Sağlık Bakanlığı'nda Yeniden Yapılanma: Yeni Kamu Yönetimi

Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47, Sayı 1, Mart 2014, s. 53-78.

Sağlık Bakanlığı’nda Yeniden Yapılanma:

Yeni Kamu Yönetimi Açısından Bir

Değerlendirme

Mustafa Lamba - Yakup Altan** -

Mehmet Aktel** - Uysal Kerman**

Özet: Bu çalışma, Sağlık Bakanlığı teşkilat yapısındaki değişimin, Yeni Kamu Yönetimi

anlayışı bakımından incelenmesini amaçlamaktadır. Bu kapsamda, Sağlıkta Dönüşüm

Programı’nın son adımı olan 663 sayılı KHK ile gerçekleştirilen düzenlemeler ele alın-

maktadır. 663 sayılı KHK ile Sağlık Bakanlığı’nda, hizmet üreten ve politika belirleyen

birimlerin ayrıldığı; profesyonel yönetime geçildiği, özel sektör yönetim anlayışına da-

yalı istihdam modelinin benimsendiği; sonuç odaklı; daha yatay birimler şeklinde ör-

gütlenen; kaynak kullanımında verimliliği hedefleyen; rekabetçi anlayışa açık ve per-

formans denetimine dayalı bir teşkilat yapısı oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu yapının,

Yeni Kamu Yönetimi anlayışının temel bileşenleri ile uyumlu olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Yeni kamu yönetimi, sağlık hizmetleri, sağlık bakanlığı teşkilat ya-

pısı, sağlıkta dönüşüm programı.

Reconstruction in the Ministry of Health: An Evaluation in Terms of the New

Public Management

Abstract: This study aims to analyze the changes in the organizational structure of the

Ministry of Health in terms of the New Public Management approach. In this frame-

work, the regulations introduced by Decree-Law No. 663-the last step of Health Trans-

formation Program-are discussed. By Decree-Law No. 663, Ministry of Health, the ser-

vice-producing units and policy-producing units were separated; professional manage-

ment style was adopted; the employment model based on the private sector management

approach was adopted. Thus, it is attempted to establish a result-oriented organization-

al structure organized in more horizontal units, which aims for efficiency in resource

utilization, open to the competitiveness and is based on the performance audit. This

structure appears to be compatible with the fundamental components of the New Public

Management approach.

Key Words: New public management, health services, organizational structure of the

ministry of health, health transformation program.

Yrd. Doç. Dr., Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, İ.İ.B.F. Kamu Yönetimi Bölümü, 15100, İstiklal Yerleşkesi,

Burdur/Türkiye. ** Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversitesi, İ.İ.B.F. Kamu Yönetimi Bölümü, Doğu Kampüsü, 32260, Çünür,

Isparta/Türkiye.

54 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 1

GİRİŞ

Sosyal refah devleti uygulamaları sonucu devletin aşırı büyümesi, merkezi-

leşmesi, kamu harcamalarının artması, 1970’li yıllarda yaşanan petrol şokları ve

ekonomik krizlerin yol açtığı ağır borç yükleri, devlette etkinliği esas alan yeni

anlayışları gündeme getirmiştir (Özer, 2005: 14). Siyasal, sosyal ve ekonomik

boyutları olan ve yeni sağ olarak adlandırılan bu anlayışların hedefinde, ekono-

mik içerikli kamusal faaliyet alanının daraltılması ve daraltılan bu alandaki faa-

liyetlerin ve örgütlerin özel sektör işletmecilik anlayışı doğrultusunda yeniden

yapılandırılması ya da doğrudan özel girişim yoluyla işletilmesi yer almaktadır

(Aksoy, 1998: 4,11).

Devletin yeniden yapılandırılması ve rolünün yeniden tanımlanması sürecin-

de birçok ülkede, kamu örgütleri yeniden düzenlenmiş; devlet, hizmet sunan

yapıdan, düzenleyici, denetleyici ve yol gösterici bir yapıya dönüştürülmüş ve

piyasa modeli kamu sektörüne yerleştirilmeye çalışılmıştır (Balcı, 2005: 5-6).

Bu süreçte devlet, katalizör, sahibinin vatandaşlar olduğu, rekabetçi, amaçla-

ra yönelmiş, sonuçlara önem veren, müşteri odaklı, girişimci, uzak görüşlü,

adem-i merkeziyetçi ve piyasa odaklı (Osborne - Gaebler, 1993) gibi kavramlar-

la ifade edilmeye başlanmıştır. Devletin verimsiz ve hantal olduğu düşünülen

yapısı, özel sektördeki başarılı uygulamaların kamu sektörüne uyarlanmasını

öngören Yeni Kamu Yönetimi (YKY) anlayışı ile giderilmeye çalışılmıştır.

Özel sektör işletmelerinin geliştirmiş oldukları yeni yöntem ve teknikler saye-

sinde performans ve verimliliklerinin artması, kriz dönemindeki kamu yönetim-

leri için ilham kaynağı olmuştur1. Kamu örgütleri ABD, İngiltere, Kanada, Yeni

Zelanda ve Avustralya gibi ülkelerde katı, hiyerarşik, merkeziyetçi ve bürokra-

tik yönetim anlayışından, daha esnek ve piyasa odaklı bir yönetim anlayışına

doğru reforma tabi tutulmuşlardır (Ömürgönülşen, 1997: 518; Lane, 2000: 14;

Parlak - Sobacı, 2012: 224).

Kamu yönetimi reform sürecinden sağlık sistemleri de etkilenmiş ve bu sü-

reçte, sağlık hizmetlerinin sunumunda özel sektörün payını arttıran, rekabetçili-

ği geliştiren, devletin düzenleyici rolünü ön plana çıkaran, finansal sürdürülebi-

lirliği sağlayan, etkinsizlik, verimsizlik ve kalitesizlik gibi sorunların çözülme-

sine yönelik düzenlemelerle karşı karşıya kalmıştır (Ener - Demircan, 2008: 68-

72).

Türkiye’de de 1980’li yıllardan itibaren sağlık sisteminin düzenlenmesine

yönelik bazı reform çalışmaları yapılmıştır. Ancak 2003 yılında başlatılan Sağ-

lıkta Dönüşüm Programı bu reform çalışmalarının en kapsamlısı olarak kabul

edilebilir. Sağlıkta Dönüşüm Programının son adımı ise 663 sayılı Kanun

1 Yeni Kamu Yönetimi, İşletmecilik (manageralizm), Pazar Merkezli Kamu Yönetimi ve Girişimci İdare te-

rimleri ile birbirinin yerine kullanılmıştır (Güzel, 2003: 196).

Sağlık Bakanlığı’nda Yeniden Yapılanma: Yeni Kamu Yönetimi Açısından Bir Değerlendirme 55

Hükmünde Kararname2 ile Sağlık Bakanlığı’nın teşkilat yapısının değiştirilme-

sidir. Bu çalışma, 663 sayılı KHK ile yaşanan dönüşümün Yeni Kamu Yönetimi

anlayışı bakımından değerlendirilmesini amaçlamaktadır.

KAMU YÖNETİMİNDE DÖNÜŞÜM VE YENİ KAMU YÖNETİMİ

ANLAYIŞI

Kamu yönetiminde yaşanan sorunların çözülmesi amacıyla ortaya çıkan Ye-

ni Kamu Yönetimi anlayışı, uluslararası kuruluşların da desteği ile hızla dünya-

nın farklı ülkelerine yayılmıştır. YKY anlayışının temel özellikleri arasında;

açıklık, performans değerleme, ölçülebilen çıktılara ve standartlara dayalı he-

defler belirleme, merkeziyetçi bürokrasiden uzaklaşarak yerelleşmeye daha faz-

la önem verme, özerk yapılar oluşturma, rekabet ortamı oluşturarak maliyetleri

azaltma, kamu ve özel sektör ortaklıkları ile karma örgütlerin geliştirilmesi, is-

tihdam, ücret ve planlama alanlarında özel sektör uygulamalarını örnek alma,

tasarruf ve verimliliğe daha fazla önem verme (Kettle, 2005: 1-2; Pollitt, 2002:

474; Pollitt - Bouckaert, 2011; 10; Arslan, 2010: 27-28; Al, 2002: 131-152) gibi

unsurlar sayılmaktadır.

Kamu yönetimi karşısında özel sektör yönetim ve uygulamalarının daha üs-

tün olduğu ve iyi yönetimin ekonomik ve sosyal problemleri çözmenin en iyi

yolu olduğu (Wilson - Doig, 1996: 53) görüşünü savunan YKY anlayışı, gele-

neksel yönetim anlayışını eleştirmektedir. Özellikle Weberyen bürokrasinin ve

geleneksel yönetim anlayışının her bir öngörüsüne kesin bir dille karşı çıkıl-

maktadır (Hughes, 2003: 260; Sobacı, 2011: 180-181). YKY’nin, iki temel id-

diası bulunmaktadır. Birincisi; bürokrasinin, kamu sektörünü yönetmenin en et-

kin yolu olmadığı, geleneksel bütçe süreçleri ve ağır kamu hukuku kurallarının

yerine yeni araçlara ihtiyaç bulunduğu; ikincisi ise sözleşmecilik anlayışı ile bu

sorunların aşılabileceği düşüncesidir. Böylece kamusal hizmetlerin özel sektöre

gördürülmesinin yolu açılmaktadır. Bu anlayış, ekonomik sistemde yer alan tüm

oyuncuların birbirine benzediğini, bundan dolayı, kamu işletmeleri ile özel sek-

töre ait işletmeler arasında ayrım yapılamayacağını, kamu ve özel sektör yöne-

timlerinin de birbirinden farklı olmadığını ifade etmektedir (Lane, 2000: 305).

YKY’de bürokratik yapıdan kaynaklanan sorunların çözümünde büyük ve

dikey örgüt modellerinin yerine, örgütsel yapının küçültülmesi, esneklik ve de-

santralizasyonun geliştirilmesi önerilmektedir (Ferlie vd., 1996: 12). Bu kap-

samda, kamu hizmetlerinin hesap verebilir ve daha verimli bir şekilde sunula-

bilmesi için bürokratik birimlerde ayrışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Faaliyet

alanları daha küçük olan birimlerin daha verimli olacağı, çünkü onların hedefle-

rini daha iyi belirleyebilecekleri, başarıya daha hızlı ve daha doğrudan ulaşma

2 02.11.2011 tarih ve 28103 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 663 sayılı “Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuru-

luşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”.


yönünde çalışabilecekleri ve daha hesap verebilir olacakları düşünülmektedir3.

Bunu sağlamak için de tam olarak sorumluluk sahibi olmayan bürokratın yerine,

kamuya doğrudan hesap verebilecek sorumlu bir yönetici atanması öngörülmek-

tedir (Promberger - Rauskala, 2010: 2; Falconer, 2012: 3-5).

Hood, Yeni Kamu Yönetimi’nin öğretideki yedi temel bileşeninden söz

ederken sıklıkla; kamu sektöründe profesyonel yönetime geçilmesi; açıkça be-

lirlenmiş performans standartları ve ölçütlerin geliştirilmesi; süreçlerden ziyade

çıktı kontrollerine daha fazla önem verilmesi; kamu sektöründe yönetilebilir bi-

rimler oluşturmak için büyük örgütlerin daha fonksiyonel birimlere bölünmesi;

kamu sektöründe rekabete dayalı yapının geliştirilmesi; özel sektörde başarısı

ispat edilmiş uygulamaların kamu sektöründe de uygulanabilmesi için işe alma

ve ödüllendirmede daha esnek bir yapıya yönelme ve daha az kaynak kullanarak

daha fazla hizmet üretebilmek için kaynak kullanımında disiplin ve tasarrufa

yönelmeden (Hood, 1991: 4-5) söz etmektedir

Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye’de de 1980 sonrasında kamu

yönetiminde reform çalışmaları başlatılmış ve özellikle 2000’li yıllarda bu ça-

lışmalar hızlandırılmıştır. Bu kapsamda ilk olarak 2003 yılında Kamu Yönetimi

Temel Kanunu Tasarısı hazırlanmıştır. Tasarı’nın özünde kamu yönetiminde

merkeziyetçilik sorununun çözülmesi; kamu hizmetlerinin yeniden yapılandırı-

larak önemli bir kısmının yerel yönetimlere devredilmesi; gereksiz hale gelmiş

kuruluşların tasfiye edilmesi, denetim, stratejik planlama, performans yönetimi

ile katılımcı, şeffaf, hesap verebilir, etkin ve bürokrasiden uzak bir kamu yöne-

timi oluşturmayı amaçlayan değişiklikler yer almaktadır4. Kamu sektöründe söz-

leşmeli personel istihdamının yaygınlaşması, temizlik, yemek, güvenlik gibi

hizmetlerin özel sektörden hizmet satın alma yoluyla gördürülmesi, yerel yöne-

timlerin güçlendirilmesine yönelik çalışmalar, devletin özelleştirmeler yoluyla

çekildiği alanlarda düzenleyici ve denetleyici rolünü ön plana çıkaran üst kurul-

ların oluşturulması, performans yönetimi ve stratejik yönetim uygulamalarının

hayata geçirilmesi, denetim, bilgi edinme hakkı ve kamu hizmetlerinin görül-

mesinde rekabet edebilirlik (Haktankaçmaz, 2009: 172-260) gibi çok sayıda

alanda düzenlemeler yapılmıştır.

Bu tür değişimler, sağlık hizmetlerinin finansmanı ile personel ve teşkilat

yapısı üzerinde önemli etkiler doğurmuştur.

3 YKY’nin örgüt modelinde, tek merkezden yönetilen örgütlenme anlayışından uzaklaşılmakta, örgütler parça-

lara ayrılmakta, her bir parça sunulacak olan hizmetin belirli bir bölümünü üstlenmekte, bu parçalara kendi

bütçesini oluşturma ve uygulama özgürlüğü tanınmakta, örgüt yöneticileri ise sadece sonuçlardan sorumlu tutulmakta ve böylece hiyerarşik kanallar yerine başarı ve performans standartlarına göre denetime geçil-

mektedir (Aksoy, 1998: 11). 4Ayrıntılı bilgi için bkz. “Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı Genel Gerekçesi”,

http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss349m.htm, (15.01.2013).

http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss349m.htm


TÜRKİYE’DE SAĞLIK HİZMETLERİNDE YAŞANAN DÖNÜŞÜM

Sağlık hizmetlerinin, toplumların geleceğini ve işgücünün yeniden üretilme-

sini doğrudan ilgilendirmesi, bu hizmetlerin yarı kamusal hizmet niteliği taşı-

ması ve yüksek maliyetli yapısı, devletleri bu alanda daha hassas çözümler

üretmeye zorlamaktadır.

Sağlık sistemlerinde değişimi gerektiren sebeplerin başında, sağlık hizmetle-

rinin sunumunda ve finansmanında karşılaşılan yapısal ve örgütsel sorunlar

gelmektedir. Sağlık hizmetlerinin sürekli artan maliyeti, hizmetlerin vatandaşla-

rın beklentilerini karşılamaktan uzak olması, teknolojik gelişmeler, hizmet su-

numunda ortaya çıkan yetersizlikler ve eşitsizlikler, hizmetlerin etkinlik ve ve-

rimlilikten uzak olması, nüfus yapısının değişmesi (Balcı - Kırılmaz, 2007: 141-

143) ile siyasi yapıda ve yönetim anlayışındaki değişmeler de göz önüne alındı-

ğında, sağlık politikalarında dönüşüm kaçınılmaz olmaktadır.

Türkiye’de sağlık hizmetlerinin sunumunda uygulanan temel politikaları dö-

nemler halinde incelemek mümkündür. Birinci dönem; Cumhuriyetin ilk yılla-

rından 1960’lı yıllara kadar sağlıkla ilgili yasal düzenlemelerin5 ve örgütsel ya-

pıların oluşturulduğu, finansman ve insan kaynaklarına yönelik adımların atıldı-

ğı “örgütlenme ve kurumsallaşma” dönemidir (Akdur, 1999: 12). Bu dönemde,

sağlık hizmetlerinin planlanması, programlanması ve tek elden yürütülmesi; ko-

ruyucu hekimliğin merkezi yönetime, tedavi edici hekimliğin yerel yönetimlere

bırakılması; bulaşıcı hastalıklarla mücadele programlarının başlatılması şeklinde

bir dizi politika uygulanmaya çalışılmıştır. Belirlenen politikalar, geniş bölgede

tek amaçlı hizmet ve hastalık merkezli dikey örgütlenme modeli ile hayata geçi-

rilmiştir (TC. Sağlık Bakanlığı, 2008: 15; TC. Sağlık Bakanlığı, 2003: 8-9).

1960-1980 yılları arası dönemde ise sağlıkta sosyalizasyon programı6 çerçe-

vesinde sağlık hizmetlerinin yaygın, sürekli, entegre ve halkın ihtiyaçları doğ-

rultusunda sunulması amaçlanmıştır (Sülkü, 2011: 4). Bu dönemde Sağlık

Bakanlığı bünyesinde il ve ilçe devlet hastaneleri kurulmaya başlanmış, işçi si-

gortaları kurumu (Sosyal Sigortalar Kurumu) oluşturulmuş ve sigortalı hastalar

için kurum bünyesinde yeni sağlık kuruluşları faaliyete geçirilmiştir. 1960 ön-

cesi dönemden farklı olarak, “geniş bölgede tek yönlü hizmet” anlayışı yerine,

5 Bu dönemde çıkarılan önemli düzenlemelerden biri de Sağlık Bakanlığı teşkilat yapısını düzenleyen,

23.06.1936 tarih ve 3337 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 3017 sayılı, “Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Teşkilât ve Memurin Kanunu”dur.

6 12.01.1961 tarih ve 10705 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 224 sayılı “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleşme-

si Kanunu” yürürlüğe girmiştir. Sosyalizasyon; vatandaşların tamamına gelir düzeylerinden bağımsız bir şe-kilde belli sağlık hizmetlerinden yararlanabilmeleri için eşit fırsat sunulmasıdır. Bu sayede, toplumsal fayda

artırılarak refah düzeyi yükseltilmeye çalışılır. Özellikle koruyucu sağlık hizmetleri sosyalizasyon kapsamı-

na alınarak toplumsal sağlık sorunlarının ve sağlık harcamalarının azaltılması amaçlanmaktadır. Bkz., (Al-tay, 2007: 43-44).


“dar bölgede çok yönlü hizmet” anlayışı benimsenmiştir (TC. Sağlık Bakanlığı,

2008: 18).

1980 sonrası, bir yandan sağlık hizmetlerinde sosyalleştirme politikalarına

devam edilirken, diğer yandan da 181 sayılı Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 7 ve Sağlık Hizmetleri Temel

Kanunu8 gibi önemli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. 1990 yılında Dev-

let Planlama Teşkilatı tarafından hazırlatılan sağlık sektörü ile ilgili master planı

çerçevesinde 1992 yılında Birinci Ulusal Sağlık Kongresi düzenlenmiştir.

Kongre sonrası hazırlanan rapor taslağı, katılımcıların da önerileri doğrultusun-

da Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulmak üzere “Ulusal Sağlık Politikası”

belgesi haline getirilmiştir. Sağlık politikalarının beş başlıkta değerlendirildiği

Belge’nin “Sağlık Hizmetlerinin Örgüt ve Yönetim Yapısı” (Sağlık Bakanlığı,

1993: 47-48) başlığı altında; sağlık hizmetlerinin çok başlı, aşırı derecede mer-

keziyetçi, yetkilerin daima üst seviyelerde toplandığı bir yönetim ve örgüt yapı-

sına sahip olduğu; koordinasyon eksikliğinin yol açtığı tekrarların yanısıra yetki

kargaşasının olduğu; Sağlık Bakanlığı’nın makro planlar yapan ve sektörü yön-

lendiren bir yapıdan çok, günlük işlerle uğraşan bir uygulama Bakanlığı şeklin-

de çalıştığı; üst düzey yöneticilerin zamanının büyük bir kısmını personel tayin-

leri için harcadığı; Bakanlık yönetiminin hemen her kademesinde profesyonel

sağlık yöneticilerinin istihdam edilmediği ve Bakanlığın merkez ve taşra teşkilat

yapısının modern yönetim anlayışına uygun olmadığı ifade edilmiştir (TC. Sağ-

lık Bakanlığı, 1993: 47-48).

Tespit edilen bu sorunların giderilmesi için sağlık hizmetlerinin örgüt ve yö-

netim yapısında yerinden yönetim ilkelerinin benimsenmesi; Sağlık Bakanlı-

ğı’nın sektörü tek elden planlayan politikalar üreten ve denetleyen bir kurum

haline getirilmesi; yönetimde katılımcılığın ve profesyonelleşmenin sağlanması

ve dikey örgüt modelinden entegre hizmet sunan örgüt modeline geçilmesi öne-

rilmiştir. Bu kapsamda Sağlık Bakanlığı'nın merkez ve taşra teşkilat kanununun

hazırlanacağı; Bakanlığın operasyonel sorumluluklarını, oluşturulacak bölge

yönetimlerine devrederek asli görevlerine döneceği; bölgesel idarelerin sağlıkla

ilgili tüm kaynakları kendi bölgesi içinde sevk ve idare edeceği; katılımcılık an-

layışının benimseneceği ve profesyonel sağlık yöneticiliğinin teşvik edileceği

beyan edilmiştir (TC. Sağlık Bakanlığı, 1993: 47-48).

Politika belgesinde yer alan önerilerin 2003 yılında uygulanmaya başlanan

Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP)9 ile önemli ölçüde benzerlik taşıdığı görül-

mektedir. SDP’nin temel amacı, sağlık hizmetlerinin etkin, verimli ve hakkani-

7 14.12.1983 tarih ve 18251 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 181 sayılı “Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 8 15.5.1987 tarih ve 19461 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 3359 sayılı “Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu” 9 T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlıkta Dönüşüm Programı, 2003


yete uygun bir şekilde, organize edilmesi, finansmanının sağlanması ve sunul-

masıdır. Bu amaçlara ulaşmak için belirlenen ilkeler ise insan merkezlilik, sür-

dürülebilirlik, sürekli kalite gelişimi, katılımcılık, uzlaşmacılık, gönüllülük,

güçler ayrılığı (sağlık hizmetini sunan, finansmanını sağlayan, planlayan ve de-

netleyen güçlerin birbirinden ayrılması) ve hizmette rekabettir. Burada Bakanlı-

ğa verilen rol, politika geliştirme, standart belirleme, denetleme ve kaynakları

etkin bir şekilde yönlendirmedir. Sağlık Bakanlığı’nın bu görevleri yerine geti-

rebilmek için ilerleyen süreçte örgüt yapısını da daha yatay ve entegre sağlık

hizmetini ön plana çıkaracak şekilde yeniden düzenleyeceği edeceği ifade edil-

miştir (TC. Sağlık Bakanlığı, 2003: 24-37).

SDP’nin temel bileşenleri; planlayıcı ve denetleyici bir Sağlık Bakanlığı;

herkesi tek çatı altında toplayan Genel Sağlık Sigortası; yaygın, erişimi kolay ve

güler yüzlü sağlık hizmeti sistemi; güçlendirilmiş temel sağlık hizmetleri; etkili,

kademeli sevk zinciri; idari ve mali özerkliğe sahip sağlık işletmeleri; bilgi ve

beceri ile donanmış, yüksek motivasyonla çalışan sağlık insan gücü; sistemi

destekleyecek eğitim ve bilim kurumları; nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri için

kalite ve akreditasyon; akılcı ilaç ve malzeme yönetiminde kurumsal yapılanma;

Ulusal İlaç Kurumu ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun oluşturulması ve karar süre-

cinde etkili bilgiye erişimi sağlayan bir Sağlık Bilgi Sistemi’dir (TC. Sağlık Ba-

kanlığı, 2003: 25-37).

Bu ilkelerin hayata geçirilmesi amacıyla 2003 yılından itibaren önemli dü-

zenlemeler yapılmıştır. Bunlar sekiz başlıkta incelenebilir:

İnsan kaynakları/ istihdam yapısına yönelik düzenlemeler: 2003 yılından

itibaren sözleşmeli statüde sağlık personeli istihdam edilmeye başlanmıştır10

Aynı yıl Sağlık Bakanlığı’na bağlı 10 hastanede performansa dayalı ödeme sis-

temine yönelik pilot uygulama başlatılmış ve 2004 yılında uygulama yaygınlaş-

tırılmıştır. Ayrıca sağlık personelinin verimliliğini yükseltmeye yönelik olarak

çalışanların döner sermaye gelirlerinde artış sağlayan düzenlemeler yapılmıştır11

Sağlık hizmetleri için insan gücü yetiştiren üniversitelerin gelişmelerine kat-

kı sağlamak ve rekabet güçlerini arttırmak amacıyla üniversite hastanelerinde

çalışanların döner sermayeden aldıkları paylar artırılmış ve döner sermaye gelir-

lerinden kesilen hazine payı %3’ten %1’e düşürülmüştür. Bakanlığa bağlı has-

tanelerde başhekim, başhekim yardımcısı, hastane müdürü, hastane müdür yar-

10 24.7.2003 tarih ve 25178 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 4924 sayılı “Eleman Temininde Güçlük Çeki-

len Yerlerde Sözleşmeli Sağlık Personeli Çalıştırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnameler-

de Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”. 11 01.02.2005 tarih ve 349 sayılı “Sağlık Bakanlığına Bağlı İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Kurumlarında

Görevli Personele Döner Sermaye Gelirlerinden Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönerge”, 01.02.2005 tarih ve

349 sayılı “Sağlık Bakanlığına Bağlı Birinci Basamak Sağlık Kuruluşlarında Görevli Personele Döner Ser-

maye Gelirlerinden Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönerge”; 01.01.2005 tarih ve sayılı “Sağlık Bakanlığı Ya-taklı Tedavi Kurumları Kurumsal Kaliteyi Geliştirme ve Performans Değerlendirme Yönergesi”.


dımcısı ve başhemşire olarak görev yapan yöneticilerin performanslarının öl-

çümüne yönelik olarak mali sürdürülebilirliği esas alan bir model geliştirilmiş

ve Mart 2010 tarihinden itibaren uygulamaya konulmuştur (TC. Sağlık Bakan-

lığı, 2010: 194, 255).

Maliyet/finansmana yönelik düzenlemeler: Temizlik, yemek, güvenlik gibi

klinik olmayan hizmetlerin satın alma yoluyla gerçekleştirilmesi ile hastanelerin

bu hizmetlere yönelik faaliyet giderlerinde yaklaşık %45 ile %60 oranında ta-

sarruf sağlanmıştır (Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Baş-

kanlığı, 2010: 41).

Sağlık hizmetlerinin ertelenemeyen ve bekletilemeyen yapısı ile bu hizmet-

lerin kaliteli şekilde sürdürülebilmesi için, gerekli olan finansman ihtiyaçlarını

alternatif kaynaklardan karşılanmanın önünü açan kamu-özel ortaklığı12 uygu-

laması başlatılmıştır. Bu kapsamda sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması, et-

kinliğinin arttırılması, bölgesel gelişmenin sağlanması ve maliyet yönünden et-

kin bir sağlık hizmeti sunulabilmesi için kamu-özel ortaklığı13 yoluyla sağlık

kampüsleri oluşturulmaya başlanmıştır14

Toplam sağlık harcamalarının GSYİH içerisindeki payı SDP öncesi (2002

yılında) %5,4 iken 2011 yılında %6,1’e yükseltilmiş, kişi başı cepten sağlık

harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki payı ise 2002 yılında %19,8

iken 2011 yılında %10,7’ye gerilemiştir (TC. Sağlık Bakanlığı, 2012b: 318-

319).

Hizmet görme yöntemlerine yönelik düzenlemeler: 2003 yılında çıkarılan

bir yönetmelikle15 önce devlet memurlarının, daha sonra yapılan bir düzenleme16

ile de sosyal güvenceye sahip vatandaşların özel hastanelerden ve tıp merkezle-

rinden hizmet almasının yolu açılarak, Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerin

özel hastanelerle rekabet edebilecekleri ortam yaratılmıştır (Sağlık Bakanlığı,

2010: 150). Bununla birlikte, kamu hastanelerinin teşhis ve tanıya yönelik sağ-

12 “Sağlık Bakanlığınca Kamu Özel İş Birliği Modeli ile Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınması

ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”un Genel Ge-

rekçesi, http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0722.pdf, (05.03.2013). 13 22.07.2006 tarih ve 26236 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 2006/10655 karar sayılı “Sağlık Tesislerinin

Kiralama Karşılığı Yaptırılması ile Tesislerdeki Tıbbî Hizmet Alanları Dışındaki Hizmet ve Alanların İşle-tilmesi Karşılığında Yenilenmesine Dair Yönetmelik”; 15.07.2005 tarih ve 25876 sayılı Resmi Gazetede ya-

yımlanan 5396 sayılı “Sağlık Hizmetleri Temel Kanununa Bir Ek Madde Eklenmesi Hakkında Kanun” ile

09.03.2013 tarih ve 28582 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 6428 sayılı, “Sağlık Bakanlığınca Kamu Özel İş Birliği Modeli ile Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınması ile Bazı Kanun ve Kanun Hük-

münde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”. 14 Ayrıntılı bilgi için bkz. (Kerman vd., 2012:14-20). 15 17.04.2003 tarih ve 25082 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 2003/5443 karar sayılı, “Devlet Memurları-

nın Tedavi Yardımı ve Cenaze Giderleri Yönetmeliğine Bir Ek Madde Eklenmesine Dair Yönetmelik”. 16 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, “5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel

Sağlık Sigortası Kanunu” (md.73).

http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0722.pdf


lık hizmetlerinin özel sektörden satın alma yoluyla temin edebilmesini sağlaya-

cak düzenleme de yürürlüğe girmiştir17.

Hizmet kalitesinin arttırılması ve rekabet edebilirliğe yönelik

düzenlemeler: 2003 yılından itibaren Bakanlığa bağlı hastanelerde toplam kalite

yönetimi çalışmaları başlatılmış ve müşteri odaklı sağlık hizmeti anlayışı çerçe-

vesinde 2005 yılında hastanelerde Hasta Hakları Birimleri oluşturulmuştur (TC.

Sağlık Bakanlığı, 2010: 359).

17.10.2007 tarihinde yayımlanan 9379 sayılı “Hekim Seçme Yönergesi” ile

kamuda hizmet sunucuları arasında rekabeti artırmak amacıyla hastalara hekim

seçme hakkı getirilmiştir. Ayrıca hizmet kalitesinin arttırılması amacıyla hasta-

nelerde koğuş sisteminden, banyo ve tuvaleti içinde bulunan oda sistemine ge-

çilmiştir18. Hastaneler ise sundukları hizmetlerin yapısı ve içeriğine göre farklı

sınıflara ayrılmıştır. Ayrıca, ‘Alo SABİM 184 hattı’ ile sağlık hizmetlerinde

karşılaşılan sorunların Bakanlık kanalıyla çözülmesine yönelik telefon hizmeti

oluşturulmuştur (TC. Sağlık Bakanlığı, 2010: 154).

TÜİK tarafından yapılan yaşam memnuniyeti araştırmasına göre vatandaşla-

rın sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranları 2002 yılında %39,8 iken 2012

yılında %74,8’e yükselmiştir (TÜİK, 2013).

Teşkilat yapısına yönelik düzenlemeler: 2005 yılında Düzce ilinde aile he-

kimliği19 uygulaması başlatılmış ve bu uygulama ülke geneline yaygınlaştırıl-

mıştır.

Savunma Bakanlığı ve üniversitelere ait hastanelerin haricindeki kamu sağ-

lık kuruluşlarının, Sağlık Bakanlığı çatısı altında toplanmasına yönelik düzen-

leme20 ile sağlık hizmetlerinin tek elden planlanabilmesi; maliyet kontrolünün

daha iyi yapılabilmesi; sağlık hizmetlerine ulaşmada eşitliğin sağlanması; Sağ-

lık Bakanlığı’nın, sağlık hizmetlerinin sunumu ve geliştirilmesi konusuna, Ça-

lışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ise kamu sağlık sigortacılığı ve sağlık

finansmanı konularına odaklanması hedeflenmiştir21.

Son yıllarda sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması, etkinliğinin arttırılması,

bölgesel gelişmenin sağlanması ve maliyet yönünden etkin bir sağlık hizmeti

17 05.05.2004 tarih ve 25453 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren, “Sağlık ve Yardımcı Sağ-

lık Personeli Tarafından Yerine Getirilmesi Gereken Hizmetlerin Satın Alma Yoluyla Gördürülmesine İliş-

kin Esas ve Usullerin Tatbiki Hakkında Uygulama Talimatı”. 18 05.05.2005 tarih ve 25806 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren, “Yataklı Tedavi Kurumları

İşletme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”. 19 09.12.2004 tarih ve 25665 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 5258 sayılı “Aile Hekimliği Pilot Uygulama-

sı Hakkında Kanun”. 20 19.01.2005 tarih ve 25705 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 5283 sayılı “Bazı Kamu Kurum ve Kuruluş-

larına Ait Sağlık Birimlerinin Sağlık Bakanlığına Devredilmesine Dair Kanun”. 215283 sayılı Kanun’un TBMM’ye sunulan Genel Gerekçesi,




sunulabilmesi amacıyla kamu-özel ortaklığı yoluyla sağlık kampüsleri oluştu-

rulmaya başlanmıştır22.

2006 yılında yapılan bir düzenleme23 ile tüm vatandaşların birinci basamak

sağlık hizmetlerini ücretsiz almaları sağlanmış ve ülkedeki tüm sosyal güvenlik

kurumları tek çatı altında toplanmıştır.

Finansal sürdürülebilirliğe yönelik düzenlemeler: 2009 yılından itibaren

sağlık hizmetlerinin izlenebilmesi için İlaç Takip Sistemi oluşturulmuş ve sos-

yal güvenlik kuruluşlarının farklı geri ödeme sistemlerini ortadan kaldırmak ve

maliyetleri azaltmak amacıyla ilaçta referans fiyat uygulamasına24 geçilmiştir. 1

Temmuz 2012 tarihinden itibaren reçetelerin elektronik ortamda yazılmasını

sağlayan e-reçete uygulaması başlatılmış ve 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren de

kağıt reçete kullanımı sona erdirilmiştir25

Sağlık giderlerinin orta ve uzun vadede azaltılmasını sağlamada, vatandaşla-

rın hastalanmalarını önlemede ve sağlık giderlerini sürdürülebilir seviyede tut-

mada önemli etkisi olan koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında, aşılama uygu-

lamaları çeşitlendirilerek geliştirilmiş, bazı hastalıklara yönelik tarama program-

ları yaygınlaştırılmış; sigara, alkol, kanser, obezite ile ağız ve diş sağlığı gibi

konularda yasal düzenlemeler ve kampanyalar yoluyla vatandaşlarda farkındalık

yaratılmaya çalışılmıştır (TC. Sağlık Bakanlığı, 2010: 127).

Bilgi teknolojileri ve sağlık istatistiğine yönelik düzenlemeler: Hastanelerde

bilgi işlem sistemleri oluşturularak tüm faaliyetler kayıt altına alınmıştır. Sağ-

lık-Net Uygulaması ile sağlık kurumlarında üretilen her türlü sağlık verisini,

standartlara uygun şekilde toplayıp raporlayarak bilgi üreten bir sistem oluştu-

rulmuş ve vatandaşların sağlık kayıtlarının sağlık kurumları arasında paylaşımı

sağlanmıştır. Ayrıca Merkezi Hastane Randevu Sistemi (MRHS) ve Aile He-

kimliği Bilgi Sistemi gibi yeni sistemler oluşturulmuştur (TC. Sağlık Bakanlığı,

2010: 180-182).

Stratejik yönetime yönelik düzenlemeler: Bakanlık tarafından 2011-2014

Stratejik Planı hazırlanmış ve Stratejik Plan doğrultusunda, uygulamaya yönelik

yıllık performans programları oluşturulmuştur. Türkiye Sağlık Sistemi Perfor-

mans Değerlendirmesi kapsamında hazırlanan strateji haritası temel alınarak

22 15.07.2005 tarih ve 25876 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 5396 sayılı “Sağlık Hizmetleri Temel Kanu-

nuna Bir Ek Madde Eklenmesi Hakkında Kanun” ile Sağlık Bakanlığı'nca Kamu Özel İşbirliği Modeli ile Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınması Hakkında Kanun

23 20.05.2006 tarih ve 26173 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 5502 sayılı “Sosyal Güvenlik Kurumu Kanu-

nu”, (Ek Madde.2). 2414.02.2004 tarih ve 25373 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 2004/6781 sayılı “Beşeri Tıbbi Ürünlerin Fi-

yatlandırılmasına Dair Karar”. 25Sosyal Güvenlik Kurumu, http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/94e7056e-815c-43ec-a752-

d8d4f6514194/duyuru_28062012_02.pdf?MOD=AJPERES (21.01.2013).

http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/94e7056e-815c-43ec-a752-d8d4f6514194/duyuru_28062012_02.pdf?MOD=AJPERES

http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/94e7056e-815c-43ec-a752-d8d4f6514194/duyuru_28062012_02.pdf?MOD=AJPERES


Bakanlık Strateji Haritası oluşturulmuş ve haritada bulunan amaç ve hedefleri

ölçebilecek göstergeler belirlenmiştir (TC. Sağlık Bakanlığı, 2010: 241).

Sağlıkta Dönüşüm Programı ile sağlık hizmetlerinin sunumu, finansmanı ve

insan kaynakları bakımından belirli bir periyodda gerçekleştirilen kurumsal ya-

pılandırma çalışmalarının en son halkası26 ve belki de en etkili adımlarından biri

ise 663 sayılı KHK ile Sağlık Bakanlığı teşkilat yapısının yeniden düzenlenme-

sidir.

SAĞLIK BAKANLIĞI TEŞKİLAT YAPISINDA YAŞANAN

DEĞİŞİMİN YENİ KAMU YÖNETİMİ ANLAYIŞI BAKIMINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ

SDP ile sağlık hizmetleri alanında karşılaşılan sorunların çözülmesi amacıy-

la önemli adımlar atılmıştır. Program kapsamında yapılan düzenlemelerde dün-

yanın farklı ülkelerinde uygulanan sistemlerden ve bu alanda yapılan bilimsel

çalışmalardan önemli ölçüde yararlanıldığı görülmüştür27

Sağlık Bakanlığı teşkilat yapısına yönelik düzenlemelerden birincisi, 1936

yılında çıkarılan 3017 sayılı Kanun28, ikincisi 1983 yılında çıkarılan 181 sayılı

KHK29, son düzenleme ise Değişim Yönetimi Programı ve Uygulama Planı30

kapsamında çıkarılan 663 sayılı KHK’dır.

1936 yılında çıkarılan ve Sağlık Bakanlığı’nın ilk teşkilat Kanunu olan 3017

sayılı “Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Teşkilât ve Memurin Kanunu” dö-

neminde (1936-1983) Bakanlığın dikey, hiyerarşik ve oldukça basit bir teşkilat

yapısına sahip olduğu görülmektedir31. 181 sayılı KHK döneminde (1983-2011)

26 663 sayılı KHK’nın Genel Gerekçesi, s.1, http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0520.pdf, (24.11.2012). 27 Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında Sağlık Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen düzenlemelerde,

(Saltman and Figueras, 1997; Roberts, Hsiao, Berman and Reich, 2004) çalışmalarından yararlanıldığı gö-rülmüştür.

28 23.06.1936 tarih ve 3337 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 3017 sayılı, “Sıhhat ve İçtimai Muavenet

Vekâleti Teşkilât ve Memurin Kanunu” (md.3) 29 14.12.1983 tarih ve 18251 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 181 sayılı “Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 30Sağlık Bakanlığı Değişim Yönetimi Programı ile politika belirleme, düzenleme, denetleme ve hizmet sunu-

munun merkezde toplandığı dikey yapılanmadan; politika belirleme ve sistem yönetimi üzerine yoğunlaştı-

ğı, kurumsal uzmanlaşmaya dayanan, taşra teşkilatındaki idarecilerin karar verme imkânlarını artırmayı

amaçlayan yatay yapıya geçilmiştir. İş yapma biçimlerinin yeniden tanımlandığı bu değişim sürecinde, ka-mu ve özel sağlık hizmetlerinin daha etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi için icracı birimlerle, politika

yapan ve düzenleyen birimler ayrıştırılmıştır. Bu kapsamda, yeni birim ve kurullar ile bağlı kuruluşların ku-

rulmasının yanı sıra taşra teşkilatı da yeniden yapılandırılmıştır. Hizmetlerin daha hızlı ve etkili sunumu için bürokrasi ve yönetim kademeleri azaltılarak, profesyonel yönetim anlayışıyla kadrolarda düzenlemeler ya-

pılmıştır. Hastaneler ile benzeri sağlık kurum ve kuruluşlarını maliyet ve etkinlik açısından daha etkin yöne-

tebilmek için öngörülen Kamu Hastaneleri Birliklerinin kurulma çalışmaları ise devam etmektedir. Bkz. T.C. Sağlık Bakanlığı Değişim Yönetimi Programı ve Uygulama Planı,

http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15631/degisim-yonetimi.html (11.01.2013). 313017 sayılı Kanun’un 3. maddesinde, Sağlık Bakanlığı merkez teşkilatında, Müsteşarlık, Hususî Kalem, Tef-

tiş Heyeti Reisliği, Hıfzıssıhha İşleri dairesi, İçtimaî Muavenet işleri dairesi, Sicil ve Memurlar ve Muamelât


http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15631/degisim-yonetimi.html


ise Bakanlıkta sağlık hizmeti sunan birimler, genel müdürlük ve daire başkanlı-

ğı şeklinde ve çok parçalı bir yapıda “ana hizmet birimleri” altında sıralanmıştır.

Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin sunumu bakımından herhangi bir ayrıma gi-

dilmemiştir. Bağlı kuruluşlar listesinde ise Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü

ile Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı bulunmaktadır. Bu dönemde

sağlık politikalarının belirlenmesine yönelik bir birim bulunmadığı ve uzman-

laşmaya dayalı bir teşkilat yapısının oluşturulmadığı görülmektedir (Bkz. Şekil

1).

663 sayılı KHK’da, Bakanlığın sağlık sistemi içerisinde politika belirleme,

düzenleme ve denetleme konumunun ön plana çıkarıldığı, il düzeyinde Bakanlı-

ğa bağlı hastanelerin kamu hastaneleri birlikleri çatısı altında birleştirildiği ve

birliklerin de bağlı kuruluş statüsündeki Kamu Hastaneleri Kurumu’na bağlan-

dığı, kamu hastaneleri birliklerinde profesyonel yönetime geçildiği, sağlık hiz-

meti sunan kuruluşların yönetiminin basamak esasına göre sınıflandırıldığı ve

sağlık hizmetlerinin daha fonksiyonel birimlere ayrıldığı bir teşkilat yapısı oluş-

turulmuştur.

663 sayılı KHK ile Bakanlık teşkilat yapısı, “Bağlı Kuruluşlar”, “Sağlık Po-

litikaları Kurulu” ve “Hizmet Birimleri” şeklinde daha fonksiyonel bir şekle dö-

nüştürülerek, hizmet sunma, politika belirleme, denetleme, kontrol, izleme ve

planlamaya yönelik hizmetler arasında bir ayrıma gidilmiştir (Bkz. Şekil 1). Ay-

rıca yeni yapıda doğrudan bakana bağlı bir bakan yardımcılığı kadrosu da tahsis

edilmiştir.

663 sayılı KHK ile yapılan düzenlemeleri YKY’nin temel ilkeleri bakımın-

dan ana başlıklar altında değerlendirmek mümkündür:

Politika belirleyen ve hizmet sunan birimlerin ayrılması: 663 sayılı

KHK’nın genel gerekçesinde, sağlık hizmetlerinde politikaların belirlenmesi,

düzenleme ve denetiminin yapılması ile hizmet sunumuna yönelik yetki ve gö-

revlerin merkeziyetçi bir anlayışla Sağlık Bakanlığı’nda toplanmasından dolayı

ortaya çıkan sorunların giderilmesi amacıyla, Bakanlığın planlayıcı ve denetle-

yici kapasitesinin güçlendirilmesinin32 hedeflendiği ifade edilmiştir.

Genel gerekçeden anlaşıldığı üzere Bakanlık’ta YKY anlayışına da uygun

bir şekilde, hizmet sunumu ile politika belirleme, planlama ve denetleme

Müdürlüğü, Sağlık Propagandası ve Tıbbî İstatistik Umum Müdürlüğü, Hukuk Müşavirliği, Muhasebe Mü-

dürlüğü, Seferberlik Şubesi Müdürlüğü, Evrak Müdürlüğü, Ayniyat Muhasibliği, Levazım Memurluğu ile

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi ve Merkez Hıfzıssıhha Mektebi yer almaktadır. 32 663 sayılı KHK Genel Gerekçesi.


Şekil 1. 181 sayılı KHK ve 663 Sayılı KHK Dönemlerinde Sağlık Bakanlığı

Teşkilat Yapısı

Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı, 2012a.s.6

18

1 S

ayıl

ı K

HK

Dö

nem

ind

e S

ağlı

k B

akan

lığı

Teş

kil

at Y

apıs

ı (1

983

)

66

3 s

ayıl

ı K

HK

so

nra

sı S

ağlı

k B

akan

lığı

Teş

kil

at

Yap

ısı

(20

11

)


görevleri birbirinden ayrılmıştır33. 1983 tarihli 181 sayılı KHK’da34 Bakanlı-

ğa, sağlık hizmetleri ile ilgili her türlü hizmeti yerine getirme ve gerekli teşkilatı

kurma görevi (181/md.2) verilmişken, yeni düzenlemede, sağlık sisteminin yö-

netilmesi, planlanması, düzenlenmesi ve koordinasyonu ile ilgili görevler ön

plana çıkarılmıştır (663/md.2). Böylece Sağlık Bakanlığı, hizmet sunan yapı-

dan, politika belirleyen ve koordinasyon sağlayan bir yapıya dönüştürülmüştür.

Sağlıkta profesyonel yönetime geçilmesi: Bakanlık merkez teşkilatındaki

fonksiyonel ayrım ve uzmanlaşmaya dayalı yapının en alt kademe hastane yöne-

timlerine kadar devam ettirildiği görülmektedir. Kamu Hastaneleri Birliği’nin

en üst yöneticisi genel sekreterdir. Birlik teşkilat yapısında genel sekretere bağlı

tıbbî hizmetler, idarî hizmetler ve malî hizmetler başkanlıkları yer almaktadır.

Birliğe bağlı hastanelerin, hastane yöneticisi tarafından yönetileceği, hastane

yöneticisine bağlı olarak başhekim ve başhekim yardımcılığı, idarî ve malî işler

müdürlüğü ile sağlık bakım hizmetleri müdürlüklerinin oluşturulacağı ifade

edilmiş (md.30) ve bu kapsamda hastanelerde yönetici atamaları gerçekleştiril-

miştir. Bu sayede her bir işleve yönelik profesyonel yöneticilerin görevlendiril-

mesi sağlanmakta, performans kriterleri oluşturularak daha sağlıklı bir perfor-

mans değerlemesi yapılabilmekte ve hesap verebilirlik ve yönetsel etkililik daha

kolay sağlanabilmektedir35.

Açıkça belirlenmiş standartlar ve performans ölçümleri: 663 sayılı KHK

ile personel ve süreç odaklı denetimden sonuç odaklı denetime geçilmeye çalı-

şıldığı görülmektedir. KHK’nın 34. maddesinde hastanelerin; tıbbî ve malî kri-

terler ile kalite, hasta ve çalışan güvenliği ve eğitim kriterleri çerçevesinde Ka-

mu Hastaneleri Kurumu tarafından belirlenecek usül ve esaslara göre altı aylık

veya bir yıllık sürelerle performans değerlendirmesine36 tabi tutulacağı ve bu

değerlendirmenin, kurum tarafından veya özel değerlendirme kuruluşlarına yap-

tırılabileceği ifade edilmektedir. Böylece hizmet sunan kuruluşun kendi kendini

değerlendirme anlayışından uzaklaşılarak hem daha etkin ve objektif bir değer-

33 Sağlık Bakanlığı bu durumu, iş yapma biçimlerinin yeniden tanımlandığı bu değişim sürecinde, kamu ve

özel sağlık hizmetlerinin daha etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi için icracı birimlerle, politika yapan

ve düzenleyen birimlerin ayrılması olarak ifade etmektedir. Bkz. http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-

15631/degisim-yonetimi.html (24.11.2012); Bu düzenlemenin Yeni Kamu hizmeti ilkelerine de uygun oldu-ğu görülmektedir. Bkz., (Denhardt - Denhardt, 2000: 553).

34 14.12.1983 tarih ve 18251 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 181 sayılı “Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”. 35 Politika belirleyen ve uygulayan birimleri ayırmayı hedefleyen YKY yaklaşımında hizmetleri yürüten bi-

rimler ile ilgili sorumluluklar bu birimlerdeki üst düzey yöneticilere bir sözleşme ile devredilmektedir. Bu

sözleşmede kaynaklar, görevler, sorumluklar, iş tanımları ve hedefler açık bir şekilde tespit edilerek, per-formans ölçütleri belirlenmekte ve yöneticiler sözleşme üzerinden değerlendirilmektedir. Bkz. (Al, 2007:

55). 36 05.10.2012 tarih ve 847 sayılı makam onayı ile yürürlüğe giren, “Kamu Hastane Birlikleri Verimlilik De-

ğerlendirmesi Hakkında Yönerge”de performans değerlemede kullanılacak kriterler belirlenmiştir.




lendirme yapılabileceği, hem de kontrol, denetim ve hesap verebilirlik nokta-

sında daha şeffaf hareket edilebileceği düşünülmektedir37

Tek merkezde toplanmış bütünleşik hizmetlerin daha fonksiyonel küçük

birimlere bölünmesi: 663 sayılı KHK kapsamında Bakanlık teşkilat yapısı,

“Bağlı Kuruluşlar”, “Sağlık Politikaları Kurulu” ve “Hizmet Birimleri” şeklinde

daha fonksiyonel bir şekle dönüştürülmektedir.

Bağlı Kuruluşlar listesinde sağlık hizmetlerinin sunulmasına yönelik “ku-

rum” şeklinde yapılandırılmış, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Türkiye Kamu

Hastaneleri Kurumu ve Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu ile Hudut ve Sahil-

ler Sağlık Genel Müdürlüğü’nün merkez teşkilatları yer almaktadır.

Sağlık Politikaları Kurulu, yönetişim yaklaşımı çerçevesinde sektörde yer

alan ilgili kesimlerin de katılımına olanak sağlayacak şekilde38 “Bakanlığın sağ-

lık sisteminin yönetilmesi ve politika belirleme ile ilgili temel görevlerini yerine

getirmek üzere” (md.6) oluşturulmuştur.

Hizmet Birimleri kapsamında ise eski teşkilat yapısında ana hizmet birimleri

arasında yer alan hastalık odaklı daire başkanlıklarının yerini, sağlıkta standart

belirleme, izleme, değerlendirme, kontrol, denetim ve planlamaya yönelik daha

işlevsel birimler almıştır39. Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün hizmet

birimleri arasında sayılması ise bu hizmetlerin özelliğinden (ücretsiz ve acil ol-

masından) kaynaklanmış olabilir.

Merkez teşkilatı ile birlikte taşra teşkilatında da fonksiyonel ayrışmaya40 ve

uzmanlığa dayalı41 yeni hizmet birimleri (executive agencies) oluşturulmuştur.42

37Vatandaş memnuniyetinin arttırılması, iyi hizmet sunma kaygısı ve rekabet, kamu hizmetlerinin ve kamu ça-

lışanlarının piyasa eliyle test edilmesini, değerlendirilmesini ve denetlenmesini gerektirmiştir. Bkz. (Al, 2007: 118).

38 663 Sayılı KHK’nin 6. maddesinde; “Kurul toplantılarına, görüşlerini almak üzere üniversiteler, meslek ku-

ruluşları, sendikalar, sivil toplum kuruluşları ile bağlı kuruluşlardan ve Bakanlık birimlerinden yönetici veya uzman kişiler davet edilebilir. Kurul bünyesinde, Bakanlığın görev alanı ile ilgili olarak bilimsel ve uzman-

lık gerektiren konularda çalışma yapmak ve görüş bildirmek üzere danışma kurulları ve komisyonlar oluştu-

rulabilir. Danışma kurullarında ve komisyonlarda, Bakanlık ve bağlı kuruluşlarının personeli ile üniversite-

lerden ve diğer kamu ve özel kurum ve kuruluşlarından veya yabancı uzmanlardan görevlendirme yapılabi-

lir” ifadelerine yer verilmiştir. 39 Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Sağlık Bilgi Sistemleri Ge-

nel Müdürlüğü, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü ve Sağlık Yatırımları Genel Müdürlüğü gibi Bakan-

lığın sektördeki yeni rolüne uygun hizmet birimleri oluşturulmuştur. http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-

15334/saglik-bakanligini-yeniden-yapilandirdik.html (21.01.2013) Ayrıca bkz. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ba-kanlık Merkez Teşkilatı ve Bağlı Kuruluşlar Tanıtım Kitapçığı, Ankara, Mart 2012.

40 Ayrışma (disaggregation), YKY’nin merkezi bir bileşenidir. Büyük bürokratik örgütlerin daha küçük ve çe-

şitli birimler şeklinde yeniden yapılandırılmasını ifade eder. Ayrıntılı bilgi için bkz. Thomas Elston, “Deve-lopments in UK Executive Agencies: Re-Examining the ‘Disaggregation-Reaggregation’ Thesis”, Gover-

nance of Public Sector Organisations study group at the 33rd Annual Conference of the European Group for

Public Administration, Bucharest, 7th-10th September 2011, p.4. http://soc.kuleuven.be/io/egpa/org/2011Roem/papers/Paper%20Elston.pdf, (20.11.2012)

http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15334/saglik-bakanligini-yeniden-yapilandirdik.html

http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15334/saglik-bakanligini-yeniden-yapilandirdik.html

http://soc.kuleuven.be/io/egpa/org/2011Roem/papers/Paper%20Elston.pdf


Bakanlık bünyesinde mevcut il sağlık müdürlüklerinin yanında ihtiyaca göre il-

çelerde de ilçe sağlık müdürlükleri oluşturulmaya başlanmıştır. İl sağlık müdür-

lüğünün görevi, bağlı kuruluşların il teşkilatları arasındaki koordinasyonu sağ-

lamak, acil sağlık hizmetlerini yürütmek ve sağlık hizmetleri yönünden ilin du-

rumunu belirli aralıklarla Bakanlığa rapor etmek (md.25) şeklinde ifade edilmiş-

tir. Daha önce il düzeyinde Bakanlığa bağlı tüm sağlık hizmetlerinin yürütülme-

sinden sorumlu olan il sağlık müdürlükleri, KHK sonrası, ildeki sağlık hizmet-

lerinin koordinasyonunun sağlanmasından ve acil sağlık hizmetlerinin yürütül-

mesinden sorumlu tutulmuştur.

Yeni teşkilat yapısında bağlı kuruluşlar ve bunlara ait taşra örgütleri oluştu-

rulmuştur. Buna göre, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu’nun taşra teşkilatı, İl Halk

Sağlığı Müdürlükleri43; Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’nun taşra örgütü ise

Kamu Hastane Birlikleri’dir44. Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, temel sağlık hiz-

metlerinin yürütülmesinden (md.26); Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu ise

ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti sunan sağlık kuruluşlarının açılması,

işletilmesi, faaliyetlerinin izlenmesi, değerlendirilmesi, denetlenmesi ve bu has-

tanelerde her türlü koruyucu, teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetleri-

nin yürütülmesinden sorumludur (md.29). İl düzeyinde ikinci ve üçüncü basa-

mak sağlık kuruluşları ile ağız ve diş sağlığı merkezlerinin yönetimi kamu has-

tane birliği çatısı altında birleştirilerek hem ölçek ekonomisinin getirdiği avan-

tajlardan hem de yönetsel etkililikten yararlanılmaya çalışıldığı görülmektedir.

Rekabetçi anlayışın ön plana çıkması: KHK’da sağlık hizmetlerinde kalite-

nin geliştirilmesi, hasta memnuniyetine yönelik konular ve bu alandaki sorum-

luluklara yer verildiği görülmektedir. Düzenleme ile daha yüksek standartlarda,

daha düşük maliyetle ve özel sektör benzeri yöntemlerle hizmet üreten sağlık

kurumları oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Özel sektör yönetim tekniklerinin kullanılması: KHK’da, yönetici atama ve

görevden alma süreçlerinde kurumsal performans ve yönetici performansı ölçüt-

leri getirilmiştir. Performans denetiminin ve hesap verebilirliğin sağlanmasında

özellikle kamu hastane birliklerinde yönetici pozisyonunda çalışanların esnek

41 Uzmanlaşma, bazen birbiri ile çelişen, farklı ve birden çok görev üstlenen geleneksel yönetimlerin dışında,

daha spesifik görevler ve sınırlı amaçlarla yeni kamu kuruluşlarının oluşturulması şeklinde tanımlanabil-mektedir. Bkz. (Laegreid and Verhoest, 2010: 5).

42 Örgütsel yapıdaki değişimler çoğunlukla kamu yönetimi reformlarının merkezi bir özelliğidir. Fakat genel-

likle bu tür değişiklikler sadece, oldukça uzun bir nedensel zincire dayanan çıktılar ve sonuçlarla ilişkilidir. Örneğin bir fonksiyon bir bakanlıktan (department) çıkarılır ve bir icracı birim haline getirilir. Ayrıntılı bilgi

için bkz. (Pollit and Bouckaert, 2011: 17). 43 Düzenleme sonrası 81 ilde Halk Sağlığı Müdürlükleri oluşturulmuştur. Ayrıntılı bilgi için bkz. Türkiye Halk

Sağlığı Kurumu resmi web sitesi http://www.thsk.gov.tr/tr/index.php/tasra-teskilatlarimiz, (15.01.2013). 44 81 ilde Kamu Hastane Birlikleri’nin kuruluşu tamamlanmıştır. Bkz. Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu

resmi web sitesi, http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/471,52-il-kamu-hastane-birlikleri-listesi.pdf?0, (24.01.2013).

http://www.thsk.gov.tr/tr/index.php/tasra-teskilatlarimiz

http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/471,52-il-kamu-hastane-birlikleri-listesi.pdf?0


istihdam modeli olan sözleşmeli personel statüsünde istihdam edilmeleri öngö-

rülmüştür.45 Kamu hastane birliklerinin en üst yöneticisi birlik sekreteridir. Bir-

lik sekreteri olarak atanabilmek için 8 yıl, diğer yönetici pozisyonları içinse 5

yıllık kamu veya özel sektör tecrübesi yeterli kabul edilmiş ayrıca, sözleşmeli

statüdeki personelin iş akdinin devam ettirilmesi, bireysel ve kurumsal perfor-

mans hedeflerindeki gerçekleşmelere bağlanmıştır (md.32). KHK ile yönetici

pozisyonlarına yapılan atamalarda kariyer sisteminin yerine, özel sektör istih-

dam anlayışının benimsendiği ve özel sektörden profesyonel yönetici (devlet

memuru olmayanların da) atamasının yolunun açıldığı görülmektedir.

Kaynak kullanımında disipline önem verilmesi: İkinci ve üçüncü basamak

sağlık kuruluşları ile ağız ve diş sağlığı merkezleri, il düzeyinde kamu hastane

birlikleri çatısı altında birleştirilerek, ölçek ekonomisinin avantajlarından yarar-

lanılmaya çalışılmaktadır46. Böylece hastanelerin her türlü ihtiyacının giderilme-

sinde daha düşük maliyetle mal ve hizmet satın alınabilecektir47. Ayrıca kamu

hastane birliklerine bazı konularda yetki devri gerçekleştirilerek, daha hızlı ve

daha etkin kararlar alınması ve kaynakların ihtiyaçlara en uygun şekilde dağı-

tılması amaçlanmaktadır.48 Performans denetimi yoluyla da çalışanlarda iş disip-

lininin artması hedeflenmektedir.

Daha yatay örgütlenmiş, idari ve mali özerkliğe sahip sağlık işletmeleri

oluşturulması: Düzenleme ile sağlık hizmeti sunan kuruluşların idari ve mali

özerklikleri arttırılarak yerinden yönetilmeleri doğrultusunda adımlar atılmıştır.

Bu kapsamda Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu bünyesinde her ilde kamu

hastane birliklerinin kurulacağı ifade edilmiştir (md.30). Birliğin en üst karar ve

yürütme organı genel sekreterliktir. Genel sekreterlik teşkilatı ise tıbbî hizmet-

ler, idarî hizmetler ve malî hizmetler başkanlıkları şeklinde uzmanlaşmaya da-

yalı fonksiyonel birimlere ayrılmıştır. Kamu hastane birliği genel sekreterine,

45 Hem kamu örgütleri içerisinde hem de kamu kurumları ile bu kurumlar dışındaki örgütler arasında, hiyerar-

şik ilişkilerin yerine sözleşmeye dayalı ilişkilerin yaygın bir şekilde ikame edilmesi YKY’nin belirgin özel-

likleri arasında gösterilmektedir. Bkz. (Sarker, 2006: 182). 46 Özellikle maliyeti yüksek bir girdi olan tıbbi cihazlarla ilgili mal ve hizmet alımlarına yönelik Türkiye Ka-

mu Hastaneleri Kurumu’nun 19.11.2012 tarih ve 2012/43 sayılı Genelgesine

http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/590,2012-43-nolu-tibbi-cihazlarla-ilgili-mal-ve-hizmet-alim-.PDF?0,

(09.01.2013); Personel çalıştırmaya dayalı hizmet alımları için de, 2013/09 sayılı Genelgesine bakılabilir. http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/970,hizmet-alimlariyla-ilgili-onemli-duyuru---02012013.pdf?0

,(09.01.2013). 47 Bu konudan Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’nun satın alma işlemleri ile ilgili 21.01.2013 tarih ve

2013/251 sayılı yazısına bakınız. http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/1103,satin-alma-islemleri.pdf?0,

(28.01.2013). 48 Özerk hastane örgütleri oluşturmada amaç, günlük karar verme süreci üzerindeki kontrolün, hiyerarşik ya-

pıdan hastanelerin kendi yönetim kademelerine aktarılması ve “yöneticilerin yönetmesinin” sağlanmasıdır.

Bu sayede hastanelerin hedefleri objektif bir şekilde belirlenir ve hastane yöneticileri ile performans sözleş-

meleri yapılır. Böylece hastane yöneticilerine harcamalar üzerinde geniş bir yetki ve kontrol imkanı sağlan-mış olur. Bkz. (Harding - Preker, 2000: 14-15).

http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/590,2012-43-nolu-tibbi-cihazlarla-ilgili-mal-ve-hizmet-alim-.PDF?0

http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/970,hizmet-alimlariyla-ilgili-onemli-duyuru---02012013.pdf?0

http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/1103,satin-alma-islemleri.pdf?0


sağlık tesislerinin işletilmesi, açılması, birleştirilmesi, personelin atanması, de-

netlenmesi ve nakli gibi konularda oldukça geniş yetkiler verilmiştir49.

Hesap verebilirlik ve denetim mekanizmalarının işlevsel olabilmesi için yet-

kilerin daha alt düzeylere dağıtılmış olmasına ihtiyaç duyulmaktadır. KHK’da

Bakanlığın sadece temel, önleyici ve koruyucu sağlık hizmetlerini doğrudan su-

nacağı, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinin sunumunun ise bağlı ku-

ruluşlar aracılığıyla yerine getirileceği ve bu kuruluşların, Bakanlık taşra teşki-

latının dışında kendi taşra teşkilatlarını oluşturacağı belirtilmektedir. Ayrıca

bağlı kuruluşlara görev alanları ile ilgili, her türlü hizmetin sunulması, persone-

lin atanması, nakil, özlük, ücret, emeklilik ve benzeri işlemlerinin yürütülmesi,

her türlü satın alma, kiralama, bakım ve onarım, arşiv, idarî ve malî hizmetlerin

yürütülmesi konusunda da görev ve yetki verilmektedir (md.26-29). Düzenleme

ile bağlı kuruluşların idari ve mali yönden özerklikleri arttırılmaya çalışılırken,

personel yönetimi konusunda da genel sekretere geniş yetkiler tanınmaktadır.

Yönetişim anlayışının benimsenmesi: Sağlık politikalarının oluşturulmasın-

da ilgili kesimlerin katılımına olanak sağlayacak şekilde Sağlık Politikaları Ku-

rulu oluşturulmuştur. Kurul’da, Bakanlığın belirlediği 11 üyenin yanında görüş

bildirmek üzere, üniversiteler, meslek kuruluşları, sendikalar, sivil toplum kuru-

luşları ile bağlı kuruluşlardan ve Bakanlık birimlerinden yönetici veya uzman

kişiler davet edilebilmektedir (md.6). Böylece, kamu sektöründe sağlık politika-

larının belirlenmesinde yönetişim anlayışı doğrultusunda ilgili kesimlerin de

düşüncelerini aktarabilecekleri bir ortam sağlanmıştır. Ancak tam anlamı ile yö-

netişimden söz edebilmek için Kurul’da yer alan katılımcıların karar alma sü-

reçlerinde de etkili olmaları gerekmektedir.

Yapılan düzenlemelerle Türk sağlık sisteminde ortaya çıkan dönüşümün

YKY anlayışının temel öngörüleri ile önemli benzerlikler taşıdığı görülmüştür

(Bkz. Ek Tablo 1).

SONUÇ

Türkiye’de son yıllarda sağlık sektörünün hemen her alanında hızlı bir re-

form süreci yaşanmaktadır. Sağlık Bakanlığı, 2003 yılında başlattığı Sağlıkta

Dönüşüm Programı’na, sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması, hizmet

kalitesinin arttırılması, hizmet sunan kuruluşların birleştirilmesi ve hasta mem-

nuniyetinin arttırılması gibi doğrudan hastaya yönelik politikaları uygulamakla

başlamıştır. Bu politikaların başarılı bir şekilde hayata geçirilmesi ile kalite, re-

kabet edebilirlik, performans, etkinlik, verimlilik ve sürdürülebilir finansman

gereklilikleri doğrultusunda Bakanlık teşkilat yapısının da yeniden düzenlenme-

49 Bkz. 663 sayılı KHK 31. madde; 31.10.2012 tarihli ve 3131 sayılı Makam Onayı ile yürürlüğe giren “Tür-

kiye Kamu Hastaneleri Kurumu Taşra Teşkilatı Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönerge” 9. ve 10. madde.


si kaçınılmaz olmuştur. Bu kapsamda çıkarılan 663 sayılı KHK ile Sağlık Ba-

kanlığı teşkilat yapısında ortaya çıkan değişimi şu şekilde özetlemek mümkün-

dür:

Sağlık Bakanlığı bünyesinde politika belirleyen ve hizmet sunan birimler

birbirinden ayrılmıştır. Hizmet sunan birimler bağlı kuruluş statüsünde daha

özerk bir yapıya kavuşturularak, Bakanlık teşkilat yapısı daha fonksiyonel

birimlere dönüştürülmüştür.

Hizmet sunumuna yönelik yetkiler daha alt düzeyde (bağlı kuruluşların taşra

teşkilatlarına) birimlere devredilerek daha yatay örgütlenmeye gidilmiştir.

Sağlık kuruluşları idari ve mali yönden özerk hale getirilmiştir.

Hizmet sunan birimlerin yöneticileri (kamu hastane birlikleri yönetim kadro-

su ve hastanelerde yönetici pozisyonları), kendisine bağlı birimlerin faaliyet-

lerinden sorumlu, lider konumuna getirilmiş ve bu yöneticilerle esnek istih-

dam anlayışı doğrultusunda performansa dayalı sözleşmeler imzalanmış. Ay-

rıca yönetici atamalarında kariyer sisteminden uzaklaşılarak özel sektörden

yönetici istihdamının önü açılmıştır.

Temel ve koruyucu sağlık hizmetleri ile tedavi edici sağlık hizmetlerini su-

nan kuruluşların yönetimi ayrılmıştır. Bu kapsamda halk sağlığına yönelik

hizmetler Türkiye Halk Sağlığı Kurumu ve taşra teşkilatı olan halk sağlığı

müdürlükleri; ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri ile ağız ve diş sağ-

lığı hizmetleri, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu ve taşra teşkilatı olan

kamu hastane birlikleri; acil sağlık hizmetleri ise il sağlık müdürlükleri tara-

fından yerine getirilmeye başlanmıştır. Böylece piyasada rekabete konu olan,

fiyatlandırılabilen ve özel sektör tarafından da sunulan hizmetlerin yönetimi,

idari ve mali özerkliğe sahip kamu hastane birliklerine devredilerek rekabet

güçleri arttırılmaya çalışılmış,

663 sayılı KHK ile hem merkez teşkilatında hem de taşra teşkilatında uz-

manlaşmaya dayalı ayrışmaya gidilmiştir. Hastanelerde koordinatör pozis-

yonunda bir hastane yöneticisinin altında, başhekim, başhekim yardımcıları

ile idari hizmetler, mali hizmetler ve tıbbi hizmetler için ayrı ayrı hastane

müdürleri görevlendirilmiştir.

Kamu hastane birlikleri ile kaynak kullanımında etkinlik, verimlilik ve ölçek

ekonomisinin avantajlarından yararlanılmaya çalışılmıştır.

Hizmet sunan kurumların kendi kendini denetleme anlayışından uzaklaşıl-

maya çalışılmış. Bakanlık tarafından belirlenmiş olan verimlilik kriterleri

çerçevesinde gerek kurum içinden gerekse özel sektörden hizmet satın alma

yoluyla taşra örgütlerinde performans denetimine geçilmiştir.


Yapılan düzenlemelerle birlikte sağlık kurumları, özel sektör işletmecilik an-

layışı doğrultusunda ve rekabeti ön plana çıkaracak şekilde yeniden yapılan-

dırılmıştır.

Sonuç olarak Sağlıkta Dönüşüm Programı çerçevesinde Sağlık Bakanlı-

ğı’nda, YKY anlayışının temel bileşenleri ve 1993 yılında hazırlanan Ulusal

Sağlık Politikası Belgesi’nde yer alan tespitler doğrultusunda bir dönüşüm ya-

şandığı görülmektedir. 663 sayılı KHK kapsamında ise hizmet üreten ve politi-

ka belirleyen birimlerin ayrıldığı; hizmet sunan birimlere sonuçlardan sorumlu

profesyonel liderlerin görevlendirildiği; sözleşmeli, özel sektörden görevlen-

dirmeye açık, performansa dayalı, esnek istihdam modelinin benimsendiği; çıktı

/ sonuç odaklı; daha yatay, yalın ve uzmanlığa dayalı birimler şeklinde örgütle-

nen; ölçek ekonomisinin avantajlarından yararlanmaya çalışan; rekabetçi anla-

yışa açık ve hiyerarşik denetimden çok performansa denetimine önem veren bir

Sağlık Bakanlığı teşkilatı oluşturulmaya çalışıldığı söylenebilir.

KAYNAKÇA

Akdur, Recep (1999), Türkiye’de Sağlık Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Ülkeleri ile

Kıyaslanması, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara, Aralık.

Aksoy, A. Şinasi (1998), “Yeni Sağ, Kamu Yönetimi ve Yerel Yönetim: Eleştirel Bir

Yaklaşım”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt.7, Sayı.1, Ocak, s.3-13.

Al, Hamza (2002), Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi, Sakarya Üniversitesi Sos-

yal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya.

Al, Hamza (2007), “Denetimde Piyasalaşma Eğilimleri”, Bilgi Dergisi, Cilt.14, Sayı.1,

s.109-130.

Al, Hamza (2007), “Kamu Kesiminde Yeni Denetim Yaklaşımları: Süreç Odaklı Dene-

timden Sonuç Odaklı Denetime Geçiş”, Amme idaresi Dergisi, Cilt.40, Sayı.4, Ara-

lık, s.45-61.

Altay, Asuman (2007), “Sağlık Hizmetlerinin Sunumunda Yeni Açılımlar ve Türkiye

Açısından Değerlendirilmesi”, Sayıştay Dergisi, Sayı.64, Ocak-Mart, s.33-58.

Arslan, Nagehan Talat (2010), “Klasik-Neo Klasik Dönüşüm Süreci: “Yeni Kamu Yö-

netimi”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt.11, Sayı.2, s.21-38.

Balcı, Asım (2005), Kamu Hizmetleri ve Yerinden Yönetim: Sağlık Hizmet Sunumunun

Yeniden Yapılandırılması, Atlas Yayınları, İstanbul.

Balcı, Asım - Kırılmaz, Harun (2007), “Yeni Kamu Yönetimi Anlayışının Türk Sağlık

Sektörüne Yansımaları”, C. Can Aktan ve Ulvi Saran (Edt.), Sağlık Ekonomisi ve

Sağlık Yönetimi, Aura Kitapları, İstanbul, s.134-165.

Denhardt, Robert B. - Denhardt, Janet Vinzant (2000), “The New Public Service: Ser-

ving Rather Than Steering”, Public Administration Review, Vol.60, Issue.6, No-

vember/December, s.549-559.


Elston, Thomas (2011), “Developments in UK Executive Agencies: Re-Examining the

‘Disaggregation-Reaggregation’ Thesis”, Governance of Public Sector Organisa-

tions study group at the 33rd Annual Conference of the European Group for Public

Administration, Bucharest, 7th-10th September.

http://soc.kuleuven.be/io/egpa/org/2011Roem/papers/Paper%20Elston.pdf,

(20.11.2012).

Ener, Meliha ve Demircan, Esra (2008), “Küreselleşme Sürecinde Değişen Devlet An-

layışından Kamu Hizmetlerinin Dönüşümüne: Sağlık Hizmetlerinde Piyasa Meka-

nizmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt.13, Sayı.1, s.57-82.

Falconer, Peter K. (2012) “Public Administration and The Public Management: Lesson

From the UK Experience”, http://www.fu.uni-lj.si/personal/English/FALPOR97.pdf,

(12.11.2012).

Ferlie, Ewan - Ashburner, Lynn - Fitzgerald, Louize - Pettitgrew, Andrew (1996), The

New Public Management İn Action, Oxford University Press, New York.

Güzel, Kadir Akın (2003), “Yeni Kamu Yönetimi Nedir?”, Türk İdare Dergisi, Yıl.75,

Sayı.438, s.195-208.

Haktankaçmaz, Mehmet İlker (2009), Yeni Kamu Yönetimi Yaklaşımı ve Türkiye’de

Kamu Yönetimi Reformu, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlan-

mamış Doktora Tezi, Ankara.

Harding, April - Alexander S. and Preker (2000), Understanding Organizational Re-

forms The Corporatization of Public Hospitals, World Bank's Human Development

Network (HNP Discussion Paper), Washington, DC, September.

Hood, Christopher (1991), “A Public Management For All Seasons?”, Public Administ-

ration, Vol.69, Spring, s.3-19.

Hughes, Owen E. (2003), Public Management and Administration, Third Edition, Palg-

rave Macmilan, New York.

Kerman, Uysal - Altan, Yakup – Aktel, Mehmet – Eke, Erdal (2012), “Sağlık Hizmetle-

rinde Kamu Özel Ortaklığı Uygulaması”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F.

Dergisi, Cilt.17, Sayı.3, 2012, s.1-23.

Kettle, Donalt F. (2005), The Global Public Management Revolution, Second Edition,

The Brookings Institution, Washiınton D.C.

Laegreid, Per - Verhoest, Koen (2010), “Introduction: Reforming Public Sector Organi-

zations”, Edt. Per Laegreid and Koen Verhoest, Governance Of Public Sector Or-

ganizations: Proliferation, Autonomy and Performance, Palgrave Mcmillan, U.K.

s.1-20.

Lane, Jan Eric (2000), The Public Sector: Concepts, Models and Approaches, Third

Edition, Sage Publications, London.

Osborne, David - Gaebler, Ted (1993), Reinventing Government, How the Entrepreneu-

rial Spirit is Transforming the Public Sector, Plume, USA.

http://soc.kuleuven.be/io/egpa/org/2011Roem/papers/Paper%20Elston.pdf

http://www.fu.uni-lj.si/personal/English/FALPOR97.pdf


Ömürgönülşen, Uğur (1997), “The Emergence of A New Approach To The Public Sec-

tor. The New Public Management”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi

Dergisi, Cilt.52, Sayı.1, s. 517-565.

Özer, M. Akif (2005), Yeni Kamu Yönetimi: Teoriden Uygulamaya, Platin Yayınları,

Ankara,

Parlak, Bekir ve Sobacı, Zahid (2012), Ulusal ve Küresel Perspektifte Kamu Yönetimi,

MKM Yayınları, Dördüncü Baskı, Bursa.

Pollitt, Christopher (2002), “Clarifying Convergence Striking Similarities and Durable

Differences in Public Management Reform”, Public Management Review, Vol.4, Is-

sue:1, (471-492).

Pollit, Cristopher - Bouckaert, Geert (2011), New Management Reform: A Comparative

Analysis-New Public Management-Governance and The Neo-Weberian State,

Oxford University Press, Third Edition, USA.

Promberger, Kurt - Rauskala, Iris (2010), “New Public Management: An Introduction

From The UK Perspective”,

http://edoc.vifapol.de/opus/volltexte/2010/2273/pdf/10657009510.pdf, (13.11.2012)

Roberts, Marc J. - Hsiao, William - Berman, Peter - Reich, Michael R. (2004), Getting

Health Reform Right. A Guide to Improving Performance and Equity, Oxford Uni-

versity Press, Inc.

Saltman, Richard B. - Figueras, Joseph (1997), European Health Care Reform, Analysis

of Current Strategies, Published by the Regional Office for Europe of the World

Health Organization, Kopenhag.

Sarker, Abu Elias, (2006), “New Public Management in Developing Countries: An

Analysis of Success and Failure with particular reference to Singapur and Bangla-

desh”, International Journal of Public Sector Management, Vol.19, No. 2, s.180-

203.

SGK, (http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/94e7056e-815c-43ec-

a752d8d4f6514194/duyuru_28062012_02.pdf?MOD=AJPERES, 21.01.2013).

Sobacı, Mehmet Zahid (2011), “İdari Reformun Altın Çağında Kamu Hizmetinde Derin

Dönüşüm”, Ahmet Kesik ve Hasan Canpolat (Edt.), Küreselleşme ve Kamu Yöneti-

minde Dönüşüm, Seçkin Yayınları, Ankara, s.173-193.

Sülkü, Seher Nur (2011), Türkiye’de Sağlıkta Dönüşüm Programı Öncesi ve Sonrasında

Sağlık Hizmetlerinin Sunumu, Finansmanı ve Sağlık Harcamaları, T.C. Maliye Ba-

kanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayını, Ankara.

T.C. Sağlık Bakanlığı (1993), Ulusal Sağlık Politikası, Ankara

T.C. Sağlık Bakanlığı (2003), Sağlıkta Dönüşüm Programı,

http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-2906/saglikta-donusum programi.html,

(06.10.2012).

T.C. Sağlık Bakanlığı (2008), Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Temel Sağlık

Hizmetleri: 2002-2008, Ed. Recep Akdağ, Sağlık Bakanlığı Yayını.

http://edoc.vifapol.de/opus/volltexte/2010/2273/pdf/10657009510.pdf

http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/94e7056e-815c-43ec-a752d8d4f6514194/duyuru_28062012_02.pdf?MOD=AJPERES

http://www.sgk.gov.tr/wps/wcm/connect/94e7056e-815c-43ec-a752d8d4f6514194/duyuru_28062012_02.pdf?MOD=AJPERES

http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-2906/saglikta-donusum%20programi.html


T.C. Sağlık Bakanlığı (2010), Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı Değerlendirme Ra-

poru, Ankara.

T.C. Sağlık Bakanlığı (2012a), Bakanlık Merkez Teşkilatı ve Bağlı Kuruluşlar Tanıtım

Kitapçığı, Mart, Ankara.

T.C. Sağlık Bakanlığı (2012b), Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı Değerlendirme

Raporu (2003-2011), Edt. Prof. Dr. Recep Akdağ, Sağlık Bakanlığı Yayını, Ankara.

T.C. Sağlık Bakanlığı Değişim Yönetimi Programı ve Uygulama Planı,

(http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15631/degisimyonetimi.html, 06.12.2012).

T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı (2010), Türk Sağ-

lık Sistemi’nde Kurum Dışından Hizmet Alımı Uygulamaları Araştırma Raporu, Er-

mat Ofset, Ankara.

TÜİK, (2013), Yaşam Memnuniyeti Araştırması, 2012 Düzeltilmiş Haber Bülteni, Sa-

yı.13445, 26 Şubat 2013, (http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13445,

09.11.2013).

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, (http://www.thsk.gov.tr/tr/index.php/tasra-

teskilatlarimiz, 15.01.2013).

Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu, (http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/471,52-il-kamu-

hastane-birliklerilistesi.pdf?0, 24.01.2013).

Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’nun, 19.11.2012 tarih ve 2012/43 sayılı Genelgesi,

(http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/590,2012-43-nolu-tibbi-cihazlarla-ilgili-mal-ve-

hizmet-alim-.PDF?0, 09.01.2013).

Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’nun, 19.11.2012 tarih ve 2013/09 sayılı Genelgesi,

(http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/970,hizmet-alimlariyla-ilgili-onemli-duyuru---

02012013.pdf?0, 09.01.2013).

Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’nun, 21.01.2013 tarih ve 2013/251 sayılı yazısı.

(http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/1103,satin-alma-islemleri.pdf?0, 28.01.2013).

Wilson, Elisabeth - Doig, Alan (1996), “The Shape of Ideology: Structure, Culture and

PolicyDelivery in The New Public Sector”, Public Money and Management, Vol.16,

Issue.2, p.53-61.

RG: 02.11.2011/28103, 663 sayılı “Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”

RG: 14.12.1983/18251, 181 sayılı “Sağlık Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkına

Kanun Hükmünde Kararname”.

RG: 15.5.1987/19461, 3359 sayılı “Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu”

RG: 09.03.2013/28582, 6428 sayılı, “Sağlık Bakanlığınca Kamu Özel İş Birliği Modeli

ile Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınması ile Bazı Kanun ve Kanun

Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”.

RG: 15.07.2005/25876, 5396 sayılı “Sağlık Hizmetleri Temel Kanununa Bir Ek Madde

Eklenmesi Hakkında Kanun”

RG: 20.05.2006/26173 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5502 sayılı “Sosyal Güvenlik

Kurumu Kanunu”

http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15631/degisimyonetimi.html



http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/471,52-il-kamu-hastane-birliklerilistesi.pdf?0

http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/471,52-il-kamu-hastane-birliklerilistesi.pdf?0





http://www.tkhk.gov.tr/Eklenti/1103,satin-alma-islemleri.pdf?0


RG: 17.04.2003/25082, 2003/5443 karar sayılı, “Devlet Memurlarının Tedavi Yardımı

ve Cenaze Giderleri Yönetmeliğine Bir Ek Madde Eklenmesine Dair Yönetmelik”.

RG: 14.02.2004/25373, 2004/6781 sayılı “Beşeri Tıbbi Ürünlerin Fiyatlandırılmasına

Dair Karar”

RG: 05.05.2005/25806 “Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinde Değişiklik

Yapılmasına Dair Yönetmelik”

RG: 09.12.2004/25665, 5258 sayılı “Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Ka-

nun”

RG: 19.01.2005/25705, 5283 sayılı “Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Sağlık Bi-

rimlerinin Sağlık Bakanlığına Devredilmesine Dair Kanun”.

RG: 22.07.2006/26236, 2006/10655 karar sayılı “Sağlık Tesislerinin Kiralama Karşılığı

Yaptırılması ile Tesislerdeki Tıbbî Hizmet Alanları Dışındaki Hizmet ve Alanların

İşletilmesi Karşılığında Yenilenmesine Dair Yönetmelik”.

RG: 16.06.2006/26200, “5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Ka-

nunu”.

RG: 05.05.2004/25453, “Sağlık ve Yardımcı Sağlık Personeli Tarafından Yerine Geti-

rilmesi Gereken Hizmetlerin Satın Alma Yoluyla Gördürülmesine İlişkin Esas ve

Usullerin Tatbiki Hakkında Uygulama Talimatı”.

RG: 24.7.2003/25178, 4924 sayılı “Eleman Temininde Güçlük Çekilen Yerlerde Söz-

leşmeli Sağlık Personeli Çalıştırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Karar-

namelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”.

RG: 23.06.1936/3337, 3017 sayılı, “Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Teşkilât ve

Memurin Kanunu”.

01.02.2005 tarih ve 349 sayılı makam onayı ile yürürlüğe giren, “Sağlık Bakanlığına

Bağlı İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Kurumlarında Görevli Personele Döner

Sermaye Gelirlerinden Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönerge”.

01.02.2005 tarih ve 349 sayılı makam onayı ile yürürlüğe giren, “Sağlık Bakanlığına

Bağlı Birinci Basamak Sağlık Kuruluşlarında Görevli Personele Döner Sermaye Ge-

lirlerinden Ek Ödeme Yapılmasına Dair Yönerge”.

01.01.2005 tarihli “Sağlık Bakanlığı Yataklı Tedavi Kurumları Kurumsal Kaliteyi Ge-

liştirme ve Performans Değerlendirme Yönergesi”.

31.10.2012 tarih ve 3131 sayılı makam onayı ile yürürlüğe giren “Türkiye Kamu Hasta-

neleri Kurumu Taşra Teşkilatı Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönerge” .

05.10.2012 tarih ve 847 sayılı makam onayı ile yürürlüğe giren, “Kamu Hastane Birlik-

leri Verimlilik Değerlendirmesi Hakkında Yönerge”.

663 sayılı “Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında

Kanun Hükmünde Kararname Genel Gerekçesi”,

http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss349m.html, (15.01.2013).

6428 sayılı “Sağlık Bakanlığınca Kamu Özel İş Birliği Modeli ile Tesis Yaptırılması,

Yenilenmesi ve Hizmet Alınması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararname-

http://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss349m.html


lerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”un Genel Gerekçesi,

http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0722.pdf, (05.03.2013).

5283 sayılı “Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Sağlık Birimlerinin Sağlık

Bakanlığına Devredilmesine Dair Kanun”un Genel Gerekçesi,





Ek Tablo 1. Sağlık Bakanlığı Teşkilat Yapısında Yaşanan

Değişim (663 sayılı KHK kapsamında)

KHK Öncesi KHK Sonrası YKY

Siyaset/Yönetim

Hizmet üreten ve

politika belirleyen

ayrımı yapılmamış

Hizmet üreten ve

politika belirleyen

ayrılmış

Hizmet üreten

değil politika

belirleyen

Yönetici/Lider Emirleri yerine

getiren yönetici

Sonuçlardan sorum-

lu profesyonel lider

Profesyonel

yönetim

anlayışı

İstihdam

*Kadrolu

*Sabit ücret

sistemi

*Kariyer sistemine

dayalı atama

*Sözleşmeli,

*Performansa dayalı

ücret

*Özel sektörden

görevlendirmeye

açık, esnek istihdam

İşe alma ve

ödüllendirmede

esneklik

Amaç/Hedef Girdi ve süreç

odaklı Çıktı odaklı

Süreçlerden

ziyade sonuç/

çıktı odaklı

Teşkilat

Yapısı/Örgütlenme

*Bütüncül,

*Merkeziyetçi

*Hiyerarşik, dar ve

dikey

*Kontrole dayalı

*Ayrıştırılmış

*Özerk

*Yatay ve yalın

*Operasyonel,

uzmanlığa dayalı

Birimlerin

ayrıştırılması,

yönetilebilir

birimler

oluşturma

Kaynak Kullanımı

*Yüksek maliyetli,

küçük ölçekli

birimler

*Verimsiz

*Ölçek büyüterek

maliyet avantajı

sağlama

*Verimlilik artışı

Kaynak kulla-

nımında disip-

lin ve tasarrufa

yönelme

Rekabet Rekabetçi anlayışa

kapalı

Rekabetçi anlayışa

açık

Rekabete

yönelme

Denetim

*Hiyerarşik, icracı

birimler tarafından

*Kişi odaklı

*Mevzuata uygun-

luk denetimi

*Program amaçları

dikkate alınmadan

* Politika belirleyen

birimler tarafından

*Sistem ve faaliyet

odaklı

*Performansa dayalı

*Çıktılara önem

veren

*Dışarıdan denetim

hizmeti alımı

Hesap verebi-

lirlik, amaçlar,

hedefler ve

başarı

göstergelerinin

niceliksel ifa-

desi

Documents

Sağlık Bakanlığı'nda Yeniden Yapılanma: Yeni Kamu Yönetimi