<rr <sAnAr c�w�A. aAmA<k kqA<x bL<L, `EKA<n aAmA<k n[<Y yAo, <dK[ ktb<w�A <tAmAr sAmT��.' aAm[ ¹D�A k<r bLLÓm, `yAb n[<Y.' aAnLÓm tA<k <sAnAr c�w�Ar nX<c.tKn aAmAr <GAr BAfL.

aAm[ e<sC[ eKAn <T<k <tAmA<k <br k<r n[<Y yAb. <sAnAr z[kL BAfb.n¥[nX.

t]m[ yKn eKAnkAr rAjA<k py�â qL[<YC, tKn <tAmA<k <QkA<b k[<s. aAÒA, <tAmAr o<kb[z].BY k<r nA?

ei jA<Lr bAi<r <T<k BY k<r. k[âÓ aAm[ <y B[t<r g[<Y <d<KC[.n¥[nX.

k[rkm <dK<L.b[z].

<dKLÓm mAn]S, k[âÓ p�kA». kpALKAnA <yn sAtmhLA bAw�[r s[Mhd¤Ar. bAhÓd]<qA <kAn+ d]g�mn¥[nX.d]<g�r <LAhAr ag�L. m<n hL <yn rAmAYN-mhABArt <T<k <n<m e<s<C <ku.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 31

G<r W�<k kX <dK<L.b[z].

or b/A hA<tr upr bAjpAK[ b<s C[L; tA<k d/A<w�r upr bs[<Y o aAmAr m]<K <c<Y riL.n¥[nX.tAr p<r, <ymn bAjpAK[r pAKAr m<² aAf]L cALAÒ[L <tmn[ k<r aAmAr hAt n[<Y aA<´ aA<´hAt b]L[<Y d[<t LAgL. ekq� p<r hQAt+ j[³AsA kr<L, `aAmA<k BY k<r nA?' aAm[ bLLÓm,`ekq�o nA.' tKn aAmAr <KALA c�<Lr m<² d]i hAt B<r d[<Y ktxN <cAK b]<j b<s riL.

<tAmAr <kmn LAgL.b[z].

BA<LA LAgL. k[rkm bLb? o <yn hAjAr bC<rr bqgAC, aAm[ <yn <CA¡ pAK[. or wA<Lrn¥[nX.ekq[ wgAY kK<nA yd[ ekq� <dAL <K<Y yAi, n[ÍY or m�Ar m<² K]z[ LA<g. E ekLA p�AN<k<si K]z[q�k] d[<t i<Ò k<r.

tAr p<r o kX bL<L.b[z].

eksmY <J/<k u<Q or bz�AfLAr m<tA d�Æ[ aAmAr m]<Kr upr <r<K hQAt+ b<L uQL, `aAm[n¥[nX.<tAmA<k jAn<t cAi.' aAmAr <kmn gA z[u<r uQL. bLLÓm, `jAnbAr kX aA<C. aAm[ k[ <tAmArp/]T[.' <s bL<L, `p/]T[<t yA aA<C sb jAn[, <tAmA<k jAn[ <n.' tAr p<r k[rkm b�g� h<Y u<QbL<L, `r½<nr kTA aAmA<k b<LA. tA<k kX rkm BA<LAbAs.' aAm[ bLLÓm, `j<Lr B[trkArhAL <ymn aAkA<zr uprkAr pAL<k BA<LAbA<s� pA<L LA<g bAtA<sr gAn, aAr hA<L jA<g<Wu<Yr nAc.' m´ ekqA <LABX <C<Lr m<tA ekd�<Æ tAk[<Y c�p k<r z]n<L. hQAt+ cmk[<Yd[<Y b<L uQL, `or j<n� p�AN d[<t pAr?' aAm[ bLLÓm, `eK+Kn[.' o <yn <r<g gj�n k<rbL<L, `kK+K<nA nA.' aAm[ bLLÓm, `h/A pAr[.' `tA<t <tAmAr LAB kX.' bLLÓm, `jAn[ <n.' tKnCqfq k<r b<L uQL, `yAo, aAmAr Gr <T<k yAo, yAo, kAj nÆ <kA<rA nA.' mA<n b]J<tpArLÓm nA.

sb kTAr ps/q mA<n o jAn<t cAY. <yqA o b]J<t pA<r nA, <sqA<t or mn b�Ak]L k<rb[z].<dY, tA<ti o <r<g o<Q.

pAgLBAi, or upr dYA hY nA <tAmAr?n¥[nX.

<yd[n or 'p<r b[DAtAr dYA h<b, <sd[n o mr<b.b[z].

nA nA, t]m[ jAn nA, <b/<c TAkbAr j<n� o k[rkm mr[YA h<Y aA<C.n¥[nX.

or b/AcA bL<t kX <bAJAY, <s t]m[ aAji <dK<t pA<b; jAn[ <n si<t pAr<b k[nA.b[z].

E <d<KA pAgLBAi, E CAYA. n[ÍY sd�Ar aAmA<dr kTA LÓk[<Y z]<n<C.n¥[nX.

eKA<n <tA cAr d[<ki sd�A<rr CAYA, ew�[<Y cLbAr <jA kX.� sd�Ar<k <kmn LA<g?b[z].

or m<tA mrA j[n[s <dK[ n[. <yn <btbn <T<k <k<q aAnA <bt. pAtA <ni, z[kw� <ni,n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 32

m�AY rs <ni, z]k[<Y L[kL[k kr<C.

p�AN<k zAsn krbAr j<n�i p�AN d[<Y<C d]B�AgA.b[z].

c�p k<rA, z]n<t pA<b.n¥[nX.

c�p krAqA<ko <y z]n<t pAY, tA<t aApd aA<rA bA<w�. yKn <KAdAikr<dr s<  TAk[ tKnb[z].kTAYbAt�AY sd�Ar<k sAm<L cL[. tAi orA aAmA<k apdAT� b<L az�ªA k<ri b/Ac[<Y <r<K<C.o<dr d»qA d[<Yo aAmA<k <C/AY nA. k[âÓ pAgL[, <tAr sAm<n mnqA ¹D«t h<Y o<Q, sAbDAnh<t G�NA <bAD hY.

nA nA, b[pd<k t]m[ <w<k e<nA nA. E <y sd�Ar e<s p<w�<C.n¥[nX.

sd�A<rr p�<bz

k[<gA 69f, sk<Lri s<  <tAmAr p�NY, bACb[cAr <ni?sd�Ar.

emn k[, <tAmAr s< o z]r� h<YC[L, bACb[cAr kr<t g[<Yi <b<D <gL.b[z].

kX n[<Y aALAp cL<C.sd�Ar.

<tAmA<dr d]g� <T<k kX k<r <br[<Y aAsA yAY prAmz� krC[.b[z].

bL kX, et sAhs? kb]L kr<to BY <ni?sd�Ar.

sd�Ar, m<n m<n <tA sb jAni. K/AcAr pAK[ zLAg]<LA<k <QAkrAY, <s <tA aAdr k<r nY.b[z].e kTA kb]L kr<Li kX, nA kr<Li kX.

aAdr k<r nA, <s jAnA aA<C; k[âÓ kb]L kr<t BY k<r nA, <sqA ei k<Yk d[n <T<k jAnAnsd�Ar.d[<Ò.

sd�Arj[, t]m[ <y b<LC[<L, aAj r½n<k e<n <d<b. ki kTA rAK<L nA?n¥[nX.

aAji tA<k <dK<t pA<b.sd�Ar.

<s aAm[ jAnt]m. tb] aAzA d[<L yKn, jY <hAk <tAmAr sd�Ar, ei nAo k]¥f]<Lr mALA.n¥[nX.

C[ C[, mALAqA nÆ kr<L. r½<nr j<n� rAK<L nA <kn.b[z].

tAr j<n� mALA aA<C.n¥[nX.

aA<C <b>k[, E b]J[ gLAY d]L<C? jYmALA ei k]¥f]<Lr, e <y hA<tr dAn� aAr brNmALA Esd�Ar.r¶krbXr, e hÕd<Yr dAn. BA<LA BA<LA, hA<tr dAn hA<t hA<ti c�k[<Y dAo, ni<L z]k[<YyA<b; hÕd<Yr dAn, yt a<pxA kr<b tt tAr dAm bAw�<b.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 33

[p�äAn

(jAnLAr kA<C) z]n<t pAÒ?n¥[nX.

kX bL<t cAo b<LA.<np<T�.

ekbAr jAnLAr kA<C e<s d/Aw�Ao.n¥[nX.

ei e<sC[.<np<T�.

G<rr m<² <y<t dAo, a<nk kTA bLbAr aA<C.n¥[nX.

bAr bAr <kn m[<C an]<rAD krC. eK<nA smY hY n[. o <k <tAmAr s< . r½<nr j]w�[<np<T�.nAk[.

nA rAjA, aAm[ r½<nr op[Q, <y p[<Q aA<LA p<w� nA� aAm[ amAbs�A.b[z].

<tAmA<k n¥[nXr k[<sr drkAr. n¥[nX, e <LAkqA <tAmAr <k.<np<T�.

o aAmAr sATX, o aAmA<k gAn <zKAY. E <tA z[K[<Y<C�n¥[nX.

ganb[z].

`BA<LAbAs[ BA<LAbAs['ei s]<r kA<C dZ<r j<L-ä<L bAjAY b/Az[.

E <tAmAr sATX? o<k eKn[ yd[ <tAmAr s CAw�A kr[ tA h<L kX hY.<np<T�.

<tAmAr gLAr s]r o kX rkm h<Y uQL. TA<mA t]m[. <tAmAr <ku s X <ni nAk[.n¥[nX.

aAmAr s X? m²A^sZ<y�r <ku s X aA<C?<np<T�.

aAÒA, TAk+ o kTA. mA <gA, <tAmAr hA<t oqA kX.n¥[nX.

ekqA mrA b�Af.<np<T�.

kX kr<b o<k n[<Y.n¥[nX.

ei b�Af ekd[n ekqA pAT<rr <kAq<rr m<² W�<kC[L. tAri aAw�A<L t[n hAjAr bCr C[L<np<T�.qó<k. eiBA<b kX k<r qó<k TAk<t hY tAri rhs� or kAC <T<k z[KC[LÓm; kX k<r <b/<cTAk<t hY tA o jA<n nA. aAj aAr BA<LA LAgL nA, pAT<rr aAw�AL <B<f <fLLÓm, n[rârqó<k-TAkAr <T<k o<k d[LÓm m]¶[. BA<LA Kbr nY?

aAmAro cAr[ d[k <T<k <tAmAr pAT<rr d]g� aAj K]<L yA<b. aAm[ jAn[, aAj r½<nr s< n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 34

<dKA h<b.

<tAmA<dr d]jn<k tKn eks<  <dK<t cAi.<np<T�.

jA<Lr aAw�A<L <tAmAr czmAr B[tr d[<Y <dK<t pA<b nA.n¥[nX.

G<rr B[t<r bs[<Y <dKb.<np<T�.

tA<t kX h<b.n¥[nX.

aAm[ jAn<t cAi.<np<T�.

t]m[ yKn jAnbAr kTA bL, <kmn BY k<r.n¥[nX.

<kn.<np<T�.

m<n hY, <y j[n[sqA<k mn d[<Y jAnA yAY nA p�AN d[<Y <bAJA yAY, tAr 'p<r <tAmAr drdn¥[nX.<ni.

tA<k b[z¤As kr<t sAhs hY nA, pA<C Qk[. yAo t]m[, smY nÆ <kA<rA nA.� nA nA, ekq�<np<T�.<rA<sA. <tAmAr aL<kr <T<k E <y r¶krbXr g]Ò gA<Lr kA<C <n<m p<w�<C, aAmA<kdAo.

e n[<Y kX h<b.n¥[nX.

E f]<Lr g]Ò <dK[ aAr m<n hY, E <yn aAmAr[ r¶-aA<LAr zn[g�h f]<Lr r�p D<r e<s<C.<np<T�.kK<nA i<Ò kr<C, <tAmAr kAC <T<k <k<w� n[<Y Có<w� <fL[, aAbAr BAbC[, n¥[nX yd[<kA<nAd[n n[<jr hA<t E m½rX aAmAr mATAY pr[<Y <dY, tA h<L�

tA h<L kX h<b.n¥[nX.

tA h<L hY<tA aAm[ sh<j mr<t pArb.<np<T�.

ekjn mAn]S r¶krbX BA<LAbA<s, aAm[ tA<k m<n k<r E f]<L aAmAr kA<nr d]L k<rC[.n¥[nX.

tA h<L b<L d[Ò[, o aAmAro zn[g�h tAro zn[g�h.<np<T�.

C[ C[, o kX kTA bLC. aAm[ yAi.n¥[nX.

<kATAY yA<b.<np<T�.

<tAmAr d]g�d]YA<rr kA<C b<s TAkb.n¥[nX.

<kn.<np<T�.

r½n yKn <si pT d[<Y aAs<b, <dK<t pA<b aAm[ tAri j<n� a<pxA k<r aAC[.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 35

r½n<k yd[ d'<L D]<LAr s<  m[L[<Y d[i, aAr tA<k ekq�o <cnA nA yAY.<np<T�.

aAj <tAmAr kX h<Y<C. aAmA<k m[C[m[C[ BY <dKAÒ <kn.n¥[nX.

m[C[m[C[ BY? jAn nA, aAm[ BYMkr?<np<T�.

hQAt+ <tAmAr e kX BAb. <LA<k <tAmA<k BY k<r, ei<qi <dK<t BA<LAbAs? aAmA<drn¥[nX.g/A<Yr z�XkÜ yA±AY rAxs sA<j� <s yKn aAs<r nA<m tKn <C<LrA a/At<k uQ<L <s BAr[K]z[ hY. <tAmAro <y <si dzA. aAmAr kX m<n hY st�[ bLb? rAg kr<b nA?

kX b<LA <dK[.<np<T�.

BY <dKAbAr b�AbsA eKAnkAr mAn]<Sr. <tAmA<k tAi tArA jAL d[<Y G[<r aÖ]t sAj[<Yn¥[nX.<r<K<C. ei j]j]r p]t]L <s<j TAk<t L�A k<r nA?

kX bLC n¥[nX.<np<T�.

etd[n yA<dr BY <dK[<Y e<sC tArA BY <p<t ekd[n L�A kr<b. aAmAr r½n eKA<n yd[n¥[nX.TAkt, <tAmAr m]<Kr upr t]w�[ <m<r <s mrt tb] BY <pt nA.

<tAmAr ¹D�A <tA km nY. etd[n yA-k[C� <B<f c�rmAr k<rC[ tAri rAz-krA pAhA<w�r c�w�Ar<np<T�.up<r <tAmA<k d/Aw� kr[<Y <dKA<t i<Ò kr<C. tAr p<r�

tAr p<r kX.n¥[nX.

tAr p<r aAmAr <zS BAfAqA <B<f <fL[. dAw�[<mr dAnA fAq[<Y dz aAf]<Lr f/A<k f/A<k<np<T�.<ymn tAr rs <br k<r, <tmn[ <tAmA<k aAmAr ei d]<qA hA<t� yAo yAo, eKni pAL[<Y yAo,eKni.

ei riLÓm d/Aw�[<Y. kX kr<t pAr k<rA. amn b[z�X k<r gj�n krC <kn.n¥[nX.

aAm[ <y kX aÖ]t n[Ï�r, tAr sm´ p�mAN <tAmAr kA<C p�t�x <dK[<Y d[<t i<Ò kr<C. aAmAr<np<T�.G<rr B[tr <T<k kK<nA aAt�nAd <zAn n[?

z]<nC[, <s k[<sr aAt�nAd?n¥[nX.

s�Æ[kt�Ar cAt]rX aAm[ BAf[. b[<z¤r mm�äA<n yA LÓ<kA<nA aA<C tA C[n[<Y n[<t cAi, <si-sb C[nð<np<T�.p�A<Nr kAnðA. gA<Cr <T<k aAg]n c�r[ kr<t h<L tA<k <pAw�A<t hY. n¥[nX, <tAmAr B[t<roaA<C aAg]n, rAfA aAg]n. ekd[n dAhn k<r tA<k <br krb, tAr aA<g n[È�t[ <ni.

<kn t]m[ n[Ï�r.n¥[nX.

aAm[ hY pAb, nY nÆ krb. yA<k pAi <n tA<k dYA kr<t pAr[ <n. tA<k <B<f <fLAo<np<T�.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 36

K]b ek rkm k<r pAoYA.

o kX, amn m]<QA pAk[<Y hAt <br krC <kn.n¥[nX.

aAÒA, hAt sr[<Y n[Ò[, pALAo t]m[, pAYrA <ymn pALAY bAjpAK[r CAYA <d<K.<np<T�.

aAÒA yAi, aAr <tAmA<k rAgAb nA.n¥[nX.

<zA<nA <zA<nA, f[<r e<sA t]m[. n¥[nX! n¥[nX!<np<T�.

kX b<LA.n¥[nX.

sAm<n <tAmAr m]<K <cA<K p�A<Nr LXLA, aAr p[C<n <tAmAr kA<LAc�<Lr DArA m�t�]r n[´�<np<T�.JrnA. aAmAr ei hAt-d]<qA <sd[n tAr m<² w�b d[<Y mrbAr aArAm <p<YC[L. mr<Nr mAD]y�aAr-kK<nA emn k<r BAb[ n[. <si g]Ò g]Ò kA<LAc�<Lr nX<c m]K <W<K G]<mA<t BAr[ i<Òkr<C. t]m[ jAn nA, aAm[ kt z�Aâ.

t]m[ k[ kK<nA G]<mAo nA.n¥[nX.

G]<mA<t BY k<r.<np<T�.

<tAmA<k aAmAr gAnqA <zS k<r z]n[<Y d[i�n¥[nX.

`BA<LAbAs[ BA<LAbAs['ei s]<r kA<C dZ<r j<L-ä<L bAjAY b/Az[.

aAkA<z kAr b]<kr mA<Jb�TA bA<j,

d[g<â kAr kA<LA a/AK[ a/AK[r j<L yAY <gA BAs[.

TAk+ TAk+ TA<mA t]m[, aAr <g<YA nA.<np<T�.

<si s]<r sAgrkZ<Ln¥[nX.b/ADn K]<L

atL <rAdn u<Q d]<L.<si s]<r bA<j m<n

akAr<NB]<L-yAoYA gA<nr bANX, <BALA d[<nr k/AdnhAs[.

pAgLBAi, E <y mrA b�AfqA <f<L <r<K d[<Y kKn+ pAL[<Y<C. gAn z]n<t o BY pAY.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 37

or b]<kr m<² <y b]<w�A b�AfqA skL rkm s]<rr <C/AYAc b/Ac[<Y aA<C, gAn z]n<L tArb[z].mr<t i<Ò k<r. tAi or BY LA<g.� pAgL[, aAj <tAr m]<K ekqA dXµ[ <dKC[, m<nr m<²<kAn+ BAbnAr ar�<NAdY h<Y<C aAmA<k bLb[ <n?

m<nr m<² Kbr e<s <pù<c<C, aAj n[ÍY r½n aAs<b.n¥[nX.

n[ÍY Kbr eL <kAn+ d[k <T<k.b[z].

t<b <zA<nA bL[. aAmAr jAnLAr sAm<n wAL[<mr wA<L <rAj nXLkÜ pAK[ e<s b<s. aAm[n¥[nX.s<¦ h<Li D�]btArA<k p�NAm k<r bL[, or wAnAr ekq[ pALk aAmAr G<r e<s yd[ u<w� p<w�<tA jAnb, aAmAr r½n aAs<b. aAj skA<L <j<g u<Qi <dK[ u�<r-hAoYAY pALk aAmArb[CAnAY e<s p<w� aA<C. ei <d<KA aAmAr b]<kr a/Ac<L.

tAi <tA <dKC[, aAr <dKC[ kpA<L aAj k]�]<mr q[p p<rC.b[z].

<dKA h<L ei pALk aAm[ tAr c�<w�AY pr[<Y <db.n¥[nX.

<LA<k b<L nXLk<Ür pAKAY jYyA±Ar z]Bc[^ aA<C.b[z].

r½<nr jYyA±A aAmAr hÕd<Yr m<² d[<Y.n¥[nX.

pAgL[, eKn aAm[ yAi aAmAr n[<jr kA<j.b[z].

nA, aAj <tAmA<k kAj kr<t <db nA.n¥[nX.

kX krb b<LA.b[z].

gAn k<rA.n¥[nX.

kX gAn krb.b[z].

pT-cAoYAr gAn.n¥[nX.

ganb[z].

y]<g y]<g b]J[ aAmAY <c<YC[L <s.<si b]J[ <mAr p<Tr DA<r r<Y<C b<s.

aAj <kn <mAr p<w� m<n, kKn tA<r <cA<Kr <kA<N<d<KC[<Lm af]q p�<dA<S,

<si <yn <mAr p<Tr DA<r r<Y<C b<s.aAj E c/A<dr brN h<b aA<LAr sMgX<t,rA<tr m]<Kr a/ADArKAn[ K]L<b i [<t.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 38

z]k� rA<t <si aA<LA<k <dKA h<b, ek pL<ksb aAbrN yA<b <y K<s.

<si <yn <mAr p<Tr DA<r r<Y<C b<s.

pAgL, yKn t]m[ gAn kr tKn <kbL aAmAr m<n hY, a<nk <tAmAr pAonA C[L k[âÓ k[C�n¥[nX.<tAmA<k d[<t pAr[ n[.

<tAr <si k[C�-nA-<doYA aAm[ LLA<q p<r c<L yAb. aÝ-k[C� -deOyar dA<m aAmAr gAnb[z].b[°[ krb nA.� eKn <kATAY yAb[.

p<Tr DA<r, <yKAn d[<Y r½n aAs<b. <siKA<n b<s aAbAr <tAmAr gAn z]nb.n¥[nX.

[uB<Yr p�äAn

sd�Ar o <mAw�<Lr p�<bz

nA, e pAw�AY r½n<k k[C�<t aAs<t <doYA cL<b nA.sd�Ar.

o<k dZ<r rAKb b<Li bj�g<w�r s]w�<  kAj krA<t n[<Y g[<YC[LÓm.<mAw�L.

tA kX hL.sd�Ar.

k[C�<ti pArA <gL nA. <s bL<L, `hÓk]m <m<n kAj krA aAmAr a<B�s <ni.'<mAw�L.

a<B�s eKn[ z]r� krA<t <dAS kX.sd�Ar.

<s <cÆA krA <gL. b<w�A <mAw�L eL <kAqAL<k n[<Y. mAn]SqAr BYwr k[C�i <ni. gLAY<mAw�L.ekq� zAs<nr s]r <L<g<C k[ amn[ <hA <hA k<r <h<s o<Q. j[³AsA kr<L b<L, `gAmïXy�n[<b�A<Dr m]<KAz, aAm[ tAi KsA<t e<sC[.'

o<k s]w�< r m<² d<L B[w�[<Y d[<L nA <kn.sd�Ar.

d[<YC[LÓm, BAbLÓm cA<p p<w� bz mAn<b. uL<qA hL, <KAdAikr<dr upr <T<ko <yn cAp<mAw�L.<n<m <gL. tA<dr mAt[<Y t]L<L, bL<L, `aAj aAmA<dr <KAdAin�t� h<b.'

<KAdAin�t�? tAr mA<n kX.sd�Ar.

r½n Dr<L gAn, orA bL<L, `mAdL pAi <kATAY', o bL<L, `mAdL nA TA<k, <kAdAL aA<C.'<mAw�L.tA<L tA<L <kAdAL pw�<t LAgL; <sAnAr p[» n[<Y <s kX <LAfALÓf[. b<w�A <mAw�L s¤YM e<sbL<L, `e <kmn <tAmAr kA<jr DArA.' r½n bL<L, `kA<jr rz[ K]<L d[<YC[, tA<k <q<ncALA<t h<b nA, <n<c cL<b.'

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 39

<LAkqA pAgL <dKC[.sd�Ar.

<GAr pAgL. bLLÓm `<kAdAL D<rA.' o b<L, `tAr <c<Y <bz[ kAj h<b yd[ ekqA sA<r [<mAw�L.e<n dAo.'

<tAmrA o<k bj�g<w� n[<Y g[<YC[<L, <sKAn <T<k k]<brg<w� eL kX k<r.sd�Ar.

kX jAn[ p�B]! z[kL d[<Y <tA o<k k<S b/ADA <gL. KAn[k bA<d <dK[, <kmn k<r p[C<L<mAw�L.<br[<Y e<s<C� or gA<Y k[C� <c<p D<r nA. aAr, o kTAY kTAY sAj bdL k'<r <chArAbdL k<r. aAÍy� or xmtA. k[C�d[n o eKA<n TAk<L <KAdAikrg]<LA py�â b/ADn mAn<b nA.

o kX. E-nA r½n, rA´A d[<Y c<L<C gAn <g<Y? ekqA BAfA sA<r [ <jAgAw� k<r<C. ¹D�Asd�Ar.<d<KA, ekq� LÓ<kAbAro <cÆA <ni.

tAi <tA. kKn gAr<dr B[t <k<q <br[<Y e<s<C. <BLk[ jA<n.<mAw�L.

yAo, ei <bLA D<rA <g o<k. e pAw�AY n¥[nXr s<  <yn k[C�<t m[L<t nA pA<r.sd�Ar.

<dK<t <dK<t or dL BArX h<Y uQ<C. kKn aAmA<dr s]ª nAc[<Y t]L<b.<mAw�L.

<CA<qA sd�A<rr p�<bz

<kATAY c<LC.sd�Ar.

r½n<k b/AD<t c<LC[.<CA<qA sd�Ar.

t]m[ <kn. <m<jA sd�Ar <kATAY.sd�Ar.

o<k <d<K t/Ar et mjA <L<g<C, t[n[ or gA<Y hAt d[<ti cAn nA. b<Ln, `aAmrA sd�ArrA<CA<qA sd�Ar.k[rkm aÖ]t h<Y u<QC[, <s or hAs[ <dK<L b]J<t pAr[.'

<zA<nA, o<k b/AD<t h<b nA, rAjAr G<r pAQ[<Y dAo.sd�Ar.

o <tA rAjAr wAk mAn<ti cAY nA.<CA<qA sd�Ar.

o<k b<LA <g, rAjA or n¥[nX<k <sbAdAsX k<r <r<K<C.sd�Ar.

k[âÓ rAjA yd[�<CA<qA sd�Ar.

k[C� BAb<t h<b nA. c<LA, aAm[ n[<j yAÒ[.sd�Ar.

[sk<Lr p�äAn

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 40

a²Apk o p]rANbAgX<zr p�<bz

B[t<r e kX p�LYkA» h<Ò b<LA <tA. BYMkr z§ <y!p]rANbAgXz.

rAjA <bAD hY n[<jr upr n[<j <r<g<C. tAi n[<jr <t>r[ ekqA-k[C� c�rmAr k<r d[<Ò.a²Apk.

m<n h<Ò, b<w�A b<w�A TAm hÓw�m]w� k<r p<w� yA<Ò.p]rANbAgXz.

aAmA<dr E pAhAw�tLA j]<w� ekqA s<rAbr C[L, z�[nX ndXr jL e<s tA<t jmA ht. ekd[na²Apk.tAr b/A d[<kr pAT<rr ´ÙpqA kAt h<Y pw�L, jmA jL pAg<Lr a¡hAs[r m<tA KL+KL+ k<r<br[<Y c<L <gL. k[C�d[n <T<k rAjA<k <d<K m<n h<Ò, or s¬Ys<rAb<rr pATrqA<t cAw�<L<g<C, tLAqA B[t<r B[t<r x<Y e<s<C.

b´ØbAgXz, e <kAn+ jAYgAY aAmA<k aAn<L, aAr kX kr<ti bA aAn<L.p]rANbAgXz.

jg<t yA-k[C� jAnbAr aA<C, sm´i jAnAr d¤ArA o aAt�sAt+ kr<t cAY. aAmAr b´Øt�¤b[d�Aa²Apk.p�AY ujAw� k<r n[<Y<C, eKn <T<k <T<k <r<g u<Q bL<C, `<tAmAr b[<d� <tA sóDkAQ[ d[<YekqA <dYAL <B<f tAr p[C<n aA<rkqA <dYAL <br k<r<C. k[âÓ p�ANp]r�<Sr a¥rmhL<kATAY.' BAbLÓm, eKn k[C�d[n o<k p]rAN-aA<LAcnAY B]L[<Y rAKA yAk� aAmAr T<L JAw�A h<Y<g<C, eKn p]rAb�<�r g/AQkAqA cLÓk. E <dK<t pAÒ, <k yA<Ò?

ekq[ <m<Y DAnXr<fr kApw�-prA.p]rANbAgXz.

p�T[bXr p�ANBrA K]z[KAnA n[<jr sb�A<  <q<n n[<Y<C, E aAmA<dr n¥[nX. ei yxp]<r sd�Ara²Apk.aA<C, <mAw�L aA<C, <KAdAikr aA<C, aAmAr m<tA p»[t aA<C, <kA<tAYAL aA<C, jíAd aA<C,m]d�fprAz aA<C, sb <bz m[z <K<Y <g<C. k[âÓ o e<kbA<r <bKAp. cAr d[<k hA<qr<c/cA<mc[, o hL s]rb/ADA tm¤]rA. ek-ekd[n or c<L-yAoYAr hAoYA<ti aAmAr b´Øcc�Ar jALCó<w� yAY. f/A<kr m<² d[<Y m<nA<yAgqA b]<nA pAK[r m<tA hÓz k'<r u<w� pALAY.

bL k[ <h, <tAmAr pAkA hA<w� emn <QAkAQ�k[ bA<D nAk[.p]rANbAgXz.

jAnAr qA<nr <c<Y p�A<Nr qAn <bz[ h<Li pAQzALA-pALAbAr <J/Ak sAmLA<nA yAY nA.a²Apk.

eKn b<LA <tA <tAmA<dr rAjAr s<  <dKA h<b <kATAY.p]rANbAgXz.

<dKAr upAY <ni, E jALqAr aAw�AL <T<k aALAp h<b.a²Apk.

bL k[ <h. ei jA<Lr aAw�AL <T<k?p]rANbAgXz.

tA nY <tA kX. <GAmqAr aAw�AL <T<k <yrkm rsALAp h<t pA<r <s Dr<nr nA, e<kbA<ra²Apk.C/AkA kTA. or <gAYA<Lr <gAr� <bAD hY d]D d[<t yA<n nA, e<kbA<ri mAKn <dY.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 41

bA<j kTA bAd d[<Y aAsL kTA aAdAY krAi <tA p»[<tr aB[p�AY.p]rANbAgXz.

k[âÓ b[DAtAr nY. t[n[ aAsL j[n[s s�Æ[ k<r<Cn bA<j j[n[s<k LALn krbAr j<n�. t[n[ s×Ana²Apk.<dn f<Lr a/AQ[<k, BA<LAbAsA <dn f<Lr z/As<k.

aAjkAL <dKC[ <tAmAr b´Øt�¤ DAnXr<fr d[<k ekqAnA C�<q c<L<C. k[âÓ a²Apk, <tAmA<drp]rANbAgXz.ei rAjA<k t]m[ sh� kr kX k<r.

st�[ kTA bLb? aAm[ o<k BA<LAbAs[.a²Apk.

bL kX <h.p]rANbAgXz.

t]m[ jAn nA, o et b<w�A <y, or <dASg]<LAo o<k nÆ kr<t pA<r nA.a²Apk.

sd�A<rr p�<bz

o<h b´ØbAgXz, <b<C <b<C ei mAn]Sq[<k e<nC b]J[! o/r b[<d�r b[brN z]<ni aAmA<drsd�Ar.rAjA <K<p u<Q<C.

k[rkm.a²Apk.

rAjA b<L, p]rAN b'<L k[C�i <ni. bt�mAnkALqAi <kbL <b<w� <b<w� c<L<C.sd�Ar.

p]rAN yd[ <ni tA h<L k[C� aA<C kX k<r. p[Cn yd[ nA TA<k <tA sAm<nqA k[ TAk<t pA<r.p]rANbAgXz.

rAjA b<Ln, mhAkAL nbXn<k s×Ó<K p�kAz k<r c<L<C, p»[t <si kTAqA<k cApA d[<Y b<L,sd�Ar.mhAkAL p]rAtn<k p[C<n b<Y n[<Y yA<Ò.

n¥[nXr n[b[w� <y*b<nr CAYAbXT[kAY nbX<nr mAYAm�gX<k rAjA ck[<t ck[<t <dK<t pA<Òn,a²Apk.Dr<t pAr<Cn nA, <r<g uQ<Cn aAmAr b´Øt�¤r upr.

n¥[nXr d�]t p�<bz

sd�Ar, sd�Ar, o kX! o kArA!n¥[nX.

k[<gA n¥[nX, <tAmAr k/]df]<Lr mALA prb yKn <GAr rAt h<b. a¦kA<r yKn aAmAr bA<rA-sd�Ar.aAnAi a¹Æ h<Y uQ<b, tKn hY<tA f]<Lr mALAY aAmA<ko mAnA<t pA<r.

<c<Y <d<KA, o kX BYAnk d�z�. <p�tp]rXr drjA K]<L <g<C nAk[. E kArA c<L<Cn¥[nX.p�hrX<dr s< ? E <y <br[<Y aAs<C rAjAr mh<Lr K[w�k[-drjA d[<Y?

o<dr aAmrA bL[ rAjAr e/<qA.sd�Ar.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 42

mA<n kX.n¥[nX.

mA<n ekd[n t]m[o b]J<b, aAj TAk+.sd�Ar.

k[âÓ e-sb kX <chArA. orA kX mAn]S. o<dr m<² mAMsm�A mnp�AN k[C� k[ aA<C.n¥[nX.

hY<tA <ni.sd�Ar.

<kA<nA d[n C[L?n¥[nX.

hY<tA C[L.sd�Ar.

eKn <gL <kATAY.n¥[nX.

b´ØbAgXz, pAr <tA b]J[<Y dAo, aAm[ cLLÓm.sd�Ar.

[p�äAn

o kX, E-sb CAYA<dr m<² <y <cnA m]K <dKC[. E <tA n[ÍY aAmA<dr an]p aAr upmn�].n¥[nX.a²Apk, orA aAmA<dr pA<zr g/A<Yr <LAk. d]i BAi mATAY <ymn Lm¤A, gA<Y <tmn[ z¶,o<dr sbAi b<L tAL-tmAL. aASAW�ct]d�zX<t aAmA<dr ndX<t bAc <KL<t aAst. m<r yAi,o<dr emn dzA <k kr<L. E <y <dK[ zk+LÓ, t<LAYAr <KLAY s¨Ar aA<g <pt mALA. an]�p, zk+LÓ�, ei d[<k <c<Y <d<KA, ei aAm[, <tAmA<dr n¥[n, IzAnXpAw�Ar n¥[n. mATA t]<L<dK<L nA, c[rd[<nr m<tA mATA <h/q h<Y <g<C. ok[, k�] <y! aAhA, aAhA, or m<tA <C<L<ko<yn aA<Kr m<tA c[b[<Y <f<L d[<Y<C. b<w�A LAj]k C[L; <y GA<q jL aAn<t <yt]m, tArikA<C WALÓ pAw�[r 'p<r b<s TAkt, BAn krt <yn tXr bAnAbAr jn� zr BAf<t e<s<C. d]Æ�m[k'<r o<k kt d]úK d[<YC[. o k�], f[<r cA aAmAr d[<k. hAY <r, aAmAr izArA<t yAr r¶<n<c uQt, <s aAmAr wA<k sAw�Ai d[<L nA. <gL <gA, aAmA<dr g/A<Yr sb aA<LA n[<b <gL.a²Apk, <LAhAqA x<Y <g<C, kA<LA mr<cqAi bAk[! emn <kn hL.

n¥[nX, <y d[kqA<t CAi, <tAmAr d�Æ[ aAj <si d[kqA<ti p<w�<C. ekbAr z[KAr d[<k tAkAo,a²Apk.<dK<b tAr j[_A LkLk kr<C.

<tAmAr kTA b]J<t pArC[ <n.n¥[nX.

rAjA<k <tA <d<KC? tAr mZt« <d<K z]nC[ nAk[ <tAmAr mn m]� h<Y<C?a²Apk.

h<Y<C <b>k[. <s <y aÖ]t z¶[r <chArA.n¥[nX.

<si aÖ]tq[ hL yAr jmA, ei k[m�tq[ hL tAr Krc. E <CA<qAg]<LA h<t TA<k CAi, aAr Ea²Apk.b<w�AqA j¤L<t TA<k z[KA. ei h<Ò b<w�A hbAr t�¤.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 43

o <tA rAx<sr t�¤.n¥[nX.

t�¤r upr rAg krA m[<C. <s BA<LAo nY, m¥o nY. <yqA hY <sqA hY, tAr b[r�<ª yAo <tAa²Apk.hoYAri b[r�<ª yA<b.

ei yd[ mAn]<Sr hoYAr rA´A hY, tA h<L cAi <n aAm[ hoYA� aAm[ E CAYA<dr s<  c<Ln¥[nX.yAb, aAmA<k rA´A <dK[<Y dAo.

rA´A <dKAbAr d[n e<L erAi <dKA<b, tAr aA<g rA´A b'<L <kA<nA bALAi <ni. <d<KA-a²Apk.nA, p]rANbAgXz aA<´ aA<´ kKn s<r p<w�<Cn, <B<b<Cn pAL[<Y b/Ac<bn. ekq� e<gA<Lib]J<bn <bw�AjAL eKAn <T<k z]r� k<r bhÓ <yAjn dZr py�â K/]q[<t K/]q[<t b/ADA. n¥[nX, rAgkrC t]m[. <tAmAr k<pA<L r¶krbXr g]Ò aAj p�LY<gADZL[r <m<Gr m<tA <dKA<Ò.

(jAnLA <Q<L) <zA<nA, <zA<nA!n¥[nX.

kA<k wAkC t]m[.a²Apk.

jA<Lr k]YAzAY WAkA <tAmA<dr rAjA<k.n¥[nX.

B[trkAr kpAq p<w� <g<C, wAk z]n<t pA<b nA.a²Apk.

b[z]BAi, pAgLBAi!n¥[nX.

tA<k wAkC <kn.a²Apk.

eK<nA <y <s f[rL nA. aAmAr BY kr<C.n¥[nX.

ekq� aA<gi <tAmAr s< i <tA <d<KC[.a²Apk.

sd�Ar bL<L, r½n<k c[n[<Y <dbAr j<n� tAr wAk p<w�<C. s<  <y<t cAiLÓm, d[<L nA.�n¥[nX.o k[<sr aAt�nAd.

e <bAD h<Ò <si pA<LAYA<nr.a²Apk.

<k <s.n¥[nX.

<si <y jgd¤[K�At g�Ø, yAr BAi Bjn ¹D�A k<r rAjAr s<  k]´[ kr<t eL, tAr p<ra²Apk.L<fAq[r ekqA <C/w�A s]<tA <kATAo <dKA <gL nA. <si rA<g g�Ø eL tAL Q�<k. o<k<gAw�A<ti b<LC[LÓm, `e rA<j� s]w�  K]d<t cAo <tA e<sA, mr<t-mr<to k[C�d[n <b/<cTAk<b. aAr yd[ <p*r�S <dKA<t cAo <tA ekm]hÔt� si<b nA. e b<w�A kQ[n jAYgA.'

d[nrAt ei mAn]SDrA f/A<dr KbrdAr[ k<r erA ekq�o k[ BA<LA TA<k.n¥[nX.

BA<LAr kTAqA er m<² <ni, TAkAr kTAqAi aA<C. e<dr <si TAkAqA et BYMkr <b<w�a²Apk.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 44

<g<C <y LA<KA-LA<KA mAn]<Sr upr cAp nA d[<L e<dr BAr sAmLA<b <k? jAL tAi <b<w�ic<L<C. o<dr <y TAk<ti h<b.

TAk<ti h<b? mAn]S h<Y TAkbAr j<n� yd[ mr<ti hY, tA<ti bA <dAS kX.n¥[nX.

aAbAr <si rAg? <si r¶krbXr JMkAr? K]b mD]r, tb]o yA st� tA st�. TAkbAr j<n�a²Apk.mr<t h<b, e kTA b<L s]K pAo <tA b<LA. k[âÓ TAkbAr j<n� mAr<t h<b, e kTA yArA b<LtArAi TA<k. <tAmrA bL e<t mn]S�<t¤r ±]q[ hY, rA<gr mATAY B]<L yAo ei<qi mn]S�t¤.bAG<k <K<Y bAG b<w�A hY nA, <kbL mAn]Si mAn]S<k <K<Y f]<L o<Q.

pA<LAYA<nr p�<bz

aAhA, E <d<KA, k[rkm qL<t qL<t aAs<C. pA<LAYAn, eiKA<n z]<Y p<w�A. a²Apk, <d<KA-n¥[nX.nA <kATAY <cAq <L<g<C.

bAi<r <T<k <cA<qr dAg <dK<ti pA<b nA.a²Apk.

dYAmY BgbAn, jXb<n <yn ekbAr <jAr pAi, aAr ekd[<nr j<n�o.pA<LAYAn.

<kn <h.a²Apk.

<kbL E sd�ArqAr GAw� mq<k <dbAr j<n�.pA<LAYAn.

sd�Ar <tAmAr kX k<r<C.a²Apk.

sm´i <si <tA Gq[<Y<C. aAm[ <tA Lw�<t cAi n[. aAj b<L <bw�A<Ò, aAmAri <dAS.pA<LAYAn.

<kn. or kX s¤AT�.a²Apk.

sm´ p�T[bX<k n[úz¶[ kr<t pAr<L t<b orA n[Í[â hY. dYAmY hr[, ekd[n <yn or <cAK-pA<LAYAn.d]<qA up<w� <fL<t pAr[, <yn or j[BqA <q<n <br kr[.

<tAmAr k[rkm <bAD h<Ò, pA<LAYAn.n¥[nX.

<bAD h<Ò B[trqA f/ApA h<Y <g<C. erA <kATAkAr dAnb, jAd] jA<n, z]D] <jAr nY, e<kbA<rpA<LAYAn.BrsA py�â z]<S <nY.� yd[ <kA<nA upA<Y ekbAr� <h kL�ANmY hr[, aAú yd[ ekbAr� <tAmArdYA h<L kX nA h<t pA<r. sd�A<rr b]<k yd[ ekbAr d/At bsA<t pAr[.

a²Apk, o<k D<rA t]m[, d]j<n m[<L aAmA<dr bAsAY n[<Y yAi.n¥[nX.

sAhs kr[ <n n¥[nX. eKAnkAr n[Ymm<t tA<t aprAD h<b.a²Apk.

mAn]SqA<k mr<t d[<L aprAD h<b nA?n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 45

<y aprA<Dr zA´[ <dbAr <ku <ni <sqA pAp h<t pA<r k[âÓ aprAD nY. n¥[nX, e-sm´a²Apk.<T<k t]m[ e<kbA<r c<L e<sA. z[k<w�r m]<QA <m<L gAC mAq[r nX<c hrN-<zAS<Nr kAjk<r, <sKA<n <tA f]L <fAqAY nA. f]L <fA<q up<rr wA<L, aAkA<zr d[<k. o<gA r¶krbX,aAmA<dr mAq[r tLAkAr Kbr n[<t e<sA nA, up<rr hAoYAY <tAmAr <dAL <dKb b<L tAk[<YaAC[.� E <y sd�Ar. aAm[ t<b sr[. <tAmAr s<  kTA ki e o si<t pA<r nA.

aAmAr up<r <kn et rAg.n¥[nX.

aA¥A<j bL<t pAr[. t]m[ B[t<r B[t<r or m<nr tA<r qAn LAg[<YC; yti s]r m[L<C nA,a²Apk.<bs]r tti kw�A h<Y <c/c[<Y uQ<C.

[p�äAn

sd�A<rr p�<bz

sd�Ar!n¥[nX.

n¥[nX, <tAmAr <si k/]df]<Lr mALAgACq[ aAmAr G<r <d<K <g/AsAij[r d]i cxÓ� ei <y s¤YMsd�Ar.e<s<Cn. p�NAm! p�B], <si mALAq[ n¥[nX aAmA<k d[<YC[L.

<g/AsAi<Yr p�<bz

aAhA, z]B� p�A<Nr dAn, BgbA<nr z]B� k]¥f]L. b[SYX <LA<kr hA<t p<w�o tAr z]B�tA m�An hL<g/AsAi.nA. e<ti <tA p]<N�r z¶[ aAr pApXr ±A<Nr aAzA <dK<t pAi.

<g/AsAij[, ei <LAkq[r ekqA b�bäA k<rA. er jXb<nr aAr ktq�k]i bA bAk[.n¥[nX.

sb d[k <B<b <y pr[mAN b/AcA drkAr, aAmA<dr sd�Ar n[ÍY o<k ttq�k] b/Ac[<Y rAK<b. k[âÓ<g/AsAi.bt+<s, e-sb aA<LAcnA <tAmA<dr m]<K z�Ót[kq� LA<g aAmrA pC¥ kr[ <n.

e rA<j� b/Ac[<Y rAKAr b]J[ pr[mAN-b[cAr aA<C?n¥[nX.

aA<C <b>k[. pAT«b jXbnqA <y sXmAbª. tAi h[sAb b]<J tAr BAgb/A<qAYArA kr<t hY.<g/AsAi.aAmA<dr <z�NXr <LA<kr 'p<r BgbAn d]úsh dAY[t¤ cAp[<Y<Cn, <sqA bhn kr<t <g<LaAmA<dr BA<g p�A<Nr sArAMz a<nkqA <bz[ pr[mA<N pw�A cAi. o<dr K]b km b/Ac<Lo c<L,<knnA o<dr BAr-LAG<br j<n� aAmrAi b/Ac[. e k[ o<dr p<x km b/A<cAYA.

<g/AsAij[, BgbAn <tAmAr up<r e<dr <kAn+ upkA<rr b[Sm BAr cAp[<Y<Cn.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 46

<y p�AN sXmAbª nY, tAr aMzBAg n[<Y kA<rA s<  kA<rA Jgw�Ar drkAri hY nA, aAmrA<g/AsAi.<g/AsAirA <si p�A<Nri rA´A <dKA<t e<sC[. e<ti yd[ orA sâÓÆ TA<k t<bi aAmrA o<drb¦].

t<b k[ e <LAkqA or sXmAbª p�AN n[<Y ei rkm aADmrA h<Yi p<w� TAk<b.n¥[nX.

p<w�i bA TAk<b <kn. kX bL sd�Ar.<g/AsAi.

<s <tA Q[k. p<w� TAk<t <db <kn. eKn <T<k n[<jr <jA<r cLbAr or drkAri h<bsd�Ar.nA. aAmA<dri <jA<r cAL[<Y n[<Y <bw�Ab. o<r g�Ø!

kX p�B].pA<LAYAn.

hr[ hr[, eri m<² gLA <bz-ekq� m[h[ h<Y e<s<C, m<n h<Ò, aAmA<dr nAmkXt�<nr d<L<g/AsAi.<q<n d[<t pArb.

h-x pAw�Ar <mAw�<Lr G<r <tAr bAsA h<Y<C, c<L yA <sKA<n.sd�Ar.

o kX kTA! cL<t pAr<b <kn.n¥[nX.

<d<KA n¥[nX, mAn]S-cALA<nAi aAmA<dr b�AbsA. aAmrA jAn[, mAn]S <yKAnqA<t e<s m]K T]b<w�sd�Ar.p<w�, <jA<r <QLA d[<L aA<rA KAn[kqA <y<t pA<r. yAo g�Ø.

<y aA<dz.pA<LAYAn.

pA<LAYAn, aAm[o yAÒ[ <mAw�<Lr G<r. <sKA<n <tA <tAmA<k <dKbAr <ku <ni.n¥[nX.

nA nA, TAk+, sd�Ar rAg kr<b.pA<LAYAn.

aAm[ sd�A<rr rAg<k BY kr[ <n.n¥[nX.

aAm[ BY kr[, <dAhAi <tAmAr, aAmAr b[pd bAw�[<YA nA.pA<LAYAn.

[p�äAn

sd�Ar, <y<YA nA, b<L yAo aAmAr b[z]pAgL<k <kATAY n[<Y <gC.n¥[nX.

aAm[ n[<Y yAbAr <k. bAtAs n[<Y yAY <mG<k, <sqA<k yd[ <dAS m<n kr, Kbr nAo bAtAs<ksd�Ar.<k d[<Y<C <QLA.

e <kAn+ sb�<n<z <dz <gA. <tAmrAo mAn]S no, aAr yA<dr cALAo tArAo mAn]S nY? <tAmrAn¥[nX.hAoYA, tArA <mG? <g/AsAi, t]m[ n[ÍY jAn, <kATAY aAmAr b[z]pAgL aA<C.

aAm[ n[ÍY jAn[, <s <yKA<n TAk+ sbi BA<LAr j<n�.<g/AsAi.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 47

kAr BA<LAr j<n�.n¥[nX.

<s t]m[ b]J<b nA� aAú, CA<w�A, CA<w�A, oqA aAmAr jpmALA. E <gL Có<w�. o<h sd�Ar, ei <y<g/AsAi.<m<Yq[<k <tAmrA�

<k jA<n o <kmn k<r eKAnkAr n[Y<mr ekqA f/A<kr m<² bAsA <p<Y<C. s¤YM aAmA<drsd�Ar.rAjA�

o<h, eibAr aAmAr nAmAbL[qA-s]ª Ców�<b. b[pd kr<L. aAm[ cLLÓm.<g/AsAi.

[p�äAn

sd�Ar, bL<ti h<b <kATAY n[<Y g[<YC b[z]pAgL<k.n¥[nX.

tA<k b[cArzALAY <w<k<C� er <bz[ bLbAr <ni. CA<w�A aAmA<k, aAmAr kAj aA<C.sd�Ar.

aAm[ nArX b<L aAmA<k BY kr nA? b[d�]t+z[KAr hAt d[<Y i¥� t/Ar bj� pAQ[<Y <dn. aAm[ <sin¥[nX.bj� b<Y e<nC[, BAf<b <tAmAr sd�Ar[r <sAnAr c�w�A.

t<b st� kTAqA <tAmA<k b<L yAi. b[z]r b[pd Gq[<YC t]m[i.sd�Ar.

aAm[!n¥[nX.

h/A, t]m[i. etd[n kX<qr m<tA n[úz<§ mAq[r nX<c gt� k<r <s c<LC[L, tA<k mrbAr pAKAsd�Ar.<mL<t z[K[<YC t]m[i, o<gA i¥�<d<br aAg]n. a<nk<k qAn<b, tAr p<r <zS <bAJApw�A h<b<tAmA<t aAmA<t. <bz[ <dr[ <ni.

tAi <hAk, k[âÓ ekqA kTA b<L yAo, r½n<k aAmAr s<  <dKA kr<t <d<b k[.n¥[nX.

k[C�<t nA.sd�Ar.

k[C�<ti nA! <dKb <tAmAr sA² k[<sr. tAr s<  aAmAr m[Ln h<bi, h<bi, aAji h<b.n¥[nX.ei <tAmA<k b<L d[LÓm.

[sd�A<rr p�äAn

(jAnLAY GA d[<Y) <zA<nA <zA<nA, rAjA. <kATAY <tAmAr b[cArzALA. <tAmAr jA<Lr ei aAw�ALn¥[nX.BAfb aAm[. o <k o! k[<zAr <y! bL+ <tA aAmAY, jAn[s k[ <kATAY aAmA<dr b[z].

k[<zA<rr p�<bz

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 48

h/A n¥[nX, eKni tAr s<  <dKA h<b, mnqA Q[k k<r rA<KA. jAn[ <n, p�hrX<dr kt�A aAmArk[<zAr.m]K <d<K <kn dYA kr<L. aAmAr an]<rA<D ei pT d[<Y b[z]<k n[<Y <y<t rAj[ hL.

p�hrX<dr kt�A? t<b k[�n¥[nX.

h/A, E <y aAs<C.k[<zAr.

o kX! <tAmAr hA<t hAtkw�[! pAgLBAi, <tAmA<k orA amn k<r <kATAY n[<Y c<L<C.n¥[nX.

b[z]<k n[<Y p�hrXr p�<bz

BY <ni, k[C� BY kr[s <n. pAgL[, etd[n p<r aAmAr m]¶[ hL.b[z].

kX bLC b]J<t pArC[ <n.n¥[nX.

yKn B<Y B<Y p<d p<d b[pd sAm<L cLt]m tKn CAw�A C[LÓm. <si CAw�Ar m<tA b¦n aArb[z].<ni.

kX <dAS k<rC <y erA <tAmA<k <b/<D n[<Y c<L<C.n¥[nX.

etd[n p<r aAj st�kTA b<LC[LÓm.b[z].

tA<t <dAS kX h<Y<C.n¥[nX.

k[Ò� nA.b[z].

t<b emn k<r b/AD<L <kn.n¥[nX.

e<ti bA xt[ kX hL. s<t�r m<² m]¶[ <p<YC[� e b¦n tAri st� sAxX h<Y riL.b[z].

orA <tAmA<k pz]r m<tA rA´A d[<Y <b/<D n[<Y c<L<C, o<dr n[<jri L�A kr<C nA? C[ C[,n¥[nX.orAo <tA mAn]S.

B[t<r m´ ekqA pz] r<Y<C <y� mAn]<Sr apmA<n o<dr mATA <h/q hY nA, B[trkArb[z].jA<nAYArqAr <Lj f]L<t TA<k, d]L<t TA<k.

aAhA pAgLBAi, orA k[ <tAmA<k <m<r<C. e k[<sr c[^ <tAmAr gA<Y.n¥[nX.

cAb]k <m<r<C, <y cAb]k d[<Y orA k]k]r mA<r. <y rz[<t ei cAb]k <t>r[ <si rz[r s]<tAb[z].d[<Yi o<dr <g/AsAi<Yr jpmALA <t>r[. yKn QAk]<rr nAm jp k<r tKn <s kTA orA B]<LyAY, k[âÓ QAk]r Kbr rA<Kn.

aAmA<ko emn[ k<r <tAmAr s<  <b/<D n[<Y yAk, BAi aAmAr. <tAmAr ei mAr aAm[o yd[n¥[nX.k[C� nA pAi t<b aAj <T<k m]<K anð r�c<b nA.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 49

b[z], aAm[ yd[ <cÆA kr[ n[ÍY orA <tAmAr bd<L aAmA<k n[<t pA<r. <si an]mt[ k<rA t]m[.k[<zAr.

e <y <tAr pAg<Lr m<tA kTA.b[z].

zA´[<t <tA aAmA<k bAj<b nA, aAmAr bYs aÝ, aAm[ K]z[ h<Y si<t pArb.k[<zAr.

aAhA, nA k[<zAr, o kTA bL[s <n.n¥[nX.

n¥[nX, aAm[ aAj kAmAi k<rC[, orA tA <qr <p<Y<C. aAmAr p[C<n wALk]�A LAg[<Y<C. tArAk[<zAr.<y apmAn kr<b, ei zA´[ tAr <T<k aAmA<k b/AcA<b.

nA k[<zAr, eK<nA DrA pw�<L cL<b nA. ekqA b[p<dr kAj krbAr aA<C. r½n eKA<nb[z].e<s<C, <ymn k<r pAr[s tA<k <br kr<t h<b. shj nY.

n¥[nX, tA h<L b[dAY n[LÓm. r½<nr s<  <dKA h<L <tAmAr <kAn+ kTA tA<k jAnAb.k[<zAr.

k[C� nA. tA<k ei r¶krbXr g]Ò d[<Li aAmAr sb kTA jAnA<nA h<b.n¥[nX.

[k[<zA<rr p�äAn

eibAr r½<nr s<  <tAmAr m[Ln <hAk.b[z].

m[L<n aAmAr aAr s]K h<b nA. e kTA <kA<nAd[n B]L<t pArb nA <y, <tAmA<k zZn�hA<tn¥[nX.b[dAY d[<YC[. aAr E <y bALk k[<zAr, o aAmAr kAC <T<k kX bA <p<L.

m<n <y aAg]n j¤AL[<Y d[<YC, tA<t or aâ<rr Dn sb p�kAz <p<Y<C. aAr kX cAi. m<nb[z].aA<C, <si nXLk<Ür pALk r½<nr c�w�AY pr[<Y d[<t h<b?

ei <y r<Y<C aAmAr b]<kr a/Ac<L.n¥[nX.

pAgL[, z]n<t pAÒ[s E fsLkAqAr gAn?b[z].

z]n<t pAÒ[, p�AN <k/<d uQ<C.n¥[nX.

mA<Qr LXLA <zS hL, <K<tr mAL[k pAkA fsL G<r n[<Y cLL. c<LA p�hrX, aAr <dr[ nY�b[z].

gan

<zS fL<nr fsL ebAr <k<q Lo b/A<DA a/Aq[,bAk[ yA nY <gA <nbAr mAq[<t <hAk tA mAq[.

[sk<Lr p�äAn

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 50

c[k[ñk o sd�A<rr p�<bz

<dKLÓm. rAjA n[<jr 'p<r n[<j b[r¶ h<Y u<Q<Cn. e <rAg bAi<rr nY, m<nr.c[k[ñk.

er p�t[kAr kX.sd�Ar.

b<w�A rk<mr DAÇA. hY an� rA<j�r s< , nY n[<jr p�jA<dr m<² ut+pAt bAD[<Y <tALA.c[k[ñk.

aT�At+ aAr-kA<rA xt[ kr<t nA d[<L, un[ n[<jr xt[ kr<bn.sd�Ar.

orA b<w�A<LAk, b<w�A-z[z], <KLA k<r. ekqA <KLAY yKn b[r¶ hY, tKn aAr-ekqA <KLAc[k[ñk.nA j]g[<Y d[<L n[<jr <KLnA BA<f. k[âÓ p�´Øt TA<kA sd�Ar, aAr b<w�A <dr[ <ni.

LxN <d<K aAm[ aA<gi sb p�´Øt <r<KC[. k[âÓ hAY hAY, kX d]úK. aAmA<dr s¤º�p]rX <yrkmsd�Ar.Ez¤<y� B<r u<QC[L, emn <kA<nAd[n hY n[, Q[k ei smYqA<ti� aAÒA yAo, <B<b <dKC[.

[c[k[ñ<kr p�äAn

<mAw�<Lr p�<bz

sd�ArmhArAj, <w<k<Cn? aAm[ F pAw�Ar <mAw�L.<mAw�L.

t]m[i <tA t[n<zA ek]z?sd�Ar.

p�B]r kX s�rNz¶[. aAmAr m<tA aBAjn<ko <BA<Ln nA.<mAw�L.

<dz <T<k aAmAr ´ÎX aAs<C. <tAmA<dr pAw�Ar kA<C wAk bdL h<b, zXG� eKA<n <pùC[<Ysd�Ar.<doYA cAi.

pAw�AY <gAr�r mw�k, gAw�[ qAnbAr m<tA bL<dr aBAb. tA <hAk, <KAdAikr<dr LAg[<Y<mAw�L.<doYA yA<b.

<kATAY <y<t h<b jAn <tA? bAgAnbAw�[<t, <yKA<n sd�Ar<dr <BAj.sd�Ar.

yAÒ[, k[âÓ ekqA kTA b<L d[<Y yAi. ekq� kAn <d<bn. E <y 69f, <LA<k yA<k b[z]pAgL<mAw�L.b<L, or pAgLAm[qA <zADn krbAr smY e<s<C.

<kn. <tAmA<dr 'p<r ut+pAt k<r nAk[.sd�Ar.

m]<Kr kTAY nY, BA<b B [<t.<mAw�L.

aAr BAbnA <ni. b]<JC?sd�Ar.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 51

tAi nAk[. tA h<L BA<LA. aAr-ekqA kTA, E <y 47f, 69fr s<  or k[C� <bz[ <mzA<mz[.<mAw�L.

<sqA Lx� k<rC[.sd�Ar.

p�B]r Lx� Q[ki aA<C. tb] nAnAn d[<k d�Æ[ rAK<t hY nAk[� d]i-ekqA fsk[<Y <y<to<mAw�L.pA<r. ei <dK]n-nA, aAmA<dr 95� g�Ams¾<k� aAmAr p[sz¤z]r� p/Aj<rr hAw�k'KAnA d[<Ysd�ArmhArA<jr JAw�]bd�A<rr Kw�m bAn[<Y d[<t p�´Øt, p�B]B¶[ <d<K s¤YM tAr shDm«nX L�AYmATA <h/q k<r, aTc aAj py�â�

tAr nAm b<w�A KAtAY u<Q<C.sd�Ar.

yAk, sAT�k hL etkA<Lr <sbA. KbrqA tA<k sAbDA<n <zAnA<t h<b, tAr aAbAr m�gX<rAg<mAw�L.aA<C, kX jAn[ hQAt+�

aAÒA, <s h<b, t]m[ yAo z[g+g[r.sd�Ar.

aAr-ekjn mAn]<Sr kTA bLbAr aA<C� <s yd[c aAmAr aApn z�ALA, tAr mA m<r <g<L aAmAr<mAw�L.´ÎX tA<k n[<jr hA<t mAn]S k<r<C, tb]o yKn mn[<br n[mk�

tAr kTA kAL h<b, t]m[ <d*<w� c<L yAo.sd�Ar.

<m<jA sd�ArbAhAd]r E aAs<Cn. o/<k aAmAr h<Y d]<qA kTA bL<bn. aAmAr upr o/r BA<LA<mAw�L.njr <ni. aAmAr b[z¤As p�B]<dr mh<L 69fr yKn yAoYA-aAsA C[L, tKni <s aAmAr nA<m�

nA nA, <kA<nAd[n <tAmAr nAm kr<to tA<k z]n[ n[.sd�Ar.

<si <tA or cALAk[. <y mAn]S nAmjAdA tAr nAm cApA d[<Yi <tA tA<k mAr<t hY. <k*z<L<mAw�L.izArAY LAgALAg[ krA <tA BA<LA nY. E <rAgq[ aA<C aAmA<dr <t±[<zr. tAr <tA <dK[ aAr-<kA<nA kAj <ni, yKn-tKn p�B]<dr KAsmh<L yAoYA-aAsA cL<Ci. BY hY, kAr nA<m kXbAn[<Y b<s. aTc o/r n[<jr G<rr Kbrq[ yd[�

aAj aAr smY <ni, z[g+g[r yAo.sd�Ar.

t<b p�NAm hi. (f[<r e<s) ekq[ kTA, opAw�Ar aÆaAz[ <sd[n mA± t[r[z tnKAY kA<j W�kL,<mAw�L.d]<qA bCr nA <y<ti upr[pAonA D<r or aAY aAj k[C� nA h<b <tA mA<s hAjAr-<dw�hAjAr <tAh<bi. p�B]<dr sAdA mn, <dbtAr m<tA f/AkA ´<bi <BA<Ln. sAÆA<  p�NA<mr GqA <d<Ki�

aAÒA, aAÒA, <s kTA kAL h<b.sd�Ar.

aAmAr <tA dYADm� aA<C, aAm[ tAr r�q[ mArAr kTA bL[ <n; k[âÓ tA<k KAtA¬[KAnAY rAKAqA BA<LA<mAw�L.h<Ò k[nA <B<b <dK<bn. aAmA<dr b[�]d� tAr nAw�[nx± jA<n. tA<k wAk[<Y n[<Y�

aAji wAkAb, t]m[ yAo.sd�Ar.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 52

p�B], aAmAr <s<jA <C<L LA<Yk h<Y u<Q<C. p�NAm kr<t e<sC[L, t[n d[n h/AqAh/Aq[ k<r<mAw�L.dz�n nA <p<Y f[<r <g<C. b<w�Ai m<nr d]ú<K aA<C. p�B]r <BA<gr j<n� aAmAr bDZmAtAn[<jr hA<t <t>r[ C/Ac[k]m<w�Ar�

aAÒA, prz] aAs<t <bA<LA, <dKA m[L<b.sd�Ar.

[<mAw�<Lr p�äAn

<m<jA sd�A<rr p�<bz

nAcoYALX aAr bAjndAr<dr bAgA<n ronA k<r d[<Y eLÓm.<m<jA sd�Ar.

aAr, r½<nr <sqA kt dZr�sd�Ar.

e-sb kAj aAmAr d¤ArA hY nA. <CA<qA sd�Ar n[<j pC¥ k<r BAr n[<Y<C. etx<N tAr�<m<jA sd�Ar.

rAjA k[�sd�Ar.

rAjA n[ÍY b]J<t pA<rn n[. dzj<nr s<  m[z[<Y tA<k� k[âÓ rAjA<k erkm QkA<nA aAm[<m<jA sd�Ar.<tA kt�b� m<n kr[ <n.

rAjAr p�t[ kt�<b�r an]<rA<Di rAjA<k QkA<t hY, rAjA<k <QkA<to hY. <s dAY aAmAr.sd�Ar.ebAr k[âÓ E <m<YqA<k ab[L<m¤�

nA nA, e-sb kTA aAmAr s<  nY. <y <mAw�<Lr upr BAr <doYA h<Y<C <s <yAg� <LAk,<m<jA sd�Ar.<s <kA<nA rkm <nAMrAm[<ki BY k<r nA.

<knArAm <g/AsAi k[ jA<n r½<nr kTA.sd�Ar.

aA¥A<j sbi jA<n, ps/q jAn<t cAY nA.<m<jA sd�Ar.

<kn.sd�Ar.

pA<C `jAn[ <n' ei kTA bLbAr pT b¦ h<Y yAY.<m<jA sd�Ar.

hLi bA.sd�Ar.

b]JC nA? aAmA<dr <tA z]D] ekqA <chArA, sd�A<rr <chArA. k[âÓ or <y ek p[<Q <g/AsAi,<m<jA sd�Ar.aAr-ek p[<Q sd�Ar. nAmAbL[qA ekq� <f/<s <g<Li <sqA f/As h<Y p<w�. tAi sd�Ar[Dm�qAn[<jr a<gAc<r pALn kr<t hY, tA h<L nAmj<pr <bLAY K]b <bz[ bA<D nA.

nAmjpqA nAhY <C<w�i d[t.sd�Ar.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 53

k[âÓ ed[<k <y or mnqA Dm�BXr�, r¶qA yAi <hAk. tAi ¹ÆBA<b nAmjp aAr a¹ÆBA<b sd�Ar[<m<jA sd�Ar.kr<t pAr<L o s]ä TA<k. o aA<C b<Li aAmA<dr <dbtA aArA<m aA<C, tAr kL� WAkAp<w�<C, ni<L <chArAqA BA<LA <dKAt nA.

<m<jA sd�Ar, <tAmAro <d<KC[ r<¶r s<  sd�Ar[r r<¶r m[L hY n[.sd�Ar.

r¶ z]k[<Y e<Li bALAi TAk<b nA, eK<nA <s aAzA aA<C. k[âÓ aAjo <tAmAr E t[n<zA-<m<jA sd�Ar.ek]z<k si<t pAr[ <n. yA<k dZr <T<k c[m<q d[<Y C/]<to <GnðA k<r, tA<k yKn sBArmAJKA<n s]hÕd b<L b]<k jw�[<Y Dr<t hY, tKn <kA<nA tXT�j<L sðAn k<r n[<j<k z]c[ <bADhY nA.� E <y n¥[nX aAs<C.

c<L e<sA, <m<jA sd�Ar.sd�Ar.

<kn. BY k[<sr.<m<jA sd�Ar.

<tAmA<k b[z¤As kr[ <n; aAm[ jAn[, <tAmAr <cA<K n¥[nXr <GAr <L<g<C.sd�Ar.

k[âÓ t]m[ jAn nA <y, <tAmAr <cA<Ko kt�<b�r r<fr s<  r¶krbXr rf k[C� <yn m[<z<C,<m<jA sd�Ar.tA<ti r¶[mA etqA BYMkr h<Y uQL.

tA h<b, m<nr kTA mn n[<jo jA<n nA. t]m[ c<L e<sA aAmAr s< .sd�Ar.

[uB<Yr p�äAn

n¥[nXr p�<bz

<dK<t <dK<t sód]<r <m<G aAj<kr <gADZL[ rAfA h<Y uQL. E k[ aAmA<dr m[L<nr rf.n¥[nX.aAmAr só<Tr sód]r <yn sm´ aAkA<z Cw�[<Y <g<C. (jAnLAY GA d[<Y) <zA<nA, <zA<nA, <zA<nA.d[nrAt eKA<n p<w� TAkb, ytxN nA <zA<nA.

<g/AsAi<Yr p�<bz

<QLC kA<k.<g/AsAi.

<tAmA<dr <y ajgr aAw�A<L <T<k mAn]S <g<L tA<k.n¥[nX.

hr[ hr[, BgbAn yKn <CA<qA<k mA<rn tKn tAr <CA<qA m]<K b<w�A kTA d[<Yi mA<rn.<g/AsAi.<d<KA n¥[nX, t]m[ n[ÍY <j<nA, aAm[ <tAmAr m L c[âA kr[.

tA<t aAmAr m L h<b nA.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 54

e<sA aAmAr QAk]rG<r, <tAmA<k nAm <zAnAi <g.<g/AsAi.

z]D] nAm n[<Y krb kX.n¥[nX.

m<n zAâ[ pA<b.<g/AsAi.

zAâ[ yd[ pAi t<b D[k+ D[k+ D[k+ aAmA<k. aAm[ ei drjAY a<pxA k<r b<s TAkb.n¥[nX.

<dbtAr <c<Y mAn]<Sr 'p<r <tAmAr b[z¤As <bz[?<g/AsAi.

<tAmA<dr E D¤jd<»r <dbtA, <s <kA<nA d[ni nrm h<b nA. k[âÓ jA<Lr aAw�A<Lr mAn]Sn¥[nX.c[rd[ni k[ jA<L b/ADA TAk<b. yAo yAo, yAo. mAn]<Sr p�AN Có<w� n[<Y tA<k nAm d[<Y <BALAbArb�AbsA <tAmAr.

[<g/AsAi<Yr p�äAn

fAg]LAL o c¥�Ar p�<bz

b[z] <tAmAr s<  eL, <s eKn <kATAY. st� k<r b<LA.fAg]LAL.

tA<k b¥X k<r n[<Y <g<C.n¥[nX.

rAxsX, t]i tA<k Dr[<Y d[<YC[s. t]i o<dr cr.c¥�A.

<kAn+ m]<K emn kTA bL<t pAr<L.n¥[nX.

ni<L eKA<n <tAr kX kAj. <kbL sbAr mn B]L[<Y B]L[<Y G]<r <bw�As.c¥�A.

eKA<n sbAi sbAi<k s<¥h k<r, k[âÓ tb] <tAmA<k aAm[ b[z¤As k<r e<sC[. m<n m<nfAg]LAL.<tAmA<k� <s kTA TAk+. k[âÓ aAj <kmnt<rA <Qk<C <y.

h<b, tA h<b. aAmAr s<  e<si b[p<d p<w�<C. <tAmA<dr kA<C n[rAp<d TAkt, <s kTAn¥[nX.n[<ji bL<L.

t<b <kn aAnL[ o<k B]L[<Y. sb�nAzX!c¥�A.

o <y bL<L, o m]¶[ cAY.n¥[nX.

BA<LA m]¶[ d[<YC[s o<k.c¥�A.

aAm[ <tA or sb kTA b]J<t pAr[ <n, c¥�A. o <kn aAmA<k bL<L, b[p<dr tLAY tL[<Y g[<Yn¥[nX.t<b m]¶[. fAg]LAL, n[rAp<dr mAr <T<k m]¶[ cAY <y mAn]S, aAm[ tA<k b/AcAb kX k<r.

o-sb kTA b]J[ <n. o<k f[r[<Y yd[ nA aAn<t pAr[s mrb[, mrb[. <tAr E s]¥rpAnA m]KKAnAc¥�A.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 55

<d<K aAm[ B]L[ <n.

c¥�A, m[<C bkAbk[ k<r kX h<b. kAr[grpAw�A <T<k dLbL j]q[<Y aAn[. b¥XzALA c�rmArfAg]LAL.k<r BAfb.

aAm[ yAb <tAmA<dr s< .n¥[nX.

kX kr<t yA<b.fAg]LAL.

BAf<t yAb.n¥[nX.

o<gA, a<nk BAfn <B<fC mAYAb[nX. aAr kAj <ni.c¥�A.

<gAk]<Lr p�<bz

sbAr aA<g E wAinX<k p]w�[<Y mAr<t h<b.<gAk]L.

mAr<b? tA<t or zA´[ h<b nA. <y r�p n[<Y o sb�nAz k<r, <si r�pqA dAo G]c[<Y. K]r<pAc¥�A.d[<Y <ymn k<r GAs n[<w�AY, <tmn[ k<r or r�p dAo n[w�[<Y.

tA pAr[. ekbAr ei hAt]w�[r nAcnqA�<gAk]L.

KbrdAr! or gA<Y hAt yd[ dAo tA h<L�fAg]LAL.

fAg]LAL, t]m[ TA<mA. o BXr�, aAmA<k BY k<r tAi aAmA<k mAr<t cAY. aAm[ or mAr<k BYn¥[nX.kr[ <n. kX kr<t pA<r kr�k kAp]r�S.

fAg]LAL, eK<nA <tAmAr <c>tn� hY n[! sd�Ar<ki t]m[ z±] b<L jAn! tA <hAk, <y z±] shj<gAk]L.z±] tA<k z�ªA kr[, k[âÓ <tAmA<dr E m[Æ[m]KX s]¥rX�

sd�Ar<k <tAmAr z�ªA! pA<Yr tLAqA<k pA<Yr tLAr kAdAr z�ªA <yrkm. <y dAs <s kK<nAn¥[nX.z�ªA kr<t pA<r?

<gAk]L, <tAmAr <p*r�S <dKAbAr smY e<s<C. k[âÓ bAL[kAr kA<C nY. c<LA aAmAr s< .fAg]LAL.

[fAg]LAL, c¥�A o <gAk]<Lr p�äAn

ekdL <LA<kr p�<bz

o<gA, <kATAY c<LC <tAmrA.n¥[nX.

D¤jApZjAr <n><bd� n[<Y c<LC[.p�Tm.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 56

r½n<k <d<KC?n¥[nX.

tA<k p/Acd[n aA<g ekbAr <d<KC[LÓm, aAr <dK[ n[. E o<dr j[³AsA k<rA, hY<tA bL<td¤[tXY.pAr<b.

orA kArA.n¥[nX.

orA sd�A<rr <BA<j md n[<Y yA<Ò.t�tXY.

[ei d<Lr p�äAn

an� d<Lr p�<bz

o<gA LAL-q�p[rA, r½n<k <tAmrA <d<KC?n¥[nX.

<sd[n rA<t zm� <mAw�<Lr bAw�[<t <d<KC[.p�Tm.

eKn <kATAY aA<C <s?n¥[nX.

E <y sd�ArnX<dr <BA<j sAj n[<Y c<L<C, o<dr j[³AsA k<rA, orA a<nk kTA z]n<t pAYd¤[tXY.yA aAmA<dr kA<n <pùCY nA.

[ei d<Lr p�äAn

an� d<Lr p�<bz

o<gA, r½n<k erA <kATAY <r<K<C <tAmrA k[ jAn.n¥[nX.

c�p c�p.p�Tm.

<tAmrA n[ÍY jAn, aAmA<k bL<ti h<b.n¥[nX.

aAmA<dr kAn d[<Y yA <WA<k m]K d[<Y tA <b<rAY nA, tAi qó<k aAC[. E <y a<´Îr BAr n[<Yd¤[tXY.aAs<C, o<dr j[³AsA k<rA.

[ei d<Lr p�äAn

an� d<Lr p�<bz

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 57

o<gA, ekq� TA<mA, b<L yAo r½n <kATAY.n¥[nX.

<zA<nA bL[, Lgð h<Y e<s<C. D¤jApZjAY rAjA<k <b<rA<ti h<b. t/A<ki j[³AsA k<rA.p�Tm.aAmrA z]r�qA jAn[, <zSqA jAn[ <n.

[p�äAn

(jAnLAY GA d[<Y) smY h<Y<C, drjA <KA<LA.n¥[nX.

aAbAr e<sC asm<Y. eKn[ yAo, yAo t]m[.<np<T�.

a<pxA krbAr smY <ni, z]n<ti h<b aAmAr kTA.n¥[nX.

kX bLbAr aA<C bAi<r <T<k b<L c<L yAo.<np<T�.

bAi<r <T<k kTAr s]r <tAmAr kA<n <pùCY nA.n¥[nX.

aAj D¤jApZjA, aAmAr mn b[x[µ <kA<rA nA. pZjAr b�AGAt h<b. yAo, yAo! eKn[ yAo.<np<T�.

aAmAr BY G]<c <g<C. amn k<r tAw�A<t pAr<b nA. mr[ <so BA<LA, drjA nA K]L[<Y nw�bn¥[nX.nA.

r½n<k cAo b]J[? sd�Ar<k b<L d[<YC[, eKn[ tA<k e<n <d<b, p]<jAY yAbAr smY drjAY<np<T�.d/Aw�[<Y <T<kA nA. b[pd Gq<b.

<dbtAr sm<Yr aBAb <ni, p]<jAr j<n� y]gy]gAâr a<pxA kr<t pA<rn. mAn]<Sr d]úKn¥[nX.mAn]<Sr nAgAL cAY <y. tAr smY aÝ.

aAm[ k�Aâ, BAr[ k�Aâ. D¤jApZjAY absAd G]c[<Y aAsb. aAmA<k d]b�L <kA<rA nA. eKn bADA<np<T�.d[<L r<Tr cAkAY g/]w�[<Y yA<b.

b]<kr upr d[<Y cAkA c<L yAk, nw�b nA.n¥[nX.

n¥[nX, aAmAr kAC <T<k t]m[ p�z�Y <p<YC, tAi BY kr nA. aAj BY kr<ti h<b.<np<T�.

aAm[ cAi, sbAi<k <ymn BY <dK[<Y <bw�Ao, aAmA<ko <tmn[ BY <dKA<b. <tAmAr p�z�Y<kn¥[nX.G�NA kr[.

G�NA kr? ¹D�A c�º� krb. <tAmA<k aAmAr pr[cY <dbAr smY e<s<C.<np<T�.

pr[c<Yr a<pxA<ti aAC[, <KA<LA d¤Ar. (d¤Ar uêúAqn) o kX! E <k p'<w�! r½<nr m<tAn¥[nX.<dKC[ <yn!

kX bL<L. r½n? kK<nAi r½n nY.rAjA.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 58

h/A <gA, ei <tA aAmAr r½n.n¥[nX.

o <kn bL<L nA or nAm. <kn emn ¹D�A k<r eL.rAjA.

jA<gA r½n, aAm[ e<sC[ <tAmAr sKX. rAjA, o jA<g nA <kn.n¥[nX.

Qk[<Y<C. aAmA<k Qk[<Y<C erA. sb�nAz! aAmAr n[<jr yè aAmA<k mAn<C nA. wAk+ <tArA,rAjA.sd�Ar<k <w<k aAn+, <b/<D n[<Y aAY tA<k.

rAjA, r½n<k jAg[<Y dAo, sbAi b<L t]m[ jAd] jAn, o<k jAg[<Y dAo.n¥[nX.

aAm[ y<mr kA<C jAd] z[<KC[, jAgA<t pAr[ <n. jAgrN G]c[<Y d[<ti pAr[.rAjA.

t<b aAmA<k E G]<mi G]m pAw�Ao. aAm[ si<t pArC[ <n. <kn emn sb�nAz kr<L.n¥[nX.

aAm[ <y*bn<k <m<rC[� etd[n D<r aAm[ sm´ z¶[ n[<Y <kbL <y*bn<k <m<rC[. mrA-rAjA.<y*b<nr aB[zAp aAmA<k <L<g<C.

o k[ aAmAr nAm b<L n[.n¥[nX.

emn k<r b<LC[L, <s aAm[ si<t pAr[ n[. hQAt+ aAmAr nAw�X<t nAw�X<t <yn aAg]n j¤<LrAjA.uQL.

(r½<nr p�t[) bXr aAmAr, nXLkÜ pAK[r pALk ei pr[<Y d[LÓm <tAmAr c�w�AY. <tAmArn¥[nX.jYyA±A aAj h<t z]r� h<Y<C. <si yA±Ar bAhn aAm[.� aAhA, ei <y or hA<t <si aAmArr¶krbXr m½rX. t<b <tA k[<zAr o<k <d<KC[L. <s <kATAY <gL. rAjA, <kATAY <sibALk.

<kAn+ bALk.rAjA.

<y bALk ei f]<Lr m½rX r½n<k e<n d[<YC[L.n¥[nX.

<s <y aÖ]t <C<L. bAL[kAr m<tA tAr kc[ m]K, k[âÓ uªt tAr bAk�. <s ¹D�A k<r aAmA<krAjA.aA°mN kr<t e<sC[L.

tAr p<r? kX hL tAr. b<LA kX hL. bL<ti h<b, c�p k<r <T<kA nA.n¥[nX.

b]d+b]<dr m<tA LÓµ h<Y <g<C.rAjA.

rAjA, eibAr smY hL.n¥[nX.

k[<sr smY.rAjA.

aAmAr sm´ z¶[ n[<Y <tAmAr s<  aAmAr Lw�Ai.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 59

aAmAr s<  Lw�Ai kr<b t]m[! <tAmA<k <y ei m]hÔ<t�i <m<r <fL<t pAr[.rAjA.

tAr pr <T<k m]hÔ<t� m]hÔ<t� aAmAr <si mrA <tAmA<k mAr<b. aAmAr a´Î <ni, aAmAr a´În¥[nX.m�t�].

tA h<L kA<C e<sA. sAhs aA<C aAmA<k b[z¤As kr<t? c<LA aAmAr s< . aAj aAmA<krAjA.<tAmAr sATX k<rA, n¥[n.

<kATAY yAb?n¥[nX.

aAmAr b[r�<ª Lw�Ai kr<t, k[âÓ aAmAri hA<t hAt <r<K. b]J<t pArC nA? <si Lw�Ai z]r�rAjA.h<Y<C. ei aAmAr D¤jA, aAm[ <B<f <fL[ or d», t]m[ Có<w� <f<LA or <ktn. aAmAri hA<trm<² <tAmAr hAt e<s aAmA<k mAr�k, mAr�k, s¾Zº� mAr�k tA<ti aAmAr m]¶[.

mhArAj, e kX kA». e kX un��tA. D¤jA BAf<Ln! aAmA<dr <dbtAr D¤jA, yAr a<jY z<L�rd<Lr <LAk.ek d[k p�T[bX<k an� d[k s¤g�<k b[ª k<r<C, <si aAmA<dr mhApb[± D¤jd»! pZjAr d[<n kXmhApAtk! cL+, sd�Ar<dr Kbr d[i <g.

[p�äAn

eK<nA a<nk BAfA bAk[, t]m[o <tA aAmAr s<  yA<b n¥[nX, p�LYp<T aAmAr dXpz[KA?rAjA.

yAb aAm[.n¥[nX.

fAg]LA<Lr p�<bz

b[z]<k orA k[C�<ti <C<w� <d<b nA. e <k. ei b]J[ rAjA? wAk[nX, or s<  prAmz� cL<C!fAg]LAL.b[z¤AsGAt[nX!

kX h<Y<C <tAmA<dr. kX kr<t <br[<YC.rAjA.

b¥XzALAr drjA BAf<t, mr[ tb] f[rb nA.fAg]LAL.

f[r<b <kn. BAfAr p<T aAm[o c<LC[. E tAr p�Tm c[^. aAmAr BAfA D¤jA, aAmAr <zSrAjA.kXt«.

n¥[n, BA<LA b]J<t pArC[ <n. aAmrA srL mAn]S, dYA k<rA, aAmA<dr Qk[<YA nA. t]m[ <yfAg]LAL.aAmA<dri G<rr <m<Y.

fAg]BAi, <tAmrA <tA m�t�]<ki pN k<rC, QkbAr <tA k[C�i bAk[ rAK<L nA.n¥[nX.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 60

n¥[n, t]m[o t<b aAmA<dr s<  s<  c<LA.fAg]LAL.

aAm[ <tA <sij<n�i <b/<c aAC[. fAg]LAL, aAm[ <c<YC[LÓm r½n<k <tAmA<dr sk<Lr m<²n¥[nX.aAn<t. E <d<KA, e<s<C aAmAr bXr m�t�]<k t]Ò k'<r.

sb�nAz! E k[ r½n! n[úz<§ p<w� aA<C!fAg]LAL.

n[úz§ nY. m�t�]r m<² tAr aprAj[t kÜs¤r aAm[ <y ei z]n<t pAÒ[. r½n <b/<c uQ<b� on¥[nX.kK<nA mr<t pA<r nA.

hAY <r n¥[nX, s]¥rX aAmAr! eijn�i k[ t]m[ etd[n a<pxA k<r C[<L aAmA<dr ei a¦fAg]LAL.nr<k!

o aAs<b b<L a<pxA k<r C[LÓm, o <tA eL. o aAbAr aAsAr j<n� p�´Øt hb, o aAbArn¥[nX.aAs<b.� c¥�A <kATAY, fAg]LAL.

<s <g<C <gAk]L<k n[<Y sd�A<rr kA<C k/AdAkAq[ kr<t. sd�A<rr 'p<r tAr agAD b[z¤As.�fAg]LAL.k[âÓ mhArAj, B]L <bAJ n[ <tA? aAmrA <tAmAri b¥XzALA BAf<t <br[<YC[.

h/A, aAmAri b¥XzALA. <tAmA<t aAmA<t d]j<n m[<L kAj kr<t h<b. ekLA <tAmAr kAj nY.rAjA.

sd�ArrA Kbr <p<Li <QkA<t aAs<b.fAg]LAL.

tA<dr s<  aAmAr Lw�Ai.rAjA.

<s><n�rA <tA <tAmA<k mAn<b nA.fAg]LAL.

ekLA Lw�b, s<  <tAmrA aAC.rAjA.

j[t<t pAr<b?fAg]LAL.

mr<t <tA pArb. etd[<n mrbAr aT� <dK<t <p<YC[� <b/<cC[.rAjA.

rAjA, z]n<t pAÒ gj�n?fAg]LAL.

E <y <dKC[, sd�Ar <s>n� n[<Y aAs<C. et z[g+g[r kX k<r smïb hL. aA<g TAk<ti p�´ØtrAjA.C[L, <kbL aAm[i jAn<t pAr[ n[. Qk[<Y<C aAmA<k. aAmAri z¶[ d[<Y aAmA<k <b/<D<C.

aAmAr dLbL <tA eK<nA e<s <pùCL nA.fAg]LAL.

sd�Ar n[ÍY tA<dr <Qk[<Y <r<K<C. aAr tArA <pùC<b nA.rAjA.

m<n C[L, b[z]pAgL<k tArA aAmAr kA<C e<n <d<b. <s k[ aAr h<b nA.n¥[nX.

upAY <ni. pT GAq aAqk kr<t sd�A<rr m<tA kAu<k <dK[ n[.rAjA.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 61

tA h<L c<LA n¥[nX, <tAmA<k n[rApd jAYgAY <r<K e<s tAr p<r yA hY h<b. sd�ArfAg]LAL.<tAmA<k <dK<L rxA TAk<b nA.

ekA aAmA<ki n[rAp<dr n[b�As<n pAQA<b? fAg]LAL, <tAmA<dr <c<Y sd�Ar BA<LA, <sin¥[nX.aAmAr jYyA±Ar pT K]<L d[<L. sd�Ar! sd�Ar!� <d<KA, or bz�Ar aA<g aAmAr k]¥f]<Lr mALAd]L[<Y<C. E mALA<k aAmAr b]<kr r<¶ r¶krbXr rf k<r d[<Y yAb.� sd�Ar! aAmA<k<dK<t <p<Y<C. jY r½<nr jY!

[d�]t p�äAn

n¥[nX!rAjA.

[p�äAn

a²Ap<kr p�<bz

<kATAY C�<qC, a²Apk.fAg]LAL.

<k <y bL<L, rAjA etd[n p<r crm p�A<Nr s¦An <p<Y <br[<Y<C� p/]T[p± <f<L s  n[<ta²Apk.eLÓm.

rAjA <tA E <gL mr<t, <s n¥[nXr wAk z]<n<C.fAg]LAL.

tAr jAL Có<w�<C! n¥[nX <kATAY.a²Apk.

<s <g<C sbAr aA<g. tA<k aAr nAgAL pAoYA yA<b nA.fAg]LAL.

eibAri pAoYA yA<b. aAr ew�[<Y <y<t pAr<b nA, tA<k Drb.a²Apk.

[p�äAn

b[z]r p�<bz

fAg]LAL, n¥[nX <kATAY.b[z].

t]m[ kX k<r e<L.fAg]LAL.

aAmA<dr kAr[grrA b¥XzALA <B<f <f<L<C. tArA E c<L<C Lw�<t. aAm[ n¥[nX<k K/]j<tb[z].

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok

r¶krbX � rbX¥�nAT QAk]r 62

eLÓm. <s <kATAY.

<s <g<C sk<Lr aA<g eg[<Y.fAg]LAL.

<kATAY.b[z].

<zS m]¶[<t.� b[z], <dK<t pAÒ oKA<n <k z]<Y aA<C?fAg]LAL.

o <y r½n!b[z].

D]LAY <dKC E r<¶r <rKA?fAg]LAL.

b]<JC[, E tA<dr prm m[L<nr r¶rAKX. ebAr aAmAr smY eL ekLA mhAyA±Ar. hY<tAb[z].gAn z]n<t cAi<b. aAmAr pAgL[! aAY <r BAi, ebAr Lw�Ai<Y cL+.

n¥[nXr jY.fAg]LAL.

n¥[nXr jY.b[z].

aAr, E <d<KA, D]LAY LÓq<Ò tAr r¶krbXr k�N. wAn hAt <T<k kKn K<s p<w�<C. tArfAg]LAL.hAtKAn[ aAj <s r[¶ k<r d[<Y c<L <gL.

tA<k b<LC[LÓm, tAr hAt <T<k k[C� <nb nA. ei n[<t hL, tAr <zS dAn.b[z].

[p�äAn

dZ<r gAn

<p*S <tA<dr wAk d[<Y<C, aAY <r c<L,aAY aAY aAY.

D]LAr a/AcL B<r<C aAj pAkA fs<L,mr[ hAY hAY hAY.

http://www.iopb.res.in/%7Esomen/RNatok