Rus Dış Poltkasında Dış Ruslar Argümanın Kullanımı · 2015-02-05 · Rus Dış Poltkasında Dış Ruslar Argümanın Kullanımı ılgesam.org Sayfa 3 üyelik hedeflenmiştir.11

Rus Dış Politikasında Dış Ruslar Argümanın Kullanımı

1Sayfawww.bilgesam.org

25 Aralık 1991 tarihinde Mihail Gorbaçov’un Sovyet Sosyalist Cum-huriyetler Birliği’ndeki devlet baş-kanlığı görevinden istifa etmesi hem ülkenin kaderini hem de uluslararası ilişkilerin gidişatını değiştirmiştir. 8 Aralık 1991’de Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Beyaz Rusya tarafından imzalanan Minsk Antlaşması ile Bağımsız Devletler Topluluğu’nun (BDT) temelleri atılmış ve toplu-lukta yer alan devletler Rusya’nın nüfuz alanına girmiştir.1 II. Dünya Savaşı’nın sonundan itibaren dünya siyasetini şekillendiren iki süper güçten biri olan SSCB’nin yok oluşu, uluslararası sistemde bir kırılma ya-ratmış ve dengeleri Amerika Birleşik Devletleri lehine değiştirmiştir.

Sovyetler Birliği’nin uluslararası are-nadan çekilmesinin ardından Rusya Federasyonu Sovyetlerin mirasçısı ola-rak kabul edilmiştir. Dolayısıyla Rusya, SSCB’nin yokluğunda eski Sovyet va-tandaşlarını korumayı ve deyim yerin-deyse onlara ağabeylik yapmayı görev edinmiştir. Bu noktada karşımıza dış Ruslar kavramı çıkmaktadır. Rusya’nın toprakları dışında yaşayan Rus nüfus olarak tanımlanabilen bu kavram, teme-linde Rusların azınlık olma durumlarını

1 Bkz. Fuad Hüseynov, “Bağımsız Devletler Topluluğu’nun Oluşumunun Hukuki Boyu-tu”, (2003): 387-401, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/280/2544.pdf, (Erişim: 14.01.2015).

ve azınlık olarak yaşadıkları sorunları ifade etmektedir.2 Dış Ruslar kavramı, Rusya’nın Rus azınlığın bulunduğu ül-kelere yönelik politikasını da yakından ilgilendirmektedir. Zira dış Ruslar Rus-ya tarafından zaman zaman ciddi bir dış politika aracı olarak kullanılmaktadır.

Bugün ise eski Sovyet coğrafyasında yaşayan Ruslar Baltık ülkelerindeki toplam nüfus içinde %56.8lik bir ora-na sahiptir.3 [Letonya’da %26,2 (567 bin), Estonya’da %24,8 (311 bin),

2 Yıldırım Deniz, “Dış Ruslar”, http://www.kentgazetesi.com/yazi.php?y=2952&z=39, (Erişim: 14.01.2015).3Ülkelerin nüfus sayıları ve Rus azınlık oranları için bkz. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/, (Erişim: 14.01.2015).

Litvanya’da %5,8 (203 bin)]. Rus-lar Moldova’da nüfusun %5,9’luk (201 bin/Transdinyester’de 165 bin), Ukrayna’da %17,3’lük (7,8 mil-yon) Beyaz Rusya’da ise %8,3’lük (yaklaşık 800 bin) kısmını oluş-turmaktadır. Orta Asya’da da aynı şekilde toplam nüfus içinde Ruslar %46,4 gibi yüksek bir orana sa-hiptir. [Kazakistan’da %23,3 (3,8 milyon), Özbekistan’da %5,5 (1,6 milyon), Kırgızistan’da %12,5 (700 bin), Türkmenistan’da %4 (206 bin), Tacikistan’da % 1,1 (90 bin)]. Güney Kafkasya ülkelerinde yaşayan Ruslar ise toplam nüfusun %3,3’ünü teşkil etmektedir. [Azerbaycan’da %1,3 (125 bin), Gürcistan’da %1,5 (75 bin), Ermenistan’da ise %0,5 (11 bin)].

Dicle SASAOĞLU




Neticede günümüzdeki verilere bakıldığında anavatanları dışında yaşayan yaklaşık 23 milyonluk bir Rus nüfustan bahsedilmektedir.

1991’deki verilere kıyasla bugün dış Rusların sayısında bir azalma göze çarpmaktadır. Bunun sebebi, Putin yönetiminin bu nüfusu Rusya’ya çekmeye yönelik konut, iş ve kredi teş-vikleri sağlama gibi ekonomik iyileştirmeler yapmayı plan-lamasıdır.4 Hatta 2006 yılında St. Petersburg’da gerçekleş-tirilen ilk Dünya Rusları Konferansı’nda konuşan Putin, bu konudaki çalışmaları koordine etmek üzere bir komisyon ku-rulduğunu açıklamıştır.5 Ancak Putin’in ülke dışındaki Rus nüfusu geri döndürme çabalarının aksine, Rus diasporasının Rusya’ya geri dönmeyip bulundukları ülkelerde kalmasının Moskova’nın çıkarları açısından daha yararlı olacağı yönün-de yorumlar yapılmaktadır.6 Bu yorumlara göre Rus dias-porası dış politikada etkinliği arttıracak bir koz, Rusya’nın

4 “Putin’in ‘Dış Ruslar’ Hamlesi”, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2006/10/061024_russia_language.shtml, (Erişim: 14.01.2015).5 A.g.m., s.y.6 Neil Melvin, Russians Beyond Russia: The Politics of National Iden-tity, (London: The RoyalInstitute of International Affairs, 1995), 14-15, https://books.google.com.tr/books?id=WL4CepH19tQC&pg=PA14&dq=sergei+stankevich+and+russian+foreign+policy+and+russian+diaspora&hl=tr&sa=X&ei=s3vPVKaMKofYarPBgtgL&ved=0CDkQ6AEwBA#v=onepage&q=russians&f=false, (Erişim: 02.02.2015).

devletlerin iç işlerine müdahalesini meşrulaştıracak bir araç olarak kullanılabilir.

Rusya’nın yakın çevre politikası1990’lı yıllar boyunca ABD’nin hegemon güç olduğu ve tek kutupluluğa doğru evrilen süreçte, Rusya Federasyonu hala güçlü bir aktör/rakip olduğunu ispatlama çabasına girmiştir. Bu doğrultuda Rusya, SSCB’den ayrılan devletlerin adeta hamisi olma yolunda politikalar izlenmiştir. Bu doğrultuda uluslararası ilişkilerin gidişatını yönlendirme gücüne sahip olmak isteyen Rusya, dış politikasını hem uzak çevre hem de yakın çevre anlayışına göre şekillendirmiştir. Rus dış politikasının yakın çevresini eski Sovyetler Birliği üyesi devletler oluştururken; uzak çevresini ise Slav ülkeleri, Or-tadoğu’daki eski sosyalist kökenli devletler, Suriye ve İran oluşturmaktadır.7 Rusya’nın yakın çevre politikasında etnik Ruslar, Rusya’nın bu ülkelerle ilişkisinde önemli bir yere sahip olmuştur.

Yakın çevre (blizhneye zarubezhiye) tabiri Ruslar tarafından, 1991 yılından itibaren bağımsızlıklarını ilan eden 15 eski Sovyetler Birliği üyesi devletleri ifade etmek için kullanıl-maktadır.8 Rusya Federasyonu yakın çevre politikasına para-lel olarak, BDT üyesi devletler ile ekonomik, siyasi ve askeri alanlarda yakınlaşmayı hedeflemektedir ki bu hedef doğrul-tusunda yakın çevre politikası tek taraflı nükleer güç kullanı-mını da içermektedir. Rusya’nın bu politikasının etki alanları Orta Asya, Baltıklar ve Kafkas Cumhuriyetleri, Beyaz Rus-ya, Moldova ve Ukrayna olarak kategorize edilebilir.9

Sovyetler Birliği’nin parçalanması, kendini SSCB’nin ardılı olarak gören Rusya’yı uluslararası alanda var olma ve gü-cünü ispatlama ihtiyacına yöneltmiştir. Bu bağlamda, Rusya Federasyonu’nun ilk Başkanı Boris Yeltsin’in göreve geldiği zaman izlediği politika, iç siyasette yaşanan sorunlar ve ekonominin kötü gidişatı nedeniyle Batı eksenli olmuştur.10 Batı yanlısı grubun dış politika anlayışında emperyalist eği-limlerin aksine, ABD ve Batı ile ilişkilerin iyileştirilmesi, işbirliği alanlarının yaratılması ve uluslararası kurumlara

7 Bora Bayraktar, “Rusya Türkiye’ye ne karşılık verecek?”, http://tr.euronews.com/2012/10/19/rusya-turkiye-ye-ne-karsilik-verecek/, (Erişim: 26.01.2015).8 “Regional Policies”, http://countrystudies.us/russia/79.htm, (Erişim: 14.01.2015).9 Görkem Öztürk, ”Rusya’nın Yakın Çevre Politikası”, 2011, http://www.aksitarih.com/rusyanin-yakin-cevre-politikasi.html, (Erişim: 14.01.2015).10 İlyas Kamalov, “Rusya’nın Orta Asya Politikaları-Rapor”, No: 2, (Haziran 2011): 18-19, Ankara, Ahmet Yesevi Üniversitesi, http://ya-yinlar.yesevi.edu.tr/static/kitaplar/rusya_ortaasya_raporu.pdf, (Erişim: 14.01.2015).

1989 yılındaki verilere göre, Eski Sovyet Cumhuriyetleri’nde yaşayan Rus nüfusun yüzdesi:

Kaynak: Gülden Ayman, “Dünün Efendileri Bugünün Azınlıkları: Eski Sovyet Topraklarındaki Ruslar”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 9, (Ekim 1994): 9, http://dergipark.ulakbim.gov.tr/iusiya-sal/article/view/1023012148, (Erişim: 14.01.2015)

Nüfus (Bin) Ruslar (%)

Rusya 147,002 81,5

Ukrayna 51,452 22,1Beyaz Rusya 10,152 13,2Özbekistan 19,810 8,3Kazakistan 16,464 37,8Azerbaycan 7,021 5,6Moldovya 4,335 13,8Kırgızistan 4,258 31,5Tacikistan 5,093 23,5Ermenistan 3,305 2,6Türkmenistan 2,537 9,5Gürcistan 5,401 8,1Litvanya 3,675 9,4Letonya 2,667 34,0Estonya 1,565 30,3SSCB Toplam 285,743 50,8



üyelik hedeflenmiştir.11 Rusya’nın böyle bir dış politika izlemesi uluslararası ilişkileri realist açıdan yorumlayan kesimleri rahatsız etmiştir. Onlara göre, Batı’ya ve ulusla-rarası kuruluşlara aşırı güvenmek Rusya için bir “güvenlik zafiyeti” oluşturmaktadır.12 Bu zafiyetin giderilmesinin tek yolu olarak ise Rusya’nın emperyal kimliğine dönmesi gö-rülmektedir. Bu noktada Kremlin yönetiminin eski Sovyet Cumhuriyetleri’nde nüfuzunu kaybetmeye başlaması buna mukabil Washington’un Orta Asya’ya ilgisinin artması ve bölgedeki ekonomik ve siyasi istikrarsızlık Avrasyacıların eleştirilerinde haklı olduklarını göstermeleri için bir fırsat yaratmıştır. Bu fırsat Rusya’nın yakın çevresine karşı izledi-ği dış politikasında değişimin yolunu aralamıştır.

1992 yılının sonlarına doğru Rus dış politikasında bir dönü-şüm dikkat çekmektedir. Bu dönemde yayınlanan “Rusya Federasyonu Dış Politika Doktrini” ile dış politikanın önce-likleri belirlenmiş ve Rusya gözünü “arka bahçesi” olarak gördüğü topraklara çevirmiştir.13 Bu doktrin çerçevesinde açıklanan öncelikler şunlardır: 1) BDT çerçevesi içinde ve

11 Hannes Adomayt, “Kontseptualynıye Napravleniya Vneşney Po-litiki Rossiyi”, Vneşnyaya Politika Rossiyi: Ot Yeltsina k Putinu, ed. Srefan Kroytsberger-Sabine Grabovski-Yutta Unzer, Kiyev, (2002): 15, aktrn. Kamalov, Rusya’nın Orta Asya…, 19.12 Hüseyin Uysal, “Tarihi Süreç İçerisinde ‘Yeni Avras-yacılık’”, 8, https://www.academia.edu/4638290/Yeni_Avrasyac%C4%B1l%C4%B1k_Makale, (Erişim: 02.02.2015).13 Dov Lynch, Russian Peacekeeping Strategies in the CIS: The Cases of Moldova, Georgia and Tajikistan, (USA: St. Martin’s Press Inc., 2000), 38-42.

esas olarak ikili ilişkiler temelinde olmak üzere bağımsız-lığını yeni kazanmış devletler ile siyasi, iktisadi ve askeri işbirliğini derinleştirme, 2) Bağımsızlığını yeni kazanmış devletlerin alt yapısını genişletme ve güçlendirme, 3) Yeni bağımsız devletlerin her biri ile Rusya vatandaşlarının hak-larının korunması konusunda anlaşmalar yapılması, 4) BDT sınırlarının müşterek olarak korunması.14

Rusya Federasyonu’nun yakın çevre politikasını şekillendi-ren belge ise 1993 yılında açıklanan Askeri Doktrindir. Bu doktrinde, eski Sovyet toprakları Rusya Federasyonu’nun ekonomi ve güvenlik açısından hayati çıkar alanı olarak kabul edilmiş ve böylece Rusya’ya bu coğrafyayı denet-leme imkânı sunulmuştur.15 Kolektif savunma anlayışını anımsatır bir biçimde bu doktrinde belirtilen şey, Rusya’nın “ulusal güvenlik alanı” olarak addettiği Kafkaslara ya da Orta Asya’ya yapılacak herhangi bir saldırının Rusya Federasyonu’na karşı yapılmış sayılacağı ve bu doğrultuda cevap verileceğidir.16 Bu doğrultuda Rusya, güvenlik gerek-çesiyle Kafkaslarda ve Orta Asya’da askeri üsler kurabil-miştir ki bu üsler eski Sovyet devletlerinin bazıları, örneğin Gürcistan tarafından devlet egemenliğine bir tehdit olarak

14 Oktay F. Tanrısever, “Rusya Federasyonu’nun Orta Asya-Kafkas-ya Politikası: Yakın Çevre Doktrini’nin İflası”, Mustafa Aydın (der.), Küresel Politikada Orta Asya, (Ankara: Nobel Yayınları): 45. 15 2 Kasım 1993 tarihli Rus Askeri Doktrini için bkz. https://www.fas.org/nuke/guide/russia/doctrine/russia-mil-doc.html, (Erişim: 14.01.2015).16 A.g.m., s.y.

Kaynak: CIA World Factbook. The Washington Post. Published on May 17, 2014



addedilmiş ve Rusya ile sorunlar yaşanmasına neden olmuş-tur.17

Yeltsin sonrasında göreve gelen Vladimir Putin döneminde Rus dış politikası revize edilmiştir. Bu dönemdeki dış poli-tika anlayışında Rusya’nın uluslararası alandaki konumunu güçlendirmek, Rusya’nın çıkarları doğrultusunda uluslarara-sı siyaseti etkilemeye çalışmak, Rusçayı ve dış Rusların hak-larını korumak gibi öncelikler yer almaktadır.18 Öyle ki Putin 2006 yılında Petersburg’daki Dünya Rusları Konferansı’nda yaptığı konuşmasında Rusçanın korunması ve kullanım ala-nının geliştirilmesi çağrısında bulunmuştur.19 Bu durumda Rusçanın dış Ruslar üzerinden bir soft power (yumuşak güç) aracı olarak kullanıldığı söylenebilir.

V. Putin’in 10 Şubat 2007 tarihinde 43. Münih Güvenlik Konferansı’nda yaptığı ve “ Rusya’nın tek kutuplu düzene meydan okuması”, “Rusya’nın tarih sahnesine geri dönü-şü” şeklinde yorumlanan konuşmasında Rus Çarlığı’nın ve Sovyetler Birliği’nin yaklaşımlarının yansımaları görül-mektedir.20 Tek kutuplu sistemi ve ABD’nin politikalarını eleştirdiği bu konuşmasında Putin, Varşova Paktı lağvedil-mişken NATO’nun genişlemesini tehdit olarak algılamış ve ülkesinin güvenliğini koruyacağını, bunun için nükleer silahlar da dâhil gereken her yola başvuracağını ifade etmiş-

17 Çalışmada değinilen ülkelerdeki Rus askeri üsleri: Gürcistan’da 7. askeri üs (Abhazya’da) ve 4. askeri üs (Güney Osetya’da); Ermenistan’da 102. askeri üs (Gümrü’de), 3624. hava üssü (Erebuni Askeri Havaalanı); Azerbaycan’da Gebele Uzay ve 37.Hava Ordusu Uzun menzilli hava ve radyo izleme üssü; Kazakistan’da Baykonur uzay üssü; Kırgızistan’da Kant hava üssü; Tacikistan’da 201. askeri üs; Beyaz Rusya’da Volga tipi radar istasyonu, 37. Uzun Menzilli Hava Grubu Merkezi, 43.Deniz Haberleşme İstasyonu; Moldova’da (Transdinyester’de) Tiraspol Rus Transdinyester Kuvvetler Komutan-lığı ve 8. Motorize Piyade Birliği bkz. “Russia: Lease, Cost Terms for Russian Bases Abroad”, http://www.biyokulule.com/view_content.php?articleid=4840; ayrıca bkz. “Avrasya Satrancında Askeri Üsler”, http://www.guncelmeydan.com/pano/avrasya-satrancinda-askeri-usler-t12726.html, (Erişim: 26.01.2015)18 Kamalov, Rusya’nın Orta Asya…, 20.19 “Putin’in ‘Dış Ruslar’ Hamlesi”, http://www.bbc.co.uk/tur-kish/news/story/2006/10/061024_russia_language.shtml, (Erişim: 15.01.2015).20 Gökhan Koçer, “Putin’in Konuşması: Bir Meydan Okuma mı?”, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK), http://www.usak.org.tr/analiz_det.php?id=17&cat=365366095, (Erişim: 15.01.2015).

tir.21 Putin’in Aralık 2014’te onayladığı yeni askeri doktrinde ise yine NATO’nun Doğu Avrupa’da genişlemesi en büyük tehdit olarak addedilmiştir. Rusya’nın güvenliği söz konusu olduğunda dış Rusların da bunun bir parçası olduğu düşünü-lürse, dış Rusların yaşadıkları ülkelerin Rusya’nın müdahale alanı içine gireceğini öngörmek yanlış olmayacaktır.

Sonuç olarak, Rusya kendisini Sovyetler Birliği’nin ardılı olarak gördüğünden, SSCB’nin hüküm sürdüğü topraklar Rusya tarafından neredeyse “lebensraum” yani yaşam alanı olarak nitelendirilmektedir. Bu nedenle Rusya “ağabeyi” olarak, tüm eski Sovyet vatandaşlarını korumayı ve bu uğur-da gerekirse silah kullanmayı kendine görev edinmiştir. Bu durumda dış Ruslar aslında Rusya’nın yakın çevresine yöne-lik izlediği politikaların bir aracı durumundadır.

Dış Ruslar ve yakın çevre politikası kapsamında Rus müdahaleleri Rusya’nın dış Ruslar söz konusu olduğunda gereken her türlü tedbiri alacağını ifade etmesi aslında eski Sovyet coğ-rafyasına yönelik bir gözdağı olarak görülebilir. Zira Rusya ile iyi ilişkiler kuran eski Sovyet ülkeleri bu tehditten zarar görmemekte fakat yüzünü Batı’ya çeviren ülkeler bu argü-man aracılığıyla bir nevi cezalandırılmaktadır. Dolayısıyla Moskova’nın dış Ruslar kavramını bir dış politika aracı olarak kullandığı ve kendi aleyhine davrandığını düşündüğü eski Sovyet ülkelerine müdahaleden kaçınmadığı söylenebi-lir.

Burada bahsedilmesi gereken husus, Moskova yönetiminin çıkarlarını koruyacağını vaad ettiği ve dış politika aracı olarak kullandığı grubun yalnızca etnik Ruslardan oluşma-dığıdır. Kremlin’in Rus tanımı eski Sovyet sınırları içinde doğanları kapsamaktadır. Bu doğrultuda Rusya 31 Mayıs 2002 tarihinde yeni bir vatandaşlık kanunu çıkarmıştır.22 Eski yasaya göre Rus vatandaşlığına geçenlerin diğer vatan-

21 V. Putin’in 2007 yılında 43. Münih Güvenlik Konferansı’nda yaptığı konuşma metni için bkz. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/02/12/AR2007021200555.html, (Erişim: 15.01.2015).22 Rusya’nın 31 Mayıs 2002 tarihli vatandaşlık kanunu için bkz. http://www.legislationline.org/documents/action/popup/id/4189, (Eri-şim: 29.01.2015).

“ “

SSCB’nin hüküm sürdüğü topraklar Rusya tarafından neredeyse “lebensraum” yani yaşam alanı olarak nite-lendirilmektedir.

“ “Moskova yönetiminin çıkarlarını koruyacağını vaad et-tiği ve dış politika aracı olarak kullandığı grup yalnızca etnik Ruslardan oluşmamaktadır. Kremlin’in Rus tanı-mı eski Sovyet sınırları içinde doğanları kapsamaktadır.



daşlıklardan vazgeçmeleri öngörülürken, yeni kanun ile Rus vatandaşlarının ikinci bir vatandaşlık elde etmesinin yolu aralanmıştır.23Bu da eski Sovyet coğrafyasında yaşayanların Rus vatandaşlığına sahip olma hakkının doğması anlamına gelmektedir. Rusya’nın bu hakkı tanıması, Tiflis tarafından Abhazya ve Güney Osetya’nın Gürcistan’dan koparılması olarak yorumlanmıştır. Azerbaycan da vatandaşlarının bu yasa ile Rus nüfuz alanına girmesini engellemeye çalışmıştır. Öyle ki Bakü yönetiminin ikinci vatandaşlığı kabul etmeme-si, başka bir vatandaşlığa geçildiği zaman Azerbaycan va-tandaşlığını düşürmesi, Rusya’nın vatandaşlık vererek nüfuz etme ihtimalini ortadan kaldırmaya yönelik bir tedbir olarak okunabilir.

Baltık ülkeleri, Beyaz Rusya, Moldova ve UkraynaBaltık ülkeleri (Estonya, Litvanya, Letonya) Avrupa Birliği’ne ve NATO’ya üye oldukları için günümüz Rus dış politikasının nüfuz ettiği alanının dış çemberi olarak görü-lebilirler. Öyle ki Rusya’nın bu ülkelere dış Rusları koruma bahanesiyle olası bir müdahalesi, NATO’yu ve ABD’yi karşısına almak anlamına gelecektir. Bu nedenle Rusya’nın bu ülkelere yönelik politikalarında daha ihtiyatlı davrandığı söylenebilir. Fakat buna rağmen bölge askeri müdahaleden ziyade farklı çatışma risklerini barındırmaktadır. Zira Baltık ülkelerinde yaşayan Rus nüfus vatandaşlık elde edememe, ulusal dil testinden geçmeye zorlanma gibi sorunlar ya-şamaktadır. Örneğin Tallinn hükümeti Rus azınlığa karşı ayrımcılığa varan davranışlarda bulunmakta ve ülkede dil temelli insan hakları ihlali söz konusu olmaktadır.24 2007 yılında Tallinn hükümetinin Kızıl Ordu Anıtı (Bronz Asker Anıtı) ile etraftaki asker mezarlarını nakletmesi Rus azınlı-ğın tepkisine yol açmıştır.25 Bu olay neticesinde başlayan ve 3 gece süren Moskova destekli ayaklanma bu ülkedeki Rus toplumunun öfkesini gözler önüne sermiştir. Tüm bu geliş-melerin yanında, Avrupa Birliği İnsan Hakları Komisyonu tarafından hazırlanan raporlarda da Estonya’nın Rus azınlı-ğına karşı tutumlarına dikkat çekilmiştir. Estonya’daki Rus azınlığın durumunun ileride Rusya tarafından baskı aracı olarak kullanılabileceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Litvanya’daki Rus azınlığın durumu diğer Baltık ülkelerine kıyasla daha iyidir. Vilnius yönetimi azınlıkların entegrasyon

23 Sait Sönmez, “Putin Yönetimi’nin Güney Kafkasya Politika-sı”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15/2, (2011): 101, http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/viewFi-le/1020007642/1020006809, (Erişim: 28.01.2015)24 Bkz. “Document - Estonia: Linguistic minorities in Estonia: Discrimination must end”, http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR51/002/2006/en/08694661-d3d3-11dd-8743-d305bea2b2c7/eu-r510022006en.html, (Erişim: 27.01.2015).25 Estonya’daki Rus azınlık hakkında bilgi için bkz. http://www.mino-rityrights.org/2447/estonia/russians.html, (Erişim: 27.01.2015)

sürecini başarıyla tamamlamış ve ulusal dilin kullanımının teşvik edilmesi gibi programlarla azınlıkların kültürel, sosyal ve ekonomik gelişimini desteklemiştir.26 Letonya’da ise Rus azınlık vatandaşlık elde etme noktasında sorunlar yaşamak-tadır. Estonya gibi burada da Rus azınlık dil konusunda sı-kıntı yaşamış, hatta bu sorunu AİHM’e taşımıştır. Riga yöne-timi, aleyhine sonuçlanan birçok davada tazminat ödemeye mahkûm edilmiştir. 2004 yılında AB’ye üye olan Letonya her ne kadar azınlıklar konusunda önemli düzenlemeler yapmışsa da azınlıkların topluma entegrasyonunu tam anla-mıyla sağlayamamıştır.27

Öte yandan Doğu Avrupa’da yer alan Beyaz Rusya ile Rus-ya arasındaki ilişkiler ise ülkede bulunan Rus askeri üsleri, Gümrük Birliği ile ilgili sorunlar ve Rusya’nın Beyaz Rusya üzerindeki ekonomik ve siyasi baskısı nedeniyle gergindir.

Moldova ise Batı ve Rusya arasındaki rekabet alanlarından biridir. Kişinev’in AB yanlısı tutumu ve tarafsızlık politika-sına rağmen Rusya’nın Kırım ilhakı sonrası NATO üyeliği için çabalar sarf edeceğini açıklaması, Moldova ve Rusya arasındaki ilişkilerin gerginleşmesine neden olmuştur. Bu noktada Moldova’da Kasım 2014’te yapılan seçimleri hatır-lamakta fayda vardır. Seçim sonuçlarına göre ülkede kurula-cak koalisyonda AB yanlısı sağ partilerin sahip olduğu oylar Rusya yanlısı sosyalistlerin oylarından daha fazladır.28 Bu durumda Batı ve Rusya arasında seçim yapmak durumunda kalan Moldova’nın Batı’yı seçmiş göründüğü söylenebilir. Hal böyleyken, dondurulmuş çatışma alanı olarak addede-bileceğimiz Transdinyester sorununun geleceği hakkında Rusya ile ilişkilerin seyrine göre tahminler yapılabilir. Kişinev’den Rusya karşıtı sesler yükseldikçe Moskova’nın Transdinyester’in bağımsızlığını tanıması ve Gagavuzya Bölgesi’ndeki ayrılıkçıları desteklemesi beklenebilir.29

1954 yılında Kruşçev tarafından Ukrayna’ya “hediye edi-len” Kırım, 2014 yılında Rusya tarafından ilhak edilmiş ve referandumla tekrar Rusya’ya katılmıştır. Kasım 2013’te Avrupa Birliği ile ortaklık ve serbest ticaret antlaşmasını imzalamayı askıya alan ve yüzünü Rusya’ya dönen Ukrayna

26 Emre Özkan, “Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde Baltık Ülkele-rindeki Rus Azınlıklar”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt: 2, Sayı: 6, (2006): 103-104, http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/H7IOsBbXI-3oL17xFJ1XitcniQebnjV.pdf, (Erişim: 29.01.2015).27 A.g.m., 103.28 Moldova’daki seçim sonuçları için bkz. http://www.trtturk.com/haber/moldova-nin-secimi-92894.html, (Erişim: 19.01.2015).29 Elnur İsmayilov, “Moldova’da Ayrılıkçı Bölgeler Sorunu ve Rusya-Batı Rekabeti”, Bilge Adamlar Stratejik Araştırma Merkezi (BİLGE-SAM), http://www.bilgesam.org/incele/1812/-moldova’da-ayrilikci-bolgeler-sorunu-ve-rusya-bati-rekabeti/#.VMXf7aQcQdU, (Erişim: 19.01.2015).



hükümetinin bu davranışı, Batı yanlısı halkın öfkesine, po-lisin şiddetli müdahalesi ise halkın sokağa çıkmasına neden olmuştur.30 Şubat 2014’te ise Batı yanlısı milliyetçi partilerin iktidara gelmesi, Rusya yanlısı eğilimlerin olduğu Güney ve Doğu Ukrayna’da tepkiye neden olmuş ve silahlı çatışma-lara zemin hazırlamıştır. Rusya’nın Ukrayna’daki olaylara karışması ise iki ülkeyi savaşın eşiğine getirmiştir. Neticede Kırım Rusya’ya katılmış, Donetsk and Lugansk bölgeleri ise referandum sonucu bağımsızlıklarını ilan etmiştir.31 Bu ge-lişmelere mukabil Ukrayna Parlamentosu ülkenin tarafsızlık statüsünü kaldıran bir karar almıştır. Böylece Ukrayna, ABD ya da Rusya’dan birine daha yakın olmama durumunu orta-dan kaldırmıştır.32 Kiev’in bu hamlesi NATO yolunu arala-mak için atılmış bir adım olarak yorumlanabilir.

ABD’nin ve Batı’nın eski Sovyet coğrafyasının batı kısmı olarak tanımlayabileceğimiz Ukrayna, Moldova ve Baltık ül-kelerine verdiği destek, bu ülkeleri Rusya karşısında görece güçlü konuma getirmektedir. Zira Rusya bu ülkelere yönelik politikalarında ABD ve NATO gibi faktörleri göz önüne alarak hareket etmek zorundadır. Eski Sovyet coğrafyası-nın doğu kısmı olarak nitelendirebileceğimiz Orta Asya ve Güney Kafkasya’da ise Rusya’nın hareket serbestisi görece daha fazladır.33

Orta Asya ve Güney KafkasyaOrta Asya devletlerinin büyük oranda Rusya’nın etkisi al-tında olduğu söylenebilir. Bölgenin Batı’dan coğrafi olarak uzak oluşu ve kültürel anlamda Sovyet etkisinin hala hisse-dilmesi, Rus nüfuzunu mümkün kılan etmenler arasındadır. Fakat son zamanlarda petrol ve doğal gaz bakımından zen-gin bu bölgeye Batı’nın ve Çin’in ilgisinin artması, burayı Rusya ve diğer aktörler arasında bir rekabet alanına dönüş-türmektedir.34 Rusya, her ne kadar geleceği parlak görünme-se de, Avrasya Birliği projesini Ocak 2015’te resmen hayata geçirerek etki alanını artırmayı hedeflemektedir.

30 “Beş Soruda: Ukrayna’da Neler Oluyor?”, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/01/140123_ukrayna_soru_cevap.shtml, (Erişim: 19.01.2015).31 “Kronoloji: Kırım Gerginliği”, http://www.aljazeera.com.tr/krono-loji/kronoloji-kirim-gerginligi ; “Lugansk ve Donetsk Bağımsızlığının Tanınmasını İstiyor”, http://turkish.ruvr.ru/2014_05_13/Lugansk-Do-netsk-bagimsizlik/, (Erişim: 19.01.2015).32 Beril Dedeoğlu, “Ukrayna Parlamentosu’nun Kararı”, http://haber.stargazete.com/yazar/ukrayna-parlamentosunun-karari/yazi-984814, (Erişim: 20.01.2015).33 Zeynep Dağı, Kimlik, Milliyetçilik ve Dış Politika: Rusya’nın Dö-nüşümü, (İstanbul: Boyut Kitapları, Ekim 2002): 185.34 Elnur İsmayilov, “21. Yüzyıl Rusya Dış Politika Doktrinleri’nde Güney Kafkasya ve Orta Asya Değerlendirmesi”, Marmara Üniversi-tesi Siyasal Bilimler Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, (2013): 101-102.

Burada değinilmesi gereken husus Rusya’nın Ukrayna’ya karşı tutumunun ve Kırım’ı ilhak etmesinin, eski Sovyet coğrafyasında yaşayan ve azınlık konumunda olan Ruslar tarafından genel olarak sempatiyle karşılandığıdır.35 Bu ilhak önemli bir Rus nüfusun bulunduğu ve Ruslaşmanın en fazla görüldüğü eski Sovyet ülkesi Kazakistan’ı da etki-lemiştir. İlhak sonrasında Kazakistan’da bir tarafta azınlık olan ve Moskova’nın Ukrayna’ya karşı tutumunu destek-leyen Ruslar; diğer tarafta Rusya’nın bu tutumunu eleşti-rip Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü savunan ve Avrasya Birliği’ne girmemeyi öneren Kazaklar yer almıştır. Astana yönetimi ise Ukrayna’nın toprak bütünlüğünün değişmemesi gerektiğini dile getirerek Rusya’nın tutumunu tasvip etme-diğini belirtmiştir. Ayrıca, resmi kaynaklar tarafından redde-dilmiş olsa da, Kırım benzeri herhangi bir Rus müdahalesine karşı etnik Rusların çoğunlukta olduğu Kuzey Kazakistan’a yaklaşık 300 bin etnik Kazak’ı yerleştirme gibi bir planın yapıldığı iddia edilmiştir.36

Güney Kafkasya ülkelerine yönelik Rus politikasında dış Ruslar unsurunun araçsallaştırılması ise daha net bir biçim-de görülmektedir. Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan’ı kapsayan bu kategoride Rusya, dış Ruslar unsurunu bu ülkelere müdahale edebilmek için bahane olarak öne sürebilmektedir. Öyle ki 2008 yılında yaşanan Rus-Gürcü savaşının görünürdeki nedeni Moskova’nın Gürcistan’ın Güney Osetya’da yaşayan Rus vatandaşlara yönelik tutumlarını “soykırım” olarak tanımlamasıdır.37 SSCB son-rası dönemde Gürcistan ile hep bir gerginlik yaşayan Rusya gerek askeri üslerle gerekse ülkenin doğal gaz ve elektrik enerjisine olan ihtiyacını bir siyasi baskı aracı haline getire-rek, yüzünü Batı’ya çeviren Gürcistan’ı kendisine bağımlı kılmaya çalışmaktadır.

Rusya kabul etmiş olduğu askeri doktrinler ile etnik Rusları, Rusça konuşanları ve hatta Rusya’nın yardımına ihtiyacı olduğunu düşündüğü herkesi koruma vaadinde bulunmuştur. Öyle ki Moskova 2008 yılında Güney Osetya’da “soykırım” yaptığı iddiasıyla Gürcistan’a saldırırken bu müdahaleyi

35 Canat Mominkulov, “Kırım’daki Kriz ve Kazakistan’daki Rus Etki-si Arasındaki Bağlantılar”, EkoAvrasya, http://ekoavrasya.net/Duyuru.aspx?did=139&lang=TR, (Erişim: 27.01.2015).36 Paul Goble, “Astana Shifting Ethnic Kazakhs to Northern Kazakh-stan to Block Any Russian Threat”, The Interpreter, http://www.interp-retermag.com/astana-shifting-ethnic-kazakhs-to-northern-kazakhstan-to-block-any-russian-threat/, (Erişim: 29.01.2015).37 Gareth Evans, “Russia and the ‘responsibility to protect’”, Los An-geles Times, 31 August 2008, http://www.latimes.com/la-oe-evans31-2008aug31-story.html, (Erişim: 19.01.2015); ayrıca bkz. “Chapter 3. Russia: Public Backs Putin, Crimea’s Secession”, PewResearch Center, http://www.pewglobal.org/2014/05/08/chapter-3-russia-public-backs-putin-crimeas-secession/, (Erişim: 29.01.2015).



koruma sorumluluğu (responsibility to protect/R2P) ilkesine dayandırmıştır.38

Azerbaycan da yüzünü Batı’ya çevirmiş ve bu nedenle Rus-ya tarafından “cezalandırılmış” ülkeler arasındadır. Yukarı Karabağ sorununda ayrılıkçıları destekleyen Rusya, Bakü yönetimini kendi nüfuz alanı içinde tutmaya çalışmaktadır. Bu nedenle Moskova Azerbaycan’a Avrasya Birliği’ne üye olması için baskı yapmaktadır.

Ermenistan 2013 yılının sonlarına doğru, ulusal menfaatleri ve güvenlik kaygısı sebebiyle AB ile Serbest Ticaret Antlaş-ması imzalamak yerine Rusya’nın öncülüğündeki Avrasya Ekonomik Birliği’ne üye olmayı tercih etmiştir. Böylece Eri-van yönetimi Moskova’nın müttefiki olmaya devam etmek-tedir. Kafkasya’da Rus askeri üssünün bulunduğu tek ülke olan Ermenistan’da son yıllarda Moskova aleyhine bir mu-halefet oluşmaya başlamıştır.39 Buna rağmen Ermenistan’da Ukrayna’daki Rusya karşıtı protestoların benzeri bir tepki yok denecek kadar az olmuştur. Bu durum tarih boyunca iki ülke arasındaki ikili ilişkilerin Erivan açısından bir tehlike arz etmemesine ve ülkede bir Rusofobyanın olmayışına dayandırılmaktadır.40 Fakat 12 Ocak 2015 tarihinde Güm-rü’deki Rus askeri üssünde görevli bir askerin aynı aileden 6 kişiyi öldürmesiyle ve akabinde yapılan protestolarla birlikte ülkede yavaş yavaş Rusofobyanın başladığı söylenebilir.

Sonuç yerineRusya, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra bu coğrafyayı yakın çevre olarak tanımlamış, Rusların güvenliğini kendi güvencesi altına almış ve onları korumak adına gerekirse güç kullanacağını beyan etmiştir. Dış Ruslar argümanı ise bu noktada Rusya tarafından gerektiğinde eski Sovyet ülkeleri-ne karşı kullanılacak bir cezalandırma aracına dönüşmüştür.

Rusya’nın 1990 sonrası dönemden günümüze kadar yü-rüttüğü yakın çevre politikasına paralel olarak, sınırları içinde bulundukları egemen devletten ayrılmak isteyen Rus azınlıkların ağırlıkta olduğu bölgeler, Rusya tarafından dış Rusları koruma bahanesiyle desteklenmiştir. Örneğin Sovyetler Birliği’nin çözülme sürecini takiben Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlık istekleri Rusya’nın olayla-

38Responsibility to Protect (R2P): Egemen bir devletin ülkesinde ya-şayanları koruyamadığı durumlarda dış müdahalenin yapılması duru-mu. Bu doktrin uygulanırken müdahale neticesinde mevcut yönetimin değişmemesi, müdahale süresinin belirli olması ve sivillerin hayatını kaybetmemesi gerekmektedir. 39 İsmayilov, “21. Yüzyıl Rusya…”, 99.40 Elnur İsmayilov, “Rusya’nın Avrasya Birliği Projesi ve Ermenis-tan”, Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), http://www.bilgesam.org/incele/552/-rusyanin-avrasya-birligi-projesi-ve-ermenistan/#.VMn3YKQcQdU, (Erişim: 29.01.2015).

ra müdahil olmasıyla hayata geçmiştir. Bu bölgeler her ne kadar uluslararası arenada bağımsız olarak tanınmasalar da Rusya onların bağımsızlıklarını tanımıştır. Moldova’daki Transdinyester Bölgesi ise Rusya tarafından bağımsız olarak tanınmamaktadır. Fakat günümüz koşullarında Ukrayna kri-zine ve Moldova’da yeni kurulan hükümetin davranışlarına paralel olarak bu bölgenin de bağımsızlığının tanınması mümkündür.

Avrasyacı görüşün ön plana çıkmasının, emperyal döneme duyulan özlemin ve bu doğrultuda oluşturulan stratejilerin bir ürünü olarak okuyabileceğimiz Putin Doktrini, Rusya’nın gerektiğinde donmuş çatışma alanlarını kendi lehine kul-lanacağının bir işaretidir. Dolayısıyla Rusya’nın dış Ruslar argümanını kullanarak Gürcistan ve Ukrayna’ya karşı aldığı tavrı, bu doktrin üzerinden değerlendirmek anlamlı olacaktır.

Rusya’nın Ukrayna’ya karşı tutumu ve neticesinde Kırım’ı topraklarına katması eski Sovyet cumhuriyetlerinde yaşayan ve zaman zaman ayrımcılığa uğrayan Rus azınlık tarafından sempatiyle karşılanmıştır. Bu noktada Rusya’nın bu tutumu-nun diğer ülkeler için de örnek teşkil edebilip edemeyeceği sorgulanmaktadır. Örneğin Kırım ilhakı benzeri bir senaryo-nun Moldova’daki Transdinyester Bölgesinde tekrarlanabil-mesi mümkündür. 1992 yılından bu yana de facto bağımsız olan bu bölgenin yönetimi, Moldova’nın Avrasya Birliği’ne üye olarak Rusya yanlısı tutumlar sergilemesini arzulamak-tadır. Avrupa Birliği ise tam aksine Moldova’yı doğuya doğ-ru genişleme stratejisi kapsamında kendi bünyesine katmaya çalışmaktadır. Dolayısıyla tıpkı Ukrayna gibi Moldova da Batı ve Rusya bir çatışma alanı konumundadır ve akıbetleri-nin birbirine benzeme olasılığı yüksektir.

Özetle Rusya, Putin Doktrini ile adeta yüzünü Batı’ya dönen eski Sovyet ülkelerini cezalandırmaktadır. Bu bağlamda Gürcistan ülkenin toprak bütünlüğünün bozularak; Ukrayna ise Kırım alınarak cezalandırılmıştır. Donmuş sorunların bulunduğu Transdinyester üzerinden Moldova ve Yukarı Karabağ üzerinden Azerbaycan ise ileride Putin Doktrininin uygulanabileceği olası ülkeler arasında sayılabilir. Netice-de tüm bu örneklerden yola çıkarak Rusya’nın uluslararası

“ “Rusya, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra bu coğrafyayı yakın çevre olarak tanımlamış, Rusların güvenliğini kendi güvencesi altına almış ve onları korumak adına gerekirse güç kullanacağını beyan etmiştir. Dış Ruslar argümanı ise bu noktada Rusya tarafından gerektiğinde eski Sovyet ülkelerine karşı kullanılacak bir cezalandır-ma aracına dönüşmüştür.



hukuk normlarını hiçe sayarak eski Sovyet coğrafyası üze-rinde söz sahibi olmaya devam edeceğini tahmin edebiliriz. Tüm bunların yanında Rusya’nın yeni askeri doktrinini ve Ukrayna Krizi ile gözle görülür hale gelen Batı-Rusya çekiş-mesini “yeni Soğuk Savaş” şeklinde tanımlayanların da var olduğunu hatırlamakta fayda vardır. Analizde anılan olası çatışma alanlarının Batı ve Rusya arasındaki “yeni Soğuk Savaş’ın” yansıdığı yerler olup olmayacağı ilerleyen zaman-da netlik kazanacaktır.

BİLGESAM Hakkında

BİLGESAM, Türkiye’nin önde gelen düşünce kuru-luşlarından biri olarak 2008 yılında kurulmuştur. Kar amacı gütmeyen bağımsız bir sivil toplum ku-ruluşu olarak BİLGESAM; Türkiye’deki saygın akademisyenler, emekli generaller ve diplomatların katkıları ile çalışmalarını yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası gündemi yakından takip eden BİLGE-SAM, araştırmalarını Türkiye’nin milli problemleri, dış politika ve güvenlik stratejileri, komşu ülkelerle ilişkiler ve gelişmeler üzerine yoğunlaştırmaktadır. BİLGESAM, Türkiye’de kamuoyuna ve karar alıcı-lara yerel, bölgesel ve küresel düzeydeki gelişmelere ilişkin siyasal seçenek ve tavsiyeler sunmaktadır.

Yazar Hakkında

2012 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünde lisans eğitimini tamamlamıştır. 2012-2015 yılları arasında Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-sü bünyesindeki Uluslararası İlişkiler bölümünde yüksek lisans eğitimi almıştır. Çalışmalarında ça-tışma çözümleri, kriz yönetimi, güvenlik ve ulus-lararası terörizm konularına yoğunlaşan Sasaoğlu, BİLGESAM’da araştırma asistanı olarak görev yapmaktadır.

Documents

Rus Dış Poltkasında Dış Ruslar Argümanın Kullanımı · 2015-02-05 · Rus Dış Poltkasında Dış Ruslar Argümanın Kullanımı ılgesam.org Sayfa 3 üyelik hedeflenmiştir.11