T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2857

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1814

RUSYA TARH

YazarlarDo.Dr. Nesrin SARIAHMETOLU (nite 1, 3-4)

Prof.Dr. Nadir DEVLET (nite 2, 5-7)Do.Dr. Esra HATPOLU (nite 8)

EditrlerProf.Dr. Nadir DEVLET

Do.Dr. Nesrin SARIAHMETOLU

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr Do.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr YardmcsArfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn

retim TasarmcsYrd.Do.Dr. Alper Tolga Kumtepe

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur

lme Deerlendirme SorumlusuGnefl St

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Rusya Tarihi

ISBN 978-975-06-1522-1

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 7.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Ocak 2013

indekilernsz ............................................................................................................ viii

Ruslarn Tarih Sahnesine kfl.............................................. 2SLAVLARIN ETNK KKEN......................................................................... 3Slavlarn Menflei............................................................................................. 3Dou Avrupann Slav Halklar..................................................................... 5I. ve IV. Yzyllarda Slavlar .......................................................................... 7

Slavlarn Gotlarla Mcadelesi ................................................................. 7Slavlar ve Byk Bozkr ........................................................................ 7Slavlar ve Bizans ..................................................................................... 10

DOU SLAV DEVLETNN KURULMASI VE KYEV RUSYASI................... 11Devletin Kuruluflundan nce Slavlarn Toplumsal ve Siyasi Yaps.......... 11Kiyev Devletinin Teflekkl ......................................................................... 13Norman (Viking/Vareg) Teorisinin Oluflumu ............................................. 14Slav Topraklarn Genel Devlet Sisteminde Birlefltirilmesi ........................ 17

Sosyal Yap ............................................................................................. 17Feodale Bal Kyller ........................................................................... 17Kyl- Feodal Mcadelesi ..................................................................... 18fiehirler ve Ticaret ................................................................................... 18

IX. ve X. Yzyllarda lkenin Kuruluflu. ve Dfl Siyaset ....................... 18 Siyaset.................................................................................................. 18Dfl Siyaset ............................................................................................... 19

X. VE XII. YZYILLARDA RUS DEVLET VE AZZ VLADMR DNEM(980-1054) ...................................................................................................... 20Hristiyanln Kabul ve Toplumsal Etkileri .............................................. 21

Alfabenin Oluflumu ................................................................................. 22Bilge Yaroslav (1019-1054) ve Knezler Arasnda Mcadele....................... 23Kiyev Rusyasnn Dalmas (XII. ve XIII. Yzyllar) ................................ 25

Byk Novgorod Cumhuriyeti ............................................................ 27Galiya-Volinya Knezlii......................................................................... 29Vladimir-Suzdal Knezlii......................................................................... 29

Kiyev Rusyasnda Kltr-Sanat Hayat ........................................................ 31zet ............................................................................................................... 32Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 33Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 34Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 34Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 36

Mool-Trk (Altn Orda) Dnemi ......................................... 38ALTIN ORDA MPARATORLUU (1236-1502)............................................ 39Kafkasya ve Deflt-i Kpaka Sefer ............................................................... 39Batu Hann Baflarlar ................................................................................... 40Batu Handan Sonra Altn Orda ................................................................... 42Moskova-Velikorus (Byk Rus) Devleti (1480-1700)................................ 44SYAS VE SOSYAL YAPI.............................................................................. 45Halk................................................................................................................ 45Sosyal Snflar................................................................................................. 45Devlet Ynetimi ............................................................................................ 46

Memurlar.................................................................................................. 46Ktiplik..................................................................................................... 47

Hukuk ............................................................................................................ 47

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

Ceza Hukuku ve Mahkemeler................................................................ 48Aile Hukuku ............................................................................................ 48

Askeri Yap .................................................................................................... 49Ordu......................................................................................................... 49Silahlar .................................................................................................... 50Savafl Taktii............................................................................................ 50Savafl Esirleri............................................................................................ 51Avclk ...................................................................................................... 51

Ekonomik Yap.............................................................................................. 51Para Birimi ............................................................................................... 51Vergiler .................................................................................................... 51Zenginler.................................................................................................. 52Hara........................................................................................................ 52Ticaret ...................................................................................................... 53Ulaflm ve Posta....................................................................................... 54El Zanaatlar............................................................................................. 55Ky Ekonomisi ........................................................................................ 55

BLM, KLTR VE SANAT .......................................................................... 56fiehircilik ........................................................................................................ 56

Ev nflas ve Dekorasyon ........................................................................ 57SONU........................................................................................................... 57zet................................................................................................................ 59Kendimizi Snayalm...................................................................................... 60Okuma Paras .............................................................................................. 61Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 62Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 62Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 63

Moskova Knezliinin Ykselifli................................................ 66MERKEZLEfiMfi RUS DEVLETNN KURULUfiU ....................................... 65Moskova Knezlii ......................................................................................... 65Kilise Yaflam ve Manastr Hareketi ............................................................. 66Moskova Knezliinin Ykselifli..................................................................... 67III. van (1462-1505) ve III. Vasiliy (1505-1533) Devirleri ........................ 73

nc Roma Teorisi ............................................................................. 76IV. van (1530-1584) ve Fyodor (1584-1598) Devirleri ............................... 78Glkler Dnemi......................................................................................... 80ROMANOV HANEDANLII.......................................................................... 82Mihail Romanov (1613-1645)........................................................................ 82Aleksey Mihaylovi (1645-1676)................................................................... 83

Bunalm ve Kilisede Hizip Hareketi ...................................................... 86ar Aleksey Dneminde Batllaflma Eilimleri..................................... 87

III. Fyodor (Theodore/Feodor) (1676-1682)................................................ 87XVII. YZYILDA RUSYANIN SOSYAL VE EKONOMK DURUMU........... 88Rusya Tarihinin Yeni Devri .......................................................................... 88Feodal-Toprak Klelii ................................................................................. 89Rus Pazarnn Kurulmas ve Ticaret liflkilerinin Geliflmesi ........................ 90XVII. Yzylda Kltr ve Sanat .................................................................... 92zet................................................................................................................ 93Kendimizi Snayalm...................................................................................... 94Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 95Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 95Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 96

indek i leriv

3. NTE

Rusya mparatorluu............................................................... 98PETRO DEVRNDE RUSYA (1682-1725) .................................................... 99Devrin Genel zellikleri ve Mutlakyetin Kurulmas ................................ 99Hakimiyet Mcadeleleri ve Sofya (1682-1689) ........................................... 100I. Petronun Avrupa Gezisi .......................................................................... 101Petronun Dnfl ........................................................................................ 102Byk Kuzey Savafl .................................................................................... 102I. Petronun Reformlar ................................................................................ 104

dari Reformlar ....................................................................................... 104Kilise Reformlar ..................................................................................... 104Askeri Reformlar ve Rtbeler Tablosu .................................................. 104Kltrel Reformlar ................................................................................. 105

Petronun Miras ........................................................................................... 106PETRO SONRASI RUSYA.............................................................................. 106I. Katerina (1725-1727), II. Petro (1727-1730), Anna vanovna (1730-1740), VI. van (1740-1741), Elizabeth (1741-1762),III. Petro (1762) ............................................................................................ 106XVIII. Yzyln lk Yarsnda Sosyal-Ekonomik Geliflim ............................ 108mparatorluk Rusyas ve II. Katerina (Byk Katerina) (1762-1796)......... 110Pugaev syan ............................................................................................. 111II. Katerina Dneminde Rusyann Dfl Politikas ....................................... 112Aydnlanma a .......................................................................................... 113Pavel (1796-1801) ......................................................................................... 115XIX. YZYILIN BRNC YARISINDA RUSYA ............................................ 116I. Aleksandr (1801-1825)............................................................................... 116Rusyann Avrupa Siyaseti ve 1812 Savafl .................................................. 116Dekabrist syan ........................................................................................... 120I. Nikola (1825-1855) ................................................................................... 121P. D. Kiselyovun Reformlar ....................................................................... 122Rusyann Yakn Dou Siyaseti ................................................................... 122Krm Savaflnn Rusyadaki Sonular ........................................................ 124XIX. Yzyln Ortalarnda Rus Kltr-Edebiyat Hayat .............................. 125zet ............................................................................................................... 126Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 128Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 129Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 129Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 131

Rusya mparatorluunda Deiflimler..................................... 1321905E KADAR RUS DIfi SYASET ............................................................. 1331905E KADAR RUS SYASET................................................................. 136dari Yap ....................................................................................................... 136Sosyal Yap .................................................................................................... 137

Kyller ................................................................................................... 137Dvoryanlar ............................................................................................... 138

Askeri Yap .................................................................................................... 139Polisin Yaps ................................................................................................ 140Ruhani Snf (Kilise) ...................................................................................... 140ktisadi Durum............................................................................................... 143

Ticaret ..................................................................................................... 143Nfus........................................................................................................ 144Endstri .................................................................................................... 145retim ...................................................................................................... 146

indek i ler v

4. NTE

5. NTE

Zemstvo (Yerel Ynetim) ............................................................................. 147Kltrel Yap ................................................................................................ 148

Eitim ....................................................................................................... 148Edebiyat ................................................................................................... 151

Kltr ve Sanat ............................................................................................. 152Felsefi ve Siyasi Akmlar ............................................................................... 154zet................................................................................................................ 158Kendimizi Snayalm...................................................................................... 160Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 161Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 161Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 162

arln Yklfl-Bolflevik Devrimi........................................... 164ARLIIN YIKILIfiI-BOLfiEVK DEVRM ................................................... 165Devrim Hareketlerine Ksa Bir Bakfl .......................................................... 165Japon-Rus Savafl (1904-1905) ..................................................................... 167Japon-Rus Savaflnn Rusyadaki Etkileri ..................................................... 1681905 DEVRMNDE RUSYA TRKLER ...................................................... 169lk Trk Siyasi Belgesi: oban Yldz (1895) ............................................ 170Rusya Mslmanlarnn lk Toplants (15 Austos 1905) ......................... 170Rusya Mslmanlarnn kinci Toplants (13-23 Ocak 1906)..................... 172Rusya Mslmanlarnn nc Toplants (16-21 Austos 1906) ........... 173RUSYADA MEfiRUTYET DNEM (1906-1917)......................................... 174I. Devlet Dumas (27 Nisan - 8 Temmuz 1906) ......................................... 174II. Devlet Dumas (20 fiubat -3 Haziran 1907) ........................................... 176III. Devlet Dumas (1 Kasm 1907-9 Haziran 1912) ................................... 177IV. Devlet Dumas (15 Kasm 1912- 25 Ekim 1917) ................................... 178RUSYA DNYA SAVAfiINDA (1914-1917)................................................... 179Savafln Genel Gidifli ..................................................................................... 179Savafln Bafllamas ........................................................................................ 179Savafl Yllarnda Durum ........................................................................... 1801916 SYANLARI ........................................................................................... 181Hive Hanlnda (Trkmenlerde) syan ..................................................... 182Trkistan Genel Valiliinde (zbeklerde) syan ....................................... 182Semireiede ( Krgzlarda) syan ................................................................ 183Bozkr Genel Valiliinde (Kazaklarda) syan ............................................ 183syanlarn Sonular ...................................................................................... 184KNC RUS DEVRM (27 fiUBAT 1917) .................................................... 185RUSYA MSLMANLARININ GENEL KURULTAYI (MOSKOVA 1-11 MAYIS 1917) .................................................................... 186NC RUS DEVRM (EKM VEYA BOLfiEVKDEVRM) (25 EKM 1917) .......................................................................... 187zet ............................................................................................................... 188Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 190Okuma Paras ........................................................................................... .. 191Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 191Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 191Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 192

Sovyetler Birlii Dnemi ........................................................ 194LENN VE YEN EKONOMK PLAN ........................................................... 195Ar Sanayi ................................................................................................... 196Terr Yllar.................................................................................................... 198GULAG (Devlet alflma Kamplar Yksek daresi) Koflullar .................. 198

indek i lervi

6. NTE

7. NTE

alflma Kamp Ardndan ............................................................................. 199Siyasi Kurbanlar............................................................................................. 199Mahkum ve l Says ................................................................................ 200Toplu Srgnler............................................................................................. 200KNC DNYA SAVAfiI ............................................................................... 202Savafl Sonras Kayplar ve Kazanlar .......................................................... 204HRUfiOV, BREJNEV VE GORBAOV DNEMLER ................................ 205Perestroyka - Glasnost ................................................................................. 207SOVYET SSTEM ......................................................................................... 208Sovyetler Birlii Komnist Partisinin (SBKP) Teflkilatlar ......................... 209Sovyetler Birliinde Devlet Teflkilat .......................................................... 209Sovyet Hakimiyetinin En Yksek Organlar ............................................... 210Federal Sistem .............................................................................................. 210SBKPnin Kulland Aralar ........................................................................ 211Ordunun zellii ......................................................................................... 213SOSYAL VE KLTREL DURUM ................................................................ 213Vatandafl Haklar .......................................................................................... 213Kltr ............................................................................................................. 215Sosyalist Gereklik ....................................................................................... 215ETM ......................................................................................................... 216Eitim Dili ve Ana Okullar ........................................................................... 216

Orta Eitim .............................................................................................. 216Yksek Eitim ........................................................................................ 217

BLM VE TEKNOLOJ ................................................................................. 217Bilimler Akademisi ....................................................................................... 217Uzay alflmalar ........................................................................................... 219Bilimin Dier Alanlarndaki Bulufllar .......................................................... 219Sanat............................................................................................................... 220zet ............................................................................................................... 221Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 222Okuma Paras .............................................................................................. 223Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 223Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 223Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 224

Sovyetler Birliinin Dalmas ve Rusya Federasyonu........ 226GRfi ............................................................................................................. 227BORIS YELTSIN DNEM (1990-1999) ...................................................... 228Boris Yeltsin Dneminde Rusya Federasyonunun Politikas ............... 228Boris Yeltsin Dneminde Rusya Federasyonu Dfl Politikas .................... 229VLADIMIR PUTIN DNEM (2000-2008) ................................................... 231Vladimir Putin Dneminde Rusya Federasyonu Politikas ................... 231Vladimir Putin Dneminde Rusya Federasyonu Dfl Politikas ................. 233DMTRY MEDVEDEV DNEM (2008-2012) ............................................. 235Dmitriy Medvedev Dneminde Rusya Federasyonu Politikas ............. 236Dmitriy Medvedev Dneminde Rusya Federasyonu Dfl Politikas .......... 237SONU .......................................................................................................... 240zet ............................................................................................................... 242Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 244Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 245Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 245Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 246

indek i ler vii

8. NTE

nsz

Kuzey komflumuz Rusyann zengin tarihi ve kltrel yapsn meydana getiren

temel dinamiklerin renilmesi bu lke ile 500 yl aflan iliflkilerimizin de daha ayrn-

tl bilinmesini salayacaktr. Rusya Tarihi ders kitab, btn bu amalar dorultusun-

da hazrlanmfltr. Bir lkeyi ve onu meydana getiren zellikleri genifl bir yelpazeden

tanmlayabilmek ancak sistemli ve doru bilgilerden oluflur. Bu kitabn amac, nce-

likle Rusya Tarihini ana hatlaryla ortaya koymaktr. Sekiz niteden meydana gelen

kitap Rusyay tanmak, bilmek ve anlamak iin bir basamak olacaktr.

Kitabn birinci nitesi Ruslarn Tarih Sahnesine kfl adn taflmakta olup

Slavlarn etnik kkenleri, Rus adnn ortaya kfl, Kiyev Rusyas, Norman (Vi-

king)-Slav iliflkileri, Hristiyanln kabul edilmesi ve bunun meydana getirdii ok

ynl sonulardan oluflmaktadr. Ayrca bu nitede Kiyev Knezliinin dalmas-

nn ardndan knezlikler dnemi olarak adlandrlan bir devir genel zellikleri ile

ortaya konmaktadr.

kinci nite Mool-Trk (Altn Orda) Dnemidir. Burada Cengiz Hann toru-

nu Batu Han tarafndan kurulan Altn Orda Devletinin Ruslar ve dier halklarla

iliflkileri, Hanlar ve Rus Knezlerinin mcadeleleri, Altn Ordann yklfl srecinde

Moskova nderliinde Rus devletinin nasl olufltuu, Altn Orda Devletinde sos-

yal snflar baflta olmak zere devlet idaresi, iktisadi yap, kltr ve sanat anlayfl

konular yer almaktadr.

nc nite Moskova Knezliinin Ykseliflidir. Bu nitede Moskova Knez-

liinin geliflimi, meydana gelen tepkiler, Ruslarn yabanclar tehdit algs ve bir-

leflmeye ynelik mcadeleleri anlatlrken XVII. Yzylda Rusyann mparatorlua

geifli ve din-kilise ayrflmasnn tarihi sreci aklanmaktadr.

Drdnc nitenin konusu Rusya mparatorluu dur. XVII. Yzyln ilk yar-

snda Rusyadaki sosyal-ekonomik durumun temel belirleyicileri dorultusunda I.

Petro dnemi ve reform hareketlerinin Rusyay nasl etkiledii, XVIII. Yzylda i

siyaset ve snf mcadeleleri, mparatorluk Rusyas ve II. Katerina dneminin ay-

dnlanma hareketi, XIX. Yzyln ilk yarsna gelindiinde ise Rusyann i ve dfl

siyaseti lke zellikleri de dikkate alnmak suretiyle incelenmektedir.

Beflinci nite Rusya mparatorluunda Deiflimler adn taflmaktadr. Burada

XIX. Yzylda Rus dfl politikasndaki geliflmeler, Rusyadaki idari yap, sosyal s-

nflar, gvenlik organlar ve iflleyifl tarz anlatlmaktadr. Rusyada kilisenin rol,

eitim, ekonomi, edebiyat, sanat, kltr ve dflnce yaps da bu blm iinde

yer alan konulardr.

Altnc nite arln Yklfl-Bolflevik Devrimidir. arlk Rusyasnn kfl-

ne sebep olan etkenlerin ele alnd blmn ardndan 1917 fiubat htilalini ha-

zrlayan nedenler, bu srete Rusya Trklerinin mcadeleleri, meflruti monarfli ve

meclis arasndaki iliflkiler ve Ekim htilalinin lkede yol at geliflmeler anlatl-

maktadr.

nszviii

Yedinci nite Sovyetler Birlii Dnemidir. Bu nitede i savafltan sonra uy-

gulanmaya bafllanan ekonomik sistemler, SSCBnin II. Dnya Savaflndaki yeri, et-

kisi ve kazanmlar aklanmaktadr. Sovyetler Birliinde Lenin, Stalin, Hruflov,

Brejnev ve Gorbaov dnemleri ele alnrken Sovyet idari sistemi ve ordunun te-

mel yapsna da yer verilmektedir. Sosyal, kltrel ve eitim alanndaki geliflme-

ler bu yap iinde kurumsal zellikleri ile gsterilmektedir.

Sekizinci nite Sovyetler Birliinin dalmas sonrasnda Rusya Federasyo-

nunda yaflanan deiflim ve dnflm, Devlet Baflkan Boris Yeltsin (1990-1999)

dneminde Rusya Federasyonunun i ve dfl politikasnn temel elerini, Devlet

Baflkan Vladimir Putin (2000-2008) dneminde Rusya Federasyonunun i ve dfl

politikasnda meydana gelen deifliklikleri, Rusya Federasyonu asndan Devlet

Baflkan Dimitriy Medvedev (2008-2012) dneminin Vladimir Putin dneminden

farklar ve benzerliklerini, 1990lardan bu yana Trkiye Cumhuriyeti-Rusya Fede-

rasyonu iliflkilerinin temel elerini aklamaktadr.

Bu kitap, dnyann yzlm asndan en byk lkesi olan Rusyann birok

ynden farkllklar ve benzerlikler gsteren zelliklerinin anlafllmasna yardmc ol-

maya alflrken, Rusya Tarihine bir ilgi uyandrmas midini de taflmaktadr.

Editrler

Prof.Dr. Nadir DEVLET

Do.Dr. Nesrin SARIAHMETOLU

nsz ix

Bu niteyi tamamladktan sonra;Slavlarn etnik kkenlerini aklayabilecek,Rus adnn ortaya kfln aklayabilecek,Kiyev Rusyasnn kuruluflunu, Norman (Viking)-Slav iliflkilerini tartflabilecek,Ruslarn Hristiyanl kabul etmeleri ve bunun siyasal, toplumsal, kltrel so-nularn deerlendirebilecek,Kiyev Rusyasnn dalmas ve knezlikler dnemini tartflabileceksiniz.

indekiler

Slav Rurik Novgorod

Kiyev Norman (Viking/Vareg)

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

NNNN

N

Rusya Tarihi Ruslarn TarihSahnesine kfl

SLAVLARIN ETNK KKEN DOU SLAV DEVLETNN

KURULMASI VE KYEV RUSYASI X. VE XII. YZYILLARDA RUS

DEVLET VE AZZ VLADMRDNEM (980-1054)

1RUSYA TARH

SLAVLARIN ETNK KKEN

Slavlarn MenfleiSlav bilimi, kompleks ilmi erevede baz adafl sosyal ve tabii ilimlerle birlikteXVIII. Yzyln sonu XIX. Yzyln bafllarnda meydana geldi. Slav halklarn tarihiXVIII. Yzyla kadar genifl bir arafltrma konusu olmad. Sadece XVIII. Yzyldanitibaren bu problemin arafltrlmas iin ciddi admlar atlmaya baflland ve bundansonra Slav halklarnn menflei etnogenezi, yerleflimleri ile ilgili meselelere flk tut-mak iin arafltrmalar bafllad. Bundan nce XVI. Yzyln bafllarnda kilise yllkla-rna dayanan baz tarihiler Slavlarn erken tarihinin Sarmat, Alman, Vandal ve di-er kavimlerin tarihi ile paralel flekilde renmeye alflarak onlarn tarihi ile iliflki-lendirmek istediler. Fakat bu alflmalar baflarl olamad. Slav tarihinin renilme-si XIX. Yzyln ilk yarsnda dilciliin ve antropolojinin oluflmas ile deiflmifl ol-du. Slavlarn tarihi nce ou yazar tarafndan Tun Devrinden daha kesin bir ifa-deyle M.. III-II bin yllara dayandrlrd. Bu srada Avrupada artk Slav diline ya-kn kavimler grlmeye baflland.

Slav tarihinin Tun Devrinden bafllayan ilkel toplum yaps M.S. VI-VII. Yzy-la kadar devam etti. Bu aflamada bugnk Slav lkelerin bulunduu topraklardatoplumsal idarelerin eflitli aflamalarnn esas zelliklerini farkl kaynaklarn verdi-i bilgilerle renmek mmknd. VI-VIII. Yzyllarda Slavlarda ilkel toplum ya-psnn dalmas sreci, Slav kavimlerin Slav halkna dnflmesi srecini de bafl-latt. Slavlarn eski devir tarihi hakkndaki kaynaklar yazl, arkeolojik ve linguistikolmak zere esas gruba ayrlmaktadr. Eski Slavlar hakknda ilk yazl bilgi Bi-zans, Roma ve Doulu yazarlar tarafndan verilmifltir.

Antik yazarlarn ou Slavlarn oluflumu ve onlarn flekillendii kuzeydeki top-raklarn sakinleri hakknda ok az bilgiye sahipti. Slav tarihinin bu devri hakkndasadece arkeoloji, linguistik ve bir sonraki devre ait yazl kaynaklarn verdii bilgi-leri karfllafltrarak belirli sonulara varmak mmkndr. Antik yazarlar bu aradaHerodot ve Sofoklesin eserlerindeki baz hususlar Slavlarn tarihi ile iliflkilendiril-meye alfllsa da bu fikirler ileri srlrken dikkatli olmak gerekir. Slav kabilelerhakkndaki bilgilerin bir ksm I-II. Yzyllarda Roma tarihileri Plininin Doal Ta-rih ve Tatsinin Almanlarn Menflei ve Yerlefltikleri Topraklar, Yunan corafyacPtolemaiosun Corafya eserlerinde grlmektedir. Bu yazarlar ksaca bahsettikle-ri Slavlara Vened denildiini ve onlarn Karpat, Vistl (Visla) ve Baltk toprakla-

Ruslarn Tarih Sahnesine kfl

rnda yerlefltikleri bilgisini vermektedirler. Slavlar hakknda daha ayrntl bilgilerVI-XII. Yzyllar aras devirde vardr: Bu devir belgelerinde artk Antlar, Sloven veSlav terimleri kullanlmaya bafllamfltr. Slavlar Roma mparatorluu topraklarnayryflleri srasnda ve Bat Roma topraklarna hcumlarnda Got kabileleri ilekarfllaflmfllardr. Bu kaynaklar iinde Slavlar hakknda en genifl bilgiler Bat Roma-l tarihiler ve Got kronikilerde mevcuttur.

VI. Yzyla Prokopi Kesarskinin Justiniann Savafllar eserinin III. Blmolan Gotlarla Savaflta Slavlarn daha fazla iskan ettikleri Balkan Yarmadasna y-ryflleri anlatlmakta ve bu kabilelerin hayatlarnn eflitli safhalarna yer veril-mektedir. VI. Yzyln sonu VII. Yzyln bafllarnda yaflayan mparator RsevdoMavrikiye (582-602) adanan Strategion adl yazar bilinmeyen eserde de Slavlar sa-vafl kurallar ve taktikleri ve yaflamlar hakknda bilgi vermektedir. VII. Yzyldayaflayan Theophylact Simocattan Tarih eserinde Slav kabilelerin V-VII. Yzyllar-da imparatorluk ordusu ile savafllar anlatlmaktadr. VI. Yzylda dier bir tarihiSfesli Johan da Kilise Tarihi adl eserinde Slav kabilelerin imparatorluk topraklar-na hcumlarndan bahs etmifltir. Batl yazarlardan daha ok ilgi ekeni VI. YzylGot Episkoposu Jordanesnn Slavlar hakkndaki dflnceleridir. Gotlarn Menfleive Hayat adl eserinde onlarn VI. Yzylda yerlefltii topraklar ve IV. Yzyldanitibaren Gotlar ile yaplan mcadeleler hakknda bilgiler verilmektedir.

Devrin adafllar olan yazarlardan baflka Bizans mparatoru Konstantin Bagr-yanorodinin yazd (919-959) Halklar Hakknda eserinde Srp ve Hrvatlarn ta-rihleri hakknda bilgiler vardr. Daha sonraki tarih de XIII. Yzylda yaflamfl olanHrvat kroniki Foma Splitski Salon ve Splitin Arhiyepiskoplarnn Tarihi eserindeo devre kadar bilinmeyen kaynaklardan faydalanarak Slavlarn Dalmaya blgesi-ni ele geirmeleri hakknda bilgiler vermifltir. Dier Batl yazarlarn da Episkop si-dor Sevilski (VII. Yzyl), Kronik eserinin mellifi Fredegar (VII. Yzyl) ve PaveliDiakonun Langetarlarn Tarihi adl eserlerinde Slavlar hakknda ksa da olsa okmhim bilgiler vardr. Doulu yazarlardan brahim Yakupun (X. Yzyl) Slavlarhakknda verdii bilgiler de nemle kaydedilmelidir.

Bu yazarlarn eserlerinde verilen bilgiler dikkatle gzden geirildiinde Slav ka-bilelerin antik devir tarihi hakkndaki fikir ve bilgilerin somut olmad sonucunavarlabilir. Bu olgular Slavlarn tarihine ait olmayp komflu halklarn tarihinin re-nilmesi ile oluflmufltur. Eski Slavlarn ekonomisi, hayat ve kltr hakknda esasbilgiler arkeolojik buluntularn verdii bilgiler esasnda dzenlenmifltir. Bu kay-naklar ayn zamanda Slavlarn oluflumlar ve kltrel tarihleri hakknda da bilgilersunmaktadr. Ancak meselenin karmaflkl bu kaynaklar iinde sadece Slavlara aitonlarn tespit ve tayin edilmesindeki zorluktur. Sadece Dou ve Gney Avrupatopraklarnda VI-VII. Yzyllara ait bulunan yerleflim yerleri ve mezarlar bunlarnSlavlara ait olduunu ortaya koymaktadr.

Slav tarihinin daha eski devrinden bahsedildiinde ise arkeologlarn byk o-unluu Slavlar Hint-Avrupa kabilelerinin kuzey grubunun dier yeleri gibi (eskiGermenler ve Baltlar) keramik kltrnn birer taflycs idiler grflndedirler.Bu kltrn yelerine Rein Nehrinden bafllayarak Volgaya kadar uzanan Kuzeyve Dou Avrupa topraklarnda rastlamak mmkndr. fiyle ki, keramik kltr-nn taflyclar olan hayvanclkla meflgul olan bu kabileler burada M.. III. Biny-ln bafllarnda M.. II. Binyln bafllarna kadar (Bronz Devri) yaflamfllardr. Budevrin mezar kltr tafl kutularda defn etme ile farkllaflr. Mezarlarda bulunan kilkaplarn zerindeki sslemeler bu kltre adn vermifltir:

4 Rusya Tar ih i

Slavlarn menfleinin belirlenmesi meselesinde pek ok kaynak, malzeme zel-likle arkeolojik buluntular toplansa da bu alandaki tartflmalar hala devam etmek-tedir. adafl tarihiler Slav halklarn flekillenmesi srecinin uzun sren bir geliflimgsterdiinden hareket etmektedirler. Slavlar dier komflu halklardan tecrit edilmiflflekilde yaflamadklarndan ayn komflu Slav olmayan halklarn kltrnn birokizgisi de Slavlara gemifl, onlarn kltrn daha da zenginlefltirmifltir. Slav mede-niyeti komflu halklar tarafndan asimile edilirken kendileri de baflka halklar asimi-le etmifllerdir. zellikle bu durum Slavlarn etnogenez meseleleri alannda ihtiyat-l olmay bu hususlara dikkat edilmesini gerektirir.

Dilleri karfllafltrmal flekilde arafltran dilbilimciler Gney-Dou Avrupa halk-larnn Hint-Avrupa Dil Birlii Bronz Devrine-M.. III-II. Bine kadar devam et-tiini ifade etmektedirler. Bronz devrinde bu umumilik kaybolmufl ve Pro-Ger-man, Pro-Balt ve Pro-Slavyan dilinin flekillenmesi Slavlarn etnogenezinde bykrol oynamfltr.

Kaynaklara gre II-VI. Yzylda Gotlar gneye ve kuzeye Karadeniz sahillerineyrd. zellikle bu Slav topraklarnn btnln bozmufl ve Dou SlavlarnnBat Slavlarndan ayrlmasna sebep olmufltur. Artk bu devirden itibaren Jorda-nese gre Slavlar; Venedler, bazen de Sklaven ve Ant olarak adlandrlmfllardr.Jordanes ayrca Sklavenler Tunadan Vislann yukar topraklarnda, Antlar ise Do-uda Dnyestrden (Dinyester) Dnyepre kadar olan topraklarda yerleflmifllerdirdemektedir. Bylece Vened ve Sklavenlerin bir blmnden Bat Slav halklar di-er blmnden ise Dou Slavlar ortaya kmfltr. VI-VII. Yzyllarda Bizans ileyaplan savafllarda Ant ve Sklavenler Balkan Yarmadasn alarak yerli Frikya ve l-lirit kabilelerini asimile edip Gney Slav halklarnn esasn koymufllardr. Rus kro-niklerinde ise Slav ad ilk kez Ana Vekayinamede gemektedir. Burada Slav hal-kndan bahsedilirken Slav dili ile Rus dilinin ayn olduu ifade edilmifltir.

Slav gleri srasnda Slav uluslarnn dalm ve dilleri nasl bir geliflim gstermifltir?

Dou Avrupann Slav HalklarM.. I. Binyln VII. Yzyllarnda bronz devri tarihte byk bir dnflme sebepolan demir devrini karfllad. Bu olayn tarihi ynden nemi demirin eflitli blge-lerdeki kaynaklarnn dier metallerle karfllafltrldnda daha zengin olmasyd.Bu ayn zamanda ekonominin daha kaliteli ve hzl geliflmesine imkan yaratt. De-mire geiflle ilgili ondan istifade eden silah ve eflitli aletler yapan halklarn saysda artt. Slavlar, Litvanyallar, Latfllar, Estonlar ayrca Orta ve Dou Avrupann ge-nifl bozkrlarnda yerleflen halklar demire geiflle birlikte daha sratle inkiflaf etme-ye baflladlar. Demir esas olarak tarmn geliflmesine olanak salad. Slav halklarkomflularnn [Litva, Latfl, Mer, Ves, Karee, Cud (eski Estonlar)] tarm kltr ile ta-nfltlar. Orta ve Dou Avrupadaki genifl bozkrlar eski devirlerden itibaren iskaneden Slav haklar tarihi geliflim seyrinde eflitli ynlere yaylarak dier komflu halk-larla asimile olmaya bafllad. Slavlar kendi dil gruplarna gre Hint-Avrupa halkla-rna aittirler. Hint-Avrupa dil ailesini kendi aralarnda akraba olan dil gruplar tefl-kil etmekte ve birka dil grubuna ayrlmaktadr. Slav, Germen, Hint, ran, Kelt. B-tn bu dillerde bugn de akraba kelimeler kalmfltr.

Slavlarn menflei ve tarihi hakknda birok fikir ve teori vardr. Mesela, Nestor,Slavlarn ilk nce Orta ve Dou Avrupada Elbe ve Dnyepr arasndaki topraklardayaflamfl yalnz miladn baflnda Balkan Yarmadasna geldiini belirtmektedir. Ba-

51. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T

SIRA S ZDE SIRA S ZDE

AMALARIMIZAMALARIMIZN NK T A P

T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N

N T E R N E T N T E R N E T

1

tl ilim adamlar Slavlarn vatannn ok snrl bir topran Visladan Karpata ka-dar olan topraklar kapsadn iddia eder. I-VI. Yzyllarn yazarlar olan RomalPilinius, Tatsit, Ptolemaios Bizansl Prokopi Kesarski, Got Jordanes Slavlar Vened-ler, Antlar bazen de Slavlar olarak adlandrmaktadr. Onlara gre, eski Slavlarntopraklar Batda Elbe, Douda Oka, kuzeyde Baltk Denizine gneyde ise Harkovve Tunaya ulaflmaktadr. M.S. I. Yzylda yaflayan Tatsitin verdii bilgiye gre budevirde Slavlar, Sarmatlar ile karflmfltr. Yunanl yazarlar da Dou Avrupay tasvirederlerken Skifiya diyerek burada eflitli halklarn bu arada Slavlarn da yaflad-n yazmaktadrlar. Bu Slavlarn akraba ve komflular olan kabileler: Estonlar, Fin-ler, Kareler, Mariler, Mordvalar, Verslerdir. Kama ve Ural evresinde ise Skif (Sa-ka/skit) dnyas vardr. Herodot onlara Tissagert demektedir. Dou Avrupahalklarnn tarihinde sonradan kaybolan halklardan en ok iz brakan skit ve Sar-matlardr.

M.. IV. Yzylda skitler Karadeniz etrafndaki kabilelerden Kimmerlere karflbaflar kazandktan sonra Balkan Yarmadasna, Kk Asya ve Kafkasyaya yrd-ler. Batda ise skitler Lujitsk Slavlarnn topraklarna kadar ilerlediler. DnyeprdenBatya doru gebe skitler, batya doru ise ifti skitler yaflamaktayd. Dnyepr veTuna Nehirleri arasnda (Byk Bozkr) gebe olan skitler hkm sryordu. Bun-lar zengin kabilelerdi. Kubanda, Dnyepr sahillerinde bulunan zengin kurganlar bu-nu ispatlamaktadr. M.. III. Yzylda Orta Krmda kurulan skit devletinin Simfe-ropol etrafnda yaplan kazlarda merkezinin Neopol flehri olduu tespit edilmifltir.

6 Rusya Tar ih i

Skif (Saka/skit), skilerin tarihsahnesindeki yerleri Herotlabafllamaktadr. len krallar iinyaplan cenaze trenleriniaktaran Herodotun verdiibilgiler mezarlar rten byktoprak ynlar zerinde yaplanarkeolojik arafltrmalarladesteklenmektedir. Bu tepemezarlara (kurgan) Kafkasyannkuzeyinde kalan Kubanbozkrlarnda Krm veUkraynada ve Dnyepr Nehrininalt kesimlerinde derastlanmaktadr. skitler gebebir halkt. Savafl taktikleribaflarl olduu iin ftuhatesasna dayanan gler onlarkendi topraklarnda yenemedi.skitler en gl olduklar M..IV. Yzylda skendere de karfldurabilmifllerdi. Gney Rusyadagl bir askeri devlet kurmuflve yzyldan fazla bu blgeyeistikrar salamfllardr. Kle,balmumu, ve dier mallarnyansra yetifltirdikleri tahl daihra ediyorlard. skit sanatsavafl gebelerin yaflamkoflullarna uyan farkl birslupla geliflmifltir. skitler, M..200de Sarmatlar tarafndanyenilgiye uratlmfl ve GneyRusyada yerlerini almfllardr.

Resim 1.1

skitlere ait altntarak

Kaynak:GosudarstvennyErmitaj, Moskva:Sovetskiy hudojnik1991,

I. ve IV. Yzyllarda SlavlarBu devirde Bat Avrupann kaderi kara topraklarda savafl gebe kabilelerin yer-lefltii topraklarda flekillendi. ifti Slav kabileler de zellikle bu kabilelere ve Ka-radenize saldrmaya bafllad. Tatsit I. Yzyla ait olan eserinde bu devirden itiba-ren uluslararas olaylarda artk dikkat ekici bir rol oynamaya bafllayan Slavlar hak-knda genifl bilgiler vererek onlara Vened demifltir. Roma mparatorlar zellikleTrayan (98-117) Slavlar kendilerine tabi etmek isteseler de baflarl olamadlar. On-lar, Gal, Britan, Germen topraklarnn bir blmn ele geirmelerine ramen Slavtopraklarn iflgal edemediler. Tatsit, Pilinius devrindeki arkeolojik bilgilerin esasenPolonya, Ukrayna ve Belorusya topraklarnda yaflayan Slavlara ait olduunu kabuletmektedir. Arkeolojik materyaller miladi ilk yllardan Slav toplumunda byk de-iflikliklerin baflladn gstermektedir. Btn Slav topraklar iinde bilhassa gele-cekte Kiyev devletinin merkezi olan Orta Dnyepr evresi farkldr. Burada sabanlayaplan tarm, zanaatkarlk, hayvanclk ve ticaret geliflmifltir. Slavlar Roma flehirle-ri ile tahl ticareti gereklefltirmekteydiler. Bu topraklarda Roma paralarnn biroknumunesi bulunmaktadr. Bunlar hem devletin zenginlii iin toplanmakta hem deortak para roln oynamaktayd.

Slavlarn Gotlarla McadelesiMiladi IV. Yzylda Slavlar (Antlarn) bir Germen kabilesi olan Gotlarla savaflmayabafllad. Gotlar bu devirde Azak Denizine yakn blgelerde yaflyordu. Gotlar hak-knda VI. Yzyl tarihisi Jordanes bilgi vermektedir. Batl tarihiler de Bat Avrupahalklarnn tarihinde Gotlarn nemine deinmektedirler. Got kabilelerden Ostro-gotlarn lideri Germanih bu knezden intikamn alan 2 kifli tarafndan ldrlr. Ta-rihiler bu Ros kabilesinden daha sonra Slav Rus kabilelerinin flekillendiini iddiaetmektedirler. Bu kabilenin topraklar Dnyeprin sa mansabna dklen Ros Neh-ri sahillerini kapsamakta olup Gotlarn Karadeniz mlklerine daha yakndr.

Germanihten sonra Vinitar da Dou Slavlarndan olan Antlarla savaflt. nceAntlar (Antes veya Antae) tarafndan malubiyete urad, fakat daha sonra gle-rini toplayarak Jordanesin verdii bilgiye gre Antlarn kral olan Bozu, ocuklar-n ve beylerini idam ettirdi. Bu olay gor Bl Destannda kendini gstermekte-dir. Fakat Gotlarn iki yzyl kadar Karadeniz etrafndaki hakimiyetlerinin etkisiyerli Slav kabilelerinin hayatnda nispeten az oldu. Ant ve Rosomanlarn Gotlarlasavafl sadece Gney Slav topraklarnda ve Gotlarn kendi yaflam alanlarnda mey-dana geldi. Bunun iin de Antlarn kendi topraklarnda yani Dnyepr sahilleri bo-yundaki topraklarda Gotlarn izine rastlanmamaktadr.

Slavlar ve Byk Bozkr Orta Asyann tarm blgelerinden douya doru genifl l ve yar l alanlar bu-lunmaktadr. Douda Moolistanda, batda Karadeniz sahilleri ve Tunaya kadaruzanmaktadr. Bu topraklarn tam kuzeyinden Sibirya, kuzey batsnda ise iftiSlav kabileleri ile snr komflusudur. zellikle bunun iin Dou Slavlarnn tarihigelifliminde bozkrn nemli bir rol vardr. Bu blgenin sakinleri olan gebe ka-bileler-Trkler Dou Slav devletiliinin flekillenmesinde, Rus halknn ve kltr-nn teflekklnde son derece nemlidir.

Eski devirlerde bozkrn bat blmnde skit, Sarmat ve Saklar yer almaktayd.Fakat miladn bafllarnda onlar dier Trk kabileleri skfltrmaya bafllad: Bunlar bu-gnk Kazakistan, Krgzistan topraklarnda yaflayan Trkler ve Orhon sahillerinden

71. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

(Hun Nehri) gelen Hunlard. Ksa bir sre sonra gneye ve batya dzenli bir yr-yfl gereklefltiren Hunlar, Amuderya ve Zerefflann bereketli ovalarna ayrca gneyRus bozkrlarna, Tuna ve Tisa arasndaki blgelere ulaflmaya alflmaktaydlar.

Hunlar: Ruslarn ve dier Avrupa devletlerinin tarihinde ok nemli rol olanHun kabileleri milattan nce henz Asyann derinliklerinde yaflamaktayd. Hunlarve Avarlar ine yakn, Kpaklar (Polovestler) ise Altay etrafnda gebe bir hayatsrdrmekteydiler. Kaynaklar bu devirde Hun toplumunun ataerkil bir yap oldu-unu tasvir etmektedir. Ancak Hunlarda soy yaps dalmaya, kabile ittifaklar veliderler meydana gelmeye bafllad. IV. Yzylda Hun kabilelerinin salam kabile it-tifak sratle Ker Boaz vastasyla Avrupaya geti. IV. Yzyln 70li yllarnda iseHunlar; Slavlar, Gotlar ve Roma mparatorluu zerine saldrlarda bulunmaya bafl-ladlar. V. Yzyln baflnda Attilann bulunduu Hun Devleti kuruldu. Merkezi Or-ta Tunann bozkr vadileri idi. Slavlar uzun sre onlarla mcadele ettiler. Avru-pada 80 yla yakn mevcut olan Hunlarn bu devleti Attilann lmnden sonra(543) dalmfl oldu. Onlarn bir blm Tuna ve Karadeniz sahillerinde kald, di-er blm batya - geri dnd (Hun-Eftalitler).

Avarlar ve Hazarlar: Altay ve Moolistan topraklarnda 552de byk ve g-l bir devlet kuruldu. VI. Yzyln sonlarnda bu devletin bat blmnde adaflKazakstan ve Krgzstan topraklarn kapsayan Bat Trk Hakanl meydana gel-di. Trkler birok kez Orta Asyann zengin tarm blgelerine gelerek zamanla bu-rada yerleflmeye baflladlar. Trk Hakanlnn in ve Bizans ile ticaret ve diploma-tik iliflkisi de mevcuttu. Ayrca Karadeniz sahili, Kuzey Kafkasya ve Volga boyubozkrlarnda Trk devleti kuruldu. Avar, Hazar ve Bulgar. Avarlar, Hunlardantecrbeyle VI. Yzylda Slavlar zerine hcum ederek Tuna ve Karpat arasndakitopraklarda savafl bir devlet olan Avar Kaanln meydana getirerek bu devle-tin IX. Yzyln bafllarna kadar yaflamasn saladlar.

394de Bat Hun mparatorluunun yklflndan sonra 200 kadar Trk kabile-nin birleflerek kurduu Avar devletinin topraklar Dou Trkistandan Manuryayakadar uzanmaktayd. Bu devlet 552de Gktrklerin hakimiyetine geti. 558deKafkasyann bir blm ve Karadenizin kuzey sahillerini ele geiren Avarlar, Bi-zans sahillerine ulaflarak 560da bugnk Dou Avrupa ovalarnda Dzeyl Hannkomutasnda Avar Kaanln kurdular. Bizansn dou ve kuzey kabilelerine sal-dran Avarlar Pannoniyay ele geirdiler ve Tuna etrafna yerleflmifl Slavlar dat-tlar. striya ve Dalmaya da Avar Kaanlnn terkibine katld. Elbe Nehri sahi-lindeki savaflta Franklar yenen Avarlar, Frank Kral Sigiberdiyi esir ettiler. Merke-zi, Gney ve Gney Dou Avrupaya zellikle de Gney ve Bat Slavlarnn yafla-dklar topraklara yerleflen Avarlar, Sasaniler ile birlikte Konstantinopolisi 619 ve626da kuflatmalarna ramen ele geiremediler. Bu malubiyet ve 630da hkm-dar Bayan Hakann lm itaat altna alnan halklarn isyanna sebep oldu. Sonu-ta Afla Tuna boyu Bulgarlarnn, Balkan Yarmadasnn byk bir blm Hrvat-larn, Bohemya blgesi ise eklerin eline geti. 791 ve 796da Frank Kral BykKrala malubiyetinden sonra Avarlar, Avusturya, Bavyaray kaybettiler ve bafl-kentleri 805de Byk Kral tarafndan iflgal edildi. Bundan sonra Avarlar sadeceMacaristann dousunda Rusyann ve Bulgaristann kuzeyindeki topraklar elle-rinde tutabildiler. Buradaki Avarlar daha sonra gelme bir halk olan Madyarlarla(Macarlar) birlikte 894-895de Macaristan Kralln kurdular.

Avar Hakanlnn sadece Slavlarn deil, btn Avrupa tarihinde nemli yerivardr. Avrupa ktasnn bir hayli blmn ieren Avarlar bugnk Macaristan,Hrvat, Arnavut, Avusturya ve Bavyera Almanlarnn ve Bulgarlarn kltrel hayatn-

8 Rusya Tar ih i

da nemli rol oynamfllardr. Birok tarihi ormanlarda yaflamay renmifl SlavlarnAvarlardan devlet kurmay ve savaflmay rendiini yazyordu. Bat SlavlarnnAvarlarla ilgili birok rivayet ve masallar vardr. Bugn de ek, Slovak ve Leh dil-lerinde Avar (Obor/Obri) kelimesi byk, kudretli anlamlarnda kullanlr.

VII-X. Yzyllarda Bat Avrupada hkm sren Trk devletlerinden biri de Ha-zar Kaanl idi. Topraklar Karadenizden Hazar Denizine, Kama NehrindenAzerbaycann gneyine kadar uzanmaktayd. Hazarlarn baflnda bulunan Ha-kann flahsiyetinin ilahilefltirilmesi onun dnyevi hakimiyetinin snrlandrlmasnasebep oluyordu. Dnyevi hakimiyet ise Hakan karflsnda sadakat yemini edenHan Beyinin elinde toplanmflt.

Hazarlarn devlet dili Trk dillerinin bat koluna ait olan Hazar dili olup Runikalfabe kullanlmaktayd. Hazarlar topraklarnda Hristiyanlk, Yahudilik ve slam di-ni yaylana kadar Tanrya inandlar. Bununla birlikte kendi eski Trk dini inanla-rn korumalar Hristiyanln yaylmasna engeldi. VIII. Yzyln sonlarnda Hazarynetici snf dnyann geliflmifl dinlerinden birini benimsemeye karar verdiindeyaplan seim slamiyet ve Hristiyanlk arasnda gerekleflmedi. Tercih edilen dinYahudilik idi. Yahudilii devlet dini ilan ederek devleti Bizans mparatorluu veArap hilafeti ile karfl karflya getirmenin yan sra kendilerinin imparator ve halifeile ayn seviyede bir hkmdar olduunu gstermek istiyorlard. Bundan ksa birsre sonra Hazar Kaanlnn byk flehirlerine, Kuzey-Dou randan ve Bi-zanstan pek ok Yahudi aile g etti. Hazarlar, Slavlarn genellikle btn DouAvrupann tarihinde mhim rol oynamfltr. Bu devlet son derece tehlikeli bir dfl-man olan Araplarn kuzeye doru hcumlarn engelleyen s vazifesi stlendi. Ha-zar Kaanlnn en gl devri VIII-IX. Yzyllar Dou Avrupa tarihinde HazarBarfl Devri (Pax Hazarica) olarak adlandrlmaktadr. Bu devirde Slav kabilelerHazarlarn kabul ile Desna ve Dnyepr Nehirleri arasndaki topraklara g ederekbu blgeye yerlefltiler. Arap ordular ile uzun sreli savafllar yapan Hakanlk kuze-ye doru ekilirken bunun sonucunda bu topraklarda yaflayan Dou Slavyan ka-bileler Polyanlar, Severyanlar ve Vyatiiler Hazarlara tabi olarak her evin gmflsikke ve krk (tilki vb.) demesini kabul ettiler. Rus yllklarnn yazdna greHazarlar ormanda yaflayan Polyanlar buldular ve onlardan vergi demelerini is-tediler. Polyanlar her ev baflna bir kl yapp vermeye raz oldular. Dou Slavla-r ile birlikte Mariler, Mordvalar ve Udmurtlar da Hazarlara vergi demekteydi.

zellikle Dou Slavlar da Hazar Hakanlnn zayflamas srecinden istifadeederek bu ok tehlikeli komflusunun yklmasnda byk rol oynadlar. Gl eko-nomik pazara, zengin kltre, eflitli halklar birlefltirmifl gl merkezi ynetimesahip olan Hazar Kaanl kk hanlklara blnd. Bundan faydalanan KiyevKnezi Svyatoslav, Hazarlara karfl 965de yedi yl devam eden bir sefere kt. Ha-zarlarn ok zengin flehirlerini yamalayarak buraya ciddi bir darbe vuran Svyatos-lav, Dnyepr etrafnda baflka bir Trk halk olan Peeneklerle yaplan bir savaflta l-drld. Bundan sonra XII. Yzyla kadar baz kaynaklarda bahsedilse de HazarHakanl artk eski gcn ve siyasi nemini tekrar kazanamad.

VII-IX. yzyllarda Hazarlar hakimiyetlerini Krm, Azak evresi ve Bulgar kabi-leleri zerinde de kurmufllard. Hazar Hakanl dahilinde Slavlar Afla Don sahil-lerinde yaflamakta olup Hakanlk artk feodalleflmeye doru gidiyordu.

dil Bulgarlar: Azak Denizi sahillerindeki blgelerde gebe hayat sren Bul-gar kabileler Avar ve Hazarlarla akraba olup Trk dil ailesine mensuptular. VII.Yzylda Bulgar kabileler drt gruba ayrld: Birinci ve kinci grup (Kara Bulgarlar)yine Azak evresinde yaflarken nc grup Batya yneldi ve VII. Yzyln sonla-

91. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

rnda dnyadaki Slav kabileleri kendine tabi klarak burada yerlefltiler. Drdncgrup Bulgarlar (Gmfl Bulgarlar) Orta dil boyuna geldiler, yerli kabileleri itaat al-tna alarak burada XIII. Yzyla kadar mevcut olan ve dil Bulgar Devleti olarak ad-landrlan devletin temelini attlar. Baflkent, dilde bulunan Bulgar flehri oldu. dilBulgar Devletisnin ekonomisi tarma ve hayvancla dayanmaktayd. X. Yzyldaslamiyetin kabul edilmesi Orta Asya ile iliflkilerin de geliflmesine yol at.

Slavlar ve BizansRoma mparatorluun dou blm olan Bizans kendi snrlarn, askeri gcnsalamlafltrrken, devlet idaresinin gc ve Hristiyan kilisesinin etkisi adna yamave talana dayanan iliflkileri gizlemeye alflyordu. Slavlarn bu devirde yzyllkmcadelenin sona erdirilmesinde de etkileri oldu. Bizans emlaknn tahminen ya-rs ele geiren Slavlar sosyal hayatta toplumun roln glendirerek Bizansta ar-tk oluflmaya bafllayan feodalleflme srecine de imkan saladlar. Bizans VI. Yz-ylda byk bir devletti ve Kk Asya, Balkan Yarmadas, talya, Kuzey Afrika veKaradeniz sahili topraklarn byk bir blmn ieriyordu. Slavlarn Bizans m-paratorluu ile ilk mcadelesi V. Yzyln sonu VI. Yzyln bafllarna dayanmak-tadr. Bu devirde imparatorluk, kaytlarn skit ve Gotlar dedii kabilelerin yry-flne maruz kald. Bu kabilelerin iinde Slavlar da vard. VI. Yzyln bafllarndaKonstantinopolisin savunma gcn arttrmak iin Karadenizden Marmara Deni-zine kadar uzanan ve uzun duvarlar denilen istihkam hatlar infla edildi. mpara-tor Justiniaus devrinde (527-565) Slavlarn saldrlar aralksz devam etti. Don veKaradeniz sahilinde yaplan istihkamlarla da Slavlar engellemek mmkn olmad(bu amala baz Slavlar askeri hizmete celp edilmeye baflland) ve ayn zamandaSlavlarla mcadele iin Hunlarla da ittifak saland.

Bizans gibi gl bir devletle tek baflna mcadelenin imkansz olduunu grenSlavlar askeri kuvvetleri tek bir noktada toplayarak hareket etmek gerektiini anla-dlar. VI-VII. Yzyllarda flekillenen Slav kabile ittifaklar artk bu grevi stleneme-diler. Ancak Bizans mellifleri bu devirde imparatorluk zerine yaplan askeri se-ferlere katlanlara Slav deil, onlarn eski adlar olan Vened ve yeni ad olan Skla-vin kavramlarn kullandlar. Skloven-Sloven-Slovenler denildiinde onlar Venedtopraklarnn en u blgelerinde yaflayan Slavlar dikkate alyorlard. IX-X. Yzyl-lardan itibaren ise artk Slav kelimesi kullanlmaya baflland. Slavlarn corafi arazi-si Tuna Nehrinin kayna topraklardan Douda Dinyestere kadar uzanmaktayd.Dinyesterden teye ise Antlarn topraklar bafllyordu. VI. Yzyl mellifleri Slavlar-la Antlar arasnda dillerinin, adet-ananelerinin ve dfl grnfllerinin ayn olduun-dan yola karak aralarnda hi fark olmadn kaydetmektedirler.

Slavlar Bizans zerine ilk yryfllerine Tunann gerisinden bafllayarak Konstan-tinopolise kadar Balkan Yarmadasnn topraklarn talan ederek byk bir gani-metle geri dndler. Onlarn devaml hcumlar VI. Yzyln 20li yllarnda daha daartt. VI. Yzyln ortalarnda zellikle Justiniausun halefleri devrinde Slavlar toplubir flekilde Balkan Yarmadasnda yerleflmeye bafllad. Bundan rahatsz olan mpa-rator Mavriki ordularn arkadan darbe indirmek iin Tuna sahillerine gnderdi. An-cak Slav topraklarnda kfllanmas emrini alan ordu isyan etti ve bu srada Mavriki l-drld. Bylece Slavlar yerlefltikleri topraklardan kartmak mmkn olmad.

mparator rakli devrinde (610-641) Douda kazanlan baflarlarla Bizansn gcdaha salamlaflt. Ancak Araplarla savaflan rakli Slavlara mukavemet gsteremedi.Bizans ve Avarlar arasnda belli bir mesafe kurmak hatta imparatorluun bir bl-mnden tavizde bulunmak durumunda kald. Bylece artk VII. Yzylda Slavlar b-

10 Rusya Tar ih i

tn adafl Bulgaristan ve Gney Slav halklarnn yafladklar topraklar iskn ederekYunanistann ilerine kadar Pelopones ve hatta Kk Asyaya kadar ulafltlar. Slav-lar da eski Alman ve eski Trk kabileleri ile birlikte yryfllerinde yama ve talanadayal idareye son vererek onun yerine feodal bir toplum yaratmfl oldular.

DOU SLAV DEVLETNN KURULMASI VE KYEV RUSYASI

Devletin Kuruluflundan nce Slavlarn Toplumsal ve Siyasi YapsRoma mparatorluunun milattan nce kfl btn dnya halklarnn tarihinetesir etti. Kleliin yklfln zorunlu hale getiren flartlarla, yeni yeni retici gle-rin eski retim mnasebetlerine uymas, klelerin emek haklar, ifl aletlerinin d-flk seviyede olmasyla birlikte bunu hzlandran, etkenler de vard. En nemlile-rinden biri halklarn byk g srasnda (III-VI. Yzyllar), gebe halklarn sal-drlarnn ok byk oluflu idi. Uzun sre Roma mparatorluunun kle pazarolarak bakt bu halklarda devrin ilkel yaps kmeye bafllad ve bu halklar g-l kabileler etrafnda birleflerek zengin Roma mparatorluu zerine hcumlarabafllad.

Bu kriz durumundan tek kfl yolu, elde edilmifl yeni retici glerin seviyesi-ne uygun yeni retim flekillerine gemekti. Devrin geliflmifl ky ekonomisi her ai-leye tek baflna zgr alflma imkan salarken kendi emeine de ilgiyi uyandrd.Genellikle Slav halklar dnya tarihinde ilkel toplum sisteminden dorudan feoda-lizm cemiyetine girmifl halklardan kabul edilmektedir. Slavlarn feodal cemiyete gi-rifli dier Avrupa halklarndan biraz daha ge bir dneme tarihlenmektedir. EerAvrupada ou topraklarda V-VI. Yzyllar feodal mnasebetlerin meydana gel-mesi devri olarak kabul edilirse Slavyan halklarda bu sre VIII-IX. Yzyllardameydana geldi (klelik iliflkileri ve devletlerin kuruluflu iin gereken flartlar, bazekonomik sosyal flartlar esasen Orta ve Dou Avrupada yaflayan eflitli Slav halk-larnn topraklarnda mevcut deildi).

VI-VIII. Yzyllarda Slav kabilelerinin ekonomilerinin temelini tarm olufltur-maktayd. Bunu yazl kaynaklar ve arkeolojik buluntular ispatlamaktadr. Esasenbuday, avdar ve dar ekiliyordu. Toplanan tahl rnleri zel hazrlanan kuyu-larda saklanmakta idi. Tarm aletleri genelde ziraat ciddi deiflikliklere urad. Or-man alanlarnda ormanclk yaygnd. Aalar kesilip yakldktan sonra arazi ekilir-di. Yeni, daha gelifltirilmifl tarm sistemleri ise topraklarn dinlendirilmesi ve bunabal olarak dzenli tarm sistemleri yaplmas, yeni ifl aletlerinin meydana gelme-si ve tarm tekniinin geliflmesi tek baflna ekonomi yapmay sadece aile gruplar-na deil ayrca her kk aileye de mmkn hale getirdi. Slavlarn iktisadi haya-tnda tarmla birlikte hayvanclk da byk rol oynuyordu. VI-VIII. yzyllarda b-yk ve kk bafl hayvan, domuz ve at srleri yetifltirilmekteydi. Eski Slav toplu-luklar avclk ve balklkla da meflguldler.

Bu dnemde zanaat da geliflme gsterdi. retim tekniinin giderek geliflmesi,zanaat faaliyetlerinde yeni ifl aletlerinin meydana gelmesi alflmalarn geliflmesineve bu ifllerin ekonomik faaliyetlerden ayrlmasna yol at gibi yeni feodal iliflki-lerin kurulmasnda da byk rol oynad. Eski Slav evlerinde demirin imaline derastlanyordu. Elde edilen demir yer alt kil veya tafl sobalarda eritilerek imal edil-mekte ve bundan eflitli ifl aletleri ve silah yaplmaktayd. Slavlar ayrca renkli me-tallerin de ustalar idi. VI-VIII yzyllarda Slav zanaatkarlar karmaflk teknolojiler-

111. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

den istifade ederek renkli metallerden ziynet eflyalar yapmaktaydlar. mlekilikde geliflme gstererek eflitli trde gnlk hayat iin kaplar ortaya kt. Aa vekemik zerindeki ifllemelerde zellikle byk ustalk gsterilmiflti. Yaplan gemi-ler salamlk asndan fark edilir ve bu gemilerle sadece nehirlerde deil, uzak de-nizlere de gidilirdi.

Bu devirde Slavlar komflu lkelerle ticaret iliflkilerini de arttrmfllard. BunuSlav yerleflim merkezlerinde arkeolojik kazlarda bulunan ok saydaki Roma, Bi-zans sikkeleri de ispatlamaktadr VI. Yzyldan sonra Slavlar ayrca kle ve esirle-rin ticaretiyle de meflgul olmaya baflladlar.

Proto-Slavlar nehir kenarlarnda yerleflmifllerdi. Evleri iki tipte idi. Topran s-tnde tamamen aatan (ahflaptan) yaplan evler ve yer alt kazma evler: Evlerindamlar kamfl ve aala rtlyd. leri kilden yaplan sobalarla stlmaktayd. Ev-lerin yannda erzak koymak iin zel saklama yerleri infla edilirdi. Bylece VI-VIIIYzyllarda Slavlarda retici gler nemli lde geliflmeye bafllamflt ki, bununneticesinde onlar dier Avrupa halklar ile birlikte hareket etmeye baflladlar.

IX. Yzyla doru Slavlarn yerlefltii topraklar daha da geniflledi. Onlar DouAvrupada kendi topraklarndan baflka farkl kavimlerin topraklarnda da (Ladogaevresi ve Yukar dil) iskan etmeye baflladlar ve VI-VIII. Yzyllarda Karadeniz et-rafndaki topraklar da kolonilefltirdiler.

Dou Slavlarnn afla gruplarnn yerlefltii topraklar, Dnyepr, dil ve DouDbinann yukars, Volhov ve lmende Slovenler, Pripet ile Berezina arasnda Dre-goviler, Soy Nehri topraklarnda Radimiler, Desna, Seym Nehirleri boyunca Se-veryanlar, Oka Nehri boyunca Vyatiiler, Dnyeprin her iki sahili boyunca (Kiyeveyakn) Polyanlar, Uj Nehri boyunca Drevlyanlar yerleflmekteydi. Genellikle Slav-yan gruplarn ayrlmasnn VI. Yzyln otuzlu ve krkl yllarndan itibaren bafllad- kabul edilmekledir. Gney Slavlar gibi tannan Bulgar kabileler Azak DenizininKuzey ve Dou sahillerinde yerleflmifllerdi. Onlar Tuna Nehri boyundaki toprak-larda yerleflmeye baflladlar. Hrvatlarn ve Slovenlerin atalar da (VI. Yzylda) bucorafyaya yerleflmifllerdi. Bat Slavlar ise Elbe, Oder ve Visla Nehirleri havzasn-da bulunmaktaydlar. Sobor Nehri havzasnda yerleflenler Srp-Lujitsk kabile ittifa-kna dahil olan Bat Slavlar (Polyaklar) orta ve afla Elbe Nehri sahilinde daha er-ken iskan etmifller ve gittike burada daha sk yerleflmeye bafllamfllard. Douyadoru Baltk Denizi sahillerinde Pomaryan gruplar da (Polyaklarn dier kolu) bu-lunmaktayd. Bunlar kaynaklarda bazen Baltk Slavlar ve Polyaklar olarak da ad-landrlmaktayd. Yukar Elbede ve Morav Nehirleri boyunca ek Morav kabilele-ri ve kuzeyde Karpat Dalarnn gney eteklerinde Slovaklar yerleflmifllerdi.

Bu devirde Slavlarn toplumsal idaresinde de kkl deifliklikler meydana gel-di. VI-IX. Yzyllar arasnda kabile mnasebetlerinin dalmnda youn bir srebafllamflt. Soyu topluluklara dahil olan farkl ailelerin eflitli kollar ve tarm alan-larnn eflitsizlii cemiyetlerin dalmasna, yeni ekonomik temelde oluflan komflu-luk veya toprak ittifakna geiflin meydana gelmesine sebep oldu. Bu cemiyetleriniinde flahsi mlkiyet anlayfl da geliflmeye bafllad.

Tarmn geliflmesi, sanatn tarmdan ayrlmas, cemiyetlerin komfluluk veyatoprak ittifak ile karfllanmas, emek eflitsizliinin meydana gelmesi sonucundaflahsi mlkiyetin geliflmesi btn bunlar yeni feodal mnasebetlerin meydana gel-mesinin ve ard ardna ilk feodal devletlerin kurulmas iin gerekli flartlar hazrla-mfl oldu. Bylece bu sre ilk kez Bat Slavlarnda Samo Knezliinin, oluflmasnayol at. Samo Knezlii Slavlarn Bat Slavlarnn (ksmen de gney Slavlarnn) ta-rihinde meydana gelen ilk byk birleflme kabul edilmektedir. Bu kurum VII yz-

12 Rusya Tar ih i

yln ilk yarsnda Bat Slavlarnn Avar ve Franklarla yapt mcadele srecindekurulmufltur. Bu birleflme hakknda tek bilgi devrin adafl olan bir Frank kroni-inde Psevda Fredegorda(VII. Yzyl) vardr. Kronik yazar tarafndan kalemealnmfltr. nc yazar 658de kronii yeniden dzenlemifl Samo Knezlii hak-knda da bilgiler eklemifltir.

VI. Yzyln ikinci yarsndan itibaren Orta Avrupadaki birok kabile ve bu ara-da Slavlarn da bir grubu, Trk asll Avar Hakanlnn hakimiyeti altna girdi.Avarlar, Pannoniyi ele geirerek burada kendilerine tabi kldklar halklar zerin-de hkm srmeye baflladlar. Psevdo Fredegor kroniine gre, 623de ek lkesive Morovyada yaflayan Slavlar, Avar Hakanlna karfl isyan etti. Bu isyana Franktccar Samo komuta ediyordu. Onun liderliinde lke Avarlardan kurtuldu ve Sa-mo knez seilerek 658e kadar lkeyi idare etti. O, hakimiyetinin bafllarnda Avar-larla, daha sonra da Franklar ile mcadele etti. Frank kral Dagobertin askerleriSlavlar tarafndan kesin bir yenilgiye uratld. Bu galibiyetten sonra Samo Knezli-ine Srp Polablar da katld. Ancak Samonun lmnden sonra knezlik hzla k-t. Bu kurum ksa mrl olmasna ramen ilk Slav feodal devletinin kurulmas s-recinde nemli bir rol oynad.

Kiyev Devletinin TeflekklDou Slavlarn IX. Yzylda meydana gelen ilk feodal devleti, Slavlar arasnda ce-miyetin snflara blnmesi sreci sonucunda kuruldu. Bu devletin menflei hakkn-da bugne kadar devam eden birok teori vardr ve tartflmalar bugn de devametmektedir.

I. XIV-XVII. Yzyllar Rus tarihilii; Rus devletinin tarihini Dou Avrupannkomflu halklar skit, Sarmatlarla iliflkilendirmifl ve Rus kelimesinin menfleini Sar-mat asll Rksalan kabilesinin adndan aldn iddia etmifllerdir.

II. XVIII. Yzylda Rusyaya davet edilen Alman tarihiler Bayer, Miller ve Schl-zer Norman teorisinin temelini atmfllardr. Eski Rus yllklarn dikkatle renenbu Alman bilim adamlar Rus devletinin temelini Dou Slav kabilelerinin devleti ileNorman asll Vareglerin koyduunu beyan ettiler. fiyle ki, ieride knezlerin veonlarn durijinalarnn keyfi hareketlerinden usanan Slavlar bir temsilci gndererekRurik, Sineus, Truvor adndaki kardefli bir dzen yaratmak ve yneticilik yap-maya davet ettiler. Gemifl Yllarn yks yllnda onlar geldiklerinde btnRuslar toplayarak kendileri ile birlikte getirdiler denilmektedir. Bu ilk Alman bilimadam Rus adnn zellikle Vareg Rus kabilelerinin adndan alndn sylemek-tedir. Vikingleri veya Viking lkesini karfllayan bir szck olarak Rus, Vikinglerinkendi lkelerinde bilinmemektedir. Anti Normanist tez ise Vekayinamede yer alanRhos ya da benzer szcklerin gneyde Viking etkisi grlmeden nce de kul-lanlmakta olduuna dayanmaktadr. Ayrca eski kaynaklarda Rus szc Viking-lerin ulaflt Novgorod blgesi iin deil, Kiyev iin kullanlmaktadr. Kiyev yakn-larndaki bir rmak da Ros adn taflr.

Rus kelimesinin mahiyeti, anlam ve ortaya kfl srecini deerlendirin.

Az ok niter denilebilecek bir Rus Devletinin kuruluflu IX. Yzyln ortalarn-da gerekleflmifltir. Bu dnemde bafllarnda Rurik (Rorich veya Roderic) adl birnder olduu halde bir grup Viking ak bir davetle Novgorod ynetimini ele al-mfl onu izleyenler de bu ynetimin etki alann gneye doru yaymfltr. Vekayi-name yazar Slavlarn bugnk Rusya denilen topraklara g veya nfuzu ile il-

131. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T

SIRA S ZDE SIRA S ZDE

AMALARIMIZAMALARIMIZN N

2

gili kk topluluklarn daha genifl kabile birimlerinde toplanmasnn hangi zamandiliminde gereklefltiine iliflkin bir tahminde bulunmaz. Gney Rusya topraklarn-da Slav varlna iliflkin kesin deinmeler ancak VI. Yzyl ortalarndan bafllayaraknce Bizans daha sonra Arap tarihi ve corafyaclarn alflmalarnda mevcuttur.

Yllklara gre Rurik Novgoroda knezlik yapt Ayn devirde efsaneye gre kardefl Kiy, fiek ve Horiv tarafndan esas konulan asl knezler Polyanlarn topraolan Kiyevde, hakimiyet de dier Varegler olan Askold ve Dirin eline geti. Ru-rikin izniyle Kiyevi ele geiren bu Vareg nesli buradan Konstantinopolise (stan-bul) hcum etti. fiunu da belirtmek gerekir ki, Varegler gelene kadar bu topraklar-da Dou Slav kabileler olan Krivi, Polyan, Muromlar vb. yaflamaktayd (XV. Yz-yl Novgorod yllklarna gre Rurik Novgoroda orann durijina lideri olan Kosta-msl davet etti) Bylece Rus yllklar eski Rus devletinin menfleinin Vareg asll birslaleden geldiini ve Rus devletinin adnn da Vareg Rus kabilesinin adndan aln-dn yazmflt. Daha sonra XV-XVI. Yzyllarda merkezileflmifl tek Rus devleti ku-rulan devirlerde Novgorodu idare eden Rurikoviler kendi soylarnn ve devletintarihinin daha eskilere gittiini ispatlamak iin bundan daha gl bir iddia ilerisrdler. zellikle bu devirde Tverli din adam Spiridion, Byk Vladimir knezle-ri hakknda bir yllk yazd. Bu esere gre Rurikin asl Prusdan knezlik yapmayadavet edilmifl olan Avgusttan gelmekteydi. Bu Moskova knezlerinin asl Vladimirknezlerinden geerek Avgusttan bafllar tezi daha sonra Byk Moskova Knezli-inin resmi teorisine dnflt.

Norman (Viking/Vareg) Teorisinin Oluflumu zellikle I. Pyotrun 1724de kurduu Petersburg limler Akademisine davet ettiiAlman bilim adamlar Johann Bayer, Herard Fredrich Miller ve daha sonra AugustLudwig von Schlzerin verdii bilgiler dorultusunda Norman (Viking) Teorisiortaya konuldu. Onlar gerekte Rus devletini kimin kurduu deil, Rus kelimesi-nin menflei ilgilendirmekteydi. I. Pyotrun lmnden sonra arie Elizaveta Pet-rovna, Lomonosova bu devire ait genel bir kaynak hazrlanmasn istedi. Lomono-sov Anti Norman grflte olup deil Varyaglar hatta Roksalan aklamasn dahi ka-bul etmiyordu. XVIII. Yzylda II. Katerinann hakimiyete gelmesi ile bu ciddi tar-tflmalar da bitti. XVIII.-XIX. Yzyllarda byle bir tartflma olmad. fierdatov, Ka-ramzin, XX. Yzyln baflndaki tarihiler Pokodin, B. Klyuevski, M. N. Pokrovskigibi tarihiler Norman teorisini sakinlikle karflladlar ve bunu kabul ettiler: SadeceSovyet tarihiliinde 30lu yllardan bafllayan Norman teorisi tartflmalar bugn ye-niden gndeme geldi (hatta Sovyetler Birlii dneminde bu izah kabul edenleruluslararas emperyalizmin casuslar olarak adlandrlrlard).

Genelde ksmen de olsa en objektif ve inandrc teori, Rus devletinin Slav asl-l olsa da Balt kabileleri ile asimile edilmifl flekilde Varegler tarafndan temelininatlmfl olduudur. Eer bu savafl, sert ve adil kabileden bayraklar olmasayd, Do-u Slavlar yeniden Bizansa karfl hcuma celp edilecekler ve bylece kuzeyle g-neyin birleflmesi ve devletin kurulmas sreci ok uzun sre aksayacakt (Bat Slav-larnda olduu gibi). Ayrca eski Rus devletinin yerinde daima birbiriyle savaflankk knezlikler mevcut olacakt. Feodal devletin kurulmas sreci feodal mna-sebetlerin ve feodal toplumun antogonist snflarnn uzun sreli flekillenmesi dev-rinin neticesidir. Dou Slavlarnda ise bu sre bilhassa gneyin orman-bozkr bl-gelerinde IX.-X. Yzyllarda daha ok geliflmiflti. Artk cemiyete ait topraklar elegeirmeye bafllayan durijina liderleri feodallere, kabile knezlerine, kabile ittifakla-

14 Rusya Tar ih i

r ise feodal devlete dnflmeye bafllad. fiekillenmekte olan feodal snfn salam,gl devlet ynetimine ciddi olarak ihtiyac vard.

Yllklar baz Polyan, Drevliyan, Polotsk, Sloven ve Dregoviler gibi bazknezlik-federasyonlar hakknda da bilgiler vermektedir. Doulu birok yazar daeski Rusun payitahtnn Kiyev (Kuyaba) olduunu yazmaktadr.

Knez Olegin X. Yzyln bafllarnda Bizans ile imzalad anlaflmada artk feo-dal hiyererfli grlmektedir. Boyar, knez (mesela ernigovda, Rostovda, Po-lotskta) ve nihayet egemen Rusun byk knezi vb. Dou kaynaklar BykKnezi Rus Hakan olarak adlandrmakta, onu g ve kudretine gre devrin enkuvvetli devletlerinin Avar ve Hazar Kaanlklarnn liderleriyle efl tutmaktadr.839dan itibaren Byk Knez unvan Bat kaynaklarna da girer (Bertinian yllk-lar). Btn kaynaklar Rusun payitahtn anlaml bir flekilde Kiyev olarak gster-mektedir. Gemifl Yllarn yksnde eski Rus devletinin IX. Yzyln ilk yarsn-daki terkibine Polyanlar, Severyanlar, Drevliyanlar, Dregoviler, Poloanlar veNovgorod Slovenleri vb. mstakil kabile ittifaklar da dahil edilmektedir.

IX. Yzylda Rus devleti, Dou Slavlarnn yardan ounu kendinde birlefltire-rek Baltk boyu ile dil boyu halklarndan vergi alan byk bir devlete dnflt. lkknezlerin Kiy slalesinden olduu tahmin edilmektedir. Onlarn son temsilcileriAskold ve Dirdi. Rus savafllar 860da Konstantinopolise (stanbul) kadar ilerle-diler. Bunun sonucu Ruslarn Avrupa tarihine giriflleri oldu. Bundan sonra Viking-lerin Baltk Denizini IX. Yzylda belki daha nce afltklar bilinmektedir. Ana Ve-kayiname, Konstantinopolis ticaret rotasn Vikinglerden Yunanllara giden uzunbir yol vard fleklinde anlatmaktadr. Bu rota Finlandiya Krfezinden bafllayarakksa Neva Nehri boyunca Ladoga Glne oradan Volkov boyunca gneye inipNovgoroda ve lmen Glne sonra Lovat izleyerek Valday tepelerine ulaflmaktadaha sonra Dnyepri izleyerek Kiyeve varmaktayd. Burada toplanan ticaret filosu,baharda buzlarn zlmesiyle sular kabaran Dnyepr boyunca gneye yol alyor-du. Gney Ukraynada deiflime uramfl kayalklarn oluflturduu kntlar nede-niyle nehrin kollara ayrld noktada bir dizi flelalenin evresini dolaflmak gerek-mekte idi. Sonra bir adada toplanan filo, Karadeniz kys boyunca ilerleyerekKonstantinopolise geliyordu. Vikingler bu flehre Miklagarth, Slavlar ise impara-tor flehri anlamnda Tsargrad adn vermifllerdi.

Rurikin hangi tarihlerde Novgoroda yerlefltii bilinmemektedir. Vekayina-mede Rurikin, Novgoroda 862 veya 874te geldii gsterilmekte ise de bunu te-yit edecek bir baflka kaynak mevcut deildir. Bununla beraber 862 yl Rus devle-tinin bafllad tarih olarak kabul edilmifltir. Rusyann ilk hkmdarlar bir sis per-desi altnda kalan belirsiz kiflilerdir. Bilhassa hanedanln kurucusu olan ve ad sa-dece Gemifl Yllarn yksnde geen Rurik neredeyse tamamen efsanevi bir ki-fliliktir. Kiyevin daha sonraki knezleri Oleg, gor, Svyatoslav, Yaropolk, Aziz Vla-dimirin faaliyetleri ou kez folklorik elerle bezense de zamanla belirginleflentarihi kimlikler olarak ortaya kmaktadrlar.

151. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

Rus devletinin ilk tarihi simas Rurikin yakn akrabas olduu anlafllan Olegtir.Oleg, Novgorod evresinde hkm srmekle kalmad ve Dnyepr boyundaki Slav-lar da idaresi altna alarak, Byk Ticaret Yolunu ele geirmek gayesiyle gneyeinmeye bafllad. Yukar Dnyeprdeki Smolensk ve Liubech flehirlerini ele geirdik-ten sonra Kiyeve geldi. Buraya hakim olan Askold ve Dir adl Varegleri ldrterekKiyevi ele geirdi. Kiyev corafi ve stratejik adan ok nemli bir konumda idi.skandinavya-Bizans ticaret yolunda olduu gibi, Hazarlar zamannda mhim birticaret ve idare merkeziydi. fiehrin mdafaa iin elveriflli olmas Olegin merkezinikuzeyden gneye nakletmesinde belirleyici oldu. Olegin Kiyeve yerleflmesiyleRus devleti kuruldu ve Kiyev devri bafllad.

Normanlar (Vikingler) ve Slavlar arasndaki siyasal ve sosyal iliflkileri aklaynz?

Olegin hkm srd yllar halkn hafzasnda yaflamakta olup lm (912?)ile ilgili maniler bugne kadar ulaflmfltr. Fakat genelde ele alndnda VareglerinRusun tarihindeki rol Peenek ve Kpaklardan (Polove) ok daha azdr. EskiRus Devletinin kurulmas srecinde Fin-Ugor asll ve Baltk dilli kabilelerin deetkisi vardr.

IX. Yzylda kurulan Rus devleti Orta Dnyepr boyu ve Kiyev topraklarn kap-sayan Kiyev ve Novgorodun birleflmesi ile sona erdi. Bu olay Knez Oleg ile bafl-lamakta olup baflkent de tarihi gelenekler ve tarihi corafi konumuna gre Kiyevolarak belirlendi.

16 Rusya Tar ih i

Harita 1.1

Dnyepr (Viking)Ticaret Rotas

Kaynak: Milner,R.G- Dejevskiy, N,(1993), Rusya veSovyetler BirliiTarihi, letiflimAtlasl BykUygarlklarAnsiklopedisi, VIII.Cilt, ev. Metinulhaolu,stanbul: letiflimYaynlar.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T

SIRA S ZDE SIRA S ZDE

AMALARIMIZAMALARIMIZN NK T A P K T A P

T

3

Olegten sonra Kiyev tahtna Rurikin olu gor geti. gor, 941de Bizansa b-yk bir sefer dzenledi, ancak Bizans bu saldry engelledi. 943-944de Karade-nizden hareketle Kuban Nehrini takiben Kuzey Kafkasyaya geldi ve oradan daHazar Denizine kt. gorun Bizansa yenilgisinden sonra 945te yenilenen bir ti-caret anlaflmas yapld. Ancak Ruslar asndan Oleg zamanndaki anlaflmadan da-ha dflk seviyeli oldu. gor, Slav topluluklar daimi bir bask altnda tutmas vekoyduu ar vergiler yznden isyan eden Drevliyan kabilesi tarafndan ldrl-d. Olu Svyatoslav ok kk olduu iin devletin idaresini annesi Olga ald. Ol-ga, 17 yl boyunca tahta vekalet etti. Olgann Hristiyanl kabul etmesi, 957de m-paratoru ziyaret etmek amacyla Konstantinopolise gidifli ve naiplii sresinceyapt faaliyetler onun tarihte saygn bir kiflilik olarak anlmasn salad.

The Cambridge History of Russia. From Early Rus to 1689, vol 1, ed. Mauren Perrie, Cam-bridge University Press, 2006, s. 56-63.

Slav Topraklarn Genel Devlet Sisteminde Birlefltirilmesi

Sosyal Yap Bu devirde ekonominin temelini farkl flekilde yaplan sabana dayal tarm teflkilediyordu. Tarm aletleri geliflme gstermekteydi. Gneyin verimli kara toprak (er-nozem) blgesinde geliflmifl tarm kltr kuzeye doru yaylmaktayd. ki ve tarlal ekin sistemi tercih edilmeye baflland.

zgr kyller kk topluluklar halinde genelde blgesel veya klan komn-leri iinde rgtlenmifl bir flekilde yaflamaktaydlar (bu toplulua mir ve vervdeniliyordu). Topluluun yeleri eflitli sorumluluklara sahiptiler. Toplulua hemifti kyller hem de zanaatkar kyller dahildi. Farkl topluluklar arasnda kl-trel iliflkilere nispeten ekonomik iliflkiler zayft. Kyl cemiyetleri btn feoda-lizm srecinde mevcuttu. Devlet topraklarnda yaflayan kyller (bunlara zgrkyl de denilmekteydi) Knez hazinesine vergi demekte ve feodale kiflisel bal-lklar bulunmamaktayd. Fakat bu topluluklarn says gittike azald ve sonundasadece kuzeyde kald. Bu devirde emlak eflitsizliinin artmasyla toprak zerindefeodal mlkiyet kurulmaya bafllad. Toplum mlkiyeti olan tarm alanlarnn birblm ayr ayr feodallerin ve kyllerin flahsi mlklerine geti. Bylece retici-lerin bymesi ve toprak zerinde flahsi mlkiyetin artmas feodal ve kyl snf-nn meydana gelmesine sebep oldu.

Feodale Bal KyllerFeodal toplumun esas retim gcn kyller oluflturuyordu. Bu devrin kylle-rine smerdler (bazen lyudi) deniliyordu. Feodale bal kyllerle birlikte devlettopraklarnda zgr kyller de vard. Feodale bal alflan btn insanlar el-yad olarak adlandrlmaktayd. Esirlere de holop (toprak klesi kyl) deniyor-du. XII. Yzyldan itibaren geici olarak tabi olanlara da zakup dendi. Bunlar bo-yardan para veya alet bor alan kyllerdi. Zamannda geri vermediklerinde vebeyin yanndan katklarnda holop haline getirilirlerdi.

Tam zgr olmayan halk eflitli kategorilere blen birka ad da vard. zgoy(toplumdan ayrlmfl, hukuki durumunu kaybetmifl, herhangi bir zmreye girmehakkn kaybetmifl olanlar), proflennik (zgr braklan kle). vb. Kyller budevirde vergilerini demekteydi. Kilise ve manastrlar da zamanla byk feodaltoprak sahiplerine dnflmeye bafllad.

171. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T

SIRA S ZDE SIRA S ZDE

AMALARIMIZAMALARIMIZN NK T A P

T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N

N T E R N E T N T E R N E T

Holop: Eski Rusyadaklelie yakn baml insandemekti. Ayrca toprak klesikyl snfn ifade etmekiin kullanld gibihizmetkar anlamna dageliyordu. Kiyev dnemindeholop, malikanelerde vemlklerde her trl greviyerine getirerek ekonomininnemli bir paras halinegeldi. Kk bir st holopgrubu da malikanelerdeynetici ve idareci olaraknemli grevler stlendi.

Kyl- Feodal Mcadelesi Feodal mnasebetlerin geliflmesi ve feodallerin basksnn artmas ile kyllerinhakim snfa karfl mcadelesi de artt. X. Yzyl kaynaklarndan anlaflldna g-re, bu devirde esas mukavemet flekli elyadlarn (kyller ve hizmetilerin) kendibeylerinin yanndan kamalar idi. Kiyev Knezinin zellikle byk miktarda vergitoplamas kitlesel bir harekete sebep olurdu. Mesela X. Yzylda Knez gor veonun drujinasna karfl Drevlyanlarn topraklarnda bir isyan meydan geldi. Yllk-lara gre, 996da da (Vladimir Svyatoslav zaman) kyllerin silahl bir eylemi ol-du. Snf atflmalarnn eflitli flekilleri hakknda bilgiler XI. ve XII. Yzyln feodalhukuk kurallarnn bir toplusu olan Russkaya Pravda da aksini buldu. Burada ky-llerin kaflna, otlaklarn yaklmasna, votina idaresine bal kiflilerin ldrl-mesine, mlkiyetin alnmasna karfl ceza tedbirleri dikkate alnmaktayd.

fiehirler ve TicaretBu devirde toplumun esas unsurlarndan biri de flehirler di. Onlar zanaat ve tica-retin, inzibati idarenin nemli merkezleri idi. XIII. Yzyl yllklarnda 224 flehir ol-duu bildiriliyordu. Byk flehirler Kiyev, Novgorod, Smolensk, ernigov idi. fie-hirliler kyle iliflkileri kesmez tarm ve hayvanclkla meflgul olurlard. Knezler ta-rafndan sonra kurulan flehirler onlarn adlarn taflmaktayd. Yaroslav, Vladimir,zyaslav vb. Daha sonra flehir etrafnda posadlar (Ortaa Rusyasnda flehrin sa-nayi ticari kesimi), kurulmaya baflland.

fiehirde zanaate ait meslekler ok geliflti. Silah yapm, demircilik, kuyumculukiflleri, camclk ve dericilik. 60dan fazla meslek vard ve flehirlerde meslek grupla-r meydana gelmeye bafllad. Glenen ve byyen flehirlerin halk bamszlkiin mcadele ediyordu. Tabii ekonominin hakim oluflu i ticaretin bu devirdekigeliflimini zayflatt. Kye sadece kk tccarlar nfuz edebiliyorlard. Zanaatrnleri lke iinde geliflemiyordu. Sadece sipariflle alflmak bir farkllk meydanagetirmekteydi.

Karfllnda bu devirde IX. ve X. Yzylda Rusyann ticaret iliflkileri geliflti. Bi-zans, Kafkasya, Orta Asya ayrca Baltk lkeleri, Don sahilleri, Slav flehirleri ileticaret yapyordu. Rus ticaret gemileri srekli Hazar Denizinde ve Karadenizde fa-aliyette idi. Ayrca Varyag Denizi (Baltk Denizi) aracl ile Avrupaya daha sonraAkdeniz vastasyla Afrikaya gidildi. Orta Avrupa lkelerinde Rus tccarlara bykilgi gsteriliyordu. Ruslardan deerli silah ve kuyumculuk rnleri alnrd. Dfl ti-caretin geliflimine ramen genelde lkenin ekonomisi doal zellik taflmaktayd.retilen mallar emtea karakteri taflmyordu.

IX. ve X. Yzyllarda lkenin Kuruluflu. ve Dfl Siyaset

SiyasetIX. ve X. Yzyl Rus devleti erken feodal bir devletti. Devletin baflnda BykKnez olarak adlandrlan Kiyev Knezi, dier knezler ve durijinalarn (asker maiyet-lerinin) dahil olduu Boyar Dumasnn da destei ile lkeyi idare ederdi. DurjinaByk ve Kk Durujina diye ikiye ayrlmaktayd. Byk Durujinaya nfuzlu bo-yarlar, kk durujinaya ise gridler, otroklar (yeni knezin evinde vs. alflanlar)dahildi. Durujinalarn yardm ile knezler halk hakimiyetleri altna alp devletin s-nrlarn koruyarak, yeni topraklar ele geirirlerdi. Knezin izni ile durujinalar kendimenfaatlerine gre halktan topladklar vergilerle topraklarn geniflletmekteydiler.

18 Rusya Tar ih i

Votina, OrtaaRusyasnda mlkiyetteriminin karfllvotinadr. Bu terim knezlerarasndaki yazflmalardageer. Votina, Latincedekipatrimonium terimininkarflldr ve babadanmiras kalan mallar ve gctanmlar. Mlkiyethaklarnn belirlenmedii,mahkemelerin yeterligcnn olmaddnemlerde miras yoluylamlkiyet hakkn en kesinispat yoluydu. Topraklar,kleler vb. buna dahildi.Knezler kendi knezliklerinivotina olarak tanmlyorlarve oullar arasndapaylafltryorlard. KiyevRusyasndan sonraknezlerin aralarndaki ittifakbozuldu ve knezlerin her birikendi topraklarn hanedanadna emanette tuttuklar,egemenliklerindeki bir blgeolarak deil, babalarndanoullarna geen bir votinaolarak grmeye baflladlar.Knezler kendi lkelerinintopraklarn oullararasnda paylafltrrkensadece topran mlkiyetinive kullanmn deil, aynzamanda siyasiegemenliini depaylafltryordu. Herpaylaflmda siyasiegemenlikleri de topraklabirlikte blnmekteydi.

fiehirler ise knez posadnikleri (seilmifl yetkili, belediye baflkan) tarafndanidare edilmekteydi. Onlar binlik, yzlk idareciler olup muhtemelen durujinannyzlkte ve binlikte birleflmifl askeri birliklerinin komutanlar idi.

Kiyev Knezinin tabiliinde daha byk askeri kuvvetler vard. Bunlar yerliknez ve boyarlarn durujinalarndan, askeri kuvvetlerinden ve kendi tabiliklerindeolan durujinalardan ibaretti. Ancak zel durumlarda halkn byk bir blm debu glere katlrd. rnein Knez Svyatoslavn Balkan yryflnn 60 bin kifli-den meydana gelen bir ordu ile gereklefltii ifade edilmektedir.

Feodal yapnn glenmesinde hukuk kurallar ok nemliydi. Eski Rus huku-kunun en eski rnei Rus kanunlar hakknda da bilgiler veren Kiyev KnezininBizansla yapt anlaflmalar teflkil ediyordu. Bu anlaflmalarda mlkiyet hakk, ve-raset, esirlik, elyad ve baz hukuki kurallar hakknda bilgiler vardr. Bunlar ilkfeodal hukuki kurallardr ayrca Russkaya Pravdann ksa giriflinde En Eski Prav-da denilen metinde gsterilmektedir. Bu belge 1016da Bilge Yaroslav tarafndandurijinalar arasndaki anlaflmazlklar dzenlemek zere verilmifl olup 18 madde-den oluflmaktadr.

Knezlerin verdii mlki hukuki bafllarn dflnda ayrca kilise hukuki anlaflma-lar da vard (Knez Vladimir ve Yaroslavn tzkleri) Bu belgeler kilisenin knezhazinesi iin verdii vergi ve kiliseye aykr hareketlerde kendini gstermekteydi.IX. ve X. Yzyllarda dou Slavlarnn topraklar Kiyev Knezinin hakimiyeti altn-da birleflti ve artk Vladimir Svyatoslavi devrinde (980-1015) Rus Devletinin terki-bine batda Karpatlar da dahil edilmiflti. Kiyev Knezi kendi durujinas ile halktanvergi toplamak iin farkl blgelere yneldi. Her yl Kasm aynda knez hara top-lamak iin durujinas ile Kiyevden ayrlarak Drevliyan, Dregovi, Krivi, Severyantopraklarna gidiyordu. Bu sisteme polyudye (yeni insanlara bafl ekme) denil-mekteydi. Btn kfl orada kalnr, yaz mevsimi ile birlikte toplanan ykl miktar-da harala Kiyeve dnlrd. Polyudyenin en ak gstergesi knez gorun 945dehara toplamaktan dnerken yolda Drevliyanlar tarafndan ldrlmesinden bahseden gor Bl Destannda kendini gstermektedir. Efli gorun lmndensonra Olga (945-969) vergilerin toplanmasnda deifliklik yapmaya mecbur kald.Vergilerin (haracn) miktarn gsteren kurallar belirginlefltirildi ve bunlarn toplan-mas iin zel flahslar tayin edildi.

Dfl SiyasetBu devirde Rus Devleti Varyag durijinalar, Bizans ve Hazar Kaanl ile savafl-yordu. Yabanc tehlike ile mcadele, merkezi Kiyev olan erken feodal devletin ku-rulmasnda byk rol oynamflt. Knezler yeni topraklar ele geirerek devletin ara-zisini bytmeye alflyorlard.

Bu flekilde (ayrca ticari iliflkilerin artmasyla) esas engel Hazar Hanl ve boz-krn gebe kabileleri idi. Hazarlar, en gerekli ticaret yolunu Don Nehri, Ker Bo-az ve dil etrafn kendi kontrolne almflt. Snrlar douda dil, kuzey batdaAfla Don, batda ise Krm kapsyordu. Bu corafi durumdan istifade eden Ka-anlk dil-Don kavflanda gmrk postalar koymufl ve bu noktalardan alnanvergilerle geiniyordu.

X.Yzyln sonu X. Yzyln bafllarnda Rus durijinalar Hazar Kaanl zerineplanl saldrlarda bulunuyorlard.. Bundan sonra Afla Don tamamen Dou Slavla-r tarafndan iskan edildi. Kerde bulunan Tmutorakan flehri Eski Rus DevletininKaradenizdeki en byk liman haline geldi. X. Yzylda Rus durijinalar Hazar De-nizi sahillerine de yryfle geti.

191. nite - Ruslar n Tar ih Sahnesine k fl

Erken Feodal, DouSlavlarnn ilk devletinin veMoskova Rusyasnoluflturan knezliklerin feodalyapya sahip olupolmadklar Rusya tarihinintartflmal bir blmnoluflturmaktadr. KiyevRusyasnda yaflanangeliflmeler Rus otokratikyapsnn temellerininatld dnemdir. X. ve XII.Yzyl ayn zamanda BatAvrupada feodal yapnngrld bir devirdir. Batfeodalizmi tarmadayanrken KiyevRusyasnda tarm ikinciplandadr. Bundan dolayRusyann tarihsel geliflimidier Avrupa lkelerindenfarkldr. htilalden sonraSovyet tarihiler feodalizmigenifl anlamda tanmlamayave bu kavram KiyevRusyasndan XIX. Yzylnikinci yarsna kadarRusyasnn gel