ROZDZIAŁ III

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE

(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie)

Powietrze atmosferyczne jest bezbarwną i bezwonną mieszaniną gazów, tworzącą zewnętrzną strefę Ziemi. Procentowy skład powietrza w przeliczeniu na powietrze suche, pozbawione pary

wodnej jest następujący:

Azot - 78,06 % (objętościowych);

Tlen - 20,98 % (objętościowych);

Argon - 0,93% (objętościowych);

inne - 0,03 % (objętościowych).

Jest to średni skład tzw. powietrza czystego, stanowiącego wzorzec do oceny stopnia

zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, z którym człowiek ma kontakt codziennie. Odstępstwa

od składu czystego powietrza świadczą o jego zanieczyszczeniu. Substancje, które w wyniku

naturalnych zdarzeń przyrodniczych lub działalności ludzkiej dostają się do powietrza zmieniając

ilościowo lub jakościowo jego skład naturalny uważane są za zanieczyszczenia. Im bardziej skład

powietrza będzie różny od składu powietrza czystego, tym bardziej będzie ono zanieczyszczone, a tym

samym bardziej uciążliwe dla środowiska biologicznego. Stopień zanieczyszczenia powietrza

atmosferycznego nad wybranym obszarem zależy głównie od następujących czynników:

� wielkości emisji z wszystkich emitorów znajdujących się na tym obszarze oraz rodzaju, ilości,

rozmieszczenia i wysokości efektywnej emitorów,

� napływu zanieczyszczeń spoza tego obszaru,

� warunków klimatycznych i meteorologicznych regionu, na którym znajduje się rozpatrywany

obszar,

� ukształtowania i zagospodarowania terenu.

1. Emisja zanieczyszczeń do powietrza

Do określenia presji powodowanej w 2005 roku przez źródła punktowe na jakość powietrza

w województwie podkarpackim wykorzystano dane Urzędu Marszałkowskiego, zebrane do celów

opłatowych. Informacje o znaczących źródłach emisji uzyskano z ankiet rozesłanych przez WIOŚ

bezpośrednio do podmiotów. Wykorzystano również zestawienia Głównego Urzędu Statystycznego

dotyczące emisji zanieczyszczeń do powietrza.

Według informacji Urzędu Marszałkowskiego w 2005 roku na obszarze województwa

podkarpackiego działalność prowadziło 814 podmiotów wprowadzających gazy i pyły do powietrza,

w ilości podlegającej zgłoszeniu. Łącznie wyemitowały one następujące ilości zanieczyszczeń: - dwutlenek siarki 15 675 Mg;

- dwutlenek azotu 7 369 Mg;

- tlenek węgla 6 723 Mg;

- pyły 4754 Mg;

- benzen 2,1 Mg;

- ołów 0,2 Mg;

- dwutlenek węgla 6 564 876 Mg;

- zanieczyszczenia specyficzne 2439 Mg.

Procentowo najwięcej zanieczyszczeń wprowadzanych jest do powietrza w powiatach

stalowowolskim, mieleckim i mieście Rzeszów. W 2005 roku z powiatów tych wyemitowanych

zostało do powietrza atmosferycznego łącznie 58,8 % emisji wojewódzkiej gazów oraz 30,6 %

zanieczyszczeń pyłowych.

Mapa 3.1. Emisja zanieczyszczeń gazowych w województwie podkarpackim w 2005 roku

Mapa 3.2. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w województwie podkarpackim w 2005 roku

Według danych WIOŚ-Rzeszów na terenie województwa podkarpackiego w 2005 roku

prowadziło działalność 47 podmiotów odznaczających się dużą uciążliwością dla czystości powietrza.

Za podmioty takie uznano zakłady, które wyemitowały w ciągu roku łącznie ponad 50 Mg SO2, NO2,

CO i zanieczyszczeń pyłowych. Zakłady te wyemitowały w 2005 roku 25,8 tys. Mg zanieczyszczeń

gazowych i 3,4 tys. Mg zanieczyszczeń pyłowych. Pod względem emisji zanieczyszczeń z zakładów

znacząco wpływających na jakość powietrza województwo podkarpackie zajmuje 13 miejsce

w Polsce.

Mapa 3.3. Rozmieszczenie źródeł uciążliwych dla jakości powietrza w województwie podkarpackim

Tabela 3.1. Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w 2005 roku

(tys. Mg/rok)

SO2 NO2 CO Pyły

Polska 855,5 351,1 326 110,5

Podkarpackie 15,2 6,8 3,8 3,4

Udział % 1,8 1,9 1,2 3,1

Wykres 3.1. Procentowy udział poszczególnych zanieczyszczeń z zakładów uciążliwych w 2005 roku

52%

12%13%

23%

SO2 NO2 CO Pyły

Zakłady znacząco oddziaływujące na jakość powietrza stanowią 5,8 % wszystkich podmiotów

wprowadzających gazy i pyły do powietrza w województwie podkarpackim. W 2005 roku emisja

z tych zakładów stanowiła 84,9 % całkowitej emisji w województwie.

Wykres 3.2. Porównanie ilości zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady uciążliwe do emisji

wojewódzkiej

0

2

4

6

8

10

12

14

16

tys.

Mg

/ro

k

dwutlenek siarki dwutlenek azotu tlenek węgla pyły

Emisja wojewódzkaEmisja z zakładów szczególnie uciążliwych

Według danych GUS najwięcej zanieczyszczeń gazowych i pyłowych wprowadzanych jest do

powietrza z podmiotów zakwalifikowanych według Europejskiej Klasyfikacji Działalności do branży

„wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę”. W 2005 roku wyemitowały one

56% gazów i 72,6% zanieczyszczeń pyłowych.

Tabela 3.2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza wg Europejskiej Klasyfikacji Działalności w 2005 roku

[w % zanieczyszczeń wytworzonych]

Sekcja Podsekcja Emisja

gazów

Emisja

pyłów

Produkcja artykułów spożywczych 4,4 7,7

Produkcja wyrobów włókienniczych i odzieży 0,1 -

Produkcja drewna i wyrobów z drewna 4,7 15,1

Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych 0,7 -

Produkcja wyrobów chemicznych 0,8 2,8

Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 4 7,7

Produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych 9,35 5,1

Produkcja metali i wyrobów z metali 1,2 2,8

Produkcja maszyn i urządzeń 0,2 -

Produkcja sprzętu transportowego 1,2 2,8

Przetwórstwo

przemysłowe

Produkcja pozostała 0,1 -

Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 72,6 56

Budownictwo 0,05 -

Pozostałe 0,6 -

Według danych WIOŚ-Rzeszów spośród 47 zakładów o dużej uciążliwości dla jakości

powietrza 15 należy do branży „wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, wodę i gaz”.

W 2005 roku wyemitowały one 72% gazów i 60% zanieczyszczeń pyłowych z całkowitej emisji

z zakładów uciążliwych.

Wykres 3.3. Emisja z zakładów uciążliwych w 2005 roku

3,63,6

18,6

0,312,10

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Emisja z dużych źródeł

ciepłowniczych

Emisja z dużych

kotłowni zakładowych

Emisja technologiczna

tys. M

g/r

ok

gazy pyły

Emisja z energetycznego spalania paliw ma charakter sezonowy. Jej wpływ widoczny jest

głównie w okresie zimowym. W sezonie grzewczym 2005 roku zakłady uciążliwe wyemitowały 15,86

tys. Mg zanieczyszczeń gazowych i 2,43 tys. Mg pyłów pochodzących z energetycznego spalania

paliw, natomiast w sezonie letnim 6,37 tys. Mg zanieczyszczeń gazowych i 0,68 tys. Mg pyłowych.

Wykres 3.4. Miesięczny rozkład emisji zanieczyszczeń z energetycznego spalania paliw w 2005 roku –

zakłady uciążliwe

0

0,5

1

1,5

2

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

miesiące

tys. M

g

dwutlenek siarki dwutlenek azotu tlenek węgla pyły

Wśród zanieczyszczeń pyłowych dominują pyły ze spalania paliw, które stanowiły w 2005

roku 90%. Znaczne ilości zanieczyszczeń pyłowych oraz częściowo szkodliwe gazy zatrzymywane są na urządzeniach oczyszczających. W 2005 roku w województwie podkarpackim na urządzeniach

oczyszczających zatrzymanych i zneutralizowanych zostało:

98,6 % pyłów,

4,5 % dwutlenku siarki,

3,1 % dwutlenku azotu,

7,1 % tlenku węgla,

74,7 % węglowodorów.

Urządzenia do redukcji zanieczyszczeń zainstalowane w zakładach zlokalizowanych na

obszarze województwa podkarpackiego odznaczają się w większości wysoką skutecznością oczyszczania.

Wykres 3.5. Rodzaje pyłów wyemitowanych w województwie podkarpackim w 2005 roku

90%

8%

2%

1,3%

0,7%

z energetycznego spalania paliw

inne

cementowo-wapienne

krzemowe, z nawozów sztucznych, środków powierzchniowo-czynnych, węglowo-grafitowe i

polimerowe

Wykres 3.6. Urządzenia do redukcji zanieczyszczeń w zakładach uciążliwych dla jakości powietrza

w województwie podkarpackim

27%17%

10%

2%

36%

8%

cyklony multicyklonyfiltry tkaninowe elektrofiltryurządzenia mokre inne

15%

56%29%

niska skuteczność oczyszczania

średnia skuteczność oczyszczaniawysoka skuteczność oczyszczania

W 2005 roku w województwie podkarpackim wyemitowanych zostało ponad 2,4 Mg

zanieczyszczeń specyficznych związanych z procesami technologicznymi. Wśród zanieczyszczeń

specyficznych ponad 60 % stanowiły węglowodory alifatyczne.

Wykres 3.7. Emisja zanieczyszczeń specyficznych w 2005 roku

127 13713 32 54 68 39 91 67 65 40

253

1483

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

wę

glo

wo

do

ry

alifa

tyczn

e

wę

glo

wo

do

ry

aro

maty

czn

e

ksyle

n

flu

or

am

on

iak

form

ald

eh

yd

tolu

en

ace

ton

alk

oh

ole

alifa

tyczn

e

oc

tan

bu

tylu

tró

jtle

ne

k

sia

rki

WW

A

inn

e

Mg

2. Wpływ warunków meteorologicznych na jakość powietrza

Istotny wpływ na ilość emitowanych do atmosfery zanieczyszczeń z dużych źródeł branży

ciepłowniczej, jak również z sektora komunalno-bytowego, mają warunki meteorologiczne

występujące na danym terenie. Korzystając z danych IMGW zamieszczonych w „Biuletynie

Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej” przeanalizowano warunki meteorologiczne

występujące w województwie podkarpackim w 2005 roku. Najniższa średnia miesięczna temperatura

powietrza wynosząca -4,1oC zanotowana została w miesiącu lutym. Najcieplejszym miesiącem roku

był lipiec ze średnią miesięczną temperaturą powietrza 19,8oC. Największe miesięczne opady powyżej

100 mm notowane były w miesiącach maj-sierpień. Na terenie województwa dominują wiatry

z kierunku zachodniego. W tabelach zestawiono informacje o warunkach meteorologicznych na

terenie województwa w 2005 roku.

Tabela 3.3. Warunki meteorologiczne w 2005 roku

Miesiąc

Temp.

Powietrz

[oC]

Suma

opadów

[mm]

Liczba

dni z

opadami

Usłonec

znienie Porównanie do norm wieloletnich

Styczeń -0,6 49,6 20 67,9

Styczeń był ciepły zwłaszcza w I połowie i

zdecydowanie wilgotniejszy od przeciętnego.

Temperatury powietrza były wyższe od

wielolecia.

Luty -4,1 29,5 15 85,8

Luty był chłodniejszy i na przeważającym

obszarze wilgotniejszy od przeciętnego. Średnia

temperatura miesiąca była niższa od średniej

wieloletniej o 1-3 stopnie. Miesięczna suma

opadów przekroczyła wartości średnie

wieloletnie

Marzec 0,3 46,8 13 177,1

Marzec był chłodniejszy od przeciętnego i w

części wschodniej i północnej również wilgotniejszy

Kwiecień 9,1 48,4 13 189,9

Kwiecień był ciepły i stosunkowo suchy.

Średnia temperatura miesięczna była wyższa od

średniej wieloletniej.

Maj 14,0 107,1 17 264,5

Maj był termicznie zmienny i bardzo wilgotny.

Średnia temperatura układała się w granicach

normy i była zbliżona do średniej wieloletniej.

Miesięczne sumy opadów były znacznie wyższe

od norm

Czerwiec 16,8 109,6 10 296,6

Czerwiec na ogół chłodny, suchy

charakteryzował się zmienną pogodą. Średnia temperatura miesięczna była niższa od

średniej wieloletniej

Lipiec 19,8 109,1 13 291,5

Średnia miesięczna temperatury w lipcu

przekroczyła normę wieloletnią, miesięczne

sumy opadów przekraczały wartości średnie z

wielolecia

Sierpień 17,5 123,9 14 224,2

Średnia temperatura powietrza kształtowała się w pobliżu średniej wieloletniej, opady

przekroczyły normę miesięczną 3 krotnie

wrzesień 14,8 62,4 8 242,0

Średnia temperatura była wyższa od normy

wieloletniej natomiast opady były niższe od

norm

Październik 8,9 6,8 4 175,9

Październik był suchy i ciepły, średnia

miesięczna temperatura była wyższa od norm

wieloletnich. Miesięczne sumy opadów były

niższe od norm wieloletnich

listopad 3,1 17,8 10 73,3

Listopad był ciepły i suchy. Średnia miesięczna

temperatura była wyższa od wieloletniej, opady

niższe od średniej wieloletniej

grudzień -0,4 62,9 23 16,8

Przeciętne warunki termiczne, opady

zdecydowanie przekroczyły normy wielolecia,

temperatura nie odbiegała od norm wieloletnich

Tabela 3.4. Dominujące kierunki wiatrów w województwie w 2005 roku

Miesiąc Zakres dat Kierunek i siła wiatru

Styczeń

1-15 stycznia

14-18 stycznia

19-25 stycznia

31 stycznia

silny wiatr zachodni

silny wiatr południowy i południowo zachodni,

umiarkowany wiatr zachodni i północny

silny wiatr zachodni

Luty

1-3 luty

4-15 luty

15-19 luty

20-23 luty

24-28 luty

słaby wiatr północno-zachodni

umiarkowany wiatr południowo-zachodni

umiarkowany wiatr północno-wschodni

umiarkowany wiatr południowo-wschodni

umiarkowany wiatr północno-wschodni

Marzec

1-9 marzec

10-19 marzec

20-24 marzec

25-31 marzec

umiarkowany i silny wiatr z kierunków północno i zachodniego

dość silny porywisty wiatr z kierunków południowego i zachodniego

umiarkowany i słaby wiatr południowo -wschodni

słaby i umiarkowany wiatr ze wschodu i północy

Kwiecień

1-5 kwiecień 6-9 kwiecień 10-13 kwiecień 14-19 kwiecień 20-24 kwiecień 25-27 kwiecień 28-30 kwiecień

słaby i umiarkowany wiatr z południa i zachodu

umiarkowany i słaby wiatr z południa i południowego wschodu

umiarkowany i słaby zmienny wiatr północno-zachodni i zachodni

umiarkowany okresami porywisty wiatr ze wschodu i północy

umiarkowany okresami porywisty wiatr z północy i zachodu

umiarkowany okresami porywisty wiatr ze wschodu i północy

słaby i umiarkowany wiatr północno zachodni

Maj

1-4 maj

5-14 maj

15-17 maj

18-21 maj

22-31 maj

słaby i umiarkowany okresami porywisty wiatr północno-zachodni

umiarkowany okresowo dość silny wiatr zachodni

słaby i umiarkowany wiatr południowo-wschodni

umiarkowany wiatr północny

umiarkowany wiatr zachodni i północno-zachodni

Czerwiec

1-12 czerwiec

13-26 czerwiec

27-30 czerwiec

umiarkowany okresowo dość silny wiatr zachodni

umiarkowany wiatr północny

umiarkowany wiatr zachodni

Lipiec

1-9- lipiec

10- 31 lipiec

słaby i umiarkowany wiatr z kierunków północnego i wschodniego

słaby i umiarkowany wiatr północno-wschodni i wschodni

Sierpień

1-13 sierpień 14-21 sierpień 22-26 sierpień 27-31 sierpień

słaby i umiarkowany wiatr z kierunku zachodniego

słaby i umiarkowany wiatr z kierunku wschodniego

słaby i umiarkowany wiatr z kierunku zachodniego

słaby i umiarkowany wiatr z kierunku wschodniego

Wrzesień

1-3 wrzesień 4-12 wrzesień 13-14 wrzesień 15-18 wrzesień 19-30 wrzesień

umiarkowany wiatr wschodni

umiarkowany wiatr wschodni i północny

umiarkowany wiatr południowy i zachodni

umiarkowany wiatr północny i północno-wschodni

umiarkowany wiatr wschodni

Październik

1-2 październik

3-14 październik

15-18 październik

19-26 październik

27-31 październik

umiarkowany wiatr południowo-wschodni

umiarkowany wiatr wschodni i południowo-wschodni

umiarkowany wiatr zachodni i północny

umiarkowany wiatr południowy i zachodni

umiarkowany wiatr południowo-wschodni

Listopad

1-9 listopad

10-14 listopad

15-18 listopad

19-24 listopad

25-30 listopad

umiarkowany wiatr południowo-wschodni i południowy

umiarkowany wiatr południowy

umiarkowany wiatr północno-zachodni i zachodni

umiarkowany wiatr zachodni i północny

umiarkowany wiatr południowy

Grudzień

1-3 grudzień 4-8 grudzień 9-10 grudzień 11-15 grudzień 16-21 grudzień 22-24 grudzień 25-31 grudzień

umiarkowany wiatr południowy

umiarkowany wiatr zachodni i północny

umiarkowany wiatr północny

umiarkowany wiatr zachodni

umiarkowany wiatr zachodni i północny

umiarkowany wiatr zachodni

umiarkowany wiatr wschodni

Na mapie przedstawiono roczne róże wiatrów wykonane w oparciu o informacje o kierunkach

wiatrów w 2005 r. ze stacji METEO-WIOŚ zlokalizowanych w Rzeszowie, Jaśle, Tarnobrzegu

i Przemyślu.

Mapa 3.4. Warunki meteorologiczne na terenie województwa podkarpackiego

Warunki meteorologiczne, występujące na przestrzeni roku, decydują o zapotrzebowaniu na

energię cieplną, a tym samym decydują o wielkości emisji z energetycznego spalania paliw.

Korzystając z danych uzyskiwanych na stacjach METEO obsługiwanych przez WIOŚ obliczono

liczbę stopniodni grzewczych w poszczególnych miesiącach 2005 roku, pokazujących

zapotrzebowanie na energię cieplną w tym okresie. Największe zapotrzebowanie na energię cieplną w sezonie grzewczym wystąpiło w miesiącach grudzień- marzec.

Tabela 3.5. Liczba stopniodni grzewczych w 2005 roku w województwie podkarpackim

Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Rzeszów 646 699,7 572,8 309,9 182,1 66,5 3,3 33,2 122,3 321,9 487 636,6

Jasło 591,8 617 524,6 241,1 116,7 45,9 0 5,9 62,9 248,3 415,8 533,7

Przemyśl 560,2 595,3 513,3 236,9 115,8 39,3 0 5 68,1 261 439,3 552,6

Tarnobrzeg 531,9 564,4 502,7 201,2 101,7 33,3 0 0 24,5 204,9 423,6 547,3

Z porównania ilości stopniodni grzewczych w latach 2004-2005 wynika, że zapotrzebowanie

na energię cieplną w sezonie grzewczym w roku 2005, oprócz stycznia, który był cieplejszy od

przeciętnego, było wyższe.

Wykres 3.8. Porównanie stopniodni grzewczych w latach 2004-2005

Rzeszów

0

100

200

300

400

500

600

700

800

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

2004 2005

Przemyśl

0

100

200

300

400

500

600

700

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

2004 2005

Jasło

0

100

200

300

400

500

600

700

800

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

2004 2005

Tarnobrzeg

0

100

200

300

400

500

600

700

800

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

2004 2005

3. Jakość powietrza w województwie podkarpackim w 2005 roku i wyniki klasyfikacji stref

3.1. Sieć monitoringu jakości powietrza atmosferycznego w województwie podkarpackim w 2005 roku

Badania jakości powietrza w województwie podkarpackim w 2005 roku prowadzone były przez

WIOŚ-Rzeszów i WSSE-Rzeszów w zakresie zanieczyszczeń normowanych w rozporządzeniu

Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych

substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów

tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji na:

� stacji automatycznej w Rzeszowie:SO2,NO2, NOx, NO, PM10, CO;

� 25 stanowiskach manualnych do pomiarów SO2 i NO2;

� 8 stanowiskach manualnych do pomiarów PM10;

� 4 stanowiskach do pomiarów ołowiu w PM10;

� 11 stanowiskach pasywnych do pomiarów benzenu;

� 3 stanowiskach manualnych do pomiarów SO2 i NO2;

� 4 stacjach meteorologicznych do interpretacji wyników pomiarów.

Dane ze stacji i stanowisk pomiarowych monitoringu powietrza wprowadzane są do

wojewódzkiej bazy JPOAT i przekazywane drogą elektroniczną do bazy krajowej.

Jednostkowe wyniki stężeń zanieczyszczeń ze stacji automatycznej zlokalizowanej

w Rzeszowie, oraz ze stacji manualnych z obszaru województwa podkarpackiego udostępniane są na

stronie internetowej WIOŚ –Rzeszów: www.wios.rzeszow.pl.

Mapa 3.5. Monitoring powietrza atmosferycznego w 2005 roku

3.2. Wyniki pomiarów zanieczyszczeń powietrza uzyskane w 2005 roku

Dwutlenek siarki

Dwutlenek siarki mierzony był w województwie podkarpackim w 2005 roku na 29 stacjach

pomiarowych, w tym na jednej automatycznej, 25 manualnych oraz na 3 stanowiskach do pomiarów

pasywnych. Pomiarami objęto wszystkie miejscowości posiadające status uzdrowiska na terenie

województwa. Nie odnotowano przekroczeń, ustalonych dla tego zanieczyszczenia norm, zarówno dla

jednej godzinny, do której porównywano wyniki uzyskane na stacji automatycznej w Rzeszowie, jak

również normy średniodobowej, na żadnym stanowisku pomiarowym, gdzie prowadzone były badania

z tym czasem uśredniania stężeń. Poziomy średnich rocznych stężeń mieściły się w granicach od 1,4 µg/m

3 do 9,4 µg/m

3.

Najwyższe stężenia średnioroczne zanotowano w Rzeszowie 9,3 µg/m3 oraz w Krośnie 9,4 µg/m

3,

gdzie stanowiły one 46,5- 47 % normy. Na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych na terenach

objętych ochroną uzdrowiskową stężenia dwutlenku siarki były niskie i nie stanowiły zagrożenia

przekroczenia dopuszczalnych stężeń. Stężenia średnioroczne obliczone z rocznej serii stężeń

średniodobowych kształtowały się w przedziale 2,02- 4,44 µg/m3.

Maksymalne stężenie 1-godzinne na stacji automatycznej w Rzeszowie zanotowane zostało

w lutym i wyniosło 149 µg/m3 co stanowi 42,6 % normy ustanowionej na poziomie 350 µg/m3.

Wysokości notowanych w powietrzu stężeń dwutlenku siarki wykazują ścisłą zależność z porami roku. Stężenia notowane w 2005 roku w sezonie grzewczym na kilku stacjach były 3-4 razy

wyższe niż w sezonie letnim. Zróżnicowanie w zależności od sezonów oraz wysokości stężeń

obliczonych ze stężeń średniodobowych dla poszczególnych miesięcy w roku przedstawiono na

wykresach.

Wykres 3.9. Stężenia SO2 w rozbiciu na sezony

0

2

4

6

8

10

12

Cza

rna-N

aft

a-

Gaz

Dęb

ica-P

ark

ow

a

Ho

ryn

iec Z

dr-

So

bie

sk

ieg

o

Iwo

nic

z Z

dr.

-

To

rosie

wic

za

Ja

rosła

w-

Gru

nw

ald

zka

Jasło

-Flo

riań

ska

Jas

ło-

Sro

czyń

sk

ieg

o

Ko

mań

cza

-

Oś

rod

ek

Kro

sn

o-

Lew

ako

ws

kie

go

Le

sko

-Ry

nek

Mie

lec-

Gru

nw

ald

zka

Nis

ko

-So

po

cka

Po

lań

czyk

-

Sta

cja

Po

mp

Prz

em

yś

l-

Pl.D

om

inik

ań

ski

Rym

an

ów

Zd

r.-

Zd

rojo

wa

Rzeszó

w-

Szo

pe

na

Rzes

zó

w-

Pił

su

ds

kie

go

Rzes

zó

w-

Po

nia

tow

skie

go

Rzeszó

w

Sku

bis

za

Rzeszó

w-

Wie

rzb

ow

a

San

ok

-

Je

zie

rskie

go

Sta

low

a W

ola

-

Nie

zło

mn

ych

Sa

no

k-J

.Paw

ła I

I

Ta

rno

brz

eg

-

Św

.Ba

rbary

Tarn

ob

rzeg

-1

Maja

Ustr

zy

ki-

Bełs

ka

µg/m3

sezon zimowy

sezon letni

Wykres 3.10. Miesięczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stacjach pomiarowych w 2005 roku

Jasło

0

2

4

6

8

10

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Floriańska Sroczyńskiego

Przemyśl-Plac Dominikański

0

5

10

15

20

25

30

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Nisko-Sopocka

0

2

4

6

8

10

12

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Tarnobrzeg

0

1

2

3

4

5

6

7

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Św. Barbary 1 Maja

Rzeszów

0

5

10

15

20

25

30

35

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Szopena Piłsudskiego Poniatowskiego Skubisza Wierzbowa

W

po

rów

nan

iu

do

wynik

ów

u

zysk

any

ch

w

200

4

rok

u

na

kilk

u

stacjach

zaobserw

ow

ano

wzro

st stężeń śred

nio

dob

ow

ych

, a tym

samy

m w

zrost stężeń

średnio

roczn

ych

. Poró

wnan

ie wyso

kości

stężeń śred

nio

roczn

ych

w latach

20

04-2

005 p

rzedstaw

iono

na p

oniższy

m w

ykresie.

Wy

kres 3

.11. P

oró

wn

an

ie wy

sok

ości stężeń śred

nio

roczn

ych

dw

utlen

ku

siark

i w la

tach

2004-2

005

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

10

Czarna-Nafta-

Gaz

Dębica-Parkowa

Horyniec Zdr-

SobieskiegoIwonicz Zdr.-

TorosiewiczaJarosław-

Grunwaldzka

Jasło-Floriańska

Jasło-

Sroczyńskiego

Komańcza-

Ośrodek zdrowiaKrosno-

Lewakowskiego

Lesko-Rynek

Mielec-

Grunwaldzka

Nisko-Sopocka

Polańczyk-Stacja

PompPrzemyśl-

Pl.DominikańskiRymanów Zdr.-

ZdrojowaRzeszów-

PiłsudskiegoRzeszów-

Poniatowskiego

Rzeszów

SkubiszaRzeszów-

WierzbowaSanok-

JezierskiegoStalowa Wola-

Niezłomnych

Sanok-J.Pawła II

Tarnobrzeg-

Św.BarbaryTarnobrzeg-1

Maja

Ustrzyki-Bełska

g/m3

2004

20

05

M

ap

a 3

.6. R

ozk

ład

stężeń śr

edn

ioro

czn

ych

SO

2 w

2005 r

ok

u

Dwutlenek azotu

Dwutlenek azotu mierzony był w województwie podkarpackim w 2005 roku na 29 stacjach

pomiarowych w tym na jednej automatycznej w Rzeszowie, 25 manualnych i 3 stanowiskach

pasywnych. Na stacji automatycznej oprócz dwutlenku azotu monitorowane były także stężenia tlenku

azotu i suma tlenków azotu NOx. Wartości stężeń średniorocznych mieściły się w 2005 roku

w przedziale 5,1 µg/m3 do 44 µg/m

3. Najwyższe stężenie średnioroczne zanotowane zostało w Nisku,

gdzie stężenie średnioroczne wyniosło 44,7 µg/m3 (111,7% normy). Na stanowiskach pomiarowych

zlokalizowanych na terenach objętych ochroną uzdrowiskową stężenia dwutlenku azotu nie stanowiły

zagrożenia przekroczenia dopuszczalnych stężeń. Najwyższe stężenie średnioroczne na poziomie 9,7

µg/m3

zanotowane zostało w Horyńcu Zdrój, co stanowi 27,7% normy średniorocznej określonej dla

uzdrowisk na wysokości 35 µg/m3.

Stężenia dwutlenku azotu nie wykazują tak wyraźnej tendencji sezonowej, jak w przypadku

dwutlenku siarki, z uwagi na to, że znaczny udział w emisji tego zanieczyszczenia stanowi

komunikacja. Zróżnicowanie w zależności od sezonów oraz wysokości stężeń miesięcznych,

obliczonych ze stężeń średniodobowych, przedstawiono na wykresach.

Wykres 3.12. Stężenia NO2 w rozbiciu na sezony

0

10

20

30

40

50

60

Cza

rna-N

aft

a-

Gaz

Dęb

ica-P

ark

ow

a

Ho

ryn

iec Z

dr-

So

bie

skie

go

Iwo

nic

z Z

dr.

-

To

rosie

wic

za

Jaro

sła

w-

Gru

nw

ald

zka

Jasło

-Flo

riań

ska

Jasło

-

Sro

czyń

skie

go

Ko

mań

cza-

Ośr

od

ek z

dro

wia

Kro

sn

o-

Lew

ako

wskie

go

Lesko

-Ryn

ek

Mie

lec-

Gru

nw

ald

zka

Nis

ko

-So

po

cka

Po

lań

czy

k-

Sta

cja

Po

mp

Prz

em

yśl

-

Pl.

Do

min

ikań

ski

Rym

an

ów

Zd

r.-

Zd

rojo

wa

Rzeszó

w-

Szo

pen

a

Rze

szó

w-

Pił

su

dskie

go

Rze

szó

w-

Po

nia

tow

skie

go

Rzeszó

w

Sku

bis

za

Rzeszó

w-

Wie

rzb

ow

a

San

ok-

Jezie

rskie

go

Sta

low

a W

ola

-

Nie

zło

mn

ych

San

ok-J

.Paw

ła I

I

Tarn

ob

rzeg

-

Św

.Barb

ary

Tarn

ob

rzeg

-1

Maja

Ustr

zyki-

Bełs

ka

µg/m3

sezon zimowy

sezon letni

Wykres 3.13. Miesięczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stacjach pomiarowych w 2005 roku

Jasło

0

5

10

15

20

25

30

35

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Floriańska Sroczyńskiego

Przemyśl-Plac Dominikański

0

5

10

15

20

25

30

35

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Nisko-Sopocka

0

10

20

30

40

50

60

70

80

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Tarnobrzeg

0

10

20

30

40

50

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Św. Barbary 1 Maja

Rzeszów

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Szopena Piłsudskiego Poniatowskiego Skubisza Wierzbowa

W porównaniu do wyników uzyskanych w 2004 roku na większości stacji zaobserwowano

wzrost stężeń średniodobowych, a tym samym wzrost stężeń średniorocznych. Związane jest to ze

zwiększającym się corocznie natężeniem ruchu na terenie województwa. W kolejnych latach należy

się spodziewać dalszej tendencji wzrostowej tego zjawiska, a tym samym rosnących stężeń dwutlenku

azotu szczególnie w miastach. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych w latach 2004-2005

przedstawiono na wykresie.

Wykres 3.14. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych dwutlenku siarki w latach 2004-2005

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Cza

rna

-Naft

a-

Ga

z

Dęb

ica-P

ark

ow

a

Ho

ryn

iec Z

dr-

So

bie

skie

go

Iwo

nic

z Z

dr.

-

To

rosie

wic

za

Jaro

sła

w-

Gru

nw

ald

zk

a

Jas

ło-F

lori

ań

sk

a

Jasło

-

Sro

czyń

sk

ieg

oK

om

ań

cz

a-

Ośr

od

ek z

dro

wia

Kro

sn

o-

Lew

ak

ow

sk

ieg

o

Les

ko

-Ryn

ek

Mie

lec-

Gru

nw

ald

zk

a

Nis

ko

-So

po

ck

a

Po

lań

czy

k-S

tacja

Po

mp

Prz

em

yś

l-

Pl.

Do

min

ikań

sk

iR

ym

an

ów

Zd

r.-

Zd

rojo

wa

Rzes

zó

w-

Pił

su

dsk

ieg

o

Rzes

zó

w-

Po

nia

tow

sk

ieg

o

Rz

esz

ów

Sku

bis

za

Rze

sz

ów

-

Wie

rzb

ow

a

San

ok-

Jez

iers

kie

go

Sta

low

a W

ola

-

Nie

zło

mn

ych

San

ok-J

.Paw

ła I

I

Ta

rno

brz

eg

-

Św

.Barb

ary

Tarn

ob

rze

g-1

Ma

ja

Us

trzyk

i-B

ełs

ka

g/m

3

2004 2005

O znacznym wpływie komunikacji na stopień zanieczyszczenia powietrza tlenkami azotu

świadczy również analiza dobowego i tygodniowego przebiegu stężeń 1-godzinnych na stacji

automatycznej w Rzeszowie. Wartości stężeń tlenków azotu wzrastają w ciągu doby w godzinach

szczytów komunikacyjnych oraz w powszednie dni tygodnia.

Wykres 3.15. Dobowy przebieg stężeń NO2, NO i NOx w 2005 roku na stacji Rzeszów-Szopena

0

10

20

30

40

50

60

70

80

01:0

0

02

:00

03

:00

04

:00

05

:00

06

:00

07

:00

08

:00

09

:00

10

:00

11

:00

12

:00

13

:00

14

:00

15

:00

16

:00

17

:00

18

:00

19

:00

20

:00

21

:00

22

:00

23

:00

23

:59

g/m

3

NOx NO2 NO

Wykres 3.16. Tygodniowy przebieg stężeń NO2, NO i NOx w 2005 roku na stacji Rzeszów-Szopena

0

50

100

150

200

poniedzi wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela

g/m

3

NOx NO2 NO

Mapa 3.7. Rozkład stężeń średniorocznych NO2 w 2005 roku

Pył PM10

Pomiary pyłu zawieszonego PM10 prowadzone były w 2005 roku na ośmiu stanowiskach

pomiarowych. Pomiary wykonywane były z wykorzystaniem referencyjnych metodyk pomiarowych.

Z uwagi na to, że zanieczyszczenie pyłem powstaje głównie w wyniku energetycznego spalania paliw,

wyniki stężeń notowane na stacjach pomiarowych różnią się w zależności od sezonów. Zróżnicowanie

stężeń PM10 w zależności od sezonów oraz wysokości stężeń obliczonych ze stężeń średniodobowych

dla poszczególnych miesięcy w roku przedstawiono na wykresach.

Wykres 3.17. Stężenia PM10 w rozbiciu na sezony

0

10

20

30

40

50

60

Jasło-Floriańska Przemyśl-

Pl.Dominikański

Rzeszów-Szopena Rzeszów-

Wierzbowa

Rzeszów-

Piłsudskiego

Sanok-

Jezierskiego

Tarnobrzeg-

Św.Barbary

µg/m3

sezon zimowy sezon letni

Wykres 3.18. Miesięczne stężenia PM10 na stacjach pomiarowych w 2005 roku

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3Jasło Mielec Przemyśl Sanok Tarnobrzeg

Rzeszów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

g/m

3

Szopena Piłsudskiego Wierzbowa

Zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 stwarza w województwie największe problemy. Na

wszystkich stanowiskach, gdzie prowadzono w 2005 roku pomiary, zanotowano przypadki

przekroczeń dopuszczalnej normy średniodobowej. Najwięcej przekroczeń, powyżej 35

dopuszczonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 6 czerwca 2002r w sprawie dopuszczalnych

poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji

w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji,

zanotowano w Przemyślu i Rzeszowie. Wysokie stężenia PM10, na granicy ilości przypadków

dozwolonych, stwierdzono również na stacji pomiarowej zlokalizowanej w Jaśle.

Wykres 3.19. Ilości przekroczeń PM10 zanotowanych na stanowiskach pomiarowych w 2005 roku

36

7

41 42 39

99

13 12

0

40

80

120

Jasło

-Flo

riań

ska

Mie

lec

-Zarząd

Str

efy

Prz

em

yśl

-

Pl.D

om

inik

ań

ski

Rzeszó

w-

Piłsu

ds

kie

go

Rzes

zó

w-

Wie

rzb

ow

a

Rzeszó

w-

Szo

pen

a

San

ok

-

Jezie

rskie

go

Tarn

ob

rzeg

-1

Ma

ja

Mapa 3.8. Rozkład stężeń średniorocznych pyłu PM10 w 2005 roku

Tlenek węgla

W 2005 r. na terenie województwa podkarpackiego pomiary zanieczyszczenia powietrza

tlenkiem węgla prowadzone były na dwóch stacjach pomiarowych:

• w Rzeszowie przy ul. Szopena,

• w Sanoku na ul. Jana Pawła II.

Obliczone 8-godzinne stężenia tlenku węgla na podstawie pomiarów jednogodzinnych nie

przekraczały w 2005 roku dopuszczalnej normy. W Rzeszowie maksymalna wartość ze średnich

8-godzinnych kroczących zanotowana została w miesiącu lutym i wyniosła ona 4523,2 µg/m3 co

stanowi 45 % normy. W Sanoku najwyższe stężenia tlenku węgla wystąpiły w lutym i wynosiły

6972,8-7238,2 µg/m3 stanowiąc 70-72% stężenia dopuszczalnego.

Benzen

Badania jakości powietrza w zakresie stężeń benzenu na terenie województwa podkarpackiego

prowadzone były w 2005 roku na 11 stanowiskach pomiarowych. Stanowiska pomiarowe

rozlokowane zostały na podstawie informacji o emisji tego zanieczyszczenia w województwie,

głównie na terenach miejskich, gdzie na negatywne działanie zanieczyszczenia narażona jest

największa liczba ludności. Pomiary prowadzone były przy użyciu metody pasywnej. W ciągu roku

wykonano cztery dwutygodniowe serie pomiarowe, rozłożone tak, aby uzyskać wyniki z sezonu

letniego i grzewczego. Stężenia średnioroczne obliczone z wyników pomiarów nie wykazały

przekroczenia dopuszczalnej normy średniorocznej. Najwyższe stężenie średnioroczne zanotowane

zostało w Przemyślu i wyniosło ono 4,9 µg/m3 (98% normy). Stężenia przekraczające 50% normy

średniorocznej zanotowano również na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w: Dębicy, Jaśle,

Jedliczu i Mielcu. Stężenia średnioroczne na stanowiskach pomiarowych przedstawiono na wykresie.

Wykres 3.20. Średnioroczne stężenia benzenu zanotowane w punktach pomiarowych w 2005 roku

3,17 3,22,9

2,4 2,6

1,4

1,99

4,9

2,4

1,4 1,3

0

1

2

3

4

5

6

Dęb

ica

Jasło

Jed

licze

Łań

cu

t

Mie

lec

Nis

ko

No

wa

Sarz

yn

a

Prz

em

yśl

Rzeszó

w

Sta

low

a

Wo

la

Ta

rno

brz

eg

µg/m

3

Stężenia benzenu różniły się znacznie w sezonie letnim i zimowym. Stężenia zanotowane

w czasie serii pomiarowych w miesiącach letnich były średnio 3 razy niższe niż w miesiącach

zimowych.

Wykres 3.21. Stężenia benzenu w rozbiciu na sezony

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Dęb

ica

Jasło

Jed

licze

Łań

cu

t

Mie

lec

Nis

ko

No

wa

Sarz

yn

a

Prz

em

yśl

Rze

szó

w

Sta

low

a

Wo

la

Tarn

ob

rzeg

µg/m

3

sezon zimowy sezon letni

Porównując wyniki pomiarów z lat 2004-2005 zauważyć należy, że w 2005 roku, na

wszystkich stanowiskach pomiarowych, zanotowano wzrost stężeń benzenu w powietrzu

atmosferycznym,. Znaczne podwyższenie stężeń na wszystkich stanowiskach pomiarowych

zanotowane zostało w sezonie zimowym, natomiast w sezonie letnim, stężenia benzenu utrzymywały

się na podobnym poziomie jak w 2004 roku lub uległy niewielkiemu obniżeniu. Porównanie

sezonowych stężeń benzenu na stanowiskach pomiarowych przedstawiono na wykresach.

Utrzymująca się tendencja wzrostowa stężeń benzenu w powietrzu w kolejnych latach może

spowodować przekroczenie dopuszczalnej normy średniorocznej ustalonej dla tego zanieczyszczenia.

Wykres 3.22. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych benzenu w latach 2004-2005

0

1

2

3

4

5

6

Dęb

ica

Jasło

Jed

licze

Łań

cu

t

Mie

lec

Nis

ko

No

wa

Sarz

yn

a

Prz

em

yśl

Rzeszó

w

Sta

low

a

Wo

la

Tarn

ob

rzeg

µg/m

32004 2005

Wykres 3.23. Porównanie wysokości stężeń benzenu w sezonie zimowym w latach 2004-2005

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Dęb

ica

Jasło

Jed

licze

Łań

cu

t

Mie

lec

Nis

ko

No

wa

Sarz

yn

a

Prz

em

yśl

Rzeszó

w

Sta

low

a

Wo

la

Tarn

ob

rzeg

µg/m

3

sezon zimowy 2004

sezon zimowy 2005

Wykres 3.24. Porównanie wysokości stężeń benzenu w sezonie letnim w latach 2004-2005

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

Dęb

ica

Jasło

Jed

licze

Łań

cu

t

Mie

lec

Nis

ko

No

wa

Sarz

yn

a

Prz

em

yśl

Rzeszó

w

Sta

low

a

Wo

la

Tarn

ob

rze

g

ug

/m3

sezon letni 2004

sezon letni 2005

Mapa 3.9. Rozkład stężeń średniorocznych benzenu w 2005 roku

Ołów

Badania stężeń ołowiu w pyle PM10 prowadzone były w 2005 roku na czterech stanowiskach

pomiarowych zlokalizowanych w Rzeszowie przy ul. Piłsudskiego i Wierzbowej, w Tarnobrzegu przy

ul. 1 Maja oraz w Sanoku przy ul. Jezierskiego. Stężenia średnioroczne na tych stanowiskach

pomiarowych mieściły się w zakresie od 0,018 µg/m3 (3,6% normy) w Sanoku do 0,03 µg/m3 (6%

normy) w Rzeszowie przy ul. Piłsudskiego. W porównaniu z rokiem poprzednim stężenia ołowiu

w 2005 roku uzyskane z pomiarów utrzymywały się podobnym poziomie.

Wykres 3.25. Porównanie wysokości stężeń średniorocznych ołowiu w latach 2004-2005

0

0,005

0,01

0,015

0,02

0,025

0,03

0,035

µg/m

3

Rzeszów Wierzbowa Rzeszów

Piłsudskiego

Tranobrzeg 1Maja Sanok Jezierskiego

2004

2005

4. Roczna ocena jakości powietrza

4.1. Podstawy prawne

Zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska wojewódzkie inspektoraty ochrony

środowiska zobowiązane są do sporządzania ocen i klasyfikacji stref:

1. zgodnie z art. 88 ww. ustawy – raz na 5 lat oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref na potrzeby

ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakości powietrza,

2. zgodnie z art. 89 ww. ustawy – corocznie tzw. oceny bieżącej i klasyfikacji stref w oparciu

o dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz poziomy dopuszczalne powiększone

o marginesy tolerancji.

Obowiązek prowadzenia oceny rocznej dotyczy następujących zanieczyszczeń: � dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, pyłu zawieszonego PM10, ołowiu, benzenu, tlenku

węgla, ozonu,

przy uwzględnieniu kryterium związanego z ochroną zdrowia oraz:

� dwutlenku siarki, tlenków azotu, ozonu,

przy uwzględnieniu kryterium związanego z ochroną roślin/ekosystemów.

Oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach definiowanych jako obszar aglomeracji

o liczbie mieszkańców większej od 250 tysięcy lub obszar powiatu, który nie wchodzi w skład

aglomeracji. Ponadto kryteria ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ze względu na

ochronę roślin stanowią dwie niezależne grupy kryteriów oceny.

Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie z art.

99 ustawy – Prawo ochrony środowiska stanowią: • dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (w niektórych przypadkach rozporządzenie

określa dozwoloną liczbę przekroczeń określonego poziomu),

• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji.

Dopuszczalne poziomy substancji, ustanowione w celu ochrony zdrowia, określone dla terenu

kraju odnoszą się do obszaru całego kraju, z wyłączeniem obszarów wydzielonych, dla których

określono odrębne normy dla danej substancji ( obszary ochrony uzdrowiskowej, parki narodowe).

Poniższe tabele przedstawiają wartości kryterialne dla terenu kraju, na podstawie których

dokonano czwartej oceny jakości powietrza w województwie podkarpackim, wraz z wartościami

marginesów tolerancji dla poszczególnych substancji określonych w rozporządzeniu na rok 2005.

Tabela 3.6. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz marginesy tolerancji określone dla 2005

roku

Substancja

Okres

uśredniania

wyników

pomiarów

Dopuszczalny poziom

substancji

w powietrzu

(µg/m3)

Wartość marginesu

tolerancji

w roku 2005

(µg/m3)

Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu

powiększony o

margines tolerancji za

rok 2005 (µg/m3)

Dopuszczalna częstość

przekroczenia

dopuszczalnego

poziomu w roku kalendarzowym

Benzen rok kalendarzowy 5 5 10 -

jedna godzina 200 50 250 18 razy Dwutlenek

azotu rok kalendarzowy 40 10 50 -

jedna godzina 350 0 350 24 razy

24 godziny 125 0 125 3 razy Dwutlenek

siarki rok kalendarzowy 20 0 20 -

Ołów rok kalendarzowy 0,5 0 0,5 -

Ozon 8 godzin 120 0 120 25 dni*

24 godziny 50 0 50 35 razy Pył zawieszony

PM10 rok kalendarzowy 40 0 40 -

Tlenek węgla

8 godzin 10 000 0 10 000 -

* liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ost. 3 lat.

Tabela 3.7. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu na terenie uzdrowisk

Substancja Okres uśredniania wyników

pomiarów

Dopuszczalny poziom

substancji w powietrzu

(µg/m3)

Benzen rok kalendarzowy 4

jedna godzina 200 Dwutlenek azotu

rok kalendarzowy 35

jedna godzina 350 Dwutlenek siarki

24 godziny 125

Ołów rok kalendarzowy 0,5

Tlenek węgla 8 godzin 5 000

Tabela 3.8. Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu na obszarze parków narodowych

Substancja Okres uśredniania wyników

pomiarów Dopuszczalny poziom

substancji w powietrzu

Tlenki azotu* rok kalendarzowy 20 µg/m3

Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 15 µg/m3

* suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu

Poszczególne klasy stref decydują o potrzebie podjęcia działań w celu poprawy jakości powietrza.

Dla zanieczyszczeń, dla których określony jest margines tolerancji obowiązuje trójstopniowa skala

klasyfikacji:

Klasa A – poziom zanieczyszczeń nie przekracza poziomu dopuszczalnego – nie ma wymaganego

podejmowania działań; Klasa B – poziom zanieczyszczeń chociaż jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem

dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji –

wymagane jest określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych;

Klasa C – poziom zanieczyszczeń chociaż jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny

powiększony o margines tolerancji - wymagane jest określenie obszarów przekroczeń

wartości dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines

tolerancji oraz opracowanie programu ochrony powietrza POP

Dla zanieczyszczeń bez określonego marginesu tolerancji obowiązuje dwustopniowa

klasyfikacja stref:

Klasa A – poziom zanieczyszczeń nie przekracza poziomu dopuszczalnego – nie ma wymaganego

podejmowania działań; Klasa C – poziom zanieczyszczeń chociaż jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny

powiększony - wymagane jest określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych

oraz opracowanie programu ochrony powietrza POP

4.2. Ocena jakości powietrza w 2005 roku ze względu na ochronę zdrowia ludzi

Ocena jakości powietrza ze względu na zdrowie ludzi wykonywana jest corocznie odnośnie

dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, pyłu PM10, ołowiu ozonu i benzenu. Dla

poszczególnych zanieczyszczeń określono normy związane z różnymi czasami uśredniania stężeń oraz

dopuszczalną częstością ich przekroczenia w ciągu roku.

Klasyfikację stref w zakresie SO2 – wykonano w oparciu o wyniki pomiarów ze stałych stacji

monitoringu powietrza, dane emisyjne oraz wykorzystując obiektywne szacowanie. Nie stwierdzono

przekroczeń dopuszczalnych norm w żadnym punkcie pomiarowym. Wyższe wartości stężeń

dwutlenku siarki stwierdzono w sezonie grzewczym, jednak nie stanowiły one zagrożenia dla zdrowia

ludzi. Wszystkie strefy zakwalifikowane zostały do klasy A, co oznacza, że na terenie województwa

nie wystąpiło w 2005 roku zagrożenie przekroczenia dopuszczalnych stężeń tego zanieczyszczenia

powietrza.

Klasyfikację stref w zakresie NO2 – wykonano na podstawie dostępnych wyników pomiarów i

danych emisyjnych. Stwierdzone przekroczenie normy średniorocznej na stacji pomiarowej w Nisku

spowodowało zakwalifikowanie strefy niżańskiej w ocenie rocznej do klasy B, co oznacza potrzebę wzmocnienia monitorowania stężeń dwutlenku azotu w tym rejonie w 2006 roku. Na obszarze

pozostałych stref nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych norm, co dało podstawę do

zakwalifikowania ich do klasy A.

Klasyfikację stref w zakresie PM10 – wykonano na podstawie wyników pomiarów oraz

informacji o wielkości emisji pyłów w województwie. Strefy miasto Przemyśl i miasto Rzeszów

zaliczone zostały do klasy C. Pozostałe strefy województwa zaliczono do klasy A. Z uwagi na

obowiązujący sposób klasyfikowania stref w zakresie PM10, dla którego nie obowiązuje w 2005 roku

margines tolerancji, do klasy A zaliczono także strefę jasielską, w której zanotowano przekroczenia

średniodobowe PM10 na granicy ilości dozwolonej.

Klasyfikacja poszczególnych stref w zakresie CO w 2005 roku wykonana została głównie na

podstawie danych o wielkości emisji tego zanieczyszczenia. Na terenie województwa funkcjonowały

dwa stanowiska do pomiarów tlenku węgla w Rzeszowie i Sanoku. W ocenie za 2005 rok wszystkie

strefy w województwie podkarpackim zaliczone zostały do klasy A.

W zakresie benzenu klasyfikacja stref za 2005 rok wykonana została w oparciu o wyniki

pomiarów pasywnych oraz dostępne informacje o emisji tego zanieczyszczenia w poszczególnych

strefach. Wykorzystano także dane pomiarowe z poprzednich lat. Wszystkie strefy województwa

podkarpackiego ze względu na ochronę zdrowia zaliczono do klasy A.

Wykorzystując dane pomiarowe z 2005 roku oraz z lat poprzednich, a także informacje

o wielkości emisji ołowiu w województwie podkarpackim, dokonano klasyfikacji stref. Z uwagi na

bardzo niskie stężenia ołowiu notowane w powietrzu atmosferycznym wszystkie strefy województwa

zakwalifikowano do klasy A, co oznacza że nie wystąpiło zagrożenie przekroczenia dopuszczalnej

normy oraz negatywnego oddziaływania na zdrowie ludzi. Analiza danych z lat poprzednich pozwala

na stwierdzenie, że na terenie województwa stężenia ołowiu nie wykazują tendencji wzrostowej.

W zakresie ozonu, klasyfikacja stref za 2005 rok w kryterium ochrony zdrowia, wykonana

została w oparciu o wyniki pomiarów okresowych wykonanych w 2005 roku. Wykorzystano również wyniki pomiarów ze stacji zlokalizowanej w Krakowie Krowodrza. Nie stwierdzono przekroczeń

dopuszczalnej normy, co pozwoliło na zakwalifikowanie wszystkich stref województwa

podkarpackiego do klasy A.

Mapa 3.10. Klasyfikacja stref w 2005 roku-cel ochrona zdrowia

Dwutlenek siarki

Dwutlenek azotu

Pył PM10

Tlenek węgla

Ołów

Benzen

Przyjmując skalę odpowiadającą poziomom oceny uwzględniającej górne i dolne progi

szacowań stwierdzić należy, że w zakresie dwutlenku siarki stan powietrza na obszarze województwa

jest bardzo dobry i dobry. W odniesieniu do dwutlenku azotu na większości stanowisk pomiarowych

stwierdzono dobrą i bardzo dobrą jakość powietrza, za wyjątkiem Rzeszowa przy ul Piłsudskiego,

Jarosławia, Stalowej Woli i Tarnobrzega gdzie stan powietrza oceniono na dostateczny, oraz Niska,

gdzie w 2005 roku jakość powietrza oceniono jako złą. Najbardziej niekorzystna sytuacja występuje

w przypadku PM10. Na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych w województwie

podkarpackim, za wyjątkiem Sanoka, w 2005 roku jakość powietrza ze względu na PM10 uznano za

dostateczną lub złą.

Tabela 3.9. Ocena jakości powietrza na podstawie wartości stężeń średniorocznych

Stanowisko pomiarowe Dwutlenek

siarki

Dwutlenek

azotu

Pył

PM10

Rzeszów -Szopena dobry dobry zły

Rzeszów -Skubisza b.dobry b.dobry nie badany

Rzeszów -Poniatowskiego b.dobry dobry nie badany

Rzeszów -Piłsudskiego b.dobry dostateczny dostateczny

Rzeszów -Wierzbowa b.dobry b.dobry zły

Dębica- Parkowa b.dobry dobry nie badany

Mielec -Grunwaldzka b.dobry b.dobry nie badany

Czarna -Ośrodek Nafta-Gaz b.dobry b.dobry nie badany

Iwonicz Zdrój- Torosiewicza b.dobry b.dobry nie badany

Jasło -Floriańska b.dobry b.dobry dostateczny

Jasło -Sroczyńskiego b.dobry b.dobry nie badany

Komańcza- Ośrodek Zdrowia b.dobry b.dobry nie badany

Krosno -Lewakowskiego dobry b.dobry nie badany

Polańczyk -Stacja Pomp b.dobry b.dobry nie badany

Rymanów Zdr.-Zdrojowa b.dobry b.dobry nie badany

Sanok -Jezierskiego dobry b.dobry dobry

Sanok -Jana Pawła II b.dobry b.dobry nie badany

Ustrzyki Dln- Bełska dobry b.dobry nie badany

Przemyśl -Pl. Dominikański dobry dobry zły

Jarosław- Grunwaldzka dobry dostateczny nie badany

Horyniec Zdr.-Sobieskiego b.dobry b.dobry nie badany

Stalowa Wola -Niezłomnych b.dobry dostateczny nie badany

Tarnobrzeg -1 Maja b.dobry dostateczny dostateczny

Tarnobrzeg -Św. Barbary b.dobry dobry nie badany

Nisko -Sopocka b.dobry zły nie badany

Lesko- Rynek b.dobry dobry nie badany

0-40 % normy b.dobry 41-60% normy dobry 61-100% normy dostateczny >100% normy zły

Tabela 3.10. Stężenia średnioroczne ze stacji pomiarowych w 2005

Stacja Powiat SO2 NO2 PM10 Pb NOx NO Benzen

Dębica-Parkowa dębicki 6,19 19,5

Dębica- strefa Firmy Oponiarskiej dębicki 3,17

Czarna-ośrodek Nafta-Gaz bieszczadzki 3,13 5,1

Ustrzyki Dolne- Bełska bieszczadzki 8,45 13,01

Horyniec Zdrój - Sobieskiego lubaczowski 4,44 9,7

Iwonicz Zdrój - Torosiewicza krośnieński 2,02 6,73

Rymanów Zdrój - Zdrojowa krośnieński 2,8 7,86

Jedlicze -Rejtana krośnieński 2,93

Jarosław-Grunwaldzka jarosławski 8,4 29,5

Jasło - Floriańska jasielski 3,86 15,98 38,36 3,22

Jasło - Sroczyńskiego jasielski 1,85 15,86

Żydowskie- Magurski Park Narodowy jasielski 9,7 2,32

Sanok-Jana Pawła II sanocki 5,7 15,46

Sanok - Jezierskiego sanocki 8,1 10,76 23,8 0,02

Komańcza – Ośrodek Zdrowia sanocki 3,14 7,16

Lesko-Rynek leski 4,75 16,3

Polańczyk – Stacja Pomp leski 2,71 5,29

Mielec-Zarząd Strefy mielecki 27,9 2,58

Mielec Grunwaldzka mielecki 6,64 14,57

Nisko-Sopocka niżański 3,35 44,67 2,44

Łańcut – Wola Dalsza łańcucki 8,22 7,39 2,4

Nowa Sarzyna - leżajski 5,15 9,49 1,99

Stalowa Wola - Niezłomnych stalowowolski 5,9 22,99 3,03

Krosno- Lewakowskiego miasto Krosno 9,4 15,25

Rzeszów-Szopena miasto Rzeszów 9,3 21,6 57,98 23,8 5,19

Rzeszów Piłsudskiego miasto Rzeszów 4,45 31,86 39,05 0,029

Rzeszów Poniatowskiego miasto Rzeszów 5,67 21,1

Rzeszów Skubisza miasto Rzeszów 3,27 13,78

Rzeszów Wierzbowa miasto Rzeszów 3,41 13,7 44,8 0,03

Rzeszów Langiewicza miasto Rzeszów 11,2 17,97 2,43

Przemyśl pl. Dominikański miasto Przemyśl 8,25 22,46 42,02 4,92

Tarnobrzeg Św. Barbary miasto Tarnobrzeg 2,2 23,96 2,84

Tarnobrzeg 1 Maja miasto Tarnobrzeg 1,43 26,4 24,5 0,021

4.3. Wyniki klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin

Ze względu na ochronę roślin klasyfikowanych jest w województwie podkarpackim 21 stref

(z wyłączeniem miast na prawach powiatów). Klasyfikacja dokonywana jest na podstawie wyników

pomiarów ze stanowisk, które spełniają wymagania lokalizacyjne określone w rozporządzeniu

Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu.

W kryterium ochrony roślin na terenie województwa znajdują są trzy stanowiska mierzące stężenia

dwutlenku siarki i dwutlenku azotu zlokalizowane w: Komańczy, Czarnej i Żydowskim ( teren

Magurskiego Parku Narodowego). Dodatkowo przy wykonywaniu oceny wykorzystano wyniki

pomiarów realizowanych przez WIOŚ w Krakowie –Delegatura w Nowym Sączu na terenie

Magurskiego Parku Narodowego w punktach zlokalizowanych w Nieznajowej, Krempnej i Ciechani.

Dwutlenek siarki

Poziom zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki ze względu na ochronę roślin ocenia

się w odniesieniu do poziomu dopuszczalnego ustalonego dla rocznego czasu uśredniania stężeń. Dopuszczalne stężenie średnioroczne ze względu na ochronę roślin ustalone zostało dla dwutlenku

siarki na poziomie 20 µg/m3. Wyniki pomiarów uzyskane w 2005 roku wykazały, że stężenia

dwutlenku siarki w punktach pomiarowych nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego.

W poszczególnych punktach pomiarowych stężenia te wyniosły:

Żydowskie – 9,7 µg/m3 (48,5% normy)

Komańcza – 3,14 µg/m3 (15,7% normy)

Czarna – 3,13 µg/m3 (15,6 % normy)

W punktach pomiarowych nadzorowanych przez WIOŚ-Kraków stężenia średnioroczne

dwutlenku siarki mieściły się w przedziale: 5,5-8,4 µg/m3.

Na podstawie dostępnych wyników badań w ocenie rocznej za rok 2005 wszystkie strefy

województwa podkarpackiego zaliczone zostały do klasy A.

Wykres 3.26. Miesięczne stężenia dwutlenku siarki na stacjach pomiarowych w 2005 roku - cel ochrona

roślin

0

5

10

15

20

25

30

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

g/m

3

Czarna Komańcza Żydowskie

Mapa 3.11. Klasyfikacja stref w 2005 roku-SO2 -cel ochrona roślin

Dwutlenek azotu

Poziom zanieczyszczenia powietrza pod kątem zawartości tlenków azotu, ze względu na

ochronę roślin, ocenia się w odniesieniu do poziomu dopuszczalnego ustalonego dla rocznego czasu

uśredniania stężeń. Dopuszczalne stężenie średnioroczne ze względu na ochronę roślin ustalone

zostało dla tlenków azotu na poziomie 30 µg/m3. Wyniki pomiarów dwutlenku azotu uzyskane

w punktach monitoringowych w 2005 roku wykazały, że stężenia tego zanieczyszczenia na terenach

pozamiejskich są niskie.

W punktach pomiarowych wytypowanych do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin, stężenia średnioroczne NO2 wyniosły odpowiednio:

Żydowskie – 2,32 µg/m3

Komańcza – 7,16 µg/m3

Czarna – 5,1 µg/m3

W punktach pomiarowych nadzorowanych przez WIOŚ-Kraków stężenia dwutlenku azotu

w 2005 roku mieściły się w przedziale 5-5,5 µg/m3.

W ocenie jakości powietrza na terenie województwa podkarpackiego za rok 2005 ze względu na

ochronę roślin wszystkie strefy zakwalifikowane zostały do klasy A.

Wykres 3.27. Miesięczne stężenia dwutlenku azotu na stacjach pomiarowych w 2005 roku - cel ochrona

roślin

0

2

4

6

8

10

12

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

µg/m

3

Czarna Komańcza Żydowskie

Mapa 3.12. Klasyfikacja stref w 2005 roku-NO2-cel ochrona roślin

Ozon

Na obszarze województwa nie ma punktu pomiarowego do badań stężeń ozonu ze względu na

ochronę roślin. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku

w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, obowiązek prowadzenia pomiarów ozonu w

stałym punkcie pomiarowym powstaje przy aglomeracji lub innej strefie o liczbie ludności powyżej

250 tys. Natomiast jedno stanowisko wiejskie powinno obejmować obszar 25 000 km2, obliczane jako

średnia gęstość stacji pomiarowych we wszystkich strefach w kraju.

Opierając się na danych o stężeniach ze stacji pomiarowych zlokalizowanych na obszarze

kraju oraz wysokości stężeń dwutlenku azotu (prekursora ozonu) na stanowiskach pomiarowych

przeznaczonych do prowadzenia pomiarów zanieczyszczeń powietrza ze względu na ochronę roślin

zlokalizowanych w Czarnej, Komańczy i Żydowskim wszystkie strefy województwa podkarpackiego

zakwalifikowano do klasy A

Mapa 3.13. Klasyfikacja stref w 2005 roku-ozon-cel ochrona roślin

4.4.Strefy wymagające podjęcia określonych działań ze względu na przekroczenie wartości kryterialnych

Wykonywanie corocznych ocen jakości powietrza ma na celu uzyskanie informacji o wysokości

stężeń poszczególnych zanieczyszczeń w strefach. Analiza rocznych serii wyników pozwala na

wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz wskazanie prawdopodobnych przyczyn

występowania ponadnormatywnych stężeń oraz potrzeb wzmocnienia istniejącego w tych rejonach

systemu monitoringu.

Analiza wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na terenie

województwa podkarpackiego za rok 2005 wykazała, że największy problem stanowią wysokie

stężenia PM10. W ocenie rocznej 2005 do klasy C zaliczono dwie strefy: miasto Przemyśl i miasto

Rzeszów. Przekroczenia średniodobowe PM10 na granicy ilości dozwolonej stwierdzono również w strefie Jasło. W ocenie za rok 2005 strefa jasielska zaliczona została, pod względem

zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10, do klasy A z założeniem potrzeby wzmocnienia systemu

monitoringu w 2006r w zakresie PM10 w mieście Jasło. Wyniki pomiarów z 2006 roku, w przypadku

potwierdzenia skali zanieczyszczenia powietrza tym wskaźnikiem, będą podstawą do

zakwalifikowania strefy jasielskiej do klasy C. Wysokie stężenie dwutlenku azotu w Nisku

zdecydowało również o zakwalifikowaniu strefy niżańskiej do klasy B.

Miasto Przemyśl

Strefa miasto Przemyśl zakwalifikowana została do klasy C na podstawie wyników pomiarów

za 2004 rok. Stężenie średnioroczne pyłu PM10 w 2004 roku wyniosło w Przemyślu 52,5 µg/m3.

Zarejestrowano 51 przekroczeń średniodobowych pyłu PM10. Dla strefy tej opracowany został

naprawczy Program Ochrony Powietrza.

W 2005 roku stężenie średnioroczne pyłu PM10 na obszarze miasta Przemyśl wyniosło 42,02

µg/m3. Zanotowano 41 przypadków przekroczeń stężeń średniodobowych. W porównaniu z latami

poprzednimi stężenie średnioroczne oraz ilość dni z przekroczeniami uległy obniżeniu, co

przedstawione zostało na wykresach.

Wykres 3.28. Stężenia średnioroczne PM10 w Przemyślu Liczba przekroczeń PM10 w Przemyślu

76,6

52,5

42,02

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2003 2004 2005

µg/m

3

67

51

41

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2003 2004 2005

ilość

prz

ekro

czeń

Wszystkie przypadki przekroczeń zanotowane w 2005 roku wystąpiły w sezonie grzewczym:

styczeń-kwiecień-20 incydentów, październik-grudzień- 21 przypadków stężeń średniodobowych

powyżej 50 µg/m3. Najwięcej dni z przekroczeniami dopuszczalnej normy średniodobowej

stwierdzono przy wiatrach wiejących z północnego-wschodu. W tych dniach notowane stężenia

osiągnęły również najwyższe wartości powyżej 100 µg/m3. Dodatkowo w dni, w których stwierdzono

ponadnormatywne stężenia PM10, małe prędkości wiatrów powodowały słabą przewietrzalność terenu. Na wykresie pokazano wpływ temperatury na wysokość zanotowanych incydentalnych

ponadnormatywnych stężeń.

Wykres 3.29. Zmienność dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM-10 ( z przekroczeniami) i dobowej

temperatury powietrza na stacji w Przemyślu ul. Plac Dominikański w 2005 roku

0

20

40

60

80

100

120

14012.0

1

17.0

1

18.0

1

19.0

1

24.0

1

25.0

1

31.0

1

01.0

2

02.0

2

22.0

2

02.0

3

15.0

3

22.0

3

23.0

3

04.0

4

05.0

4

06.0

4

12.0

4

13.0

4

18.0

4

05.1

0

11.1

0

12.1

0

31.1

0

01.1

1

02.1

1

07.1

1

08.1

1

09.1

1

14.1

1

16.1

1

22.1

1

23.1

1

28.1

1

29.1

1

30.1

1

05.1

2

06.1

2

26.1

2

27.1

2

28.1

2stęże

nie

śre

dn

iod

ob

ow

e

( µµ µµg

/m3)

-20

-10

0

10

20

30

tem

pera

tura

(oC

)

stężenie pyłu PM10 temperatura powietrza wartość graniczna średniodobowa

Miasto Rzeszów

W 2004 roku strefa miasto Rzeszów zaliczona została do klasy B, co oznaczało potrzebę

wzmocnienia funkcjonującego na tym obszarze systemu monitoringu w zakresie PM10

i przeprowadzenie dodatkowych badań w tej strefie, obejmujących rok 2005, w celu potwierdzenia lub

wykluczenia decyzji o zaliczeniu tej strefy do klasy C tj. potrzeby dalszych działań na rzecz poprawy

jakości powietrza (opracowania POP). W październiku 2004 roku uruchomiona została automatyczna

stacja monitoringu powietrza w Rzeszowie zlokalizowana przy ul Szopena, z której seria wyników

stężeń PM10 w 2005 roku pozwoliła na pełną i jednoznaczną ocenę strefy miasto Rzeszów pod

względem zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym.

W ocenie rocznej strefy miasto Rzeszów pod względem zanieczyszczenia powietrza PM10

wykorzystano wyniki uzyskane z trzech stałych stanowisk pomiarowych. Wykaz stacji przedstawiono

w poniższej tabeli.

Tabela 3.11. Wykaz stacji pomiarowych na terenie strefy miasto Rzeszów, z których wyniki wykorzystane

zostały w ocenie rocznej za 2005 rok

Stacja pomiarowa Administrator Rodzaj pomiarowy

ul. Szopena WIOS automatyczne

ul. Piłsudskiego WSSE manualne

ul. Wierzbowa WSSE manualne

Wyniki klasyfikacji strefy miasto Rzeszów pod względem zanieczyszczenia powietrza pyłem

zawieszonym oparto na pomiarach pyłu PM10, które prowadzone były z czasem uśredniania 24-

godzinnym. Stężenia pyłu znacznie różniły się od siebie w zależności od tego, czy pomiary

prowadzone były w sezonie letnim, czy zimowym. Głównie w sezonie zimowym stwierdzono

przekroczenia średniodobowe stężeń pyłu PM10 w powietrzu na terenie Rzeszowa.

Jak pokazały wyniki pomiarów wykonywanych w 2005 roku, stężenie średnioroczne pyłu

PM10 przekroczyło dopuszczalną normę określoną dla tego zanieczyszczenia, na stacji automatycznej

przy ul. Szopena o 45% i na Wierzbowej o 12%. Na wszystkich stanowiskach pomiarowych ilość przekroczeń średniodobowych była większa, niż normowana w rozporządzeniu. Wyniki uzyskane na

stałych stacjach pomiarowych PM10 w strefie miasto Rzeszów przedstawia poniższa tabela.

Tabela 3.12. Stężenia średnioroczne PM10 na stacjach pomiarowych w Rzeszowie w 2005 roku

Stacja

pomiarowa

Stężenie średnioroczne

(µµµµg/m3)

Ilość przekroczeń

średniodobowych

ul. Szopena 57,98 99

ul. Piłsudskiego 39,05 42

ul Wierzbowa 44,8 39

W związku z powyższym strefa miasto Rzeszów zaliczona została – jak prognozowano

w ocenie za 2004 rok – do klasy C kwalifikującej tą strefę do opracowania naprawczego Programu

Ochrony Powietrza.

Wykres 3.30. Stężenia średnioroczne PM10 w Rzeszowie Liczba przekroczeń PM10 w Rzeszowie

w 2005r. w 2005r.

0

10

20

30

40

50

60

70

Szopena Piłsudskiego Wierzbowa

µg

/m3

stężenie średnioroczne norma średnioroczna

0

20

40

60

80

100

120

Szopena Piłsudskiego Wierzbowa

ilość przekroczeń

dopuszczalna ilość przekroczeń

W porównaniu z rokiem 2004 na terenie miasta nastąpiło znaczne pogorszenie jakości

powierza ze względu na stężenia PM10. Wzrostowi uległy stężenia średnioroczne oraz zanotowano

znacznie więcej dni z przekroczeniami normy średniodobowej. Różnice pokazano na wykresach.

Wykres 3.31. Stężenia średnioroczne PM10 Liczba przekroczeń PM10 w Rzeszowie

w Rzeszowie

34,25

28,12

39,0544,8

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Piłsudskiego Wierzbowa

µg

/m3

2004 2005

4

29

3942

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Piłsudskiego Wierzbowa

µg

/m3

ilość przekroczeń2004 ilość przekroczeń 2005

Przekroczenia PM10 na stacjach pomiarowych w 2005 roku notowane były głównie w sezonie

grzewczym. Analiza parametrów meteorologicznych w 2005 roku, w okresie występowania

przekroczeń dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 wskazuje, że większość incydentów miała miejsce przy wiatrach wiejących z południowego zachodu oraz północnego -

wschodu

W okresie ciepłym, od czerwca do września, zaobserwowano 19 przypadków na stacji

Szopena, 7 na stacji Piłsudskiego, 13 na Wierzbowej przekroczeń dopuszczalnych stężeń 24-

godzinnych pyłu zawieszonego PM10. W okresie grzewczym, kiedy wzrasta emisja do powietrza

zanieczyszczeń pochodzenia energetycznego, ilości przekroczeń znacznie wzrosły: Szopena – 80,

Piłsudskiego 35, Wierzbowa - 26. Najwyższe wartości stężeń 24-godzinnych, tj. 204,4 i 308,5 µg/m3,

zmierzono w dniach 8 i 9 lutego. Dni te charakteryzowała najniższa w roku średnia temperatura

dobowa (od -18,7oC do -19,8oC), małe prędkości wiatrów oraz silne nasłonecznienie.

Wykres 3.32. Zmienność dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM-10 ( z przekroczeniami) i dobowej

temperatury powietrza na stacji w Rzeszowie ul. Szopena w 2005 roku

0

50

100

150

200

250

300

350

19.0

1

25.0

1

29.0

1

01.0

2

05.0

2

07.0

2

09.0

2

11.0

2

20.0

2

23.0

2

04.0

3

15.0

3

23.0

3

25.0

3

27.0

3

31.0

3

02.0

4

04.0

4

06.0

4

12.0

4

14.0

4

16.0

4

16.0

6

30.0

7

22.0

8

31.0

8

03.0

9

06.0

9

10.0

9

23.0

9

25.0

9

28.0

9

04.1

0

08.1

0

10.1

0

12.1

0

14.1

0

19.1

0

31.1

0

03.1

1

05.1

1

07.1

1

09.1

1

11.1

1

14.1

1

16.1

1

23.1

1

25.1

1

03.1

2

29.1

2

stęże

nie

śre

dn

iod

ob

ow

e (

µµ µµg

/m3)

-20

-10

0

10

20

30

tem

pera

tura

(oC

)

stężenie pyłu PM10 temperatura powietrza wartość graniczna średniodobowa

Strefa jasielska

Jakość powietrza na terenie miasta Jasło monitorowana jest na stacjach pomiarowych

zlokalizowanych przy ulicach Floriańskiej i Sroczyńskiego, w tym w zakresie PM10 badania

wykonywane są w jednym punkcie pomiarowym.

Od 2005 roku notowane są, głównie w sezonie grzewczym, liczne przekroczenia tego

zanieczyszczenia na obszarze miasta Jasło. Analiza parametrów meteorologicznych w 2005 roku,

w okresie występowania przekroczeń dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10

wskazuje, że większość incydentów miała miejsce w warunkach niesprzyjających rozprzestrzenianiu

się zanieczyszczeń w atmosferze, tj. 83% przekroczeń wystąpiło w warunkach bezwietrznych.

W okresie ciepłym, w sierpniu i wrześniu, zaobserwowano 5 przypadków przekroczeń

dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10, zmierzone wartości zawierały się w przedziale 51-65 µg/m3. W okresie grzewczym, kiedy wzrasta emisja do powietrza zanieczyszczeń

pochodzenia energetycznego, stwierdzono 31 przekroczeń i odnotowano je w: styczniu (3 przypadki),

lutym (4 przypadki), marcu (4 przypadki), październiku (6 przypadków), listopadzie (9 przypadków)

i grudniu (5 przypadków). Najwyższe wartości stężeń 24-godzinnych, tj. 118, 139 i 208 µg/m3,

zmierzono w dniach 7, 8 i 9 lutego. Te dni charakteryzowała najniższa w roku średnia temperatura

dobowa (od -11,3oC do -14,8

oC), brak wiatrów oraz silne nasłonecznienie. W poniższej tabeli

zestawiono incydenty przekroczeń PM10 na stacji zlokalizowanej w Jaśle na ul. Floriańskiej, wraz z

panującymi w tym czasie warunkami meteorologicznymi, natomiast na wykresie pokazano wpływ

temperatury na wysokość zanotowanych w 2005 roku stężeń.

Wykres 3.33. Zmienność dobowych stężeń pyłu zawieszonego PM-10 i dobowej temperatury powietrza na

stacji w Jaśle ul. Floriańska w 2005 roku

0

50

100

150

200

250

01.0

1

12.0

1

23.0

1

03.0

2

14.0

2

25.0

2

07.0

3

18.0

3

29.0

3

09.0

4

20.0

4

01.0

5

12.0

5

23.0

5

03.0

6

14.0

6

25.0

6

06.0

7

17.0

7

28.0

7

08.0

8

19.0

8

30.0

8

10.0

9

21.0

9

02.1

0

13.1

0

24.1

0

04.1

1

15.1

1

26.1

1

07.1

2

18.1

2

29.1

2stęże

nie

śre

dn

iod

ob

ow

e

( µµ µµg

/m3)

-20

-10

0

10

20

30

tem

pe

ratu

ra (

oC

)

stężenie py łu PM10 temperatura powietrza wartość graniczna średniodobowa

Stwierdzenie w 2005 roku w Jaśle ilości dni z przekroczeniami PM10 na granicy ilości

dozwolonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie

dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych

substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych

substancji, oznacza potrzebę potwierdzenia w kolejnym roku pomiarowym skali oraz przyczyn

występowania przekroczeń. W tym celu WIOŚ Rzeszów podjął w 2006 roku działania polegające na

zwiększeniu, na nadzorowanej przez siebie stacji, częstotliwości pomiarów PM10. Czyni także

starania o uruchomienie od lipca 2006r. dodatkowego stanowiska pomiarowego z analizatorem PM10.

Stwierdzenie, na podstawie pomiarów w 2006 roku, ponadnormatywnego zanieczyszczenia powietrza

w Jaśle pyłem PM10 będzie podstawą do zakwalifikowania strefy jasielskiej w ocenie za rok 2006 do

klasy C ze skutkiem obowiązkowego opracowania naprawczego Programu Ochrony Powietrza

w zakresie PM10 dla tego obszaru.

Strefa niżańska

Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w Nisku na stacji zlokalizowanej przy ul. Sopockiej

wyniosło w 2005 roku 44,7 µg/m3 przekraczając dopuszczalną normę ustaloną na poziomie 40 µg/m

3

o 11,7%. Na wykresie przedstawiono stężenia NO2 zarejestrowane na stanowisku pomiarowym

w Nisku. Nie zostało natomiast przekroczone stężenie dopuszczalne powiększone o margines

tolerancji wyznaczony dla 2005 roku na poziomie 10 µg/m3.

Wykres 3.34. Stężenia dwutlenku siarki zanotowane na stacji Nisko-Sopocka

0

20

40

60

80

100

120

03.0

111.0

118.0

125.0

101.0

207.0

215.0

221.0

201.0

308.0

315.0

322.0

327.0

305.0

412.0

419.0

426.0

404.0

509.0

517.0

524.0

531.0

507.0

614.0

620.0

628.0

605.0

712.0

721.0

726.0

702.0

808.0

916.0

823.0

830.0

806.0

914.0

920.0

927.0

905.1

011.1

017.1

025.1

002.1

108.1

114.1

121.1

129.1

107.1

214.1

221.1

228.1

2

µg/m

3

zanotowane stężenie średniodobowenorma średnioroczna

W ocenie za rok 2005 strefa niżańska zaliczona została do klasy B. Z uwagi na to, że pomiary

prowadzone w 2005 roku, były pomiarami okresowymi (1 raz w tygodniu) podjęto decyzję o wzmocnieniu systemu monitoringu powietrza w strefie niżańskiej. Od lipca 2006 roku planowane

jest uruchomienie w Nisku na ul Sopockiej automatycznych pomiarów NO2 i SO2. Dodatkowo

pomiarami manualnymi objęty zostanie pył PM10. Wraz z badaniami zanieczyszczeń powietrza

prowadzone będą obserwacje danych meteorologicznych pozwalających na interpretację uzyskanych

wyników stężeń mierzonych zanieczyszczeń i ich korelacji z informacjami o źródłach emisji.

4.5. Zmiany w klasyfikacji stref na przestrzeni ocen z lat 2003-2005

Implementacja do prawa polskiego dyrektywy 96/62/EC w sprawie oceny i zarządzania

jakością powietrza oraz dyrektyw pochodnych nałożyła na wojewodów obowiązek wykonywania od

2002 roku klasyfikacji stref ze względu na zanieczyszczenie powietrza. Na ocenę stref

w poszczególnych latach istotny wpływ ma margines tolerancji ustalony dla niektórych

zanieczyszczeń. Margines tolerancji nie jest wartością stałą, lecz malejącą w kolejnych latach. Wpływ

ten zaznacza się bardzo w odniesieniu do PM10, którego wysokie stężenia średniodobowe notowane

są na obszarze całego kraju. Dodatkowo na zmianę klasyfikacji wpływa również ciągła rozbudowa

sieci pomiarowej w zakresie PM10, z wykorzystaniem referencyjnej metodyki pomiarowej oraz

dopomiarowywanie stref, co do których na podstawie danych emisyjnych istniało podejrzenie

o możliwości przekroczenia dopuszczalnych norm:

2002 rok – 3 analizatory PM10 – Rzeszów, Przemyśl, Polańczyk;

2003 rok – 4 analizatory PM10 – Rzeszów, Przemyśl, Polańczyk, Jasło;

2004 rok – 6 analizatorów PM10 – Rzeszów (2), Przemyśl, Jasło, Tarnobrzeg, Sanok;

2005 rok – 8 analizatorów PM10 – Rzeszów (3), Przemyśl, Jasło, Tarnobrzeg, Sanok, Mielec;

Zmiany w końcowej klasyfikacji stref na przestrzeni czterech lat oceny jakości powietrza w

województwie podkarpackim przedstawiono w tabeli oraz na mapach.

Tabela 3.13. Zmiany w klasyfikacji stref na przestrzeni lat 2002-2005

KLASA STREFY 2002 2003 2004 2005

KLASA A 23 23 23 22

KLASA B - - 1 1

KLASA B/C 2 1

KLASA C - 1 1 2

Mapa 3.14. Zmiany w klasyfikacji stref na przestrzeni lat 2002-2005

ROK 2002

ROK 2003

ROK 2004

ROK 2005

5. Działania na rzecz poprawy jakości powietrza w województwie podkarpackim

Głównym celem działań podejmowanych przez Polskę na forum międzynarodowym w krótko,

średnio- i długookresowym horyzoncie czasowym w dziedzinie ochrony środowiska oraz udziału

w pracach organizacji międzynarodowych jest poprawa bezpieczeństwa ekologicznego kraju i zdrowia

obywateli oraz wspieranie realizacji polityki ekologicznej państwa. Ocena stopnia realizacji

założonych w „Polityce ekologicznej państwa” celów dokonywana jest z wykorzystaniem mierników realizacji polityki ekologicznej państwa. Wskaźniki te są przełożeniem działań podejmowanych

w celu zmniejszenia presji wywieranej na środowisko przez przemysł oraz obrazują zmiany

zachodzące w jakości poszczególnych komponentów środowiska. Zestawienie wybranych mierników

zakresie emisji i imisji do powietrza i ich wartości wyliczone dla województwa podkarpackiego

zestawione zostały w poniższych tabelach.

Tabela 3.14. Wskaźniki środowiskowe- emisja do powietrza w województwie podkarpackim – rok 2005

Lp. Wskaźnik Wartość

wskaźnika

1 Całkowita emisja dwutlenku siarki na 1 mieszkańca województwa (kg/rok/osobę) 7,4

2 Całkowita emisja dwutlenku siarki na 1 km2 powierzchni (Mg/rok/km2) 1,65

3 Całkowita emisja dwutlenku siarki w odniesieniu do PKB(kg/rok/tys. zł) 4,8

4 Całkowita emisja dwutlenku azotu na 1 mieszkańca województwa (kg/rok/osobę) 3,8

5 Całkowita emisja dwutlenku azotu na 1 km2 powierzchni (Mg/rok/km2) 0,73

6 Całkowita emisja dwutlenku azotu w odniesieniu do PKB(kg/rok/tys. zł) 2,2

7 Emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem na 1 mieszkańca województwa

(kg/rok/osobę) 2,3

8 Emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem na 1 km2 powierzchni (Mg/rok/km

2) 2,96

9 Emisja dwutlenku siarki z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca

województwa (kg/rok/osobę) 6,9

10 Emisja dwutlenku siarki z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km

2 powierzchni

(Mg/rok/km2)

0,82

11 Emisja tlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca

województwa (kg/rok/osobę) 2,2

12 Emisja tlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km2 powierzchni

(Mg/rok/km2)

0,26

13 Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca

województwa (kg/rok/osobę) 1665

14 Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km2 powierzchni 195,7

(Mg/rok/km2)

15 Emisja tlenków azotu z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 mieszkańca

województwa (kg/rok/osobę) 3,1

16 Emisja tlenków azotu z zakładów szczególnie uciążliwych na 1 km

2 powierzchni

(Mg/rok/km2) 0,36

17

Udział zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza posiadających

urządzenia do redukcji zanieczyszczeń (ogółem pyłowych i gazowych) w ogólnej

liczbie zakładów szczególnie uciążliwych (%)

78

18

Stopień redukcji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych (udział

zanieczyszczeń gazowych zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do

redukcji w zakładach szczególnie uciążliwych w zanieczyszczeniach wytworzonych

(%)

4,9

19

Stopień redukcji zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych (udział

zanieczyszczeń pyłowych zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do

redukcji w zakładach szczególnie uciążliwych w zanieczyszczeniach wytworzonych

(%)

98,6

Tabela 3.15. Wskaźniki środowiskowe- jakość powietrza w województwie podkarpackim – rok 2005

Lp. Wskaźnik Wartość

wskaźnika

1 Średni udział dni z nie przekroczoną normą dopuszczalnej imisji SO2 w ciągu roku w

punktach pomiarowych na terenie województwa (%) 100

2 Średni udział dni z nie przekroczoną normą dopuszczalnej imisji NO2 w ciągu roku w

punktach pomiarowych na terenie województwa (%) 96

3 Średni udział dni z nie przekroczoną normą dopuszczalnej imisji PM10 w ciągu roku

w punktach pomiarowych na terenie województwa (%) 90

4 Uśrednione dla województwa stężenie SO2 w sezonie grzewczym (µg/m3) 4,9

5 Uśrednione dla województwa stężenie SO2 poza sezonem grzewczym (µg/m3) 2,53

6 Średnioroczne stężenie SO2 na obszarach parków narodowych (µg/m3) 9,7

7 Średnioroczne stężenie SO2 na terenie uzdrowisk (µg/m3) 2,9

8 Uśrednione dla województwa stężenie NO2 (µg/m3) 15,8

9 Średnioroczne stężenie NO2 na obszarach parków narodowych (µg/m3) 2,3

10 Średnioroczne stężenie NO2 na terenie uzdrowisk (µg/m3) 7,4

11 Uśrednione dla województwa stężenie PM10 w sezonie grzewczym (µg/m3) 39,2

12 Uśrednione dla województwa stężenie PM10 poza sezonem grzewczym (µg/m3) 29,2

13 Średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego w wybranych miastach (µg/m3)

Rzeszów – 47,3

Jasło – 38,4

Przemyśl – 42,02

14 Średnioroczne stężenie pyłu SO2 w wybranych miastach (µg/m3)

Rzeszów – 5,2

Jasło – 2,8

Przemyśl -8,2

15 Średnioroczne stężenie NO2 w wybranych miastach (µg/m3)

Rzeszów – 20,4

Jasło – 15,9

Przemyśl -22,5

Mapa 3.15. Wskaźnik powierzchniowy emisji zanieczyszczeń do powietrza w województwie

podkarpackim w 2005 roku [Mg/km2/rok]

Mapa 3.16. Wskaźnik ludnościowy emisji zanieczyszczeń do powietrza w województwie podkarpackim

w 2005 roku [kg/osobę/rok]

5.1 Zrealizowane w 2005 roku inwestycje w zakresie ograniczania emisji do powietrza

W celu ograniczenia ilości szkodliwych substancji do powietrza w 2005 roku

zrealizowano wiele inwestycji. Poniżej omówiono wybrane przykłady, związane

z ograniczeniem emisji technologicznej.

Rafineria JASŁO S.A. w Jaśle – w której powstała instalacja do spalania gazów resztkowych

z instalacji destylacji rurowo-wieżowej ropy naftowej, zapewniając ich utylizację. Wyeliminowano

emisję toluenu z produkcji mas asfaltowych w wyniku zastosowania frakcji naftowej, dokonano

modernizacji dopalacza katalitycznego gazów pooksydacyjnych, ograniczono emisję węglowodorów

do powietrza w wyniku zamontowania dachów pływających na 5 zbiornikach produktów naftowych,

zmniejszono emisję siarkowodoru do powietrza w wyniku zamontowania drugiego stopnia absorpcji

siarkowodoru, wyeliminowano emisję fenolu poprzez zastosowanie kwasu sulfonowego do produkcji

detergentów, wyeliminowano emisję sadzy w wyniku zastosowania reaktora wyposażonego

w instalację do zraszania sadzy, zmodernizowano kotły utylizacyjne, ograniczono emisję pyłów

w wyniku wymiany cyklonów na multicyklony Lurgiego, ograniczono emisję zanieczyszczeń poprzez

zamontowanie analizatorów cyrkonowych tlenu zawartego w spalinach, pozwalających na dokładne

prowadzenie procesu spalania paliwa w kotłach.

Zakłady Wyrobów Powlekanych „SANWIL” w Przemyślu S.A.- które ograniczyły emisję zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do powietrza realizując następujące przedsięwzięcia:

- zmieniono system odprowadzania oparów rozpuszczalnika DMF na Paściarni PU, który polegał

na bezpośrednim odprowadzaniu oparów ze stanowiska mycia kubłów do instalacji Blown

Down i pozostawieniu emitora E 6 jako emitor wentylacji ogólnej pomieszczenia; wykonane

zmiany ograniczyły wielkość emitowanych zanieczyszczeń DMF z emitora E 6, przy

jednoczesnym przestrzeganiu norm z emitora E 19 instalacji Blown Down,

- zaprzestano eksploatacji instalacji pieca do spalania odpadów,

- została dokonana kompleksowa modernizacja lakierko-drukarki mająca na celu rozszerzenie

możliwości technologicznych oraz zmianę sposobu odprowadzania oparów rozpuszczalników

z emitorów oraz stanowisk. Zmiana sposobu odprowadzania oparów rozpuszczalników polegała

na wyłączeniu z eksploatacji emitorów E 12 i E 14 wentylacji stanowiskowej oraz skierowaniu

oparów rozpuszczalnika do istniejącej instalacji dopalacza gazowego.

- zhermetyzowano odbiór roztworu DMA z kolumny rektyfikacyjnej z jednoczesnym

zawracaniem oparów do zbiornika operacyjnego; powyższa modernizacja ograniczyła

uciążliwość odorową związaną ze spustem roztworu DMA po przeprowadzonym procesie

odzysku rozpuszczalnika DMF.

RAF-EKOLOGIA Spółka z o.o. w Jedliczu - gdzie w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń

wprowadzanych do powietrza w czasie termicznego przekształcania odpadów w spalarni odpadów

zrealizowano następujące przedsięwzięcia :

− wymieniono na nowy czopuch łączący instalacje z emitorem – czopuch wewnątrz został wyłożony

laminatem,

− zmodernizowano odkraplanie gazów odlotowych, został zainstalowany odemulgacz spalin,

− . w miejsce dotychczas stosowanego do odsiarczania spalin węglanu wapnia stosowane jest wapno

hydratyzowane.

Przedsięwzięcie to umożliwiło poprawę stopnia redukcji metali ciężkich w gazach

odlotowych. Na podstawie ciągłych pomiarów dwutlenku siarki stwierdzono obniżenie stężenia

dwutlenku siarki w gazach odlotowych.

Dodatkowo w układzie sterowania procesem spalania odpadów wprowadzono opcję wyboru

rodzaju spalanych odpadów. Poprzez wybór rodzaju spalanego odpadu automatycznie ustawiane są kryteria wyłączenia procesu spalania odpadów – blokowany jest automatycznie proces podawania

odpadów do spalania. Zastosowane rozwiązanie ustabilizowało proces spalania odpadów – nie

obserwuje się nagłych skoków temperatur procesu, zmian ilości tlenu i tlenku węgla w gazach

odlotowych.

CARBON BLACK POLSKA Spółka z o.o. w Jaśle – gdzie w 2005r. zakończono realizację inwestycji

pn. „Przebudowa stacji rozładunku i magazynowania surowca, etap II – przebudowa stacji rozładunku

surowca”. W ramach inwestycji wykonano system hermetyzacji rozładunku surowca – instalację odsysania powietrza znad otwartych włazów cystern a także z króćca odpowietrzającego zbiornika

przeładunkowego oraz zamontowano dopalacz katalityczny typu PYRO-KAT.

5.2 Modernizacja systemu monitoringu jakości powietrza

Konieczność przystosowywania systemu pomiarów i ocen jakości powietrza do zmieniających

się przepisów prawodawstwa krajowego i unijnego wymaga dalszej modernizacji sieci pomiarowej

zanieczyszczeń powietrza w województwie. W 2005 roku uruchomione zostało kolejne stanowisko do

pomiarów PM10 w Mielcu. W 2006 roku WIOŚ-Rzeszów planuje:

1. wdrożenie automatycznych pomiarów zanieczyszczenia powietrza w zakresie:

- Jasło – dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu;

- Przemyśl- dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu;

- Nisko- dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, tlenek węgla.

2. wdrożenie na stacji automatycznej w Rzeszowie pomiarów automatycznych benzenu, toluenu,

ksylenu i ozonu.

3. uruchomienie dwóch punktów do pomiarów PM10 w Jaśle i Nisku.

4. wdrożenie pilotażowych pomiarów kadmu, niklu, arsenu i benzo(a)pirenu w Jaśle, Przemyślu,

Mielcu i Nisku w związku z obowiązkiem transpozycji dyrektywy 2004/107/WE w sprawie arsenu,

kadmu, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu.

6. Monitoring Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża

(Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej- Oddział we Wrocławiu)

Monitoring Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża

uruchomiony został jako jeden z podsystemów Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) w 1998

roku. Celem tego monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń

wprowadzanych z mokrym opadem (wet-only) do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym.

Systematyczne badania składu fizyczno-chemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary

parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód

powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza – związkami zakwaszającymi,

biogennymi i metalami ciężkimi, tworząc podstawy do analizy istniejącego stanu. Badania w pełnym

cyklu rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 roku.

Jednostką nadzorującą, z ramienia Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, działalność systemu monitoringu chemizmu opadów jest Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki

Wodnej, który prowadzi bank danych, przygotowuje (zgodnie z wytycznymi) raporty i opracowania,

współpracuje z GIOŚ i wojewódzkimi inspektoratami ochrony środowiska. Laboratorium IMGW

we Wrocławiu jest odpowiedzialne za prowadzenie testów jakości analiz w laboratoriach WIOŚ

w zakresie oznaczanych parametrów oraz wdrażanie optymalnych metodyk analitycznych.

Sieć pomiarowo-kontrolna monitoringu składa się z 25 stacji badawczych chemizmu opadów

(stacje synoptyczne IMGW), gwarantujących reprezentatywność pomiarów dla oceny obszarowego

rozkładu zanieczyszczeń oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących średnie pole

opadowe dla obszaru Polski.

Na stacjach badawczych monitoringu zbierany jest w sposób ciągły opad atmosferyczny

mokry (wet-only) i analizowany w cyklach miesięcznych. Równolegle z poborem próbek opadu

prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz

temperatury powietrza. Mapa 3.17. Sieć stacji pomiarowo-kontrolnych Ogólnopolskiego Monitoringu Chemizmu Opadów

Atmosferycznych i Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża.

Stacje pomiaru chemizmu

Stacje opadowe

Miesięczne próbki opadów analizowane są na zawartość związków kwasotwórczych,

biogennych i metali (w tym metali ciężkich), tj. na zawartość chlorków, siarczanów, azotynów

i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu,

cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Kontrolowany jest też odczyn (pH)

opadów oraz przewodność elektryczna właściwa.

Analizy składu fizyko-chemicznego opadów wykonywane są przez akredytowane laboratoria

wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska.. Poszczególne wojewódzkie laboratoria analizują opady ze stacji położonych w danym województwie. W województwie podkarpackim analizy

wykonuje laboratorium WIOŚ w Rzeszowie.

Na podstawie danych pomiarowych i analitycznych opadów z 25 stacji monitoringowych oraz

danych pomiarowych ze 162 punktów pomiaru wysokości opadów, charakteryzujących średnie pole

sum opadów dla obszaru Polski, opracowywane są mapy rozkładu przestrzennego wysokości opadów

i stężeń substancji zawartych w opadach oraz wielkości ich depozycji na obszar Polski i jej

poszczególne tereny.

Podkarpackie

Nowy Sącz

Lesko

Łeba

Kłodzko

Gorzów Wlkp.

Poznań

Chojnice

Włodawa

Świnoujście

Śnieżka

Wrocław

Legnica

Zielona Góra

Gdańsk

Toruń

Kalisz

Sulejów

RacibórzKatowice

Kasprowy Wierch

Sandomierz

Olsztyn

Suwałki

Białystok

Warszawa-Okęcie

Nowy Sącz

Lesko

Łeba

Kłodzko

Gorzów Wlkp.

Poznań

Chojnice

Włodawa

Świnoujście

Śnieżka

Wrocław

Legnica

Zielona Góra

Gdańsk

Toruń

Kalisz

Sulejów

RacibórzKatowice

Kasprowy Wierch

Sandomierz

Olsztyn

Suwałki

Białystok

Warszawa-Okęcie

Podkarpackie

W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji

zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa podkarpackiego w 2004 roku analizowano

wody opadowe przed kontaktem z podłożem, tak jak w latach poprzednich, na stacji położonej

w Lesku.

Wielkość depozycji wprowadzana na określony obszar zależy od koncentracji danej substancji

w opadzie atmosferycznym i ilości wody opadowej.

Wyniki pomiarów ilości wody opadowej w 2004 r., zarejestrowane na 162 punktach pomiaru

wysokości opadu reprezentujących średnie pole opadowe dla obszaru Polski (w tym na obszarze

województwa podkarpackiego) oraz wyniki analiz składu opadów z 25 stacji monitoringowych,

poddano analizie przy użyciu komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS). Wykorzystując

model generujący rozkład przestrzenny badanych substancji na obszarze Polski w siatce 8x8 km,

interpretowany dalej w programie MapInfo, oszacowano ich wielkości ładunków jednostkowych

i całkowitych obciążających województwo podkarpackie, jego poszczególne powiaty

W 2004 roku na stacji monitoringowej w województwie podkarpackim dokonano 120

pomiarów odczynu (pH) dobowych próbek opadów w celu oceny kwasowości wód opadowych.

Odczyn (pH) mieścił się w zakresie od 4,30 do 7,60 pH, średnia roczna ważona pH 5,21. W przypadku

42% próbek wartości odczynu były niższe od wartości pH = 5,6 oznaczającej naturalną kwasowość wód opadowych, wskazując na zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych. W wieloleciu 2001-

2004 stwierdzono spadek ilości kwaśnych deszczy (opadów z odczynem poniżej wartości 5,6 pH)

o 30%, a w porównaniu z rokiem ubiegłym zanotowano ich wzrost o 14%.

Na obszar województwa podkarpackiego, wody opadowe w 2004 roku wniosły: 41636 ton

siarczanów (23,25 kg SO4-2

/ha); 14136 ton chlorków (7,89 kg Cl-/ha); 7562 tony (N) azotynów

i azotanów (4,22 kg N/ha); 10219 ton azotu amonowego (5,71 kg N/ha); 23752 ton azotu ogólnego

(13,26 kg N/ha); 563,3 tony fosforu ogólnego (0,315 kg P/ha); 5369 ton sodu (3,00 kg Na/ha); 5063

tony potasu (2,83 kg K/ha); 12452 tony wapnia (6,95 kg Ca/ha); 1799 ton magnezu (1,00 kg Mg/ha);

742,0 tony cynku (0,414 kg Zn/ha); 140,3 tony miedzi (0,0783 kg Cu/ha); 296,3 tony żelaza (0,165 kg

Fe/ha); 32,52 tony ołowiu (0,0182 kg Pb/ha); 3,991 ton kadmu (0,00223 kg Cd/ha); 18,81 ton niklu

(0,0105 kg Ni/ha); 5,389 ton chromu (0,0030 kg Cr/ha) i 69,25 ton manganu (0,0387 kg Mn/ha) oraz

207,52 tony wolnych jonów wodorowych (0,1159 kg H+/ha).Wielkości wprowadzonych substancji

maleją zgodnie z szeregiem:

SO4-2

> Nog > Cl- > Ca > NNH4

+ > NNO2

-+NO3

- > Na > K > Mg >

Zn > Pog > Fe > H+ > Cu > Mn > Pb > Ni > Cr > Cd

Największym ładunkiem badanych substancji w województwie podkarpackim został

obciążony powiat bieszczadzki z najwyższymi, w porównaniu do obciążenia pozostałych powiatów

ładunkami siarczanów, chlorków, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, sodu,

magnezu, cynku, żelaza i chromu.

Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie lubaczowskim z najniższym,

w stosunku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami siarczanów, chlorków, azotu

amonowego, azotu ogólnego, sodu, potasu, wapnia, magnezu, chromu i manganu.

Roczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa

podkarpackiego był większy niż średni dla całego obszaru Polski o 14,7%.

Ocena wyników sześcioletnich badań monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych

i depozycji zanieczyszczeń do podłoża prowadzonych, w sposób ciągły, w okresie lat 1999 – 2004

wykazała, że depozycja roczna analizowanych substancji wprowadzonych wraz z opadami na obszar

województwa podkarpackiego w 2004 roku, w stosunku do średniej z wielolecia 1999-2003, dla

większości składników była mniejsza, a całkowite roczne obciążenie powierzchniowe obszaru

województwa ładunkiem badanych substancji deponowanych z atmosfery przez opad mokry zmalało,

w porównaniu do średniej z poprzednich lat badań, o 3,7%, przy wyższej średniorocznej sumie

wysokości opadów o 12,0%.

Linie trendu dla ładunków w omawianych latach wskazują, że depozycja większości badanych

substancji ma charakter malejący, przy czym największe tendencje spadkowe stwierdzono

w przypadku ładunków metali ciężkich – niklu i ołowiu oraz magnezu. Charakter rosnący linii trendu

obserwuje się w przypadku chlorków, potasu i miedzi.

Wniesiony wraz z opadami w 2004 roku ładunek siarczanów, w porównaniu do średniego z lat

1999-2003, zmalał o 7,6%, ładunek fosforu ogólnego o 19,9%, sodu o 29,0%, wapnia o 10,1%,

magnezu o 36,3%, cynku o 15,2%, żelaza o 22,8%, ołowiu o 39,2%, niklu o 42,4%, chromu o 15,7%

i manganu o 15,9%. Ładunek azotu ogólnego kształtował się na poziomie wartości średniej, natomiast

nastąpił wzrost depozycji chlorków o 25,9%, azotynów i azotanów o 6,6%, azotu amonowego o 3,1%,

potasu o 34,4%, miedzi o 16,8%, kadmu o 10,5% i jonów wodorowych o 40,9%.

Badania monitoringowe chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do

podłoża prowadzone w sposób ciągły od 1999 roku dostarczają niezbędnych danych o stanie jakości

wód opadowych i rzeczywistych wielkościach wprowadzanych ładunków w danym miejscu i czasie

oraz informacji o przyczynach tego stanu. Dają także możliwość określenia tendencji zmian mokrej

depozycji.

Uzyskane dzięki prowadzonym badaniom wyniki wskazują, że depozycja zanieczyszczeń

atmosferycznych na obszar województwa podkarpackiego, pomimo obserwowanych tendencji

malejących wielu badanych składników w wieloleciu 1999-2004, stanowi nadal znaczące źródło

zanieczyszczeń obszarowych i nie może być pomijana przy kompleksowym bilansowaniu

zanieczyszczeń związanych z oceną stanu środowiska naturalnego tego regionu.

Tabela 3.16. Roczne obciążenie powierzchniowe obszaru województwa podkarpackiego

zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999-2004 r. [ładunki jednostkowe

w kg/ha*rok i ładunki całkowite w tonach] oraz średnioroczne sumy opadów [mm]

Ładunki jednostkowe w kg/ha Ładunki całkowite w tonach Wskaźnik

zanieczyszczenia 1999 2000 2001 2002 2003 2004 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Siarczany [SO4-2] 30,00 26,69 29,87 19,49 19,79 23,25 53724 47796 53491 34908 35434 41636

Chlorki [Cl-] 6,80 5,94 6,59 5,65 6,57 7,89 12177 10637 11801 10124 11761 14136

Azotyny+azotany

[NNO2-+NO3

-] 4,05 4,37 4,64 2,84 3,89 4,22 7253 7826 8309 5083 6971 7562

Azot amonowy

[NNH4+] 5,64 5,73 6,46 4,70 5,16 5,71 10100 10261 11569 8424 9244 10219

Azot ogólny [Nog.] 14,11 14,77 14,51 10,66 11,20 13,26 25268 26450 25985 19091 20060 23752

Fosfor ogólny

[Pog.] 0,405 0,586 0,512 0,224 0,238 0,315 725,3 1049,4 916,9 400,8 426,4 563,3

Sód [Na] 5,98 4,20 4,44 3,49 3,02 3,00 10709 7521 7951 6258 5401 5369

Potas [K] 1,94 2,07 2,54 1,78 2,20 2,83 3474 3707 4549 3182 3938 5063

Wapń [Ca] 8,65 8,81 7,38 6,66 7,16 6,95 15490 15777 13216 11934 12823 12452

Magnez [Mg] 2,00 1,60 1,69 1,26 1,30 1,00 3582 2865 3026 2264 2327 1799

Cynk [Zn] 0,745 0,461 0,494 0,303 0,439 0,414 1334,1 825,6 884,7 541,9 785,5 742,0

Miedź [Cu] 0,0710 0,0680 0,0708 0,0606 0,0647 0,0783 127,1 121,8 126,8 108,6 115,9 140,3

Żelazo [Fe] 0,269 0,233 0,244 0,170 0,152 0,165 481,7 417,3 437,0 303,8 272,3 296,3

Ołów [Pb] 0,0346 0,0438 0,0275 0,0201 0,0236 0,0182 61,96 78,44 49,25 35,95 42,35 32,52

Kadm [Cd] 0,0025 0,0018 0,0021 0,0017 0,0018 0,0022 4,495 3,367 3,814 3,136 3,256 3,991

Nikiel [Ni] 0,0326 0,0172 0,0202 0,0075 0,0136 0,0105 58,38 30,80 36,17 13,41 24,35 18,81

Chrom [Cr] 0,0072 0,0022 0,0041 0,0022 0,0021 0,0030 12,858 3,958 7,342 3,870 3,761 5,389

Mangan [Mn] 0,0588 0,0565 0,0412 0,0346 0,0390 0,0387 105,30 101,18 73,78 61,88 69,87 69,25

Jon wodorowy

[H+]

0,0645 0,0987 0,1584 0,0366 0,0531 0,1159 115,51 176,75 283,6 65,62 95,12 207,52

Wysokości

opadów [mm] 820,9 783,1 920,8 688,4 597,3 853,6

Wykres.3.35. Depozycja substancji wprowadzanych z opadem atmosferycznym (wet-only) na obszar województwa podkarpackiego w poszczególnych latach

1999-2004 (wielkości ładunków w kg/ha*rok) i linie trendu dla ładunków wnoszonych substancji oraz średnioroczne sumy opadów (mm).

Mapa 3.18. Roczne ładunki jednostkowe zanieczyszczeń wniesione przez opady atmosferyczne w 2004 r. na obszar województwa podkarpackiego

Chlorki [ kgCl-/ha] Siarczany [w kg SO4-2/ha] Azotany i azotyny {kg N/ha] Jon wodorowy [kg H+/ha]

Azot amonowy [kg N/ha] Azot ogólny [kg N/ha] Fosfor ogólny [kg P/ha]

5,99 - 8,15

5,30 - 5,99

4,77 - 5,30

4,15 - 4,77

3,03 - 4,15

14,38 - 21,07

12,45 - 14,38

11,06 - 12,45

9,80 - 11,06

7,60 - 9,80

0,371 - 0,534

0,293 - 0,371

0,245 - 0,293

0,195 - 0,245

0,127 - 0,195

11,88 - 16,28

9,17 - 11,88

7,45 - 9,17

5,96 - 7,45

2,97 - 5,96

23,30 - 31,37

19,47 - 23,30

17,20 - 19,47

14,77 - 17,20

10,93 - 14,77

4,54 - 7,05

3,79 - 4,54

3,39 - 3,79

3,06 - 3,39

2,49 - 3,06

0,1235 - 0,1972

0,0851 - 0,1235

0,0550 - 0,0851

0,0299 - 0,0550

0,0040 - 0,0299

11,88 - 16,28

9,17 - 11,88

7,45 - 9,17

5,96 - 7,45

2,97 - 5,96

23,30 - 31,37

19,47 - 23,30

17,20 - 19,47

14,77 - 17,20

10,93 - 14,77

4,54 - 7,05

3,79 - 4,54

3,39 - 3,79

3,06 - 3,39

2,49 - 3,06

0,1235 - 0,1972

0,0851 - 0,1235

0,0550 - 0,0851

0,0299 - 0,0550

0,0040 - 0,0299

Sód [ kg Na/ha] Potas [kg K/ha] Wapń [ kg Ca/ha] Magnez [kg Mg/ha]

Cynk [ kg Zn/ha] Ołów [kg Pb/ha] Kadm [ kg Cd/ha] Nikiel [kg Ni/ha]

5,88 - 8,46

4,42 - 5,88

3,52 - 4,42

2,77 - 3,52

1,58 - 2,77

3,78 - 4,76

2,88 - 3,78

2,09 - 2,88

1,54 - 2,09

0,95 - 1,54

7,53 - 9,05

6,73 - 7,53

5,95 - 6,73

4,81 - 5,95

2,43 - 4,81

1,13 - 1,48

0,98 - 1,13

0,90 - 0,98

0,73 - 0,90

0,38 - 0,73

0,492 - 0,729

0,381 - 0,492

0,315 - 0,381

0,255 - 0,315

0,135 - 0,255

0,048- 0,077

0,026- 0,048

0,015 - 0,026

0,011- 0,015

0,005 - 0,011

0,0045 - 0,0076

0,0025 - 0,0045

0,0017 - 0,0025

0,0012- 0,0017

0,0006 - 0,0012

0,011 - 0,015

0,008 - 0,011

0,006 - 0,008

0,005- 0,006

0,002 - 0,005

7. Podsumowanie

Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, objęte programem badań na terenie

województwa podkarpackiego w roku 2005, tj. dwutlenek siarki, tlenek węgla, benzen, ołów oraz

ozon (w kryterium ochrony zdrowia) oraz dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i ozon (w kryterium

ochrony roślin) osiągały na terenie województwa niskie wartości stężeń. Stężenia te nie przekraczały

obowiązujących wartości dopuszczalnych tych substancji w powietrzu, zarówno w kryterium ochrony

zdrowia, jak i ochrony roślin. Pozwoliło to na zakwalifikowanie wszystkich stref z terenu

województwa podkarpackiego pod względem zanieczyszczenia powietrza tymi substancjami, dla obu

kryteriów, do klasy A.

Działania wynikające z tej klasyfikacji planowane na rok 2006, to:

− dalszy monitoring powietrza oparty na pomiarach automatycznych, manualnych oraz

pomiarach wskaźnikowych;

− utrzymanie jakości powietrza w zakresie tych zanieczyszczeń na tym samym lub lepszym

poziomie.

Badania zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu w 2005 roku wykazały tendencję wzrostową stężeń tego zanieczyszczenia na terenie województwa. Ponadnormatywne stężenie

średnioroczne NO2 w Nisku spowodowało zaliczenie strefy niżańskiej do klasy B. Pozostałe 24 strefy

na podstawie uzyskanych wyników stężeń oraz obiektywnego szacowania zaliczono do klasy A.

Działania wynikające z tej klasyfikacji planowane na rok 2006, to:

− wzmocnienie systemu monitorowania stężeń dwutlenku azotu w Nisku – prowadzenie

pomiarów automatycznych NO2, NOx oraz rejestracja warunków meteorologicznych;

− utrzymanie jakości powietrza na obszarach, gdzie nie stwierdzono przekroczeń

dopuszczalnych norm w zakresie NO2 na tym samym lub lepszym poziomie.

Badania powietrza atmosferycznego prowadzone w 2005 roku, podobnie jak analiza wyników

w ocenie rocznej za 2005 rok dowiodły, że największy problem spośród wszystkich zanieczyszczeń, które objęto pomiarami w województwie podkarpackim, stanowi pył zawieszony PM10 mierzony

w kryterium ochrony zdrowia. Stężenia tego zanieczyszczenia przekraczały wartości dopuszczalne, co

było podstawą do zakwalifikowania stref: miasto Rzeszów i miasto Przemyśl do klasy C. Wysokie

stężenia pyłu PM10 stwierdzone zostały w Jaśle.

Działania wynikające z tej klasyfikacji planowane na rok 2006, to:

− obowiązek opracowania dla miasta Rzeszów naprawczego Programu Ochrony Powietrza

w zakresie PM10;

− starania WIOŚ-Rzeszów o zlokalizowanie w Rzeszowie dodatkowego stanowiska do

pomiarów PM10;

− wzmocnienie systemu monitoringu w zakresie PM10 w Jaśle poprzez zwiększenie ilości

pomiarów na istniejącym stanowisku oraz zlokalizowanie w mieście dodatkowego stanowiska

pomiarowego. Wyniki ze stanowisk pomiarowych uzyskane w 2006 roku, po potwierdzeniu

ponadnormatywnego zanieczyszczenia powietrza w Jaśle, będą podstawą do zakwalifikowania

strefy jasielskiej w ocenie za 2006 rok do klasy C.

W 2005 roku nie stwierdzono żadnych przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń

zanieczyszczeń objętych programem monitoringu na terenie parków narodowych w obrębie

województwa (Bieszczadzkiego i Magurskiego), a także na obszarach ochrony uzdrowiskowej

(Rymanów Zdrój, Iwonicz Zdrój, Horyniec Zdrój, Komańcza, Polańczyk i Czarna), dla których

obowiązują odrębne, ostrzejsze normy i kryteria oceny jakości powietrza.