1

Rynek rolno-spożywczy w Polsce.

Dystrybucja w łańcuchu

żywnościowym.

Władysław Łukasik

Prezes Agencji Rynku Rolnego

Warszawa, 11-12 września 2011

2

Zagadnienia

1. Potencjał

a) rolnictwa

b) przemysłu rolno-spożywczego,

2. Organizacja dystrybucji produktów

rolno-spożywczych w Polsce,

3. Rynki hurtowe, program „Mój Rynek”,

4. Handel z Rosją.

3

Powierzchnia użytków rolnych

i liczba gospodarstw w Polsce

Źródło: dane 2002 r. - GUS;

dane 2010 r. – ARiMR, wstępne wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010

Wyszczególnienie

Powierzchnia UR ogółem

- o powierzchni powyżej 1 ha UR

- o powierzchni powyżej 100 ha UR

- powyżej 1 ha

- powyżej 100 ha 448 ha 354 ha

7 tys.(3,1 mln ha,

tj. 18,1% UR)

10 tys. (3,5 mln ha,

tj. 22,8% UR)

7,4 ha 9,8 ha

Średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie o powierzchni:

2002 2010

1,96 mln 1,56 mln

16,9 mln ha 15,5 mln ha

Liczba gospodarstw rolnych ogółem:

W 2010 r. - 1,36 mln gospodarstw rolnych korzystało z dopłat bezpośrednich w ramach WPR. Średnia wielkość takiego gospodarstwa - 10,23 ha.

4

zboża

31%

ziemniaki

8%buraki

cukrowe

6%

warzywa

18%

owoce

12%

pozostała

produkcja

roślinna**

12%

przemy-

słowe*

13%

Struktura towarowej produkcji rolniczej

w Polsce w 2010 r.

Produkcja zwierzęca

33,2 mld zł (55%)

Produkcja roślinna

27,1 mld zł (45%)

Źródło: Mały rocznik statystyczny GUS 2011

trzoda

chlewna

25%

drób

20%

pozostały

żywiec

rzeźny

1%

mleko

32%

jaja

10%

pozostała

produkcja

zwierzęca

1%

bydło

11%

Produkcja towarowa ogółem - 60,3 mld zł (wzrost o 7% do 2009 r.)

- znaczące zmiany udziału w produkcji towarowej ogółem w odniesieniu do 2009 r.

* Rośliny oleiste (rzepak, rzepik, soja słonecznik), włókniste (len i konopie), tytoń, chmiel i in.

** Uprawy na nawozy zielone, wysadki okopowych, zioła, wiklina i in.

5

Produkcja żywca drobiowego w Polsce (w tys. ton)

Źródło: IERiGŻ

Wyszczególnienie 2004 2007 2009 2010 Zmiana

2010/2004

kurczęta brojlery 890 1 085 1 220 1 410 58 %

indyki 270 323 316 345 28 %

pozostałe* 149 186 247 208 40 %

żywiec drobiowy ogółem 1 309 1 594 1 783 1 963 50 %

* w tym głównie gęsi i kaczki

6

Produkcja i eksport ważniejszych

produktów rolno-spożywczych w 2010 r.

oraz pozycja Polski w UE i na świecie w 2008 r.

w

UE-27

w

świecie

Pszenica 9 488 11 4 15

Zyto 3 270 12 2 3

Ziemniaki 8 766 0,5 2 7

Rzepak 2 078 8 3 7

Cukier 1 579 24 3 21

Owoce ogółem *, w tym: 2 738 34 4 35

jabłka 1 859 34 1 3-4

Mrożone owoce 310 98 1 3

Warzywa ogółem * 5 010 8 4 20

Mrożone warzywa 517 66 2 5

Pieczarki 250 66 1 3

Mięso 3 891 34 6 13

Mleko 12 279 18 4 10

Miejsce produkcjiProdukcja

(tys. ton)

Udział

eksportu

w produkcji

%

WyszczególnienieTendencje

od akcesji

Źródło: GUS, EUROSTAT * Polska jest czołowym producentem jabłek, truskawek, malin i pieczarek

7

Liczba dostawców (w tys.) na początku roku kwotowego oraz

średnia wielkość dostaw mleka w Polsce

Źródło: ARR

294

183158

14

279

170201

246

355

50 34 2821 1517

78

27 3136

43555149

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012

Lic

zb

a d

osta

wcó

w

0

9

18

27

36

45

54

63

72

ton

y/d

osta

wca

Liczba dostawców hurtowych

Liczba dostawców bezpośrednich

Średnia wielkość dostaw mleka w Polsce (tony na 1 dostawcę)

Na początku roku kwotowego 2011/2012 ARR odnotowała 289 podmiotów skupujących mleko. Polska – z

przyznaną jej kwotą 9,86 mld kg na rok kwotowy 2011/2012 – zajmuje szóste miejsce w UE.

8

Firmy przemysłowe

(zatrudniające ponad 9 osób)

a szacunek na podstawie informacji o przedsiębiorstwach składających sprawozdania finansowe.

Źródło: IERiGŻ

2003 2008a

Mięso 1 379 1 175

Drób 189 195

Mleko 346 275

Zboża 192 155

Owoce i warzywa 341 320

Soki i napoje 198 153

Pieczywo 2 969 2 820

Wyroby cukiernicze 284 232

Cukier 44 17

Liczba firmDziały produkcji

(przetwórstwa)

9

Struktura podmiotowa przemysłu spożywczego

w Polsce wg wielkości zatrudnienia i wartości

sprzedaży w %

14,6 14,1 13,5 9,0 8,3 6,0

21,5 21,4 20,916,5 15,9 14,7

30,0 28,8 29,4

31,0 28,628,1

33,9 35,7 36,243,5 47,2 51,1

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2003 2005 2008 2003 2005 2008

Wielkość zatrudnienia Wielkość sprzedaży

duże*

średnie**

małe***

mikro****

Źródło: Szczepaniak I.: Konsolidacja w przemyśle spożywczym cz. I. „Bezpieczeństwo i Higiena Żywności” nr 7 i 8, 2010 r.

Przedsiębiorstwa:

* Duże – > 249 zatrudnionych,

** Średnie – od 50 do 249 zatrudnionych,

*** Małe – od 10 do 49 zatrudnionych,

**** Mikro – do 9 zatrudnionych.

10

Porównanie struktury podmiotowej

przemysłu spożywczego w Polsce i w UE *) w %

*) Dane o Polsce pochodzą z 2008 r., a o UE z 2006 r.

mikro małe średnie duże

Przedsiębiorstwa 61,7 29,3 7,3 1,6

Zatrudnienie 13,5 20,9 29,4 36,2

Produkcja sprzedana 6,0 14,7 28,1 51,1

Przedsiębiorstwa 79,1 16,4 3,6 0,9

Zatrudnienie 16,5 21,4 25,1 37,0

Produkcja sprzedana 6,5 15,2 26,9 51,3

Przedsiębiorstwa

Polska

UE

Wyszczególnienie

Źródło: Szczepaniak I.: Konsolidacja w przemyśle spożywczym cz. I.

„Bezpieczeństwo i Higiena Żywności” nr 7 i 8, 2010 r.

11

Nakłady inwestycyjne

w sektorze rolno-spożywczym (ceny bieżące)

2000 2002 2005 2007 2009

Nakłady w rolnictwie 2 079 2 184 2 398 3 555 3 710

Nakłady w przemyśle

rolno-spożywczym *4 754 4 749 6 112 7 213 6 618

Wyszczególnienie

w mln zł

Źródło: GUS

* Łącznie produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych

12

Źródło: IERiGŻ

3,6

10,812,815,320,4

34,8

59,0

49,345,3

39,1

72,5

86,584,6

97,1

0

20

40

60

80

100

Tytoniowy

Piwowarski

Olejarski

Cukierniczy

Koncentratów spożywczych

Cukrowniczy

Spirytusowy

Napojów bezalkoholowych

Paszowy

Owocowo -warzywny

Mleczarski

Mięsny

Młynarski i makaro

nowy

Rybny

Udział korporacji transnarodowych w przychodach

ze sprzedaży poszczególnych działów przemysłu

spożywczego w Polsce r. (w %)

13

mleko

12%

inne

15%

wyroby

tytoniowe

11%

mięso

i drób

22%

zboża i

pieczywo

10%

napoje

alkoholowe

12%

owoce, warzywa

i ziemniaki

6%

napoje

bezalkoholowe

4%

wyroby

cukiernicze

4%

ryby i

skorupiaki

3%cukier

2%

Struktura produkcji sprzedanej

polskiego przemysłu spożywczego w 2010 r.

Produkcja sprzedana (w cenach bieżących) przemysłu spożywczego i tytoniowego

w 2010 r. – 171 mld PLN (22% produkcji sprzedanej polskiego przemysłu ogółem)

Źródło: Produkcja wyrobów przemysłowych w 2010 r., GUS

14

Mocne strony polskiego sektora

rolno-spożywczego (1)

Wysoki potencjał produkcyjny:

bogate zasoby naturalne – Polska jest:

trzecim krajem w UE pod względem areału gruntów ornych (12 mln ha,

po Francji i Hiszpanii), a drugim pod względem zasiewów zbóż

(7,6 mln ha – ok. 13% w UE),

siódmym w areale użytków zielonych (3,3 mln ha).

środowisko:

niskie zużycie środków ochrony roślin na 1 ha gruntów ornych

i sadów łącznie – 1,5 kg w Polsce wobec 2,5 kg w Niemczech, 3,3 kg we Francji

i 8,9 kg w Holandii,

mała koncentracja stad zwierząt, co jest przyjazne dla środowiska – przeciętnie

w Polsce na jedno gospodarstwo przypadają 34 szt. trzody chlewnej

oraz 10 szt. bydła.

15

Mocne strony polskiego sektora rolno-spożywczego (2)

Rozwinięta i doskonalona jakość produkcji żywca i mięsa:

wieprzowego – wzrost udziału klasy E w całkowitym skupie

trzody chlewnej z 35% w 2006 r. do 45% w 2010 r.,

Polska czwartym producentem wieprzowiny w UE

(po Niemczech, Hiszpanii i Francji, przed Danią i Włochami)

wołowego – uruchomiony program wysokiej jakości

wołowiny (Quality Meat Program – QMP).

Rozwinięta i doskonalona jakość produkcji mleka w gospodarstwach rolnych,

nowoczesna baza przetwórcza mleczarstwa gwarantująca wysoką, powtarzalną

jakość.

Wysoka wiedza osób zatrudnionych w sektorze, gwarantująca rozwój produktów

zgodnie z oczekiwaniami konsumentów (np. rozwój produktów probiotycznych,

o obniżonej zawartości tłuszczu, wzbogaconych kwasami Omega-3 itp.).

16

Mocne strony

polskiego sektora rolno-spożywczego (3)

Rozwój produktów ekologicznych, regionalnych

i tradycyjnych - 29 produktów posiada oznaczenia

takie jak: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie

Geograficzne, Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (systemy jakości UE).

Są to m.in. miody, miody pitne, sery, przetwory mięsne, owoce, warzywa,

chleb i ciasta.

Krajowe systemy jakości -

IP – Integrowana Produkcja,

Jakość-Tradycja.

17

Mocne strony

polskiego sektora rolno-spożywczego (4)

We wszystkich ogniwach łańcucha żywnościowego

wzrasta rola standardów jakościowych,

Kontrola jakości od „pola do stołu”:

Producent rolny – Przetwórca – Handel – Konsument

Kontrola realizowana przez: Inspekcję Weterynaryjną,

Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa,

Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-

Spożywczych, Inspekcję Handlową.

18

Tendencje zmian systemów dystrybucji w Polsce

Postępująca koncentracja sprzedaży detalicznej (oraz hurtowej) artykułami rolno-spożywczymi (wielkopowierzchniowe obiekty funkcjonujące w ramach wielkich sieci handlowych zarządzanych często przez spółki z kapitałem zagranicznym – hipermarkety i supermarkety)

Rozwój w handlu detalicznym sieci dyskontowych (niska jakość i ceny)

Agresywna promocja marek własnych sieci handlowych.

Rozwój innych form sprzedaży, w tym sprzedaży przez internet (e-handel)

19

Struktura handlu detalicznego

artykułami spożywczymi w Polsce w 2008 r.

Źródło: Handel detaliczny artykułami spożywczymi w Polsce 2008r. PMR publications 2008, http://eplastics.pl

pozostałe

sklepy

spożywcze

67%

hipermarkety

13%

sklepy

dyskontowe

8%

supermarkety

12%

Małe

i specjalistyczne

20

Obszary problemowe we współpracy

w łańcuchu żywnościowym

Zróżnicowanie stopnia zorganizowania i skali działania poszczególnych ogniw łańcucha (niskie w rolnictwie, wysokie w ogniwie dystrybucji), skutkujące niekorzystną pozycją negocjacyjną producentów rolnych i przetwórców wykorzystywane przez przedsiębiorstwa handlowe (pobieranie nieuprawnionych opłat, wymuszanie niskich cen dostaw itp.),

Nieadekwatny rozkład marż pobieranych przez różne ogniwa łańcucha żywnościowego, preferujący handel detaliczny,

Rozwój handlowych marek własnych osłabia pozycję producentów,

Działania spekulacyjne dotyczące produktów rolnych na rynkach kontraktów terminowych destabilizujące rynki (wahania cen).

21

Ceny skupu mleka w UE-15 i w Polsce

w latach 2007-2011 (w euro/100 kg)

19,00

21,00

23,00

25,00

27,00

29,00

31,00

33,00

35,00

37,00

39,00

41,00

I

2007

III V VII IX XI I

2008

III V VII IX XI I

2009

III V VII IX XI I

2010

III V VII IX XI I

2011

III V

Polska UE-15

Źródło: Circa

22

Źródło: GUS

Rynek zbóż – ceny w ogniwach łańcucha

żywnościowego (wobec ceny chleba zwykłego)

y = 0,0245x + 0,3654

y = 0,159x + 1,9302

y = 0,0339x + 0,7974

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 I-VII

2011

zł/

kg

Cena skupu pszenicy (zł/kg)

Cena zbytu mąki "Poznańskiej" workowanej (zł/kg)

Cena detaliczna chleba pszenno-żytniego, zwykłego (zł/kg)

23

-2,0

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

I 200

8

III 2

008

V 200

8

VII 20

08

IX 2

008

XI 200

8

I 200

9

III 2

009

V 200

9

VII 20

09

IX 2

009

XI 200

9

I 201

0

III 2

010

V 201

0

VII 20

10

IX 2

010

XI 201

0

I 201

1

III 2

011

V 201

1

VII 20

11

Polska UE 27 Kraje strefy EURO

Zharmonizowany wskaźnik cen żywności i napojów

(zmiany roczne) %

Źródło: EUROSTAT

24

Rozwój rynków hurtowych w Polsce (1)

Początki rozwoju rynków hurtowych w Polsce – 1996 r. – rządowy „Program organizacji rynków hurtowych i giełd towarowych do 2000 r.”

Wsparcie za pośrednictwem agencji rządowych, w tym m.in. ARR, ARiMR, aport gruntów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Cel Programu obejmował m.in.:

poprawa infrastruktury technicznej hurtu produktów rolnych,

koncentracja podaży płodów rolnych, utworzenie rynków

regionalnych, zwiększenie przejrzystości rynku,

skrócenie kanałów dystrybucji, poprzez ograniczenie liczby

pośredników,

zapewnienie właściwej jakości handlowej towarów.

25

Rynki hurtowe w Polsce (2)

27 rynków hurtowych

26

Rynki hurtowe w Polsce (3)

Lokalizacja rynków – przy aglomeracjach miejskich.

Główny przedmiot handlu – owoce, warzywa, kwiaty, dodatki florystyczne. Dodatkowo asortyment wzbogacany jest o przetworzone artykuły spożywcze.

Udział w obrotach hurtowych świeżymi produktami ogrodniczymi, przeznaczonymi do bezpośredniej konsumpcji na rynku polskim – 40% (sprzedaż roczna – ok. 1,4* mln ton warzyw i owoców krajowych i zagranicznych).

Struktura własnościowa: 12 rynków utworzonych w oparciu o środki finansowe skarbu państwa; 7 rynków z udziałem kapitału skarbu państwa lub środków samorządowych; 8 rynków – kapitał prywatny.

* Źródło: J.Szaciłło „Dlaczego rynki hurtowe?, http://owocewarzywakwiaty.pl/rynek (20.07.2011)

27

Program „Mój rynek”

Program pomocy dotyczącej budowy, rozbudowy, remontów lub wyposażenia targowisk, realizowanej ze środków PROW 2007-2013, w miejscowościach do 50 tys. mieszkańców.

Poziom pomocy: do 75% kosztów kwalifikowalnych, nie więcej niż 1 mln zł.

Zakłada się powstanie 300 nowoczesnych targowisk (budowę 100 nowych i modernizację 200 już istniejących).

28

Handel zagraniczny produktami

rolno-spożywczymi (w mld EUR) 13,5

11,511,7

10,1

8,5

7,1

5,2

10,9

9,3

10,3

8,1

6,4

5,4

4,4

0,8

1,7 2,1 2,01,4

2,2 2,6

0

2

4

6

8

10

12

14

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

eksport import saldo

Źródło: Ministerstwo Finansów

I półrocze 2011 r.

Eksport – 7 mld EUR

Import – 5,9 mld EUR

Saldo – 1,1 mld EUR

Udział handlu artykułami rolno-spożywczymi w handlu Polski

w 2010 roku: udział w eksporcie - 11,3%, udział w imporcie - 8,2%

29

mięso, podroby i

przetwory mięsne

20%

mleko i produkty

mleczarskie

9%

inne produkty

8%

ryby i przetwory

7%

owoce, warzywa i

kwiaty

7%

zboża, nasiona

oleiste i produkty

przerobu

9%

cukier i wyroby

cukiernicze

13%

tytoń i wyroby

tytopniowe

9%

alkohole, kawa,

herbata, napoje,

przyprawy

6%

przetwory

z owoców

i warzyw

10%

żywe zwierzęta

2%

Struktura towarowa polskiego eksportu

rolno-spożywczego w 2010 r. (wartościowo)

Źródło: Ministerstwo Finansów

30

mięso, podroby i

przetwory mięsne

13%

mleko i produkty

mleczarskie

3%inne produkty

7%

ryby i przetwory

10%

owoce, warzywa

i kwiaty

14%zboża, nasiona

oleiste i produkty

przerobu

20%

cukier i wyroby

cukiernicze

8%

tytoń i wyroby

tytoniowe

4%

alkohole, kawa,

herbata, napoje,

przyprawy

13%

przetwory

z owoców

i warzyw

10%

żywe zwierzęta

2%

Struktura towarowa importu

rolno-spożywczego w 2010 r. (wartościowo)

Źródło: Ministerstwo Finansów

31

Struktura geograficzna polskiego eksportu

rolno-spożywczego w 2010 r.

Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Dania,

Estonia, Finlandia, Grecja, Hiszpania,

Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa,

Malta, Portugalia, Rumunia, Słowacja,

Słowenia, Szwecja, Węgry, Zapasy w

handlu

Źródło: Ministerstwo Finansów

Czechy 8%

Francja 8%

Włochy 7%

Holandia 7%

UE 79,4%

Rosja 5,6%

pozostałe kraje trzecie

15,0% Niemcy 29%

Inne kraje UE 33%

Słowacja 4%

Węgry 4%

Wielka Brytania 9%

32

Handel Polski z Rosją artykułami

rolno-żywnościowymi

Rosja:

w 2010 r. udział Rosji w wartości polskiego eksportu wyniósł blisko 6% (7 pozycja wśród odbiorców),

zajmuje pierwszą pozycję w polskim eksporcie rolno-spożywczym wśród krajów spoza UE.

33

405

504

432 454486

562

752

32 52 50 51 48 27 32

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

eksport import

Źródło: FAPA. Ministerstwo Finansów

Handel Polski z Rosją

produktami rolno-spożywczymi

(w mln EUR)

I półrocze 2011 r.

Eksport – 422 mln EUR

Import – 20 mln EUR

Strzałki oznaczają kierunki zmian w porównaniu do stanu sprzed roku.

34

Eksport ważniejszych produktów

rolno-spożywczych z Polski do Rosji

w latach 2009-2010 (w mln USD)

11,4

43,4

29,4

101,9

114,9

211,2

16,2

253,4

0 30 60 90 120 150 180 210 240

produkty paszowe

zwierzęta żywe

mięso, podroby i przetwory

przetwory zbożowo-

mączne

mleko i przetwory mleczne

wyroby cukiernicze

warzywa,przetwory,grzyby

owoce, orzechy, przetwory

2009

2010

W tym jabłka

145,7 mln USD

W 2010 r. – 992,5 mln USD

35

Import ważniejszych produktów

rolno-spożywczych z Rosji do Polski

w latach 2009-2010 (w mln USD)

2,2

2,2

1,6

5,5

22,2

0 5 10 15 20 25

produkty paszowe

wyroby cukiernicze

przetwory zbożowo-

mączne

tłuszcze roślinne

ryby i przetwory

2009

2010W 2010 r. – 42,3 mln USD

36

Eksport do Federacji Rosyjskiej

Zatwierdzone polskie zakłady

Obecnie do eksportu do Federacji Rosyjskiej zatwierdzonych jest 212 polskich zakładów:

2 zakłady jeliciarskie,

3 zakłady wytwarzające gotowe produkty,

4 zakłady jajczarskie,

8 chłodni składujących produkty pochodzenia zwierzęcego,

11 zakładów produkcji i przetwórstwa drobiu,

21 zakładów produkcji i przetwórstwa wołowiny oraz wieprzowiny,

20 zakładów produkcji pasz i dodatków paszowych,

22 fermy reprodukcyjne drobiu i zakłady wylęgu piskląt,

23 podmioty sektora rybnego,

49 zakładów produkcji mleka i produktów mleczarskich,

49 gospodarstw i miejsc gromadzenia świń rzeźnych i prosiąt do tuczu.

37

Dziękuję za uwagę

Agencja Rynku Rolnego ul. Nowy Świat 6/12

00-400 Warszawa (Warsaw) POLAND

Tel. + 48 22 661 72 72 Fax + 48 22 628 93 53

www.arr.gov.pl