SANCTI BERNARDIOPERA OMNIA

MEDITATIONES PIISSIMÆ.

SANCTI BERNARDIABBATIS CLARÆ-VALLENSIS

OPERA OMNIAPOST HORSTIUM DENUO RECOGNITA, REPURGATA, ET IN

MELIOREM DIGESTA ORDINEM, NECNON NOVISPRÆFATIONIBUS, ADMONITIONIBUS, NOTIS ET

OBSERVATIONIBUS, INDICIBUSQUE COPIOSISSIMISLOCUPLETATA ET ILLUSTRATA,

CURIS D. JOANNIS MABILLON,PRESBYTERI ET MONACHI BENEDICTINI E

CONGREGATIONE S. MAURI.

Editio quarta, emendata et aucta.

VOLUMEN SECUNDUMPars prior, tomus quintus,

col. 661-692MEDITATIONES PIISSIMÆ DE COGNITIONE HUMANÆ

CONDITIONIS.

PARISIIS,APUD GAUME FRATRES, BIBLIOPOLAS,

VIA DICTA POT-DE-FER, N° 5.MDCCCXXXIX.

In omnibus fere manuscriptis Bernardo tribuuntur, etquidem sæpe, « De interiori homine, » inscriptæ. Exstant

2

nihilominus apud Hugonem Victorinum sub titulo « libriquarti de Anima : » quanquam nec illius esse videantur. Incodice Dunensi hanc præferunt epigraphen : « Tractatusutilis ex verbis B. Bernardi abbatis Claræ-Vallensis etaliorum Patrum, de Interiori homine, quomodo Deuminveniat. » Certe aliquoties Ambrosii, Augustini, et Boetiisententiæ, nedum Senecæ, referuntur in his Meditationibus :quæ non semel sub nomine Bernardi laudantur inBernardino, seu in pervetusto libro Florum ex Bernardo,nempe in lib. 5, capp. 10, 11, 13, 17, 44, 48 ; tametsi paucaex vulgatis Bernardi operibus in his Meditationibusafferuntur : quæ Bernardo nec indignæ sunt, nec tamen ejusesse nobis videntur, cum ob styli dissimilitudinem, tum obcarminum citationes, Bernardo insolitas ; ne quid dicamusde illa peccatorum confessione, quæ fit a cap. 9, longe aliaab ea quæ est apud Bernardum in tractatu De gradibushumilitatis, cap. 18.

CAPUT PRIMUM. DE DIGNITATE HOMINIS.

1. Multi multa sciunt, et se ipsos nesciunt.Alios inspiciunt, et se ipsos deserunt. Deumquærunt per ista exteriora, deserentes suainteriora, quibus interior est Deus. Idcirco abexterioribus redeam ad interiora, et abinferioribus ad superiora ascendam : ut possimcognoscere unde venio, aut quo vado ; quid sum,vel unde sum ; et ita per cognitionem mei valeampervenire ad cognitionem Dei. Quanto namque incognitione mei proficio, tanto ad cognitionemDei accedo. Secundum interiorem hominem triain mente mea invenio, per quæ Deum recolo,conspicio, et concupisco. Sunt autem hæc tria,memoria, intelligentia, voluntas sive amor. Per

3

memoriam reminiscor : per intelligentiamintueor ; per voluntatem amplector. Cum Deireminiscor, in memoria mea eum invenio, et in eade eo et in eo delector, secundum [662] quod ipsemihi donare dignatur. Intelligentia intueor quid sitDeus in se ipso ; quid in Angelis, quid in sanctis,quid in creaturis, quid in hominibus. In se ipso estincomprehensibilis, quia principium et finis :principium sine principio, finis sine fine. Ex meintelligo quam incomprehensibilis sit Deus ;quoniam me ipsum intelligere non possum, quemipse fecit. In Angelis est desiderabilis, quia in eumdesiderant prospicere : in sanctis est delectabilis,quia in eo assidue felices lætantur : in creaturis estadmirabilis, quia omnia potenter creat, sapientergubernat, benigne dispensat : in hominibus estamabilis, quia eorum Deus est, et ipsi suntpopulus ejus. Ipse in eis habitat tanquam intemplo suo, et ipsi sunt templum ejus : nondedignatur singulos, neque universos. Quisquisejus meminit, eumque intelligit ac diligit, cum illoest.

2. Diligere eum debemus, quoniam ipse priordilexit nos, et ad imaginem et similitudinem suamnos fecit, quod nulli alii creaturæ donare [663]voluit. Ad imaginem Dei facti sumus ; hoc est, adintellectum et notitiam Filii, per quem intelligimuset cognoscimus Patrem, et accessum habemus adeum. Tanta cognatio est inter nos et Dei Filium,quod ipse imago Dei est, et nos ad imaginem ejus

4

facti sumus ; quam cognationem etiam ipsasimilitudo testatur, quoniam non solum adimaginem, sed et ad similitudinem ejus factisumus. Oportet itaque id quod ad imaginem est,cum imagine convenire, et non in vacuum nomenimaginis participare. Repræsentemus ergo innobis imaginem ejus in appetitu pacis, in intuituveritatis, et in amore charitatis. Teneamus eum inmemoria, portemus in conscientia, et ubiquepræsentem veneremur. Mens siquidem nostra eoipso ejus imago est, quo ejus capax est, ejusqueparticeps esse potest. Non propterea ejus imagoest, quia sui meminit mens, seque intelligit acdiligit ; sed quia potest meminisse, intelligere, acdiligere a quo facta est : quod cum facit, sapiensipsa fit. Nihil enim tam simile est illi summæSapientiæ, quam mens rationalis, quæ permemoriam, intelligentiam et voluntatem in illaTrinitate ineffabili consistit. Consistere autem inilla non potest, nisi ejus meminerit, eumqueintelligat, ac diligat. Meminerit itaque Dei, adcujus imaginem facta est ; eumque intelligat,diligat, atque colat, cum quo potest semper essebeata. Beata anima, apud quam Deus requieminvenit, et in cujus tabernaculo requiescit. Beataquæ dicere potest : Et qui creavit me, requievit intabernaculo meo (Eccli. XXIV, 12). Negare siquidemrequiem cœli ei non poterit.

3. Cur ergo nos deserimus, et in hisexterioribus Deum quærimus, qui apud nos est, si

5

nos velimus esse apud eum ? Revera nobiscumest, et in nobis : sed adhuc per fidem, donecvidere mereamur per speciem. Novimus, inquitApostolus, habitare Christum per fidem in cordibusnostris (Ephes. III, 17) : quia Christus in fide, fidesin mente, mens in corde, cor in pectore. Perfidem ergo recolo Deum creatorem ; adororedemptorem, exspecto salvatorem. Credo viderein omnibus creaturis, habere in me ipso ; et, quodhis omnibus ineffabiliter jucundius atque beatiusest, cognoscere in se ipso. Patrem namque etFilium cum sancto Spiritu cognoscere, vita estæterna, beatitudo perfecta, summa voluptas.Oculus non vidit, nec auris audivit, nec [664] incor hominis ascendit, quanta claritas, quantasuavitas, et quanta jucunditas maneat nos in illavisione, quando Deum facie ad faciemvidebimus ; qui est lux illuminatorum, requiesexercitatorum, patria redeuntium, vita viventium,corona vincentium. Ita in mente mea quamdamimaginem illius summæ Trinitatis invenio : adquam summam Trinitatem recolendam,inspiciendam, et diligendam, ut ejus recorder, eadelecter, et eam complectar et contempler, totumid quod vivo, debeo referre. Mens imago Dei est,in qua sunt hæc tria : id est memoria, intelligentiaet voluntas. Memoriæ attribuimus omne quodscimus, etiamsi non inde cogitemus. Intelligentiætribuimus omne quod verum cogitandoinvenimus, quod etiam memoriæ commendamus :

6

voluntati, omne quod cognitum et intellectum,bonum et verum esse expetimus. Per memoriamPatri similes sumus, per intelligentiam Filio, pervoluntatem Spiritui sancto. Nihil in nobis tamsimile Spiritui sancto est, quam voluntas vel amorsive dilectio, quæ excellentior voluntas est.Dilectio namque donum Dei est, ita quod nullumhoc dono Dei est excellentius. Dilectio namquequæ ex Deo est, et Deus est, proprie Spiritussanctus dicitur, per quam charitas Dei diffusa estin cordibus nostris (Rom. V, 5), per quam totaTrinitas in nobis habitat.

CAPUT II. DE MISERIA HOMINIS, HORRORE MORTIS, ET DISTRICTIONE SUPREMI JUDICIS.

4. Secundum exteriorem hominem deparentibus illis venio, qui me ante feceruntdamnatum, quam natum. Peccatores peccatoremin peccato suo genuerunt, et de peccatonutriverunt. Miseri miserum in hanc lucismiseriam induxerunt. Nil ex eis habeo, nisimiseriam et peccatum, et corruptibile hoc corpusquod gesto. Ad illos vero festino, qui mortecorporis hinc exierunt. Cum eorum sepulcrarespicio, non invenio in eis nisi cinerem etvermem, fetorem et horrorem. Quod ego sum,ipsi fuerunt ; et quod ipsi sunt, ego ero. Quid sumego ? Homo de humore liquido. Fui enim inmomento conceptionis de humano semineconceptus ; deinde spuma illa coagulata modicum

7

crescendo caro [665] facta est. Postea plorans etejulans traditus sum hujus mundi exsilio ; et eccejam morior plenus iniquitatibus etabominationibus. Jam jam præsentabor antedistrictum Judicem, de operibus meis rationemredditurus. Væ mihi misero, cum venerit dies illajudicii, et aperti fuerint libri in quibus omnes meiactus et cogitationes Domino præsentandærecitabuntur ! Tunc demisso capite præconfusione malæ conscientiæ, in judicio coramDomino stabo trepidus et anxius, utpotecommemorans scelerum commissa meorum. Etcum dicetur de me, Ecce homo et opera ejus ;reducam ante oculos omnia delicta et peccatamea. Quadam namque vi divina fiet ut cuique suaopera bona vel mala in memoriam revocentur, etmentis intuitu mira celeritate cernantur ; utaccuset, vel excuset scientia conscientiam, atqueita simul et singuli, et omnes judicentur.

Judicium faciet gestorum quisque suorum,Cunctaque cunctorum cunctis arcana patebunt.

Quod enim nunc confiteri erubescimus, tuncomnibus manifestabitur : et quidquid hicdissimulando palpamus, totum illic vindexflamma comburet.

Ignis ubique ferox ruptis regnabit habenis.

Quantoque diutius Deus nos exspectat, utemendemus tanto districtius judicabit, sineglexerimus.

8

5. Cur ergo tantopere vitam istamdesideramus, in qua quanto amplius vivimus,tanto plus peccamus ? Quanto est vita longior,tanto culpa numerosior. Quotidie namquecrescunt mala, et subtrahuntur bona : assiduevariatur homo per prospera et adversa, et ignoratquando moriatur. Sicut enim in cœlo stellacoruscans velociter currit, et repente deficit ; etsicut scintilla ignis subito exstinguitur, et incinerem redigitur :

Sic cito finitam datur istam cernere vitam.

Dum enim libenter ac jucundissime moraturhomo in mundo, diuque se victurum arbitratur,

Ac multa in longum disponit tempus agenda ;

subito rapitur in mortem, et ex improviso animaaufertur a corpore. Verumtamen cum magnometu magnisque doloribus anima separatur acorpore. Veniunt enim Angeli assumere illam,[666] ut perducant eam ante tribunal Judicismetuendi : et tunc illa memorans opera sua malaet pessima, quæ die noctuque gessit, contremiscit,et quærit illa fugere, induciasque petere, dicens :Date mihi vel unius horæ spatium. Tunc quasiloquentia simul opera, dicent : Tu nos egisti ;opera tua sumus : non te deseremus, sed tecumsemper erimus, tecum pergemus ad judicium.Vitia quoque multis et multiplicibus criminibuseam accusabunt, multaque falsa testimoniaadversus illam invenient, quanquam vera ad

9

damnationem ejus satis possent sufficere.Dæmones vero terribili vultu et horribili aspectueam terrebunt : ingenti furore eam persequenturet comprehendent, tam terribiliter quamhorribiliter volentes retinere et possidere, nisi sitqui eripiat. Tunc anima inveniens oculos clausoset os, aliosque corporis sensus per quos solebategredi, et delectari in his exterioribus, reverteturad se ; et videns se solam et nudam, ingentihorrore concussa, desperatione deficiet in se, etcadet sub se : et quia amore mundi, et carnisvoluptate, Dei amorem dereliquerat,derelinquetur a Deo misera in hora tantænecessitatis, atque dæmonibus tradetur in infernocrucianda.

6. Sic anima peccatoris in die qua ignorat, ethora qua nescit, rapitur a morte, et segregatur acorpore, pergitque miseriis plena, tremens etdolens : et cum nullam excusationem habeat,quam pro peccatis suis possit obtendere,contabescit et pertimescit ante Deum apparere.Ingenti horrore concutitur, et multiplicibuscogitationum æstibus agitatur, cum urgentesolutione carnis, et subductis e medio omnibus,se et illum terminum considerat cui appropinquat,et post paululum hoc invenit quod in perpetuummutari non poterit. Considerat plane, quamdistrictus veniat æternus Judex, et anteseveritatem tantæ justitiæ, quas rationes vitæ suæponat. Si enim cuncta opera quæ intelligere

10

potuit, devitavit ; ventura tamen coram districtoJudice illa, magis quæ in semetipsa non intelligit,pertimescit. Crescit pavor, cum cogitat quod viamvitæ hujus nequaquam sine culpa transire potuit :nec hoc quidem quod laudabiliter vixit, sinealiquo reatu est, si remota pietate judicetur. Quisenim considerare valeat, quanta mala permomenta temporum perpetramus, et quanta bonafacere negligimus ? Sicut enim peccatum estperpetratio mali, sic delictum est desertio boni.Gravis [667] siquidem jactura est, cum nec bonafacimus, nec bona cogitamus, sed cor nostrumper vana et inutilia sinimus vagari. Nimis tamendifficile est cor tenere, et ab illicita cogitationeservare. Nimis etiam difficile est terrenasoccupationes absque peccatis ministrare.Quapropter nullus semetipsum dijudicare etcomprehendere perfecte potest ; sed multiscogitationibus occupatus, sibimetipsi aliquo modomanet incognitus, ut omnino quod tolerat nesciat.Propterea urgente exitu, subtiliori terretur metu :quia etsi illa quæ scivit, nunquam se prætermisissememinit, formidat tamen ea quæ nescit.

CAPUT III. DE DIGNITATE ANIMÆ, ET VILITATE CORPORIS.

7. O anima, Dei insignita imagine, decoratasimilitudine, desponsata fide, dotata spiritu,redempta sanguine, deputata cum Angelis, capaxbeatitudinis, hæres bonitatis, rationis particeps,

11

quid tibi cum carne unde ista pateris ? Proptercarnem aliena peccata tibi imputantur, et tuæjustitiæ quasi pannus menstruatæ reputantur (Isai.LXIV, 6), atque tu ipsa ad nihilum es redacta, etquasi nihilum et inane reputata. Nihil enim aliudest caro, cum qua tanta est tibi societas, nisispuma caro facta, fragili vestita decore : sed erit,quando erit cadaver miserum et putridum, etcibus vermium. Nam quantumcunque excolatur,semper caro est. Si diligenter consideres, quid peros et nares cæterosque corporis meatusegrediatur, vilius sterquilinium nunquam vidisti. Sisingulas ejus miserias enumerare velis, quam sitonerata peccatis, irretita vitiis, pruriensconcupiscentiis, occupata passionibus, pollutaillusionibus, prona semper in malum, et in omnevitium proclivis, plenam omni confusione etignominia invenies. Propter carnem homovanitati similis factus est (Psal. CXLIII, 4), quia exilla vitium concupiscentiæ traxit, quo captivustenetur et incurvatur, ut diligat vanitatem, etiniquitatem operetur.

8. Attende, homo, quid fuisti ante ortum, etquid es ab ortu usque ad occasum, atque quid erispost hanc vitam. Profecto fuit quando non eras :postea de vili materia factus, et vilissimo pannoinvolutus, menstruali sanguine in utero [668]materno fuisti nutritus, et tunica tua fuit pellis [al.pellicia] secundina.

12

Sic indutus et ornatus progressus es ad nos :Nec memor es quam sit vilis origo tui.

Forma, favor populi, fervor juvenilis, opesqueSubripuere tibi noscere quid sit homo.

Nihil aliud est homo quam sperma fetidum,saccus stercorum, cibus vermium.

Post hominem vermis, post vermem fetor et horror.Sic in non hominem vertitur omnis homo.

Cur ergo superbis, homo, attendens quod fuistivile semen, et sanguis coagulatus in utero ; deindemiseriis hujus vitæ expositus et peccato, posteavermis et cibus vermium futurus in tumulo ?Quid superbis, pulvis et cinis, cujus conceptusculpa, nasci miseria, vivere pœna, mori angustia ?

Unde superbit homo, cujus conceptio culpa,Nasci pœna, labor vita, necesse mori ?

Cur carnem tuam pretiosis rebus impinguas etadornas, quam post paucos dies vermesdevoraturi sunt in sepulcro ; animam vero tuamnon adornas bonis operibus, quæ Deo et Angelisejus præsentanda est in cœlis ? Quare animamtuam vilipendis, et ei carnem præponis ?Dominam ancillari, et ancillam dominari, magnaabusio est. Totus quidem iste mundus ad uniusanimæ pretium æstimari non potest. Non enimpro toto mundo Deus animam suam dare voluit,quam pro anima humana dedit. Sublimius ergoest animæ pretium, quæ non nisi sanguine Christiredimi potuit. Quam ergo commutationem dabis

13

pro anima tua, qui pro nihilo das illam ? NonneDei Filius cum esset in sinu Patris, a regalibussedibus pro ea descendit, ut eam liberaret apotestate diaboli ? Quam cum vidissetpeccatorum funibus irretitam, jamjamquedæmonibus tradendam, ut morte perpetuadamnaretur, flevit super illam, quæ flere senesciebat : nec solum flevit, sed etiam occidi sepermisit, ut pretioso sanguinis sui pretio eamredimeret.

Aspice, mortalis, pro te datur hostia talis.

9. Agnosce, homo, quam nobilis est animatua, et quam gravia fuerint ejus vulnera, proquibus necesse fuit Christum Dominum [669]vulnerari. Si non essent hæc ad mortem, etmortem sempiternam, nunquam pro eorumremedio Dei Filius moreretur. Noli ergovilipendere animæ tuæ passionem, cui a tantamajestate tantam vides exhiberi compassionem.Fudit ipse lacrymas pro te : lava et tu per singulasnoctes lectum tuum cordis compunctione, etlacrymarum assiduitate. Fudit ipse sanguinemsuum funde et tu tuum quotidiana corporisafflictione : quem si semel ponere pro Christonon potes, saltem mitiori quodam, sed longiorimartyrio pone. Noli attendere quid caro velit, sedquid spiritus poscit. Tunc enim gloriosus erit,cum ad Deum suum redierit, ita tamen si decorpore nullum peccatum secum tulerit, et

14

deterserit omne sordidum. Si vero dicis, Durusest hic sermo ; non possum mundum spernere, etcarnem meam odio habere : dic mihi, ubi suntamatores mundi, qui ante pauca temporanobiscum erant ? Nihil ex eis remansit, nisicineres et vermes. Attende diligenter quid sunt,vel quid fuerunt. Homines fuerunt sicut tu :comederunt, biberunt, riserunt, duxerunt in bonisdies suos ; et in puncto ad inferna descenderunt(Job. XXI, 13). Hic caro eorum vermibus, et illicanima ignibus deputatur, donec rursus infelicicollegio colligati, sempiternis involvanturincendiis, qui socii fuerunt in vitiis. Una namquepœna implicat, quos unus amor in crimine ligat.Quid profuit illis inanis gloria, brevis lætitia,mundi potentia, carnis voluptas, falsæ divitiæ,magna familia, et mala concupiscentia ? Ubi risus,ubi jocus ubi jactantia, ubi arrogantia ? De tantalætitia, quanta tristitia ! post tantillam voluptatem,quam gravis miseria ! De illa exsultationececiderunt in magnam miseriam, in grandemruinam et in magna tormenta.

10. Quidquid illis accidit, tibi accidere potest,quia homo es : homo de humo, limus de limo. Deterra es, et de terra vivis, et in terram reverteris,quando venerit dies illa ultima, quæ subito veniet ;et forsitan hodie erit. Certum est quia morieris ;sed incertum quando, aut quomodo, vel ubiQuoniam mors ubique te exspectat, tu quoque, sisapiens fueris, ubique eam exspectabis. Si carnem

15

sequeris, punieris in carne ; si in carne delectaris,cruciaberis in carne. Si curiosas vestes requiris,pro ornatu vestium subter te sternetur tinea, et[670] operimentum tuum erunt vermes (Isai. XIV,11). Justitia enim Dei aliud judicare non potest,nisi quod merentur opera nostra. Qui enim plusdiligit mundum quam Deum, sæculum quamclaustrum, gulam quam abstinentiam, luxuriamquam castitatem, sequitur diabolum, et ibit cumeo in supplicium æternum. Quis, putas, tuncmœror erit, quis luctus, quæ tristitia, cumseparabuntur impii a consortio sanctorum, et avisione Dei : et traditi in potestatem dæmonum,ibunt cum ipsis in ignem æternum, ibique sempererunt sine fine in luctu et gemitu ! Procul quippe abeata paradisi patria exsulantes, cruciabuntur ingehenna perpetua, nunquam lucem visuri,nunquam refrigerium adepturi ; sed per milliamillium annorum in inferno cruciandi ; nec indeunquam liberandi, ubi nec qui torquet, aliquandofatigatur ; nec qui torquetur, aliquando moritur.Sic enim ignis ibi consumit, ut semper reservet ;sic tormenta aguntur, ut semper renoventur. Juxtavero qualitatem culpæ pœnam sustinebitunusquisque gehennæ, et similis culpæ rei suissimilibus jungentur cruciandi. Nihil aliud ibiaudietur nisi fletus et planctus, gemitus etululatus, mœrores atque stridores dentium :nihilque ibi videbitur, nisi vermes, et larvales

16

facies tortorum, atque teterrima monstradæmonum.

Vermes crudeles mordebunt intima cordis :Hinc dolor, inde pavor, gemitus, stupor, et timor horrens.

Ardebuntque miseri in igne æterno in æternum etultra. In carne cruciabuntur per ignem, in spirituper conscientiæ vermem. Ibi erit dolorintolerabilis, timor horribilis, fetor incomparabilis,mors animæ et corporis sine spe veniæ etmisericordiæ. Sic tamen morientur, ut sempervivant ; et sic vivent, ut semper moriantur. Itaanima peccatoris aut in inferno pro peccatiscruciatur, aut in paradiso pro bonis meritiscollocatur. Nunc ergo alterum e duobuseligamus : aut semper cruciari cum impiis, autperpetualiter lætari cum sanctis. Bonum siquidemet malum, vita et mors, ante nos sunt posita, ut adquod voluerimus manum extendamus. Sitormenta non terrent nos, saltem invitent præmia.[671]

CAPUT IV. DE PRÆMIO PATRIÆ CŒLESTIS.

11. Præmium est videre Deum, vivere cumDeo, vivere de Deo, esse cum Deo, esse in Deo,qui erit omnia in omnibus ; habere Deum, qui estsummum bonum. Et ubi est summum bonum, ibiest summa felicitas, summa jucunditas, veralibertas, perfecta charitas, æterna securitas, et

17

secura æternitas ; ibi est vera lætitia, plenascientia, omnis pulchritudo, et omnis beatitudo.

Est ibi pax, pietas, bonitas, lux, virtus, honestas,Gaudia, lætitiæ, dulcedo, vita perennis.Gloria, laus, requies, amor, et concordia dulcis.

Sic cum Deo homo beatus erit, in cujusconscientia peccatum inventum non fuerit.Videbit Deum ad voluntatem, habebit advoluptatem, fruetur ad jucunditatem. In æternitatevigebit, in veritate fulgebit, in bonitate gaudebit.Sicut habebit permanendi æternitatem, siccognoscendi facilitatem et requiescendifelicitatem. Civis siquidem erit illius sanctæcivitatis, cujus Angeli cives sunt, Deus Patertemplum, Filius ejus splendor, Spiritus sanctuscharitas. O civitas cœlestis ! mansio secura, patriafertilis et ampla, totum continens quod delectat :populus sine murmure, incolæ quieti, hominesnullam indigentiam habentes ! Quam gloriosa dictasunt de te, civitas Dei ! sicut lætantium omnium habitatioest in te (Psal. LXXXVI, 3, 7). Omnes lætantur inlætitia et exsultatione : omnes delectantur de Deo,cujus aspectus pulcher, facies decora, eloquiumdulce. Delectabilis est ad videndum, suavis adhabendum, dulcis ad perfruendum. Ipse per seplacet, et per se sufficit ad meritum, sufficit adpræmium ; nec extra illum quidquam quæritur,quia totum in illo invenitur quidquid desideratur.Semper libet eum aspicere, semper habere ;semper in illo delectari, et illo perfrui. In illo

18

clarificatur intellectus, et purificatur affectus adcognoscendam et diligendam veritatem. Et hocest totum bonum hominum, nosse scilicet etamare Creatorem suum.

12. Quæ ergo nos agit vesania, vitiorum sitireabsinthium, hujus mundi sequi naufragium, vitælabentis pati infortunium, impiæ [672] tyrannidisferre dominium, et non magis convolare adsanctorum felicitatem, ad Angelorum societatem,ad solemnitatem supernæ lætitiæ, et adjucunditatem contemplativæ vitæ, ut possimusintrare in potentias Domini, et videresuperabundantes divitias illas bonitatis ? Ibivacabimus, et videbimus quam dulcis estDominus, et quam magna multitudo dulcedinisejus. Videbimus gloriæ decorem, sanctorumsplendorem et regiæ potestatis honorem.Cognoscemus Patris potentiam, Filii sapientiam,Spiritus sancti benignissimam clementiam ; et itahabebimus notitiam illius summæ Trinitatis. Nunccorpora per corpus videmus, imagines etiamcorporum spiritu cernimus : tunc vero ipsamTrinitatem puro mentis intuitu videbimus. Obeata visio ! videre Deum in seipso, videre innobis, et nos in eo felici jucunditate et jucundafelicitate ! Quidquid desiderabimus, totumhabebimus, nihil amplius desiderantes : etquidquid videbimus, amabimus, ipso amorebeati ; beati dulcedine amoris et suavitatecontemplationis. Hæc erit summa illius

19

contemplationis, hæc erit summa illius felicitatis,quoniam intelligetur in suo puro esse sinceradivinitas, comprehendetur in eaincomprehensibilis Trinitas. Patebunt arcanadivinitatis ; videbitur et amabitur Deus : et hæcvisio et delectatio totum cor hominis implens etsatians, tota erit illius beatitudinis consummatio.Una erit omnium lingua, jubilatio indefessa, unusaffectus, amor æternus. Patebit veritas, implebiturcharitas ; et erit integra corporis et animæ societas[fortasse satietas]. Fulgebit sicut sol humanitasglorificata : quieta erit et concors carnis et spiritussocietas : Angelorum et hominum erit gaudiumunum, unum colloquium, unum convivium. Nonlanguebit amor, nec liquefiet dilectio. Præsentibusomnibus bonis, nulla erit dilationis afflictio,quoniam beatifica divinæ majestatis præsentiaomnibus erit omnia, et erit communis omniumomnipotentia, sapientia, pax, justitia, etintelligentia. Non erit in illa pace diversitaslinguarum, sed pacifica et concors concordiamorum et affectuum. In torrente illius voluptatisnihil ultra appetet cumulata satietas ; tanta eritfelicitas. Ibi siquidem erit cumulus felicitatissupereminens gloria, et superabundans lætitia.

13. Sed ad hæc quis idoneus ? Profecto veruspœnitens, bonus obediens, amabilis socius, [673]fidelis servus. Verus pœnitens semper in labore etdolore : dolet de præteritis, laborat pro futuriscavendis. Vera siquidem pœnitentia est, sine

20

temporis intermissione de peccatis dolere. Sicplangit commissa, ut non committat plangenda.Irrisor namque est et non verus pœnitens, quiadhuc agit quod pœniteat. Si ergo vis veruspœnitens esse, cessa a peccato, et noli ampliuspeccare ; quoniam inanis est pœnitentia quamsequens coinquinat culpa. Omnis bonus obediensdat suum velle, et suum nolle, ut possit dicere :Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum (Psal.CVII, 2). Paratum quodcunque præceperis facere,paratum ad nutum citius obedire, paratum tibivacare, proximis ministrare, meipsum custodire,et in cœlestium contemplatione requiescere.Amabilis socius, omnibus est officiosus, et nullionerosus. Omnibus est officiosus, quia devotusad Deum, benignus ad proximum, sobrius admundum ; Domini servus, proximi socius, mundidominus. Superiora habet ad gaudium, æqualia adconsortium, inferiora ad servitium. Nulli estonerosus, sed inferiora redigit ad utilitatemmediorum, et ad honorem superiorum : superiorasequens, inferiora trahens ; ab illis possessus, istapossidens. Fidelis servus est in contemplationeDei, et custodia sui. Custodiæ ergo tuæ adhibeprius omnem diligentiam. Deinde intelligens tenunquam posse sufficere ad te custodiendum tuaindustria, divinam implora clementiam. Itemquead contemplandam in te Creatoris tui voluntatembonam et beneplacentem atque perfectam,angelicam exora tutelam, patrociniumque

21

omnium cum Christo regnantium super te roga.Curre per singulos, supplica singulis, et simulomnibus clama et dic : Miseremini mei, misereminimei, saltem vos, amici mei (Job XIX, 21). Recipitefugitivum vestrum, sed fratruelem, sedconsanguineum in sanguine Redemptoris. Enpauper stat ad ostium, clamat et pulsat. Aperitepulsanti, et conducite eum usque ad Regem utprostratus coram eo indicem ei omnes miserias etomnes necessitates quas patior. Ad extremumvero prælato tuo cor tuum cum omni progeniereconsigna. Nullum in eo remaneat peccatum,quod non pura confessione deleatur. JesumChristum etiam super cor tuum sicut signaculumpone. Cum enim Christus cordis ostium custodit,et est cordis ostiarius, ut [674] per illumingrediantur et egrediantur omnes familiæ cordis,consequenter adsunt millia millium Angelorum adfores exteriorum sensuum excubantium, necaudet alienigena irrumpere terribiles illas acies,propter ostiarii reverentiam, et Angelorumcustodiam.

CAPUT V. DE QUOTIDIANO SUI IPSIUS EXAMINE.

14. Integritatis tuæ curiosus explorator vitamtuam in quotidiana discussione examina. Attendediligenter quantum proficias, vel quantum deficiasqualis sis in moribus, et qualis in affectibus :quam similis sis Deo, vel quam dissimilis : quam

22

prope, vel quam longe, non locorum intervallis,sed morum affectibus. Stude cognoscere te :quam multo melior et laudabilior es, si tecognoscis, quam si te neglecto cognoscerescursum siderum, vires herbarum, complexioneshominum, naturas animalium, et haberes omniumcœlestium et terrestrium scientiam. Redde ergo tetibi, et si non semper, vel sæpe ; saltem interdum.Rege tuos affectus, dirige actus, corrige gressus,In te nihil remaneat indisciplinatum. Pone omnestransgressiones tuas ante oculos tuos. Statue teante te, tanquam ante alium ; et sic temetipsumplange. Plora iniquitates et peccata, quibus Deumoffendisti : indica ei miserias tuas, ostende illimalitiam adversariorum tuorum. Cumque corameo in lacrymis te maceraveris, precor te ut memorsis mei.

15. Ego enim ex quo cognovi te, in Christodiligo te ; et illuc mentionem tui defero, ubi etillicita cogitatio supplicium, et honestapromeretur præmium. Ad altare namque Dei cumpeccator sto, sed sacerdos, tui me comitaturmemoria. Tu vero mihi vicem reddes, si meamaveris, et orationum tuarum participem feceris.Ibi recordatione tecum esse præsens desidero, ubipro te et tuis familiaribus devotas preces coramDeo fundis. Nec mireris, si dixi, Præsens :quoniam si me amas, et ideo amas, quia imagoDei sum, ita tibi præsens sum, ut tu ipse tibi.Quidquid enim tu es substantialiter, hoc ego sum.

23

Imago enim Dei est omnis anima rationalis.Proinde qui in se imaginem Dei quærit, tamproximum quam se quærit : [675] et qui illam inse quærendo invenerit, in omni homine eamcognoscit. Visio enim animæ, intellectus est. Siergo te vides, me vides, qui nihil aliud sum quamtu. Et si Deum diligis, me imaginem Dei diligis :et ego Deum diligendo, diligo te. Et ita dumunum quærimus, et ad unum tendimus, semperinvicem præsentes sumus, sed in Deo in quo nosdiligimus.

CAPUT VI. DE ATTENTIONE ORATIONIS TEMPORE HABENDA.

16. Cum ad orandum sive ad psallendumecclesiam intraveris, fluctuantium cogitationumtumultus exterius relinque, curamque exteriorumpenitus obliviscere, ut soli Deo possis vacare.Fieri enim non potest ut aliquando cum Deoloquatur, qui cum toto mundo etiam tacensfabulatur. Intende ergo illi qui intendit tibi ; audiillum loquentem tibi, ut ipse exaudiat teloquentem sibi. Ita fiet, si divinis laudibussolvendis debita reverentia et sollicitudineassistas, super singula verba divinæ Scripturædiligenter intendas. Non quod ego ista faciamdico, sed quod facere vellem, et non fecissepœnitet, et non facere piget. Tu vero cui majorgratia concessa est, votis et devotis precibus piasaures Domini ad te flecte, lacrymis et suspiriis pro

24

tuis excessibus illum clementer exora, atquecanticis spiritualibus in omnibus operibus suisillum lauda et glorifica. Nihil enim magis superniscivibus spectare libet ; nil Regi summo jucundiusexhibetur, sicut ipse testatur : Sacrificium laudishonorificabit me (Psal. XLIX, 23). O quam felixesses, si spiritualibus oculis semel intueri posses,quomodo præveniunt principes conjunctipsallentibus in medio juvencularumtympanistriarum ! (Psal. LXVII, 26.) Videresprocul dubio, qua cura, quove tripudio intersuntcantantibus, assistunt orantibus, adsuntmeditantibus, supersunt quiescentibus,providentibus atque procurantibus præsunt.Diligunt siquidem suos concives supernæpotestates, et pro iis qui hæreditatem capiuntsalutis, sollicite congaudent, confortant, instruunt,protegunt, providentque omnibus. Omnes enimipsi desiderant adventum nostrum, quoniam ipside nobis exspectant civitatis suæ ruinas [676]restaurari. Diligenter quærunt, et libenter audiuntbona de nobis : solliciti discurrunt medii inter noset Deum, nostros gemitus fidelissime ad eumportantes, ipsiusque gratiam devotissime ad nosreportantes. Non dedignabuntur esse socii nostri,qui jam facti sunt ministri nostri. Exsultare eosfecimus, quando conversi sumus ad pœnitentiam.Festinemus ergo de nobis eorum lætitiamadimplere. Væ tibi, quicunque es, qui desiderasredire ad vomitum, reverti ad lutum. Putasne

25

placatos habebis eos in judicio, quos tanto et tamsperato privare vis gaudio ? Exsultaverunt quandovenimus ad religionem, tanquam super his quosab ipsa inferni porta cernerent revocari. Quidvero tunc erit, si ab ipsa janua paradisi viderintredire, et retrorsum abire eos, qui jam alterumpedem habebant in cœlo ? Nam etsi corporainferius, sed corda sursum.

17. Curramus ergo non passibus corporis, sedaffectibus mentis, sed desideriis, sed suspiriis,quoniam non solum Angeli, sed AngelorumCreator nos exspectat. Exspectat nos Deus Pater,tanquam filios et hæredes, ut constituat nos superomnia bona sua. Exspectat nos Dei Filiustanquam fratres et cohæredes, ut fructum suænativitatis, et pretium sui sanguinis Deo Patriofferat. Exspectat nos Spiritus sanctus : ipsesiquidem est charitas et benignitas in qua abæterno prædestinati sumus ; nec dubium quinprædestinationem suam adimpleri velit. Ergo quiaomnis cœlestis curia exspectat nos et desiderat,desideremus eam quanto possumus desiderio.Cum magna namque confusione et rubore adillam veniet, quisquis videre eam vehementer nondesiderat. Quicunque vero jugi oratione et assiduacogitatione in illa conversatur, et securus hincegredietur, et cum magna lætitia recipietur inillam. Ubicunque ergo fueris, intra temetipsumora. Si longe fueris ab oratorio, noli quærerelocum, quoniam tu ipse locus es. Si fueris in lecto

26

aut in alio loco, ora, et ibi est templum.'Frequenter orandum, et flexo corpore mens esterigenda ad Deum. Sicut enim nullum estmomentum, quo homo non utatur vel fruatur Deibonitate et misericordia : sic nullum debet essemomentum, quo eum præsentem non habeat inmemoria.

18. Sed dicis : Ego quotidie oro, et orationis[677] meæ nullum fructum video ; sed sicutaccedo ad illam, sic et redeo. Nemo mihirespondet, nemo loquitur, nemo quidpiam donat,sed incassum laborasse videor. Sic loquiturhumana stultitia, non attendens quid inde Veritaspromittat dicens : Amen dico vobis, quia quidquidorantes petitis, credite quia accipietis, et fiet vobis (Matth.XXI, 22 ; Marc. XI, 24). Noli ergo vilipendereorationem tuam, quoniam ille ad quem oras, nonvilipendit eam ; sed antequam egrediatur de oretuo, ipse scribi eam jubet in libro suo. Et unum eduobus indubitanter sperare debemus, quoniamaut dabit nobis quod petimus, aut quod nobisnoverit esse utilius. Cogita itaque de Deoquidquid melius potes, et de te quidquid deteriusvales. De illo amplius credere debes, quamcogitare potes. Omne tempus in quo de Deo noncogitas, hoc te computes perdidisse. Omnissiquidem res aliena est a nobis : tempus autemtantum nostrum est. Vaca ergo, et ubicunquefueris, tuus esto. Noli te rebus tradere, sedcommodare. Quocunque loco consistis,

27

cogitationes tuas jacta in Deum, et aliquid salutarein animo tuo versa. Omnis siquidem locus admeditandum congruus est.

19. Tota ergo facultate animum colligens,libere tecum habita, et in latitudine cordis tuideambulans, ibidem cœnaculum grande stratumChristo exhibe. Mens namque sapientis semperest apud Deum. Illum semper ante oculos haberedebemus, per quem sumus, vivimus et sapimus.Ipsum namque, ut essemus, habemus auctorem ;ipsum etiam ut sapientes simus, debemus haberedoctorem, et ut beati simus, internæ suavitatislargitorem. Et in hoc imaginem ejus, hoc est illiussummæ Trinitatis, in nobis cognoscimus. Namsicut ille est, et sapiens est, et bonus est ; sic etnos pro modulo nostro et sumus, et nos essescimus, et id esse et nosse diligimus. Utere igiturte ipso velut Dei templo, propter illud quod in teest simile Deo. Honor siquidem Deo summus est,illum venerari et imitari. Imitaris, si pius es.Templum enim sanctum est Deo mens pia, etaltare optimum cor ejus. Veneraris, si misericorses, sicut ipse omnibus misericors est. Hostiasiquidem acceptabilis est Deo, facere bonumomnibus pro Deo. Fac omnia sicut Filius Dei, utdignus sis eo qui te dignatus est filium vocare. Inomnibus vero quæ agis, Deum [678] essepræsentem cognosce. Cave ergo ne in eo quodmale delectat, vel visio tua vel cogitatio tuaremoretur : nec dicas aut facias quod non licet,

28

etiam si libet : nec aliquo facto vel signo Deumoffendas, qui ubique præsens cernit quidquidfacis. Magna custodia tibi necessaria est, quoniamante oculos Judicis vivis cuncta cernentis. Cumillo tamen semper es securus, si talem tepræparaveris, ut tecum adesse dignetur. Si tecumnon est per gratiam, adest per vindictam. Sed vætibi, si ita tecum est. Imo væ tibi, si ita tecum nonadest. Illi namque irascitur Deus, quempeccantem non flagellat : nam quem flagellandonon emendat, in futuro damnat.

CAPUT VII. DE CUSTODIA CORDIS, ET STUDIO ORATIONIS.

20. Certum est quoniam mors ubique minaturtibi. Diabolus insidiatur, ut rapiat animam tuam,quando egredietur de corpore : tu vero nolitimere, quoniam Deus qui in te habitat (si tamenin te habitat) eripiet te, et a morte, et a dæmone.Fidelis enim socius est, nec deserit sperantes inse, nisi ipse prior deseratur. Deseritur autem cumcor per pravas et inutiles cogitationes vaga mentediscurrit. Idcirco omni sollicitudine et custodiaillud custodire et tenere debes, ut in illo Deusrequiescere possit. In omni namque creatura quæsub sole mundi vanitatibus occupatur, nihilhumano corde sublimius, nihil nobilius, nihil Deosimilius reperitur. Quapropter nihil aliud quærit ate nisi cor tuum. Munda ergo illud per puramconfessionem et assiduam orationem, ut mundo

29

corde Deum videre possis per continuam Deicircumspectionem. In omni loco esto ei subjectuset intentus, et compone mores tuos, ut sis in teplacatus. Dilige omnes homines, et omnibus teamabilem exhibe, ut sis pacificus, et Dei filius. Siceris bonus monachus, sanctus, humilis et rectus :et cum talis fueris, memento mei.

21. Væ mihi qui ista dico, et ista non facio : etsi aliquando facio, non diu persevero. Ista habeoin memoria, et non servo in vita : habeo insermonibus, et non in moribus. Legem in cordeet in ore tota die rumino, et [679] contraria legiago. Lego de religione in ea, et plus diligolectionem quam orationem. Verumtamen nihilaliud me docet divina Scriptura, nisi religionemamare, unitatem servare, charitatem habere. Egoautem miser et miserabilis, citius curro adlectionem, quam ad orationem : libentius vololegere, quam Missas auscultare. Exspectat mealiquis volens de necessitate sua mihi loqui ; egovero librum aliquem accipio, quem ille vel illevellet habere. Lego in eo, et legendo amittofructus charitatis, pietatis affectus, compunctionisfletus, Missarum utilitatem, cœlestiumcontemplationem. Nil tamen in hac vita dulciussentitur, nil avidius sumitur, nil ita mentem abamore mundi separat, nil sic animam contratentationes roborat, nil hominem ita excitat etadjuvat ad omne opus bonum, et ad omnemlaborem, quam gratia contemplationis.

30

CAPUT VIII. DE INCURIÆ SEU NEGLIGENTIÆ INTER ORANDUM DETESTATIONE.

22. Miserere mei, Deus, quoniam ibi pluspecco, ubi peccata mea emendare debeo. Inmonasterio namque sæpe dum oro, non attendoquod dico. Oro quidem ore, sed mente forisvagante, orationis fructu privor. Corpore suminterius, sed corde exterius : et ideo perdo quoddico. Parum enim prodest sola voce cantare sinecordis intentione. Propterea magna perversitas,imo magna insania est, quando cum Dominomajestatis loqui in oratione præsumimus, etinsensati aurem avertimus, et ad nescio quasineptias convertimus cor. Magna quoque insania,et graviter vindicanda, cum vilissimus pulvisloquentem ad se audire dedignatur Creatoremuniversitatis. Ineffabilis vero est dignatio divinæbonitatis, quæ quotidie conspicit nos infelicesaures avertentes, obdurantes corda, etnihilominus clamat ad nos dicens : Redite,prævaricatores, ad cor (Isa. XLVI, 8). Vacate, et videtequoniam ego sum Deus (Psal. XLV, 11). Loquiturmihi Deus in Psalmo, et ego illi : nec tamen, cumPsalmum dico, attendo cujus Psalmus sit. Idcircomagnam injuriam Deo facio, cum illum precor utmeam precem exaudiat, quam ego qui fundo, nonaudio. Deprecor illum ut mihi intendat : ego veronec mihi, nec illi intendo ; sed, quod deterius[680] est, immunda et inutilia in corde versando,fetorem horribilem ejus aspectibus ingero.

31

CAPUT IX. DE INSTABILITATE CORDIS HUMANI

23. Nihil est in me corde meo fugacius ; quodquoties me deserit, et per pravas cogitationesdefluit, toties Deum offendit. Cor meum corvanum, vagum et instabile, dum suo duciturarbitrio, et divino caret consilio, in se ipso nonpotest consistere ; sed omni mobili mobilius, perinfinita distrahitur, et hac atque illac per innumeradiscurrit. Et dum per diversa requiem quærit, noninvenit ; sed in labore miserum, a requie vacuummanet : sibi non concordat, a se dissonat ; a seresilit, voluntates alternat, consilia mutat, ædificatnova, destruit vetera, destructa reædificat, eademiterum atque iterum alio et alio modo mutat etordinat, quia vult et non vult, et nunquam ineodem statu permanet. Sicut enim molendinumvelociter volvitur, et nihil respuit, sed quidquidimponitur molit ; si autem nihil apponitur, seipsum consumit : sic cor meum semper est inmotu, et nunquam requiescit ; sed sive dormiam,sive vigilem, somniat et cogitat quidquid eioccurrit. Et sicut molendinum arena, siimponatur, exterminat, pix inquinat, paleaoccupat ; sic cor meum cogitatio amara turbat,immunda maculat, vana inquietat et fatigat. Itacor meum dum futurum non curat gaudium, necdivinum quærit auxilium, ab amore cœlestiumelongatur, et in amore terrestrium occupatur.Cumque elabitur ab illis, et involvitur in istis,vanitas illud recipit, curiositas deducit, cupiditas

32

allicit, voluptas seducit, luxuria polluit, torquetinvidia, turbat iracundia, cruciat tristitia ; sicquemiseris casibus submergitur omnibus vitiis,quoniam unum Deum, qui ei sufficere poterat,dimisit.

24. Per multa dispergitur, et huc illucquequærit ubi requiescere possit, et nihil invenit quodei sufficiat, donec ad ipsum redeat. A cogitationein cogitationem ducitur, et per variasoccupationes et affectiones variatur, ut saltemvarietate ipsarum rerum impleatur, quarumqualitate satiari non potest. Sic labitur cordismiseria subtracta divina gratia. Cumque ad se[681] revertitur, et discutit quod cogitavit, nilreperit ; quia non opus fuit, sed importunacogitatio, quæ componit multa de nihilo. Sicdenique decipit imaginatio, quam dæmonumformat illusio. Imperat mihi Deus ut præbeam illicor meum ; et quia imperanti Deo non sumobediens et subditus, mihi sum rebellis etcontrarius. Unde mihi subjugari non potero,donec illi fuero subjectus ; mihique serviamnolens, qui ei nolo servire volens. Idcirco pluramachinatur cor meum uno momento, quamomnes homines perficere possent uno anno. CumDeo non sum unitus, et ideo in me ipso sumdivisus. Cum illo vero uniri non possum, nisi percharitatem, nec subjici nisi per humilitatem, necvere humilis esse nisi per veritatem.

33

25. Expedit ergo ut in veritate me discutiam,et cognoscam quam vilis, quam fragilis, et quamlabilis sum. Deinde cum omnes miserias meascognovero, necesse est illi inhæream, per quemsum, sine quo nihil sum, et nihil facere possum.Et quia a Deo peccando recessi, nisi per veramconfessionem ad illum redire non possum. Fateriergo oportet quod fatendum est ; quia nunquameo modo aut ea intentione, qua peccavi, peccataconfessus sum ; nec omnium recordatus sum, autpropter vetustatem, aut propter multitudinem. Siautem confessus sum, non pure confessus sumpropter turpitudinem. Confessionem etiam meamdivisi, ut diversis sacerdotibus diversamanifestarem : et ita venia carui, ad quam perpartes pervenire putavi. Exsecranda namquefictio est, peccatum dividere, et superficie tenusradere, non intrinsecus eradicare. Non enim utilisest confessio, nisi sit in oris veritate, et cordispuritate. Et ut tres sint qui testimonium nobisdent in cœlo, Pater, Filius, et Spiritus sanctus,addamus testes sacerdotes cordi nostro et ori, utin ore duorum vel trium testium stet omneverbum.

26. Sed dicis : Sufficit mihi soli Deo confiteri,quia sacerdos sine eo a peccatis me absolvere nonpotest. Ad quod non ego, sed beatus Jacobusrespondet dicens : Confitemini alterutrum peccatavestra (Jacobi V, 16). Conveniens namque valdeest, ut nos qui peccando Deo contumaces fuimus,

34

pœnitendo supplices sacerdotibus et ministris ejussimus, ut homo qui ad gratiam conservandammediatore non eguit, jam eam recuperare non nisiper mediatorem hominem possit. [682] Gematergo et suspiret ; et anxius pro peccato timeat, etexpavescat : sollicitus discurrat, auxiliatores etintercessores quærat ; prosternat se humiliterhomini, qui humiliter adstare noluit Creatori.Nam et hoc saluberrimum est, ut homo cordepœniteat, et ore delictum suum confiteatur :quatenus Deus, qui pius adest per gratiam, cor adpœnitentiam compungat : deinde adsit, utconfitenti peccatorum veniam tribuat. Quod siforte peccator vere pœniteat, sed intercurrentearticulo necessitatis, ad confessionem pervenirenon possit ; confidenter credere debemus, quodsummus Sacerdos complet in eo quod mortalisnon potuit. Et jam apud Deum factum constat,quod homo quidem vere voluit, sed non valuitadimplere ; quia confessionem non contemptusexclusit, sed impedivit necessitas.

CAPUT X DE IMPATIENTIA CORRECTIONIS, ET ACCUSATIONE PROPRIORUM DEFECTUUM AC VITIORUM.

27. In capitulo, ubi peccata mea emendaredebui, peccatis peccata addidi Cum de illisaccusatus fui, aut aliquo modo excusavi, aut extoto negavi ; aut, quod deterius est, defendi, etimpatienter respondi : cum nullum sit peccatum a

35

quo non sim contaminatus, aut contaminari nonpossim. Justum est ergo, ut omni excusationeremota emendationem promittam, undecumqueaut a quocunque accuser ; quatenus sic liberarivaleam a peccato perpetrato vel perpetrando.Multitudinem iniquitatum mearum expavescens,aliorum transgressiones reprehendere timui, etideo mortis auctor exstiti ; quia virus quodclamando expellere potui, non expuli. Indignatussum adversus alios, qui me de vitiis meisreprehendebant ; et quos amare debui, odivi. Illaquæ mihi nocebant, vel displicebant, desideravi utnon essent. Sciebam tamen quod in natura suierant bona, et a bono factore facta ; sed ideo mihinocebant, quia malus eram, et male illis utebar.Nihil enim mihi contrarium est, nisi ego ipse.Mecum est quidquid mihi nocere potest, et egoipse mihi sarcina sum.

28. Optavi etiam ut Deus peccata meanesciret, aut punire nollet, aut non posset ; et ita[683] volui Deum esse insipientem, injustum etimpotentem : quod si esset, Deus non esset. Nonest superbia super superbiam meam, propterealonge a salute mea, verba delictorum meorum,suspecta est siquidem Deo superbia et odiosa ;nec fieri potest ut cum eo in gratiam revertatur.Diversum utriusque hospitium, nec in eodemcohabitant animo, quibus non licuit cohabitare incœlo. In cœlo nata est ; sed velut immemor quavia inde cecidit, illuc postea redire non potuit.

36

Cum ær pluvia, vel nimio frigore, aut caloreturbatus fuit, contra Deum inique murmuravi.Omnia namque quæ ad usum vitæ accepimus, adusum culpæ convertimus. Quapropter justum estut qui in cunctis peccavimus, in cunctis feriamur.Sæpe ad sacrum Mysterium vocem meam fregi, utdulcius cantarem : magis delectabar in vocismodulatione, quam in cordis compunctione.Deus vero, cui non absconditur quidquid illicitumperpetratur, non quærit vocis lenitatem, sedcordis puritatem. Nam dum cantor mulcetpopulum vocibus, Deum irritat pravis moribus.Licentiam loquendi vel aliquid faciendi, sæpenimia importunitate, vel calliditate a prælatis meisextorsi : non attendens miser, quoniam ille sedecipit, qui occulte vel aperte satagit ut hoc eiPater spiritualis injungat quod ipse desiderat.

29. Acum, vel cultellum, vel aliquid utilemultoties nimium desideravi, nec confessus sum ;quia peccatum non æstimabam, propter reivilitatem. Verumtamen non multum distatquæcunque substantia vilis vel pretiosa requiratur,dum æqualiter sit corruptus affectus. Non enimcultellus in vitium est, sed cultelli appetitus :neque aurum in vitium est, sed auri cupiditas. Inlabore non laboravi quantum debui, vel quantumpotui. In silentio etiam fui otiosus, quod estmaximum peccatum. In silentio namque nemo sicdebet esse otiosus, ut in eodem otio utilitatemnon cogitet proximi : nec sic actuosus, ut Dei

37

contemplationem non requirat. Parum enimproficit, qui alteri non prodest, cum potest. Devitiis meis multoties me jactavi ; putans esseinsigne virtutis, ubi erat lapsus criminis. Devirtutibus etiam vitia feci. Justitia namque dumsuum modum excedit, crudelitatis vitium gignit :et nimia pietas dissolutionem disciplinæ parturit.Sic sæpe vitium est quod virtus putatur. Sicremissa segnities mansuetudo [684] creditur, etpigritiæ vitium quietis virtutem imitatur. Finxi meesse quod non eram : dixi me velle quodnolebam, vel nolle quod volebam. Aliud oredicebam, et aliud corde volvebam : et ita subovina pelle vulpinam conscientiam conservabam.Vulpina plane conscientia est tepida conversatio,animalis cogitatio, ficta confessio, brevis et raracompunctio ; obedientia sine devotione, oratiosine intentione, lectio sine ædificatione, sermosine circumspectione.

30. O quam dura mihi sunt ista quæ loquor !quoniam meipsum loquendo ferio. Verumtamenquia me peccatorem non nego, sed peccatummeum cognosco, erit fortasse apud Deum piumjudicem ipsa cognitio culpæ, impetratio veniæ.Dicam ergo, dicam miseriam meam, si forte suapietas moveat illum. Dicam peccatum meum,quoniam notitia peccati initium est salutis.Magnam porto coronam, et vestem rotundam ;regulam servo jejuniorum ; statutis psallo horis,sed cor meum longe est a Deo meo. Exteriorem

38

superficiem intuens [al. mundans], salva mihiomnia arbitror, non sentiens vermem interioremqui interiora corrodit. Unde Oseas, Comederuntalieni robur meum, et ignoravi (Osee VII, 9) : et ideopergens totus in ea quæ foris sunt, et ignarusinteriorum meorum, sicut aqua effusus sum, et adnihilum redactus sum, præteritorum obliviscens,præsentium negligens, futura non providens.Ingratus sum ad beneficia, pronus ad mala, ettardus ad bona.

31. Si me non inspicio, nescio meipsum : siautem me inspicio, tolerare me non possum ;tanta invenio in me quæ digna sunt reprehensioneet confusione : et quanto me subtilius et sæpiusdiscutio, tanto plures abominationes in anguliscordis mei invenio. Ex quo namque peccare cœpi,nunquam unum diem sine peccato transire potui ;nec adhuc peccare cesso, sed de die in diempeccata peccatis addo, et ea quæ præ oculishabeo, inspicio, nec gemo ; erubescenda video,nec erubesco. Dolenda intueor, nec doleo : quodest mortis signum, et damnationis indicium.Membrum enim quod dolorem non sentit,mortuum est ; et morbus insensibilis, estincurabilis. Levis sum et dissolutus, nec mecorrigo, sed ad peccata quæ confessus sum,quotidie redeo ; nec caveo foveam, in quam miserego cecidi, vel alios cadere feci, aut vidi. Cumqueplorare et orare deberem pro malis quæ feci, etbonis quæ neglexi, proh dolor ! [685] versum est

39

mihi in contrarium. Nam tepui et frigui a fervoreorationis, et jam sine sensu frigidus remansi : etideo flere meipsum non possum, quoniam gratialacrymarum recessit a me.

CAPUT XI. DE INDIVIDUO COMITATU CONSCIENTIÆ NOS UBIQUE REMORDENTIS.

32. Peccata mea celare non possum, quoniamquocunque vado, conscientia mea mecum est,secum portans quidquid in ea posui, sive bonumsive malum. Servat vivo, restituet defunctodepositum quod servandum accepit. Si malefacio, adest illa ; si autem bene facere videor, etinde extollor, adest illa. Adest vivo, sequiturmortuum. Ubique mihi gloria, vel confusio estinseparabilis pro qualitate depositi. Sic, in domopropria, et a propria familia habeo accusatores,testes, judices et tortores. Accusat me conscientia,testis est memoria, ratio judex, voluptas carcer,timor tortor, oblectamentum tormentum.Quotquot enim fuerunt oblectamenta mala, toterunt tormenta dira in pœna : nam inde punimur,unde delectamur

CAPUT XII. DE TRIBUS INIMICIS HOMINIS, CARNE, MUNDO ET DIABOLO.

33. Adjuva me, Domine Deus meus,quoniam inimici mei animam meamcircumdederunt : corpus scilicet, mundus, etdiabolus. A corpore fugere non possum, nec

40

ipsum a me fugare. Circumferre illud necesse est,quoniam alligatum est mihi : perimere non licet,sustentare cogor ; et cum illud impinguo, hostemmeum adversum me nutrio. Si enim satiscomedero, et id robustum fuerit, sanitas etfortitudo ejus mihi adversantur. Mundus verocircumcingit et obsidet me undique, et perquinque portas, videlicet per quinque corporissensus, scilicet visum, auditum, gustum,odoratum et tactum, sagittis suis me vulnerat ; etmors intrat per fenestras meas in animam meam.Respicit oculus, et mentis sensum avertit. Auditauris, et intentionem cordis inflectit. Odoratuscogitationem impedit. Os loquitur, et fallit. Pertactum ardor libidinis pro aliqua parva occasione[686] excitatur ; et nisi illico respuatur, subitototum corpus occupat, urit et incendit. Primocarnem cogitatione modicum titillat : deindedelectatione turpi mentem maculat ; et adextremum per consensum pravitatis sibi mentemsubjugat. Porro diabolus quem videre nonpossum, et ideo minus ab eo mihi cavere, tetenditarcum suum, et in eo paravit sagittas suas, utvulneret me repente. Narravit ut absconderetlaqueos suos, et dixit : Quis videbit eos ? (Psal.LXIII, 6.) Laqueum posuit in auro et argento ; etin omnibus quibus abutimur, cum illis maledelectamur et illaqueamur. Nec solum laqueumposuit, sed et viscum. Viscus est amorpossessionis, affectus cognationis, cupiditas

41

honoris, et carnis voluptas : quibus animainviscatur et irretitur, ne pennis contemplationisper plateas supernæ Sion volare possit. Sagittædiaboli sunt ira, invidia, luxuria, et cætera quibusanima vulneratur. Et quis est ille qui jacula ejusignea exstinguere possit ?

Proh dolor ! his telis superatur sæpe fidelisHeu mihi ! quot video bella parata mihi !

34. Undique tela volant, undique tentamenta,undique pericula. Quocunque me vertam, nullasecuritas est. Et quæ mulcent, et quæ tristant, velmolestant, omnia timeo : esuries et refectio,somnus et vigiliæ, labor et quies pugnant contrame. Non minus suspectus est mihi jocus, quamira. Multos siquidem jocando scandalizavi. Necminus prospera vereor quam adversa. Prosperanamque suavitate sua incautum me faciunt, etdecipiunt. Adversa vero quia aliquid amaritudinishabent, velut potiones amare me suspectum ettimidum faciunt. Magis timeo malum quod facioin abscondito, quam quod in aperto. Malumnamque quod nemo videt, nullus reprehendit : etubi non timetur reprehensor, securus accedittentator, et facilius perpetratur iniquitas. Nimirumutrobique bellum, utrobique periculum, utrobiquetimendum : et sicut in hostili regione versantibus,hac illacque circumspiciendum est, et ad omnemstrepitum circumagenda est cervix. Caro suggeritmihi mollia, mundus vana, diabolus amara. Quia

42

quoties carnalis cogitatio mentem importunepulsat de cibo et potu, de somno, cæterisquesimilibus ad carnis curam pertinentibus, caro mihiloquitur. Cum de ambitione sæculi, de [687]jactantia, de arrogantia cogitatio vana in cordeversatur, de mundo est. Quando autem ad iram etiracundiam, et amaritudinem animi provocor,diabolica suggestio est : cui non aliter quam ipsidiabolo resistendum est, nec aliter ab eacavendum quam ab ipsa damnatione. Dæmonumofficium est suggestiones malas ingerere :nostrum est illis non consentire. Nam quotiesresistimus, diabolum superamus, angeloslætificamus, Deum honorificamus. Ipse enim noshortatur ut pugnemus, adjuvat ut vincamus :certantes in bello spectat, deficientes sublevat,vincentes coronat.

CAPUT XIII. DE IMPUGNATIONE TRIUM DICTORUM INIMICORUM.

35. Caro mea de luto est, et ideo lutosas etvoluptuosas cogitationes ab illa habeo ; vanas etcuriosas a mundo ; a diabolo malas et malitiosas.Isti tres inimici me impugnant et persequuntur,nunc quidem aperte, nunc vero occulte, semperautem malitiose. Diabolus namque plus confiditin adjutorio carnis, quoniam magis nocetdomesticus hostis. Illa vero ad subversionemmeam cum illo fœdus iniit : utpote de peccatonata, et in peccato nutrita ; vitiis corrupta ab ipsa

43

origine, sed multo amplius vitiata pravaconsuetudine. Hinc est quod tam acriterconcupiscit adversus spiritum : quod assiduemurmurat, et impatiens est disciplinæ : quodillicita suggerit, nec rationi obtemperat, necinhibetur ullo timore. Huic accedit, hanc adjuvat,hac utitur tortuosus ille serpens hostis humanigeneris : cui nullum aliud est desiderium, nullumnegotium, nullum studium, nisi perdere animasnostras. Hic est qui jugiter malum machinatur,argute loquitur, artificiose suggerit, callide decipit.Illicitos motus insufflat, venenatas cogitationesinflammat : movet bella, nutrit odia, incitat gulam,movet libidinem, desideria carnis instigat, etpeccati occasiones parat, et mille nocendi artibuscorda hominum pulsare non cessat. Hinc estquod baculo nostro nos cædit, et manus nostrasproprio cingulo ligat : ut caro quæ data est nobisin adjutorium, fiat nobis in ruinam et scandalum.Gravis lucta, et grave periculum est adversusdomesticum hostem pugnare : [688] maxime cumnos advenæ simus, et ille civis. Ille suam inhabitatregionem : nos exsules sumus et peregrini.Magnum quoque discrimen est adversusdiabolicæ fraudis astutiam tam crebros, imocontinuos sustinere conflictus : quem astutumfecit tam natura subtilis, quam longa exercitatiomalitiæ hujus.

CAPUT XIV. DE DESIDERIO PATRIÆ CŒLESTIS, ET SUMMA EJUSDEM FELICITATE.

44

36. Eripe me de inimicis meis, Deus meus, etab his qui oderunt me, quoniam confortati suntsuper me. Ego vero qui usque ad hunc diemcontra me vixi, jamjam per tuam gratiam mihivivere incipiam. Sic enim in hoc mundo viveredebemus, ut cum corpus cœperit a vermibusdevorari in sepulcro, anima lætetur cum sanctis incœlo. Illuc spiritus dirigendus est, quo est iturus :illuc festinare debemus, ubi semper vivamus, etubi mori amplius non timeamus. Si sic amamusistam labilem et caducam vitam, ubi cum tantolabore vivimus, ubi comedendo, bibendo,dormiendo, vix carnis necessitatibus satisfacimus :multo magis amare debemus vitam æternam, ubinullum laborem sustinebimus, ubi summa semperjucunditas, summa felicitas, felix libertas, et felixbeatitudo ; ubi similes erunt homines angelis Dei,et fulgebunt justi sicut sol in regno Patris eorum(Matth. XIII, 43). Qualis, putas, tunc erit splendoranimarum, quando solis splendorem habebit luxcorporum ? Nulla erit ibi tristitia, nulla angustia,nullus dolor, nullus timor, nullus ibi labor, nullamors, sed perpetua sanitas semper ibi perseverat.

37. Non surgit ibi malitia, nec carnis miseria.Nulla est ibi ægritudo, nulla omnino necessitas :non est ibi fames, non sitis, non frigus, non æstus,non lassitudo jejunii, nec ulla tentatio inimici, necpeccandi voluntas, nec delinquendi facultas, sedtotum lætitia, totum exsultatio possidet. Hominesquoque angelis sociati, sine ulla carnis infirmitate

45

in perpetuum manebunt. Ibi erit jucunditasinfinita, beatitudo sempiterna : in qua qui semelsuscipitur semper tenetur. Ibi est requies alaboribus, pax est ab hostibus, amœnitas denovitate, securitas de æternitate, suavitas atque[689] dulcedo de Dei visione. Et quis non illichabitare vehementer desideret, et propter pacem,et propter amœnitatem, et propter æternitatem, etpropter Dei visionem ? Nullus est ibi peregrinus,sed quicunque illuc venire merebuntur, securi inpropria patria manebunt, semper læti, et sempersatiati de visione Dei. Et quanto plus aliquis hicDeo obediens fuerit, tanto ampliorem ab eomercedem ibi recipiet : quantoque amplius Deumamabit, tanto propius videbit quem cernere cupit.

CAPUT XV. DE PROPRIETATIBUS ET AFFECTIONIBUS VETERIS HOMINIS, EJUSQUE MORTIFICATIONE ET MUTATIONE PER CHRISTUM.

38. Dies hominis sicut umbra super terram, etnulla est mora : et tunc proprie nihil est, cumstare videtur. Cur ergo thesaurizat in terra homo,cum sine dilatione transeat, et illud quodcolligitur, et ipse qui colligit ? Et tu homo, quemfructum exspectas in mundo, cujus fructus ruinaest, cujus finis mors est ? Utinam saperes, etintelligeres, ac novissima prudenter provideres !Scio quemdam qui per annos plurimos tecumfamiliariter vixit, ad mensam tuam sedit, cibum de

46

manu tua sumpsit, in sinu tuo dormivit, cumvoluit tecum colloquium habuit : hic jurehæreditario servus tuus est. Sed quia ab ineunteætate delicate nutristi eum, et virgæ pepercisti,contumax effectus est : levavit calcaneum suumsuper caput tuum, et te in servitutem redegit, ettui crudeliter dominatur.

39. Sed fortasse dices : Quis est hic ? Vetushomo tuus, qui conculcat spiritum tuum, qui pronihilo habet terram desiderabilem, qui sola quæcarnis sunt sapit. Homo iste a nativitate cæcus est,et surdus, et mutus ; inveteratus dierum malorum,rebellis virtuti et veritati, inimicus crucis Christi.Deridet innocentem, et simpliciter transeuntem ;ambulat in magnis et in mirabilibus supra se.Arrogantia ejus est plus quam fortitudo ejus.Nullum reveretur. Dicit in insipientia sua : Nonest Deus. Tabescit bonis, et malis pascitur alienis.Immundis cogitationibus pascitur ; nonfatigabitur in illis transgrediens usque ad finem.Dispergit et dissipat propria, sicut prodigus ; cupitet rapit [690] aliena, sicut avarus ; turpitudinem etignominiam congregat sibi ; simulans et callidusprovocat iram Dei. Homo iste totus in peccatisnatus est, et sic nutritus, amicus iniquitatis, filiusmortis, vas iræ in contumeliam, aptus adinteritum. Qui cum talis sit, enarrat justitias Dei,et assumit testamentum ejus per os suum. Oditdisciplinam, projicit dominum suum post dorsumsuum. Cum videt furem, currit cum eo, et cum

47

adulteris portionem suam ponit. Adversus filiummatris suæ ponit scandalum (Psal. XLIX, 16-20).Super terram etiam thesaurizat iram in die iræ.Vult a te hæreditatem tuam tollere, et desuperterram auferre : et tu tantam injuriam nonvindicas, sed dissimulas, nec ei verbum durumloqueris, nec vultum iratum ostendis, sedblandienti tibi arrides ? Ludis cum illusore : nescisquia Ismæl est qui tecum ludit ? (Gen. XXI, 9.)Ludus iste non est pueritiæ, nec simplicitatis, velinnocentiæ ; sed illusio est animæ, sed persecutio,sed mors. Jam te in foveam, quam fecit,præcipitavit : jam effeminatus es, jam jugomiserrimæ servitutis pressus, sub pedibus ejusmisere et viliter conculcaris.

40. O miser et miserabilis homo ! quis teliberabit de vinculo improperii hujus ? ExsurgatDeus, et cadat armatus iste : cadat et conteraturinimicus homo, contemptor Dei, cultor sui,amator mundi, servus diaboli. Quid tibi videtur ?Si recte sentis, mecum dices : Reus est mortis,crucifigatur. Noli ergo dissimulare, noli differre,noli parcere ; sed festinanter, audacter, instantercrucifige hominem istum, sed cruce Christi, inqua est salus et vita : ad quem si ex cordeclamaveris, Crucifixus tuus audiet te, benignerespondens, Hodie mecum eris in paradiso (Luc.XXIII, 43). O Christi pietas ! o inopinata salusmiseri ! Tam gratuita est et probata dilectio Dei,tam stupenda dulcedo, tam inopinata dignatio,

48

tam invicta mansuetudo, ut qui ad eumclamaverit, exaudiat illum, quoniam misericorsest. O quanta est misericordia Dei ! quamineffabilis mutatio dexteræ Excelsi ! Heri eras intenebris, hodie in splendore lucis : heri in oreleonis, hodie in manu mediatoris : heri in portainferni, hodie in deliciis paradisi. Sed quid prosunthæ litteræ admonitionis, nisi deleas de libroconscientiæ tuæ litteras mortis ? Quid prosunthæc scripta, lecta et intellecta, nisi temetipsumlegas et intelligas ? Da ergo operam [691] internælectioni, ut legas, inspicias, et cognoscas teipsum :legas ut diligas Deum, ut pugnes et vincasmundum et omnem inimicum ; quatenus laborconvertatur in requiem, luctus in gaudium, et posttenebras hujus vitæ videas ortum surgentisauroræ ; videas etiam meridianum Solem justitiæ,in quo sponsum cum sponsa prospicies, unumeumdemque Dominum gloriæ, qui vivit et regnatper infinita sæcula. Amen.

In manuscripto Cisterciensi, aliisque nonnullis uno[692] contextu subjunguntur quædam capita, quorumprimum inscribitur, « De anima et ejus pietate, » etc. ac sicincipit : « Animus est substantia quadam rationis particeps. »Verum non sunt superiorum consectaria, imo apudHugonem Victorinum efficiunt librum secundum deAnima ; apud Augustinum vero, tomo sexto, librum deSpiritu et Anima. Ad hæc, in codice V. C. Claudii Juliicanonici ac cautoris Parisiensis superioribus subjungituraliud caput ab his verbis incipiens, « Perfectissima atqueplenissima justitia est, Deum toto corde amare, » etc. quæverba desumpta sunt ex initio tractatus Paulini Aquileiensis

49

de Salutaribus Documentis, in appendice tomi 6 operum S.Augustini. Quocirca hic finem præmissis Meditationibusimponimus.

50

CAPUT PRIMUM. De dignitate hominis.CAPUT II. De miseria hominis, horrore mortis, et districtione supremi Judicis.CAPUT III. De dignitate animæ, et vilitate corporis.CAPUT IV. De præmio patriæ cœlestis.CAPUT V. De quotidiano sui ipsius examine.CAPUT VI. De attentione orationis tempore habenda.CAPUT VII. De custodia cordis, et studio orationis.CAPUT VIII. De incuriæ seu negligentiæ inter orandum detestatione.CAPUT IX. De instabilitate cordis humaniCAPUT X De impatientia correctionis, et accusatione propriorum defectuum ac vitiorum.CAPUT XI. De individuo comitatu conscientiæ nos ubique remordentis.CAPUT XII. De tribus inimicis hominis, carne, mundo et diabolo.CAPUT XIII. De impugnatione trium dictorum inimicorum.CAPUT XIV. De desiderio patriæ cœlestis, et summa ejusdem felicitate.CAPUT XV. De proprietatibus et affectionibus veteris hominis, ejusque mortificatione et mutatione per Christum.