Gökhan ALP

ĠĢ MüfettiĢi

ĠĢ TeftiĢ Ġstanbul Kurulu

BaĢkanlığı

RĠSK DEĞERLENDĠRME STANDARTLARI

VE

METODOLOJĠLERĠN KARġILAġTIRILMASI

Tehlike :

İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

Risk :

Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir.

Risk Değerlendirmesi:

•İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi,

•bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile

•tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve

•kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.

ĠĢverenin

görevleri

ĠĢveren

Denetleme

ve Gözlem Bilgi Edinme

Riskleri

Saptama

Görevlendirme Önlem Alma

Tehlikeleri

Saptama/

Belirleme

Dokümantasyon

Kabul Edilebilir Risk Seviyesi:

Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.

ETKĠLENEN -

HEDEF Risk Etmeni SONUÇ

OLASILIK (p)

Risk = Olasılık x ġiddet

Kabul Edilemez Alan Olağanüstü koĢullar dıĢında riskin

varlığı kabul edilemez

ALARP veya tolere

edilebilir bölge

Sadece daha fazla risk azaltımının

uygulanamadığı veya maliyetinin

elde edilen iyileĢme ile fazlaca

oransız olması durumunda kabul

edilebilir.

GeniĢ ölçüde

kabul edilebilir

bölge

Ġhmal Edilebilir Risk

Riskin bu seviyede kaldığının

güvencesinin sağlanması gerekir.

{Sınıf I}

{Sınıf II ,

Sınıf III }

{Sınıf IV }

Olasılık

ġiddet

Katastrofik Kritik Az Ġhmal Edilebilir

Sık sık I I I II

Muhtemel I I II III

Ara sıra I II III III

Uzak II III III IV

Beklenmedik III III IV IV

Olağanüstü IV IV IV IV

Risk

Sınıfı

Açıklama

Sınıf I Kabul edilemez risk

Sınıf II Ġstenmeyen risk. Sadece daha fazla risk azaltımının

uygulanamadığı veya maliyetinin elde edilen iyileĢme ile

fazlaca oransız olması durumunda kabul edilebilir. (ALARP)

Sınıf III Risk azaltım maliyeti elde edilen iyileĢmeden fazla olacak ise,

kabul edilebilir risk (ALARP)

Sınıf IV Ġhmal edilebilir risk

Tespit edilmiĢ olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak bu

tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta oluĢabileceği

ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne Ģekilde ve hangi Ģiddette zarar

görebileceği belirlenir.

Bu belirleme yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz

önünde bulundurulur.

Toplanan bilgi ve veriler ıĢığında belirlenen riskler; iĢletmenin

faaliyetine iliĢkin özellikleri, iĢyerindeki tehlike veya risklerin

nitelikleri ve iĢyerinin kısıtları gibi faktörler ya da ulusal veya

uluslararası standartlar esas alınarak seçilen yöntemlerden biri veya

birkaçı bir arada kullanılarak analiz edilir.

Kantitatif Risk Analizi

Kantitatif risk analizinde, riski hesaplarken matematiksel teoremler kullanılarak risk değeri bulunur.

Kalitatif Risk Analizi

Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.

• IEC ISO 31010: 2011 Uluslararası Standardı,

risk değerlendirmesine iliĢkin sistematik

tekniklerin seçimi ve uygulanması konusunda

iĢverenlere, iĢ güvenliği uzmanlarına ve iĢyeri

hekimlerine rehberlik etmek amacı ile

hazırlanmıĢtır.

• EN ISO 12100:2010, Makinalarda güvenlik – Tasarım için

genel prensipler – Risk değerlendirilmesi ve risk

azaltılması (Safety of machinery - General principles for

design - Risk assessment and risk reduction)

• EN ISO 13849-1:2008, Makinelerde Güvenlik- Kumanda

Sistemlerinin Güvenlikle İlgili Kısımları- Bölüm 1: Tasarım

İçin Genel Prensipler –(Safety of machinery - Safety-

related parts of control systems - Part 1: General

principles for design)

• IEC 61882, Tehlike işletilebilirlik çalışmaları ( HAZOP

çalışmaları) – Uygulama rehberi (Hazard and operability

studies (HAZOP studies) – Application guide)

• IEC 61025, Hata ağacı analizi (Fault tree analysis - FTA)

• IEC 60300-3-9, Güvenilebilirlik Yönetimi — Kısım 3:

Uygulama Rehberi— Bölüm 9: Teknolojik sistemlerin risk

analizi (Dependability management — Part 3: Application

guide — Section 9: Risk analysis of technological

systems)

• HACCP: ISO 22000, Gıda güvenliği yönetim sistemleri –

Gıda zincirine yönelik kurum gereksinimleri (Food safety

management systems – Requirements for any

organization in the food chain)

• IEC 60812, Sistem güvenilirliği için analiz teknikleri- Arıza

modu ve etki analizine (FMEA) yönelik prosedürler

(Analysis techniques for system reliability – Procedures for

failure mode and effect analysis –FMEA)

• IEC 61508, Elektrik/elektronik/ programlanabilir elektronik

güvenlik ile ilgili sistemlerin iĢlevsel güvenliği. (Functional

safety of electrical/electronic/programmable electronic

safety-related systems)

• IEC 61511, ĠĢlevsel emniyet - Proses endüstrisi sektörü

için emniyetli enstrümante sistemleri (Functional safety –

Safety instrumented systems for the process industry

sector)

• IEC 60300-3-11, Güvenilirlik Yönetimi – Bölüm 3-11:

Uygulama Kılavuzu – Güvenilirlik Merkezli Bakım

(Dependability management – Part 3-11: Application Guide –

Reliability Centred Maintenance)

• IEC 61078, Bağımlılık için analiz teknikleri- Güvenilirlik blok

diyagram ve Boole yöntemleri (Analysis Techniques for

Dependability – Reliability Block Diagram and Boolean

Methods)

• IEC 61165, Markov tekniklerinin uygulanması (Application of

Markov Techniques)

• ISO/IEC 15909 (bütün bölümler), Yazılım ve sistem

mühendisliği – Yüksek seviyeli Petri ağlar (Software and

Systems Engineering – High-Level Petri Nets)

• IEC 61649, Weibull Analizi (Weibull Analysis)

• IEC 62551, Güvenilirlik Ġçin Analiz Teknikleri - Petri Ağ

Teknikleri (Analysis Techniques for Dependability – Petri

Net Techniques)

• ISO /IEC Klavuzu 98-3:2008, Belirsizlik Önlemi – Bölüm 3:

Önlemlerdeki (GUM:1995) Belirsizliğe KarĢı Kılavuz

(Uncertainty Measurement – Part 3: Guide to The of

Uncertainty in Measurement (GUM:1995))

• IEC 61649, Weibull Analizi (Weibull Analysis)

• IEC 62551, Güvenilirlik Ġçin Analiz Teknikleri - Petri Ağ

Teknikleri (Analysis Techniques for Dependability – Petri Net

Techniques)

• ISO /IEC Klavuzu 98-3:2008, Belirsizlik Önlemi – Bölüm 3:

Önlemlerdeki (GUM:1995) Belirsizliğe KarĢı Kılavuz

(Uncertainty Measurement – Part 3: Guide to The of

Uncertainty in Measurement (GUM:1995))

ISO 15743:2008, Termal çevre Ergonomi - Soğuk iĢyerleri - Risk

değerlendirmesi ve yönetimi (Ergonomics of the thermal

environment -- Cold workplaces -- Risk assessment and management)

ISO 15265:2004, Termal çevre Ergonomi - Termal çalıĢma

koĢullarında stres veya rahatsızlık önlenmesi için risk

değerlendirme stratejisi (Ergonomics of the thermal environment --

Risk assessment strategy for the prevention of stress or discomfort in

thermal working conditions)

ISO/TR 16732-2:2012, Yangın Güvenliği Mühendisliği - Yangın risk

değerlendirmesi - Bölüm 2: bir ofis binası örneği (Fire Safety

Engineering - Fire risk assessment - Part 2: Example of an office

building)

ISO 17776:2000, Petrol ve doğal gaz endüstrileri - Offshore üretim

tesisleri - tehlike tanımlama ve risk değerlendirmesi için araçlar ve

teknikler üzerine Rehber (Petroleum and natural gas industries -

Offshore production installations - Guidelines on tools and techniques

for hazard identification and risk assessment)

U.S. DoD standard 2167A

1910 Occupational Safety and Health Standards (OSHA)

21 CFR 807.90

29 CFR 1910.119

29 CFR 1910.146

29 CFR 1926.64

NASA NHB 1700.1

ANSI/ISA S84.01-1996.

MIL-STD1629A (FMEA)

MILSTD- 882B SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ

MILSTD- 882C SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ

MILSTD- 882D SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ

MILSTD- 882E SĠSTEM GÜVENLĠĞĠ

British Standards Institute (1996)

BS 8800

BS 5760 (1988)

BS EN-954

BS EN-1037

• Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis – PHA),

• ĠĢ Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA),

• Olursa Ne Olur? (What Ġf..?),

• Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk

Analysis-PRA Using Checklists),

• Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA),

• Risk Değerlendirme Karar Matrisleri( Risk Assessment Decision

Matrix)

• Tehlike ve ĠĢletilebilme ÇalıĢması (Hazard and Operability

Studies - HAZOP),

• Tehlike Derecelendirme Ġndeksi (DOW index, MOND index,

NFPA index),

• Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor),

• Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis -FTA),

• Hata Modu ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis-

FMEA)

• Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (Failure Mode and

Critically Effects Analysis- FMECA),

• Güvenlik Denetimi (Safety Audit),

• Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA),

• Neden - Sonuç Analizi (Cause and Consequence Analysis),

• Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),

• Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),

• Kinney Metodu (Mathematical Risk Evaluation Method),

• Karar ġeması (Decision Tree),

• Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Decision Analysis -MCDA),

• Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis),

• Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Asessment),

• Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet

Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure

Assessment),

• Çevresel Risk Değerlendirmesi (Environmental Risk Assessment)

• Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and Critical

Control Points - HACCP)

• Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis),

• Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance –

RCM)

• Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak

Circuit Analysis)

• ĠĢ Etki Analizi (Business Impact Analysis)

• Ġnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI),

• Ġnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability

Assessment - HRA),

• Ġnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human

Reliability Analysis -THERP),

• Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (Cognitive

Reliability and Error Analysis Method - Cream),

• HiyerarĢik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis),

• Sapma Analizi (Deviation Analysis),

• Yönetim BakıĢı ve Risk Ağacı (Management Oversight and

Risk Tree - MORT),

• Enerji Analizi (Energy Analysis),

• Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Diagram),

• Koruma Katmanları Analizi (Layers of Protection Analysis -

LOPA)

• Bow-Tie Metodolojisi,

• Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis),

• Senaryo Analizi (Scenario Analysis),

• Markov Analizi (Markov Analysis),

• Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis),

• Bayesian Analizi (Bayesian Analysis),

• F-N Eğrileri (F-N curves).

Kriterler What if…? PHA JSA Check List

Gerekli Döküman

Ġhtiyacı Çok Az Orta Çok Fazla Çok Az

Tim ÇalıĢması Bir Analist ile

Yapılabilir

Bir Analist ile

Yapılabilir

Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması

Tim Liderinin

Tecrübesi Orta Düzeyde

Deneyim

Orta Düzeyde

Deneyim

Çok Fazla

Deneyim

Orta Düzeyde

Deneyim

Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif

Özel Bir BranĢa

Yönelik Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar

Uygulama BaĢarı

Oranı Risklerin

Belirlenmesi

AĢamasında

Yeterlidir. Tim

Liderinin

Terübesine Göre

BaĢarı Oranı

DeğiĢir.

Birincil Risk

Değerlendirme

Yöntemidir. Tim

Liderinin Terübesine

Göre BaĢarı Oranı

DeğiĢir.

Özellikle kiĢilerin

Görev Tanımları Ġyi

YapılmıĢsa BaĢarı

Sağlanabilir.

Basit Prosedürlü

ĠĢlerde Uygulanabilir,

Tim Liderinin

Terübesine Göre

BaĢarı Oranı DeğiĢir.

Kriterler HAZOP FMEA/ FMECA Güvenlik Denetimi FTA

Gerekli Döküman

Ġhtiyacı

Çok Fazla Çok Fazla Çok Az Çok Fazla

Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Bir Analist ile Yapılabilir Tim ÇalıĢması

Tim Liderinin

Tecrübesi

Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde

Deneyim

Orta Düzeyde Deneyim Çok Fazla Deneyim

Kalitatif/

Kantitatif

Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif

Özel Bir BranĢa

Yönelik

Kimya Endüstrisi Elektrik / Makine Her Sektöre Uyar Her Sektöre Uyar

Uygulama BaĢarı

Oranı

Oldukça Zor Bir

Yöntemdir, Yüksek

Tecrübe ve Takım

Üyelerinin Yüksek

Performansını

Gerektirir.

Analiz Öncesinde,

FTA Yapılması BaĢarı

Oranını Artırır.

Tüm Sektörlerde

Rahatlıkla Uygulanır, Tim

Liderinin Terübesine

Göre BaĢarı Oranı

DeğiĢir.

Yüksek Tecrübe ve

Takım Üyelerinin

Yüksek

Performansını

Gerektirir.

Kriterler ETA L TĠPĠ MATRĠS X TĠPĠ MATRĠS NEDEN SONUÇ

ANALĠZĠ

Gerekli Döküman

Ġhtiyacı

Çok Fazla Çok Az Çok Fazla Çok Fazla

Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması Bir Analist ile

Yapılabilir

Tim ÇalıĢması Tim ÇalıĢması

Tim Liderinin

Tecrübesi

Çok Fazla Deneyim Orta Düzeyde

Deneyim

Çok Fazla Deneyim Çok Fazla Deneyim

Kalitatif/

Kantitatif

Kalitatif/ Kantitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif/ Kantitatif

Özel Bir BranĢa

Yönelik

Her sektöre Uyar Basit Prosedürlü ĠĢler Her sektöre Uyar Her Sektöre Uyar

Uygulama BaĢarı

Oranı

Yüksek Tecrübe ve

Takım Üyelerinin

Yüksek

Performansını

Gerektirir.

Basit Prosedürlü

ĠĢlerde Uygulanabilir.

Tim Liderinin

Tecrübesine Göre

BaĢarı Oranı değiĢir.

Tüm sektörlerde

rahatlıkla uygulanır. Tim

Liderinin Tecrübesine

Göre BaĢarı Oranı

değiĢir.

Yüksek Tecrübe ve

Takım Üyelerinin

Yüksek

Performansını

Gerektirir.