Justyna BaryłaZespół Szkół Zawodowychw Kozienicach

Rola i znaczenie Trybunału Konstytucyjnego

We współczesnych państwach prawa szczególna pozycja przypada sądownictwu konstytucyjnemu. Jego zadaniem podstawowym jest czuwanie, by władza prawodawcza nie naruszała konstytucji. Zadanie to wykonują zazwyczaj sądy nazywane sądami konstytucyjnymi. Niekiedy kontrolę konstytucyjności prawa powierza się sądom powszechnym, np. w Stanach Zjednoczonych zgodność ustaw federalnych z konstytucją bada Federalny Sąd Najwyższy.

W Rzeczypospolitej Polskiej sąd konstytucyjny nosi nazwę Trybunału Konstytucyjnego. Orzeka on o zgodności z Konstytucją ustaw oraz umów międzynarodowych, o zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie oraz p zgodności przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczyna się na wniosek, a prawo występowania na wniosek o zbadanie konstytucyjności aktu prawnego mają: Prezydent RP, Marszałkowie Sejmu i Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obwiązującą (tzn. są wiążące dla każdego) i są ostateczne. Jest to istotna zmiana w stosunku do unormowań dotąd obowiązujących. Trzeba jednak pamiętać, że w okresie dwóch lat (okres przejściowy) orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne – podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może je odrzucić. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego uznające akt prawny za niezgodny z Konstytucją

może wyznaczyć inny termin utraty przez ten akt mocy obowiązującej. Orzeczenie takie oznacza się w tym dzienniku urzędowym, w którym zamieszczono akt uznany za niezgodny z Konstytucją.

Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy także orzekanie o zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją, rozpatrywanie skarg konstytucyjnych oraz rozpatrywanie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa. Są to spory polegające na tym, że z co najmniej dwóch konstytucyjnych organów państwa żaden nie uważa się za kompetentny do rozstrzygania określonego zadania lub kompetencje do rozstrzygania określonych spraw przypisuje sobie każdy z nich. Trybunał stwierdza też, czy istnieją przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, których wybiera Sejm na 9 lat. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent RP spośród kandydatów, których przedstawia mu Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału. Sędziowie Trybunału korzystają z takich samych jak sędziowie sądów powszechnych gwarancji niezawisłości oraz immunitetu sędziowskiego.

Organy państwa powołane do kontroli zgodności aktów prawnych z konstytucją działają także w innych państwach, np. w Niemczech (Bunesverfassungsgericht –Federalny Sąd Konstytucyjny) czy we Francji (Conseil Constitutionnel – Rada Konstytucyjna).

Celem powołania Trybunału Konstytucyjnego była konieczność sprawowania kontroli konstytucyjności prawa. Przypisaną Trybunałowi w 1982 roku funkcję kontroli, organ ten realizował poprzez orzecznika o konstytucyjności ustaw i innych aktów normatywnych. Funkcja orzecznicza realizowana była poprzez kompetencję Trybunału do orzekania o sprzeczności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych, w którą został wyposażony później. Od początku swojej działalności Trybunał nie wykonywał też funkcji wykładniczej, gdyż stosowana do jej realizacji kompetencja do wydawania uchwał ustalających powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw została przypisana Trybunałowi w 1989 roku. Istota ukształtowanych w latach 1982 i 1989 r. kompetencji Trybunału nie uległa zmianie także po uchwaleniu Ustawy Konstytucyjnej z 17 października 1992 roku o

wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym, tzw. Małej Konstytucji.

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego przed wejściem w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

Podstawową funkcją Trybunału Konstytucyjnego stało się rozstrzygania zgodności ustaw i innych aktów normatywnych z konstytucją. Funkcja ta realizowana była w ramach tzw. kontroli abstrakcyjnej, tj. uprzedniej i następczej. Polegała ona na orzekaniu przez Trybunał Konstytucyjny na wniosek uprawnionych podmiotów o legalności aktów podustawowych (zgodności z ustawami).

Na podstawie porównania zakresu konstytucyjnych kompetencji polskiego Trybunału i szeregu innych sądów konstytucyjnych można powiedzieć, że polski Trybunał nie posiadał niektórych kompetencji; były one wykształcone w sposób niedostateczny. Brak było skargi konstytucyjnej obywateli oraz brak kompetencji do rozpatrywania sporów kompetencyjnych między organami państwa. Podstawowymi celami, którym służyć powinien Trybunał Konstytucyjny są obok zapewnienia hierarchicznej spójności prawa centralnego stanowionego, także ochrona wolności i praw obywateli.

Funkcje i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego w Konstytucji RP

Konstytucja RP uregulowała kompetencje Trybunału Konstytucyjnego głównie w rozdziale VIII – Sądy i trybunał w części zatytułowanej Trybunał Konstytucyjny. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na treść art. 173 i art. 174, które mają podstawowe znaczenie dla oceny kompetencji Trybunału. Przepisy te określają ustrojowy charakter Trybunału wskazując, że jest on „ ... władzą odrębną i niezależną od innych władz”, a także określają zasadniczą cechę wyroków Trybunału, a mianowicie że wydawane są w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

Podstawowy zakres spraw, w których Trybunał sprawuje funkcję orzeczniczą zawarty jest w przepisie art. 188. Obejmuje on kontrolę zgodności: 1) ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, 2) ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody

wyrażonej w ustawie, 3) przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Wspomniany przepis przewiduje też orzekanie w sprawach niezgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych oraz skargi konstytucyjnej.

Skarga konstytucyjna z art. 79 ust. 1 oraz pytania prawne, służące każdemu sądowi do Trybunału (art. 193) mają charakter kontroli konkretnej.

Skarga konstytucyjna, która jest nowością w polskim systemie prawa, służy dwojakim celom. Celem bezpośrednim jest ochrona praw i wolności gwarantowanych przez Konstytucję każdemu człowiekowi; celem pośrednim jest ochrona interesu publicznego, jako że wniesienie skargi stwarza Trybunałowi Konstytucyjnemu okazję do kontroli stosowania prawa z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. Orzeczenie Trybunału wydane w wyniku rozstrzygania skarg konstytucyjnych mogą być skuteczną inspiracją dla praktyki stosowania przepisów o prawach i wolnościach człowieka.

Tryb rozpatrywania skargi konstytucyjnej reguluje ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1997 roku. Warto tu dodać, że już w trzy miesiące od uchwalenia Konstytucji RP do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło kilkaset skarg.

Zakres właściwości Trybunału obejmuje także: rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa (art. 189), prewencją kontrolę konstytucyjności ustawy na wniosek Prezydenta RP (art. 118 ust. 3), stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta (art. 128 ust. 1), powierzenie Marszałkowi Sejmu Tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta RP, w przypadku uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta (art. 128 ust .1), prewencyjną kontrolę konstytucyjności umowy międzynarodowej (art. 133 ust. 2).

Konstytucja RP nie uwzględnia wyposażenia Trybunału Konstytucyjnego w kompetencję do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, którą miał Trybunał poprzednio.

Jeżeli chodzi o inne funkcje, które sprawują sądy konstytucyjne, tj. stwierdzania ważności wyborów lub referendum, to Konstytucja RP nie przewiduje w tym zakresie kompetencji Trybunału Konstytucyjnego. Także sprawa odpowiedzialności osób

pełniące najwyższe stanowiska w zakresie ich urzędowania znalazła się poza właściwością Trybunału Konstytucyjnego. Przypisano ją Trybunałowi Stanu (art. 198). Z kolei sądowa kontrola działalności administracji publicznej została przypisana Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu.

Zasadniczym problemem od początku działalności Trybunału wzbudzał tzw. nie ostateczny charakter orzeczeń tego organu. Okoliczność ta wywoływała zastrzeżenia, które poddawały w wątpliwość charakter Trybunału Konstytucyjnego, jako sądu konstytucyjnego. Problem ten nabrał jeszcze poważniejszego znaczenia po uchwaleniu w 1989 roku nowego brzmienia art. 1 konstytucji z 1952 roku, tj. stanowiącego, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Natomiast brak „sprostowania” istniejącego stanu po wejściu w życie w 1992 r. Małej Konstytucji, wprowadzającej podział władz spowodował, że Trybunał, co prawda w niewielkim stopniu, ale jednak mógł ograniczyć niekorzystne skutki krytykowanego rozwiązania.

Konstytucja RP wprowadziła przepis art. 186. ust. 1, zgodnie z którym orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego „mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne”. Zauważyć trzeba, że orzeczenia są nie tylko ostateczne, ale cechuje je ponadto moc powszechnie obowiązująca. To rozwiązanie zostało jednak zmącone treścią art. 239 ust. 1 konstytucji. Przepis ten przewiduje opóźnienie wejścia w życie wspomnianej ostateczności stwierdzając, że w okresie 2 lat od dnia wejścia w życie konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z konstytucją ustaw uchwalonych przed jej wejściem w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybunału 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Z powyższego ograniczenia zostały wyjęte pytania prawne.

Nie uregulowane wcześniej w przepisach konstytucyjnych zagadnienie publikowania orzeczeń Trybunału zostało podjęte w Konstytucji RP (art. 190 ust. 2). Zasadą jest niezwłoczne ogłaszanie orzeczeń w organie promulgacyjnym, w którym akt był ogłoszony. Konstytucja RP zapobiega też wątpliwościom, jakie mogłyby pojawić się, w przypadku orzeczenia o niekonstytucyjności aktu nie ogłoszonego w organie publikacyjnym lub urzędowym. W sytuacji takiej, orzeczenie ma być publikowane w Monitorze Polskim.

Z ogłoszeniem orzeczenia w organie promulgacyjnym związane jest zagadnienie wejścia w życie tego orzeczenia. Konstytucja RP nakazuje co do zasady, aby orzeczenie wchodziło w życie z dniem ogłoszenia. Jednakże Konstytucja RP dopuszcza możliwość określenia przez Trybunał innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Wprowadza jednak pewne ograniczenia. Mianowicie termin utraty mocy obowiązującej aktu nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o akt ustawodawczy i dwunastu miesięcy, gdy chodzi o inny akt normatywny.

Powyższa kompetencja Trybunału obejmująca określenie terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego jest m.in. wynikiem wątpliwości dotyczących wchodzenie w życie orzeczeń Trybunału bez okresu przejściowego, także wówczas, gdy w celu realizacji orzeczenia konieczne jest zagwarantowania w budżecie państwa odpowiednich środków finansowych. Wspomniany przepis art. 190 ust. 3 usiłuje rozwiązać w ten sposób, że do zasady pozostawienia Trybunałowi 18 miesięcy do określenia wejścia w życie orzeczenia dodał zastrzeżenie, że jeżeli z takim orzeczeniem wiążą się nakłady finansowe nie przewidziane w ustawie budżetowej, to Trybunał określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów. Rozwiązanie to nie ma poważniejszego znaczenia normatywnego, zaś jego wymiar praktyczny, tj. sprzyjający podjęciu przez Trybunał Konstytucyjny jak najtrafniejszej decyzji jest iluzoryczny, gdyż organ ten w toku postępowania w sprawie rozważa wszystkie argumenty przedstawione przez uczestników postępowania, wśród których zawsze występuje przedstawiciel rządu. Powyższe rozwiązanie daje możliwość elastycznego korygowania prawa, z czego nie zawsze mogą być zadowoleni obywatele składający skargi konstytucyjne.

Kolejnym problemem jest ograniczony zakres podstaw kontroli i aktów podawanych kontroli. Obecna regulacja przewiduje właściwość Trybunału do kontroli konstytucyjności ustaw i innych aktów normatywnych naczelnych oraz centralnych organów państwowych. Konstytucja przewiduje: po pierwsze, obok badania zgodności ustaw z konstytucją, także kontrolę umów międzynarodowych; po drugie, kontrola obejmuje też zgodność ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, przy czym

chodzi o takie umowy, dla ratyfikacji których wymaga się uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, po trzecie, „przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwowe” muszą być zgodne już nie tylko z konstytucją i ustawami, ale także z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

W świetle treści art. 188 konstytucji umowy międzynarodowe mogą stanowić zarówno przedmiot kontroli, jak i jej podstawę. Rozwiązanie to usuwa zatem istniejącą poprzednio lukę. Trybunał nie orzekał bowiem o zgodności prawa krajowego z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, ani nie badał zgodności z konstytucją samowykonalnych ratyfikowanych umów międzynarodowych. Mimo braku stosowanej kompetencji Trybunał zwracał uwagę na te umowy. Zajmował stanowisko zarówno w stosunku do swoich kompetencji do badania zgodności aktów prawa krajowego z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, jak i zgodności treści aktów prawa krajowego z tymi umowami. Wspomniane umowy Trybunał traktował głównie jako źródło dodatkowych argumentów przy interpretowaniu przepisów prawa krajowego lub jako postawę kontroli poprzez art. 1 przepisów konstytucyjnych. Przepis ten ustanawiając bowiem zasadę demokratycznego państwa prawnego stworzył w ten sposób obowiązek respektowania przez Polskę ratyfikowanych umów. Natomiast zgodność umów międzynarodowych z konstytucją Trybunał badał pośrednio, tj. kontrolując konstytucyjność ustawy upoważniającej Prezydenta RP do ratyfikacji umowy międzynarodowej.

Dotychczas obowiązujące przepisy konstytucyjne nie normowały zakresu podmiotów uprawnionych do wystąpienia o kontrolę abstrakcyjną i następczą. Przeciwieństwem tego jest rozwiązanie zawarte w konstytucji. Zgodnie bowiem z treścią art. 191 z wnioskiem do Trybunału wystąpić mogą: 1) Prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, 2) Krajowa Rada Sądownictwa, 3) organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego, 4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych, 5) kościoły i związki wyznaniowe. Podmioty wymienione w pkt. 3 – 5, mogą wystąpić z wnioskiem, jeżeli kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych ich

zakresem działania. Natomiast podmioty uprawnione do wniesienia skargi konstytucyjnej i zakres takiej skargi określane są art. 79. Powyższy katalog podmiotowy, tj. wnioskodawców uprawnionych do wszczęcia postępowania przed Trybunałem nie uwzględnia niektórych podmiotów mających obecnie prawo wystąpienia do Trybunału o kontrolę abstrakcyjną.

Zakres podmiotów uprawnionych do wystąpienia z pytaniami prawnymi (kontrola konkretna) do Trybunału określa art. 193. Przepis ten rozszerza zakres podmiotów sądowych uprawnionych o przedstawienia pytania prawnego na wszystkie sądy. Zgodnie z tym przepisem, każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne dotyczące zgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Kontrola konstytucyjności nie kończy się na kontroli następczej. Zgodnie bowiem z art. 122 ust. 2 – 4 przed podpisaniem umowy Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją. Takie prawo nie przysługuje natomiast Prezydentowi, jeżeli nie zwrócił się w powyższym trybie do Trybunału, lecz z umotywowanym wnioskiem przekazał ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (art. 122 ust. 5). W ten sposób Prezydent może wykorzystać tylko jeden środek prewencyjny zmierzający do zbadania konstytucyjności.

Regulacją o fundamentalnym znaczeniu z punktu widzenia gwarancji wolności i praw jednostki, jest skarga konstytucyjna. Ważność jej podnosi fakt, że została określona już w rozdziale II (wolność, prawa i obowiązki człowieka i obywatela) w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. Natomiast w art. 188 (pkt. 5) została dodatkowo ujęta w katalogu spraw, które należą o kompetencji orzeczniczych Trybunału.

Powołując skargę konstytucyjną w art. 79 ust. 1 Konstytucja RP stwierdza, że „każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł o jego

wolności lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Konstytucyjne ograniczenia z zakresu podstawy kontroli konstytucyjności zostały zawarte w art. 81 konstytucji. Z treści tego przepisu wynika, że podstawą skargi konstytucyjnej nie może być zarzut naruszenia przez akt normatywny niektórych praw socjalnych. Zgodnie bowiem z omawianym przepisem niektórych praw można dochodzić w granicach określonych w ustawie, a mianowicie: minimalnego wynagrodzenia (art. 65 ust. 4), zatrudnienia (art. 65 ust. 5), bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66 ust. 1), czasu wolnego od pracy (art. 66 ust. 2), pomocy niepełnosprawnym (art. 69), pomocy rodzinie i matce (art. 71), zaspokajania potrzeb mieszkaniowych (art. 75), ochrony konsumentów, użytkowników i najemców (art. 76).

Jeżeli chodzi o skargę konstytucyjną uregulowaną w Konstytucji RP, to można ją scharakteryzować, jako skargę: 1) skierowaną na akt normatywny będący podstawą konkretnego, ostatecznego rozstrzygnięcia, 2) stosowaną w przypadku naruszenia przez ten akt któregokolwiek z podstawowych praw i wolności jednostki chronionych konstytucją, 3) podejmowaną dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków służących kontroli orzeczenia w ramach wymiaru sprawiedliwości, czy postępowania administracyjnego, 4) mającą powszechny zakres podmiotowy ochrony, tj. związana jest z prawami i wolnościami konstytucyjnymi „każdego”, a nie tylko obywatela (służy „każdemu”), 5)nie dającej pełnej gwarancji niezwłocznego usunięcia niekonstytucyjności aktu, z uwagi na uprawnienia Trybunału do ustalenia innego terminu do utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu, niż z dniem ogłoszenia orzeczenia (art. 190 ust. 3).

Przyznanie „każdemu” prawa do skargi konstytucyjnej jest wyrazem: 1) realizacji indywidualistycznej koncepcji praw i wolności obywateli, w której uruchomienie omawianego środka zależy od zainteresowanej jednostki, 2) przesunięcia odpowiedzialności za ochronę praw i wolności na podmioty bezpośrednio zainteresowane; państwo może wspierać omawianą czemu służą kompetencje niektórych organów do wnoszenia o kontrolę abstrakcyjną i konkretną (zasada pomocniczości państwa), 3) uznania, że gwarancja realizacji konstytucyjnych praw materialnych musi być zawarta wprost w konstytucji, 4) stanowiska,

że konstytucja jest możliwa do bezpośredniego stosowania w zakresie podstawowych praw jednostki przez „każdego” w określonym przypadku naruszenia jego konstytucyjnych praw, 5) dążenia do urealnienia konstytucyjnych praw obywatela poprzez przyznanie prawa do sądu konstytucyjnego.

Wspomniano, że konstytucja przewiduje kompetencję Trybunału do rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa. Regulację tą uzupełnia art. 192 o zakres podmiotów uprawnionych do występowania o takie rozstrzygnięcia. Z odpowiednimi wnioskami mogą więc występować: Prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Wspomniano też o kompetencji Trybunału do stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta. Zgodnie z art. 131 ust. 1 w przypadku, gdy Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta. Jeżeli Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny, powierzając Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta.

Gwarancje właściwej realizacji kompetencji Trybunału Konstytucyjnego

Gwarantem właściwej realizacji funkcji kontroli konstytucyjności prawa jest przede wszystkim system tej kontroli, sposób wyłaniania składu Trybunału oraz mechanizm niezawisłości sędziowskiej chroniący sędziów przed możliwymi naciskami zwłaszcza polityków.

Ustrój Rzeczypospolitej opiera się na, ... podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej (art. 10 ust. 1). Jeżeli chodzi o władzę sądowniczą, to sprawują ją sądy i trybunały. Trybunał Konstytucyjny, jako władza odrębna i niezależna od innych władz (art. 173) został zakwalifikowany do segmentu władzy sądowniczej. Pojawia się więc pytanie, czy w ten sposób dojdzie do rozstrzygnięcia dyskusji

dotyczącej miejsca Trybunału w systemie podziału władz. Wydaje się jednak, że nie zawarte w Konstytucji RP rozwiązanie jest zgodne z modelem skoncentrowanej kontroli konstytucyjności, tj. opartej o działanie odrębnego od innych organów władzy podmiotu. System ten charakterystyczny jest dla kontynentalnych krajów Europy. Rozwiązanie to oznacza, że ustawodawca konstytucyjny nie opowiedział się za wypowiadaną niekiedy koncepcją przekazania funkcji kontroli konstytucyjności prawa Sądowi Najwyższemu, któremu przypisywano cechę większej odporności na polityczne naciski.

Drugi ze wspomnianych czynników, mających znaczenie la obiektywizacji orzecznictwa dotyczy sposobu wyłaniania sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał, jak stanowi art. 194 składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. Bardziej złożony jest wybór Prezesa i Wiceprezesa Trybunału, bowiem osoby pełniące te funkcje powołuje Prezydent RP spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału.

Kreowanie składu osobowego Trybunału jest trudnym problemem z uwagi na obawy o niezależność sędziów. Nie jest to problem charakterystyczny tylko dla polskiego Trybunału. W państwach Europy Zachodniej, jak się uważa, obawy te usunęła praktyka tworzenia składów sądów konstytucyjnych. Jednakże praktyka ta nie stworzyła jednolitego systemu powoływania sędziów konstytucyjnych. Obowiązujące w Polsce przepisy konstytucyjne przewidują jedynie, że członków Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Regulacja ta różni się od poprzedniej tym, że sędziowie są wybierani indywidualnie na 9 lat, nie na 8 lat. Rozwiązanie to dotyczy też sytuacji wybierania sędziego w przypadku uzupełniania składu Trybunału na opóźnione miejsce. Poprzednio członek Trybunału Konstytucyjnego wybrany w trybie uzupełniającym pełni funkcje do końca kadencji, na którą wybrany był jego poprzednik. Konstytucja przewiduje więc rozwiązanie, które gwarantuje w większym stopniu zróżnicowany, zależny bardziej od indywidualnych walorów kandydatów dobór sędziów Trybunału. Taki mechanizm indywidualnego kształtowania składu Trybunału, a nie ustalani połowy składu co 4 lata, wydaje się zapewnić w większym stopniu

apolityczność, poziom fachowy, a zwłaszcza zróżnicowanie, znaczną niezależność od dominującego układu politycznego w parlamencie. Pewną wadą konstytucji jest kształtowanie składu Trybunału Konstytucyjnego tylko przez Sejm.

Jeżeli chodzi o problem niezawisłości sędziów Trybunału, to jej gwarancja zawarta jest w art. 195 Konstytucji RP. Przepis ten przewiduje, że sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Zwraca on uwagę także na znaczenie warunków pracy i wynagrodzenia sędziów stwierdzając, że sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenia, odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. Dla prawidłowego wypełniania swoich funkcji sędziowie powinni być apolityczni. Dlatego też konstytucja przewiduje, że sędziowie Trybunału w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić innej działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Przepisy konstytucyjne zawierają także sprawę immunitetu sędziowskiego. Zgodnie z art. 196 sędzia Trybunału nie może być bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania. W takim przypadku należy niezwłocznie powiadomić prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Konstytucyjne kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, ustrój tego organu, gwarancje właściwej realizacji kompetencji, a w tym sposób wyłaniania sędziów (z pewnym zastrzeżeniem) i gwarancje niezawisłości sędziowskiej pozwalają na wyrażenie poglądu, że tak ukształtowany polski sąd konstytucyjny odpowiada sądom konstytucyjnym, charakterystycznym dla krajów o demokratycznym porządku prawnym, rządzącym się zasadą podziału władz. W celu realizacji zasadniczej funkcji, tj. kontroli konstytucyjności prawa Trybunał został wyposażony w ostateczne kompetencje. Prawidłowo zostały też ukształtowane warunki prawne realizacji tych kompetencji

Bibliografia:- Z. Czeszejko-Sochacki, „Trybunał Konstytucyjny w świetle

projektów konstytucji RP”, PiP 1995;- L. Garlicki, „Trybunał Konstytucyjny w projekcie Komisji

Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego”, PiP 1996;- L. Garlicki, „Sądownictwo konstytucyjne w Europie

Zachodniej”, PWN, Warszawa 1987;- Konstytucja RP;