"VODA I MI"^asopis Agencije za vodno podru~je rijeke Save Sarajevo

hh tt tt pp :: // ww ww ww.. vv oo dd aa .. bb aa

Izdava~:Agencija za vodno podru~je rijeke SaveSarajevo, ul. Hamdije ^emerli}a 39aTelefon: ++387 33 72 64 58Fax: ++387 33 72 64 23E-mail: dilista@voda.ba

Glavna urednica: Dilista Hrka{, dipl. `urn.

Savjet ~asopisa: Sejad Deli}, predsjednik; Slavko Stjepi}, zamjenikpredsjednika; Matija ]urkovi}, ~lan; Vesna Cvjetinovi}, ~lan; Edvin[ari}, ~lan i D`evad [kamo, ~lan.

Redakcioni odbor ~asopisa: Dilista Hrka{, dipl. `urnalist, predsjed-nik; ~lanovi: Mirsad Lon~arevi}, dipl. ing. gra|., Haris Ali{ehovi},dipl. in`. gra|., Mirza Sara~, dipl. in`. gra|., dr. sci. Anisa ^i~i} Mo~i} imr. sci. Sanela D`ino, dipl. in`. hemije.

Idejno rje{enje korica: DTP STUDIO Studentska {tamparijaSarajevo

[tampa: SavArtM, Sarajevo

S A D R @ A J

Autorica fotografija na kolor stranicama, u ovom broju, je Nermina Hodžić, dipl. inž. građ.

oktobar 2014. • Broj 87 • Godina XVI I I

UVODNIK

D. Hrkaš

UVODNIK

AKTUELNOSTI

O. Kovčić

VIŠENAMJENSKA AKUMULACIJA MODRAC UUSLOVIMA POJAVE VELIKIH VODA (MAJ, 2014.)

A. Bezdrob

INICIJATIVA ZA UNAPRE\ENJE AKTIVNOSTIUPRAVLJANJA RIJEKOM SAVOM U OBLASTI ZAŠTITE OD VODA

V. Rajčić

NEKE PREPORUKE U PROJEKTOVANJU NAPERA

ZAŠTITA VODA

A. Nišić

IZGRADNJA GLAVNIH KANALIZACIONIH KOLEKTORA I POSTROJENJA ZA TRETMAN OTPADNIH VODAŽIVINICA

UPRAVLJANJE VODAMA

M. Bajčetić

ELEMENTI STRATEŠKOG UPRAVLJANJA U OBLASTIVODA – JAVNO VS PRIVATNO

VIJESTI I ZANIMLJIVOSTI

S. Džino

NACIONALNI PLAN IMPLEMENTACIJE ŠTOKHOLMSKE KONVENCIJE U BiH

A. Žero, A. Pita-Bahto

TEMPUS PROJEKAT – NETREL 10. 2012. – 10. 2015.

I. Aščić

POŠTANSKE MARKE KAO EDUKATIVNO-HUMANITARNI ALATI U VODNOM GOSPODARSTVU

^asopis “Voda i mi” registrovan je kod Ministarstva obrazovanja, nauke i informisanja Kantona Sarajevo pod rednim brojem: 11-06-40-41/01 od 12. 03. 2001. godine.

ližimo se kraju ove kalendarske godine kojućemo, barem što se tiče nas iz oblasti voda,a vjerujemo i većina stanovnika Bosne iHercegovine i šire regije, pamtiti po kata-

strofalnim majskim i avgustovskim poplavama čijeposljedice i danas itekako osjećamo svi, ponajviše onikojima je voda opustošila kuće, imanja, živote ...

O tome smo opširnije pisali u prošlom broju na-šeg časopisa, analizirajući tu do sada nezabilježenupojavu na ovim prostorima od kako se vrše mjerenjavodostaja ( a tome je preko 100 godina) i pokušali daobjasnimo uzroke nastanka ovakve katastrofe, pritome se fokusirajući na vodotoke prve kategorije

(prema Zakonu o vodama Federacije BiH) i dajućiprijedloge za urgentnu sanaciju šteta na vodoprivred-nim objektima, kao i prijedloge nekih dugoročnijihrješenja.

Mediji su nas mjesecima opsjedali sa traženjeminformacija šta i kako smo radili i radimo kada se tičepreveniranja (čitaj: finansiranja!) i zaštite od velikihvoda (poplava), pretpostavljajući valjda da se te po-plave ne bi desile da je ova Agencija bolje radila svojposao!? Možda je Agencija i načinila neki propust u či-tavom nizu zakonskih obaveza i ovlaštenja u procesugospodarenja vodama na slivu rijeke Save na podru-čju Federacije Bosne i Hercegovine, ali braniti se od

PO[TOVANI^ITAOCI,

DILISTA HRKA[

B

3VODA I MI BROJ 87

Uvodnik

hiljadugodišnjih voda (pojava velikih voda vjerovat-noće jednom u hiljadu godina), gotovo da i nije mo-guća ne samo kod nas, nego i u razvijenim zemljamazapada.

Nakon tih poplava, Agencija je punim kapacite-tom krenula u aktivnosti urgentne sanacije načinjenihšteta na hidrotehničkim objektima u vlasništvu Fede-racije BiH, kao i na čišćenju korita i obala rijeka odogromnih količina naplavina kroz rebalansiranje svogplana i finansijskog plana za ovu godinu i usmjerava-nje dodatnih sredstava u pomenute poslove. U tompravcu je ostvarena dobra koordinacija sa VladomFBiH, vladama kantona iz sliva Save, kao i čelnim lju-dima u lokalnim zajednicama (općinama), pa shodnozakonskim procedurama o javnim nabavkama i vre-menskim (ne)prilikama, pristupilo se izvršenju konkret-nih zadataka iz rebalansiranog plana.

Svakako da će ovogodišnje poplave, nakon štose urade stručne hidrološke, hidrotehničke, organiza-cijske,ekonomske i druge analize, pokazati i otkritineka nova saznanja i rješenja koja će trebati ne samoprimjenjivati u praksi, nego i ugraditi u zakonske idruge dokumente kojima se uspostavlja sistem orga-nizacije upravljanja vodama.

Međutim, ono što već sada znamo je to da će i zasadašnja rješenja trebati mnogo više finansijskih sred-stava nego što ih sektor voda uopšte ima danas, a zaunapređenje samo oblasti zaštite od voda već u ovomtrenutku nedostaju desetine miliona konvertibilnih ma-raka. Kako osigurati i približno dostatna sredstva zabolju prevenciju i zaštitu od poplava, pitanje je nakoje je danas teško dobiti realan odgovor. Stoga ćevjerovatno biti i potrebno i važno razvijati bolju sara-dnju u oblasti voda na prostoru regije obzirom daveći dio voda tog prostora pripada zajedničkom Crno-morskom slivu. A voda ne poznaje granice...

Ispravka: U prošlom broju nam se potkrala greška uimpresumu u kojem su objavljena imena članovabivšeg Redakcijskog odbora, pa se ovom prilikomizvinjavamo njima i članovima sadašnjeg Redakcij-skog odbora.

4VODA I MI BROJ 87

Autori su u cjelosti odgovorni za sadr`aj i kvalitet ~lanaka.

Fotografije na str. 3. i 4. snimljene u maju 2014. u dolini rijeke Bosne kod Maglaja

UVOD zuzetno velike padavine u periodu 14.-16.maj 2014. godine, do sada nezabilježene,kada je u pitanju sliv višenamjenske akumu-lacija Modrac, možemo posmatrati, s jedne

strane, kroz stanje objekta brane, a s druge strane, ob-zirom da su pitanju velike vode rijeke Spreče rangapojave više od 1/1000 godina (Q1/1000 = 1095 m3/s),kroz stanje u akumulaciji Modrac i, s tim u vez,i poslje-dicama koje su, prvenstveno, prouzrokovane na po-dručju nizvodno od akumulacije.

Akumulacija Modrac formirana je 1964. godine iz-gradnjom brane na rijeci Spreča u tjesnacu Modrac.Centralni položaj u slivu rijeke Spreča omogućava kon-troliranje 60% slivne površine. Ukupna površina sliv-nog područja akumulacije Modrac iznosi 1.189 km2.

Osnovne namjene akumulacije Modrac, prema in-vesticionom programu i projektnoj dokumentaciji bile su:� obezbjeđenje kontinuiranog i sigurnog snabdijeva-

nja vodom industrijskih kapaciteta tuzlanskog ba-zena – KHK Lukavac, Fabrike sode Lukavac, Ter-moelektrane Tuzla, Rudnika soli Tuzla;

� ublažavanje velikih vodnih talasa i smanjenje plav-ljenja velikih površina poljoprivrednog zemljišta;

� zaštita od drugih destruktivnih dejstava vodene sti-hije;

� omogućavanje melioracionog zahvata navodnja-vanja Sprečkog polja;

� doprinos smanjennju stepena zagađenja voda raz-blaženjem otpadnih voda industrije i gradske kana-lizacije Tuzle koje dolaze rijekom Jalom u rijekuSpreču.

Kad je u pitanju hidroenergetski aspekt korištenjavode akumulacije Modrac, već nakon dvije i po godinenakon puštanja u rad brane i akumulacije, indiciranaje proširena mogućnost korištenja protoka namije-njenog za razblaživanje otpadnih voda. Potvrđeno jeda bi se, obzirom da postoji pad, bez redukcije funk-cije razblaživanja, iste količine vode mogle korela-tivno koristiti za proizvodnju hidroenergije. Dakle, bilobi to dopunsko uključivanje još jednog načina korište-nja vode, pod uslovom da energetski momenat ne dik-tira uslove pod kojima se vrši ispuštanje vode iz aku-mulacije.

Ovakva razmatranja rezultirala su odgovarajućominvesticiono-tehničkom dokumentacijom i konačnogradnjom i instaliranjem hidroeneregetske opreme uMHE Modrac 1999. godine, kapaciteta 2,0 MW.

Danas, akumulacija Modrac se može posmatratisa više vodoprivrednih i izrazito privrednih aspekata.Prema Zakonu o zaštiti akumulacije Modrac (“Služ-bene novine Tuzlanskog kantona”, broj: 5/06), na-

VI[ENAMJENSKA AKUMULACIJA MODRAC UUSLOVIMA POJAVE VELIKIHVODA (MAJ 2014. GODINE)

5VODA I MI BROJ 87

I

Mr. sci. OMER KOV^I], dipl. in`. gra|.

Aktuelnosti

mjene akumulacije Modrac, po redoslijedu prioriteta,su:

� obezbjeđenje vode za potrebe stanovništva,� obezbjeđenje vode za potrebe industrije,� zaštita od poplava nizvodno od brane,� razblaženje zagađenja koja donosi rijeka Jala, � obezbjeđenje biološkog minimuma za vodotok

Spreča, nizvodno od akumulacije, � razvoj turizma, rekreacije i sportova na vodi, � proizvodnju električne energije na MHE, korište-

njem viška voda u akumulaciji Modrac.

Izuzetno, akumulacija Modrac može služiti i zadruge namjene, pod uslovom i na način da se takvimkorištenjem vode akumulacija ne zagađuje niti izlažedrugim štetnim uticajima.

Akumulacija Modrac obezbjeđuje u prosjeku 2,30m3/s vode za potrebe javnog vodosnabdijevanja isnabdijevanja tehnološkom vodom privrednih kapaci-teta i 4,70 m3/s kao proticaj hidrobiološkog minimumau rijeci Spreči nizvodno od akumulacije Modrac (pro-jektovano stanje), koji ujedno doprinosi razblaženju ot-padnih voda koje rijekom Jalom stiže u rijeku Spreču.

Odlukom Skupštine Tuzlanskog kantona iz 2003.godine, akumulacija Modrac, brana Modrac, zemljište,objekti, uređaji, i oprema i dokumentacija, koji su ufunkciji akumulacije Modrac proglašeni su dobrom uopćoj upotrebi i istom Odlukom predati Javnom pre-duzeću za vodoprivrednu djelatnost “Spreča” d.d. Tu-zla na upravljanje i korištenje, koje kao operator branei akumulacije Modrac, i postupa u skladu sa uslo-vima propisanim vodnom dozvolom i ugovorom okoncesiji.

OSNOVNI PODACI O BRANI, AKUMULACIJI I SLIVNOM PODRUČJU

Osnovni podaci o brani ModracBrana svake akumulacije predstavlja glavni obje-

kat u kojem se izražava osnova njenog kapaciteta. Saekonomskog aspekta, brana ima još jedan značaj.Naime, od izbora tipa brane zavisi iznos investicionogulaganja, a time i ukupna ekonomičnost akumulacije.Upravo kod brane Modrac ostvarene su velike uštedeizborom i realizacijom najpovoljnijeg rješenja, koje jedao prof. Dušan Milovanović, predvidjevši višelučnuarmirano-betonsku branu sa kontraforima, sa sljede-ćim osnovnim karakteristikama [2].

� građevinska visina brane H = 33,35 m,� dužina brane u kruni L = 205,0 m,� širina kontrafora pri vrhu 1,40 m, a u stopi 3,00 m,� kota gornje ivice konstrukcije brane 205,00 mnm,� kota uspora-prelivna polja brane 200,00 mnm,� kota minimalnog radnog nivoa 195,00 mnm,� četiri temeljna ispusta (broj: 2, 6, 7 i 8) sa kotama

osovine zatvarača, na izlazu: 190,00 m.n.m., 186,55

m.n.m., 186,51 m.n.m. i 186,55 m.n.m. Maksimalnikapacitet temeljnih ispusta oko 80,00 m3/s,

� tri prelivna polja sa ski-skokom� instalisani proticaj MHE Qi = 16,20 m3/s.

Od 1999. godine, na temeljnom ispustu broj 2 in-stalirana je MHE “Modrac” instalirane snage 2 MW, paje evakuacioni kapacitet temeljnih ispusta smanjen uodnosu na projektirani i za tri temeljna ispusta (broj:6, 7 i 8) iznosi oko 60 m3/s.

Morfometrijske karakteristike akumulacije ModracOd formiranja akumulacije 1964. godine do geo-

detsko - hidrografskog mjerenja 2002. godine, za po-trebe praćenja stanja akumulacije definisano je 20poprečnih profila. Isti su na terenu označeni trajnim oz-nakama, a mjerenja su izvođena u određenim vremen-skim periodima - 1964, 1979, 1985. i 2002. godine, zato vrijeme primjerenim geodetskim metodama, pričemu se pratila promjena zapremine akumulacije, ko-risna zapremina akumulacije, zapremina unijetog na-nosa, te morfometrijske karakteristike dna. Nulto sta-nje utvrđeno je prije potapanja, 1957. godine.

Napredovanjem tehnologije i metode rada, svakoslijedeće mjerenje davalo je vjerodostojniji prikaz ka-rakteristika akumulacije Modrac.

Najnovija mjerenja provedena su 2012. godine, uokviru kojih su prvi puta, zahvaljujući napretku mjernetehnologije, kombinovana satelitska, aerofotograme-trijska, terestrička i hidrografska metoda mjerenja te-rena. Akumulacija je mjerena primjenom dvofrekven-tne batimetrije, u cilju trodimenzionalnog prikazanaslaga nanosa na dnu.

Integracijom navedenih metoda mjerenja terenai akumulacije, na 424 poprečna profila, od kojih 404nova i 20 starih, 6 uzdužnih profila, utvrđena je zapre-mina vode i nanosa, stvarna konfiguracija obale, tro-dimenzionalni modeli dubina, nanosa i priobalja, te os-tale bitne morfometrijske karakteristike akumulacije, zakotu normalnog uspora 200,00 m.n.m. (Tabela 1.).

Osnovne karakteristike slivnog podruèja akumulacije Modrac

Na osnovu baze podataka Prostornog plana Tu-zlanskog kantona za period 2005-2025. godine,ukupna dužina vodotoka u slivu akumulacije Modraciznosi 521,3 km.

Glavne pritoke akumulacije Modrac su rijekaSpreča, sa površinom sliva od 832 km2 i rijeka Turijasa površinom sliva od 240 km2 i manji vodotoci u ne-posrednom slivu akumulacije – Suha, Maoča, Prilučkarijeka, Ugar i Mednica, sa ukupnom slivnom površi-nom od 117 km2 (Slika 1).

Značajnije desne pritoke rijeke Spreča, posma-trano nizvodno, su vodotoci: Ljeskovica, Crna Bara,Bukovica, Dubnica sa Kalesijicom, Međaš, Gribaja,Krivača, Lješnica i Brestovik.

6VODA I MI BROJ 87

Lijeve pritoke rijeke Spreča su: Paprača, Mramo-rak, Mala Spreča sa Gračaničkom rijekom, Krivača iOskova.

Glavne pritoke rijeke Oskova su vodotoci Litva iGostelja sa Zatočom, Suhom i Tarevčicom.

Pritoke rijeke Turija su: Duboki potok, Seona,Orahovica, Brijesnica i Bukovica.

Neposredne pritoke akumulacije Modrac su ma-nji vodotoci: Jablanica, Suha, Maoča, Ribac, Prilučkarijeka, Bratovanac, Ugar, Markovac i Mednica.

Prema današnjoj teritorijalno-administrativnoj po-djeli, područje sliva akumulacije Modrac zahvata po-vršine općina: Banovići, Živinice, Kalesija, a djelimičnoKladanj, Tuzla i Lukavac na području Tuzlanskog kan-tona i općina Osmaci i Šekovići na području RepublikeSrpske.

7VODA I MI BROJ 87

Tabela 1. Morfometrijske karakteristike akumulacije Modrac za 2012. godinu [1]

Slika 1. Slivno područje akumulacije Modrac [3]

Slika 2. Raspodjela površine sliva akumulacije Modrac u TK po općinama [3]

Ukupna površina sliva akumulacije na područjuTuzlanskog kantona, na osnovu baze podataka Pro-stornog plana Tuzlanskog kantona za period 2005-2025. godina, iznosi 992,01 km2 (Tabela 2). Za diosliva akumulacije koji pripada Tuzlanskom kantonu, naslici 2. prikazana je raspodjela po općinama.

Prema istom izvoru podataka, u slivu akumulaciježivi oko 146.000 stanovnika, a od toga oko 20.000 unaseljima lociranim po obodu akumulacije, iz čegaproizilazi da je naseljenost u slivu oko 120 stano-vnika/km2 (Tabela 2).

Površine osnovnih namjena zemljišta u slivu aku-mulacije Modrac, za područje Tuzlanskog kantona,date su na slici 3.

Osnovne hidrološke karakteristikeProfil brane Modrac hidrološki je obrađivan u ne-

koliko navrata, a analize su se oslanjale na dva pe-rioda osmatranja i to od 1958. do 1964. godine i od1964. godine. Osnovni podaci dobijeni hidrološkomobradom profila Modrac, provedenom u okviru Planapogona brane i akumulacije Modrac, iz 1985. godine,su:

� srednji višegodišnji protok Qsr = 15,95 m3/s� minimalne srednje mjesečne vode, 95 % obezbje-

đenosti Qmin.sr.mj. 95% = 0,824 m3/s

� maksimalni protok ranga pojave Q1/100 = 892 m3/s� maksimalni protok ranga pojave Q1/1000 = 1095

m3/s.

U periodu eksploatacije od preko 45 godina,imaju se podaci o promjeni nivoa akumulacije registro-vane za period od početka 1987. do kraja 2008. go-dine. U tom periodu, ovisno o hidrološkim uslovima,nivo iste je oscilovao u rasponu od + 2.12 do – 4,28m, u odnosu na kotu normalnog radnog nivoa akumu-lacije od 200,00 m.n.m. U navedenom periodu regi-strovani su sljedeći karakteristični nivoi:

� Prosječan nivo akumulacije kretao se od 197,63m.n.m. (registrovan 1994. god.) do 199,48 m.n.m.(registrovan 2005. god.),

� Najviši nivo akumulacije zabilježen je u maju 2014.god. i iznosio je 203,42 m.n.m. (17. 05. 2014. go-dine) sa preljevom preko brane akumulacije,

� Najniži nivo zabilježen je 18. 11. 2000. god. i izno-sio je 195,72 m.n.m., te 05. 10. 2003. god. kada jeiznosio 195,88 m.n.m.

Vrijednosti zapremina poplavnih valova, registro-vanih tokom eksploatacije akumulacije Modrac, kre-tale su se u intervalu od 60x106 m3 do 281x106 m3 (umaju mjesecu ove godine), što je za 60 % do 275 %

8VODA I MI BROJ 87

Tabela 2. Naseljenost u slivu akumulacije Modrac [3]

Slika 3. Namjena površina u slivu akumulacije Modrac na području Tuzlanskog kantona

više u odnosu na trenutno procijenjenu ukupnu zapre-minu (V=102.759. 629,92 m3) akumulacije Modrac.

NORMATIVNO – PRAVNI OKVIR UPRAVLJANJA

� Zakon o vodama (“Službene novine FBiH’’, br.70/06)

� Zakon o vodama (“Službene novine TK”, br. 8/11)� Zakon o koncesijama (“Službene novine TK” br.

5/04, 7/05, 6/11 1/13)� Zakon o zaštiti akumulacije “Modrac” (“Sl. novine

TK” br. 5/06), � Pravilnik o tehničkom osmatranju visokih brana

(“Službeni list SFRJ” br. 7/66) � Plan pogona brane i akumulacije Modrac

Prema članu 5. Zakona o vodama (“Službene no-vine Federacije BiH”, broj: 70/06) površinske vodese, prema značaju kojeg imaju za upravljanje vodama,razvrstavaju u vode I kategorije i vode II kategorije.Tako da rijeka Spreča (nizvodno od ušća Jale) spadau vodotoke I kategorije, a sve preostale vode u slivuakumulacije Modrac su vode II kategorije.

VELIKE VODE I KOLIČINE PADAVINENA PROFILU BRANE MODRAC ZA VRIJEME MAJSKIH POPLAVAZa vrijeme majskih poplava maksimalni dotok u

akumulaciju je iznosio Qdot = 1602 m3/s, dok je ma-ksimalno isticanje sa profila brane Modrac iznosilo jeQist = 1137 m3/s, koja se dogodilo 16. 5. 2014. godineu 13.00 sati.

Na slici 4. prikazan je hidrogram doticaja u aku-mulaciju Modrac i hidrogram isticanja sa profila braneModrac.

Sa slike 4. vidljiva je promjena doticja i isticanja ui iz akumulacije Modrac (dotok je za oko 30% veći od

isticanja), što oslikava retenziono dejstvo akumulacije,a samim tim i ublažavanje poplava nizvodno od pro-fila Modrac.

Maksimalni zabilježeni nivo na profilu brane Mo-drac za prikazani poplavni val (slika 4.) je iznosio203,42 m.n.m. (što je 3,42 m iznad kote normalnoguspora brane – 200,00 m.n.m), koji se pojavio 16. 05.2014. godine u 13.00 sati.

Također, važno je spomenuti da je nivo na profilubrane Modrac 14. 05. 2014. godine u 06.00 sati izno-sio 198,42 m.n.n.

Ukupna količina padavina za mjesec maj 2014.godine iznosila je 328,80 l/m2. Na slici 5. prikazane sukoličine padavina koje su se pojavile u toku mjesecamaja 2014. godine na profilu brane Modrac, mjereneu meteorološkoj stanici Modrac.

Maksimalne količine padavina u mjesecu majudogodile su se 14. 5. i 15. 5. 2014. godine koje su iz-nosile 79,5 l/m2, odnosno 76,60 l/m2.

Na slici 6. prikazano je rad prelivnih organa za vri-jeme maksimalnog zabilježenog nivoa (203,42 m.n.m.).

STANJE BRANE MODRAC U skladu sa odredbama Pravilnika o tehničkom

osmatranju visokih brana (‘’Službeni list SFRJ’’, broj:7/66), sistematsko osmatranje brane traje od izgradnjeiste pa do današnjih dana, uz opravdan prekid osma-tranja u ratnom periodu.

Analizom podataka dobijenih osmatranjem braneu poslijeratnom periodu, između ostalog konstato-vano je:

� Sistem vertikalnih pukotina na lukovima i njihovimosloncima, te horizontalna pomjeranja lukova uka-zuju na promjenu statičkog sistema čija je poslje-dica umanjenje nosivosti ove konstrukcije.

� Sa sigurnošću se može predpostaviti da nastalistatički sistem konstrukcije ima umanjenu nosi-vost u odnosu na zahtjeve građevinsko – pravne re-

9VODA I MI BROJ 87

Slika 4. Hidrogram doticaja i isticanja od 14.05.2014. god. (6 sati) – 27. 05. 2014. god. (8 sati)

gulative, što ovu konstrukciju svrstava u kategorijuuslovno stabilnih konstrukcija.

� Analize ukazuju na neophodnost sanacionihmjera na ovom objektu takvog karaktera kojim bi seuspostavio funkcionalan objekat, u pogledu stabil-nosti i vododrživosti.

Imajući u vidu navedeno, jedini zaključak je da jeneophodno izvršiti sanaciju brane koja bi osiguralastvaranje postojanog konstruktivnog sistema.

Od više razmatranih projektnih rješenja sanacijebrane, na kraju je usvojeno ono predviđeno Glavnimprojektom sanacije brane Modrac, urađenim odfirme Energoinvest, Energoinženjering – Higra, Sa-rajevo, avgusta 2003. godine

Način sanacije brane po ovom projektu predviđaizradu armirano – betonskih svadova sa unutrašnje

strane postojećih svodova. Između novih i postojećihsvodova postavlja se plastična folija (geomembrana).Novi svodovi se oslanjaju na konzole koje se dodajuna postojeće kontrafore.

Predloženo rješenje se može realizovati sukcesi-vno, pri čemu svaki realizovani dio poboljšava posto-jeće stanje brane

U vremenskom periodu od 15. 4. 2008. godine do1. 2. 2013. godine sa određenim pauzama uzrokova-nim provođenjem tenderskih procedura i vremenskimprilikama koje su onemogućavale izvođenje sanacio-nih radova, uspješno su okončani radovi predviđeni I,II i dijelom III fazom, odnosno fazom I su sanirani svo-dovi broj 1 i 2, te dio svoda br. 3 (temelj i jedna kon-zola); fazom II sanirani su svodovi broj 9 i 10 i diosvoda br. 8 (temelj i jedna konzola) i fazom III započetaje sanacija svodova broj 6, 7, 8, dijela svoda br. 5 (te-melj i jedna konzola) i temelj svoda br. 4.

U poplavama koje su dogodile u mjesecu junu2001. godine zabilježen je nivo vode koji je iznosio2,12 m preko krune preliva dok je nivo vode u mjesecumaju, tačnije 16.05.2014. godine u 13.00 sati prekokrune preliva iznosio (do tada nezabilježenih) 3,42 m.

Pored konstantno vršenih vizuelnih osmatranja,odmah nakon prestanka padavina, izvršena je serijavanrednog tehničkog osmatranja kojom prilikom nisuutvrđena značajnija pomjeranja tijela brane.

ZAKLJUČAKVelike vode su ekstremne hidrološke pojave de-

finirane neuobičajeno velikim vodostajem, protokomili zapreminom vode na nekom mjestu u određenomvremenskom razdoblju. Uzroci i posljedice nastankapoplava se najčešće ne mogu predvidjeti, ali se moguublažiti. Posljedice poplava se ogledaju u ugroženo-

10VODA I MI BROJ 87

Slika 5. Količine padavina u toku mjeseca maja 2014. godine na profilu brane Modrac, mjerene u meteorološkoj stanici Modrac

Slika 6. Rad prelivnih organa brane Modrac 16. 05. 2014. za vrijeme maksimalnog nivoa

na profilu Brane Modrac (203,42 m.n.m)

sti ljudskih života i materijalnih dobara, ogromnim šte-tama, angažiranosti velikog broja ljudi i sredstava naterenu, socijalnoj nesigurnosti stanovništva i dr.

Imajući u vidu činjenicu da na području nizvodnood brane živi više od stotinu hiljada stanovnika gdje senalazi i imovina velike vrijednosti, te da će objekatbrane zahtijevanu stabilnost, u najširem smislu tih ri-ječi, imati tek kada se u cijelosti okončaju radovi pred-viđeni Glavnim projektom sanacije brane Modrac, na-stavak sanacionih radova se nameće kao imperativ.

Dakle, očekuje se da izvršna vlast u TK-a u najsko-rije vrijeme provede zakonskim propisima predviđeneprocedure i obezbijedi sredstva za nastavak sanacio-nih radova, a nakon provođenja Zakonom o javnimnabavkama BiH predviđenih procedura, da se u toku2015. godine nastave, te u 2016. godini okončaju sviradovi predviđeni Glavnim projektom sanacije braneModrac.

LITERATURA [1] Geodetsko-hidrografsko snimanje dna i priobalja

akumulacije Modrac sa obradom mjerenih po-dataka, “MIG” d.o.o. za geodetske i poslovneusluge, Slavonski Brod, 2012

[2] Plan pogona brane i akumulacije “Modrac”, JP“Spreča” d.d. Tuzla, 1986. i 2005.

[3] Prostorni plan Tuzlanskog kantona za period2005-2025. godina, JP Zavod za urbanizam Tuzla,2006.

[4] Strategija zaštite akumulacije Modrac, Koordina-cioni tim za zaštitu akumulacije Modrac, Tuzla2012.

[5] Zakon o vodama (“Službene novine FederacijeBiH”, broj: 70/06).

[6] Zakon o vodama (“Službene novine TK”, br. 8/11)[7] Zakonom o zaštiti akumulacije Modrac (“Služ-

bene novine Tuzlanskog kantona”, broj: 5/06).[8] Pravilnik o uslovima ispuštanja otpadnih voda u

vode akumulacije Modrac i površinske vode uslivu akumulacije Modrac (“Službene novine Tu-zlanskog kantona”, broj: 12/10).

[9] Pravilnik o odvodnji i tretmanu otpadnih voda zapodručja gradova i naselja gdje ne postoji javnikanalizacioni sistem (“Službene novine Tuzlan-skog kantona”, broj: 12/10).

[10] Pravilnik o tehničkom osmatranju visokih brana(“Službeni list SFRJ”, broj: 7/66).

11VODA I MI BROJ 87

Autor teksta je snimio fotografije iz teksta u maju 2014. na brani i akumulaciji Modrac

oplave u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini iSrbiji koje su se dogodile sredinom maja2014. godine, nakon što je prosječna tro-mjesečna količina padavina pala na ovo

područje u samo tri dana, imale su razarajuće efekte.Najveća količina padavina u periodu od 120 godina ot-kad se vrši osmatranje padavina u Bosni i Hercegovinije izazvala ekstremni porast vodostaja u rijekama, odkojih neke vrijednosti prelaze ikada zabilježene maksi-mume.

Poplave su se prvo pojavile duž rijeka sa manjimslivovima. Nekoliko naselja u slivu Kolubare je po-plavljeno. Najviše je stradao Obrenovac gdje je dubinavode u centru grada iznosila i nekoliko metara. SlivDrine je takođe teško stradao od poplava. Zatim su sepokrenula i klizišta koja su uzrokovala ekstremneštete. Posebno razarajući efekat su imale poplave ugradovima i naseljima duž rijeke Bosne (Zavidovići,Maglaj, Doboj,...).

Četiri države u slivu rijeke Save, Slovenija, Hrvat-ska, Bosna i Hercegovina i Srbija, saradnjom krozMeđunarodnu komisiju za sliv rijeke Save već godi-nama ulažu zajedničke napore u provođenju „Okvir-nog sporazuma o slivu rijeke Save“, čiji je jedan odglavnih ciljeva saradnja u preduzimanju mjera preven-cije ili ograničavanja opasnosti i smanjenja štetnih

posljedica nepogoda, uključujući i one izazvane po-plavama.

U skladu s tim, Savska komisija koordinira nizključnih aktivnosti od zajedničkog interesa u oblastizaštite od poplava, značajnih za cijeli sliv, kao što su:

– Izrada zajedničkog „Plana upravljanja rizikom odpoplava“, kojim će se definisati ciljevi upravljanja ri-zikom od poplava od zajedničkog interesa na nivousliva rijeke Save, mjere za postizanje tih ciljeva,mehanizmi koordinacije na nivou sliva, kao i načinsaradnje država strana u slučaju vanredne odbraneod poplava i

– Razvoj koordiniranog sistema prognoze, upozora-vanja i uzbunjivanja u slučaju pojava poplava uslivu rijeke Save.

Na poziv Međunarodne komisije za sliv rijekeSave, 16. 06. 2014. godine u Beogradu je održan sa-stanak ministara nadležnih za oblast voda država uslivu rijeke Save, Slovenije, Hrvatske, Bosne i Herce-govine, Srbije i Crne Gore, radi postizanja dogovorao intenziviranju zajedničkog djelovanja država sliva narealizaciji zajedničkih aktivnosti u području zaštite odpoplava, a u cilju daljeg sprječavanja ili ograničavanja

INICIJATIVA ZA UNAPRE\ENJEAKTIVNOSTI UPRAVLJANJARIJEKOM SAVOM U OBLASTIZA[TITE OD VODA

12VODA I MI BROJ 87

P

AIDA BEZDROB, dipl. in`. gra|.

opasnosti od poplava u slivu rijeke Save i smanjenjaštetnih posljedica.

Na sastanku, na kojem su ministri i drugi visokipredstavnici država razgovarali o tome kako zajedni-čkim naporima doći do kvalitetnog regionalnog rješe-nja zaštite od poplava u slivu rijeke Save, doneseni suZaključci o regionalnoj saradnji u području zaštite odpoplava u slivu rijeke Save:

1. Imajući u vidu postojeće mehanizme i ciljeve regio-nalne saradnje u području upravljanja vodama de-finisane Okvirnim sporazumom o slivu rijeke Save,koji se ostvaruju kroz Savsku komisiju, potrebno jedodatno jačanje uloge Savske komisije kao mehan-izma koordinacije regionalne saradnje, uključujućii razmatranje mogućnosti za izmjenu Okvirnog spo-razuma o slivu rijeke Save u smislu davanja ovlašte-nja Savskoj komisiji za donošenje obvezujućihodluka i u području upravljanja vodama. U među-vremenu se podržava jača provedba postojećegmehanizma – preporuka Savske komisije u podru-čju upravljanja vodama.

2. Imajući u vidu važnost postojanja kvalitetne među-narodnopravne osnove za uspješnu regionalnu sa-radnju u području zaštite od poplava, poduzet će sesve što je potrebno da se omogući što skorije stu-

panje na snagu Protokola o zaštiti od poplava uslivu rijeke Save. U što skorijem roku, pokrenut ćese postupci utvrđivanja nadležnih tijele i kontaktosoba za provedbu Protokola i, nakon završetkapostupka, o tome što prije izvjesti Savska komisija.

3. U cilju što učinkovitije provedbe započetih aktivno-sti potrebnih za provedbu Protokola o zaštiti odpoplava, osigurat će se aktivno sudjelovanje rele-vantnih institucija savskih država, kroz osiguranjedovoljnih ljudskih i materijalnih resursa za pravodo-bnu provedbu planiranih aktivnosti, odnosno kon-kretnih projekata.

4. U cilju daljnjeg jačanja postojeće platforme za regio-nalnu saradnju u području voda, koja djeluje uokviru Savske komisije, a obuhvaća veći broj stru-čnjaka za upravljanje vodama, dodatno će se podr-žati procesi koje zemlje koordiniraju kroz Savskukomisiju osiguranjem potrebne stručne podrškenadležnih institucija zemalja stručnim grupama Sav-ske komisije.

5. Kako bi se postojeći uspješan mehanizam za pri-premu i provedbu regionalnih projekata i osigura-vanje sredstava iz vanjskih izvora finansiranja, uspo-stavljen kroz Savsku komisiju, mogao još bolje iučinkovitije iskoristiti u budućnosti, odredit će se na-cionalni koordinatori u svrhu koordinacije regiona-lnih projekata od zajedničkog interesa.

6. Radi što efikasnije provedbe dogovorenih zaklju-čaka, potiče se njihova daljnja prezentacija na svimrelevantnim unutarnjim državnim, bilateralnim i mul-tilateralnim sastancima i konferencijama koje seodnose na prioritetne aktivnosti u slivu rijeke Save(donatorske konferencije, godišnji forum StrategijeEU za Podunavlje i drugi).

7. S obzirom na žurnu potrebu realizacije ovih zaklju-čaka, poduzet će se sve potrebne mjere kako bi seisti proveli u što kraćem roku. Države će izvjestitiSavsku komisiju o realizaciji zaključaka do 30. 09.2014. godine, a u cilju pripreme za predstojeći 5.Sastanak država stranaka Okvirnog sporazuma oslivu rijeke Save, koji se planira održati 02. 12. 2014.godine.

Katastrofalne poplave, s kojima su se suočile dr-žave u slivu rijeke Save, potvrđuju poznatu činjenicuda ovakve nepogode ne poznaju granice, odnosno daje, uz napore pojedinačnih država, neophodno i sagle-davanje i planiranje zaštite od poplava na nivou cije-log riječnog sliva. Zaključeno je da su u tom područjuveć postignuti značajni rezultati, ali je neophodno na-staviti procese uz dodatnu podršku država, kako bi sedoveli na nivo na kojem mogu efikasno uticati nasmanjenje rizika i štetnih posljedica poplava u bu-dućnosti �

13VODA I MI BROJ 87

Uvodradu su date osnovne preporuke u projek-tovanju jednog napera dobijene na osnovutesta fizičkog hidrauličkog modela u Među-regionalnoj Agenciji za sliv rijeke Po u Italiji.

Ove preporuke mogu dati početnu osnovu za dimen-zioniranje objekata napera kao i da pomognu inže-njeru projektantu u izboru tipa i oblika napera.

Rezultati su dobijeni na osnovu testiranja serijenapera na jednoj ravnoj dionici na pomenutoj rijeci uznapomenu da u slučaju krivina na trasi rijeke zaključciu tom slučaju se mogu značajnije razlikovati.

Osnovni razlog ovakvog hidrauličkog testa je bilaželja investitora da primjenom objekata napera po-boljša nivoe u rijeci u malovodnom periodu za potrebeplovidbe.

Navedene preporuke u projektovanju ovakvih ob-jekata mogu se kod nas primjeniti na donjim tokovimasavskih pritoka.

Naperi su regulacioni objekti koji se protežu odobale prema osovini vodotoka i imaju dvije osnovnenamjene:

– da centralizuju i stabilizuju tečenje u osnovnom ko-ritu i

– da zaštite riječnu obalu od erozije pospješujući pro-ces taloženja nanosa između dva susjedna napera.

Ovi efekti su u vezi sa promjenama u hidrodinami-čkom polju koje se stvara oko ovakvih objekata (Slika 6).

Postoje brojni kriteriji za klasifikaciju napera iuglavnom se odnose na građevinske parametre kaoi ponašanje napera u vezi sa tokom. Kao prvo, naperimogu biti propusni ili nepropusni zavisno od toga dali postoji ili ne tok kroz njih. Propusni naperi obično sa-drže drvene, čelične ili betonske šipove i predstavljajumanju prepreku toku čime se sprečava povećanje ni-voa vode i pospješuje taloženje nanosa. Međutim, uslučaju velikih voda ovakvi naperi nisu posebno ot-porni. S druge strane, ovakvi objekti građeni od ka-mena ili betona su dovoljno čvrsti ali često mogu dazaustave ili preusmjere tok.

Posebnu pažnju treba posvetiti slučaju kada je na-per potopljen pri velikim vodama jer to može izazvatineočekivanu eroziju uzvodno ili nizvodno od ovakvihobjekata.

Takođe, rade se i naperi sa konstantnim poduž-nim padom [1] i djelimično ili potpuno u padu ali tosmanjuje formiranje taložnih formacija uz branjenuobalu.

NEKE PREPORUKEU PROJEKTOVANJUNAPERA

14VODA I MI BROJ 87

U

mr VEROSLAV RAJ^I], dipl. in`. gra|.

U vezi sa ponašanjem prema toku u rijeci, naperise mogu podijeliti na one koji usmjeravaju (privlače)ili odbijaju tok (deflektori), s tim da deflektori mogu daodbijaju tok prema osovini rijeke ili čak na suprotnuobalu.

Oblik glave napera može biti raznolik (pravou-gaoni, zaobljen, u obliku slova „L“, slova „T“ ili uobliku hokejaškog štapa) i ima veliku ulogu u položajuerozione jame kao i taloženja nanosa uz naper, odno-sno između dva susjedna napera.

Dva najvažnija parametra u projektovanju naperajesu međusobni podužni razmak ovih objekata Lpkao i situacioni ugao položaja napera ß (Slika 1) kaošto je opisano sljedećom jednačinom:

2gLp------------------- < 0,6 ........ (1)

C2 h

gdje je g gravitacija (m/s2), Lp podužni razmak pra-gova (m), C Šezijev koeficijent trenja (m1/2, s-1), a hnivo vode u osovini vodotoka (m). Situacioni ugao ßodređuje se empirijski i usvaja se u intervalu od 9o do14o. Situacioni ugao ap obično varira između 60o i90o. Iako skorašnje analize ukazuju da ugao od ap =90o ima bolje karakteristike u pogledu taloženja iz-među dva susjedna napera, autor ovog članka je sklo-niji uzeti manji ugao, negdje oko ap = 60o.

Pri određivanju podužnog rastojanja i dužine na-pera, procedura je slijedeća: Prvo izračunati maksi-malno rastojanje napera, a potom za usvojeni situa-cioni ugao b povući pravac, kao i osovinu napera zausvojeni situacioni ugao ap oko 60o.

HIDRAULIČKI TESTU okviru aktivnosti Međuregionalne Agencije za

sliv rijeke Po u Italiji prije par godina je rađen hidrau-lički test rijeke Po sa projektovanim naperima koji sutrebali da podignu vodostaj u ljetnom periodu za po-boljšanje plovidbe. S tim u vezi je rađen pomenuti fi-zički hidraulički model sa serijom od tri napera u nizuanalizirajući rijeku u pravcu bez uticaja krivina (Slika 2).Model je urađen u Hidrauličkoj laboratoriji Univerzitetau Trentu, Italija i bio je 16 m dug, 2 metra širok i 0,5metara dubok. Predstavljao je standardni potez rijekePo u Italiji na kojem su izvedeni analizirani naperi.

Model je predstavljao upravo polovinu rijeke sa nape-rima. Analizirani su nepropusni naperi i to kruti i ela-stičan tip kao što je prikazano u Slikama 3 i 4.

Na Slici 3 je prikazan model krutog napera koji sesastoji od lomljenog kamena srednjih dimenzija pove-zanih cementnim malterom. S druge strane, elastičninaper je rađen na elastičnom geosintetičkom materi-jalu koji je izveden van granica ispune od lomljenogkamena ovog tipa napera.

U okviru hidrauličkog testa analizirani su uticajisljedećih elemenata napera:

– Oblik glave napera (pravougaoni ili zaobljeni)– Temelj napera ( krut ili elastičan)– Podužni razmak napera ( ß = 10o,12o i 14o, vidjeti

Sliku 1)

3. Podužni pad napera ( bez pada, djelimično sapadom i potpuno u padu, Slika 5 ),

ZAKLJUČAK� Osnovni zaključci su da je razmak napera opisan

uglom ß sasvim zadovoljavajući u dijapazonu od10o do 14o.

� Pravougaoni oblik glave napera se pokazao po-voljnijim od zaobljenog jer usmjerava eroziju od na-pera prema osovini rijeke. Predlažu se pravougaoninaperi kao što su prikazani u Slici 6.

� Nisu uočene značajnije razlike u ponašanju krutogi elastičnog napera, međutim preporučuje se elasti-čan naper jer je jednostavniji za izvođenje i jeftinijije od krutog napera. Uz to, sa elastičnim naperomplića je i eroziona jama u zoni napera.

15VODA I MI BROJ 87

Slika 1: Shema projektantskih parametara napera

Slika 2: Shema laboratorijskog modela sa analiziranim naperima

Slika 3: Korišteni kruti naper

� Podužni pad napera (u potpunom padu) značajnoutiče na obaranje nivoa između napera. Takođe,glavni nedostatak ovakvog tipa napera je da zna-čajno umanjuje taloženje nanosnog materijala iz-među dva susjedna napera i da se u tom slučaju neformira podužna nanosna greda koja štiti obalu odeventualne erozije (Slike 5 i 6), kao u slučaju kadanaper nema uopšte podužni pad. Naznačene di-menzije na slici u realnoj razmjeri predstavljaju me-tre.

LITERATURA[1] Armanini, A., Sartori, F, and Tomio, G. (2010): Ana-

lysis of a fluvial groynes system on hydraulic scalemodel, RiverFlow, Štutgart, Njemačka, p. 1177-1184

[2] King, H.: Finding a sustainable solution to river in-stability in the Western Cape (2002), Department ofAgriculture, Elsenburg

[3] Lila, A, Chaudhari, M., Korulla, M.(2002): River Trai-ning Structures, Maccaferri, Bolonja, Italija

[4] River Training Works, No 3/2000: Problems and so-lutions (Groyness) (2000), Maccaferri, Bolonja, Ita-lija

[5] Yossef, M.F.: The Effect of Groyness (2002), Dok-torska disertacija, Delft, Holandija

16VODA I MI BROJ 87

Slika 4: Korišteni elastični naper

Slika 5: Analizirani podužni pad modela napera

Slika 6: Hidrodinamičko polje između dva susjedna napera(Osjenčeno predstavlja taloženje materijala)

Živinicama je 12. septembra 2014 godinezavršena kompletna izgradnja Postrojenjaza tretman otpadnih voda (PPOV) Živinica i25. septembra u prisustvu svih učesnika u

implementaciji projekta svečano je pušteno u rad po-strojenje za tretman otpadnih voda Živinica za 25000ekvivalentnih stanovnika, sa mogućnošću proširenjaza još 15000 ekvivalentnih stanovnika.

Značaj izgradnje PPOV u Živinicama je višestruk,prije svega što su sve otpadne vode Živinica priku-pljene i koncentrisane na jedno mjesto, te tako preči-šćene, u zakonski dozvoljenim koncentracijama zaga-đenja, ispuštaju se u rijeku Oskovu. Ušće rijekeOskove u Spreču je prvi uzvodni najveći zagađivačakumulacije Modrac koja se koristi kao resurs pitke itehničke vode za općine Tuzlu i Lukavac, odnosno in-dustriju Tuzle i Lukavca.

Kanalizacioni kolektoriPrije nego se počelo sa izgradnjom ovog postro-

jenja u Živinicama, otpadne vode je trebalo prikupiti idovesti do lokacije postrojenja.

Obzirom da je postojala projektna dokumentacijaglavnih kanalizacionih kolektora za Živinice urađena2003 godine, te je bila urađena Studija uticaja na oko-liš sa dobro dokumentovanim provedenim javnim ra-spravama i ostala neophodna dokumentacija, proje-kat “Izgradnje glavnih kanalizacionih kolektora Živi-

nica” je uz pomoć Agencije za vodno područje rijekeSave i Ministarstva vanjske trgovine i ekonomskih od-nosa BiH kandidovan prema Europskoj Uniji i odobrenu sklopu IPA-e 2007.

Delegacija Evropske Komisije u BiH je odabralaizvođača radova i nadzor nad izvođenjem radova, tese sa radovima započelo krajem 2008 godine. Punoje problema bilo oko implementacije projekta, od rje-šavanja samih imovinsko-pravnih odnosa na trasi ko-lektora, do same specifičnosti položaja Živinica, jer jeu nekoliko navrata trebalo prolaziti ispod rijekeOskove. Obzirom da je projekat koji je rađen 2003. go-

IZGRADNJA GLAVNIHKANALIZACIONIH KOLEKTORA I POSTROJENJA ZA TRETMANOTPADNIH VODA @IVINICA

17VODA I MI BROJ 87

U

ASMIR NI[I], dipl. in`. tehnologije

Za{tita voda

dine bio u većem dijelu neprovodiv zbog novonastalesituacije na terenu, koja se ogledala uglavnom kroznovoizgrađene objekte, stambene ili infrastrukturne,općinski tim za implementaciju je zajedno sa nadzo-rom nad izvođenjem radova i izvođačem radova u do-broj mjeri izmijenio trasu i od nje učinio funkcionalnijisistem prikupljanja i odvodnje otpadnih voda, negošto je to projektnim rješenjem bilo planirano. Ovdje seuz nekoliko osoba iz općinskog tima za implementa-ciju mora posebna zahvala iskazati nadzornom or-ganu koji su svakodnevno bili na terenu i „u hodu“ rje-šavali tehničke probleme nove trase, a često i kaopregovarači sa lokalnim stanovništvom kroz čija ima-nja je trebalo proći sa polaganjem cijevi ili izgradnjomšahtova.

Izgrađena su četiri glavna kanalizaciona kolektoraPVC korugiranim cijevima SN8, kolektor I, kolektor II,kolektor III i kolektor sjever, te su na taj način poku-pljeni svi kanalizacioni ispusti koji su bili aktivni (petglavnih kanalizacionih ispusta). Sve otpadne vode Ži-vinica su preko glavnog kolektora (kolektor I) odve-dene do lokacije na kojoj je bilo predviđena izgradnjapostrojenja za tretman otpadnih voda, a to je na sa-mom ušću rijeke Oskove u rijeku Spreču. Vrijednostdonatorskih sredstava za realizaciju ovog projekta jebila 1,5 miliona eura. Ovdje treba dodati učešće op-ćine Živinice u rješavanju imovinsko pravnih odnosa,obezbjeđenja dozvola (takse) i sve ostale sitne zah-vate koji su morali biti hitno rješavani sa lokalnim sta-novništvom, kao što je uređenje dvorišta, ograda islično.

Implementacija ovog projekta je imala, u tom mo-mentu, višestruki značaj. Otpadne vode su odvedenena jedno mjesto i ukinuti su svi ispusti otadnih voda urijeku Oskovu duž samog grada, koji su kod većih vo-dostaja uglavnom služili kao ulaz rijeke u kanalizacionisistem. To je stvaralo ogromne probleme i povrat ot-padnih voda. Postavljanje “žabljih poklopaca” sprije-čen je ulaz rijeka u kanalizacioni sistem kod visokih vo-dostaja, tako da kod većih kiša nije više bilo izlivanja

kanalizacije u gradu, niti situacije da bilo koje količinepadavina ne budu primljene u kanalizacioni sistem,što je prije bila redovna pojava.

– Izgradnja postrojenja za tretmanotpadnih voda Živinica

Faza 0 – mehanički tretman –Priča oko izgradnje postrojenja za tretman ot-

padnih voda Živinica počela je prije tačno deset go-dina, još 2004. godine kada su Živinicama, zajednosa Mostarom, Odžakom i Trnovom odobrena GEFsredstva za izgradnju ili rekonstrukciju postrojenja zatretman otpadnih voda, u iznosu od 8,9 miliona dolara.Za Živinice je iz tog dijela sredstava bilo predviđenonepunih milion dolara, što naravno nije bilodovoljno,pa su iz tog razloga odgađane potrebne ak-tivnosti na ovom projektu do zatvaranja finansijskekonstrukcije.

Živinicama je, prije svega zbog dobre implemen-tacije IPA-e 2007, odobreno novih 1,5 miliona Eurakroz IPA-u 2010 te su na taj način stvorene pretpo-stavke da se otpočne sa realizacijom projekta izgra-dnje postrojenja za tretman otpadnih.

Nakan dugog i pokušavanja obezbjeđenja cjelo-kupne finansijske konstrukcije, a prethodno uspje-šne realizacije projekta izgradnje glavnih kanalizacio-nih kolektora, na sastanku sa predstavnicima Svjetskebanke odobreno je da se realizacija postrojenja odvijafazno, shodno obezbijeđenim sredstvima.

Pristupilo se novom projektovanju koje je trebaloda zadovolji kriterije fazne izgradnje sa mogućnošćuproširenja, ekonomičnosti u smislu izgradnje i održa-vanja, uklapanja u predviđenu lokaciju, itd. Zavod zavodoprivredu Sarajevo je i uradio takav projekat kojije bio prilagodljiv. Između četiri ponuđene varijante iza-bran je postupak “sa prethodnom denitrifikacijom i po-vršinskom aeracijom, bez prethodnog taložnika iodvojenom aerobnom stabilizacijom mulja”. Ovo nijeklasičan mehaničko-biološki postupak, nego postu-pak koji ispred bioaeracionog bazena ima aerobni

18VODA I MI BROJ 87

selektor koji ima ulogu pripreme otpadne vode koja jeprošla kroz mehanički sistem u smislu razelektrisanjaflokula i obaranja ukupnog fosfora na dozvoljeni nivo.U bioaeracionom bazenu nakon prolaska i pripremeu selektoru otpadna voda u prisustvu aktivnog muljazapočinje odvajanje organske tvari u postupku deni-trifikacija-nitrifikacija-denitrifikacija. Ovakav proces jemoguć u bioaeracionim bazenima “Carousel” tipagdje se čak u nekoliko koraka može odvijati naizmje-nično proses D-N-D-N-D... kako bismo što više pobolj-šali proces, a početak procesa sa denitrifikacijom jemoguć dovoljnom količinom povratnog mulja iz na-knadnog (sekundarnog) taložnika.

Još jedan od uslova je trebalo ispoštovati, a to jeograničenost prostora i blizina naselja koje je tik uzogradu PPOV-a. Zbog toga nisu projektovana polja zasušenje mulja koja zauzimaju veću površinu i proiz-vode neprijatne mirise, nego je projektovana mehani-čka dehidracija mulja putem prese koja je smještenau objektu predtretmana (mehaničkog tretmana).

Takođe zbog blizine akumulacije “Modrac” zakoju su predviđeni posebni kriteriji trebalo je projekto-

vati objekte prema normama koje su strožije nego štosu norme EU propisane u Direktivama EU.

Parametar MDK (mg/L) – Uredba F BiH MDK(mg/L) – Pravilnik „Modrac“ BPK5 25 20 HPK 125 100Suspendovane materije 35 30 TKN 15 10 TP 2 1 pH6,0-9,0 6,5-9

Nakon što je PPOV projektovano i obavljena revi-zija pristupilo se izboru izvođača radova i nadzora naizgradnji, prema procedurama Svjetske banke. Zarealizaciju postrojenja za prečišćavanje otpadnih vodaŽivinice na raspolaganju su bila sljedeća sredstva:

� GEF grant Projekta zaštite kvaliteta voda u iznosuod 940.000 US$,

� Sredstva kapitalnog granta za vodoprivredu Bu-džeta Federacije BiH za 2008. godinu u iznosu od94.500 KM,

� Sredstva kredita Vlade Tuzlanskog kantona pro-jekta Urbana infrastruktura u iznosu od cca 370.000US$,

� IPA fond (grant sredstva) za 2010. godinu u iznosuod 1.400.000 EUR.

Na osnovu urađene projektne dokumentacije pro-cijenjeno je da se sa raspoloživim sredstvima mogurealizovati objekti mehaničkog tretmana, uz vanjskouređenje prostora budućeg postrojenja. Potrebna in-vesticija je procijenjena na 2.000.000,00 EUR, te jepotpisan je ugovor pod nazivom “Izgradnja 0 fazepostrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Živi-nicama”.

Dodatni radovi koji su se javili tokom realizacijeprojekta kao i uključivanje objekata biološkog tret-mana u cilju objedinjavanja cjelokupnog tehnološkogprocesa imali su za posljedicu povećavanje osnovnecijene iz ugovora. Nakon odobrenja Svjetske banke,konačan iznos predmetnog ugovora iznosio je2.558.131,82 EUR (sa PDV-om). Preciznije rečeno,

19VODA I MI BROJ 87

sem objekata mehaničkog tretmana koji podrazumi-jeva ulaznu pumpnu stanicu sa grubim rešetkama, ob-jekat finih rešetki, pjeskolov i mastolov izgrađena su idva objekta biološkog tretmana i to: aerobni selektori naknadni taložnik. Takođe je izgrađena i posebna tra-fostanica sa priključnom snagom od 492 kW.

– Izgradnja postrojenja za tretmanotpadnih voda Živinica

Faza 1– biološki tretman –Angažmanom cjelokupne ekipe na implementaciji

ovog projekta, počevši od Svjetske Banke, Agencijeza vodno područje rijeke Save Sarajevo, Općine Živi-nice, resornih ministarstava i drugih učesnika u pro-jektu, obezbijeđena su sredstva za nastavak realiza-cije projekta, odnosno izgradnje svih preostalihobjekata.

Sem sredstava koja su preostala od prethodnogprojekta, odnosno izgradnje faze 0 PPOV, obezbije-đena su i sredstva od strane Sida-e (Švedske među-narodne agencije za razvoj) u visini od 1,7 milionaeura, te od Fonda za zaštitu okoliša F BiH u visini od1,5 miliona KM. Uz sredstva koja obezbjeđuje Bosnai Hercegovina kao lokalna kontribucija zatvorena je fi-nansijska konstrukcija izgradnje postrojenja za tret-man otpadnih voda Živinica u punom obimu.

Prema procedurama Svjetske banke odabran jeizvođač radova i nadzor nad izvođenjem radova. Sapočetkom radova krenulo se u avgustu 2013. godine.Vrijednost ugovora je oko 5,5 miliona KM. Izgrađen jebioaeracioni “Carousel” bazen, bazen za ugušćivanjei bazen za stabilizaciju mulja. Takođe je izgrađenakomandna zgrada sa magacinskim prostorima i radio-

nicom u prizemlju, i na spratu sa moderno opremlje-nom laboratorijom za analizu influenta i efluenta, te ko-mandnom sobom sa PLC-om i SCADA-om.

Ovim je okončan jedan od ekološki značajnijihprojekata za BiH, izuzev što je Jezero Modrac resurspitke vode za TK, ono je i dio Crnomorskog sliva (slivrijeke Bosne, zatim Save i konačno Dunava).

Kako je BiH članica Međunarodne komisije zazaštitu rijeke Dunav i Programa Dunav-Crno more(Dablas) kao punopravni potpisnik Konvencija o Du-navu i Crnom moru, te su BiH i Hrvatska 11. jula 1996.godine potpisale pod-sporazum o posebnom okviruza upravljanje vodama, a Hrvatska, Srbija, Crna Gorai BiH u decembru 2002. godine potpisale Okviri spo-razum o upravljanju rijekom Savom, realizacijom ovogprojekta naša zemlja je unaprijedila suradnju sa okol-nim zemljama u upravljanju prekograničnim vodnimresursima.

20VODA I MI BROJ 87

Autor fotografija u ovom tekstu je in`. Almir Prlja~aiz AVP Sava koji je prisustvovao sve~anosti pu{tanjau rad ovog postrojenja

UVODoda je javno dobro koje se ne može isklju-čivo posmatrati kao prirodno bogatstvo idobro u opštoj upotrebi (čisto javno dobro)jer ne postoji pouzdano, sigurno i u konti-

nuitetu prirodno upravljanje vodama, odnosno apso-lutna samoregulacija količina i kvaliteta vode u vre-menu i prostoru. Zbog promena vode i kolebanja utokovima vode nastala je potreba za javno i privatno– privredno upravljanje vodama. Upravljanjima seobezbeđuju sigurne, stabilne, dovoljne i kvalitetnevode, a sa druge strane se zadovoljavaju interesi,zahtevi i potrebe privrede, stanovnika i drugih živihbića. Postojeće stanje upravljanja i upotrebljivostivoda, u tranzicionim i integracionim uslovima zah-teva da se stvori novi sistem vrednosti i dobije potpunonovo mesto, ulogu i značaj upravljanja vodama. Posto-jeće stanje upravljanja mora biti u potpunom tranzicio-nom i integracionom definisanju i usaglašavanju, adati elementi u radu su prilog za efikasnije strateškoupravljanje vodama u novim uslovima.

Upravljanje vodom kao prirodnim bogatstvom jeodlučivanje o postojanju raspoloživih upotrebnih vred-nosti vode zatečenih u prirodi iako u vodu nije uloženljudski rad, a u upravljanje je rad uložen zbog materi-jalnih, nematerijalnih i indirektnih upotrebnih vredno-sti. Odnosno, prirodna bogatstva predstavljaju sveu-kupnost prirodnih uslova upotrebnih vrednosti opšteg,

odnosno čistog javnog dobra. U tranzicionim uslovimaje bitno poznavati da se vrednostima upravljanja vo-dama, pored upotrebnih vrednosti vode pripadaju iz-građeni objekti koji se aktiviraju i koriste za osnovne,opšte i posebne potrebe stanovnika, razvoj proizvodnjii usluga i rast zaposlenosti i bruto društvenog proiz-voda u državi ili regionu. Aktiviranjem i upravljanjemobjektima u korelaciji sa integralnim veličinama uupravljanju vodama, nastaju specifične usluge –vod(oprivred)nih usluga kada voda iz prirodnog dobrapostaje javno dobro i ekonomski resurs (rezerva) isredstvo potrebni za život i privređivanje.

Primena direktiva EU o vodama je u funkciji inte-gracionih procesa koji se ostvaruju prema postup-cima i procesima javnog i poslovnog strateškog me-nadžmenta (public i private menagment). Strateškimmenadžmentom moguće je ostvariti racionalno uprav-ljanje vodama, doprineti ublažavanju poplava, smanjitiuticaje suvišnih voda na zemljište ili nedovoljnih u su-šama, sprečiti dalja pogoršanja kvaliteta voda i štititi iunapređivati statuse i stanja voda za korišćenje voda.Prioritetno se u public i private menagment, podrazu-meva definisanje integralnih veličina stanja i statusavoda u vodnom telu i na vodnom području i integrisa-nje tokova vode na slivu, a za ispunjenje različitih ci-ljeva u upravljanju vodama.

Dati elementi upravljanja i strategije imaju pose-bne osobine koje rezultiraju u strategijskom mena-

ELEMENTI STRATE[KOG UPRAVLJANJA U OBLASTI VODA – JAVNO VS PRIVATNO

21VODA I MI BROJ 87

V

Dr MARKO BAJ^ETI]

Upravljanje vodama

džmentu za očekivane efekte u efikasnijem i dugoroč-nijem upravljanju. Strateško upravljanje vodom je ufunkciji utvrđivanja i definisanja ciljeva stanja i statusavoda, dovoljne, kvalitetne i sigurne vode i vod(opri-vred)nih usluga u oblastima zaštite od voda, zaštitevoda, zaštite životne okoline i okruženja, zaštićenih po-dručja i korišćenja vode.

UPRAVLJANJE VODAMAI VODOPRIVREDAUpravljanje vodama je proces odlučivanja u

ostvarivanju ciljeva da se voda u prostoru i vremenuučini što upravljivijom kako bi se mogle iskoristiti direk-tne, indirektne i nematerijalne upotrebne vrednostivode. Upravljivost voda znači stvoriti integralan modelkoji će identifikovane i pretpostavljene faktore uticajai pritisaka u rizicima promena vode svesti na minimum.U tim modelima poseban relacijski odnos vezan je zarazličite rizike u podsistemima profila kapaciteta obje-kata i sistema i profila uslužnih procesa.1 Različiti in-teziteti i frekvencije uticaja zahtevaju uspostavljanjepolitike upravljanja vodama iz kojeg je nastala speci-fična delatnost – vodoprivreda.

Upravljanje vodama je strukturno podeljeno nazaštitu od voda, zaštitu voda i životne sredine, očuva-nja zaštićenih područja i korišćenju voda; vodneusluge i ostale aktivnosti. U toj strukturi različite su vr-ste dobara, vlasništva, svojine, upravljanja, struka za-poslenih i angažovanih kapaciteta i resursa.

Iz definisanja i podela vodnih usluga određuju sejavne i privredne (privatne) usluge u upravljanju vo-dama. Prve određuju osnove, procedure i ciljeve zaadministrativne aktivnosti, a druge resursne osnove,procese i merljive procese u privrednoj, odnosno vo-doprivrednoj delatnosti.

Administrativne aktivnosti predstavljaju najširiskup procedura i procesa za upravljanje vodama kojepredstavljaju javne, odnosno vodne usluge. Vodneusluge podrazumevaju potpun i sofisticiran sistempotreban za rešavanje različitih rizika i stvaranje stabil-nog sistema, putem određivanja doprinosa planira-nom razvoju i podsticaju u aktivnostima i delatno-stima oblasti voda za stanovništvo i privredu.Administarativne aktivnosti obuhvataju tehnološko,ekonomsko i političko ponašanje, različite pravce i na-čine izbora, za ostvarivanje ciljeva sa preciznim uspo-stavljanjem zakonskih odredbi i postavljanjem pra-vila za administrativne i privredne aktivnosti. Osnovedelovanja su sadržane u načinima i izboru obima i kva-liteta zaštite od štetnog dejstva voda, zaštite voda i ži-votne sredine, očuvanju zaštićenih područja i kori-

šćenju vode i opredeljivanju delatnosti iz dobro defi-nisanih vodoprivrednih usluga.

Vodoprivredna delatnost je stalan proces sa vo-dama koja se obavlja specifičnim uslugama putem ob-jekata, uređaja i postrojenja i sa fizičkim, biološkim ihemijskim merama. Procesom se stvaraju posebniuslovi za korišćenje upotrebnih vrednosti vode za sta-novništvo, realni i javni sektor regiona i države. Privre-dne vrednosti oblast voda ispoljava putem vodopri-vrednih usluga zadovoljavanjem korisnika za iskazanepotrebe, zahteve i tražnje. Zadovoljavanje korisnika jeprihvatljivo u uslovima kada voda i usluge omogućujusiguran život i privređivanje stanovništvu i posebnokada utiču na razvoj i rast aktivnosti i delatnosti umnogim privrednim granama.

STRATEŠKI MENADŽMENTU OBLASTI VODA I VODOPRIVREDIStrateški menadžment u oblasti voda predstavlja

koncept za preduzimanje akcija u situacijama pro-mena u tokovima vode na rečnom slivu i u sistemu, aposebno u aktivnostima koje proističu iz procesa tran-zicije i integracije. Menadžment procesa nastao jekao rezultat promena iz tranzicionih osnova i procesakoji zahtevaju primenu principa i načina privatnog i jav-nog upravljanja u oblasti voda. Promene izazivaju ot-pore iako su vidljive štete iz funkcionisanja delatnostijer se ugrožavaju interesi stanovništva i privrede. Stra-teški menadžment ima poseban zadatak da otkloništete i donese korist, odnosno dobit i dobrobit.

Strateški menadžment u upravljanju vodama, od-nosno u oblasti voda i vodoprivredi ima karakteristike– public VS private menagmenta. Prvi je fokusiran najavne usluge za sistem raspolaganja i upravljanja, ukorišćenju, zaštitama, zaštićenim područjima i zaštitiod voda, a drugi na sistem vodoprivrednih usluga sameđusobnim vezama kod kojih je moguće odreditigranice i celine. Način rada strateškog delovanja me-nadžmenta je dvostruk, jedan je javni (administra-tivni), a drugi privatni (kompanijski ili korporativni).Oba načina zahtevaju komplementarnost iz poznava-nja jedinstva rečnog sliva, hijerarhijskih nivoa i odnosau odlučivanju. Menadžmenti određuju predmetnu,vrednosnu, vremensku i prostornu dimenziju raspola-ganja, upravljanja, zaštite, korišćenja i zaštite od vodai vod(oprivred)nih usluga. U upravljanju vodama seposebno identifikuju uzroci i posledice promena sta-nja i statusa voda.

Četiri su ključna atributa strategijskog mena-džmenta u oblasti voda:

(1) usmerenje na ukupne ciljeve i zadatke odnosnona celinu upravljanja vodama, a ne na pojedine si-steme, segmente ili oblasti;

(2) odlučivanje se zasniva na interesima države i re-giona, obveznika i korisnika, zaposlenih i dobav-

22VODA I MI BROJ 87

1 Todosijević Radmilo, (2010), Strategijski menadžment, Eko-nomski fakultet, Subotica, Srbija

ljača, a vrednovanje se vrši ne samo za pojedina-čne zahteve, već za sve zahteve,

(3) definisanje kratkoročnih i dugoročnih aktivnostisa uspostavljanjem hijerarhijske lestvice odnosamenadžmenta višeg i nižeg ranga u jedinstvenomvod(oprivred)nom sistemu,

(4) ostvarivanje efektivnosti, efikasnosti i ekono-mičnosti, odnosno ostvarivanju upravljanja nakvalitetan i zadovoljavajući način sa najnižim tro-škovima angažovanja sredstava i rada.

Mnogobrojni izazovi i zahtevi su postavljeni predoblast voda iz društveno-ekonomskog sistema kadajavni i korporativni menadžmenti moraju da preduzi-maju mnogo više aktivnosti od donošenja srednjoroč-nih planova. Preduzimanje akcija odnosi se na:

(a) Pripremu i adaptaciju oblasti voda društveno-ekonomskim uslovima i zahtevima stanovnika ikorisnika. Uspešna priprema podrazumeva stalnopraćenje promena u društveno-ekonomskom si-stemu i elementima vod(oprivred)nog sistema.Promene i adaptacije su i u odnosima koji utiču narešavanje problema kvaliteta i kvantiteta voda,funkcionisanja objekata i sistema i upravljanja od-nosima sa obveznicima – korisnicima.

(b) Vođenje dosledne politike treba da se zasniva nastručnim i naučnim rešenjima u svim oblastimai granama upravljanja vodama. Uspešno vođenjezahteva politiku rešavanja protivrečnosti pojava idogađaja u tokovima i kolebanjima vode i u poslo-vanju agencija i preduzeća.

(c) Rešavanje konfliktnih situacija i problema ve-zano je za promene količine i kvaliteta voda ivod(oprivred)nih usluga kada nastaju protivrečnastanja za korisnike koja izazivaju konfliktne situa-cije. Nosioci upravljanja vodama i uslugama su-kobe rešavaju uspostavljanjem optimalnog stanjai statusa voda koja zadovoljavaju javne i privatneinterese stanovništva i privrede.

JAVNO VS PRIVATNO U STRATEGIJI UPRAVLJANJA VODAMA I VODOPRIVREDI Javni i privatni strateški menadžment pravilno ra-

spolaganje, zaštite, korišćenja i zaštitu od voda i efi-kasnu vod(oprivred)nu uslugu određuju i sprovode ak-cijama u promenljivoj okolini i kontinuiranim pro-cesima prilagođavanja vode korisnicima. Pri tomestrateški menadžment2 zasniva akcije prema: (1) stra-

teškoj analizi; (2) definisanoj misiji i viziji; (3) formuli-sanoj strategiji; (4) implementaciji strategije; (5) kon-troli primene strategije.

(1) STRATEŠKA ANALIZAStrateški menadžment polazi od sistematskog

pristupa identifikovanja promena vode, sprovođenjamera i merenja performansi institucija i organizacija.Istorijski menadžment voda se menjao, ali je uvek biousmeren na odnos prema vodi i objektima i određe-noj vodnoj politici koja se sastojala u: određivanjuvode, kao neekonomskog dobra bez vrednosti iliekonomskog resursa i sredstva sa (ne)autonomnim in-stitucijama uz (ne)ograničena prava raspolaganja ikorišćenja vode i bez definisanih vodoprivrednihusluga; državnom (javnom) vlasništvu nad vodopri-vrednim objektima; prihodima i naknadama kao para-fiskalnim finansijskim oblicima institucija koje suprimenom poreskog sistema ubirali novčana sred-stva; administrativno je određivana visina sred-stava i načini korišćenja sredstava za izgradnju i odr-žavanje objekata; upravljanje vodama i vodoprivrednimobjektima određivano je tehničkim normama održa-vanja; iz planiranja poslovanja je proisticala operacio-nalizacija, iz državne uprave, za intervencije u uprav-ljanju vodama i objektima i koje su na iskustvenojosnovi zaposlenih koordinirale različite aktivnosti udelatnosti i iniciranju aktivnosti za rast i razvoj delat-nosti, zaštita i korišćenja potencijala vode, zaštite odvoda i za razvoj objekata i zaposlenih nisu prihvatanešto se dugoročno negativno odrazilo na rezultate vod-nog sektora i vodoprivrede.

Strateška analiza doprinosi većem saznanju ovodi, objektima, vod(oprivred)nim uslugama i o utica-jima iz interne sredine i eksternog okruženja.3 Rezul-tati analiza su za određivanje i primenu mera i instru-menata u procesima donošenja upravljačkih odlukakojima se usmeravaju budući prioriteti u oblasti voda.Sa druge strane odluke za vodoprivredne usluge od-nose se na izbor načina funkcionisanja objekata zausluge koje daju najveće efekte. Odluka mena-džmenta je i stav koji treba preduzeti da se strategijasprovede u praksi.

Menadžerska funkcija o upravljanju o vodamauzima u obzir analize iz reforme i načine rešavanja pro-blema za strukturalno prilagođavanje upravljanja vo-dama u pravcu:

– jačanja jedinstvenog upravljanja vodama na reč-nom slivu;

– uspostavljanja tržišnosti kojom se u delatnostiuspostavljaju ponuda, cena i tražnja za uslugama;

23VODA I MI BROJ 87

2 Strateški menadžment možeobuhvatati različiteelementeidelove. Tako, Dess Lumpkin Eisner, (2007), u knjizi „Strate-gijski menadžment“ delovestrateškog menadžmenta postav-lja u strategijskoj analizi, formulisanju strategijei implemen-taciji strategije.

3 Posebno su bitneSWOT analiza i analiza troškovneefikasno-sti upravljanja vodama u Srbiji.

– decentralizacijeupravljačkih funkcija kod vodo-privrednih usluga, odnosno sistemska distribucijarukovođenja u sistemima na nekoliko nivoa (u zavi-snosti od značaja i veličineusluga) i

– debirokratizacija, odnosno približavanjevodekori-snicima usluga kroz razvoj strategijskih promena.

(2) DEFINISANJE MISIJE I VIZIJEMisija oblasti voda i delatnosti je u obezbeđenju

sigurnih i stabilnih uslova za život i privređivanje sta-novništva i pružanje usluga visokog kvaliteta radi za-dovoljavanja zahteva i potreba korisnika. Ona sadržitehničke, ekonomske i pravne procese i odluke, logi-čke, kulturne, političke i druge vrednosti, stavove, mi-šljenja i verovanja.

Delatnošću treba da se unapređuju vrste i kvali-tet usluga i razvijaju aktivnosti zaštita i korišćenja vod-nih dobara i resursa. Novim srodnim uslugama i kori-šćenjem raspoloživih resursa, delatnost poredzadržavanja mesta i značaja u javnom sektoru, moraproširiti uticaj u realnom sektoru. Pri tome nastajusubjekti u delatnosti koji stvaraju pozitivan imidž oupravljanju vodama za sve oblasti raspolaganja, za-štita, korišćenja i zaštite od voda i posebno usluga zaciljne korisnike.

Vizija je usmeravanje oblasti voda i delatnosti u iz-gradnju sistema ovlašćenja i nadležnosti u upravljanjuvodama i većoj efikasnosti vodoprivredne usluge. Ta-kva vizija zahteva uspostavljanje skladnih odnosa iz-

među velikih i malih, visokih i niskih, čistih i zagađe-nih, dovoljnih i nedovoljnih voda na optimalan nivo. Ni-voi su mogući u uspostavljenim vodnim i vodopri-vrednim bilansnim rešenjima a za upravljive vodnerežime, a u neupravljivim, rešenja se donose naosnovu procena i prognoza. Rešenja se donose zarazličite scenarije pojava i događaja na rečnom slivui vodnom području. Vizija je i težnja da vodoprivrednisistemi zadovolje sve korisnike putem infrastrukturnihkapaciteta koji se razvijaju prema savremenim tehno-loškim rešenjima.

(3) FORMULISANJE STRATEGIJEFormulisanje strategije upravljanja vodama i u

delatnosti pored internih faktora zavisi od namera i ci-ljeva države. Organi vlasti mogu uticati na upravljanjevodama na statičan i dinamičan način kako je dato uslici 1.

Formulisanje strategije upravljanja vodom i vodo-privrednom delatnošću polazi od analize stanja, misijei vizije za buduća stanja voda, a posebno u stvaranjuuslova za pružanje kvalitetne usluge. Ciljevi upravlja-nja vodama i oblasti voda uzajamno se dopunjuju i iz-raženi su u public i private managment zbog komple-mentarnosti. Strategijski ciljevi kojima teži delatnost sucentralno mesto koje je u formulaciji permanentnoprisutno. Aktivnosti i procesa raspolaganja vodama savodoprivrednim uslugama (slika broj 2).

24VODA I MI BROJ 87

Slika br. 1: Uticaj strukture vlasti na korišćenje i zaštitu od voda i vodoprivredne usluge

Formulisana strategija javno VS privatno upravlja-nje oslanja se na smernice i zadatke čije stanje odre-đuje infrastruktura objekata, stanje i status voda, agen-cije i preduzeća, sa jedne strane i potrebe i zahteviobveznika – korisnika sa druge strane. Nema ostvari-vanja strateških pravaca bez tranzicionih i integracio-nih osnova i principa sadržanih u direktivama EU o vo-

25VODA I MI BROJ 87

Slika br. 24: Vrednosti javnog VS privatnog upravljanja u tradicionalnom i novom upravljanju vodama i vodoprivrednom delatnošću.

4 Sadržaji iz slika 1 i 2 prilagođeni su strategiji upravljanja vo-dom i vodoprivredom Srbije prema elementima koji su sadr-žani u studiji Blang Ricardo, Horner Louise, Lekhi Rohit,(2006), Public value, politics and public management, TheWork Foundation, London.

dama, internih i eksternih faktora institucija zaduženihza upravljanje vodama. Formulisana strategija javnoVS privatno upravljanje sadrži: ostvarivanje „dobrog“odnosno održivog stanja i statusa voda5; obezbeđi-vanje integralnog i intergrisanog upravljanja vo-dama na rečnom slivu; obezbeđivanje optimalnihmaterijalnih i finansijskih sredstava za razvoj i funk-cionisanje vod(oprivred)ne infrastrukture; programira-nje, praćenjei analiza pritisaka i uticaja na identifiko-vana vodna tela podzemnih i površinskih voda;uvođenje monitoringa u klasifikaciji površinskih voda,zaštićenih područja i podzemnih voda; stvaranjeuslova za učešće javnosti pružanjem informacija,konsultacijom i aktivnim učešćem uz uvođenje si-stemskih analiza; analitičko i plansko utvrđivanje GAP-a stanja i statusa voda, odnosno kvaliteta i kvantitetakod vodoprivrednih usluga; razvijanje normativnih i re-gulatornih okvira sadržanih u propisima, pravilima,procedurama, uputstvima i sl; razvijanje organiza-cione strukture za efikasno raspolaganje, korišćenjei zaštitu od voda i vodoprivredne usluge; ubrzani raz-voj preduzeća prema razvijenim vrstama vodopri-vrednih usluga, jer oni su osnovni nosioci poslovanjakoji se mogu liderski pozicionirati na korisničkom trži-štu javnog sektora; rast i razvoj korisnika, očuvanje iunapređivanje korisničkog renomea6 putem predu-zeća kao efikasne i ekonomski pouzdane vodopri-vredne institucije koja pruža kompletan vodni servis,prilagođen potrebama korisnika, a u skladu sa do-brom poslovnom praksom. Pokretanje i realizacijurazvojnih projekata7 sa ciljem ostvarivanja ukupnogprivrednog i društvenog razvoja; razvoj preduzećakao poslovnog sistema sa unapređenjem primenominformatičke tehnologije i posebno sa uspostavlje-nim profesionalnim razvojem ljudskih resursa zaposle-nih uz odgovarajuće ekonomsko vrednovanje; uvođe-nje višeslojne informacionestrukture svojstvenezemljama EU; opredeljivanje za rešenja prema tro-škovnoj efikasnosti iz analiza za mere i vrednova-nje različitih scenarija vodnih procesa.

(4) IMPLEMENTACIJA STRATEGIJEPrimena formulisane strategije sastoji se u na-

činu aktiviranja elemenata vod(oprivred)nog sistemaiz javnog VS privatnog upravljanja za poboljšanje ra-spolaganja, korišćenja i zaštita za vode i pružanja vo-doprivrednih usluga. Između public i private mena-

džmenta u implementaciji strategije postoji stalna sa-radnja, s tim da se za određene oblasti mogu razdvo-jiti i pojedinačno odrediti posebne procedure, pro-cesi, aktivnosti, događaji i ciljevi.

Javno strateško upravljanje u implementacijiorijentisano je na: (a) Identifikaciju i određivanje pred-meta ekonomskih analiza na rečnim slivovima, vod-nim sistemima i korisnicima uz planiranje upotrebevoda, zaštite voda i zaštite od voda. Analiza se odnosina procenu koristi i efikasnosti, povraćaja troškova vo-doprivrednih usluga, odnosno na troškovnu efikas-nost. (b) Identifikaciju vodnih tela koje obuhvata: de-finisanje površinskih i podzemnih tela, tehničkotumačenje jasno određenih i znatnih elementa, odre-đivanju kriterijuma i granica vodnih tela i postupaka zapraktičnu primenu sa merama unutar vodnih tela. (v)Analizu pritisaka i uticaja (sa relevantnim elementimau procesima) i akcijama za vrste uticaja i pritisaka,identifikovanje vodećih i značajnih pritisaka sa proce-njivanjem uticaja, identifikaciju i upravljanje rizicima,određivanje alata i instrumenata za analizu i informa-cionu osnovu sistema o vrstama i nivoima uticaja i pri-tisaka. (g) Identifikovanje i određivanje jako modifiko-vanih i veštačkih vodnih tela koje se sastoji u:važnosti veza za identifikovanje prema Okvirnoj direk-tivi EU o vodama (ODV), pristupu i postupcima zaidentifikovanje jako modifikovanih i veštačkih vodnihtela, određivanju merila za uspostavljanje maksimal-nog ekološkog potencijala, pregledu mera i vremen-skih ciklusa za primenu mera. (d) Interkalibracijukoja obuhvata: uspostavljanje i utvrđivanje terminolo-gije vezane za interkalibraciju, identifikovanje pro-blema i moguća rešenja interkalibracije, izradu uput-stava za uspostavljanje interkalibracijske mreže iodređivanje aktivnosti i nosilaca za strategiju interka-libracije. (đ) Uspostavljanje sistema monitoringa kojise sastoji u: smernicama, određivanju termina i ri-zika, nivoa tačnosti i pouzdanosti monitoringa površin-skih i podzemnih voda, određivanju ciljeva i lokacijenadzornog, operativnog i istraživačkog monitoringa,frekventnosti monitoringa i ostalim uslovima i zahte-vima iz ODV za monitoring. (e) Uspostavljanje učešćajavnosti se odnosi na: određivanje predmeta, cilja,subjekata i vremenskog termina za pojedine vrsteučešća javnosti, nivo uključenosti javnosti, određiva-njete hnike za učešće javnosti i određivanje načina in-formisanja i izveštavanja. (ž) Implementacija eleme-nata geografskog informacionog sistema (GIS-a)obuhvata elemente, zahteve i ciljeve GIS-a iz ODV, kaošto su pregled slojeva u GIS-u, modeli podataka i ko-diranja za objekte, kvalitet i tačnost podataka i stan-darda u harmonizaciji podataka. (z) Vodno planiranjei donošenje odluka se sastoji u određivanju osnova,instrumenata i principa planiranja za određivanje plan-skih veličina, procesa planiranja, nosilaca planiranja uodređenim vremenskim okvirima.

26VODA I MI BROJ 87

5 O Strategiji održivog razvoja šire se može videti u literaturikoja za osnovu sadrži strategijsko upravljanje.

6 O Strategiji rasta šire se moževideti u knjizi Dess Lumpkin Ei-sner, (2007) „Strategijski menadžment“, Data status, Beo-grad.

7 O Strategiji rasta za razvoj usluga i tržišta usluga videti u knjiziMilisavljević Momčilo, (2002), „Savremeni strategijski mena-džment“, Institut Ekonomskih nauka, Beograd.

Privatno upravljanje je prevashodno usmerenona ostvarivanje i formulisanje strategije koju sprovodikroz:

(a) Upravljanje rizicima. Sistem upravljanja rizicimabazira se na uspostavljanju kontinuiranog procesaprovere adekvatnosti formulisane strategije i ogra-ničenih (graničnih) vrednosti, odnosno za proveruusklađenosti poslovanja sa definisanim procedu-rama i nivoima ovlašćenja. Upravljanje rizicima jeintegrisano u poslovne procese i funkcije i odvijase na svim nivoima poslovanja. U skladu sa defi-nisanom politikom upravljanja rizicima i utvrđenimgraničnim vrednostima razvija se metodologija ipostupci procene za upravljanje rizicima. Pri tomese sistem uspostavlja za kontinuirane proceseidentifikacija i procena nastanka neizvesnog doga-đaja koji zavisi od nivoa izloženosti vodnih i poslo-vnih funkcija rizicima. Javno preduzeće vrši utvrđi-vanje i preispitivanje graničnih vrednosti količine ikvaliteta voda od Q1 ... Q5 i od Ki .. K5 i od redo-vnih stanja do vanrednih situacija iz istraživačkog,nadzornog i operativnog monitoringa uz kontroluukupne izloženosti upravljanja vodama rizicima.

(b) Upravljanje prihodima i rashodima. Upravljanjaprihodima i rashodima je usmereno ostvarivanjukontinuiteta pozitivnog finansijskog rezultata uzočuvanje interesa osnivača i korisnika.

(b) Implementacija upravljanja prihodima bazira sena zahtevu za povećanje prihoda od vodoprivre-dne usluge na osnovu rasta kvaliteta i kvantiteta idinamičkog rasta obima poslovanja. Posebno seto obezbeđuje višom stopom naplate prihoda, uefikasnoj naplati ne naplaćenih potraživanja i po-sebno potraživanja u sporu.

(b) Politika rashoda vodi se u pravcu smanjenja ukup-nih rashoda primarno kroz smanjenje određenihvrsta poslovnih rashoda sa varijabilnom kompone-ntom uz sporiji rast rashoda od rasta prihoda, a ibudžetiranjem i sprovođenjem kontrole operativnihrashoda.

(c) Organizacionu politiku u upravljanju uslugama.Organizaciona politika obezbeđuje razvoj struk-ture kojom se ostvaruje poslovno određivanje ipozicioniranje javnih preduzeća u upravljanju vo-dama i javnim sistemima u skladu sa definisanimrazvojnim prioritetima za efikasno funkcionisanje.Organizovanje je i prilagođavanje uticajima i priti-scima vode na objekte, odnosno promene stanjai statusa voda koje je potrebno prilagoditi zahte-vima i potrebama korisnika-obveznika.

(d) Upravljanje ljudskim resursima. Politika upravlja-nja ljudskim resursima treba da obezbedi unapre-đivanje timskog pristupa u procesima pružanjavodoprivrednih i drugih usluga korisnicima. Pose-bno se to odnosi na rast sposobnosti zaposlenih

uz podmlađivanje i podizanje stručnosti i znanjazaposlenih, stalnim obrazovanjem i inoviranjemznanja.

(e) Upravljanje informacionim sistemom. Upravlja-nje informacionim sistemom treba voditi u pravcuobezbeđivanja permanentnog razvoja, koji kaonezavisan sistem upravljanja pokriva oblasti zaštiteod štetnog dejstva voda, zaštite voda, iskorišćava-nje i upotrebe voda, izgradnju, održavanje i funk-cionisanje, a sve u cilju pružanja kvalitetne vodo-privredne usluge.

U implementaciji strateški menadžment, publicVS private, imaju zajedničko:

(a) Vođenje i ostvarivanje planskih zadataka koje seodnosi na određivanje organizacione strukture pofunkcijama, uslugama, fazama, teritorijama i proce-sima upravljanja, rukovođenja i izvršavanja. Ovo seodnosi na tehnoekonomske sisteme za stanja pro-mena pod uticajem unutrašnjih i spoljašnjih fak-tora. Posebno u uspostavljanju i sprovođenju infor-macione i komunikacione aktivnosti, kanala itokova.

(b) Uspostavljanje optimalne strukture zaposlenihkoja obuhvata alociranje zadataka i procena njiho-vog izvršavanja prema postojećim sposobnostimazaposlenih. To podrazumeva i potrebu obučavanjai pripremanja zaposlenih za uspešno ostvarivanjezadataka iz upravljanja vodama i poslovne politikeuz materijalno i stručno motivisanje. Menadžmentje zadužen za kolektivno organizovanje delovanjazaposlenih u ostvarivanju rezultata i politika, zakon-ske i druge zaštite i posebno zaštite zdravlja zapo-slenih.

(5) KONTROLA PRIMENE STRATEGIJEJavno VS privatno upravljanje strateški cilj ne-

mogu ostvariti bez permanentne kontrole formulisanei primenjene strategije. Kontrola se sprovodi kao pro-vera implementiranja strategije, odnosno, da li se onaostvaruje u skladu sa eksternim i internim propisimai praksama i posebno u sprovođenju principa integri-sanosti. Eksterni pristupi odnose se na regulativuupravljanja vodama koja se odnosi na kontrolu kori-šćenja sredstava i pravne postupke. Interni propisi ukontroli su u funkciji instrumenata za donošenje i rea-lizaciju odluka na različitim nivoima upravljanja i odlu-čivanja u vod(oprivred)nom sistemu. Interna kontrolausmerena je prema organizacionim jedinicama u izvr-šavanju postavljenih zadataka, čiji nivo realizacije sekontroliše pokazateljima (indikatorima). Posebna in-terna kontrola se odnosi na blagovremenost i dostup-nost informacionih baza o tehno-ekonomskoj i prav-noj dimenziji realizacije strategije.

27VODA I MI BROJ 87

U zavisnosti od intenziteta ostvarivanja postavlje-nih ciljeva strategijski menadžment kontrolu sprovodikao prethodnu (preventivnu), tekuću i naknadnu. Kon-trola može biti subjektivna i objektivna, a u osnovi seodnosi na realizaciju ciljeva prema tehničkim, eko-nomskim, pravnim i organizacionim uslovima i para-metrima.

ZAKLJUČAKStanovništvo i privreda se kontinuirano nalazi u

tranzicionom procesu koji direktno, zbog infrastruktur-nosti oblasti voda i delatnosti, utiču na mnoge delat-nosti javnog i realnog sektora. Zbog toga je velik zna-čaj strategijskog opredeljnja upravljanja vodama ujavno VS privatno upravljanje koje pretpostavlja uspo-stavljanje novih osnova, instrumenata i uslova pri-mene načina upravljanja u procesima i sistemima.Uspostavljanje se gradi za optimalno stanje i statusvoda, pružanje i vršenje usluga za stanovništvo i u po-ljoprivredi, industriji, saobraćaju, građevinarstvu, šu-marstvu i drugim privrednim granama.

Strateški procesi su i integracioni procesi koji seuspostavljaju za efikasnije upravljanje vodama.Osnove za integracione procese su shvatanja o vodi

kao prirodnom dobru i posebno ekonomskom re-sursu koja je istovremeno i namirnica, sirovina, sred-stvo za rad, energent, prostor za život i još mnogotoga. Voda je uslov opstanka prirodnog okruženja či-tave ljudske zajednice, razvoja i kvalitetnijeg funkcio-nisanja društva i privrede.

Javno VS privatno upravljanje u strategiji upravlja-nja vodama u potpunosti ispoljava odnose međusob-nog prožimanja i komplementarnosti u zajedničkimuticajima za rešavanje problema vode. Rešavanje pro-blema je u svim oblastima raspolaganja, zaštite vodai životne sredine, zaštićenih područja, korišćenja vodai zaštite od voda, različitim vrstama vod(oprivred)nihusluga i ostalim aktivnostima organizovane javnosti.Polazeći od analize, planiranja, organizovanja, vođe-nja, kontrole i informisanja, kao menadžment procesau upravljanju vodama jačaće položaj i značaj oblastivoda jer će se iz procesa public i private managmentrazvijati potencijali društva i privrede sa uspostavlje-nim.

LITERATURABajčetić Marko, (2012), Integrativnost ekonomije vod-

nog (javnog) sektora, Prometej, Novi Sad, Srbija.Bajčetić Marko, (2010), Sistem vrednosti vodoprivrede,

Prometej, Novi Sad, Srbija.Blang Ricardo, Horner Louise, Lekhi Rohit, (2006),

Public value, politics and management, The WorkFoundation, London, England.

Dess Lumpkin Eisner, (2007), Strategijski mena-džment, Data status, Beograd, Srbija.

\orđević Branislav,( 1990); Vodoprivredni sistemi,Naučna knjiga, Beograd.

European Communities, (2004) Common Implemen-tation Stretegy – Guidances” available at WFD –CIRCA.

Zelenović M. Dragutin, (2011), Inteligentno privređiva-nje“, Prometej, Novi Sad.

Milisavljević Momčilo, (2002), Savremeni strategijskimenadžment, Institut ekonomskih nauka, Beo-grad, Srbija.

Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede– Republička direkcija za vode, (2005), Okvirne di-rektive EU o vodama, Udruženje za tehnologijuvoda i sanitarno inženjerstvo, Beograd, Srbija.

Penezić D. Nenad, (2005), Ekonomika preduzeća,FTN, Novi Sad, Srbija.

Potkonjak Svetlana, (1991), Ekonomika vodoprivrede,Poljoprivredni fakultet, Novi Sad.

Stiglic E. Džozef, (2004), Ekonomija javnog sektora,Ekonomski fakultet, Beograd, Srbija.

Todosijević Radmilo, (2010), Strategijski menadžment,Ekonomski fakultet, Subotica, Srbija.

28VODA I MI BROJ 87

UVODSarajevu je 27. oktobra 2014. godine odr-žana radionica sa ciljem prezentacije fina-lnog nacrta Nacionalnog plana implementa-cije Štokholmske konvencije u Bosni i

Hercegovini (NIP). NIP je izrađen u okviru projekta “Ak-tivnosti za omogućavanje pravovremenog djelovanjapri implementaciji Štokholmske konvencije o postoja-nim organskim onečišćujućim supstancama u Bosnii Hercegovini”, a u njegovu izradu su bile uključenesve zainteresirane strane, kojima je bilo omogućenoda daju komentare tokom svih faza izrade NIP-a.

Nastavak teksta je preuzet iz finalnog nacrta Nacio-nalnog plana implementacije Štokholmske konvencijeu Bosni i Hercegovini.

Projekat “Aktivnosti za omogućavanje pravovre-menog djelovanja pri implementaciji Štokholmskekonvencije o postojanim organskim onečišćujućimsupstancama u Bosni i Hercegovini” financira Globalnifond za okoliš (eng. Global Environment Facility -GEF), a implementira ga Organizacija Ujedinjenih na-roda za industrijski razvoj (eng. United Nations Indu-strial Development Organization - UNIDO) u saradnji saMinistarstvom vanjske trgovine i ekonomskih odnosaBosne i Hercegovine (MVTEO) . U implementaciji pro-jekta učestvuju nadležne institucije iz Federacije Bo-sne i Hercegovine, Republike Srpske i Brčko Distrikta.

Za realizaciju projekta (koja obuhvaća analizu pravnogi zakonskog okvira, izradu preliminarnog inventarapostojanih organskih onečišćujućih supstanci, orga-niziranje radionica, obuka i održavanje sastanaka, iz-radu akcionih planova i Nacionalnog implementacij-skog plana (eng. National Implementation plan - NIP))je odgovorna Nacionalna izvršna agencija (eng. Natio-nal Executive Agency - NEA) koju sačinjava konzorcijkonzultanata Enova d.o.o. Sarajevo i Institut za zaštitui ekologiju Republike Srpske, Banja Luka. Opći cilj pro-jekta „Aktivnosti za omogućavanje pravovremenogdjelovanja pri implementaciji Štokholmske konven-cije o postojanim organskim onečišćujućim supstan-cama u BiH“ (u daljnjem tekstu: Projekt) je jačanje ka-paciteta Bosne i Hercegovine (BiH) za upravljanjepostojanim organskim onečišćujućim supstancama(eng. Persistent Organic Pollutants - POPs) - hemika-lijama koje su regulirane Štokholmskom konvenci-jom, jačanje sposobnosti za izradu Nacionalnog planaza implementaciju Konvencije i pomoć BiH pri njego-vom usvajanju i podnošenju Sekretarijatu Konvencije.Nacionalni plan implementacije osigurava neopho-dni nivo informacija koje će omogućiti donošenje stra-teških odluka i identificiranje prioritetnih aktivnostikoje BiH mora poduzeti da bi ispunila odredbe Štok-holmske konvencije. POPs su organske nerazgradivehemijske supstance - hemikalije koje se oslobađaju uokoliš kao posljedica ljudskih aktivnosti, prije svega in-

NACIONALNI PLAN IMPLEMENTACIJE [TOKHOLMSKE KONVENCIJE U BiH

29VODA I MI BROJ 87

U

mr. sci. SANELA D@INO, dipl. in`. hemije

Vijesti i zanimljivosti

dustrije. Neke od tih supstanci su neželjeni nusproiz-vodi industrijskih procesa ili sagorijevanja. U grupuPOPs spadaju organohlorni spojevi koji obuhvatajusve organske spojeve koji sadrže jedan ili više hloro-vih atoma.

Ove supstance imaju sljedeće karakteristike:

� Postojanost - sposobnost da se odupru hemijskoj,fotolitičkoj i biološkoj razgradnji u različitim okoli-šnim medijima (zrak, voda, sedimenti i organizmi)u dugim vremenskim periodima;

� Bio-akumuliranje- sposobnost da se akumuliraju(talože) u tkivima organizama. POPs su organskispojevi koji se odlikuju visokom lipofilnošću (spo-sobnost otapanja u masnim tkivima), što im omogu-ćuje njihovu bio-akumulaciju;

� Potencijal transporta na velike udaljenosti krozrazne okolišne medije (zrak, voda, i migratorne vr-ste) – ove su supstance vrlo stabilne i mogu glo-balno cirkulirati kroz proces koji se naziva “ efektskakavaca”.

U skladu sa glavnim odredbama specificiranim uŠtokholmskoj konvenciji, sve države potpisnice dužnesu:

� Zabraniti proizvodnju, upotrebu, uvoz, izvoz POPshemikalija sa liste Aneksa A, te ograničiti proizvo-dnju u upotrebu hemikalija koje se nalaze na listiAneksa B (Član 3. Konvencije);

� Spriječiti proizvodnju i korištenje novih pesticida ilinovih industrijskih hemikalija koje, uzimajući u ob-zir definirane kriterije (postojanost, bio-akumula-cija, potencijal prijenosa na velike udaljenosti, šte-tni učinci) pokazuju karakteristike postojanihorganskih onečišćujućih supstanci (Član 3. Kon-vencije);

� Poduzeti mjere za smanjenje ukupnog ispuštanja,koje proizlazi iz antropogenih izvora, svake od he-mikalija navedenih u Aneksu C, s ciljem njihovogkontinuiranog smanjenja i, gdje je to moguće, ko-načnog eliminiranja (Član 5. Konvencije);

� Izraditi odgovarajuće strategije za identifikaciju za-liha, proizvoda i predmeta u upotrebi, te identificiratizalihe koje se sastoje od ili sadrže hemikalije nave-dene u Aneksu A ili Aneksu B, kao i proizvoda ipredmeta u upotrebi i otpada koji se sastoje od, sa-drže ili su kontaminirani hemikalijama navedenih uAneksu A, B ili C (Član 6. Konvencije);

� Upravljati zalihama na siguran, učinkovit i okolišnoprihvatljiv način sve do trenutka kada postaju otpad(Član 6. Konvencije);

� Poduzeti odgovarajuće mjere da se osigura okoli-šno prihvatljivo postupanje, prijevoz i skladištenjePCB otpada, uključujući proizvode i predmete kadapostanu otpad (Član 6. Konvencije);

� Zbrinjavanje otpada koji sadrži PCB treba provestina okolišno prihvatljiv način uvažavajući međunaro-dne propise, standarde i preporuke. Potrebno je osi-gurati da je otpad zbrinut na način da je sadržajPOPs uništen ili nepovratno transformiran tako dane pokazuje karakteristike POPs, odnosno zbrinutna drugi okolišno prihvatljiv način kada uništenje ilinepovratna transformacija ne predstavlja okolišnopreferiranu opciju ili kada je sadržaj POPs nizak(Član 6. Konvencije);

� Poduzeti odgovarajuće mjere kako bi se osiguraloda POPs otpad nije zbrinut na način koji omogućujereciklažu ili ponovnu upotrebu POPs iz otpada (Član6. Konvencije);

� Razviti strategije za identifikaciju zagađenih lokacija,te provoditi okolišno prihvatljivu sanaciju tih lokacija(Član 6. Konvencije);

� Izraditi Nacionalni plan implementacije Štokholmskekonvencije, uz konsultaciju sa svim zainteresiranimstranama (Član 7. Konvencije);

� Provesti obavezno izvještavan