20 Pûşper 2017

Rûsiya Potînî û Stratîjiya Rizgarkirin ji Qepûşkê

Yekînya vekolînên siyasî

Navenda Heremon bo Vekolînên Hemdem, saziyek bo vekolîn, çand û ragihandinên serbixwe, ne sûdmend a. mijûlî berhemkirina vekolînan derbarî herêma erabî û bi taybet derbarî rewşa Sûryayê, ku girngî dide geşepêdana çandê, û pêşxistna medyayê, û behêzkirina rola civaka sivîl, û belavkirina hişyarya dimokrasiyê û giranbhabûna diyalogê, û rêzgirtin li mafê mirovan, her wiha pêşkêşkirina rawêjdarî û fêrkarî di warê siyasî û ragihandê de bo alî û rêkxirawên komlgeha Sûrî li ser bingehên niştimanî Sûrya yî.

Navenda Heremon çalakiya xwe rêkdixe di rêya çend giropan de (Yekînya vekolînên siyasî, yekînya vekolînên civakî, yekîniya wergêrî, yekînya pêdaçûna pirtûkan, yekînya yasayî) û çend bernameyên kirdar (bernameya rawêjdar û hewldanên siyasî, bernameya xizmetguzarî û kampênên mediyayî û drustkirina raya giştî, bernameya piştgêriya diyalogê û geşepêdana çand û sivîl ê, bernamya paşroja Sûrya yê), her wiha navend dikarê çend bername û çalakiyan li gor pêdiviyên deverê û rewşa Sûrî yê saz bike. Navend di rêya çend alavan de karê xwe li dar dixe, wek semînyaran, konfernansan, workşopan, kursên ragihandinê.

Navenda Heremonbo Vekolînên Hemdem

1

Naverok

Pêşgotin ....................................................................................................................................................... 2

Yekemîn: Derbarê Opezisyona Siyasî ................................................................................................... 2

Dûwemîn: Danasîna Opezisyonê Çawa ye? ........................................................................................ 4

1- Opezisyona Kevneşop ................................................................................................................. 4

2- Opezisyona Nû .............................................................................................................................. 4

3- Statu û Platformên Hundur û Derv e ........................................................................................ 5

Sêyemîn: Gelo Firkisyonê Avadan Dibe? .............................................................................................. 5

Çaremîn: Pêdaçûna Pêwist û Rêforma Hêvîdar .................................................................................. 6

Encam ........................................................................................................................................................... 8

2

Pêşgotin

Gûman tune ye, ku piraniya siyasetmedar û çalakvanên karê siyasî di nav refên opezisyona

Sûriya yê de, daxwaza pêdaçûnê di kar û pilana ew hêz û partiyên siyasî de ji despêkirina

şoreşa Sûriya yê di Adar/ Avdara 2011an de ta niha.

Bangewazî habûn ji heyama berî yek salê ji aliyê (Firakisyona Hêzên Şoreşê), daxwaz

dikirin bo serrastkirina firakisyonê û nû avakirina wê jêr dûvdeçûna karê (Opezisyonê) ji dema

pêkanîna (Encûmena Niştimanî), ew bangewazî hatin paş çend îndamên firakisyonê destên

xwe jikar kişandin, tevî ku wan îndaman destên xwe hebûn di bêkariya Firakisyonê de.

Gelo derfetên rast di destê wan bangewaziyan de heye? Yan jî gelo yekînên niha derfetê

didin ku karekî wiha rû bide? Û çi armance heye bo karekî wiha yan jî pêdiviyên xwe çi ne?

Lê berî wan mijaran şîrovebikin, pêwiste pişkinînê bikin di hevokên serdama şoreşê de

derbarê (Opezisyona Siyasî).

Yekemîn: Derbarê Opezisyona Siyasî

Pêdivî heye wek agehdarî- bi kurtayî- ku şoreşa Sûriya yê ya ku di Avdar/ Adara 2011an

de hat despêkirin, nîşana dawî kirina bernameya Sistema (Hereka Teshîhî/ Tevgera

Serrastkirinê), wate deslatdariya Alsad, ku hat avakirin, di bingeha xwe de, standina siyasetê

ji civakê; û ew şoreş pêşgotin bû ji vegernadina Sûriyan bo siyasetê paş çendîn sal ji

binpêkirina wî mafî, ku tenê di destê deslatê de bû.

Deslatdar dizane, berî hemû kesî, ku ew yek kuştina wê ye, yan jî despêka dawiya wî ye,

lewra ew dijî şoreşê raweste û berê wê zîvirand ji rêwitiya siyasî ya sivîl û aştiyana ber bi tundî

û tayîfî û kuştinê, daku derfetê bide danûstandinê digel bike li gor alavên li bedrest, bi awakî

din, dikare gûman bike ku wê xwe amadekir ji bo wê yekê ji demek dûr ve, û ew sloganên ku

jhatin hildan wek (Asad ya ne tû kes), yan jî (Asad yan welat bi şewtînin) ne ji valehî yê hatin.

Lê ew wek bernama kar bû, û ager bû sedema kuştin û penaberbûna milet wek çawa hat

bikaranîn.

Û rewşa opezisyona niştimanî ya dmokratîk ya ku ji berî şoreşê hebû, û qurbaniyên mezin

pêşkêşkirin di dirêjahya dihan salan de li dijî zordarî yê, bo avakirina sistemek niştimanî

3

dîmokratî, lê ew dûr bû ji civakê jêr zordariya rejîmê ku ew wek komên piçûk ji hev dûrkirin û

jêr jiyana veşartî jiyan dikirin, ku ziyan gihand jiyana wê û alavên wê; û bû rêgir li hember

rêkeftina aliyên wê li ser bernameyek niştimanî yekgirtî di navbera pirniya aliyên wê de, û bû

cihê nakokî yê û parçe bûnê, ku ew yek bû rêbaza jiyana siyasî li Sûriya yê.

Rewşa wiha bû ta êvara şoreşa Sûriya yê, lewra ne balkêş bû, ew matmayî be bi despêkirina

wê. Û ne balkêş bû, be pêçewanî ji deslatê, ew ne amade bû û alavên xwe tune bûn daku

rêveberiya şoreşê bike, û biparêze ji şaştiyan.

Û ew yek diyar dibe, di bernameya şoreşê de, ya ku hat diyarkirin di slogan û çalakiyên wê

de li tevahiya welat belav bû; ku ew pir nêzîk bû ji bernameya opezisiyona niştimanî ya

dîmokratîk ku ew Sî sal bû xebat bo dikir, û qurbaniyên mezin bo pêşkêş kirin.

Lê tevî wiha, ew opezisiyon ne tenê dûr bû ji rewşa nû, û xwe li gor tevger nekir, lê belê,

ew hişt ji destê xirab yên hundurê (şoreşê) bixwe, û ji yên derve re ku her aliyek li gor

berjewendiyên xwe dibir, di siyaset û acendeyên xwe de, ku şoreşa Sûriya yê bû şer li ser

Sûriya yê wiha kirku opezisiyona Sûriya yê û Miletê Sûriya yê ber bi helaketê bibe.

Tevî ew şaşiyên mezin; lê ya balkêş ku opezisiyonê, bi tevahiya aliyên xwe, pêdaçûnek

nekir di azmûna xwe de, tevî ew guhertinên tûj di dirêjahiya şoreşê de. lê diyare, ku ew

pêngavek wiha nake.

4

Dûwemîn: Danasîna Opezisyonê Çawa ye?

Hevoka opezsiyonê di serdema şoreş de cûda ye ji ew hevoka ku belav bûbû berî şoreşê,

û ew yek rastiyek dibe bi hişmendî li berçav bibin. Lewra, dikarin sê aliyên sereke di

opezisiyona niha de destnîşan bikin:

1- Opezisyona Kevneşop

Ew opezisiyon ya hebû berî şoreşê, û nikarî bû di dema şoreşê de ji rewşa parçebûnê

derbas bibe, yan jî bibe nûnera şoreşê, yan bibe berdêlî ji rejîmê, lê ew li ser alav û karên kevin

berdewam me, lewma ew di dema şoreşê de, bi (Opezisiyona Kevneşop) hat binavkirin. Û

diyare ew opezisiyonê çi rola xwe tune ye di Sûriya nû de, yan jî di paşeroja welat de.

2- Opezisyona Nû

Ew ku ji hezarehe genc û keçan pêk dê û alaya azadî û rûmetê hildan li tevahiya welat, û

qûrbanê pêşkêşkirin bo armancên xwe di avakirina dewleta niştimanî ya nûjen û civakek

dîmokratî pirreng, çi di riya aw çalakiyên li ser zemînê de yan li ser tora mediya yê, û xebata

tomarkirinê, û pêdakirina alavên nû bo şoreşê. Diyar bû ku di demek kurt de alavên û

rêxistinên nû pêdakirin. Hat xuwyakirin di rêxistinên wan ne, we (Komîtên Rêxistina

Navxowyî) û (Yekîtiya Rêxistinên Şoreşê) û (Komîta Giştî ya Şoreşa Sûriya yê), ku çavdêriya

çalakiyên şoreşê kirin, bi taybet di qûnaxa xwepêşandinên aştiyane de.

Diyare ku ev opezisiyon ya ku di serdema pêşî ya şoreşê de hat, ew pir xort e niha, û ew bi

çend rengên cûda xwe pêşkêş dike û li tevhiya deverên ku sûrî lê pêda dibin, lê be bê rêxistinên

fermi, nimaza paş ku rejîmê serkirdên pila yekem û dûwem dûrkirin.

Û dibe ku paş dawiya şer li Sûriya yê û li ser- dê bi dawî be- dê zû ew canê serdemê pêşî ji

şoreşê şiyar be, û bilez dê sûrî xwe rêxistin bikin, û sûdwerbigrin ji azmûna şoreşê, wate, bi

kurtayî, (Opezisiyona Nû) yak u wenda bû di serdema şoreşê de, riya Sûriya yê di paşerojê de,

û dûr ji navnîşanên din wek opezisiyona hundur yan opezisiyona derve.

5

3- Statu û Platformên Hundur û Derv e

Gotin derbarê (Opezisiyona Hundur) û (Opezisyona Derve) ne raste, ku ager mebest bi

opezisiyona hundur (Komîta Rêkeftinê) û yekîniyên li der dora wê, û eger opezisiyona derve

(Encûmena Niştimanî ya Sûriya yê) û (Firakisyona Niştimanî ya Hêzên Şoreşê û Opezisyonê)

û çend (Pilatformên din), ku li ser tevan hevoka (opezisyonê) nabe. Raste çend ji wan

hejamrek ji kesaytên opezisyonê pêk dê, lê tevî wiha ew yek ne bese daku ew (statuya) bi

(opezisyonê) navkirin. Ku ew statuy hatin damezrandin di heyama şoreşê de. ku bilez hatin

damezrandin be bê ku hemahengî di navde hebe, û be bê ku şiyanên xwe hebe, ku ew bi destê

hêzên herêmî û navdewletî hatin damezrandin daku li gor acendên wan xebat bike. Dibe rola

xwe hebe bo çareseriyê, lê bi giştî, dê rola xwe nebe di paşeroja Sûriya yê de. û bi sedema ku

(Firakisyona Hêzên Şoreşê) û (Komîta Bilind ya Gotûbêjan) rola xwe heye bi naskirina

navdewletî. Lewma çav û girngî heye, bo serrastkirina rewşa (firakisyonê).

Li gor wiha, dikarin wan statuyan bi (opezisiyona fermî) yan bi (opezisyona kar) navbikin.

Sêyemîn: Gelo Firkisyonê Avadan Dibe?

Serokê (Komîta Bilind ya Gotûbêjan), Riyad Hijab, nerxek girn da opezisiyona Sûriya yê, çi

siyasî û çi çekdarî, û rewşa wê bi (şermezar) derbirî, û bang kir bo (yekît yê, piştvanî û ji dev

rêkberekî yê berdin, û bawer bikin ku dê şoreşa Sûriya yê ser bikeve).

Gotinên serokê komîta bilind ya gotûbêjan hat di heyama civîna (Muntda Berde/

Platform) ya girêdayî bi (Navenda Harmoon bo vekolînên hemdem), li bajarê Doha yê di

Nîsana rabhûrî de.

Wiha, jîderên (komîteya bilind ya gotûbêjan) agehdarî dan ku komîteyê daxwaza civnek

berferh kir, ku wabû di 29ê Gulanê de hat be li darxistin, û acendeyên xwe lidarxistina

konfiransek giştî û hilbijartinên nû.

Çavkaniyek ji opezisyona Sûriya yê li JInêvê bo malpera (Rûsiya Îro) got ku (komîta bilind

ya gotûbêjan) li berdem qûnaxek metirsîdare, paş ew nakokiya di navbera aliyên wê de di

herdû rojên dawî ji gotûbêjên Jinêv6.

6

Ji çileyê pêşîn/ berfanbara 2016 ve, û paş şikestina Helebê, bangwazî hatin kirin bo

(pêdaçûnê) di xebata opezsiyonê de, jêr bawerî yê ku zîvrandinek giring heye di (doza Sûriya

yê ) û (Şerê Sûriya yê) de, ne bo berjewendiya Sûriya yê. ku gelek hi îndmaên (firakisyona

hêzên şoreşê)- çendek ji wan serikrede bûn- dest ji karberdan, wek kesekî ji gemiyê direve. Ku

diyarbû ew bangewazî bo serrastkirinê ne rijdbûn, lê ew li qurbaniyan digare, ne li berpirsên

şaşiyan.

Û paş xula dawî ya hilbijartinê firkisyonê di Gulanê de, û serokatiyek nû hat hilbijartin,

bang pitir bûn, ku hêv hebû di serrastkirina vê rêxistinê. Ku hêvî ne tenê girêdayî serokatuyek

nû bûn, lê li ser komîta giştî ya firakisyonê bû, ku di nerîna gelkan de, destnîşnakirina wê

serokatî yê, rûberûya şaşiyan bû, û bersive ji agehdariyan re, ku di gotin çend kes û alî hene

firkisyonê dûrî pirojeya niştimanî dibin û ew kirin wek saziyek bo berjewendiyên xwe.

Ji hêlek din ve, tekez dê kirin ku ew kesên rêformxwaz ne şiyanê wî erkî ne, û ne cihê

piştgirêdanê ne, li gor azmûna şeş salên rabhûrî. Û ew yek tê nerxandin li gor belgeyên ber

dest ne gotarên cûda, ku dibe pilanek hebe bo şoreşê tev, daku pêdaçûn xwedî wate be. Û

daku Sûrî zanibin ew li kû ne, û gihane kû, û qûnaxên şer çi ne, û bizavên rewşa Sûriya yê çi

ne, û fersendeyên li ber dest çi ne, û şaşiyên wa di şoreşê de. ager ne wiha be, dê pêdaçûn bê

sûd be.

Gelo, derfet hene, daku pêdaçûnek raste rast bê kirin? Û mercên pêdaçûnê çi ne? û çawa

dê cîbecî bibe?

Çaremîn: Pêdaçûna Pêwist û Rêforma Hêvîdar

1- Azmûna siyasî ya pêwist pêdaçûn li ser bê kirin, vedgere bo despêka şoreşê, bi taybet

di dema damezrandina (encûmena Niştimanî ya Sûriya yê), ku pêkhateyên wî hatin rgihandin

li Stenbolê li Turkiya yê di Cotmeh/ Kewçêra 2011an de, paş çend mehan ji şoreşê, paş çend

despexşeriyan û konfiransan ji aliyê Sûriyan ve. Lê damezrandina encûmenê nehat wek

encam ji xebata hêzên siyasî niştimanî û şoreşgerî li Sûriya yê (nayê jibrkirin ew rola Îxwan

Musilmîn/ biryaên Mosleman û (Ragihandina Dimeşq) di avakirina encûmenê digel (Girûpa

74)), lê hat – wek tê zanîn- ji aliyê hêzên derve û wek dîfakto li ser Sûriyayn, ku pirsgirêka

7

damezrandinê bû sedema jihevbelavbûna briyara niştimanî, û girêdayî derve be ku hêdî hêdî

aloziya (opezsiyonê) drust kir, û bû wek (opezisiyona fermî).

2- Damezrandina (Firakisyona Niştimanî ya hêzên şoreşê û Opezsiyonê) hat li Doha yê li

Qeterê di dawiya 2012an de, li ser kavilên (Encûmena Niştimanî), wek veguhestina jîdereyî

yê bo destek din. Û diyar bû ku ew nîşana girêdana (opezisiyona fermî) bi hêzên herêmî û

navdewletî.

3- Bi sedema pêkhateyên (encûmena niştimanî) û (Frakisyona hêzên şoreşê) li ser

bingeha kotayê di navbera hêzên wê de, derfet nehat daku li ser bernameyên niştimanî

lihevbikin, li gor hêvî û armancên miletê Sûriya yê, di avakirina dewletk pirreng niştimanî, tenê

li xwe girt slogana (rûxandina Rejîmê); û çi kar nehatkirin di avakirina wî daku bibe berdevkê

şorşê, ku derfet da destên qerêj yarî bi şoreşê bikin.

Wek tê zanîn, ew valahî hat dagirtin ji bizava îslama siyasî ve, yê rêxistî, ku şoreş dûrkir ji

aramncên xwe, û derfet da – jêr tundiya rejîmê- hêzên îslamî tundtûj û tayîfî û mezhebî û

neteweyî. Û hat dîtin, di azmûna (Encûmena Niştimanî) û (Firakisyonê) çawa kesayetên

(welatparêz û dîmokratî) ber bi aliyê xitaba îslamî ve çûn, jêr hincetên cûda, û berjewendiyên

takekes, tevî ku bernameya şoreşê li gor nerîna wan hêzan bû. Lewra, bê dengê li ser, nayê

veşartin bi rexneyên dijî (Birayên Mosilman) yan (Bizava Îslama Siyasî).

4- Piranî, li pişt vê yekê, ew nerîna hêsankarî û bilezbûn di nerxansinê de, û encamên şaş,

bi taybet dema (rûxanidna rejîmê) hat destnîşankirin bi çend mehan. Û hat diyarkirin di

(Peyrewa Sereke) ya encûmena niştimanê, dema got heyama serokê encomenê û nivîsengeha

cîbecîkar 3ê mehin. Wate dê serok û nivîsengeh di 3ê mehan de çi bikin.

Û hat di daxwaza encûmenê de- jêr bilind bûna tundî û kuştina rejîmê- bo deswerdana

çekdarî ya derve di biyannameya navdar de di 13ê Adar/ Avdara 2012an de ku got (encûmena

niştimanê û jêr rewşa rojevê de, û cenga rejîmê dijî miletê Sûriyayê, bangewazî dike bo:

destwerdana şekdarî erebî û navdewletî bilez; bo parstina kesên sivîl yên bi alavên kuştinê tên

kuûtin). Tê zanîn ku rengên din hebûn bo bang li civata navdewletî bikin li gor (yasya

navdewletî ya mafên mirovan) 2005.

8

Ev çend sernivîsên berferh, ko pêdivî heye pêdçûne li ser werin, û daku sûdemend be, dibe

negirtî, ji ber ew ne girêdayî firkisyonê ye, lê girêdayî miletê sûriya yê, ku dibe nûnerên çînên

civaka Sûriya yê beşdar bibin.

Dawî, ager hêvî hebe bo rêforma (Firakisyonê) yan (nû avakirin), ew zor dûre, paş ku gihaşt

rewşek tengezar.

Encam

Pêdviya Sûriya heye bi aliyek siyasî niştimanî komkar, hudurê Sûriya yê li hev girêbide, û

girngiyên wî serrast bike li gor xwendinek zanistî bo rewşa niha, û alavên pêwist pêda bike bo

bidesxistina biriyara niştimanî, û di peywendiyên xwe de vegere digel Cîhan û civata

navdewletî de, jêr azmûna tal ya salên rabhûrî. Û bawerî heye ku (Firakisyon) dê hewl bide

bersiva bangewaziyên îndamên xwe yên berî, bo pêdaçûna azmûna siyasî ya (şoreşa Sûriya

yê), û hêvî dikin stauyek niştimanî komkar bê damezrandin, û dibe navê firakisiyonê li xwe

bigre. Û dibe despexşeriya (bernameya destpexşeriyên siyasî) ya (navenda Harmoon) bo

vekolînên hemdem, bo yekîneyên hêzên siyasî li Sûriya yê, û hat semalndin li Firakisiyonê di

Hezîran/ Pûşbera 2016an de, û li ser malpera wê hat belavkirin di Rêbendan/ Çileyê paşîn a

2017an de.