1

DỰ ÁN BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN KHU

DỰ TRỮ SINH QUYỂN KIÊN GIANG

SỔ TAY HƯỚNG DẪN NUÔI GHÉP CÁ

CHẼM VỚI CÁ RÔ PHI

Rạch Giá, tháng 5/2013

2

LỜI NÓI ĐẦU

Ủy ban Quốc tế về biến đổi khí hậu đã xác định Việt

Nam là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng

nề nhất do biến đổi khí hậu. Kiên giang nằm trong khu

vực đồng bằng sông Cửu Long, và có tới 85% diện tích

đất nằm trên mực nước biển chưa tới một mét, phần lớn

người dân hiện đang sống ở khu vực thấp, và đang đối

diện với rủi ro do mực nước biển dâng và sự gia tăng

thường xuyên và trầm trọng của các thảm hoạ thiên

nhiên, như bảo, gió lốc, lũ lụt. Áp lực về kinh tế, nghèo

đói và thiếu kiến thức dẫn đến việc sử dụng không bền

vững các nguồn tài nguyên ven biển. Ngoài ra, dân số

tăng nhanh sẽ tạo áp lực rất lớn đối với các nguồn tài

nguyên thiên nhiên trên đất liền và vùng ven biển, nơi

có đa dạng sinh học cao.

Cá Chẽm có giá trị kinh tế cao, và có khả năng sống

được cả trong môi trường nước ngọt, lợ, mặn, và có thể

xem đây là loài cá nuôi thích hợp với vùng bờ biển

Kiên Giang trong điều kiện biến đổi khí hậu.

Cuốn sổ tay “Hướng dẫn nuôi ghép cá Chẽm với cá Rô

Phi” là tập hợp các hướng dẫn cụ thể, chi tiết, thực tế

nhằm giúp người dân nuôi thành công, tăng thu nhập,

xoá đói, giảm nghèo, và giảm bớt sự phụ thuộc vào tài

nguyên thiên nhiên.

3

I. NUÔI GHÉP LÀ GÌ

Nuôi ghép là sự kết hợp đơn giản giữa một loài làm

thức ăn (cá Rô Phi) với loài cá chính trong ao (cá

Chẽm). Đây là hình thức nuôi đầy hứa hẹn, trong việc

làm giảm sự lệ thuộc của người nuôi vào nguồn thức ăn

cá tạp. Việc lựa chọn cá Rô Phi làm thức ăn là do khả

năng sinh sản liên tục của chúng nhằm đạt được đủ số

lượng cá con làm thức ăn để giữ ổn định sự phát triển

của cá chẽm trong suốt thời gian nuôi. Cá Rô Phi là loài

sử dụng thức ăn tự nhiên trong ao và không cạnh tranh

với cá Chẽm về thức ăn.

II. NUÔI GHÉP CÓ LỢI GÌ

Chi phí thấp: mô hình này phù hợp với người dân ở

khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa, người nuôi có

điều kiện kinh tế khó khăn. Do tận dụng được nguồn

cá Rô phi có sẵn để làm thức ăn cho cá Chẽm, bà

con có thể bắt ngoài thiên nhiên về nuôi, hay trong

ao đã có sẵn. Bà con có thể tận dụng các ao, hầm có

sẵn, chỉ tốn chi phí cải tạo ao, mua cá chẽm giống.

Kỹ thuật nuôi đơn giãn: nuôi đơn, hay nuôi còn gọi

là nuôi công nghiệp đòi hỏi đầu tư nhiều, kỹ thuật

quản lý tốt, rủi ro cao.

4

III. MỘT SỐ THÔNG TIN VỀ CÁ CHẼM

Cá có cơ thể dài, miệng rộng, không cân.

Cá có thể đạt chiều dài tối đa: 2m, cân năng: 60kg

Cá có thể sống ở nước ngọt, lợ, mặn, và khi trưởng

thành cá sẽ di cư ra biển để đẻ trứng, sau khi nở cá

con sẽ bơi ngược vào vùng cửa biển, và ao hồ để

sinh sống.

Điều kiện thuận lợi cho cá sinh trưởng và phát triển:

nhiệt độ 15-280C, độ mặn 2 - 35‰, độ sâu 1.2 - 2m.

Cá chẽm là loài cá dữ, ăn cá nhỏ, tôm tép và giáp

xác các loại…

Cá lớn nhanh, sau 1 năm từ cá giống 4 – 5cm có thể

đạt trọng lượng 1.5 – 3kg/con.

Cá chẽm sống nhiều nơi trên thế giới, từ Ấn Độ đến

Indonesia,Philippine, Thái Lan, Trung Quốc, Đài

Loan và Nam Nhật Bản.

Ở Việt Nam có ở dọc bờ biển từ Bắc đến Nam.

Cá Chẽm là loài lưỡng tính, lúc còn nhỏ (từ 1.5 –

2kg) hầu hết là cá đực sau khi tham gia lần sinh sản

đầu tiên thì có sự thay đổi giới tính từ cá đực thành

cá cái (khi cá đạt 4- 6 kg), tuy nhiên, cũng có cá cái

được phát triển trực tiếp từ trứng.

5

II. XÂY DỰNG AO NUÔI

Ao nuôi cá Chẽm nên được thiết kế dạng hình chữ

nhật hoặc hình vuông.

Kích thước tốt nhất từ 1.000m2 đến 2 ha để dễ chăm

sóc, quản lý và thu hoạch.

Độ sâu của ao từ 1.2-1.5m, đảm bảo mức nước trong

ao tối thiểu từ 0,9-1.2 m.

Mỗi ao phải có cống cấp thoát nước riêng để thuận

tiện cho việc thay đổi nước.

Đáy ao bằng phẳng và dốc về phía cống thoát nước.

Ao nên được thiết kế gần kênh, song, phù hợp nhất

là trên vùng trung và cao triều, thuận lợi cho việc

cấp thoát nước.

6

III. CHUẨN BỊ AO NUÔI

Tháo cạn nước, kiểm tra lại bờ ao, lấp các chỗ rò rỉ

và hang hốc quanh bờ ao.

Bón vôi diệt tạp và tăng pH đất với liều lượng 10-

15kg/100m2, phơi đáy ao 3-5 ngày.

Lấy nước vào ao, nên lấy thông qua lưới lọc để ngăn

chặn rác và cá tạp.

Bón phân gây màu nước để tạo nguồn thức ăn tự

nhiên cho cá Rô phi, đồng thời giữ cho môi trường

nước luôn ổn định. Loại phân thường sử dụng gây

màu nước là phân hữu cơ (phân gà) với liều lượng 1

tấn/ha hay phân N.P.K kết hợp với phân Ure theo tỷ

lệ 3:1, liều lượng 20kg N.P.K/ha và 7kg Ure/ha.

Khi nước có màu xanh nhạt, hay vàng nhạt, lúc đó

sinh vật phù du phát triển mạnh thì tiến hành thả cá

Rô Phi bố mẹ với mật độ 0.5 – 1 con/m2. Tỷ lệ 1 đực

3 cái. Cá rô phải nuôi trong ao từ 1-2 tháng hoặc đến

khi cá con xuất hiện nhiều thì mới thả cá Chẽm

giống vào ao nuôi.

7

IV. CHỌN GIỐNG VÀ THẢ CÁ

1. Chọn giống

Cá giống phải có kích cỡ đồng đều nhằm hạn chế tối

đa sự hao hụt do cá ăn lẫn nhau.

Cá giống càng lớn càng tốt, nhưng tối thiểu kích cỡ

phải đạt 4 – 5 cm/con

Cá khoẻ mạnh, không bị xây xát, và không bị dị tật.

Cá giống khoẻ mạnh thường bơi lội nhanh nhẹn và

có phản xạ tốt khi có tác động từ bên ngoài.

Kích thước

cá 5cm, cá

đều cỡ

Kiểm tra

mẫu cá

8

2. Vận chuyển cá giống

Thông thường trại cá sẽ hạ nhiệt độ nước trước khi

đóng cá vào bọc để vận chuyển, đối với cá 4-5 cm

thường một bọc là 200 con.

Trong quá trình vận chuyển bọc cá phải để nằm

ngang vì như vậy cá sẽ có nhiều không gian để

thở, không được để bọc đứng vì bọc đứng sẽ làm

cho cá khoảng trống, thiếu oxy, cá bị ngộp, bị

chết trong quá trình vận chuyển.

Để bọc nằm

ngang khi

vận chuyển

Bọc xắp ngang (đúng)

Không được

để bọc đứng

khi vận

chuyển

9

3. Thuần và thả cá

Hai ngày trước khi nhận cá, người mua nên báo độ

mặn ao nuôi với trại giống, trại giống sẽ giúp thuần

độ mặn phù hợp với độ mặn ao nuôi, tránh sóc về độ

mặn.

Như đã đề cập ở trên, trại cá đã hạ nhiệt độ nước vận

chuyển cá bằng nước đá để giảm việc tiêu thụ oxy

của cá, do đó trước khi thả cá phải ngâm bọc cá

xuống ao 30 phút (chỉ ngâm bọc nilon, bỏ bao ngoài

ra).

Sau 30 phút ngâm bọc cá trong ao, bà con có thể thả

cá trực tiếp bằng cách mở bọc cho cá từ từ bơi ra,

hay thuần cá nếu có điều kiện.

Dụng cụ thuần: thau lớn, hay lu sạch và máy sục khí

để tạo oxy trong quá trình thuần. Cách thuần: bà con

đổ toàn bộ cá vào thau (số lượng ít) hay lu (số lượng

nhiều) cho chạy sục khí sau đó cứ khoảng 5-10 phút

bà con múc một chén hay ca nhỏ nước từ ao nuôi đổ

vào thau hay lu thuần cá hay cho cá làm quen với

điều kiện ao nuôi, và làm như vậy trong khoảng

1giờ.

Thả cá, tốt nhất là nên thả cá vào buổi chiều vì thời

tiết mát mẻ, có nhiều thời gian để thuần cá và nhiệt

độ nước vào buổi tối ổn định hơn, mát mẻ hơn, cá ít

bị sóc hơn, ngoài ra cũng có thể thả cá vào buổi sáng

sớm trước 8h sáng.

10

3. Vèo cá

Để tăng tỉ lệ sống và

giúp cá lớn nhanh trong

giai đoạn đầu, bà con

nên làm vèo để thả và

cho cá con ăn. Vèo nên

được làm ngay trong ao

nuôi, không nên vèo cá

trong các ao nhỏ, ít

nước vì như vậy làm

giảm sức khoẻ cá và cá

sẽ bị hao nhiều.

Tùy vào số lượng cá mà để làm vèo, nhưng vèo cá

phải đủ rộng để cá con có thể thoải mái bơi lội, và

tìm kiếm thức ăn.

Cho ăn cá tạp, cá tạp phải tươi, lượng ăn 10% trọng

lượng cá (ước tính cá 5 cm là 500 con/kg) cá phải

được băm nhỏ cho vừa với miệng cá, chia làm hai

lần cho ăn lúc 8h sáng và 5h chiều.

Bà con nên bỏ thức ăn vào vó để tránh cho ăn dư.

Sau 1 tháng nuôi trong vèo:

1. Đếm lại số lượng cá còn sống

2. Vớt và thả những con lớn đồng cỡ ra hầm (ao)

3. Tiếp tục cho cá trong vèo ăn

Nữa tháng sau (lúc cá 1,5 tháng tuổi):

1. Đếm số lượng cá còn sống

2. Thả tiếp những con lớn đồng cỡ ra hầm (ao)

3. Tiếp tục cho cá trong vèo ăn

Nữa tháng sau (lúc cá 2 tháng tuổi):

1. Đếm số lượng cá còn lại trong vèo

2. Thả hết cá trong vèo

11

V. QUẢN LÝ AO

Do cần duy trì nguồn thức ăn tự nhiên nên cần hạn

chế việc thay đổi nước cho ao nuôi, chế độ thay nên

3 ngày/lần, mỗi lần thay 20 – 30% lượng nước ao.

Định kỳ xác định tốc độ tăng trưởng của cá, theo dõi

diễn biến môi trường, tình trạng bắt mồi và tình

trạng hoạt động của cá.

Thường xuyên kiểm tra bờ bao, cống rãnh, nhất là

vào mùa mưa, tránh việc thất thoát cá ra ngoài.

VI. THỨC ĂN VÀ CÁCH CHO ĂN

Không cần thiết cho cá ăn nếu lượng cá rô phi con

nhiều.

Ngoài ra nếu có cá tạp thì bà con có thể cho cá ăn

thêm, cá cần được băm nhỏ và dãi đều ao, tránh cho

cá ăn 1 chổ vì như vậy chỉ có những con lớn ăn

được, làm tăng sự phân đàn cá.

VII. THU HOẠCH CÁ

Bà con nên tát cạn để

thu toàn bộ cá và sau

đó cải tạo lại ao nuôi

cho vụ sau.

Trong điều kiện không

thể bơm cạn thì bà con

có thể bơm bớt nước,

sau đó dùng lưới để

kéo thu toàn bộ cá.

12

VIII. PHÒNG VÀ TRỊ BỆNH

Trong mọi hình thức nuôi thì việc phòng bệnh là

quan trọng nhất, nhất là đối với hình thức nuôi ghép.

Vì trong nuôi thuỷ sản việc trị bệnh là gián tiếp qua

thức ăn, môi trường nước, do đó một lượng không

nhỏ thuốc sẽ bị tan vào trong nước, cá không hấp thụ

được gây lãng phí. Hơn nữa trong nuôi ghép do mật

độ cá thả rất thấp 0,5 – 1 con/m2 do đó việc trị bệnh

cho cá sẽ là lãng phí và không mang lại hiệu quả

cao.

1. Cách phòng bệnh cho cá

Chọn cá giống khoẻ mạnh, đều cỡ khi thả

Thả mật độ thích hợp, không thả dày vì thả dày cá sẽ

thiếu thức ăn và chậm lớn.

Bảo đảm sự ổn định mực nước trong ao tối thiểu 0,9

m, vì lượng nước thấp sẽ làm cho ao thiếu ổn định ví

dụ như nước nóng quá khi trời nắng, và lạnh quá khi

trời mưa làm cho cá bị sóc, cá lớn chậm, bị bệnh…

Cải tạo ao kỹ trước mỗi mùa vụ, tránh việc đáy ao

bẩn và mầm bệnh nằm trong bùn đáy ao, làm dơ

nước…

Duy trì màu nước ao, đối với ao nước ngọt là màu

xanh nhạt, còn ao nước mặn là màu hơi vàng nâu, vì

đây là thức ăn của cá rô phi để tạo ra nhiều cá rô phi

con làm thức ăn cho cá chẽm.

13

Khi phát hiện một số con bệnh, hay có dấu hiệu bị

bệnh, bà con nên loại ngay những con này ra khỏi ao

nuôi.

Nếu có cho ăn thêm cá tạp trong quá trình nuôi, thì

thức ăn phải tươi, không mầm bệnh, tránh cho ăn dư

thừa gây thối nước.

2. Trị bệnh

Như đã trao đổi ở trên, việc trị bệnh cho cá sẽ không

hiệu quả nhưng bà con có thể tham khảo một số loại

bệnh thường gặp trên cá chẽm sau đây, còn cách liều

lượng sử dụng theo hướng dẫn trên bao bì của thuốc:

a. Bệnh sán lá ký sinh trên mang cá

Trị bằng: BKC, Praziquantel

14

b. Bệnh Rận Cá

Trị bằng thuốc: CuSO4 hoặc BKC, FIBA (tinh dầu

trăm bầu), Praziquantel

c. Bệnh Trùng mỏ neo

Trị bằng thuốc: FIBA (tinh dầu trăm bầu), Praziquantel

15

d. Đĩa cá

Trị bằng thuốc: Formaldehide, Praziquantel.

e. Bệnh xuất huyết

Trị bằng thuốc: sát khuẩn, Flophenicol.