Augustinus Hipponensis

SERMONES DE SANCTIS

SANCTI AURELII AUGUSTINI,HIPPONENSIS EPISCOPI,

OPERA OMNIA,MULTIS SERMONIBUS INEDITIS AUCTA ET LOCUPLETATA ;

EXTRACTA E COLLECTIONE

SS. ECCLESIÆ PATRUM ;ACCURANTIBUS

D. A. B. CAILLAU,CANONICO HONORARIO CENOMANENSI ET CADURCENSI,

PLURIBUSQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS.UNA CUM

D. M. N. S. GUILLON,EPISCOPO MAROCHIENSI, IN FACULTATE THEOLOGIÆ PARISIENSI

ELOQUENTIÆ SACRÆ PROFESSORE, AUCTORE LIBRI CUI TITULUS GALLICÆ

BIBLIOTHÈQUE CHOISIE DES PÈRES GRECS ET LATINS

OPUS REGI DICATUM.

SERMONES DE SANCTIS (CCLXXIII-CCCXL)TOMUS VIGESIMUS PP. 427-600.

TOMUS VIGESIMUS PRIMUS PP. 3-222

PARISIIS,APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,

VIA VULGO DICTA DE SEINE, 48.MDCCCXXXIX.

2

SERMO CCLXXIII.1

In Natali martyrum Fructuosi episcopi, Augurii et Eulogiidiaconorum2.

I. Dominus Jesus martyres suos non soluminstruxit præcepto, sed et firmavit exemplo. Utenim quod sequerentur haberent passuri, prior illepassus est pro eis : iter [428] ostendit, et viamfecit. Mors aut animæ est, aut corporis. Sed animanon potest mori, et potest mori : mori non potest,quia sensus ejus nunquam perit ; mori autempotest, si Deum perdit. Sicut enim est ipsa animasui corporis vita ; sic Deus est ipsius animæ vita.Quomodo ergo corpus moritur, quando illuddimiserit anima, id est vita ipsius ; sic animamoritur, quando illam dimiserit Deus. Ut autemanimam non dimittat Deus, sit semper in fide, utnon timeat mortem pro Deo ; et non moriturdimissa a Deo. Restat ergo ut mors quæ timetur,corpori timeatur. Sed etiam inde DominusChristus securos martyres suos fecit. Quomodoenim incerti essent de integritate membrorum, quisecuritatem acceperant de numero capillorum ?Capilli, inquit, vestri numerati sunt3. Alio autem loco

1 Alias de Diversis 101.2 Tarracone in Hispania, tempore Galieni, Æmiliano et Basso Coss. passisunt, die 21 Januarii, feria quarta. In hunc 21 Januarii diem prædictisConsulibus incidit quarta feria anno Christi 259. Passionis eorum acta,inque ipsis Martyrum responsa quæ hic refert Augustinus, reperies apudSurium et Bollandum. Serm. hunc citat Florus ad 2 Cor. II.3 Mt 10, 30 ; Lc 12, 7.

3

apertius dicit : Dico enim vobis, quia capillus capitisvestri non peribit4. Dicit Veritas, trepidat infirmitas ?

II. Beati sancti, in quorum memoriiscelebramus diem passionis illorum : illiacceperunt pro temporali salute æternamcoronam, sine fine immortalitatem ; nobisdimiserunt in istis sollemnitatibus exhortationem.Quando audimus quomodo passi sunt martyres,gaudemus et glorificamus in illis Deum : necdolemus quia mortui sunt. Etenim si mortui proChristo non essent, numquid usque hodieviverent ? Quare non faceret confessio, quodfactura fuerat ægritudo ? Audistis persequentiuminterrogationes, audistis confitentiumresponsiones, cum sanctorum passio legeretur.Inter cætera, quale erat illud beati Fructuosiepiscopi ? Cum ei diceret quidam, et peteret uteum in mente haberet, et oraret pro illo,respondit : "Me orare necesse est pro Ecclesiacatholica, ab oriente usque ad occidentemdiffusa". Quis enim orat pro [429] singulis ? Sedneminem singulorum præterit, qui orat prouniversis. Ab eo nullum membrumprætermittitur, cujus oratio pro toto corporefunditur. Quid ergo vobis videtur admonuisseistum, a quo rogabatur ut oraret pro eo ? quidputatis ? Sine dubio intellegitis. Commemoraminia nobis. Rogabat ille ut oraret pro illo. "Et ego,inquit, oro pro Ecclesia catholica, ab oriente4 Lc 21, 18.

4

usque ad occidentem diffusa". Tu si vis ut pro teorem, noli recedere ab illa, pro qua oro.

II. Quale est etiam illud sancti diaconi, quicum episcopo suo passus et coronatus est ? Ait illijudex : "Numquid et tu Fructuosum colis" Et ille :"Ego non colo Fructuosum, sed Deum colo,quem colit et Fructuosus". Quo modo nosadmonuit, ut martyres honoremus, et cummartyribus Deum colamus. Neque enim tales essedebemus, quales Paganos dolemus. Et quidem illimortuos homines colunt. Illi quippe omnes,quorum nomina auditis, quibus templa constructasunt, homines fuerunt ; et in rebus humanishabuerunt plerique eorum et pene omnes regiampotestatem. Auditis Jovem, auditis Herculem,auditis Neptunum, auditis Plutonem, Mercurium,Liberum et cæteros : homines fuerunt. Non istasolum in fabulis poetarum, sed etiam in historiagentium declarantur. Qui legerunt, noverunt : quinon legerunt, credant eis qui legerunt. Illi ergohomines beneficiis quibusdam temporalibus reshumanas sibi conciliaverunt et ab hominibusvanis et vana sectantibus ita coli cœperunt, ut diivocarentur, dii haberentur ; tamquam diis templaædificarentur, tamquam diis supplicaretur,tamquam diis aræ construerentur, tamquam diissacerdotes ordinarentur, tamquam diis victimæimmolarentur.

IV. Templum autem solus Deus verus haberedebet, sacrificium soli Deo vero offerri debet. Ista

5

ergo quæ [430] debentur rite et integre uni veroDeo, exhibebant miseri decepti multis falsis diis.Hinc humanam miseriam perversus errorobsedit : hinc omnium prostratis mentibusdiabolus incubabat. At ubi gratia Salvatoris etmisericordia Dei tandem respexit indignos ;impletum est quod prophetice prædictum est inCantico canticorum : Exsurge, Aquilo ; et veni, auster ;et perfla hortum meum, et fluent aromata5. Tamquamdictum est : Exsurge, Aquilo. Aquilonia enim parsmundi frigida est. Sub diabolo tamquam subaquilone animæ friguerunt, et caritatis caloreperdito gelaverunt. Sed quid ei dicitur ? Exsurge,Aquilo. Sufficit quod incubuisti, sufficit quodpossedisti, sufficit quod super prostratosrecubuisti : Exsurge. Veni, auster, ventus de partelucis atque fervoris : et perfla hortum meum, et fluentaromata. Ista paulo ante aromata legebantur.

V. Quæ sunt ista aromata ? De quibus dicitipsa Dominica sponsa : Post odorem unguentorumtuorum curremus6. Cujus odoris memor apostolusPaulus dicit : Christi bonus odor sumus in omni loco, etin his qui salvi fiunt, et in his qui pereunt. Magnumsacramentum : Christi bonus odor sumus in omni loco,et in his qui salvi fiunt, et in his qui pereunt. Quibusdamquidem odor vitæ in vitam, quibusdam odor mortis admortem. Et ad hæc intellegenda quis idoneus ?7

5 Cant 4, 16.6 Cant 1, 3.7 2 Cor 2, 14-16, et Florus ibid.

6

Quomodo bonus odor alios vegetat, alios necat ?Bonus odor, non malus. Non enim ait : Bonusodor bonos vegetat, et malus odor malos necat.Non ait : Aliis quidem sumus odor bonus advitam, aliis odor malus ad mortem. Non hoc ait :sed : Christi bonus odor sumus in omni loco. Væmiseris, quos bonus odor occidit. Si ergo bonusodor estis, o Paule, quare iste odor alios occidit,alios [431] vegetat ? Quod alios vegetat, audio,intellego : quod alios occidit, difficile assequor :maxime quia dixisti : Et ad hæc quis idoneus ? Nonest mirum quia non sumus idonei. Faciat nosidoneos, cujus odor erat de quo loquimur. Citoenim mihi respondet Apostolus : Intellege :Christi bonus odor sumus in omni loco, et in his qui salvifiunt, et in his qui pereunt. Nos tamen bonus odor,aliis odor vitæ ad vitam, aliis odor mortis ad mortem.Odor iste vegetat diligentes, necat invidentes. Sienim non esset claritudo sanctorum, invidia nonsurgeret impiorum. cœpit persecutionem patiodor sanctorum : sed quomodo ampullæunguentorum, quanto magis frangebantur, tantoamplius odor diffundebatur.

VI. Beati quorum passio recitata est. BeataAgnes sancta, cujus passionis hodiernus est dies.Virgo quæ quod vocabatur, erat. Agnes latine"agnam" significat ; græce, "castam". Erat quodvocabatur : merito coronabatur. Quid ergo,fratres mei, quid vobis dicam de hominibus illisquos Pagani pro diis coluerunt, quibus templa,

7

sacerdotia, altaria, sacrificia exhibuerunt ? Quidvobis dicam ? non illos esse comparandosmartyribus nostris ? Etiam hoc ipsum iniuria est,quia vel dico. Quibuscumque, qualibuscumqueinfirmis fidelibus, licet adhuc carnalibus et lactealendis, non cibo, absit ut illi sacrilegicomparentur. Contra unam aniculam fidelemchristianam quid valet Juno ? Contra unuminfirmum et trementem omnibus membris senemchristianum quid valet Hercules ? Vicit Cacum,vicit Hercules leonem, vicit Hercules canemCerberum : vicit Fructuosus totum mundum.Compara virum viro. Agnes puella tredecimannorum, vicit diabolum. Eum puella ista vicit,qui de Hercule multos decepit.

VII. Et tamen, carissimi, nos martyresnostros, quibus illi nulla ex parte sunt conferendi,pro diis non [432] habemus, non tamquam deoscolimus. Non eis templa, non eis altaria, nonsacrificia exhibemus. Non eis sacerdotesofferunt : absit. Deo præstantur. Imo Deo istaofferuntur, a quo nobis cuncta præstantur. Etiamapud memorias sanctorum martyrum cumofferimus, nonne Deo offerimus ? Habenthonorabilem locum martyres sancti. Advertite : inrecitatione ad altare Christi loco meliorerecitantur ; non tamen pro Christo adorantur.Quando audistis dici apud memoriam sanctiTheogenis, a me, vel ab aliquo fratre et collegameo, vel aliquo presbytero : Offero tibi, sancte

8

Theogenis ? aut offero tibi, Petre ? aut, offerotibi, Paule ? Nunquam audistis. Non fit : nonlicet. Et si dicatur tibi, numquid tu Petrum colis ?responde quod de Fructuoso respondit Eulogius :Ego Petrum non colo, sed Deum colo, quem colitet Petrus. Tunc te amat Petrus. Nam si voluerispro Deo habere Petrum, offendis petram, et videne pedem frangas, offendendo in petram.

VIII. Ut noveritis verum esse quod dico ;audite, admoneo vos. In Actibus Apostolorum cummagnum miraculum fecisset apostolus Paulus inLycaonia, cives ejusdem regionis sive provinciæputaverunt deos descendisse ad homines, etcrediderunt esse Barnabam Jovem, Paulum autemMercurium, quia ipse erat in sermonepromptissimus. Hoc credentes attulerunt vittas etvictimas, et voluerunt illis offerre sacrificium. Illicontinuo non irriserunt, sed expaverunt ;vestimenta sua continuo consciderunt, et dixerunteis : Fratres, quid facitis ? Et nos sicut vos hominessumus passibiles : sed annuntiamus vobis Deum verum.Convertimini ab his vanis8. Videtis quomodo sanctihorruerunt coli se pro diis. Item beatus Joannesevangelista, qui scripsit Apocalypsim, cum illamira quæ sibi ostendebantur stuperet, [433]expavescens quodam loco cecidit ad pedes angeli,a quo sibi omnia monstrabantur. Et ait illiangelus, cui nullus homo est comparandus : Surge,quid facis ? Deum adora. Nam ego conservus tuus sum, et8 Act 14, 10-14.

9

fratrum tuorum9. Oderunt martyres lagenas vestras,oderunt martyres sartagines vestras, oderuntmartyres ebrietates vestras. Sine iniuria eorumdico, qui tales non sunt : illi ad se referant, quitalia faciunt : oderunt ista martyres, non amanttalia facientes. Sed multo plus oderunt, sicolantur.

IX. Ideo, carissimi, exsultate in diebussanctorum martyrum : orate, ut sequamini vestigiamartyrum. Non enim homines estis, et illihomines non fuerunt : non enim nati estis, et illialiunde nati sunt : non enim alterius generiscarnem portaverunt, quam vos portatis. Ex Adamomnes sumus, in Christo omnes esse conamur.Ipse Dominus noster, ipsum caput Ecclesiæ,unigenitus Filius Dei, Verbum Patris per quodfacta sunt omnia, non alterius generis carnemhabuit quam nos. Ideo voluit de virgine hominemsuscipere, de una ex genere humano carne nasci.Nam si aliunde faceret sibi corpus, quis crederetquia carnem portabat, quam portamus et nos ?Sed tamen ille carnem in similitudinem carnispeccati, nos carnem peccati. Non enim ex virilisemine, aut ex masculi et feminæ concupiscentia :sed quid ? Nuntio Patris. Et tamen cum sitmirabiliter natus, mortalis nasci dignatus est, etmori pro nobis, et sanguine suo redimere nos,secundum quod homo est. Videte quod dico,fratres : et ipse Christus cum sit Deus, cum sit9 Apoc 19, 10.

10

cum Patre unus Deus, cum sit Verbum Patris,unigenitus, æqualis Patri et coæternus ; tamen inquantum homo esse dignatus est, maluit sacerdosdici, quam sibi exigere sacerdotem ; maluitsacrificium esse, quam poscere ; in quantumhomo est. [434] Nam in quantum Deus est, totumquod Patri debetur, et unigenito Filio debetur.Ideo, carissimi, veneramini martyres, laudate,amate, prædicate, honorate : Deum martyrumcolite. Conversi ad Dominum, etc.

SERMO CCLXXIV.10

In Natali Martyris Vincentii, I.

I. Magnum spectaculum spectavimus oculisfidei, martyrem sanctum Vincentium ubiquevincentem. Vicit in verbis, vicit in pœnis ; vicit inconfessione, vicit in tribulatione ; vicit exustusignibus, vicit submersus fluctibus : postremo vicittortus, vicit mortuus. Quando caro ejus, in quaerat tropæum Christi victoris, de naviculamittebatur in mare, tacite dicebat : Deicimur, sednon perimus11. Quis istam patientiam militi suodonavit, nisi qui pro illo prior sanguinem fudit ?Cui dicitur in Psalmo : Quoniam tu es patientia mea,Domine ; Domine, spes mea a juventute mea12. Magnumcertamen magnam comparat gloriam ; nonhumanam, nec temporalem, sed divinam et

10 Alias 8 inter editos a Parisiensibus.11 2 Cor 4, 9.12 Ps 70, 5.

11

sempiternam. Fides pugnat ; et quando fidespugnat, carnem nullus expugnat. Quia etsilaniatur, etsi laceratur ; quando perit qui sanguineChristi redemptus est ? Potens homo non potestperdere quod emit auro suo, et Christus perditquod emit sanguine suo ? Sed hoc totum non adhominis, sed ad Dei gloriam referatur. Ab ipsovere est patientia, vera patientia, sancta [435]patientia, religiosa patientia, recta patientia ;christiana patientia donum Dei est. Nam et multilatrones patientissime torquentur ; et noncedentes et tortorem vincentes, postea æternoigne puniuntur. Causa discernit martyrem apatientia, imo a duritia sceleratorum. Par estpœna, sed dispar est causa. Martyrum vocecantavimus (dixerat enim ista Vincentius inorationibus suis) : judica me, Deus, et discerne causammeam a gente non sancta13. Discreta est causa ejus :quia pro veritate, pro justitia, pro Deo, proChristo, pro fide, pro Ecclesiæ unitate, proindividua caritate certavit. Quis ei donavit istampatientiam ? Quis ? Indicet nobis Psalmus. Ibienim legitur, ibi cantatur : Nonne Deo subjecta eritanima mea ? Ab illo enim patientia mea14. Quisquisputat sanctum Vincentium viribus suis istapotuisse, nimis errat. Quisquis enim viribus suishoc se posse præsumpserit, etsi videtur vincerepatientia, vincitur a superbia. Bene vincere, hoc

13 Ps 42, 1.14 Ps 61, 2.

12

est, universas machinas vincere. Illecebras dumministrat, vincitur per continentiam : pœnas ettormenta infligit, vincitur per patientiam : erroressuggerit, vincitur per sapientiam. Ad extremum,cum omnia hæc victa fuerint, suggerit animæ,Euge, euge, quantum potuisti ? quantum certasti ?Quis tibi comparatur ? Quam bene vicisti ?Respondeat illi anima sancta : Confundantur etrevereantur, qui dicunt mihi, Euge, euge !15 Quandoergo vincit, nisi cum dicit : In Domino laudabituranima mea ; audiant mites, et jucundentur16. Mites enimsciunt quod dico ; quia in illis habitat verbum, inillis habitat exemplum. Nam qui non est mitis,nescit quid sapiat quod dictum est : In Dominolaudabitur anima mea. Omnis enim non mitis,superbus, asper, elatus, in se vult laudari, non inDomino. Qui autem dicit : In Domino [436]laudabitur anima mea ; non dicit : Audiant gentes, etjucundentur ; audiant homines, et jucundentur :sed : Audiant mites, et jucundentur. Audiant quibussapit. Mitis enim erat Christus : Sicut ovis adimmolandum ductus est17. Propterea mitis, quia sicutovis ad immolandum ductus est. Audiant mites, etjucundentur. Quia sapiunt quod dictum est :Gustate, et videte quam suavis est Dominus : beatus virqui sperat in eum18. Longam lectionem audivimus,

15 Ps 69, 4.16 Ps 33, 3.17 Is 53, 7.18 Ps 33, 3. 9.

13

brevis est dies : longo sermone etiam nos tenerevestram patientiam non debemus. Novimus quiapatienter audistis, et diu stando et audiendotamquam martyri compassi estis. Qui audit vos,amet vos, et coronet vos.

SERMO CCLXXV.19

In Natali Martyris Vincentii, II.

I. Magnum et multum mirandumspectaculum noster animus cepit : necinanissimam et perniciosissimam, sicut solet intheatris quarumque nugarum, sed planeutilissimam et fructuosissimam voluptatem oculisinterioribus hausimus, cum beati Vincentiigloriosa passio legeretur. Erat videre invictamMartyris animam contra insidias antiqui hostis,contra sævitiam impii judicis, contra doloresmortalis carnis, acerrima conflictatione certantem,et in [437] adjutorio Domini cuncta superantem.Ita plane, carissimi, ita prorsus fuit : in Dominolaudemus hanc animam, ut audiant mites, etjucundentur20. Quas voces audierit, quas reddiderit,quæ tormenta devicerit, decursa lectio declaravit,et nobis tamquam in conspectu quæ gesta suntposuit. Tanta pœna erat in membris, tantasecuritas in verbis, tamquam alius torqueretur,alius loqueretur. Et vere alius : prædixit enim hocDominus, et promisit martyribus suis dicens :19 Alias 9 inter editos a Parisiensibus.20 Cf. Ps 33, 3.

14

Non vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri quiloquitur in vobis21. In Domino ergo laudetur hæcanima. Nam quid est homo, nisi quod memor estejus ?22 Aut quæ vires pulveris, nisi illo adjuvantequi nos fecit ex pulvere ? Ut qui gloriatur, inDomino glorietur23. Si enim diabolicus et seductorspiritus plerumque implet vel fallaces vates, velfalsos martyres suos, ut tormenta corporis vel ipsisibi ingerant, vel ingesta contemnant : quidmagnum est Domino Deo nostro adconfirmandam prædicationem nominis sui,ipsorum prædicatorum carnem quidem in manuspersequentium tradere, mentem vero in arcemlibertatis assumere ; ut etiam dum illa patituriniquitatem, hæc asserat veritatem ? scilicet utvictores non tolerantia faciat, sed justitia :quoniam martyres discernit causa, non pœna.Multi enim dolores toleraverunt pertinacia, nonconstantia ; vitio, non virtute ; pravo errore, nonrecta ratione ; diabolo possidente, nonpersequente. In nostro autem vincente Vincentio,ille quidem vincebat, qui possidebat : sed illepossidebat, qui principem huius mundi miseratforas24, ut etiam pugnans extrinsecus superaretur,qui iam fuerat superatus, ne intus dominaretur.Ille quippe qui missus est foras, non cessans

21 Mt 10, 20.22 Ps 8, 5.23 1 Cor 1, 31.24 Cf. Io 12, 31.

15

tamquam leo [438] rugiens circuit requirendoquem devoret25. Sed eum expugnat ille pro nobis,qui eo excluso regnat in nobis.

II. Denique magis diabolus non victoVincentio, quam Vincentius persequente diabolotorquebatur. Quanto enim erant illa truculentioraet exquisitiora tormenta, tanto magis tortus detorquente triumphabat ; et ex illa carne tamquamex terra suo sanguine irrigata, de qua plus dolebatinimicus, palma crescebat. Sed quia ille latentersævit, et latenter victus affligitur ; manifesteapparebat in præside homine, quid in occultodiabolus pateretur, et ille invisibilis adversariusper sui vasculi, quod impleverat, crepantis rimulasprodebatur. Voces enim huius hominis, oculi,vultus, et turbulentus totius corporis motus,indicabant quam graviora tormenta sentiretinterius, quam erant quæ Martyri infligebatexterius. Si consideremus perturbationemtorquentis et tranquillitatem tormenta patientis,videre facillimum est quis erat sub pœnis, quissupra pœnas. Quæ gaudia erunt in virtuteregnantium, quando tanta sunt pro veritatemorientium ? Quid erit cum corporisincorruptione fons vitæ, quando ros ejus intertormenta tam dulcis est ? Et quid faciet impiisæterna flamma, quos ita vastat irati cordisinsania ? Quid passuri sunt, cum judicabuntur, quiiam cum judicant cruciantur ? judicia futura25 Cf. 1 Pt 5, 8.

16

sanctorum quid habitura sunt potestatis, cum inhac vita tribunal judicis catasta torserit Martyris ?

III. Magnum autem Dominus testimoniumpræbet testibus suis, cum ille qui rexit cordacertantium, nec corpora deserit mortuorum, velutde huius ipsius beati Vincentii corporepræclarissimum miraculum exhibuit ; ut id quodinimicus omnino non apparere cupierat, sategerat,fecerat, tam præsenti nutu divino proderetur, et[439] religiosius humandum venerandumquedemonstraretur, ut victricis pietatis et devictæimpietatis præclara in eo memoria perduraret.Vere pretiosa in conspectu Domini mors sanctorumejus26 : quando nec terra carnis vita deserentecontemnitur ; et invisibili anima de domo visibilidiscedente, habitaculum servi cura Dominicustoditur, et in gloriam Domini a conservisfidelibus honoratur. Quid enim agit Deus, miraopera faciendo circa sanctorum corporadefunctorum, nisi testimonium perhibet, sibi nonperire quod moritur ; et ut hinc intellegatur inquali honore secum habeat animas occisorum,quando caro exanimis tanto effectu divinitatisornatur ? Sicut enim de membris Ecclesiæloquens Apostolus, similitudinem adhibuit demembris corporis nostri, quoniam quæ inhonestasunt nostra, his abundantiorem honoremcircumponimus27 : ita providentia Creatoris

26 Ps 115, 15.27 1 Cor 12, 23.

17

cadaveribus martyrum tam præclara miraculorumtestimonia præstando, abundantiorem honoremexsanguibus reliquiis hominum circumponit, etquod vita emigrante tamquam deforme iamremanet, ibi evidentius præsens vitæ datorapparet. [440]

SERMO CCLXXVI.28

In festo Martyris Vincentii, III.

I. In passione, quæ nobis hodie recitata est,fratres mei, evidenter ostenditur judex ferox,tortor cruentus, Martyr invictus. In cujus corporepœnis variis exarato, iam tormenta defecerant, etadhunc membra durabant. Tot convicta miraculispersistebat impietas, tot vexata suppliciis noncedebat infirmitas ; agnoscatur ergo operatadivinitas. Quomodo enim corruptibilis pulviscontra tam immania tormenta duraret, nisi in eoChristus habitaret ? In his enim omnibus illeagnoscendus, ille glorificandus, ille laudandus est,qui et in prima vocatione dedit fidem, et inpostrema passione virtutem. Vultis nosse quiautrumque donatum est ? Audite apostolumPaulum : Vobis, inquit, donatum est pro Christo, nonsolum ut credatis in eum, verum etiam ut patiamini proeo29. Acceperat hæc utraque Levita Vincentius,acceperat et habebat. Si enim non accepisset, quidhaberet ? habebat in sermone fiduciam, habebat28 Alias 12 de Sanctis.29 Phil 1, 29.

18

in passione tolerantiam. Nemo ergo de suo cordepræsumat, quando profert sermonem ; nemo desuis viribus confidat, quando sufferttemptationem : quia et ut bona prudenterloquamur, ab illo est nostra sapientia ; et ut malafortiter perferamus, ab illo est nostra patientia.Recolite Dominum Jesum Christum suos inEvangelio discipulos admonentem ; recoliteMartyrum Regem [441] cohortes suas armisspiritalibus instruentem, bella monstrantem,adjutoria ministrantem, præmia pollicentem ; quicum dixisset discipulis suis : In hoc mundopressuram habebitis, mox unde cor territumconsolaretur adjunxit dicens : Sed confidite, ego vicimundum30. Quid ergo miramur, carissimi, si in illoVincentius vicit, a quo victus est mundus ? In hoc,inquit, mundo pressuram habebitis ; ut, si premit, nonopprimat ; si oppugnat, non expugnet.

II. Duplicem mundus aciem producit contramilites Christi. Advertite, fratres. Duplicem, dixi,aciem producit mundus contra milites Christi.Blanditur enim, ut decipiat ; terret, ut frangat.Non nos teneat voluptas propria, non nos terreatcrudelitas aliena ; et victus est mundus. Adutrosque aditus occurrit Christus, et non vinciturChristianus. Si consideretur in ista passionehumana patientia, incipit esse incredibilis ; siagnoscatur divina potentia, desinit esse mirabilis.Tanta grassabatur crudelitas in Martyris corpore,30 Io 16, 33.

19

et tanta tranquillitas proferebatur in voce,tantaque pœnarum asperitas sæviebat in membris,et tanta securitas sonabat in verbis, ut miro modoputaretur Vincentio patiente, alium aut certealium loquente Vincentio torqueri. Et vere, fratrescarissimi, ita erat : prorsus ita erat ; aliusloquebatur. Promisit enim et hoc testibus suisChristus in Evangelio, quos ad huiusmodicertamina præparabat. Sic enim ait : Nolitepræmeditari quomodo aut quid loquamini. Non enim vosestis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquiturin vobis31. Caro ergo patiebatur, et Spiritusloquebatur. Et loquente Spiritu, non solumconvincebatur impietas, sed etiam confortabaturinfirmitas.

III. Clariorem nobis Martyrem tot tormentafaciebant. [442] Multiplici enim vulnerumvarietate confossus, non deserebat pugnam, sedacrius iterabat. Putares quod eum duraret flamma,non ureret ; et tamquam figuli fornax lutum mollesuscipiens, duram redderet testam. Poterat Martyrnoster dicere Daciano : Jam non curat ignes tuoscaro mea, quia : Exaruit velut testa virtus mea32. Etquoniam veraciter scriptum est : Vasa figuli probatfornax, et homines justos temptatio tribulationis33 ;probatus est atque decoctus illo igne Vincentius :arsit vero et crepuit Dacianus. Si enim non

31 Mt 10, 19-20.32 Ps 21, 16.33 Eccli 27, 6.

20

ardebat, unde fumabat ? Quid enim erant verbairascentis, nisi fumus ardentis ? Ergo Martyrinostro refrigerium in corde habenti, flammasextrinsecus admovebat ; sed ipse facibus furorisaccensus, tamquam clibanus intus ardebat, ethabitatorem suum diabolum concremabat. Perfuriosas enim Daciani voces, per truces oculos etminaces vultus et totius corporis motus illehabitator ejus interior monstrabatur ; et per hæcsigna visibilia, tamquam per sui vasculi, quodimpleverat, crepantes rimulas protebatur. Nontantum Martyrem cruciabant tormenta, quantumillum vastabat insania.

IV. Sed iam, fratres, illa omnia transierunt, etira Daciani, et pœna Vincentii. Manet autempœna Daciani et corona Vincentii. Denique utprætermissis interim futuræ retributionis finibus,etiam in hoc mundo martyrum gloriamdemonstremus. Quæ hodie regio, quæ provinciatransmarina, quo usque vel Romanum imperium,vel christianum nomen extenditur, natalem nongaudet celebrare Vincentii ? Quis autem hodieDaciani vel nomen audisset, nisi Vincentiipassionem legisset ? Quod vero tanta curaservavit Dominus Martyris corpus, quid aliuddemonstravit, nisi se gubernasse viventem, quemnon [443] reliquit exanimem ? Vicit ergoDacianum vivens Vincentius, vicit et mortuus.Vivens tormenta calcavit, mortuus mariatransnatavit. Sed ipse inter undas gubernavit

21

cadaver exstinctum, qui inter ungulas animumDeo donavit invictum. Non flexit flamma tortoriscor ejus, non mersit aqua maris corpus ejus. Sedin his omnibus nihil est aliud, nisi quod pretiosa inconspectu Domini mors sanctorum ejus34.

SERMO CCLXXVII.35

In festo Martyris Vinccntii, IV.

In quo disputatur de corpore spiritali postresurrectionem, et utrum ejusmodi corporis oculis videriDeus possit.

Habitus in Basilica Restituta.

I. Oculis fidei certantem exspectavimusMartyrem, et amavimus totum invisibiliterpulchrum. Qualis enim decoris habebat spiritum,cujus fuit et cadaver invictum ? Dominumconfessus est vivus : inimicum superavit etmortuus. Quid putamus, fratres, quod istumhonorem providentia et consilium omnipotentisCreatoris cum etiam defuncto corpori detulit,Martyri aliquid præstitit ? Quid enim ? si nonsepeliretur, ignorabat ille unde suscitaretur ? Illi etin victoria corona, et in resurrectione servata estvita æterna. Sed de corpore ejus, Ecclesiæ præstitaest [444] consolationis memoria. Sic plerumqueDeus de servis suis præstat servis suis quadamdignatione, donans quod magis prosit ei cui datur,

34 Ps 115, 15.35 Alias de Diversis 102.

22

quam ei de quo datur. Sic Eliam sanctum Deusper avem pascebat : non autem misericordia Deiet omnipotentia defecerat, ut semper sic pasceret.Mittitur tamen pascendus ad viduam36 : non quianon erat quomodo Dei servus aleretur, sed utfidelis vidua benedictionem mereretur. Præstititergo sanctorum corpora Ecclesiis suis admemorias orationum, non ad glorias martyrum.Illi enim habent integram gloriam suam apudCreatorem suum. Nec ipsi corpori aliquid timent,quoniam non est quod timeant. Magis si parcantcorpori, nocent et corpori. Si autem per fidemnon parcant corpori, præstant et corpori.

II. Ecce hoc attendite, et fidem vestraminterrogate. Sanctus Vincentius si formidinetormentorum negaret Christum, videretur corporipepercisse : quadam autem conditione mortali,corpore solveretur. Quid ageret in resurrectione,cum in æternum ignem præcipitaretur ? NegansChristum, negatur a Christo. Qui negaverit me,inquit, coram hominibus, negabo eum coram Patre meoqui est in cœlis37. Ecce negaret, quiescerent illitortores, et vulnerato animo sanum esset corpus ;imo occiso animo, viveret corpus : quid prodessetin æternum mortuo brevis corporis vita ? Veniretdies, quam commemorat Dominus, quando omnesqui in monumentis sunt, audient vocem ejus, et

36 Cf. 3 Reg 17, 9.37 Mt 10, 33 ; Lc 12, 9.

23

procedent38 : sed cum magna differentia. Omnesprocedent, sed non omnes ad eamdem remprocedent. Omnes surrecturi, sed non omnesimmutandi. Qui enim bene fecerunt, inquit, inresurrectionem vitæ ; qui autem male, in resurrectionemjudicii39. Cum dicit : Omnes qui in monumentis sunt,[445] procul dubio manifestat corporumresurrectionem. judicium autem cum audis, ne tibitamquam de temporali judicio blandiaris ; poniturjudicium pro pœna æterna. Secundum hoc dictumest : Qui autem non credit, iam judicatus est40. Hæcergo differentia separatura est justos ab injustis,fideles ab infidelibus, confessores a negatoribus,amatores vitæ perituræ ab amatoribus vitææternæ ; separatura est illa discretio. Et ibunt justiin vitam æternam, impii vero in ignem æternum41. Ibicum corpore torquebuntur, qui corporipepercerunt. Timendo enim tormenta corporis,corpori pepercerunt ; et parcendo corpori,Christum negaverunt ; et negando Christum,pœnas æternas etiam corpori distulerunt. Sidistulerunt, numquid abstulerunt ?

III. Ergo prudenter martyres Christi non suacorpora contempserunt. Perversa est ista, etmundana philosophia, eorum qui non creduntcorporum resurrectionem. Videntur enim sibi

38 Io 5, 28-29.39 Io 5, 29.40 Io 3, 18.41 Mt 25, 46.

24

quasi magni corporis contemptores, quia ipsacorpora quasi pro carceribus se haberearbitrantur, quo detrusas putant animas, quodalibi ante peccaverunt. Deus autem noster etcorpus fecit et spiritum ; et utriusque creator est,et utriusque recreator ; utriusque institutor,utriusque etiam restitutor. Non ergo carnemtamquam inimicam, vel contempserunt, velpersecuti sunt martyres. Nemo enim unquam carnemsuam odio habuit42. Magis ei consuluerunt, quandoeam neglegere videbantur : quando in ea fideliterpersistentes, temporalia tormenta tolerabant,æternam etiam ipsi carni gloriam comparabant.

IV. Quæ sit autem futura in resurrectionegloria carnis huius, quis explicet verbis ? Nemoadhuc nostrum habendo expertus est. Nunccarnem onerosam portamus ; [446] quia indigam,quia infirmam, quia mortalem, quia corruptibilem.Corpus enim quod corrumpitur, aggravat animam43. Sednoli hoc in resurrectione metuere. Oportet utcorruptibile hoc induat in corruptionem, et mortale hocinduat immortalitatem44. Quod nunc est onus, erithonor : quod nunc sarcina, tunc levamen. Nonenim habebit pondus, ut corpus habere te sentias.Videte, carissimi : quando sanum est corpusnostrum, etiam hoc fragile atque mortale, quandosuarum partium temperamento moderatum est,

42 Eph 5, 29.43 Sap 9, 15.44 1 Cor 15, 53.

25

quando in eo nihil ejus adversus aliud rixatur ;non calor superat et urget algorem, non copiafrigoris fervor exstinguitur, et dum luctaturaffligit ; non humorem siccitas sorbet, noninundat humor et premit ; sed omnia quibusconstat concordi inter se junctura librata sunt,quæ sanitas dicitur. Est autem, ut breviter dicam,sanitas corporis, eorum concordia quibus constat.Hæc ergo sanitas, id est membrorumhumorumque concordia in re corruptibili, in reegena et infirma, in re quæ adhuc esurire et sitirepotest, stando lassari, sedendo refici, rursussedendo lassari, esuriendo deficere, vescendorefici ; non succurrere defectionibus præteritis nisialiis inchoatis : quidquid enim aliud adrefectionem ceperis lassus, initium est alteriuslassitudinis ; quia in re, quam sumpsisti utsuccurreres, si perseveres, et inde fatigaberis : inhoc ergo infirmo et corruptibili corpore, quid estipsa sanitas qualiscumque ? Neque enim hæc, quæin carne mortali et corruptibili dicitur sanitas, ullomodo Angelorum sanitati comparanda est,quorum nobis æqualitas in resurrectionepromittitur45. Hæc tamen sanitas, ut dixi,qualiscumque quid habet delectationis, quamexoptabile bonum est omnibus ? Quantam remhabet pauper, eum hanc solam habet ; quantamnon [447] habet dives, eum hanc solam nonhabet ? Quid se jactat copiosum ? Febris lectum45 Cf. Lc 20, 36.

26

non formidat argenteum : non timet pompamdivitis, non timet jacula bellatoris.

V. Quid ergo sanitas hæc ipsa, quam rectemartyres contempserunt, quia in ipsa carne aliamsperaverunt ? Tamen quia illam nondum expertisumus, ex ista quam novimus, illam utcumqueconiciamus. Quid est sanitas ? Si dicas mihi, Quidest videre ? quantum ad corpus attinet,respondebo tibi fortasse, formas coloresquesentire. Si dicas mihi, Quid est audire ?respondebo, sonos sentire. Si dicas, Quid estolfacere ? respondebo, odores sentire. Quid esttangere ? Dura vel mollia, calida vel frigida, asperaet lenia, gravia vel levia sentire. Quid est sanitas ?Nihil sentire. Sed et hæc ipsa in nobis modoaliorum comparatione vilescunt. Acute vides :acutius te forsitan aquila. Acute audis : suntbestiolæ quæ audiunt acutius. Acute olfacis :canem sagacem non vincis. Acute saporesgustando diiudicas : sunt animalia quæ inexpertasherbas discernunt, et quod est noxium nonattingunt. Nam tu quamlibet acute discernascibum, imprudens irruis in venenum. Acute sentistangendo : quam multæ aves æstatem futurampræsentiunt, et loca demutant ; hiemem imminerepræsentiunt, ad loca calidiora demigrant ? quod tucum venerit sentis, antequam veniat illæpræsentiunt. Et hoc ipsum quod in sanitatelaudavi, nihil sentit lapis, nihil arbor, nihil cadaver.

27

VI. Nam præses ille Dacianus in corde nihilsentiebat, quando in nihil sentiens cadaversæviebat ? Quid enim iam faciebat nihil sentienti,qui potuit et a sentiente superari ? Fecit tamenquidquid potuit, fecit iratus. Sed qui iam nihil inpalam patiebatur, in occulto coronabatur.Tenebat enim sententiam Domini sui : qui cumvellet nos securos facere de his qui corpusoccidunt : Nolite, [448] inquit, timere eos qui corpusoccidunt, et postea non habent quid faciant46. Quomodopostea non habent quid faciant, quando insanusille de Vincentii corpore tanta fecit ? SedVincentio quid fecit, qui etiam sentienti nihilfecit ? Ergo non sic non sentire, ut non sentitlapis, ut non sentit arbor, ut non sentit cadaver ;sed vivere in corpore, et nihil ex ejus oneresentire, hoc est sanum esse. Et tamenquantumlibet sit homo in hac vita sanus, sentitetiam sani corporis pondus. Aggravat animametiam sanum corpus quod corrumpitur, id est,corruptibile. Aggravat animam, id est, nonobtemperat animæ ad nutum omnis voluntatis.Obtemperat in multis : movet manus adoperandum, pedes ad ambulandum, linguam adloquendum, oculos ad videndum, ad sentiendasvoces intendit auditum : in his omnibus corpusobsequitur. Mutandi loci cupiditas sentit onus,sentit pondus : non tanta facilitate moveturcorpus ad perveniendum, quo desiderat.46 Mt 10, 28 ; Lc 12, 4.

28

Desiderat aliquis amicum videre in corporeconstitutus, in corpore constitutum ; illum novitesse in longinquo, multæ mansiones interjacent :animo iam præcessit, corpore quando pervenit,tunc sentit quale onus portet. Non potuit adceleritatem præsumptam obedire voluntatipondus carnis : non potuit ea celeritate rapi, quavoluit, qua eam portat animus. Tardum etonerosum est.

VII. Putamusne, habet aliquid ipsum corpus,unde probetur velocitas corporis ? Pedesdicemus ? Quid tardius ? Ipsi sunt qui perveniunt,et desideria vix sequuntur, et molimentamoliendo perveniunt. Sed fac quemquam itavelocem, ut sunt quædam animalia, quibus neccomparanda est velocitas nostra ; fac quemquamita velocem, ut sunt aves : non eo ictu pervenit,quo voluerit. Diu volant aves migrando, etaliquando fessæ insidunt [449] arboribus navium.Ergo si etiam sicut aves volare possemus, prædesiderio perveniendi tardi essemus. Cum verofuerit corpus spiritale, de quo dictum est :Seminatur corpus animale, surget corpus spiritale47 ;quanta ibi facilitas, quanta celeritas, quantaobedientia volentis ? In nullo pondus, in nulloegestas, in nullo lassitudo, in nullo ex alia parterenitentia et reluctatio.

VIII. Quale illud corpus erat, quod Dominusper claustra trajecit ? Intendite, obsecro, si possim47 1 Cor 15, 44.

29

adjuvante Domino qualibuscumque verbisexspectationi vestræ aut satisfacere, aut nonmultum deesse. Nata nobis occasio est de corporespiritali aliquid disputandi ex passione Martyris, aquo sic vidimus et mirati sumus corpus intertormenta contemni. Diximus enim quia nonparcendo corpori, eidem etiam corporiconsulebat : ne forte fugiendo temporales pœnas,et Christum negando, idem ipsum corpus pœnissempiternis et atrocissimis suppliciis destinaret.Hinc ergo hortari vos cupiens, et me ipsum adpræsentia contemnenda, futura speranda : Etenimin hoc habitaculo ingemiscimus gravati48, et tamen morinolumus, et exui pondere formidamus ; nolumusenim spoliari, sed supervestiri, ut absorbeatur mortale avita49 : hac ergo occasione de spiritali corporesuscepi aliquid loqui vobis, et primituscommendandam putavi hanc ipsam huius fragiliset corruptibilis corporis sanitatem, ut ex ipsamagnum aliquid inveniamus. Invenimus in ipsasanitate nihil sentire. Etenim multa habemus intusin visceribus nostris ; quis ea nostrum sciret nisiin corporibus laniatis videret ? Viscera nostra,interiora nostra, quæ dicuntur intestina, undenovimus ? Et tunc est bonum, quando illa nonsentimus. Quando enim illa non sentimus, tuncsani sumus. Dicis alicui, Observa stomachum.[450] Respondet tibi, Quid est stomachus ? Felix

48 2 Cor 5, 4.49 2 Cor 5, 4.

30

ignorantia : nescit ubi habeat, quod sempersanum habet. Si sanum non haberet, sentiret : sisentiret, non bono suo sciret.

IX. Sed quamvis laudata corporis sanitatevenimus ad celeritatem motus, et invenimus nosplumbeos quodam modo. Quanta est celeritascœlestium corporum ? Vis nosse quanta sit ?Intueris solem, et tibi videtur quasi non moveatur,et tamen movetur. Forte dicis : Movetur, sedtardius. Vis nosse quanta celeritate moveatur ?Vis ratione colligere, quod non sentis aspectu ? Sirecta via ab oriente usque in occidentem in hacterra veredis quisque curreret, per quot diesperveniret ? Qualibet equorum velocitate ferretur,quot mansiones ageret ? Spatium itineris ab initioorientis usque ad finem occidentis sol, qui tibividetur stare, uno die conficit, et una nocte adortum redit. Nolo dicere, quia obscurum est, et adpersuadendum difficile, vel fortassis incertum,quam sint spatia cœlestia multo quam terrestrialatiora. Cum ergo videamus tantam celeritatemcœlestium corporum, quæ nobis videntur cumattenduntur non moveri ; cui celeritati compararepossumus corpus angelicum ? Adfuerunt etiam, etquando voluerunt se conspiciendos tangendosquepræbuerunt. Lavit Angelis pedes Abraham50. Nonsolum lavit illa corpora, verum etiam contrectavit.Apparuerunt, ut voluerunt, quando voluerunt,quibus voluerunt. Nihil difficultatis, nihil omnino50 Cf. Gen 18, 4.

31

tarditatis sentiunt. Sed non eos videmuscurrentes, non eos videmus de loco in locummigrantes, ut nossemus ab oculis hominumdiscedentes : quando voluerunt, pervenerunt.Non est ergo unde etiam de istis evidentissimumceleritatis huius præbeamus exemplum.Omittamus incognita, et de inexpertis nihiltemere præsumere audeamus. [451]

X. In hoc ipso corpore, quod gestamus,invenio aliquid, cujus ineffabilem mirerceleritatem. Quid est hoc ? Radius oculi nostri,quo tangimus quidquid cernimus. Quod enimvides, oculi tui radio contingis. Si velis viderelongius, et interponatur aliquod corpus, irruitradius in corpus obiectum, et transire nonpermittitur ad id quod videre desideras ; et dicisimpedienti, Exi, obstas mihi. Columnam visvidere, homo in medio stat, impedit aciem tuam.Radius tuus emissus est, sed pervenit usque adhominem, usque ad columnam pervenire nonsinitur : incurrit in aliud aliquid, non permittitur.Ecce qui tibi obstabat, discessit e medio, pervenitacies quo volebat. Modo discute, et si potes,inveni atque responde, utrum acies ista, radius isteoculi tui citius pervenit ad proximum, tardius adlonginquum. Vidisti hominem in proximoconstitutum, tanta mora illum vidisti, tanta moraad eum radium oculi tui tetendisti, tanta mora adeum oculi tui radio pervenisti, quanta morapervenis et ad illam columnam quam volebas

32

videre, et quia homo interpositus erat, nonpoteras : non ad ipsum citius, et ad illam tardius ;et ecce ipse in proximo erat, et illa longius. Siambulare velles, citius ad hominem, quam adcolumnam pervenires : quia videre voluisti, tamcito ad hominem, quam ad columnam pervenisti.Nihil est hoc de columna et de homine. Jaceadhuc oculos, vides longe parietem : mittelongius, pervenis ad solem. Quantum est inter teet solem ? Quis illa intervalla metiatur ? Quis ulloacumine cogitationis æstimet quantum a te longesit sol ? Et tamen mox ut oculum aperueris, eccetu hic es, radius tuus ibi est. Mox ut viderevoluisti, videndo pervenisti. Non quæsistimachinas quibus nitereris, non scalas quibusascenderes, non funes quibus levaveris, nonpennas quibus volares. Oculum aperuisse, hoc estpervenisse. [452]

XI. Quid ergo ista celeritas ? quanta est ?quid sibi vult ? Corporis nostri est, de carnenostra emittitur. Radios nos habemus, et nonmiramur. Videndo utimur, considerandoexpavescimus. Non invenis aliquid quod huiccompares celeritati, quantum attinet ad corporisceleritatem. Merito huic celeritati apostolusPaulus facilitatem resurrectionis comparavit,dicens : In ictu oculi51. Ictus oculi est, non inpalpebris claudendis et aperiendis : nam hoctardius agitur, quam videtur. Tardius palpebram51 1 Cor 15, 52.

33

levas, quam dirigis radium. Citius radius tuuspervenit ad cœlum, quam palpebra levata adsupercilium. Videtis quid sit ictus oculi : videtisquam facilitatem Apostolus resurrectionicorporum dederit. Quam tarde ista creata atqueformata sunt ? Recolamus moras conceptus, et inipsis uteris matrum coalescentium seminaparvulorum ; per temporum numerum membraformata, diebus certis, mensibus multis, quousque illud quod intus creatum atque formatumest proferatur in lucem. Deinde quanta moracrescit, quanta mora succedit adolescentiapueritiæ, juventus adolescentiæ, senectusjuventuti, mors omnibus. Accedit etiam aliamora : videtur integrum recens cadaver, inputredinem solvitur ; et ad ipsam resolutionemnecessaria sunt tempora, donec in tabem defluat,siccetur in cinere : et ab ipsis primordiis uteriusque ad cinerem extremum sepulcri quantainterjacet mora ? quot dies ? quæ temporumspatia ? Venit ad resurgendum, in ictu oculireparatur.

XII. Attendite ergo, fratres, et comparate quæcomparanda sunt, rebus quibus comparanda sunt.Celerius movetur ista caro in ambulando, quamformata est, quam nutrita est, quam crevit, quamad habitum juvenilem pervenit, integramqueætatem et staturam percepit : celerius movetur inambulando, quam hoc in illa fiat. Porro [453]autem resurrectio fiet in ictu oculi : quanta erit

34

celeritas movendi, si tanta potuit esse resurgendi ?Laniata sunt corpora a sævientibus : toto licetmundo dissipentur membra mortuorum, pertotam terram cineres dispergantur ; de toto tamgrandi sinu totum quod sparsum est in ictu oculireparatur. Miramur radiorum nostrorum, quifunduntur ex oculis, nimiam quamdam, et nisiexperiremur, incredibilem celeritatem : mirabiliorest in corpore, quod futurum est, spiritali facilitas.In ictu quidem oculi resurget : sed Dominusnoster, quod radius oculi nostri non potest,corpus etiam per claustra trajecit. Postresurrectionem in loco uno constitutis discipulissuis, subito apparuit ostiis clausis52. Qua nosvidere non possumus, ille potuit et intrare. Nemodicat, Hoc quidem potuit, sed Domini corpus ;numquid continuo etiam meum poterit ? Et hincaccipe ab Spiritu, qui de Apostolo loquebatur,plenam securitatem. De ipso quippe Dominodictum est : Qui transfigurabit corpus humilitatisnostræ conforme corpori gloriæ suæ53.

XIII. De isto ergo tali corpore, de huiuscorporis tanta facilitate, tanta celeritate, tantasanitate, nihil temere ac præsumenter definireaudeat humana fragilitas. Quales erimus, sciemuscum fuerimus. Antequam simus, temerarii nonsimus, ne illud non simus. Quærit aliquandohumana curiositas, et dicit sibi : Putasne per illud

52 Cf. Io 20, 19.53 Phil 3, 21.

35

spiritale corpus videbimus Deum ? Cito quidemresponderi potest : In loco non videtur Deus, perpartes non videtur Deus, spatiis diffususintervallisque separatus non videtur Deus.Quamvis impleat cœlum et terram, non ideotamen dimidius est in cœlo, dimidius in terra.Nam ær iste si implet cœlum et terram ; pars ejusquæ in cœlo est, non est in terra. Et quidquidaqua implet, implet quidem [454] spatium quocapitur ; sed dimidia est in dimidio spatio, dimidiain alio dimidio, tota in toto. Non est tale aliquidDeus. Hoc omnino noli dubitare, quoniam nonest corpus Deus. Per spatia diffundi, locis capi,habere partes dimidias, tertias, quartas, totas,corporum proprium est. Nihil tale Deus ; quiaubique totus Deus : non alibi dimidius, et alibialio dimidio constitutus ; sed ubique totus. Impletcœlum et terram : sed totus est in cœlo, totus interra. In principio erat Verbum54. Ut etiam de ipsoFilio hoc idem audias, quia et Filius cum Patreunus est Deus : non æqualis mole, sed divinitate.In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum,et Deus erat Verbum : hoc erat in principio apud Deum.Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum estnihil55. Et paulo post : Et lux lucet in tenebris56. Isteunigenitus totus manens apud Patrem, totus lucetin tenebris, totus in cœlo, totus in terra, totus in

54 Io 1, 1.55 Io 1, 1-3.56 Io 1, 5.

36

Virgine, totus in infante ; non alternis temporibustamquam de loco ad locum migrando. Nam et tutotus es in domo tua, et totus in ecclesia : sedquando in ecclesia, non in domo tua ; quando indomo tua, non in ecclesia. Non ergo ille sic totusin cœlo, totus in terra, totus in Virgine, totus ininfante (ut aliud nihil commemorem), quasimigrando de cœlo in terram, de terra in Virginem,de Virgine in infantem, sed ubique simul totus.Non enim quasi aqua refunditur, aut quasi terramolimine separatur atque transfertur. Quandototus in terra est, cœlum non deserit : sed et cumcœlum implet, a terra non recedit. Attingit enim afine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter57.

XIV. Si ergo substantiam, quæ non videtur inloco, poterunt vel tunc corporales oculi videre,cum fuerit corpus spiritale ; si poterunt aliqua viocculta, aliqua vi [455] inexperta et prorsusincognita, nec ulla æstimatione percepta, sipoterunt, possint. Oculis enim videmus, nonnostris oculis invidemus. Tantum non conemurDeum perducere ad locum, non conemur Deumincludere in loco, non conemur Deum per spatialocorum quasi aliqua mole diffundere ; nonaudeamus hoc, non cogitemus. Maneat substantiadivinitatis in sua et propria dignitate. Nos certe,quam58 possumus, in melius mutemus, non Deumin deterius commutemus. Maxime quia definitum

57 Sap 8,1.58 Forte cum.

37

aliquid inde in Scriptura non invenimus, autnondum invenimus. Nam neque hoc audeopræsumere, non in ea esse quod valeat inveniri.Aut non est, aut latet, aut me latet. Si quid inalterutram partem potuerit ab aliquo inveniri,libenter accipio, et me instructum nisi gratiasegero, non homini dicenti, sed ei qui perhominem docet, ingratus ero. Absit autem utdator gratiæ, me esse permittat ingratum. Hoctantum dico, quia oculi qui per intervalla locorumvident quod vident, id est, ut spatium sit intervidentem, et illud quod videtur ; aliter enim istioculi non vident nam si ab eis aliquid multum inlonginquo removeris, ideo non vident, quia radiiad longe posita non perveniunt ; si autem ad eosaliquid propinquius admoveris, nisi sit intervallumaliquod inter oculos videntis et corpus quodvidetur, videri omnino non potest ; nam sipropius admovendo oculos ipsos, quibus aliquidvidetur, contingas, perdito spatio amittitur visio :hoc ergo dico, quoniam tales oculi, qui nonnisiper intervalla et spatia locorum vident quidquidvident, nec nunc possunt videre Deum, nec tuncpoterunt, quia ille non est in loco. Aut ergo aliuderit quod videre possint, et quod in loco viderinon potest : aut si manebit in eis non posse viderenisi in loco, non videbunt eum qui non est inloco. [456]

XV. Hoc autem donec de spiritali corporediligentius requiratur, quod aut intellegatur aut

38

recte credatur, teneamus corpus resurrecturum,teneamus formam corporis nostri, hanc futuram,quam vel Christus exhibuit, vel in occultopromisit. Teneamus corpus spiritale futurum, nonanimale, sicut nunc est. Evidenter enimexpressum est, et contradici non potest :Seminatur corpus animale, resurget corpus spiritale59.Teneamus Patrem et Filium et Spiritum sanctumnatura propria, substantia propria, pariter etæqualiter esse invisibilem, quia pariter et æqualitercredimus immortalem, pariter et æqualitercredimus incorruptibilem. Uno autem loco simulhæc posuit Apostolus : Regi autem sæculorum,immortali, invisibili, incorruptibili, soli Deo, honor etgloria in sæcula sæculorum. Amen60. Deus solus, Pateret Filius et Spiritus sanctus, immortalis, invisibilis,incorruptibilis : non modo invisibilis, et posteavisibilis ; quia non modo incorruptibilis, et posteacorruptibilis. Sicut immortalis semper, sicutincorruptibilis semper ; ita et invisibilis semper. Simutatur invisibilitas, metuendum est ne muteturimmortalitas. Puto, propterea ipse Apostolusinvisibilem in medio posuit, inter immortalem etincorruptibilem. De quo ambigi poterat, ne posseteverti, ex utroque latere communivit. Teneamusistam indeclinabilem confessionem. Non estsimile offendere in creaturam, et offendere inCreatorem. Certe qualitates creaturarum

59 1 Cor 15, 44.60 1 Tim 1, 17.

39

disserendo quæramus, et si in aliquo fallimur, inquod pervenimus in eo ambulemus. Tunc enim siquid aliter sapimus, et hoc nobis Deus revelabit61.Unde hesterno die diutius disputavimus. Beatimundicordes, quoniam ipsi Deum videbunt62. Nosmundandis cordibus modis omnibus instemus,omni conatu invigilemus ; omni prece, quantumpossumus, impetremus, ut cor mundemus. [457]Et si de his quæ forinsecus sunt cogitamus :Mundate, ait, quæ intus sunt, et quæ foris sunt mundataerunt63.

XVI. Fortassis alicui videatur tam clarum essetestimonium de carne, quam de corde : quiascriptum est : Videbit omnis caro salutare Dei64.Habemus de corde evidentissimum testimonium.Beati mundicordes, quoniam ipsi Deum videbunt65.Habemus et de carne : Videbit omnis caro salutareDei. Jam quis dubitaret visionem Dei carni essepromissam, nisi moveret, quid est salutare Dei ?Imo quia non movet, non enim dubii sumus :salutare Dei Christus Dominus est. Dominusitaque noster Jesus Christus si in sola divinitatevideretur, nemo dubitaret carnem visuram essesubstantiam Dei ; quia : Videbit omnis caro salutareDei. Quia vero Dominus noster Jesus Christus, et

61 Cf. Phil 3, 15-16.62 Mt 5, 8.63 Mt 23, 26.64 Lc 3, 6.65 Mt 5, 8.

40

oculis cordis mundis, perfectis, Deo plenis videripotest quantum attinet ad ejus divinitatem ; visusest autem et in corpore, secundum quod scriptumest : Post hæc in terris visus est, et cum hominibusconversatus est66 : unde scio quomodo dictum sit :Videbit omnis caro salutare Dei ? Quia videbitChristum, dictum est, nemo dubitet : sed utrumin corpore Dominum Christum, an sicut erat inprincipio Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deuserat Verbum67, hinc ambigitur, hoc quæritur. Nolime urgere uno testimonio ; cito confiteor :Videbit omnis caro salutare Dei68. Dicunt hoc esse,Videbit omnis caro Christum Dei. Sed visus estChristus et in carne, non quidem carne mortali, siadhuc illa spiritalis mutatio caro dicenda est ; quiaet ipse post resurrectionem sic dixit videntibus ettangentibus : Palpate, et videte, quia spiritus carnem etossa non habet, sicut me videtis habere69. [458]Videbitur et sic : non solum visus est, sed etvidebitur. Et forte tunc perfectius implebiturquod dictum est, omnis caro. Modo enim vidit eumcaro, sed non omnis caro : tunc vero in judiciovenientem cum Angelis suis ad judicandos vivoset mortuos, cum audierint vocem ejus omnes quisunt in monumentis, et processerint alii ad

66 Bar 3, 38.67 Io 1, 1.68 Lc 3, 6.69 Lc 24, 39.

41

resurrectionem vitæ, alii ad resurrectionemjudicii70, ipsam formam videbunt, quam pro nobissuscipere dignatus est, non solum justi, sed etiaminiqui, alii ad dexteram, alii ad sinistram ; quia etqui occiderunt, videbunt in quem pupugerunt71. Videbitergo omnis caro salutare Dei. Corpus per corpus :quia in vero corpore veniet judicaturus. Sed addexteram positis, et in regnum cœlorum missis,sic se demonstraturus est, quomodo iam incorpore videbatur : et tamen dicebat : Qui diligitme diligetur a Patre meo ; et ego diligam eum, etmanifestabo me ipsum illi72. Hoc judæus impius nonvidebit. Tolletur enim impius, ne videat claritatem Dei73.

XVII. Simeon justus vidit eum et corde, quiacognovit infantem ; et oculis vidit, quia portavitinfantem. Utroque modo videns eum, agnoscensDei Filium, et amplectens de Virgineprocreatum : Nunc dimittis, inquit, Domine, servumtuum in pace, quoniam viderunt oculi mei salutare tuum74.Videte quid dixerit. Tenebatur enim quousque etoculis videret, quem fide cernebat. Corpusparvulum accepit, corpus amplexus est ; corpusvidendo, id est, Dominum in carne cernendo ait :Viderunt oculi mei salutare tuum. Unde scis, ne sicvideat omnis caro salutare Dei ? ne autem

70 Cf. Io 5, 28-29.71 Io 19, 37.72 Io 14, 21.73 Is 26, 10 (sec. LXX).74 Lc 2, 25. 30.

42

desperemus eum in ea forma venturum adjudicium, quam pro nobis accepit, non in quasemper æqualis Patri permansit ; audiamus et hinc[459] vocem Angelorum. Ante oculosdiscipulorum suorum cum ferretur in cœlum, etilli attenderent, eumque corde desideratumaspectu deducerent, audierunt ab Angelis : ViriGalilæi, quid statis aspicientes in cœlum ? Hic Jesus quiacceptus est a vobis, sic veniet quomodo vidistis eumeuntem in cœlum75. Sic ergo, sic veniet, quomodoabscessit in cœlum. Visibilis veniet ad judicium ;quia visibilis abscessit in cœlum. Nam si visibilisabscessit et invisibilis veniet, quomodo sic veniet ?Si autem sic veniet, visibilis ergo veniet ; et videbitomnis caro salutare Dei76.

XVIII. Non hoc ideo dixi (mementotequantum potestis, ut ea discamus, usquequoinvenerimus, quæ nondum novimus ; quod autemnovimus, non opus est ut discamus, sed Dominoadjuvante, doceamus) : non ergo hoc ideo dixi,quia carnem visuram negavi ; sed quia quærendasunt testimonia clariora, si forte poterunt inveniri.Nam hoc quod prolatum est, videtis quale sit. Pronobis enim magis facit, vel pro ipsa veritate, velpro his qui quasi certo contendunt, carnem nonvisuram omnino ullo modo Deum, nec inresurrectione mortuorum. Nos hinc noncontendimus, sed repetendo acutos

75 Act 1, 11.76 Lc 3, 6.

43

commemoramus, tardis inculcamus. Licet multistædiosi simus, dicimus tamen. Deus non videturin loco, quia non est corpus ; quia ubique totusest, quia non in parte minor, et in parte major est.Hoc firmissime teneamus. Si autem caro illatantam acceperit mutationem, ut possit per eamvideri quod non videtur in loco ; omnino ita sit.Sed quærendum est, unde doceatur. Et si nondumdocetur, nondum negetur ; sed certe veldubitetur. Ita tamen ut carnem resurrecturam nondubitetur, spiritale corpus futurum ex animali nondubitetur, corruptibile hoc et mortale hoc [460]induere immortalitatem et incorruptionem nondubitetur : ut in quod pervenimus, in eo ambulemus77.Certe si nimis inquirendo in aliquo fortedeviamus ; saltem in creatura, non in Creatoredeviemus. Conetur unusquisque quantumpotuerit, corpus convertere in spiritum, dumtamen in corpus non convertat Deum.

SERMO CCLXXVIII.78

De vocatione apostoli Pauli, et commendatione Dominicæorationis.

Pro solemnitate conversionis S. Pauli, I.

I. Hodie lectio de Actibus Apostolorum hæcpronuntiata est, ubi apostolus Paulus expersecutore Christianorum, annuntiator Christifactus est. Hodie in illis regionibus etiam loca ipsa77 Phil 3, 16.78 Alias de Diversis 34.

44

testantur, quod tunc gestum est : et nunc legitur,et creditur. Utilitas autem rei gestæ huius hæc est,quam Apostolus ipse commemorat in Epistolissuis.79 Dicit enim ad hoc sibi veniam datamomnium peccatorum suorum, et illius furorisatque insaniæ qua pertrahebat Christianos adnecem, qui minister erat furoris Judæorum, sive inlapidatione sancti martyris Stephani, sive incæteris exhibendis et adducendis ad pœnam ; utnemo de se desperet, qui fuerit magnis peccatisinvolutus, et magnis sceleribus irretitus, quasiveniam non sit accepturus, si conversus fuerit adeum, qui [461] pendens in cruce oravit propersecutoribus dicens : Pater, ignosce illis, quianesciunt quid faciunt80. Factus est ille ex persecutoreprædicator et doctor Gentium. Fui primo, inquit,blasphemus et persecutor et iniuriosus : sed ideomisericordiam consecutus sum, ut in me primo ostenderetChristus Jesus omnem longanimitatem, ad informationemeorum qui credituri sunt illi in vitam æternam81. Gratiaenim Dei salvi efficimur a peccatis nostris, inquibus ægrotamus. Illius, illius medicina est, quæsanat animam. Nam se ipsa vulnerare potuit,sanare non potuit.

II. Namque et in ipso corpore in potestatehabet homo ægrotare, convalescere autem non itahabet in potestate. Si enim excedat modum, et

79 Florus ad I Tim. I.80 Lc 23, 34.81 1 Tim 1, 13.16.

45

intemperanter vivat, faciatque illa quæ suntincommoda valetudini, et expugnantia sanitatem,uno die, si vult, cadit in morbos ; non autem cumceciderit, convalescit. Ut enim ægrotet, se ipsumadhibet ad intemperantiam : ut autemconvalescat, medicum adhibet ad salutem. Nonenim potest, ut diximus, in potestate habererecipiendam sanitatem, quomodo habet inpotestate amittendam. Sic etiam secundumanimam, ut peccando in mortem caderet homo,ut ex immortali mortalis fieret, ut subdereturdiabolo seductori, fuit in ejus libero arbitrio ; quoad inferiora declinando superiora deseruit, etaurem præbendo serpenti, aurem clausit adDeum, atque constitutus inter præceptorem etseductorem, magis seductori quam præceptoriobtemperare delegit. Unde enim audivit Deum,inde audivit diabolum. Quare ergo non potiusmeliori credidit ? Ideoque invenit verum essequod prædixerat Deus, falsum quod promiseratdiabolus. Hæc prima origo malorum nostrorum,hæc radix omnium miseriarum, hoc semen mortisex propria [462] et libera voluntate primihominis : qui sic est factus, ut si obediret Deo,semper beatus et immortalis esset ; si neglegeretet contemneret præceptum ejus, qui volebat in illosalutem perpetuam custodire, in morbummortalitatis irrueret. Tunc ergo medicus a sanocontemptus est, nunc curat ægrotum. Alia suntenim præcepta, quæ dat medicina ad tenendam

46

sanitatem ; sanis enim dantur, ne ægrotent : aliasunt autem, quæ iam ægroti accipiunt, utrecuperent quod amiserunt. Bonum erat hominiut obediret medico, cum sanus esset, ne medicusilli opus esset. Non est enim opus sanis medicus, sedægrotantibus82. Proprie quippe medicus dicitur, perquem sanitas recuperatur. Nam semper Deusmedicus opus est etiam sanis, ut sanitas ipsateneatur. Bonum ergo illi erat tenere perpetuamsanitatem, in qua conditus erat. Contempsit,abusus est, intemperantia sua decidit in malamvaletudinem huius mortalitatis : audiat vel modopræcipientem medicum, ut possit inde surgere,quo per peccatum, ipse decubuit.

III. Sed plane, fratres, quemadmodum in ipsamedicina sanus faciendo quæ imperat sapientiasalutis, manet in eo quod habet ; si autem cœperitægrotare, incipit audire præceptum, et incipitfacere, si vere curat recipere bonam et integramvaletudinem ; cum autem cœperit id facere, noncontinuo iam sanus est ; sed diu observandopervenit ad illam sanitatem, quam minustemperando perdiderat : hoc illi autem prodestquod iam incipit observare, ne augeatægritudinem, et ut non solum deterior non fiat,sed etiam incipiat melius habere, qui paulatim fitsanus : spes est enim perfectæ sanitatis, quandoincipit homo minus minusque ægrotare. Sic etiamjuste vivere in hac vita, quid est aliud, nisi audire82 Mt 9, 12.

47

præcepta legis, et [463] facere ? Numquid ergoquicumque faciunt præcepta legis, iam sani sunt ?Nondum : sed ut sani fiant, faciunt. Non deficiantfaciendo : quia paulatim recipitur quod semelamissum est. Si enim cito rediret homo adpristinam beatitudinem, ludus illi esset peccandocadere in mortem.

IV. Cecidit quisque, verbi gratia, in morbumcorporis per intemperantiam, natum est illi aliquidin corpore, quod opus est etiam secari : sinedubio dolores passurus est ; sed dolores illi nonerunt infructuosi. Si dolores sectionis pati nonvult, vermes putredinis patietur. Incipit ergodicere medicus : Observa illud atque illud, hocnoli tangere, noli isto cibo uti vel potu, inquietusesse ad illam rem noli. Incipit facere, iamobservans est præceptorum ; sed nondum sanus.Quo ergo valet quod observat ? Ne pestis quæ illiaccidit augeatur, atque ut etiam minuatur. Quidergo sequitur ? Accedat oportet ad observationempræceptorum etiam medici secantis manus, etdolores salubres infligentis. Si ergo ille positus inulcere putrido dicat, Quid mihi prodest quiaobservo præcepta, si dolores patior sectionis ?respondetur, Sed utroque curaberis, etobservantia præceptorum, et tolerantia dolorum.Tantum est enim quod fecisti tibi, nonobservando cum sanus esses. Acquiesce itaquemedico, donec saneris : meritum est enim ulceristui, quidquid pateris molestiarum.

48

V. Sic venit ad afflictum et laborantemmedicus Christus, qui ait : Non est opus sanismedicus, sed male habentibus. Non veni vocare justos, sedpeccatores83. Vocat peccatores ad pacem vocatægrotantes ad sanitatem. Imperat fidem, imperatcontinentiam, temperantiam, sobrietatem ;refrenat concupiscentiam avaritiæ : dicit quidfaciamus, quid observemus. Qui observat hæc,iam potest dici juste vivere secundum præceptummedicinæ : [464] sed nondum recepit illamsanitatem et illam integram valetudinem, quamDeus promittit per Apostolum, dicens : Oportetcorruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hocinduere immortalitatem. Tunc fiet sermo qui scriptus est,Absorpta est mors in victoriam. Ubi est, mors, contentiotua ? ubi est, mors, aculeus tuus ?84 Tunc plena sanitaserit, et cum Angelis sanctis æqualitas. Sed modoantequam fiat, fratres mei, cum cœperimusobservare præcepta, quæ medicus præcipit,quando patimur etiam aliquas tentationes ettribulationes, non putemus nos sine causaobservare, quia major dolor videtur sequipræcepta illa quæ observas. Quod enim pateristribulationes, manus est secantis medici, nonsententia judicis punientis. Fit hoc ut perfecta sitsanitas : patiamur, feramus dolores. Dulcepeccatum est : per amaritudines ergo tribulationisperniciosa dulcedo digeratur. Delectabat te,

83 Mt 9, 12-13.84 1 Cor 15, 53-55.

49

quando fecisti malum : sed incidisti ininfirmitatem faciendo. A contrario medicina est,facit tibi ad tempus dolorem, ut recipiasperpetuam sanitatem. Utere illa, et noli repellere.

VI. Sane ante omnia illud antidotum nonrecedat, quod contra omnes putredines, contraomnium peccatorum venena plurimum valet, utdicas, et verum dicas Domino Deo tuo : Dimittenobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribusnostris85. Hoc enim pactum cum ægrotis medicusconscripsit atque firmavit. Quoniam duo suntgenera peccatorum ; unum quo in Deum, alterumquo in hominem peccatur. Unde etiam duo suntpræcepta illa, in quibus tota Lex pendet etProphetæ : Diliges Dominum Deum tuum ex toto cordetuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua ; et diligesproximum tuum tamquam te ipsum86. Et in hiscontinetur [465] etiam decalogus præceptorumLegis, ubi tria præcepta pertinent ad dilectionemDei, septem ad proximi : de quibus satisaliquando tractavimus87.

VII. Quomodo ergo duo sunt præcepta, sic etduo genera peccatorum. Aut enim in Deumpeccatur, aut in hominem. Peccatur autem inDeum, etiam corrumpendo templum ejus in te :etenim Deus redemit te sanguine Filii sui.88

85 Mt 6, 12.86 Mt 22, 37-40.87 Cf. Serm. 8, 8 ; 9, 6.88 Florus ad I Cor. III.

50

Quamquam et antequam redimereris, cujus servuseras, nisi ejus qui condidit omnia ? Peculiariterquodam modo te habere voluit redemptumsanguine Filii sui. Et non estis vestri, inquitApostolus ; empti enim estis pretio magno : glorificate etportate Deum in corpore vestro89. Ergo ille a quoredemptus es, fecit te domum suam. Numquid tuvis everti domum tuam ? Sic nec Deus suam, hocest, te ipsum. Si tibi non parcis propter te ipsum,parce tibi propter Deum, qui te fecit templumsuum. Templum enim Dei sanctum est, inquit, quodestis vos ; et : Qui templum Dei corruperit, corrumpetillum Deus90. Quæ peccata homines quandofaciunt, putant se non peccare, quia nulli homininocent.

VIII. Hoc itaque volo intimare Sanctitativestræ, quantum breve tempus admittit, quid malifaciant, qui se ipsos corrumpunt voracitate,ebrietate, fornicatione ; et reprehendentibusrespondent, Feci de ratione mea, de possessionemea : cui quid rapui ? cui quid abstuli ? contraquem feci ? Bene mihi sit volo, ex eo quod Deusmihi dedit. Videtur iste innocens, quod quasi nullinoceat. Sed quomodo est innocens, qui nonparcit sibi ? Ille enim innocens est, qui nullinocet : quia dilectionis proximi regula ab ipso est.Hoc enim dixit Deus : Diliges proximum tuum

89 1 Cor 6, 19-20.90 1 Cor 3, 17.

51

tamquam te ipsum91. Quomodo ergo in te salva estdilectio proximi, quando dilectio tui perintemperantiam [466] vulneratur ? Deinde dicittibi Deus : Cum per ebrietatem corrumpere te vis,non cuiuslibet domum evertis, sed domummeam. Ubi habitabo ? In istis ruinis ? in istissordibus ? Si hospitem reciperes aliquem servummeum, reficeres et mundares domum, quointraret servus meus : non mundas cor, ubihabitare ego volo ?

IX. Unam ergo rem commemoravi, fratres, utvideatis quomodo peccent, qui se ipsoscorrumpunt, cum sibi innocentes videntur. Sedquoniam in ipsa fragilitate et mortalitate vitæhuius difficile est ut homo non excedat modumaliquantum in his rebus, quibus ad necessitatemutitur ; adhibendum est illud remedium : Dimittenobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribusnostris92 : si dicatur, et vere dicatur. Adulteriumfacere prohiberis, ne noceas proximo.93 Quomodoenim non vis accedi ad tuam, sic non debesaccedere ad alienam uxorem. Si autem tuaintemperantius usus fueris, numquid viderisnocere alicui, quia uteris tua ? Sed eo ipsoconcesso immoderatius utendo, corrumpis in tetemplum Dei. Nemo te accusat extraneus : sedquod responsum dabit conscientia tua Deo

91 Mt 22, 39.92 Mt 6, 12.93 Florus ad I Thess. IV.

52

dicenti per Apostolum : Ut sciat unusquisque vestrumsuum vas possidere in sanctificatione et honore ; non inmorbo desideriorum, sicuti Gentes quæ ignorant Deum94 ?Quis est autem habens uxorem, qui eo modoutatur uxore, ut non excedat legem liberosprocreandi ? Ad hoc enim data est : convincunt tetabulæ quæ scribuntur in matrimonio. Pactus esquemadmodum duceres : sonat tibi scripturapactionis : Liberorum procreandorum causa. Non ergoaccedas, si potes, nisi liberorum procreandorumcausa. Si modum excesseris, contra illas tabulasfacies et contra pactum. Nonne manifestum est ?Eris mendax, et pacti violator : [467] et quærit inte Deus integritatem templi sui et non invenit ;non quia tua usus es, sed quia immoderate ususes. Nam et vinum de apotheca tua bibis, et tamensi sic bibis, ut inebrieris, non quia re tua usus es,ideo non peccasti : donum enim Dei convertistiad corruptionem tuam.

X. Quid ergo, fratres ? Certe manifestum est,et renuntiat omnium conscientia, quia difficile estsic uti rebus concessis, ut non aliquantulumexcedatur modus. Quando autem excesserismodum, offendis Deum, cujus templum es.Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos. Nemose fallat : Quisquis templum Dei corruperit, corrumpetillum Deus95. Dicta sententia est, teneris reus. Quiddicturus es in orationibus tuis, quando rogabis

94 1 Thess 4, 4-5.95 1 Cor 3, 17.

53

Deum, quem offendis in templo suo, quem pellisde templo suo ? Quomodo mundabis rursus in tedomum Dei ? quomodo eum reduces ad te ?Quomodo, nisi dicendo ex vero corde tuo, etverbis et factis : Dimitte nobis debita nostra, sicut etnos dimittimus debitoribus nostris96 ? Quis enim teaccusabit immoderate utentem tuo cibo, tuo potu,tua conjuge ? Nemo accusabit hominum : sedtamen quia Deus arguit, exigens de te integritatemtempli sui et incorruptionem habitationis suæ,dedit tibi remedium, tamquam dicens : Siexcedendo modum offendis me, et ego tenebo tereum, ubi te nullus hominum accusat ; dimittehomini quod in te peccavit, ut dimittam tibi quodpeccas in me.

XI. Tenete istud fortiter, fratres. Qui enim etad huiusmodi antidotum renuntiaverit, nulla illispes salutis omnino remanebit. Qui mihi dixerit,Non remitto peccata, quæ in me forte hominespeccant : non est unde illi promittam salutem.Non enim possum ego promittere, [468] quodnon promittit Deus. Ero enim non dispensatorverbi Dei, sed dispensator serpentis. Serpensenim promisit bonum peccanti, Deus autemmortem minatus est. Quid enim illi evenit, nisiquod minatus est Deus ? Et longe ab eo factumest, quod ille pollicitus est. Vultis ergo, fratres, utdicam vobis : Etsi peccaveritis, etsi nondimiseritis peccata hominibus, prorsus salvi eritis,96 Rom 6, 12.

54

cum venerit Christus Jesus, omnibusindulgentiam dabit ? Non dico, quia non audio :non dico quod mihi non dicitur. Promittit quidemDeus indulgentiam peccatori, sed præterita omniadimittens conversis, credentibus, baptizatis. Hoclego, hoc audeo promittere, hoc promitto, etquod promitto promittitur mihi. Et cum legitur,omnes audimus : condiscipuli enim sumus, unusmagister est in ista schola.

XII. Omnia ergo præterita conversisdimittuntur : cæterum huius vitæ sunt quædamgravia et mortifera, quæ nisi pervehementissimam molestiam humiliationis cordiset contritionis spiritus et tribulationis pœnitentiænon relaxantur. Hæc dimittuntur per clavesEcclesiæ. Si enim tu te cœperis judicare, si tibicœperis displicere ; Deus veniet, ut misereatur. Situ te punire volueris, parcet ille. Qui autem agitbene pœnitentiam, suus ipse punitor est. Sitoportet ipse severus in se, ut in eum sit misericorsDeus : quomodo dicit David : Averte faciem tuam apeccatis meis, et omnes iniquitates meas dele97. Sed quomerito ? Ait in ipso psalmo : Quoniam iniquitatemmeam ego agnosco, et peccatum meum ante me est semper98.Si ergo tu agnoscis, ille ignoscit. Sunt autempeccata levia et minuta, quæ devitari omnino nonpossunt, quæ quidem videntur minora, sedmultitudine premunt. Nam et acervus frumenti

97 Ps 50, 11.5.98 Cf. Mt 6, 12.

55

minutissimis granis [469] colligitur, et tamenonerantur inde naves : et si amplius onerentur,demerguntur. Unum fulmen deicit aliquem, etoccidit : sed et si pluvia sit nimia, minutissimisguttis tamen multos interficit. Illud uno ictuperimit, illa ex multitudine exstinguit. Magnæbestiæ uno morsu occidunt hominem : minutæautem cum fuerint multæ congregatæ, plerumqueinterimunt, et talem perniciem inferunt, ut pœnishuiusmodi gens superba Pharaonis judicarimeruerit. Si ergo, quamvis minuta sint istapeccata, tamen quia tam multa sunt, ut congregataacervum faciant, quo te premant ; bonus estDeus, qui etiam ipsa dimittit, sine quibus nonpotest ista vita duci. Quomodo autem dimittit, situ non dimittas quæ in te committuntur ?

XIII. Sententia ista sic est in corde hominis,quomodo cadus, unde sentinatur navis in pelago.Non potest enim nisi aquam admittere per rimascompaginis suæ. Paulatim tamen adhibendotenuem liquorem, facit multam collectionem, itaut si non exhauriatur, navem opprimat. Sic et inista vita habemus quasdam mortalitatisfragilitatisque nostræ rimulas, per quas intratpeccatum de fluctibus huius sæculi. Arripiamus,tamquam sitellam, istam sententiam, utsentinemus, ne demergamur. Dimittamus debitadebitoribus nostris, ut dimittat nobis Deus debitanostra99. Per hanc sententiam (si fiat, ut vere99 Cf. Mt 6, 12.

56

dicatur) exhauris quidquid influxerat. Sed cautusesto : adhuc enim in mari es. Nam cum hoc semelfeceris, non sufficit, nisi perveneris trajecto istomari ad illam patriæ soliditatem et firmitatem, ubinullis fluctibus quatiaris, nec dimittas quod in tenon admittitur, nec tibi dimitti velis quod nonadmittis.

XIV. Satis me hoc commendasse arbitrorCaritati vestræ, et commendo propter fluctusistos, in quibus periclitamur, remedium salutareteneamus. Et videte etiam [470] quantum peccet,qui nocere studet innocenti ; cum ille iam non sitferendus, qui non dimittit quod ei quisquenocuerit. Attendant ergo fratres nostri, et videantadversus quos habebant aliquas amaritudinesodiorum. Si non illas dimiserunt, vel per istos diesvideant quid faciant ista de cordibus eorum. Autcerte si se tutos putant, mittant acetum in vasa, inquibus bonum vinum servare consueverunt. Nonmittunt, et cauti sunt, ne testa vitietur : et odiummittunt in cor suum, non timentes ne quid ibicorruptionis operetur ? Servate ergo, fratres, utnulli noceatis, quantum potestis : et si qua vobisimmoderatio de usu isto concessarum rerum, vitæhumanæ infirmitate subrepserit, quoniam pertinetad corruptionem templi Dei ; tenete atqueversate, ut ea quæ in vos committuntur, citodimittatis hominibus, ut Pater vester qui in cœlisest, dimittat vobis peccata vestra100.100 Cf. Mt 6, 12.

57

SERMO CCLXXIX.101

De Paulo apostolo.

Pro solemnitate conversionis ejusdem, II.

I. Verba Apostoli audivimus, imo perApostolum verba Christi loquentis in illo, quemde persecutore prædicatorem fecit, percutiens etsanans, occidens et vivificans ; occisus agnus alupis, et faciens agnos de lupis. Prædictum erat inpræclara prophetia, cum Jacob sanctus [471]patriarcha benediceret filios suos, præsentestangens, futura prospiciens, prædictum erat quodin Paulo contigit. Erat enim Paulus, sicut ipsetestatur, de tribu Benjamin102. Cum autem Iacobbenedicens filios suos venisset ad Benjaminbenedicendum, ait de illo : Benjamin lupus rapax.Quid ergo ? Si lupus rapax, semper rapax ? Absit.Sed quid ? Mane rapiet, ad vesperum dividet escas103.Hoc in apostolo Paulo completum est, quia et deillo prædictum erat. Jam, si placet, inspiciamusillum mane rapientem, ad vesperum escasdividentem. Mane et vesperum posita sunt pro eo acsi diceretur : Prius et postea. Sic ergo accipiamus,Prius rapiet, postea dividet escas. Attenditeraptorem : Saulus, inquit, sicut ActusApostolorum testantur, acceptis litteris a principibussacerdotum, ut ubicumque inveniret viæ Dei sectatores,

101 Alias 24 ex Sirmondianis.102 Cf. Phil 3, 5.103 Gen 49, 27.

58

attraheret et adduceret, utique puniendos, ibat spiranset anhelans cædes104. Hic est ille mane rapiens. Namet quando lapidatus est Stephanus primus martyrpro nomine Christi, evidentius aderat et Saulus.Et sic aderat lapidantibus, ut non ei sufficeret sitantum suis manibus lapidaret. Ut enim esset inomnium lapidantium manibus, ipse omniumvestimenta servabat, magis sæviens omnesadjuvando, quam suis manibus lapidando.Audivimus : Mane rapiet : videamus, ad vesperumdividet escas. Voce Christi de cœlo prostratus est, etaccipiens interdictum sæviendi, cecidit in faciemsuam ; prius prosternendus, deinde erigendus ;prius percutiendus, postea sanandus. Non enim inillo Christus postea viveret, nisi occideretur in eoquod male ante vixisset. Quid ergo prostratusaudivit ? Saule, Saule, quid me persequeris ? Durum esttibi adversus stimulum calcitrare. Et ille : Quis es,Domine ? Et vox desuper : [472] Ego sum JesusNazarenus, quem tu persequeris. Membris adhuc interra positis caput in cœlo clamabat, et nondicebat, Quid persequeris servos meos ; sed :Quid me persequeris ? Et ille : Quid me vis facere ?105

Jam parat se ad obediendum, qui prius sæviebatad persequendum. Jam informatur ex persecutoreprædicator, ex lupo ovis, ex hoste miles. Audivitquid facere debeat. Cæcus sane factus est : utinteriore luce fulgeret cor ejus, exterior ad tempus

104 Act 9, 1-2.105 Act 9, 4-6.

59

erepta est ; subtracta est persecutori, ut reddereturprædicatori. Et eo tamen tempore, quo cæteranon videbat, Jesum videbat. Ita et in ipsa ejuscæcitate mysterium informabatur credentium ;quoniam qui credit in Christum, ipsum intueridebet, cætera nec nata computare ; ut creaturavilescat, et Creator in corde dulcescat.

II. Videamus ergo. Adductus est ad Ananiam,et Ananias interpretatur Ovis. Ecce lupus rapaxadducitur ad ovem sequendam, non rapiendam.Sed ne repentinum ovis expavesceret lupum, ipsepastor de cœlo, qui hæc omnia faciebat, nuntiavitovi lupum venturum, sed non sæviturum. Ettamen tam immanis fama lupum illumpræcesserat, ut non posset ovis audito ejusnomine non conturbari. Nam cum DominusJesus eidem Ananiæ nuntiaret Paulum iam venisseut crederet, et ad eum Ananiam ire debere, aitAnanias : Domine, audivi de isto homine, quia multamala operatus est in sanctos tuos : et nunc litteras accepita principibus sacerdotum, ut ubicumque invenerit tuinominis sectatores, pertrahat106. Dominus autem adillum : Sine, et ego ei ostendam quæ illum oporteat patipro nomine meo107. Mira et magna res geritur. Luposævitia interdicitur, lupus ad ovem captivusadducitur. Tanta autem præcesserat fama lupi[473] raptoris, ut ejus nomine audito, timeret ovisetiam sub manu pastoris. Confortatur, ne iam

106 Act 9, 13-14.107 Act 9, 16.

60

putet sævientem, ne timeat tumentem. Ab agnopro ovibus mortuo fit ovis secura de lupo.

III. Deinde ille, cui præcedente Dominicocantavimus : Domine, quis similis tibi ? Ne sileas,neque mitescas, Deus108 ; qui tamen dicit : Venite adme, et discite a me quoniam mitis sum, et humilis corde109 :videamus quemadmodum utrumque exhibet, et inse ostendit sua eloquia consonare. Mitis est ethumilis corde, quia sicut ovis ad occisionem ductus est,et sicut agnus coram tondente sine voce, sic non aperuit ossuum110. Ligno suspensus pertulit odiorumflammas injustas, sustinuit ministras pessimicordis linguas : quibus linguis illi percusseruntimmaculatum, crucifixerunt justum. De quorumlinguis dictum erat : Filii hominum, dentes eorumarma et sagittæ, et lingua eorum machæra acuta111. Etquid fecit lingua ? gladius acutus quid fecit ?Occidit. Quid occidit ? Occidit vitam mors, ut avita occideretur mors. Quid ergo, quid fecit linguaeorum gladius acutus ? Audi quid fecit : vide quidsequitur. Exaltare super cœlos, Deus ; et super omnemterram gloria tua112. Ecce quid fecit gladius acutus.Exaltatum super cœlos novimus Dominum, nonvidendo, sed credendo : super omnem terramgloriam ejus, legendo, credendo, videndo. Vide

108 Ps 82, 2.109 Mt 11, 28-29.110 Is 53, 7.111 Ps 56, 5.112 Ps 56, 6.

61

ergo mitem et humilem corde, ut ad istamgloriam tropæum mortificatæ carnis adduceret.Vide illum mitem. Pendens dicebat : Pater, ignosceillis, quia nesciunt quid faciunt113 ; et : Discite a me quiamitis sum, et humilis corde114. Discamus a te, quiamitis es et humilis corde. Ubi magis apparere velpotuit, vel debuit [474] dignius, quam in ipsacruce ? Cum in ligno membra penderent, cumclavis confixæ manus et pedes essent, cum adhucilli sævirent linguis, cum se sanguine fuso nonsatiarent, cum ægrotantes medicum nonagnoscerent : Pater, inquit, ignosce illis, quia nesciuntquid faciunt. Tamquam diceret, Ego veni ægroscurare : quod me non agnoscunt, febrisimmanitas facit. Mitis ergo et humilis corde dicit :Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt.

IV. Quid ergo : Ne sileas, neque mitescas,Deus115 ? Impleat et hoc. Ecce non siluit : clamavitde cœlo : Saule, Saule, quid me persequeris ?116 Fecit :Non sileas : exhibeat : Et non mitescas. Primo quianon pepercit errori ejus, quia non pepercitsævitiæ, quia anhelantem cædes voce prostravit,sævienti lumen eripuit, captivum ad Ananiam,quem persequens quærebat, adduxit. Ecce nonmitis, ecce sæviens, non in hominem, sed inerrorem. Parum est hoc : adhuc non sileat, neque

113 Lc 23, 34.114 Mt 11, 29.115 Ps 82, 2.116 Act 9, 4.

62

mitescat. Ananiæ timenti et trementi audito illiuslupi famosi nomine : Ego, inquit, ostendam illi117.Ego illi ostendam. Vide minantem, vide adhucsævientem : Ego illi ostendam. Ne sileas, nequemitescas, Deus. Ostende persecutori, non solumbonitatem, verum etiam severitatem tuam.Ostende, patiatur quod fecit, discat et pati quodfaciebat, sentiat et ipse quod aliis inferebat. Ego,inquit, illi ostendam quæ illum oporteat pati. Sedtamquam sæviens dicit, et implet quod dictumest : Ne sileas, neque mitescas, Deus. Non inderecedat : Discite a me quoniam mitis sum, et humiliscorde118. Ego illi ostendam quæ illum oporteat patipro nomine meo119. Ostendisti terrorem ; subveni,ne patiatur et pereat quem fecisti, quem invenisti.Minax est, non silet, non mitescit, [475] minatur.Ego illi ostendam quæ illum oporteat pati pro nominemeo. Ubi terror, ibi salus. Qui faciebat contranomen, patiatur pro nomine. O sævitiamisericors ! Vides illum præparare ferrum :secturus est, non perempturus ; curaturus, nonoccisurus. Christus dicebat : Ego illi ostendam quæillum oporteat pati pro nomine meo. Sed quo fine ?Ipsum qui patiebatur audi. Non sunt condignæpassiones huius temporis120. Ipse dicit qui patiebatur,et sciebat pro quo nomine patiebatur, et quo

117 Act 9, 16.118 Mt 11, 29.119 Act 9, 16.120 Rom 8, 18.

63

fructu patiebatur. Non sunt condignæ passiones huiustemporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis121.Sæviat mundus, fremat mundus, increpet linguis,coruscet armis, quidquid potest faciat : quid facietad id quod accepturi sumus ? Appendo quodpatior, contra id quod spero. Hoc sentio, illudcredo. Et tamen plus valet quod credo, quamquod sentio. Quidquid est quod sævit pro nomineChristi, si potest vivi, tolerabile est : si non potestvivi, migrare hinc facit. Non exstinguit, sedaccelerat. Quid accelerat ? Ipsum præmium,ipsam dulcedinem ; quæ cum venerit, sine fineerit. Opus cum fine, merces sine fine.

V. Iste ergo, fratres, iste vas electionis, primoSaulus a Saule. Recordamini enim qui nostisLitteras Dei, quis erat Saul.122 Rex pessimus,persecutor sancti servi Dei David : et ipse, simeministis, de tribu Benjamin. Inde iste Saulus,ducto secum tramite sæviendi, sed in sævitia nonpermansurus. Postea, si Saulus a Saule, Paulusunde ? Saulus a rege sævo, cum superbus, cumsæviens, cum cædes anhelans : Paulus autemunde ? Paulus, quia modicus. Paulus humilitatisnomen est. Paulus, posteaquam adductus est adMagistrum, qui ait : Discite a me quoniam mitis sum,et humilis corde123. Inde Paulus. Usum latinæ [476]locutionis advertite : quia paulum, modicum

121 Rom 8, 18, et Florus ibid.122 Florus ad Rom. I.123 Mt 11, 29.

64

dicitur. Paulo post videbo te, paulum hicexspecta ; id est, Post modicum videbo te,modicum hic exspecta. Audi ergo Paulum : Egosum, inquit, minimus Apostolorum124. Prorsus ego summinimus Apostolorum : et alio loco : Ego sumnovissimus Apostolorum125.

VI. Et minimus, et novissimus, tamquamfimbria de vestimento Domini. Quid tamexiguum, quid tam novissimum, quam fimbria ?Hac tamen tacta, mulier a fluxu sanguinis sanataest126. In modico isto magnus erat, in minimograndis habitabat ; et tanto minus a se magnumexcludebat, quanto magis minor erat. Quidmiramur magnum habitare in angusto ? Magis inminimis habitat. Audi illum dicentem : Super quemrequiescet spiritus meus ? Super humilem, et quietum, ettrementem verba mea127. Ideo altus habitat in humili,ut humilem exaltet. Excelsus enim est Dominus, ethumilia respicit ; excelsa autem a longe cognoscit128.Humilia te, et propinquabit tibi : extolle te, etrecedet a te.

VII. Minimus ergo iste quid dicit ? Quodaudivimus hodie : Corde creditur ad justitiam, oreautem confessio fit ad salutem129. Multi credunt corde,

124 1 Cor 15, 9.125 1 Cor 4, 9.126 Cf. Mt 9, 20-22.127 Is 66, 2.128 Ps 137, 6.129 Rom 10, 10, et Florus ibid.

65

et erubescunt confiteri ore. Sciatis, fratres, propeiam neminem esse Paganorum, qui non apud seipsum miretur, et sentiat impleri prophetias deChristo exaltato super cœlos ; quia vident superomnem terram gloriam ejus. Sed cum se invicemtiment, sibimet invicem erubescunt, faciunt a selonge salutem : quia ore confessio fit ad salutem. Quidprodest corde credidisse ad justitiam, si os dubitatproferre quod corde conceptum est ? Intus fidemDeus videt : sed parum est. Ne confitearishumilem, times superbos ; et ei [477] præponissuperbos, qui pro te displicuit superbis. Humilemtimes confiteri Filium Dei. Magnum Verbum Dei,virtutem Dei, sapientiam Dei non erubescisconfiteri : natum, crucifixum, mortuum erubescisconfiteri. Altus, excelsus et æqualis Patri, perquem facta sunt omnia, per quem factus es et tu,factus est quod tu ; factus est propter te homo,propter te natus, propter te mortuus. Ægrote,quomodo sanaberis, qui de medicamento tuoerubescis ? Elige tempus. Nunc est tempus :postea contemptus ille veniet admirandus,judicatus ille veniet judicaturus, occisus ille venietexcitaturus, exhonoratus ille veniet honoraturus.Modo, et postea : modo in fide res est, postea inmanifestatione erit. Elige hoc tempore quampartem teneas in futuro. De Christi nomineerubescis ? Ex eo quod erubescis modohominibus, habes erubescere, cum venerit ingloria sua redditurus quod promisit bonis, quod

66

minatus est malis. Ubi eris tu ? Quid facies, si teattendat ille excelsus, et dicat tibi, Erubuisti dehumilitate mea, non eris in claritate mea ?Discedat ergo mala verecundia ; accedat salubrisimpudentia, si impudentia dicenda est : sedtamen, fratres, extorsi mihi ut hoc dicerem, necprorsus timerem.

VIII. Nolo enim erubescamus de Christinomine. Insultetur nobis quod credimus incrucifixum, in occisum. Plane in occisum ; sed dequo nisi sanguis manaret, chirographumpeccatorum nostrorum adhuc maneret. Prorsus inoccisum credidi : sed hoc in illo occisum est quodsumpsit de me, non unde fecit me. Prorsus inoccisum credo, sed in quem occisum ? Qui venitaliquis, et accepit aliquid. Quis venit ? Qui cum informa Dei esset, non rapinam arbitratus est esse æqualisDeo130. Ecce quis venit : quid accepit ? Sedsemetipsum exinanivit, formam servi accipiens, insimilitudinem hominum [478] factus131. Ille factorfactus, ille creator creatus. Sed in quo factus etcreatus ? In forma servi, accipiendo formam servi,non amittendo formam Dei. In hac ergo formaservi, in eo quod a nobis pro nobis accepit, etnatus est, et passus est, et resurrexit, et ascendit incœlum. Quatuor res dixi. Natus est, mortuus est,resurrexit, et ascendit in cœlum. Duo prima, duonovissima : duo prima, natus est, mortuus est ;

130 Phil 2, 6.131 Phil 2, 7, et Florus ibid.

67

duo novissima, resurrexit, ascendit in cœlum. Induobus primis conditionem tuam tibi ostendit : induobus novissimis mercedis exemplum præbuit.Nasci et mori noveras : plena est his duobus regiomortalium. Quid hic abundat in omni carne, nisinasci et mori ? Hoc homo cum pecore habet :hanc ergo vitam cum pecoribus communemducimus. Nati sumus, morituri sumus. Istudnondum noveras, resurgere, et in cœlumascendere. Duo noveras, duo non noveras :suscepit quod noveras, ostendit quod nonnoveras : patere quod suscepit, spera quodostendit.

IX. Quid enim, si nolis mori, non esmoriturus ? Quid times, quod vitare non potes ?Times, quod et si nolis, erit ; et non times, quodetsi nolis, non erit. Quid est quod dixi ? Omnibushominibus natis constituit Deus mortem, perquam de isto sæculo emigrent. Exceptus eris amorte, si exceptus fueris a genere humano. Quidfacis ? Numquid tibi modo dicitur : Elige utrumvelis esse homo ? Jam homo es, venisti.Quomodo hinc exeas, cogita : natus es, morituruses. Fuge, cave, repelle, redime : mortem potesdifferre, non auferre. Veniet, etsi nolis ; venietquando nescis. Quid ergo times, quod etsinolueris, erit ? Time potius, quod si nolueris, nonerit. Quid est hoc ? Impiis, infidelibus,blasphemis, perjuris, iniquis, et omnibus malisgehennæ ignes ardentis et æternas flammas

68

minatus est [479] Deus. Primo compara hæc duo,mortem ad momentum, et pœnas in æternum.Times mortem ad momentum, veniet, etsi nolis ;time pœnas in æternum, quæ non venient, sinolueris. Multo maius est quod timere debes, et inpotestate habes ne veniat tibi ; et maius est, etlonge maius, incomparabiliter maius quod timeredebes, et in potestate habes ne veniat tibi. Etenimsi bene vixeris, si male vixeris, moriturus es : noneffugies ut non moriaris, seu vivendo bene, seuvivendo male. At vero si elegeris hic bene vivere,in æternas pœnas non mitteris. Quia vero eligerenon potes hic, ne moriaris ; elige cum vivis, ne inæternum moriaris. Hæc est fides, hoc Christusostendit moriendo et resurgendo. Moriendoostendit, quod velis nolis passurus es ; resurgendoostendit, quod si bene vixeris accepturus es. Hiccorde creditur ad justitiam, ore confessio fit ad salutem132.Sed times confiteri, ne insultent tibi homines, nonqui non crediderunt ; nam et ipsi intus credunt ;sed ne insultent tibi qui confiteri erubescunt.Audi quod sequitur : Dicit enim Scriptura : Omnisqui crediderit in eum, non confundetur133. Hæc meditare,in his esto : hæc est esca non ventris, sed mentis.Ille qui mane rapiebat, ipsas escas ad vesperumdividebat. Conversi ad Dominum, etc. [480]

SERMO CCLXXX.134

132 Rom 10, 10.133 Rom 10, 11.134 Alias de Diversis 103.

69

In Natali Martyrum Perpetuæ et Felicitatis, I.i

I. Hodiernus dies anniversaria replicationenobis in memoriam revocat, et quodam modorepræsentat diem, quo sanctæ famulæ DeiPerpetua et Felicitas coronis martyrii decoratæ,perpetua felicitate floruerunt, tenentes nomenChristi in prælio, et simul invenientes etiam suumnomen in præmio. Exhortationes earum in divinisrevelationibus, triumphosque passionum, cumlegerentur, audivimus ; eaque omnia verborumdigesta et illustrata luminibus, aure percepimus,mente spectavimus, religione honoravimus,caritate laudavimus. Debetur tamen etiam a nobistam devotæ celebritati sermo sollemnis, quem simeritis earum imparem profero, impigrum tamenaffectum gaudio tantæ festivitatis exhibeo. Quidenim gloriosius his feminis, quas viri miranturfacilius, quam imitantur ? Sed hoc illiuspotissimum laus est, in quem credentes, et incujus nomine fideli studio concurrentes,secundum interiorem hominem, nec masculus,nec femina inveniuntur ; ut etiam in his quæ suntfeminæ corpore, virtus mentis sexum carnisabscondat, et in membris pigeat cogitare, quod infactis non potuit apparere. Calcatus est ergodraco pede casto et victore vestigio, cum erectædemonstrarentur scalæ, per quas beata Perpetuairet ad [481] Deum. Ita caput serpentis antiqui,quod fuit præcipitium feminæ cadenti, gradusfactum est ascendenti.

70

II. Quid hoc spectaculo suavius ? quid hoccertamine fortius ? quid hac victoria gloriosius ?Tunc cum bestiis sancta obicerentur corpora, totoamphitheatro fremebant gentes, et populimeditabantur inania. Sed qui habitat in cœlis,irridebat eos, et Dominus subsannabat eos135.Nunc autem posteri illorum, quorum voces incarnem martyrum impie sæviebant, meritamartyrum piis vocibus laudant. Neque tunc tantoconcursu hominum ad eos occidendos caveacrudelitatis impleta est, quanto nunc ad eoshonorandos ecclesia pietatis impletur. Omni annospectat cum religione caritas, quod uno die cumsacrilegio commisit impietas. Spectaverunt et illi,sed longe voluntate dissimili. Illi clamandofaciebant, quod mordendo bestiæ non implebant.Nos autem et quod fecerunt impii, miseramur, etquod pii passi sunt, veneramur. Illi viderunt oculiscarnis, quod cordis immanitati refunderent : nosaspicimus oculis cordis, quod illis ereptum est, neviderent. Illi mortua lætati sunt corporamartyrum, nos mentes mortuas dolemus illorum.Illi sine lumine fidei martyres putaveruntexstinctos, nos fidelissimo intuitu cernimuscoronatos. Denique illorum insultatio facta estnostra exsultatio. Et hæc quidem religiosa etsempiterna : illa vero tunc impia, nunc plane iamnulla.

135 Cf. Ps 2, 1.4.

71

III. Præmia martyrum, carissimi, maximacredimus, et rectissime credimus. Sed si certaminadiligenter intueamur, nequaquam illa tam magnaesse mirabimur. Nam vitæ huius quamvislaboriosæ ac temporalis, tamen tanta dulcedo est,ut cum homines non possint efficere nemoriantur, tamen multis et magnis conatibusagant ne cito moriantur. Pro morte auferendanihil fieri potest, et pro [482] ea differenda fitquidquid potest. Certe omni animæ laboraremolestum est : et tamen etiam ab his, a quibusnihil seu boni, seu mali, post hanc vitam speratur,omnibus laboribus agitur, ne labor omnis mortefiniatur. Quid illi, qui vel errore post mortemfuturas falsas et carnales delicias suspicantur, velrecta fide quietem quamdam ineffabilitertranquillissimam et beatissimam sperant, nonneetiam ipsi satagunt, et magnis curis agunt ne citomoriantur ? Quid sibi enim aliud volunt pro victunecessario tot labores, tanta servitus, sivemedicinæ, sive aliorum obsequiorum, quam velexigunt ægroti, vel exhibetur ægrotis, nisi ne adterminum mortis cito veniatur ? Quanti itaquecomparanda est in futura vita nulla mortis illatio,cujus tam pretiosa est in hac vita sola dilatio ?Tanta quippe est etiam huius ærumnosæ vitænescio quæ suavitas, tantusque in naturautcumque viventium horror mortis, ut nec illimori velint, qui per mortem ad vitam transeunt,in qua mori non possint.

72

IV. Hanc igitur vivendi tantam jucunditatemmetumque moriendi caritate sincera, spe certa,fide non ficta martyres Christi præcipua virtutecontemnunt. In his promittentem minantemquemundum post tergum relinquentes, in anteriora seextendunt. Hæc varie sibilantis calcantes caputserpentis ascendunt. Omnium quippe victor estcupiditatum, qui tamquam tyrannum subjugatamorem vitæ huius, cujus satellites sunt omnescupiditates. Nec est omnino quo in hac vitavinculo teneatur, quisquis vitæ ipsius amore nontenetur. Timori autem mortis et corporalesdolores solent utcumque conferri. Nam aliquandoille, aliquando iste vincit in homine. Mentiturtortus, ne moriatur ; mentitur et moriturus, netorqueatur. Verum dicit, non ferendo tormenta,ne pro se mentiendo torqueatur. Sed superethorum quilibet in [483] mentibus quibuslibet.Martyres Christi pro nomine et justitia Christiutrumque vicerunt : nec mori, nec doleretimuerunt. Vicit in eis qui vixit in eis ; ut qui nonsibi, sed illi vixerunt, nec mortui morerentur. Ipseeis exhibebat spiritales delicias, ne sentirentcorporales molestias ; quantum non defectioni,sed exercitationi sufficeret. Nam ubi erat illafemina, quando ad asperrimam vaccam sepugnare non sensit, et quando futurum essetquod iam fuerat, inquisivit ? Ubi erat ? Quidvidens, ista non viderat ? Quo fruens, ista nonsenserat ? Quo amore alienata, quo spectaculo

73

avocata, quo poculo inebriata ? Et adhuc hærebatnexibus carnis, adhuc moribunda membragestabat, adhuc corruptibili corpore gravabatur.Quid, cum resolutæ his vinculis animæ martyrumpost labores periculosi certaminis, triumphisangelicis exceptæ atque refectæ sunt, ubi non eisdicitur, Implete quod iussi ; sed, Accipite quodpromisi ? Qua nunc jucunditate spiritaliterepulantur ? Quam securi in Domino, et quamsublimi honore gloriantur, quis terreno docerepossit exemplo ?

V. Et hæc quidem vita, quam nunc beatimartyres habent, quamvis iam nullis possit sæculihuius felicitatibus vel suavitatibus comparari,parva particula promissionis agitur, imo solatiumdilationis. Veniet autem retributionis dies, ubicorporibus redditis, totus homo recipiat quodmeretur. Ubi et illius divitis membra quæquondam temporali purpura decorabantur,æterno igne torreantur, et caro pauperis ulcerosimutata inter Angelos fulgeat : quamvis etiamnunc ille guttam ex digito pauperis apud inferossitiat, et ille in sinu justi deliciose requiescat136.Sicut enim plurimum distat inter lætitiasmiseriasve somniantium et vigilantium ; itamultum interest inter tormenta vel gaudiamortuorum et resurgentium : non quod spiritus[484] defunctorum sicut dormientium necesse sitfalli ; sed quod alia est animarum sine ullis136 Cf. Lc 16, 19-24.

74

corporibus requies, alia cum corporibuscœlestibus claritas et felicitas Angelorum, quibusæquabitur resurgentium multitudo fidelium : inqua gloriosissimi martyres præcipua sui honorisluce fulgebunt, ipsaque corpora in quibus indignatormenta perpessi sunt, eis digna in ornamentavertentur.

VI. Unde solemnitates eorum, sicut facimus,devotissime celebremus, sobria hilaritate, castacongregatione, fideli cogitatione, fidentiprædicatione. Non parva pars imitationis est,meliorum congaudere virtutibus. Illi magni, nosparvi : sed benedixit Dominus pusillos cummagnis137. Præcesserunt, præeminuerunt. Si eossequi non valemus actu, sequamur affectu : si nongloria, certe lætitia : si non meritis, votis : si nonpassione, compassione : si non excellentia,connexione. Non nobis parum videatur quod ejuscorporis membra sumus, cujus et illi, quibusæquiparari non possumus. Quia si unum membrumpatitur, compatiuntur omnia membra : ita cum glorificaturunum membrum, congaudent omnia membra138. Gloriacapiti, unde consulitur et superioribus manibus, etinfimis pedibus. Sicut ille unus animam suam pronobis posuit : ita et imitati sunt martyres, etanimas suas pro fratribus posuerunt, atque ut istapopulorum tamquam germinum copiosissimafertilitas surgeret, terram suo sanguine

137 Cf. Ps 113, 13.138 1 Cor 12, 26.

75

irrigaverunt. Fructus laboris ergo illorum etiamnos sumus. Miramur eos, miserantur nos.Gratulamur eis, precantur pro nobis. Illi corporasua tamquam vestimenta straverunt, cum pullusDominum portans in Jerusalem duceretur : nossaltem velut ramos de arboribus cædentes, deScripturis sanctis hymnos laudesque decerpimus,quas in commune gaudium proferamus139. Omnestamen eidem Domino paremus, [485] eumdemmagistrum sequimur, eumdem principemcomitamur, eidem capiti subjungimur, adeamdem Jerusalem tendimus, eamdem sectamurcaritatem, eamdemque amplectimur unitatem.

SERMO CCLXXXI.140

In Natali Martyrum Perpetuæ et Felicitatis, II.

I. Refulget et præeminet inter comitesmartyres et meritum et nomen Perpetuæ etFelicitatis, sanctarum Dei famularum. Nam ibi estcorona gloriosior, ubi sexus infirmior. Quiaprofecto virilis animus in feminas maius aliquidfecit, quando sub tanto pondere fragilitas femineanon defecit. Bene inhæserant uni viro, cui virgocasta unica exhibetur Ecclesia141. Bene, inquam,inhæserant illi viro, a quo virtutem traxerant, quaresisterent diabolo : ut feminæ prosternerentinimicum, qui per feminam prostraverat virum.

139 Cf. Mt 21, 7-9.140 Alias de Diversis 104.141 Cf. 2 Cor 11, 2.

76

Ille in eis apparuit invictus, qui pro eis factus estinfirmus. Ille eas ut meteret, fortitudine implevit ;qui eas seminaret, semetipsum exinanivit. Ille easad hos honores laudesque perduxit, qui pro eisopprobria et crimina audivit. Ille fecit feminasviriliter et fideliter mori, qui pro eis dignatus estde femina misericorditer nasci.

II. Delectat autem piam mentem talespectaculum contueri, quale sibi beata Perpetuade se ipsa revelatum esse narravit, virum sefactam certasse cum diabolo. Illo quippecertamine in virum perfectum etiam ipsa currebat,in mensuram ætatis plenitudinis Christi142. Meritoille vetus [486] ac veterator inimicus, ne ullaspræteriret insidias, qui per feminam deceperatvirum, quia viriliter secum agentem feminamsensit, per virum eam superare tentavit. Necmaritum supposuit, ne illa quæ iam supernacogitatione habitabat in cœlis, suspicionemdesiderii carnis erubescendo permaneret fortior ;sed patrem verbis deceptionis instruxit, utreligiosus animus, qui non molliretur voluptatisinstinctu, pietatis impetu frangeretur. Ubi sanctaPerpetua tanta patri moderatione respondit, utnec præceptum violaret, quo debetur honorparentibus, nec dolis cederet, quibus altior143

agebat inimicus. Qui undique superatus, eumdempatrem ejus virga percuti fecit ; ut cujus verba

142 Cf. Eph 4, 13.143 Forte astutior.

77

contempserat, saltem verbera condoleret. Ibi verodoluit illa senis parentis iniuriam ; et cui nonpræbuit assensum, servavit affectum. Oderatquippe in illo stultitiam, non naturam ; et ejusinfidelitatem, non originem suam. Majore igiturgloria tam dilectum patrem male suadentemfortiter repulit, quem vapulantem videre sinemœrore non potuit. Proinde et dolor ille nihilretraxit robori fortitudinis, et aliquid addiditlaudibus passionis. Diligentibus enim Deum omniacooperantur in bonum144.

III. Felicitas vero etiam in carcere prægnansfuit. In parturiendo femineam conditionemfeminea voce testata est. Non aberat Evæ pœna,sed aderat Mariæ gratia. Exigebatur quod mulierdebebat : opitulabatur quem Virgo pepererat.Denique editus est partus, immaturo mensematurus. Actum est enim divinitus, ut non suotempore onus uteri poneretur, ne suo temporehonor martyrii differretur. Actum est, inquam,divinitus, ut indebito die fetus ederetur, dumtamen tanto comitatui debita Felicitas redderetur :ne si defuisset, non solum socia [487] Martyribus,verum etiam ipsorum Martyrum præmiumdefuisse videretur. Hoc enim erat nomenambarum, quod munus est omnium. Nam curomnia Martyres perferunt, nisi ut perpetuafelicitate glorientur ? Hoc ergo illæ vocabantur, adquod cuncti vocantur. Et ideo cum esset in illo144 Rom 8, 28.

78

certamine plurimus comitatus, harum duarumnominibus omnium est significata perennitas,omnium signata solemnitas.

SERMO CCLXXXII.145

In Natali Martyrum Perpetuæ et Felicitatis, III.

I. Duarum sanctarum martyrum festum diemhodie celebramus, quæ non solum eminueruntexcellentibus in passione virtutibus, verum etiampro tanto labore pietatis mercedem suamcæterorumque sociorum propriis vocabulissignaverunt. Perpetua quippe et Felicitas nominaduarum, sed merces est omnium. Neque enimomnes martyres in certamine passionis atqueconfessionis ad tempus fortiter laborarent, nisi utperpetua felicitate gauderent. Divina ergoprovidentia gubernante istæ non solum martyres,verum etiam conjunctissimæ comites, sicutfactum est, esse debuerunt, ut unum suæ gloriædiem signarent, communemque solemnitatemcelebrandam posteris propagarent. Sicut enimexemplo gloriosissimi certaminis ut imitemurhortantur ; ita suis nominibus munus inseparabilenos accepturos esse testantur. Ambæ invicemteneant, [488] invicem nectant. Alteram sine alteranon speramus. Nam nec prodest perpetua, sifelicitas non sit ; et felicitas deserit, si perpetuanon sit. Hæc de vocabulis Martyrum, quibus

145 Alias de Diversis 105.

79

consecratus est dies, pro tempore paucasuffecerint.

II. Quod autem attinet ad istas quarum suntista vocabula, sicut audivimus, cum earum passiolegeretur, sicut memoriæ traditum novimus, istætantarum virtutum atque meritorum, non solumfeminæ, verum etiam mulieres fuerunt. Quarumaltera et mater, ut ad infirmitatem sexusimpatientior adderetur affectus, ut in omnibus eashostis attentans, tamquam non valentes dura etcrudelia persecutionis onera sustinere, cessurassibi continuo, et suas crederet mox futuras. Sedillæ interioris hominis cautissimo et fortissimorobore omnes ejus obtuderunt insidias,impetusque fregerunt.

III. In hoc insignis gloriæ comitatu etiam virimartyres fuerunt, eodem ipso die etiam virifortissimi passione vicerunt ; nec tamen eumdemdiem suis nominibus commendaverunt. Quodnon ideo factum est, quia feminæ viris morumdignitate prælatæ sint : sed quia et muliebrisinfirmitas inimicum antiquum miraculo majoredevicit, et virilis virtus propter perpetuamfelicitatem certavit. [489]

SERMO CCLXXXIII.146

In Natali Martyrum Massilitanorum147.

146 Alias de Diversis 42.147 Hunc Sermonem in antiquo Germanensi Lectionario inter Sermones deS. Vincentio descripserant legendum in Refectorio. Massilitanorum martyrumsolemnitas incidit in diem 9 Aprilis.

80

I. Fortitudinem sanctorum martyrum sic ineorum passione miremur, ut gratiam Dominiprædicemus. Neque enim et illi in se ipsis laudarivoluerunt, sed in illo cui dicitur : In Dominolaudabitur anima mea148. Hoc qui intellegunt, nonsuperbiunt : cum tremore petunt, cum gaudioaccipiunt : perseverant, iam non amittunt. Quiaenim non superbiunt, mites sunt. Et ideo cumdixisset : In Domino laudabitur anima mea ; addidit :Audiant mites, et jucundentur149. Quid caro infirma,quid vermis et putredo esset, nisi quodcantavimus verum esset : Deo subicietur anima mea,quoniam ab ipso est patientia mea150 ? Etenim ut malaomnia pro fide martyres tolerarent, virtus eorumpatientia nominatur. Duo sunt enim quæ inpeccata homines aut illiciunt, aut impellunt ;voluptas, aut dolor : voluptas illicit, dolor impellit.Contra voluptates, necessaria est continentia ;contra dolores, patientia. Hoc enim modosuggeritur humanæ menti, ut peccet : aliquandodicitur, Fac, et hoc habebis ; aliquando autem,Fac, ne hoc patiaris. Voluptatem præceditpromissio, dolorem comminatio. Ut ergo habeant[490] homines voluptatem, vel non patianturdolorem, peccant. Ideo Deus contra ista duo,quorum est unum in blanda promissione, alterumin terribili comminatione, et promittere dignatus

148 Ps 33, 3.149 Ps 33, 3.150 Ps 61, 6.

81

est, et terrere ; promittere regnum cœlorum,terrere de suppliciis inferorum. Dulcis estvoluptas, sed dulcior Deus. Malus est dolortemporalis, sed peior est ignis æternus. Habesquod ames pro mundi amoribus, imo proimmundis amoribus. Habes quod timeas, promundi terroribus.

II. Sed parum est moneri, nisi impetresadjuvari. Præsens ergo psalmus quem cantavimus,docuit nos, a Deo utique esse patientiam nostramcontra dolores. Unde invenimus ab ipso esse etcontinentiam nostram, quæ necessaria est contravoluptates ? Habes evidentissimum testimonium :Et cum scirem, inquit, quia nemo potest esse continens,nisi Deus det ; et hoc ipsum erat sapientiæ, scire cujusesset hoc donum151. Ergo si habes aliquid a Deo, etnescis a quo habeas, non eris muneratus, quiaremanes ingratus. Si nescis a quo habeas, non agisgratias : non agendo gratias, et quod habes perdis.Qui enim habet, dabitur ei. Quid est, plene habere ?Scire unde habeas. Qui autem non habet, id est,nescit unde habeat, et quod habet auferetur ab eo152.Denique sicut idem ait : Hoc ipsum erat sapientiæ,scire cujus esset hoc donum. Sic et apostolus Paulusait, cum commendaret nobis gratiam Dei inSpiritu sancto. Nos autem non spiritum huius mundiaccepimus, sed Spiritum qui ex Deo est. Et quasidiceretur illi, Unde discernis ? secutus adjunxit :

151 Sap 8, 21.152 Mt 13, 12.

82

Ut sciamus quæ a Deo donata sunt nobis153. ErgoSpiritus Dei, Spiritus est caritatis : spiritus huiusmundi, spiritus est [491] elationis. Qui habentspiritum huius mundi, superbi sunt, ingrati suntDeo. Multi dona ejus habent, sed non colunt euma quo habent : ideo sunt infelices. Aliquando unushabet dona maiora, alter habet minora : verbigratia, intellegentiam, memoriam. Dona Dei sunt.Invenis aliquando hominem acutissimum,memorem ad incredibilem admirationem ; invenisalium parvo intellectu, memoria non tenaci, sedutroque parvo præditum : illum autem superbum,istum humilem ; istum de parvis Deo gratiasagentem, illum maiora sibi tribuentem. Melior estincomparabiliter Deo gratias agens de parvo,quam se extollens de magno. Illum enim qui deparvo gratias agit, ad magnum Deus admittit : quiautem de magnis gratias non agit, et quod habetamittit. Qui enim habet, dabitur ei ; qui autem nonhabet, et quod habet auferetur ab eo154. Quomodo nonhabet, si habet ? Non habens habet, qui nescitunde habeat. Tollitur enim a Deo res sua, etremanet illi iniquitas sua. Ergo nemo est continens,nisi Deus det155. Habes munus contra voluptates :Quoniam hoc ipsum, inquit, erat sapientiæ, scire cujusesset hoc donum : nemo est continens, nisi Deus det.Habes munus contra dolores : Quoniam ab ipso est,

153 1 Cor 2, 12, et Beda et Florus ibid.154 Mt 13, 12.155 Sap 8, 21.

83

inquit, patientia mea156. Ergo sperate in eum, omneconcilium plebis157. In eum sperate, nolite vestrisviribus fidere. Illi confitemini mala vestra, ab illosperate bona vestra. Sine illius adjutorio nihileritis, quantumcumque superbi fueritis. Ergo uthumiles esse valeatis, effundite coram illo cordavestra158. Et ne in vobis male remaneatis, dicitequod sequitur : Deus adjutor noster est159.

III. Hunc adjutorem, ut vinceret, beatusMartyr habuit, quem miramur, cujussolemnitatem hodie celebramus. Sine illo nonvinceret. Et si dolores vinceret, diabolum [492]non vinceret. Aliquando enim victi a diabolo,vincunt dolores ; non habentes patientiam, sedduritiam. Ille ergo adjutor adfuit, ut donaret eiveram fidem, faceret ei bonam causam, et probona causa donaret patientiam. Tunc enim estpatientia, quando præcedit bona causa. Non enimet ipsam fidem alius quam Deus donat. Breviterutrumque commendavit Apostolus, et causampro qua patiamur, et patientiam qua malaperferamus, a Deo nobis esse. Exhortans enimmartyres ait : Quia vobis donatum est pro Christo160.Ecce causa bona, quia pro Christo : non prosacrilegio contra Christum, pro hæresi et

156 Ps 61, 6.157 Ps 61, 9.158 Mt 13, 12.159 Mt 13, 12.160 Phil 1, 29.

84

schismate contra Christum. Christus enim ait :Qui mecum non colligit, spargit161. Ergo : Vobis, inquit,donatum est pro Christo, non solum ut credatis in eum,sed etiam ut patiamini pro eo162. Hæc est verapatientia. Hanc ergo patientiam diligamus, hancteneamus : et si nondum habemus, petamus ; etrecte cantamus : Deo subicietur anima mea, quoniamab ipso est patientia mea163. [493]

SERMO CCLXXIV.164

In Natali Martyrum Mariani et Jacobi.165

I. Hodierno die reddendi nostri debiti,propitio Deo, tempus illuxit. Cum ergo devotisint debitores, quare tumultuantur exactores ? Siomnium mentes quietas habeamus, ad omnespotest pervenire quod reddimus. De passione etgloria sanctorum martyrum sermo debetur.Quoniam ergo illi gloriosissime passi sunt,patientiam nobis indicunt. Pertulerunt ergo illiturbas sævientes, nos habeamus populosacquiescentes, quia vidimus credentes. Laudandaest martyrum constantia, sed ei laudandæ quæsufficit eloquentia ? Quando impleo loquendo,

161 Lc 11, 23.162 Phil 1, 29.163 Ps 61, 6.164 Alias 1 inter editos ex majoris Carthusiæ MSS.165 Marianus Lector et Jacobus diaconus in martyrologiis celebrantur 30Aprilis : in antiquo autem Ecclesiæ Carthaginensis Kalendario dic 6 Maii.Martyrium in Valeriani et Galieni persecutione apud Lambesam Numidiæcivitatem simul consummarunt.

85

quod vestris cordibus factum est iam credendo ?Unde autem tantum donum patientiæ ? Unde, nisiunde omne datum optimum ? Unde datumoptimum, nisi unde donum perfectum ? Sic enimet ibi scriptum est : Patientia autem opus perfectumhabet. Omne, inquit, datum optimum et omne donumperfectum est descendens a Patre luminum, apud quemnon est transmutatio, nec momenti obumbratio166. Adhumanas mentes mutabiles de fonte immutabilidescendit patientia, quæ et ipsas faciat [494]immutabiles. Unde homini placere Deo, nisi aDeo ? Unde homini bona vita, nisi a fonte vitæ ?Unde homini illuminatio, nisi ab æterno lumine ?Quoniam apud te est, inquit, fons vitæ167. Apud te est,inquit : poteram dicere, A me ; sed si dixero : Ame, recedo a te. Apud te ergo fons vitæ. In luminetuo ; non in nostro : In lumine tuo videbimus lumen168.Ergo : Accedite ad eum, et illuminamini169. Fons estvitæ ; accede, bibe, et vive : lumen est ; accede,cape, et vide. Si non influat ille, siccus eris.

II. Hinc ergo martyres nostri, hinc biberunt :hinc ebriati non agnoverunt suos. Quam multosenim martyres sanctos putamus propinquantepassione, blanditiis suorum fuisse tentatos,conantium eos ad huius vitæ temporalem etvanam et fugitivam dulcedinem revocare ? Sed illi

166 Iac 1, 4.17.167 Ps 35, 10.168 Ps 35, 10.169 Ps 33, 6.

86

qui de fonte, qui est apud Deum, sitientesbiberant, et inebriati erant, Christum confitendoructuabant ; suos carnales et vino erroris ebrios,male amantes, et suadendo a vita revocantes nonattendebant, non agnoscebant. Non ex illis eratMariani mater, non ex illis male suadentibus,carnaliter blandientibus, amando decipientibus :non erat ex illis sancti Mariani mater. Nomen noninane portabat, non frustra Maria vocabatur :mulier quidem illa, non virgo, non intacta deSpiritu sancto, sed tamen pudica de marito, talepignus pepererat, quod ad gloriosissimampassionem suis potius exhortationibus deducebat,quam inde suis malis blanditiis revocabat. Osancta et tu Maria, impar quidem merito, sed parvoto ! felix et tu ! Peperit illa martyrumPrincipem, peperisti tu Principis martyrem :peperit illa testium judicem, peperisti tu judicistestem. Felix partus, felicior affectus. Quandopeperisti gemuisti, quando amisisti exsultasti.Quid est hoc, quando peperisti, [495] gemuisti,exsultasti quando amisisti ? Non frustra, nisi quianon amisisti. Ubi dolor non erat, fides erat.Carnalem dolorem de corde fides spiritalisexcluserat. Videbas te filium non amittere, sedpræmittere : totum quod gaudebas, sequi volebas.

III. Miramur ista, laudamus ista, amamus ista.O beati martyres, unde vobis ista ? Scio vobiscorda humana : unde vobis ista divina ? Ego dico,A Deo : quis est qui dicat, A vobis ? Quis est qui

87

vos male laudando invideat vobis ? Nescio quisdicit a vobis hæc esse ? Respondete illi : In Dominolaudabitur anima mea170. Nescio quis dicit a vobishæc esse ? Respondete illi, si mites estis,respondete : In Domino laudabitur anima mea.Respondete et hoc in populo Dei : Audiant mites,et jucundentur171. Nescio quis dicit a vobis hæcesse ? Respondete illi : Non potest homo acciperequidquam, nisi datum ei fuerit desuper172. Nobis enimet vobis ait Dominus Jesus : Sine me nihil potestisfacere173. Sine me, inquit, nihil potestis facere : et vobishoc dictum est ; agnoscite verba pastoris, caveteadulationem deceptoris : superbia ista, impia,iniqua, ingrata, scio quia displicet vobis. Martyressancti, passi estis pro Christo ; sed vobis profuitquod passi estis, non Christo. Quid vobis deesset,nisi vobis donatum esset ? Hæc repellite abauribus vestris inimici venena serpentis. Linguailla est, quæ dixit : Eritis sicut dii174. Præcipitavithominem arbitrium liberum ingratum, arbitriumliberatum dicat nunc Domino : Patientia Isræl,Domine175. Quid, infidelis, superbis ? laudasmartyrum patientiam, quasi a se ipsis possent essepatientes ? Apostolum potius audi Gentium

170 Ps 33, 3.171 Ps 33, 3.172 Io 3, 27.173 Io 15, 5.174 Gen 3, 5.175 Ier 17, 13.

88

doctorem, non infidelium deceptorem. Certe inmartyribus patientiam [496] pro Christo laudas, eteam ipsis assignas ? Audi potius Apostolummartyres alloquentem, et corda humanasedantem. Audi, inquam, dicentem : Quia vobisdonatum est pro Christo176. Audi pietatemexhortantem, non adulationem fallentem : Vobis,inquit, donatum est. Donatum est, audi : Vobisdonatum est pro Christo, non solum ut credatis in eum,verum etiam ut patiamini pro eo177. Vobis donatum est :quid ad hanc sententiam addi potest ? Vobisdonatum est : agnosce donatum, ne perdasusurpatum. Vobis, inquit, donatum est pro Christo :quid pro Christo, nisi pati ? Sed non suspiceris,audi sequentia : non solum ut credatis in eum ; quia ethoc donatum est : sed non hoc solum donatumest ; verum etiam ut patiamini pro eo, et hoc donatumest. Convertat dorsum martyr ad infidelem etingratum adulatorem : convertat faciem adbenignissimum largitorem, et ipsam passionemsuam imputet Deo, non tamquam de suo hocobtulerit Deo ; sed potius dicat : In Dominolaudabitur anima mea, audiant mites et jucundentur178. Etcum ei dixeris, Quid est quod : In Dominolaudabitur anima mea ? In te ergo laudatur ? Illecontra : Nonne Deo subdita erit anima mea ? Ab ipso

176 Phil 1, 29.177 Phil 1, 29.178 Ps 33, 3.

89

enim patientia mea179. Quare ergo mea ? Sinumaperui, et libenter accepi ; ab ipso mea. Et ab ipso, etmea ; et quia ab ipso, ideo tutius mea. Mea est, sed ame mihi non est. Ut habeam donum meum,agnosco datorem Deum. Nam si non agnoscodatorem Deum, tollit Deus bonum suum, etremanet malum meum, per arbitrium meum.

IV. Ait fidelis Scriptura : Fecit Deus hominemrectum, et ipsi exquisierunt cogitationes multas180. FecitDeus, inquit, hominem rectum, et ipsi : unde ipsi, nisiper liberum arbitrium ? Et ipsi exquisierunt [497]cogitationes multas. Rectum dixerat factum, et tamennon ait : Et ipsi exquisierunt cogitationes pravas,quia dixerat rectum ; aut cogitationes iniquas ; seddixit, multas. Ab ista multitudine, corpus quodcorrumpitur, aggravat animam, et deprimit terrenainhabitatio sensum multa cogitantem181. Liberet nosDeus ab ista multitudine cogitationumhumanarum, et liberet182 nos ab uno, ut simus inillo unum ex multitudine. Conflet nos ignecaritatis, ut uno corde sequamur unum, ne inmulta decidamus ex uno, et in multis dispergamurrelicto uno. De hoc enim uno Apostolusloquebatur, cum diceret : Fratres, ego me ipsum nonarbitror apprehendisse : quid ? Unum autem : quidunum ? Ea quæ retro sunt oblitus, in ea quæ ante sunt

179 Ps 61, 6.180 Eccle 7, 30.181 Sap 9, 15.182 Forte levet nos ad unum.

90

extentus, sequor183. Unum sequor ; unum inquit,sequor : sed non me arbitror apprehendisse ; quiadeprimit corpus, quod corrumpitur, sensummulta cogitantem. Ecce quo ibant martyres ;quando fervebant, multum strepitum noncurabant, quia unum amabant. Desiderium videtemartyrum : Unam, inquit, petii a Domino184. Unampetii : vale, inquit, facio multitudini sæculari. Unampetii : unam utique beatitudinem, unamfelicitatem, unam veram, non multas falsas.Unam, inquit, petii a Domino, hanc requiram. Quæ estista una ? Ut inhabitem in domo Domini omnes diesvitæ meæ. Utquid hoc ? Ut contempler delectationesDomini185. Martyres sancti quando illamdelectationem cogitabant, tunc illis mala omnia etacerba atque aspera vilescebant. Erat delectatiocontra delectationem : erat delectatio contradolorem. Delectatio illa contra utrumquepugnabat, et contra sævientem mundum, etcontra blandientem. Respondebat mundo : Quidblandiris ? Dulcius est quod amo, quam id quodpolliceris. [498] Audio dicentem mihi Deum, imoScripturam sanctam : Quam magna multitudodulcedinis tuæ, Domine, quam abscondisti timentibuste !186 Ecce iterum bona multitudo, quia nondissentiens, sed in uno.

183 Phil 3, 13.184 Ps 26, 4.185 Ps 26, 4.186 Ps 30, 20.

91

V. Non ergo mirum est, fratres mei : scitisquo loco martyres recitentur ? Non pro illis oratEcclesia. Nam merito pro aliis defunctisdormientibus orat Ecclesia : pro martyribus nonorat, sed eorum potius orationibus secommendat. Certaverunt enim adversuspeccatum usque ad sanguinem. Impleverunt quodscriptum est : Certa pro veritate usque ad mortem187.Promissa mundi contempserunt : sed parum est ;parum est enim lethum contemnere, parum estaspera tolerare : ubi usque ad sanguinemcertamen, ibi gloriosissima et plena victoria. Namprima Domino nostro principi martyrumtentamenta sunt blandimenta proposita : Diclapidibus istis ut panes fiant. Tibi dabo omnia regna ista.Videamus si suscipiunt te Angeli ; quia scriptum est, Neforte offendas ad lapidem pedem tuum188. Ista lætamundi sunt : in pane, concupiscentia carnis ; inpromissione regnorum, ambitio sæculi ; incuriositate tentationis, concupiscentia oculorum :hæc omnia de sæculo sunt ; sed blandiuntur, nonsæviunt. Attendite martyrum Ducem exemplorumcertamina proponentem, et certantesmisericorditer adjuvantem. Quare se permisittentari, nisi ut doceret resistere tentatori ?Promittit mundus carnalem voluptatem :responde illi, Delectabilior est Deus. Promittitmundus honores et sublimitates sæculares :

187 Eccli 4, 33.188 Mt 4, 3.6.

92

responde illi, Altius est omnibus regnum Dei.Promittit mundus superfluas vel damnabilescuriositates : responde illi, Sola non errat veritasDei. Cum ista triplici tentatione Dominus fuissettentatus, quia in omnibus illecebris mundi huiustria [499] sunt, aut voluptas, aut curiositas, autsuperbia ; quid ait Evangelista ? Postquam perfecitdiabolus omnem tentationem189 : omnem, sed adillecebras pertinentem. Restabat alia tentatio inasperis et duris, in sævis, in atrocibus atqueimmitibus ; restabat alia tentatio. Hoc sciensEvangelista, quid peractum esset, quid restaret,ait : Postquam complevit diabolus omnem tentationem,recessit ab eo ad tempus190. Discessit ab eo, id est,insidians serpens : venturus est rugiens leo ; sedvincet eum, qui conculcabit leonem etdraconem191. Revertetur : introibit in Judam, facietmagistri traditorem. Adducet judæos, non iamadulantes, sed sævientes : vasa sua possidensclamabit linguis omnium : Crucifige, crucifige !192 IbiChristum victorem quid miramur ? Deusomnipotens erat.

VI. Propter nos pati voluit Christus. Aitapostolus Petrus : Pro vobis passus est, relinquensvobis exemplum, ut sequamini vestigia ejus193. Pati te

189 Lc 4, 13.190 Lc 4, 13.191 Cf. Ps 90, 13.192 Lc 23, 21.193 1 Pt 2, 21.

93

docuit, et patiendo te docuit. Parum erat verbum,nisi adderetur exemplum. Et quomodo docuit,fratres ? Pendebat in cruce, judæi sæviebant : inasperis clavis pendebat, sed lenitatem nonamittebat. Illi sæviebant, illi circumlatrabant, illipendenti insultabant ; quasi uno summo medicoin medio constituto, phrenetici, circumquaquesæviebant. Pendebat ille, et sanabat. Pater, inquit,ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt194. Petebat, ettamen pendebat : non descendebat, quia desanguine suo medicamentum phreneticis faciebat.Denique quia verba petentis Domini, ejusdemquemisericordiam exaudientis, quia Patrem petiit, etcum Patre exaudivit ; quia illa verba nonpotuerunt inaniter fundi, post resurrectionemsuam sanavit quos pendens insanissimos toleravit.Ascendit in cœlum, misit [500] Spiritum sanctum ;nec se illis ostendit post resurrectionem, sed solisfidelibus discipulis suis, ne quasi insultare seoccidentibus voluisse videretur. Plus enim erat,amicos docere humilitatem, quam inimicisexprobrare veritatem. Resurrexit : plus fecit quamilli exigebant, non credendo, sed insultando etdicendo : Si filius Dei est, descendat de cruce195. Et quide ligno descendere noluit, de sepulcro surrexit.Ascendit in cœlum, misit inde Spiritum sanctum :implevit discipulos, correxit timentes, fecitfidentes. Petri trepidatio in fortitudinem

194 Lc 23, 34.195 Mt 27, 40.

94

prædicatoris repente conversa est. Unde hochomini ? Quære Petrum præsumentem, invenisPetrum negantem : quære Deum adjuvantem,Petrum invenis prædicantem. Ad horamtrepidavit infirmitas, ut præsumptio vinceretur,non ut pietas deleretur. Implet ille Spiritu suo, etfacit prædicatorem fortissimum, cui præsumentiprædixerat : Ter me negabis196. Præsumpserat enimille de viribus suis, non de Dei dono, sed de liberoarbitrio. Dixerat enim : Tecum ero usque ad mortem197.Dixerat in abundantia sua : Non movebor inæternum198. Sed qui in voluntate sua præstiteratdecori ejus virtutem, avertit faciem suam, etfactus est conturbatus199. Avertit, inquit : Dominus,faciem suam : ostendit Petro Petrum ; sed postearespexit, et Petrum firmavit in petra. Imitemurergo, fratres mei, quantum possumus, in Dominopassionis exemplum. Implere poterimus, si ab illoposcamus adjumentum, non præveniendo, sicutPetrus præsumens ; sed sequendo et orando, sicutPetrus proficiens. Quando enim Petrus ternegavit, quid evangelista dicit, attendite : Etrespexit eum Dominus, et recordatus est Petrus200. Quidest, respexit eum ? Non enim Dominus in faciecorporali [501] eum tamquam commemorando

196 Mt 26, 34 ; Lc 22, 61.197 Mt 26, 35.198 Ps 29, 7.199 Cf. Ps 29, 8.200 Lc 22, 61.

95

respexit. Non sic est : Evangelium legite.Dominus in interioribus domus judicabatur,Petrus in atrio tentabatur. Ergo respexit eumDominus, non corpore, sed majestate ; nonoculorum carnis intuitu, sed misericordiaaltissima. Ille quia averterat faciem suam, respexiteum, et factus est liberatus. Ergo præsumptorperiisset, nisi Redemptor respexisset. Et eccelacrymis suis ablutus, correptus et ereptusprædicat Petrus. Prædicat qui negaverat : creduntqui erraverant. Valet in phreneticis medicina illasanguinis Domini. Bibunt credentes quodfuderunt sævientes. Sed multum est ad me, inquit,imitari Dominum. Ex gratia Domini imitareconservum, imitare Stephanum, imitareMarianum et Iacobum. Homines erant, conservierant ; sicut tu nati, sed ab illo qui non sic natusest, coronati.

SERMO CCLXXXV.201

In die Natali Martyrum Casti et Æmilii.202

I. Sanctorum martyrum non magna solum,sed etiam pia virtus (ipsa est enim utilis virtus,imo ipsa est vera et sola dicenda virtus, quæ nonmilitat typho, sed Deo) admonet nos Caritativestræ loqui, eamque admonere, ita solemniamartyrum celebrare, ut vestigia martyrum

201 Alias 4 inter editos ex majoris Carthusiæ MSS.202 Martyrum vero istorum natalitia in Martyrologiis et in CarthaginensiKalendario consignata sunt XI Kalendas Junii.

96

sequendo delectet imitari. Non enim et ipsi quodfortes [502] exstiterunt, de suo habuerunt. Nonusque ad illos fons ille manavit. Qui dedit ipsis,potens est dare et nobis : quoniam unum pretiumdatum est pro omnibus nobis.

II. Illud ergo præcipue commonendi estis,quod assidue commoneri, et semper cogitaredebetis, quod martyrem Dei non facit pœna, sedcausa. justitia enim nostra, non cruciatibus,delectatur Deus : nec quæritur in omnipotentisveracisque judicio, quid quisque patiatur, sedquare patiatur. Ut enim cruce dominica nossignemus, non fecit hoc Domini pœna, sed causa.Nam si pœna hoc fecisset, hoc et latronum similispœna valuisset. Unus locus erat triumcrucifixorum, in medio Dominus, qui inter iniquosdeputatus est203. Duos latrones hinc atque indeposuerunt : sed causam similem non habuerunt.Lateribus pendentis adjungebantur, sed longeseparabantur. Illos facinora sua, illumcrucifixerunt nostra. Verumtamen etiam in unoipsorum satis apparuit, quantum valeret, noncruciatus pendentis, sed pietas confitentis.Acquisivit latro in dolore, quod Petrus perdideratin timore : scelus admisit, crucem ascendit ;causam mutavit, paradisum comparavit. Meruitomnino causam mutare, qui non contempsit inChristo similitudinem pœnæ. judæicontempserunt miracula facientem, ille credidit in203 Is 53, 12.

97

pendentem. Consortem crucis Dominum agnovit,et regno cœlorum credendo vim fecit. Tunc inChristum latro credidit, quando fides apostolicatrepidavit. Merito audire meruit : Hodie mecum erisin paradiso204. Hoc quidem sibi ipse nonpromiserat : magnæ quidem se misericordiæcommendabat, sed et sua merita cogitabat.Domine, inquit, memento mei, dum veneris in regnumtuum205. Quousque veniret Dominus in regnumsuum, in pœnis se futurum sperabat, et saltem inejus adventu misericordiam [503] in se fieriflagitabat. Proinde se latro, sua merita cogitans,differebat : sed Dominus latroni, quoddesperaverat, offerebat ; tamquam diceret, Tupetis ut meminerim tui, dum venero in regnummeum : Amen, Amen dico tibi, hodie mecum eris inparadiso206. Agnosce cui te commendas ; quemcredis venturum, antequam veniam, ubique sum.Ideo quamvis in inferna descensurus, habeo tehodie in paradiso ; non alteri commendatum, sedmecum. Ad homines enim mortales et ad ipsosmortuos descendit humilitas mea, de paradisoautem nunquam discedit divinitas mea. Ita factæsunt tres cruces, tres causæ. Unus latronumChristo insultabat, alter sua mala confessusChristi se misericordiæ commendabat. CruxChristi in medio non fuit supplicium, sed

204 Lc 23, 43.205 Lc 23, 42.206 Lc 23, 43.

98

tribunal : de cruce quippe insultantem damnavit,credentem liberavit. Timete insultantes, gaudetecredentes : hoc faciet in claritate, quod fecit inhumilitate.

III. Munera divina de profundo Dei judicioveniunt : mirari ea possumus, investigare nonpossumus. Quis enim cognovit sensum Domini ?207 et :Quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viæejus !208 Sequens per omnia vestigia Christi Petrusconturbatur, et negat : respicitur, et plorat ; fletustergit quod timor infecerat. Non fuit illa Petridesertio, sed eruditio. Amare quippe Dominuminterrogatus in corde suo præsumpserat se pro eoetiam moriturum. Viribus suis hoc tribuerat : nisipaulisper a regente desereretur, non sibidemonstraretur. Ausus est dicere : Animam meampro te ponam209. Animam suam pro Christopræsumptor se positurum esse jactabat, pro quonondum posuerat Liberator. Denique cum timoreturbatur, sicut Dominus prædixerat, ter negateum, pro quo se promiserat moriturum. Sicutscriptum [504] est : Respexit illum Dominus. At illeamare flevit210. Amara erat recordatio negationis, utdulcis esset gratia redemptionis. Nisi desertus,non negaret ; nisi respectus, non fleret. Odit Deuspræsumptores de viribus suis, et tumorem istum

207 Rom 11, 34.208 Rom 11, 33.209 Lc 22, 33.210 Lc 22, 61-62.

99

in eis, quos diligit, tamquam medicus secat.Secando quidem infert dolorem : sed firmatpostea sanitatem. Itaque resurgens Dominuscommendat Petro oves suas, illi negatori ; sednegatori, quia præsumptori ; postea pastori, quiaamatori. Nam quare ter interrogat amantem, nisiut compungat ter negantem ? Proinde perfecitpostea Petrus gratia Dei, quod primo non potuitfiducia sui. Nam posteaquam illi oves, non Petri,sed suas commendavit, ut non pasceret sibi, sedDomino, annuntiavit ei passionem futuram, quamprimo perdiderat ; quoniam præproperefestinabat. Cum senior, inquit, factus fueris, alter tecinget, et feret quo tu non vis. Hoc autem dixit, significansqua morte glorificaturus erat Dominum211. Factum est,pervenit Petrus ad passionem, qui lacrymisdiluerat negationem. Quod ei promiserat Salvator,non potuit auferre tentator.

IV. Tale aliquid factum esse arbitror etiam inhis martyribus sanctis Casto et Æmilio, quorumdiem hodie celebramus. Fortasse et ipsi de suisviribus antea præsumpserunt, et ideo defecerunt.Ostendit eis qui essent ipsi, qui ipse. Repressitpræsumentes, et vocavit credentes : adjuvitpugnantes, coronavit vincentes. Denique iam deillis gaudebat inimicus in prima congressione,quando cesserunt doloribus, in suis eos partibuscomputabat ; iam exsultabat, iam suos habebat :sed quantum eis concessum est, Domino211 Io 21, 18-19.

100

miserante ; alii martyres diabolum vicerunttentantem, isti etiam triumphantem. Itaque,fratres mei, meminerimus quorum celebritatemhodie celebramus : nec [505] velimus imitari quodvicti sunt, sed potius quod vicerunt. Ideomagnorum casus non latuerunt, ut timeant qui dese præsumpserunt. Ubique nobis humilitasmagistri boni diligentissime commendatur.Quandoquidem et salus nostra in Christo,humilitas Christi est. Nulla enim nostra salusesset, nisi Christus humilis pro nobis fieridignatus esset. Meminerimus de nobis ipsis nonesse præfidendum. Deo commendemus quodhabemus : ab illo imploremus quod minushabemus.

V. Martyrum perfecta justitia est, quoniam inipsa passione perfecti sunt. Ideo pro illis inEcclesia non oratur. Pro aliis fidelibus defunctisoratur, pro martyribus non oratur : tam enimperfecti exierunt, ut non sint suscepti nostri, sedadvocati. Neque hoc in se, sed in illo cui capitiperfecta membra cohæserunt. Ille est enim vereadvocatus unus212, qui interpellat pro nobis,sedens ad dexteram Patris213 : sed advocatus unus,sicut et pastor unus. Nam oportet, inquit, me et easoves adducere, quæ non sunt de hoc ovili214. Ut Christuspastor, Petrus non pastor ? Imo et Petrus pastor,

212 Cf. 1 Io 2, 1.213 Cf. Rom 8, 34.214 Io 10, 16.

101

et cæteri tales sine ulla dubitatione pastores. Namsi non pastor, quomodo ei dicitur : Pasce ovesmeas215 ? Sed tamen verus pastor, qui pascit ovessuas. Petro enim dictum est, non, Pasce ovestuas ; sed, meas. Petrus ergo non in se, sed incorpore pastoris est pastor. Nam si oves suaspasceret, continuo fierent hædi, quos pasceret.

VI. Contra hoc enim quod Petro dicitur :Pasce oves meas216 ; dicitur in Canticis canticorum :Nisi cognoveris temetipsam, o pulchra inter mulieres217.Cui dicitur, utique agnoscimus, et in illa nos etiamaudimus. Ecclesia quippe hoc audit a Christo,sponsa audit a sponso : [506] Nisi cognoveristemetipsam, o pulchra inter mulieres, exi tu218. Quammala vox : Exi. A nobis, inquit, exierunt, sed nonerant ex nobis219. Huic tristi voci, quod est : Exi,contraria est in bono illa vox gratulabilis : Intra ingaudium Domini tui220. Ergo : Nisi cognoveristemetipsam, o pulchra inter mulieres, o catholicapulchra inter hæreses : nisi cognoveris temetipsam, opulchra inter mulieres, exi tu ; non enim ego te eicio,sed exi tu. A nobis enim exierunt, qui segregantsemetipsos, animales, spiritum non habentes221. Nonenim dictum est, Eiecti sunt ; sed : Exierunt. Hoc215 Io 21, 17.216 Io 21, 17.217 Cant 1, 7.218 Cant 1, 7.219 1 Io 2, 19.220 Mt 25, 21.221 jud 19.

102

et in primis peccantibus justitia divina servavit.Tamquam enim iam pronos proprio pondere,dimisit eos de paradiso, non exclusit222. Nisi ergocognoveris temetipsam, o pulchra inter mulieres, exi tu :non ego te eicio, exi tu. Ego te in corpore meovolo sanari, tu putredinem tuam appetis amputari.Hoc illis dictum est, qui prævidebantur exituri, utpossint se agnoscere et cavere mansuri. Quareenim et illi exierunt, nisi quia se non agnoverunt ?Si enim agnoscerent, ibi viderent non suum, sedDei esse quod darent. Ego do : meum est quoddo ; et ideo sanctum est, quia ego do. Non teagnovisti, merito existi. Noluisti enim audiredicentem : Nisi cognoveris temetipsam, o pulchra intermulieres. Pulchra enim aliquando eras, quandosponsi tui membris inhærebas. Noluisti ergoaudire et appendere quid sit : Nisi cognoveristemetipsam : quia utique fœdam te invenit, quia defœda pulchram fecit, quia de nigra dealbavit. Quidenim habes quod non accepisti ?223 Non ergo advertisquemadmodum dictum sit : Nisi cognoveristemetipsam, exi tu. Et putasti te pascere debere[507] oves tuas, non quomodo dictum est Petro :Pasce oves meas224. Sed vide quid tibi adjunxerit, quidtibi ista prædixit : Exi tu in vestigiis gregum ; nongregis, sed gregum. Nam ibi pascuntur oves Christi,ubi est unus grex et unus pastor. Exi ergo tu in

222 Cf. Gen 3, 23.223 1 Cor 4, 7.224 Io 21, 17.

103

vestigiis gregum225, divisibilis, divisa, conscissa ; exi tuin vestigiis gregum : et pasce hædos tuos ; non sicutPetrus, oves meas, sed hædos tuos : in tabernaculispastorum226, non in tabernaculo pastoris. Petrusintrat caritate, tu exis animositate : quia Petruscognovit semetipsum, ideo se flevit de sepræsumentem, et invenire meruit adjuvantem :ideo exi tu. Ille oves meas, tu hædos tuos. Ille intabernaculo pastoris, tu in tabernaculis pastorum.Quid ergo jactas pœnam tuam malam, quæ nonhabes causam bonam ?

VII. Martyres itaque intus honoremus intabernaculo pastoris, in membris pastoris,habentes gratiam, non audaciam ; pietatem, nontemeritatem ; constantiam, non pertinaciam ;collectionem, non divisionem. Proinde si vultismartyres veros imitari, causam vobis eligite, utdicatis Domino : judica me, Domine, et discernecausam meam a gente non sancta227. Discerne, nonpœnam meam ; nam habet hanc et gens nonsancta ; sed causam meam, quam non habet nisigens sancta. Causam ergo vobis eligite, causambonam et justam tenete, et in adjutorio Domininullam pœnam timete. Conversi ad Dominum,etc. [508]

SERMO CCLXXVI.228

225 Cant 1, 7.226 Cant 1, 7.227 Ps 42, 1.228 Alias de Diversis 39.

104

In Natali Martyrum Protasii et Gervasii.229

I. Martyres, nomen est græcum, sed iam istonomine consuetudo utitur pro latino : latineautem Testes dicuntur. Sunt ergo martyres veri,sunt falsi : quia sunt testes veri, sunt falsi. Sed aitScriptura : Testis falsus non erit impunitus230. Si testisfalsus non erit sine pœna, nec testis verus sinecorona. Et facile quidem fuit, Domino JesuChristo et veritati, quia Deus est, testimoniumperhibere ; sed usque ad mortem, magnum opusfuit. Fuerunt quidam, quos Evangelium notat,principes judæorum, qui crediderant in DominumJesum : sed propter judæos, inquit, non audebantpublice confiteri. Et continuo nota addita estcapiti ; secutus enim ait Evangelista : Amaveruntenim hominum gloriam magis quam Dei231. Fueruntergo qui erubescerent coram hominibus confiteriChristum : fuerunt vero alii iam meliores, qui nonerubescerent coram hominibus confiteriChristum, sed non eum possent confiteri usquead mortem. Dona enim Dei sunt hæc : etaliquando gradatim in anima nutriuntur. Attenditeprius, et istos tres testes comparate inter se -unum qui credit in Christum, et vix timidesusurrat Christum ; alium qui credit in Christum,et publice confitetur [509] Christum ; tertium qui

229 De his Mediolanensibus Martyribus in Carthaginensi Kalendario et inMartyrologiis die 19 Junii.230 Prov 19, 5.9.231 Io 12, 43.

105

credit in Christum, et paratus est in suaconfessione mori pro Christo. Prior ille taminfirmus est, ut pudor eum vincat, non timor :secundus iam habet firmam frontem, sednondum usque ad sanguinem : tertius totum,232 utnihil sit amplius quod restet. Implet enim quodscriptum est : Certa pro veritate usque ad mortem233.

II. De Petro quid dicimus ? PrædicavitChristum, missus est, evangelizavit adhuc anteDomini passionem. Novimus enim missosApostolos, ut Evangelium prædicarent : missusest, et prædicavit. Quantum vicerat illos judæos,qui timebant publice confiteri ? Sed tamen adhucnon erat similis Protasio et Gervasio. Jamapostolus erat, primus erat, Domino cohærebat.Dictum illi erat : Tu es Petrus234 : sed nondum eratProtasius aut Gervasius, nondum erat Stephanus,nondum erat Nemesianus235 puer ; nondum hocerat Petrus ; nondum erat quod mulieres quædam,quod puellæ, quod Crispina, quod Agnes ;nondum erat Petrus, quod istarum muliebrisinfirmitas. Laudo Petrum : sed prius erubesco pro

232 Subaudi habet, vel implet.233 Eccli 4, 33.234 Mt 16, 18.235 In recentioribus MSS. Messanus. At in antiquissimo Germanensi, ut ineditis libris, Nemesianus. Martyrem hunc non habet RomanumMartyrologium. In Kalendario Carthaginensi notatur X Kal. Jan. SanctiNemesiani celebritas, istius forte pueri memoriæ dedicata, quem videlicet hiclaudat Augustinus quasi Martyrem vulgo notissimum. Alius estNemesianus ex Africa episcopus in Martyrologiis celebratus IV IdusSeptembris.

106

Petro. Quam prompta anima ! sed nesciens semetiri. Nam utique si prompta non esset, nondiceret Salvatori, Moriar pro te. Etsi oportuerit memori tecum, non te negabo236. Sed medicus qui noveratvenam cordis inspicere, prænuntiavit accessionispericulum. Tu, inquit, pro me animam tuam ponis ?Agnosce ordinem. Ego prior pono. Tu pro meanimam tuam [510] ponis ? Amen dico tibi, priusquamgallus cantet, ter me negabis237. Prænuntiavit medicusquod nesciebat ægrotus. Invenit se ergo ægrotusfalsum præsumpsisse, quando interrogatus est :Tu de illis es238 ? Quæ interrogavit ancilla, febrisfuit. Ecce febris accessit, ecce hæret : quiddicam ? Ecce periclitatur, ecce moritur Petrus.Quid est enim aliud mori, quam vitam negare ?Negavit Christum, negavit vitam, mortuus est.Sed ille qui resuscitat mortuos, respexit eumDominus, et flevit amare239. Negando periit, flendoresurrexit. Et mortuus est prior pro illo Dominus,sicut oportebat : et mortuus est postea proDomino Petrus, sicut ordo ipse postulabat : etsecuti sunt martyres. Strata est via prius spinosa,et pedibus Apostolorum contrita, facta leniorsecuturis.

III. Quasi semine sanguinis impleta estmartyribus terra, et de illo semine seges surrexit

236 Mt 26, 35.237 Io 13, 37-38.238 Mt 26, 69.239 Lc 22, 61-62.

107

Ecclesiæ. Plus asseruerunt Christum mortui,quam vivi. Hodie asserunt, hodie prædicant : tacetlingua, sonant facta. Tenebantur, ligabantur,includebantur, producebantur, torquebantur,urebantur, lapidabantur, percutiebantur, bestiissubrigebantur. In omnibus suis mortibus quasiviles irridebantur : sed pretiosa in conspectu Dominimors sanctorum ejus240. Tunc in conspectu Dominitantum pretiosa, modo et in conspectu nostro.Tunc enim quando opprobrium erat essechristianum, vilis erat mors sanctorum inconspectu hominum : detestabantur, exsecrationihabebantur ; pro maledicto obiciebantur, Sicmoriaris, sic crucifigaris, sic incendaris. Modo istamaledicta quis fidelis non optat ?

IV. Celebramus ergo hodierno die, fratres,memoriam in hoc loco positam sanctorumProtasii et Gervasii, [511] Mediolanensiummartyrum. Non eum diem quo hic posita est, sedeum diem hodie celebramus, quando inventa estpretiosa in conspectu Domini mors sanctorumejus per Ambrosium episcopum, hominem Dei :cujus tunc tantæ gloriæ martyrum etiam ego testisfui.241 Ibi eram, Mediolani eram, facta miraculanovi, attestante Deo pretiosis mortibussanctorum suorum : ut per illa miracula iam nonsolum in conspectu Domini, sed etiam inconspectu hominum esset mors illa pretiosa.

240 Ps 115, 15.241 Vide August. Confess. lib. IX, cap. 7, et de Civit. Dei lib. XXII, cap. 8.

108

Cæcus notissimus universæ civitati illuminatus est,cucurrit, adduci se fecit, sine duce reversus est.Nondum audivimus quod obierit : forte adhucvivit. In ipsa eorum basilica, ubi sunt eorumcorpora, totam vitam suam serviturum se essedevovit. Nos illum gavisi sumus videntem,reliquimus servientem.

V. Non cessat Deus attestari : et novitquomodo ipsa miracula sua debeat commendare.Novit agere, ut magnificentur : novit agere, nevilescant. Non omnibus donat per martyressanitatem : sed omnibus promittit imitatoribusmartyrum immortalitatem. Quod non omnibusdat, non quærat cui non dat ; nec murmuretadversus eum quia non dat, ut det quod in finepromisit. Nam et qui modo sanantur, postpaululum aliquando moriuntur : qui in fineresurgunt, cum Christo vivent. Præcessit caput,exspectat membra secutura : implebitur totumcorpus, Christus et Ecclesia. Ibi nos computetscriptos : et in hac vita quod expedit det. Novitenim ille quid expediat filiis suis. Si ergo vos, inquit,cum sitis mali, nostis bona data dare filiis vestris ; quantomagis Pater vester qui in cœlis est, dabit bona petentibusse ?242 Quæ bona ? numquid temporalia ? Dat etipsa ; sed et infidelibus dat. Dat et ipsa ; sed etimpiis dat, sed et [512] blasphematoribus suis dat.Bona quæramus, quæ non nobis sint cum maliscommunia. Novit ille Pater dare ista bona filiis242 Mt 7, 11.

109

suis. Modo petit ab illo filius suus sanitatemcorporis : et non dat, adhuc flagellat. Sednumquid pater, quando flagellat, non præstat ?Profert flagellum, sed cogita quale præparetpatrimonium. Flagellat, inquit, omnem filium quemrecipit. Quam enim diligit Dominus, corripit243. Ideo istadico, fratres mei, ne contristemini quando petitis,et non accipitis, et arbitremini quod ante oculosvos non habeat Deus, si ad tempus non exaudiatvoluntatem vestram. Non enim semper ægrumexaudit medicus ad voluntatem, quamvis ejus sinedubio procuret atque appetat sanitatem. Non datquod petit : sed quod non petit, hoc procurat.Petit frigidam, non dat. Crudelis factus est, quivenit sanare ? Artis est, non crudelitatis. Non datad horam quod delectat : ut sanus possit omnia,nondum sano negantur aliqua.

VI. Considerate promissiones Dei. Istis ipsismartyribus quid, putatis quia omne quodpostulaverunt dedit ? Non. Multi se optaveruntdimitti, et cum aliquo miraculo dimitti, quomododimissi sunt tres pueri de camino. Qualis voxregis Nabuchodonosor ? Quoniam, inquit,speraverunt in eum, et verbum regisimmutaverunt244. Quale testimonium perhibet, quiconabatur occidere ? Incendi illos voluit, quipostea per illos credidit. Si illi in igne morerentur,occulte coronarentur, huic non prodesset. Ideo ad

243 Hebr 12, 6.244 Dan 3, 95.

110

tempus servati sunt, ut crederet infidelis, utlaudaret Deum, qui damnaverat illos. Ipse fuitDeus trium puerorum, qui fuit DeusMachabæorum. Illos de igne liberavit245, illos inigne mori fecit246. Mutatus est ? Plus illos quamillos diligebat ? Major corona data est Machabæis.Certe illi evaserunt ignes, sed ad pericula istiussæculi [513] servati sunt : illi in ignibus omniapericula finierunt. Non ulterius restabat ullatentatio, sed sola coronatio. Ergo plus acceperuntMachabæi. Excutite fidem vestram, oculos cordisproferte, nolite humanos : habetis enim aliosintus, quos vobis Dominus fecit, qui vobis oculoscordis aperuit, quando fidem dedit. Ipsos oculosinterrogate : qui plus acceperunt, Machabæi, antres pueri ? Fidem interrogo. Homines sæculihuius amatores si interrogem : Ego inter trespueros volebam esse, dicit mihi anima infirma.Erubesce matri Machabæorum, quæ voluit filiossuos ante se mori, quia sciebat non mori.

VII. Ego aliquando memoror de libellismiraculorum martyrum, quæ in conspectu vestroleguntur. Ante dies lectus est quidam libellus, ubicuidam ægrotæ quæ doloribus acerrimistorquebatur, cum dixisset : Ferre non possum ; aitilli ipse martyr qui sanare venerat : Quid, simartyrium duceres ? Multi ergo ducunt martyriumin lecto : prorsus multi. Est quædam persecutio

245 Cf. Dan 3, 95.246 Cf. 2 Mach 7.

111

satanæ, occultior et astutior quam tunc fuit. Jacetfidelis in lecto, torquetur doloribus, orat, nonexauditur : imo exauditur, sed probatur, sedexercetur, sed ut recipiatur filius, flagellatur. Ergocum torquetur doloribus, venit linguæ tentatio,accedit ad lectum aut muliercula aliqua, aut vir, sivir dicendus est ; et dicit ægroto, Fac illamligaturam, et sanus eris : adhibeatur illapræcantatio, et sanus eris. Ille et ille et ille,interroga, sani inde facti sunt. Non cedit, nonobtemperat, non cor inclinat ; certat tamen. Viresnon habet, et diabolum vincit. Fit martyr in lecto,coronante illo qui pro illo pependit in ligno. [514]

SERMO CCLXXXVII.247

In Natali S. Joannis Baptistæ , qui est VIII Kalendas Julii.

I. Prolixa narratio, sed compensatur laborauditoris dulcedine veritatis. Illustrem nativitatembeatissimi Joannis præconis et præcursorisChristi, cum sanctum Evangelium legeretur,audivimus. Hinc attendat Caritas vestra, quammagni hominis nativitas facta sit. Natalis diescarnis nulli Prophetarum, nulli Patriarcharum,nemini Apostolorum celebravit Ecclesia : solosduos Natales celebrat, huius et Christi. Temporaipsa quibus nati sunt ambo, magnum mysteriumpræfigurant. Joannes magnus erat homo, sedhomo. Tam magnus autem erat homo, ut

247 Alias de Diversis 40.

112

quidquid plus illo esset, Deus esset. Qui post mevenit, major me est248. Dixit hoc Joannes : Ipse majorme est. Si major te est, quid est quod ipsummajorem te, audivimus dicentem : In natismulierum nemo exsurrexit major Joanne Baptista249 ? Sinemo hominum est te major, quid est ille qui temajor est ? Quis sit, vis audire ? In principio eratVerbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus eratVerbum250.

II. Et quomodo Verbum Dei Deus, per quodfacta sunt omnia, quod natum est sine initiotemporis, per quod facta sunt tempora, diemnatalem invenit in [515] tempore ? Quomodo,inquam, Verbum per quod facta sunt tempora,diem natalem invenit in tempore ? Quærisquomodo ? Audi ipsum Evangelium : Verbum carofactum est, et habitavit in nobis251. Natalis Christinatalis est carnis, non Verbi : sed ideo natalis estVerbi, quia Verbum caro factum est. Natum estVerbum, sed in carne natum est, non in se. In seautem est quidem a Patre, sed diem natalem nonhabet in tempore.

III. Natus est Joannes, natus est et Christus :annuntiatus Joannes ab angelo, annuntiatusChristus ab angelo. Utrumque magnummiraculum. Servum præcursorem parit sterilis de

248 Mt 2, 11.249 Mt 11, 11.250 Io 1, 1.251 Io 1, 14.

113

sene viro, Dominum possessorem parit virgo sineviro. Magnus homo Joannes : sed plus quamhomo Christus ; quia et homo et Deus. Magnushomo ; sed humiliandus erat homo, ut exaltareturDeus. Denique quia humiliandus erat homo, audiipsum hominem : Non sum dignus corrigiamcalceamenti ejus solvere252. Si se dignum diceret,quantum se humiliaret ? Nec hoc se dixit dignum.Omnino prostravit se, et prostravit se sub petra.Lucerna enim erat253, et vento superbiæ timebatexstingui.

IV. Denique quia humiliandus erat omnishomo Christo, ac per hoc et Joannes ; et quodexaltandus erat Deus homo Christus,demonstravit et dies natalis, et genera passionum.Natus est Joannes hodie : ab hodierno minuunturdies. Natus est Christus octavo calendasjanuarias : ab illo die crescunt dies. Joannes inpassione capite est diminutus, Christus in lignoest exaltatus. Quam bene nuntiatus est virginiMariæ, quam vere, quam sancte : Quomodo fietistud, quoniam virum non cognosco ?254 Credebat, sedmodum quærebat. Et quid audivit ? Spiritus sanctussuperveniet in te, et virtus Altissimi, ipse Spiritussanctus, id est, virtus Altissimi obumbrabit tibi. Etpropterea hoc quod nascetur ex te sanctum, vocabitur

252 Io 1, 27.253 Cf. Io 5, 35.254 Lc 1, 34.

114

Filius Dei255. Virtus Altissimi [516] obumbrabit tibi.Erit in te conceptus, libido non eritconcupiscentiæ. Non erit æstus, ubi umbram facitSpiritus sanctus. Sed quia corpori nostro suntæstus, sufficiant hæc caritati vestræ : bene cogitataplura erunt.

SERMO CCLXXXVIII.256

In Natali Joannis Baptistæ, II.

De voce et verbo.

I. Diei hodiernæ festivitas anniversario reditumemoriam renovat, natum esse Dominipræcursorem ante mirabilem mirabiliter ; cujusnativitatem considerare nos et laudare maximehodie convenit. Ad hoc enim et dies anniversariushuic miraculo dedicatus est, ut beneficia Dei etexcelsi magnalia non deleat oblivio de cordibusnostris. Joannes ergo præco Domini missus anteillum, sed factus per illum. Omnia enim per ipsumfacta sunt, et sine ipso factum est nihil257. Missus homoante hominem Deum, agnoscens Dominumsuum, annuntians Creatorem suum ; iam in terrapræsentem mente discernens, digito ostendens.Ipsius enim verba sunt ostendentis Dominum ettestimonium perhibentis : Ecce Agnus Dei, ecce quitollit peccatum mundi258. Merito ergo sterilis peperit

255 Lc 1, 35.256 Alias 23 ex Sirmondianis.257 Io 1, 3.258 Io 1, 29.

115

[517] præconem, virgo judicem. In matre Joannissterilitas accepit fecunditatem : in matre Christifecunditas non corrupit integritatem. Si vestrapatientia, et quietum studium, et attentumsilentium præbeat mihi copiam, adjuvanteDomino, dicere quod donat ut dicam ; erit proculdubio fructus attentionis vestræ, et operæ pretiumstudii nostri, ut aliquid quod ad magnumsacramentum pertineat, insinuem auribus etcordibus vestris.

II. Fuerunt Prophetæ ante Joannem, et multi,et magni, et sancti, digni Deo, Deo pleni,Salvatoris prænuntiatores ; veritatis attestatores.Verumtamen de nullo eorum dici potuit, quoddictum est de Joanne : In natis mulierum nemoexsurrexit major Joanne Baptista259. Quid ergo sibivult ista magnitudo præmissa ante magnum ? Adtestimonium magnæ humilitatis. Tam enimmagnus erat, ut Christus posset putari. PossetJoannes abuti errore hominum, et non laborarepersuadere se esse Christum, quia hoc iam illi, quieum audiebant et videbant, illo non dicenteputaverant. Non erat ei opus seminare errorem,sed confirmare. At ille sponsi amicus humilis,sponso zelans, non se pro sponso adulterumsupponens, perhibet testimonium amico suo, eteum qui vere sponsus erat, sponsæ commendat :ut ametur in illo, odit se amari pro illo. Qui habet,inquit, sponsam, sponsus est. Et quasi diceres, Quid259 Mt 11, 11.

116

tu ? Amicus autem, inquit, sponsi stat, et audit eum, etgaudio gaudet propter vocem sponsi260. Stat, et audit :discipulus audit magistrum ; quia audit, stat ; quiasi non audit, cadit. Hinc magnitudo Joannismaxime commendatur ; quia cum posset putariChristus, maluit Christo, testimonium perhibere,illum commendare ; se humiliare, quam pro ipsoaccipi, et a se decipi. Merito dictus est ampliusquam [518] propheta. De Prophetis enim, quifuerunt ante adventum Domini, Dominus ipse italoquitur : Multi Prophetæ et justi voluerunt videre quævos videtis, et non viderunt261.Etenim illi quiimplebantur Spiritu Dei, ut annuntiarentChristum venturum, concupiscebant, si fieriposset, in terra videre præsentem. Unde Simeonille differebatur exire de sæculo, ut videret natum,per quem conditum est sæculum262. Et ille quideminfantem vidit Verbum Dei in carne : sednondum docebat, nondum magistri personamprofessus erat, qui iam apud Patrem Angelismagister erat. Simeon ergo vidit, sed infantem :Joannes autem iam prædicantem, iam discipuloseligentem. Ubi ? Ad flumen Jordanis. Inde enimcœpit magisterium Christi. Ibi Baptismus Christicommendatus est futurus : quia susceptus estbaptismus præveniens, et viam parans, et dicens :

260 Io 3, 29.261 Mt 13, 17.262 Cf. Lc 2, 25-26.

117

Parate viam Domino, rectas facite semitas ejus263.Baptizari enim voluit Dominus a servo, utviderent quid accipiunt qui baptizantur aDomino. Inde ergo cœpit, unde merito prophetiapræcesserat : Dominabitur a mari usque ad mare, et aflumine usque ad terminos orbis terræ264. Ad ipsumflumen, unde cœpit dominari Christus, viditJoannes Christum, cognovit, testimoniumperhibuit. Magno se humiliavit, ut a magnoexaltaretur humilis. Et se amicum sponsi dixit : etqualem amicum ? fortassis æqualem ? Absit :longe infra. Quantum longe ? Non sum dignus, ait,corrigiam calceamenti ejus solvere265. Hic propheta, imoamplius quam propheta, prænuntiari meruit perprophetam. De illo namque dixit Isaias, quodhodie nobis lectum est : Vox clamantis in deserto,Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus. Omnisvallis implebitur, et omnis mons et collis [519]humiliabitur ; et erunt tortuosa in directum, et aspera invias planas ; et videbit omnis caro salutare Dei.Exclama : Quid exclamabo ? Omnis caro fenum, etomnis claritas ejus ut flos feni : fenum aruit, flos decidit :Verbum autem Domini manet in æternum266. AttendatCaritas vestra. Joannes interrogatus quis esset,utrum Christus esset, utrum Elias, utrumpropheta : Non sum, inquit : Christus, nec Elias, nec

263 Mt 3, 3.264 Ps 71, 8.265 Mc 1, 7.266 Is 40, 3-8.

118

propheta267. Et illi : Quis ergo es ? Ego sum voxclamantis in deserto268. Vocem se dixit. HabesJoannem vocem. Quid habes Christum, nisiVerbum ? Vox præmittitur, ut Verbum posteaintellegatur. Et quale Verbum ? Audi illud tibiclare ostendentem. In principio, inquit, erat Verbum,et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum : hocerat in principio apud Deum. Omnia per ipsum factasunt, et sine ipso factum est nihil269. Si omnia, etJoannes. Quid miramur, si Verbum fecit sibivocem ? Vide, vide utrumque ad flumen, etvocem et Verbum. Vox Joannes, VerbumChristus.

III. Quæramus quid intersit inter vocem etverbum : attenti quæramus ; non parva res est,nec parvam intentionem desiderat. DabitDominus, ut nec ego in explicando fatiger, necvos in audiendo. Ecce duo quædam, vox etverbum. Quid est vox ? quid est verbum ? Quid ?Audite quod in vobis ipsis approbetis, et vobisipsis a vobismetipsis interrogati respondeatis.Verbum, si non habeat rationem significantem,verbum non dicitur. Vox autem, etsi tantummodosonet, et irrationabiliter perstrepat, tamquamsonus clamantis, non loquentis, vox dici potest,verbum dici non potest. Nescio quis ingemuit,vox est : ejulavit, vox est. Informis quidam sonus

267 Io 1, 20-21.268 Io 1, 22-23.269 Io 1, 1-3.

119

est, gestans vel inferens strepitum auribus sinealiqua ratione intellectus. [520] Verbum autem,nisi aliquid significet, nisi aliud ad aures ferat,aliud menti inferat, verbum non dicitur. Sicutergo dicebam, si clames, vox est : si dicas, Homo,verbum est ; si dicas, Pecus ; si, Deus ; si,Mundus, vel aliquid aliud. Has enim omnes vocessignificantes dixi, non inanes, non sonantes etnihil docentes. Si ergo iam distinxistis inter vocemet verbum, audite quod miremini in his duobus,Joanne et Christo. Verbum valet plurimum et sinevoce : vox inanis est sine verbo. Reddamusrationem, et quod proposuimus, si possumus,explicemus. Ecce voluisti aliquid dicere : hocipsum quod vis dicere, iam corde conceptum est ;tenetur memoria, paratur voluntate, vivitintellectu. Et hoc ipsum quod vis dicere, non estalicujus linguæ. Res ipsa, quam vis dicere, quæcorde concepta est, non est alicujus linguæ, necgræcæ, nec latinæ, nec punicæ, nec hebrææ, neccuiusquam gentis. Res est tantum corde concepta,parata procedere. Ergo, ut dixi, res est quædam,sententia quædam, ratio corde concepta, parataprocedere, ut insinuetur audienti. Sic igiturquomodo nota est ei in cujus corde est, verbumest, iam notum dicturo, nondum audituro. Ecceergo verbum iam formatum, iam integrum, manetin corde : quærit procedere, ut dicatur audienti.Attendit ille qui concepit verbum quod dicat, etnotum habet verbum sibi in corde suo, attendit

120

cui dicturus est. Loquar in nomine Christi auribuseruditis in Ecclesia, et audeo etiam aliquid iamquod sit subtilius, insinuare non rudibus. Intendatergo Caritas vestra. Videte verbum cordeconceptum, quærit procedere, ut dicatur : attenditcui dicatur. Invenit Græcum ? græcam vocemquærit, qua procedat ad Græcum. InvenitLatinum ? latinam vocem quærit, qua procedat adLatinum. Invenit Punicum ? punicam vocemquærit, qua procedat ad Punicum. Remove [521]diversitatem auditorum, et verbum illud, quodcorde conceptum est, nec græcum est, neclatinum, nec punicum, nec cuiusquam linguæ.Talem vocem quærit procedendi, qualis assistitauditor. Modo, fratres, ut aliquid propositum sitquod intellegatis, concepi corde ut dicam, Deus.Hoc quod concepi corde, magnum aliquid est.Non enim duæ syllabæ sunt Deus ; non enim voxista brevis est Deus. Deum volo dicere, intendocui dicam. Latinus est ? Deum dico. Græcus est ?"Θεον" dico. Latino dico Deum, Græco dico"Θεον" Inter Deum et "Θεον" distat sonus :litteræ aliæ sunt hic, aliæ sunt ibi : in corde autemmeo, in eo quod volo dicere, in eo quod cogito,nulla est diversitas litterarum, nullus sonus variussyllabarum : hoc est quod est. Ut enuntiareturLatino, alia vox adhibita est ; ut Græco, alia. SiPunico enuntiare vellem, aliam adhiberem ; siHebræo, aliam ; si Ægyptio, aliam ; si Indo, aliam.Quam multas voces faceret personarum

121

mutatione verbum cordis, sine ulla sui mutationevel varietate ? Pergit ad Latinum voce latina, adGræcum græca, ad Hebræum hebræa. Adaudientem pervenit, nec a loquente discedit.Numquid enim quod dicendo in alio facio, egoamitto ? Sonus ille adhibitus medius in te aliquidpropagavit, a me non emigravit. Deum iam egocogitabam : tu nondum audieras vocem meam ;hac audita, cœpisti et tu habere quod cogitabam :sed ego non perdidi quod habebam. Ergo in me,tamquam in cardine cordis mei, tamquam insecretario mentis meæ, præcessit verbum vocemmeam. Nondum sonuit vox in ore meo, et inestiam verbum cordi meo. Ut autem exeat ad tequod corde concepi, ministerium vocis inquirit.

IV. Si possim, adjuvante intentione vestra etorationibus, dicere quod volo, puto quia gaudebitqui intelleget : qui autem non intelleget, ignoscathomini laboranti, Deo [522] supplicet miseranti.Etenim et quod loquor inde est. Inde undeloquor, inest cordi quod dicam : sed vocumministeria laborant ad aures vestras. Quid ergo,fratres ? quid ergo ? Certe intendistis, certe iamintellegitis, quia verbum erat in corde meo,antequam sibi adhiberet vocem, in qua procederetad aures vestras. Puto quia intellegant omneshomines : quia quod mihi accidit, hoc omniloquenti. Ecce iam scio quod volo dicere, cordeteneo, ministerium vocis inquiro ; antequamsonet vox in ore meo, iam tenetur verbum in

122

corde meo. Præcessit ergo verbum vocem meam,et in me prius est verbum, posterior vox : ad teautem, ut intellegas, prior venit vox auri tuæ. utverbum insinuetur menti tuæ. Nosse enim nonposses quod in me fuerat ante vocem, nisi in tefuerit post vocem. Ergo si vox Joannes, verbumChristus : ante Joannem Christus, sed apudDeum ; post Joannem Christus, sed apud nos.Magnum sacramentum, fratres. Intendite, accipitemagnitudinem rei etiam atque etiam. Delectatenim me intellectus vester, et audaciorem facit advos, adjuvante illo quem prædico, tantillustantum, homo qualiscumque Verbum Deum.Ipso ergo adjuvante, audacior fio ad vos, etpræmissa ista informatione distinctionis vocis etverbi, quæ consequantur insinuo. Personamgerebat Joannes vocis in sacramento : nam nonipse solus vox erat. Omnis enim homoannuntiator Verbi, vox Verbi est. Quod enim estsonus oris nostri ad verbum quod in cordegestamus, hoc omnis anima pia prædicatrix adillud Verbum de quo dictum est : In principio eratVerbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus eratVerbum : hoc erat in principio apud Deum270. Quantaverba, imo quantas voces facit verbum cordeconceptum ! Quantos prædicatores fecit Verbumapud Patrem manens ! Misit [523] Patriarchas,misit Prophetas, misit tot et tantos prænuntiatoressuos. Verbum manens voces misit, et post multas270 Io 1, 1-2.

123

præmissas voces, unum ipsum Verbum venittamquam in vehiculo suo, in voce sua, in carnesua. Collige ergo tamquam in unum omnes voces,quæ præcesserunt Verbum, et eas omnesconstitue in persona Joannis. Harum omniumsacramentum ille gestabat, harum omniumpersona sacrata et mystica ille unus erat. Ideoproprie dictus est vox, tamquam omnium vocumsignaculum atque mysterium.

V. Ergo attendite iam quo pertineat : Illumoportet crescere, me autem minui271. Attendite, sipossim eloqui ; si non dicam, insinuare, sedsaltem cogitare sufficiam, quo modo, qua ratione,qua intentione, qua causa, secundumdistinctionem quam locutus sum vocis et verbi,dixerit ipsa vox, ipse Joannes : Illum oportet crescere,me autem minui. O magnum et mirabilesacramentum ! Attendite personam vocis, in quapersona erant sacramenta omnium vocum,dicentem de persona Verbi : Illum oportet crescere,me autem minui. Quare ? Attendite. Apostolusdicit : Ex parte scimus, et ex parte prophetamus ; cumautem venerit quod perfectum est, quod ex parte estevacuabitur272. Quid est perfectum ? In principio eratVerbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus eratVerbum273. Hoc est perfectum. Quid estperfectum ? Dicat et apostolus Paulus : Qui cum in

271 Io 3, 30.272 1 Cor 13, 9-10, et Florus ibidem.273 Io 1, 1.

124

forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse æqualisDeo274. Hunc æqualem Deo Patri, hoc VerbumDei apud Deum, per quod facta sunt omnia,videbimus sicuti est, sed in fine. Nam nunc, quodevangelista Joannes dicit : Dilectissimi, filii Deisumus, et nondum apparuit [524] quid erimus.Dilectissimi, scimus, quia cum apparuerit, similes eierimus, quoniam videbimus eum sicuti est275. Hæc visionobis promittitur, ad hanc visionem erudimur, adhanc visionem corda mundamus. Beati enim,inquit, mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt276.Ostendit carnem suam, ostendit servis, sedformam servi ; tamquam propriam vocem suam,inter multas voces, quas præmisit, ipsam etiamcarnem suam ostendit. Pater quærebatur, quasiiam ipse sicuti est videretur : qui æqualis PatriFilius, in forma servi servis loquebatur. Domine, aitilli Philippus, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis277.Omnis intentionis suæ finem quærebat, hoc est,profectus sui terminum, quo cum pervenisset,nihil amplius iam requireret. Ostende, inquit, nobisPatrem, et sufficit nobis. Bene, Philippe, bene,optime intellegis quod tibi sufficit Pater. Quid estsufficit ? Nihil ultra quæres : implebit te, satiabit te,perficiet te, Sed vide ne forte sufficiat tibi et istequem audis. Solus sufficit, an cum Patre ? Sed

274 Phil 2, 6.275 1 Io 3, 2.276 Mt 5, 8.277 Io 14, 8.

125

quomodo solus, quando nunquam discedit aPatre ? Ergo respondeat Philippo volenti videre :Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me ?Philippe, qui vidit me, vidit et Patrem278. Quid est :Philippe, qui vidit me, vidit et Patrem ; nisi, Tu menon vidisti, ideo quæris Patrem ? Philippe, qui mevidit, vidit et Patrem. Tu autem vides me, et nonvides me. Non vides enim me qui feci te ; sedvides quod factus sum propter te. Qui me, inquit,vidit, vidit et Patrem. Unde, nisi quia in forma Dei nonrapinam arbitratus est esse æqualis Deo279 ? Quid ergoPhilippus videbat ? Quod semetipsum exinanivitformam servi accipiens, [525] in similitudinem hominumfactus, et habitu inventus ut homo280. Hoc videbatPhilippus, formam servi, liber futurus ad formamDei. Ergo omnium vocum persona Joannes,Verbi persona Christus. Omnes voces necesse estminuantur, quando ad Christum videndumproficimus. Quanto enim proficis ad videndamsapientiam, tanto minus tibi vox est necessaria.Vox in Prophetis, vox in Apostolis, vox inPsalmis, vox in Evangelio. Veniat illud : Inprincipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, etDeus erat Verbum281. Cum eum viderimus sicuti est,numquid ibi recitabitur Evangelium ? Numquidprophetias audituri sumus ? Numquid Epistolas

278 Io 14, 9.279 Phil 2, 6.280 Phil 2, 7.281 Io 1, 1.

126

Apostolorum lecturi sumus ? Quare ? Quiadeficiunt voces, crescente verbo : quia Illum oportetcrescere, me autem minui282. Et Verbum quidem perse ipsum nec crescit, nec deficit in se. In nobisautem crescere dicitur, cum proficiendo in illumcrescimus : sicut crescit in oculis lux, cum acieconvalescente videtur amplius, quæ acie languenteminus utique videbatur. Et minor erat oculisægris, major est oculis sanis : cum ipsa per seipsam nec ante imminuta sit, nec postmodumcreverit. Minuitur ergo ministerium vocis, cum fitmentis profectus ad Verbum. Ita oportetChristum crescere, Joannem autem minui. Hoceorum indicant passiones. Nam Joannes minutusest, cæsus capite ; Christus exaltatus est, crevittamquam283 in cruce. Hoc eorum indicant natalesdies. Nam a Natali Joannis incipiunt dierumdetrimenta ; a Christi autem, renovanturaugmenta. [526]

SERMO CCLXXXIX.284

In Natali Joannis Baptistæ, III.

I. Causa hodiernæ celebris congregationisnostræ, Natale est Joannis Baptistæ, cujusmirabilem conceptum et partum, cumEvangelium legeretur, audivimus. Magnummysterium, fratres mei : mater Joannis et sterilis

282 Io 3, 30.283 Forte extentus.284 Alias 3 ex Vignerianis.

127

erat et anus, pater senex ; prorsus in utroquedesperata posteritas. Sed quia Deo impossibilenihil est, promissus est filius non credenti. Voxablata est patri, cui defuit fides : iam enim fueratscriptum : Credidi, propter quod locutus sum285. Noncredidit, et non locutus est. Interea etiam virgoconcepit, et hoc sublime miraculum longequepræstantius. Concipit sterilis præconem, virgojudicem. Joannes de masculo et femina, Christusde sola femina. Comparandus est forte JoannesChristo ? Absit. Non tamen frustra tantus tantumpræcessit. Si enim, potestatem conatui meo ipsodignante atque donante Domino Deo nostro,potuero explicare quod sentio, nec mea vilitasdeseretur, nec exspectatio vestra fraudabitur. Siautem minus potuero explicare quod sentio,supplebit in cordibus vestris Dominus Deusnoster, quod mihi forte pro infirmitate measubtraxerit. Hoc ideo prælocutus sum, quoniamquid velim dicere, ego scio, vos nescitis ; et quæsit difficultas in exponendo ego iam sentio. [527]Commendandum autem erat vobis, ut in ipsaintentione vestra possitis orare pro nobis.

II. Hominem concepit Elisabeth, hominemMaria : Elisabeth mater Joannis, Maria materChristi : sed Elisabeth solum hominem, MariaDeum et hominem. Mira res est, quomodopotuerit concipere creatura Creatorem. Quid estergo intellegendum, fratres mei, nisi quia ipse sibi285 Ps 115, 10.

128

fecit carnem de sola matre, qui fecit primumhominem sine patre et matre ? Primus ille nostercasus fuit, quando femina per quam mortuisumus, in corde concepit venena serpentis.Persuasit enim serpens peccatum, et admissus estmale suadens. Si primus noster casus fuit, cumfemina concepit corde venena serpentis ; nonmirandum quod salus nostra facta est, cumfemina concepit in utero carnem Omnipotentis.Uterque ceciderat sexus, uterque fueratreparandus. Per mulierem in interitum missieramus, per mulierem nobis reddita est salus.

III. Quid sibi ergo vult Joannes ? Undeinterpositus ? unde præmissus ? Dicam sipotuero. Dominus noster Jesus Christus deJoanne dixit : In natis mulierum nemo exsurrexit majorJoanne Baptista286. Si comparetur hominibusJoannes, omnes superat ille homo, non cumvincit nisi Deus homo. Joannes præmissus estante Dominum. Tanta in illo excellentia erat,tanta gratia, ut ipse putatus sit Christus. Christumenim exspectabant judæi ; quia et in ipsisProphetis, quos et ipsi legerunt, prænuntiatus estChristus. Exspectabant absentem, occideruntpræsentem : cum putant non esse ipsum,defecerunt ipsi, et mansit ipse. Non tamen omnesdefecerunt, et de judæis multi crediderunt. Ergoquia Christus exspectabatur ; videte gloriamJoannis : cum enim in illo adverteretur tanta286 Mt 11, 11.

129

gratia, cum baptizaret in pœnitentia, et pararet[528] viam Domino velut præmissus metator,miserunt ad illum judæi, et dixerunt : Quis es tu ?Numquid tu Elias, aut propheta ? aut tu es Christus ?Non sum, inquit : Christus, nec Elias, nec propheta. Ettu, inquiunt, quis es ? Ego sum, inquit, vox clamantisin eremo287. Joannes respondit judæis quærentibusquis esset, et iam putare incipientibus quod ipseesset Christus : Ego vox clamantis in eremo. Audistis,si intenti fuistis, lectionem propheticam, quæprimo recitata est. Ibi scriptum est : Vox clamantisin eremo, Parate viam Domino, rectas facite semitas ejus.Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collishumiliabitur, et erunt tortuosa in directa, et aspera in viasplanas ; et videbit omnis caro salutare Dei288. Deindedixit Dominus per Prophetam : Exclama ; et dixi :Quid exclamabo ?289 Et Dominus ibi apudProphetam : Omnis caro fenum, et omnis claritas carnisut flos feni : fenum aruit, et flos decidit ; Verbum autemDomini manet in æternum290. Joannes dixit : Ego voxclamantis in eremo, Parate viam Domino : hoc estdicere, De me prædictum est a Propheta quodego futurus eram clamans in eremo. Ad Joannemergo pertinet dicere : Omnis caro fenum, et omnisclaritas carnis ut flos feni : fenum aruit, et flos decidit :Verbum autem Domini manet in æternum. Verbum

287 Io 1, 21-23.288 Is 40, 3-5.289 Is 40, 6.290 Is 40, 6-8.

130

concipitur in utero virginis ; clamat in eremo voxVerbum. Vox si verbum non sit, strepitus estaurium forte ; nam nec hoc forte dici posset.Omne verbum vox, non omnis vox verbum. Sihomo ore patente clamet quantum potest, voxest, verbum non est. Quæ est autem vox quædicitur verbum ? Ubi intellegitur aliquid, voxsignificans verbum est. Sed ecce necdum sonat,dicere volo aliquid, iam verbum est in corde meo.Verbum est in [529] corde, et nondum vox in ore.Potest ergo esse verbum sine voce, et potest essevox sine verbo. Adde vocem verbo, procedit innotitiam verbum. Quid ergo Christus ad Mariam ?Verbum occultum. Præmissa est vox utpræcederet Verbum. Quid est Joannes ? Voxclamantis in eremo. Quid est Christus ? In principioerat Verbum291. Quid tu vox ? quid tu homo ?Omnis caro fenum, et omnis claritas hominis ut flos feni :fenum aruit, et flos decidit : Verbum autem Dominimanet in æternum. Tene te ad Verbum ; pro te enimsuscepit fenum Verbum. Incarnatum VerbumChristus. Sed omnis caro fenum, et omnis honor carnisut flos feni : contemnamus præsentia, speremusfutura. Omnis vallis implebitur, omnis humilitasexaltabitur : et omnis mons, et collis humiliabitur,omnis superbia deicietur. Depone montes, implevalles, et facta est campi æqualitas. Da mihidivites et honoratos de flore feni ; ipsi audiant :

291 Io 1, 1.

131

Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam292.Da mihi pauperes desperatos, consciosinfirmitatis suæ ; non desperent, credant in eumqui venit propter omnes. Illi erigantur, illipremantur. Venturus ille campum inveniat, nonlapidem ubi pedem offendat. Ideo enim dicebatipse Joannes : Parate viam Domino ; non mihi, sedDomino ; a quo missus sum, non quod ego sum.

IV. Sed dicunt judæi : Numquid tu esChristus ?293 Iste si non esset vallis implenda, sedmons humiliandus, invenerat occasionemdecipiendi. Illi enim audire ab eo volebant quodcrederent. Tantum enim mirabantur ejus gratiam,ut quod diceret, sine dubio crederent. Ecceinvenerat occasionem decipiendi generis humani :si diceret, Ego sum Christus, crederent illi. Sijactaret se per [530] nomen alienum, perderetmeritum proprium. Si jactaret se quasi Christus,nonne ipse sibi responderet, Quid te extollis ?Omnis caro fenum, et claritas ejus ut flos feni : fenumaruit, flos decidit294. Intellege quid manet inæternum : Verbum autem Domini manet in æternum295.Agnovit se : merito Dominus lucernam eum dixit.Dominus de Joanne hoc ait : Ille erat lucerna ardenset lucens, et vos voluistis exsultare ad horam in lumine

292 Iac 4, 6.293 Io 1, 21.294 Is 40, 8.295 Is 40, 8.

132

ejus296. Joannes autem evangelista quid de illodicit ? Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes :hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet delumine ; non erat ille lumen297. Quis ? JoannesBaptista. Quis hoc dicit ? Joannes Evangelista :Non erat ille lumen, sed ut testimonium perhiberet delumine. Tu dicis : Non erat ille lumen : de quo dicitipsum lumen : Ille erat lucerna ardens et lucens. Sednovi, inquit, quale lumen dicam ; novi in cujusluminis comparatione non est lucerna lumen.Audi quid sequitur : Erat lumen verum quod illuminatomnem hominem venientem in hunc mundum298. Joannesnon omnem illuminat hominem, Christus omnemhominem. Et Joannes agnovit se lucernam, nevento superbiæ exstingueretur. Lucerna etaccendi, et exstingui potest. Verbum Deiexstingui non potest, lucerna semper potest.

V. Missus est ergo summus, homo, quiperhiberet testimonium ei qui plus esset quamhomo. Quando enim ille, quo nemo majorexsurrexit in natis mulierum, dicit : Non sum egoChristus, et humiliat se Christo, aliquid plushomine intellegendus est. Nam si quærissummum hominem Joannem, plus homineChristus est ; sic intellege præcursorem, ut quærasjudicem ; sic audi præconem, ut timeas judicem.Missus est, prædixit [531] venturum. Et quale

296 Io 5, 35.297 Io 1, 6-8.298 Io 1, 9.

133

testimonium Joannes perhibet Christo ? Qualeaudi : Cujus non sum dignus corrigiam calceamentisolvere299. Intellexisti, homo, quid ageres ? Omnisqui se humiliat, exaltabitur300. Quid igitur deChristo ? Nos omnes de plenitudine ejus accepimus301.Quid est : Nos omnes ? Ergo Patriarchæ, etProphetæ et Apostoli sancti, vel anteincarnationem præmissi, vel ab incarnato missi,omnes nos de plenitudine ejus accepimus. Nos vasasumus, ille fons est. Ergo si intelleximusmysterium, fratres mei, Joannes homo est,Christus Deus est : humilietur homo, et exalteturDeus. Ut humilietur homo, eo die natus estJoannes, quo dies incipiunt decrescere. Utexaltetur Deus, eo die natus est Christus, quo diesincipiunt crescere. Magnum sacramentum. Ideocelebramus Natalem Joannis, sicut Christi,quoniam ipsa nativitas plena est mysterio. Quomysterio ? Altitudinis nostræ. In homineminuamur, in Deo crescamus. In nobishumiliemur, ut in illo exaltemur. Impletum estpassionibus amborum huius tantæ reisacramentum. Ut minueretur homo, caputperdidit Joannes : ut exaltaretur Deus, Christusligno suspensus est. Ad hoc missus est Joannes,ut eum imitemur, et ad Verbum nos teneamus.Quantumcumque se jactet humana superbia, de

299 Io 1, 27.300 Lc 14, 11.301 Io 1, 16.

134

quavis excellentia sanctitatis, quis erit quodJoannes ? Quisquis es qui te magnum putas, noneris quod Joannes. Nondum natus erat, et iamnasciturum Dominum exsultans in uteroprænuntiabat. Quid excellentius ista sanctitate ?Imitare : audi quid dicat de Christo. Nos deplenitudine ejus accepimus. Lucerna in nocte fontemtibi ostendit, inde et ipse bibit : Nos enim, inquit,de plenitudine ejus omnes accepimus. Nos omnes : ille[532] fons, nos vasa : ille dies, nos lucernæ.Magna infirmitas hominum : per lucernamquæritur dies.

VI. Sed et Apostoli, fratres mei, lucernæ suntdiei. Nolite putare quia Joannes solus est lucerna,et Apostoli non sunt. Ait illis Dominus : Vos estislux mundi302. Et ne putarent quia talis lux erant,qualis dictus est lux, de quo dictum est : Eratlumen verum, quod illuminat omnem hominem venientemin hunc mundum303 ; continuo docuit illos veramipsam lucem. Cum dixisset : Vos estis lux mundi ;adjunxit, et ait : Nemo accendit lucernam, et ponit eamsub modio304. Quod vos dixi lucem, lucernam vosdixi : nolite exsultare in superbia vestra, neflammula exstinguatur. Non vos pono submodio : sed ut luceatis, in candelabro eritis. Quodest candelabrum lucernæ ? Audite candelabrum :estote lucernæ, et habebitis candelabrum. Crux

302 Mt 5, 14.303 Io 1, 9.304 Mt 5, 14.

135

Christi est magnum candelabrum. Qui vult lucere,non erubescat de ligneo candelabro. Audi, utintellegas quia candelabrum crux Christi est.Nemo accendit lucernam, et ponit eam sub modio, sedsuper candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt.Sic luceat lumen vestrum coram hominibus, ut videantbona facta vestra, et glorificent : non sicut tu quærisglorificari, quæris exstingui : glorificent Patremvestrum qui est in cœlis305. Per bona opera vestraglorificent Patrem vestrum. Ut lucernæ essepossitis, accendere vos non potuistis, ponere vossupra candelabrum non potuistis : ille glorificetur,qui vobis hoc præstitit. Audi ergo PaulumApostolum, audi lucernam in candelabroexsultantem. Mihi autem, ait (clamant qui noveruntquid sequitur) : Mihi autem : quid tibi autem ?Absit gloriari nisi in [533] cruce Domini nostri JesuChristi306. In candelabro glorior : si se candelabrumsubtrahat, cado. Absit gloriari nisi in cruce Domininostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est,et ego mundo307. Laudastis, et favistis. Crucifigaturvobis mundus, crucifigimini mundo. Quid esthoc ? Felicitatem non quæratis de mundo :abstinete vos a felicitate mundi. Blanditurmundus, caveatur corruptor : minatur mundus,non timeatur oppugnator. Si bona mundi non tecorruperint, si mala mundi non te corruperint,

305 Mt 5, 14-16.306 Gal 6, 14.307 Gal 6, 14.

136

crucifixus est tibi mundus, crucifixus es mundo.Gloriare in candelabro : serva, lucerna, incandelabro semper humilitatem, ut teneassplendorem : observa, ne superbia exstinguaris.Conserva quod factus es, ut de factore glorieris.Quid enim eras, homo ? Omnis homo, attendequid natus es : etsi nobilis natus es, nudus natuses. Quid est nobilitas ? Nativitas pauperis etdivitis æqualis est nuditas. An forte quia nobilisnatus es, quantum vis vivis ? Quando nescisti,intrasti : quando non vis, exis. Postremo sepulcrainspiciantur, et ossa divitum agnoscantur. [534]

SERMO CCXC.308

In Natali Joannis Baptistæ, IV.

I. Sanctus Joannes, non Evangelista, sedBaptista, missus est ante faciem Christi præpararevias ejus. Testimonium Christi de Joanne est : Innatis mulierum non surrexit major Joanne Baptista309.Testimonium Joannis de Christo est : Qui venitpost me, major me est, cujus non sum dignus corrigiamcalceamenti solvere310. Utrumque testimoniumconsideremus, quod perhibuit Dominus servo, etquod perhibuit servus Domino. Quod esttestimonium Domini de servo ? In natis mulierumnon surrexit major Joanne Baptista. Quod esttestimonium servi de Domino ? Qui venit post me,

308 Alias 44 inter Homilias 50.309 Mt 11, 11.310 Io 1, 27.

137

major me est. Si ergo in natis mulierum non surrexitmajor Joanne Baptista ; qui major illo est, quidest ? Joannes magnus homo, sed homo : ChristusJoanne major, quia Deus et homo. Ambomirabiliter nati, præco et judex, lucerna et dies,vox et Verbum, servus et Dominus. De steriliservus, de virgine Dominus. Ipse Dominus fecitsibi servum in utero sterili, de sene patre, et deanicula matre : et idem ipse Dominus fecit sibicarnem in utero virginis, sine homine patre, quifecit primum hominem sine patre et matre. Nemosurrexit in natis mulierum major Joanne Baptista. Tammagnus visus est Joannes, ut a nonnullis etiamChristus putaretur. Nec in superbia sua [535]alienum est secutus errorem, nec ausus est dicere,Sum quod putatis : sed, quod bonum erat ei, seagnovit, ut ad pedes Domini, et ad corrigiamcalceamenti servus humiliaretur, ne ventosuperbiæ lucerna exstingueretur.

II. Denique quia in magno sacramento natusest Joannes, ipsius solius justi natalem diemcelebrat Ecclesia. Et Natalis Domini celebratur,sed tamquam Domini. Date mihi alium servumpræter Joannem inter Patriarchas, inter Prophetas,inter Apostolos, cujus natalem diem celebretEcclesia Christi. Passionum diem servis plurimiscelebramus : nativitatis diem nemini, nisi Joanni.Audistis quando Evangelium legebatur, qui ordofuerit amborum nascentium, præcursoris etDominatoris, et quod paulo ante dixi, præconis et

138

judicis, vocis et Verbi. Angelus Gabriel nuntiatJoannem, idem ipse angelus Gabriel nuntiatDominum Jesum Christum. Præcedit ille, sequiturille : ille præcedit obsequendo, sequitur illeregendo. Sequitur enim nascendo, anteceditregendo : quia et ipsum Joannem creavit Christus,post quem creatus est Christus, et creator etcreatus ; creator ante matrem, creator matris,creatus in matre. Et quid dicam, creator antematrem ? Ante Abraham ego sum311, ipse dixit :Evangelium loquitur : audite, vel legite. Sedparum est, ante Abraham creator : ante Adamcreator, ante cœlum et terram creator, ante omnesAngelos universamque creaturam spiritalem,Thronos, Dominationes, Principatus etPotestates, ante omnia creator. Quia in principio,non est factum Verbum, sed erat Verbum, etVerbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum : hocerat in principio apud Deum. Omnia per ipsum factasunt312. Si omnia, visibilia et invisibilia, cœlum etterra, et virgo Maria : quia et virgo Maria de terra,et [536] Christus factor terræ factus est de terra,quia veritas de terra orta est313.

III. Breviter ergo commendo Caritati vestræmagnum sacramentum. Quoniam multi futurierant, qui putarent Christum non esse nisihominem, nihil esse amplius quam hominem :

311 Io 8, 58.312 Io 1, 1-3.313 Ps 84, 12.

139

ideo magnus homo, quo major in hominibus nonfuit, perhibuit ei testimonium Joannes, subditus,inclinatus, humiliatus. In quantum se humilemreddidisset, si solvere corrigiam calceamenti ejus,dignum se esse dixisset ? Attendite in magnosacramento corrigiam calceamenti. Quantumhumilis exstitisset, et si se Joannes dixissetdignum ? Quid fecit, dicendo se indignum ?Propterea notatus est dies nativitatis ejus, etcelebrationi Ecclesiæ commendatus.

IV. Verum interest plurimum, non solum inmatribus, quod illa virgo, illa mulier fuerit sterilis ;illa de Spiritu sancto pariens Filium DeiDominum nostrum, illa de viro suo sene parienspræcursorem Domini. Et illud attendite. Noncredidit Zacharias. Quomodo non credidit ?Quæsivit ab angelo per quid cognosceret quodpromittebat, quoniam ipse erat senex, et uxor ejusprocesserat in diebus suis. Et dixit illi angelus :Ecce eris tacens, et non poteris loqui usque in diem quohæc fiant, propter quod non credidisti verbis meis, quæimplebuntur in tempore suo314. Idem ipse angelus venitad Mariam, nuntiat Christum nasciturum ex ea incarne, et Maria tale aliquid dicit. Ille enim dixit :Per quid cognoscam hoc ? Ego enim sum senex, et uxormea processit in diebus suis315. Et dicitur ei : Ecce eristacens : et non poteris loqui usque in diem quo hæcimplebuntur, propter quod non credidisti verbis meis. Et

314 Lc 1, 20.315 Lc 1, 18.

140

accepit supplicium taciturnitatis, meritoinfidelitatis. Quid dixerat [537] propheta deJoanne ? Vox clamantis in eremo316. Tacet Zachariasgeneraturus vocem. Quia non credidit, tacuit :merito obmutuit quousque vox nasceretur. Sienim recte dictum est, imo quia valde rectedictum est in sancto psalmo : Credidi, propter quodlocutus sum317 : quia non credebat, merito nonloquebatur. Sed rogo, Domine, cum audientibusme pariter pulso, aperi nobis, expone nobis quidsibi velit hæc quæstio. Causas quærit Zacharias abangelo, per quid cognosceret quod illiannuntiatum est, quoniam senex erat, et uxor ejusprogressa in diebus suis : dicitur ei : Quoniam noncredidisti, eris tacens318. Nuntiatur Christus virginiMariæ, et ipsa causam quærit, et dicit angelo :Quomodo fiet istud ? quoniam virum non cognosco319. Etille : Per quid cognoscam hoc ? Ego enim sum senex, etuxor mea progressa in diebus suis320. Et illa : Quomodofiet istud ? Quoniam virum non cognosco. Illi dicitur,Tacebis, quia non credis : illi autem causaexponitur, silentium non imponitur. Quomodo fietistud ? Quoniam virum non cognosco.321 Et angelus :Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi

316 Is 40, 3.317 Ps 115, 10.318 Lc 1, 20.319 Lc 1, 34.320 Lc 1, 18.321 Cod. Cass. II, fol. 87 : Quoniam virum non cognoscam. Et Angelus professusest Virginis : Ecce quomodo, etc.

141

obumbrabit tibi. Ecce quomodo fiet quod quæris,ecce quomodo virum non cognoscis et paries,ecce quomodo : quia Spiritus sanctus superveniet in te,et virtus Altissimi obumbrabit tibi322. Non timeasæstum libidinis, sub tantæ umbraculo sanctitatis.Quare hoc ? Si verba attendamus, aut ambocrediderunt, aut ambo dubitaverunt, Zacharias etMaria. Sed nos verba valemus audire : Deuspotest et corda interrogare.

V. Intellegimus, carissimi, quoniam Zachariasquando ait : Per quid cognoscam hoc ? ego enim sumsenex, et [538] uxor mea progressa in diebus suis323,desperando dixit, non inquirendo : Maria veroquando e contra ait : Quomodo fiet istud ? quoniamvirum non cognosco324, inquirendo dixit, nondesperando. Dum interrogavit, non depromissione dubitavit. O vere gratia plena ! Sicest enim ab angelo salutata : Ave, gratia plena325.Quis hanc explicet gratiam ? Quis huic gratiægratias agendo sufficiat ? Fit homo, et per liberumarbitrium perit homo, et invenitur homo factusqui fecit, ne periret quem fecit. In principioVerbum Deus apud Deum, per quod omnia factasunt, fit caro : Verbum caro factum est, et habitavit innobis326. Caro fit Verbum, sed caro accedit ad

322 Lc 1, 35.323 Lc 1, 18.324 Lc 1, 34. 325 Lc 1, 28.326 Io 1, 14.

142

Verbum, non perit in carne Verbum. O gratia ! Uthoc haberemus, quid digni eramus ?

VI. Sed videte quid dicat ipsa sancta Maria,plena fide, plena gratia, mater futura, virgopermansura. Quid dicit inter cætera, de quibussingulis loqui, valde multum est ? Quid ait ?Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes327. Quisunt esurientes ? Humiles, indigentes. Qui suntdivites ? Superbi et inflati. Non vos longe mitto :ostendo vobis modo in uno templo divitem deillis qui dimittuntur inanes, et pauperem de illisqui implentur bonis. Ascenderunt duo in templumorare ; unus pharisæus, et alter publicanus. Pharisæusdicebat328. Quid dicebat ? Attende divitem indigestaructantem, crapulam exhalantem, sed superbiæ,non justitiæ : Deus, inquit, gratias tibi ago, quia nonsum sicut cæteri homines, raptores, injusti, adulteri, sicutpublicanus iste. Jejuno bis in sabbato, decimas do omniumquæ possideo329. Rogare veneras, an te laudare ?Totum te habere dixisti : nihil tamquam egenspetisti. Quomodo ergo orare venisti ? Gratias tibiago, Domine. Non [539] dicit : Domine, da mihigratiam. Quia non sum sicut cæteri homines, raptores,injusti, adulteri. Ergo tu solus justus ? Quia non sumsicut publicanus iste. Insultas, non exsultas. Jejuno bisin sabbato, decimas do omnium quæ possideo. O divitemexinaniendum ! Veni, veni pauper, esuriens

327 Lc 1, 53.328 Lc 18, 10.329 Lc 18, 11-12.

143

publicane : imo ibi sta, ubi stas. Publicanus enim delonginquo stabat330. Sed Dominus humiliappropinquabat. Nec oculos in cœlum audebat levare.Quo oculos non levabat, ibi cor habebat. Sedpercutiebat pectus suum, dicens : Domine, propitius estomihi peccatori331. O esurientem bonis implendum !

VII. Audisti, Domine, controversiam ; promesententiam. Audite sententiam inter partesprolatam. Non appellat victus, quia non est adquem. Non enim appellat a Filio ad Patrem. Deusenim Pater non judicat quemquam ; sed omne judiciumdedit Filio332. Dicat ergo sententiam inter partesVeritas. Amen, inquit, dico vobis, quia descendit hicjustificatus de templo, magis quam ille pharisæus333.Quare hoc, rogo te ? qua justitia ? Vis audire ?Quoniam omnis qui se exaltat, humiliabitur ; et qui sehumiliat, exaltabitur334. A quo iste exaltabitur, et quise exaltat humiliabitur. Quia esurientes implevit bonis,et divites dimisit inanes335. Vade nunc, et ventiladivitias tuas : jacta te, et dic, Dives sum. Quamdives ? Si volo, justus sum ; si nolo, justus nonsum. In potestate habeo justum esse, et justumnon esse. Non audis in Psalmo : Qui confidunt invirtute sua336 ? Ergo Deus tibi carnem, Deus tibi330 Lc 18, 13.331 Lc 18, 13.332 Io 5, 22.333 Lc 18, 14.334 Lc 18, 14.335 Lc 1, 53.336 Ps 48, 7.

144

sensum, Deus tibi animam, Deus tibi mentem,Deus tibi intellegentiam dedit : tu das tibi ipsijustitiam ? Quid est caro, quid sunt sensus, quid[540] est anima, quid est mens, quid estintellegentia sine justitia ? Nonne omnia ista, sijustitia careant, ad pœnam valebunt ? Ergo tamdives es, ut cum Deus tibi dederit inferiora, destibi potiora ? Male dives, exinaniende dives ; sitamen habes quod te habere dixisti : Quid habesquod non accepisti ?337 Nec saltem a superbo et diviteillo pharisæo, de his quæ te habere dixisti, gratiasDomino agere didicisti.

SERMO CCXCI.338

In Natali Joannis Baptistæ, V.

I. Quem diem celebramus hodiernum vobisdici non opus est, quia omnes, cum Evangeliumlegeretur, audistis. Hodie accepimus sanctumJoannem Domini præcursorem, sterilis filiumnuntiantem virginis filium, sed tamen servumnuntiantem Dominum. Quia enim venturus eratper virginem Deus homo, præcessit eum de sterilimirabilis homo : ut cum se indignum dicit, cujuscalceamenti corrigiam solvat mirabilis homo,agnoscatur Deus homo. Mirare Joannem,quantum potes : Christo proficit quod miraris.Proficit, inquam, Christo, non quia tu præstasaliquid Christo, sed ut tu proficias in Christo.337 1 Cor 4, 7.338 Alias 4 ex Vignerianis.

145

Mirare ergo Joannem, quantum potes. Audistiquod mireris. Annuntiatur per angelum patrisacerdoti : vocem aufert angelus patri noncredenti ; remanet mutus, in filii nativitateexspectans linguam. Concepit sterilis, concepit[541] et anus : gemina infecunditas, sterilitas etætas. Dicitur ab angelo qualis futurus sit :impletur in eo quod dicitur ; et quod maximemirandum est, impletur Spiritu sancto adhuc exutero matris suæ. Deinde veniente Maria sancta,exsultat in utero ; et quem non poterat vocibus,salutat motibus. Nascitur, dat patri vocem ; paterloquens dat filio nomen : mirantur omnes tantamgratiam339. Quid enim aliud quam gratia ? Ubienim Joannes iste promeruit Deum ? Ubipromeruit Deum, antequam esset quipromereretur ? O gratia gratis data !

II. Mirantur omnes, obstupescunt, et motucordis sui dicunt, ut scriberetur nobis quodlegeretur : Quid, putas, erit puer iste ? Nam manusDomini cum illo. Quid, putas, erit puer iste ? Exceditmetas humanæ naturæ. Novimus pueros : sed,quid, putas, erit puer iste ? Quare dicis : Quid, putas,erit puer iste ? Manus enim Domini cum illo340. Quiamanus Domini cum illo est, iam scimus ; sed quiderit, nescimus. Utique valde magnus erit, qui tammagnus cœpit. Quid erit, qui tantillus tantus est ?quid erit : Hebescit humana infirmitas, omnium

339 Cf. Lc 1.340 Lc 1, 66.

146

considerantium corda contremiscunt : Quid, putas,erit puer iste ? Magnus erit : sed quid erit qui majorillo erit ? Valde iste magnus erit : sed quid erit quiisto magno major erit ? Si ille qui modo cœpitesse, tam magnus erit, quid erit qui erat ? Sed quiddixi, qui erat ? Ante Joannem et Zacharias erat,multo magis ante Joannem et Abraham et Isaac etIacob erant. Ante Joannem certe cœlum et terraerant. Quid erit qui in principio erat ? In principioenim, quod est ante Joannem, et ante omnemhominem, fecit Deus cœlum et terram341. Sed per quidfecit quæris ? In principio non fecit DeusVerbum, sed erat Verbum : In principio eratVerbum, et [542] Verbum erat, non qualecumque,sed Deus erat Verbum. Omnia per ipsum facta sunt342.Et novissimo tempore factus est qui erat, neperiret quod fecerat. Quid, putas, erit puer iste ?Manus enim Domini cum illo est. Si puer tam magnuserit, quia est cum illo manus Domini ; quid ipsamanus Domini ? Christus enim manus Domini,Filius Dei manus Dei, Verbum Dei manus Dei.Quæ est enim manus Dei, nisi per quam factasunt omnia ? Quid, putas, erit puer iste ? Manus enimDomini cum illo. O humana infirmitas, quid facturaes in judice, quæ sic hæsitas in præcone ? Sedetiam hic quid dixi ? Redeo ad considerationemconsuetudinis humanæ. Et quid dixi ? Præconemdixi, judicem dixi et præco : homo, et judex

341 Gen 1,1.342 Io 1, 1-3.

147

homo. Quod apparebat dixi, quod latebat quisdixerit ? Verbum caro factum est343 : non tamenVerbum in carnem versum est. Verbum carofactum est, accipiendo quod non erat ; nonamittendo quod erat. Ecce admirati sumuspræconis ejus nativitatem, quam hodiecelebramus, sed propter quem facta est videamus.

III. Venit angelus Gabriel ad Zachariam, nonad Elisabeth uxorem ejus, matrem Joannis : venit,inquam, angelus Gabriel ad Zachariam, non adElisabeth. Quare ? Quia Joannes per Zachariamfuturus erat in Elisabeth. Ergo angelus annuntiansventurum Joannem nascendo, non venit adexceptorium ventris, sed ad fontem seminis.Nuntiavit amborum futurum filium, sed patrinuntiavit. Venturus enim erat Joannes deconnubio masculi et feminæ. Ecce iterum ipseGabriel venit ad Mariam, non ad Ioseph : undeerat caro illa cœptura, unde erat initium habitura,ad ipsam angelus venit. Patri autem sacerdotiZachariæ quomodo angelus futurum filiumprænuntiavit ? Noli, inquit, timere, Zacharia,exaudita [543] est oratio tua344. Quid enim, fratresmei, sacerdos ille ideo intraverat in sanctasanctorum, ut filios precaretur a Domino : Absit.Dicit aliquis : Unde hoc probas ? non enimindicavit Zacharias quid rogaverit. Unum estquod breviter dico : Si petisset filium, crederet

343 Io 1, 14.344 Lc 1, 13.

148

annuntiatum. Angelus dicit quod ei filiusnasceretur, ille non credit ? certe hoc rogaverat ?Quis rogat sine spe ? aut quis non credit in spe ?Si non speras, quare petis ? si speras, quare noncredis ? Quid ergo ? Exaudita est, inquit, oratio tua :nam ecce concipiet Elisabeth, et pariet tibi filium345.Quare ? Quia exaudita est oratio tua. Si diceretZacharias, Quare ? hoc rogavi ? Utique angelusnec falleretur, nec falleret, quando dicebat ?Exaudita est oratio tua : nam ecce paritura est uxor tua.Sed quare hoc dictum est ? Quia ille pro populosacrificabat : sacerdos pro populo sacrificabat,populus Christum exspectabat ; Joannes Christumannuntiabat.

IV. Angelus vero idem ipse ad Mariamvirginem : Ave, inquit, gratia plena, Dominus tecum :iam tecum est qui erit in te. Benedicta tu intermuliere346. Proprietate hebraicæ linguæ omnesfeminas mulieres dici solere Scriptura sanctatestatur : ne forte mirentur aut scandalizentur, quinon solent Scripturas audire. Dominus quodamScripturarum loco aperte dicit : Segregate mulieres,quæ non cognoverunt virum347. Ipsam denique recoliteoriginem nostram : quando facta est Eva de latereviri, quid dicit Scriptura ? Detraxit ei costam, etædificavit eam in mulierem348. Jam mulier vocatur, de

345 Lc 1, 13.346 Lc 1, 28.347 Num 31, 17 (sec. LXX).348 Gen 2, 22.

149

viro quidem sumpta, sed nondum viro conjuncta.Jam ergo cum auditis ab angelo : Benedicta tu intermulieres ; sic accipite, ac si more nostro diceretur :Benedicta tu inter feminas. [544]

V. Promittitur Zachariæ filius, promittitur etsanctæ Mariæ filius, et dicit etiam ipsa pene ipsaverba quæ dixerat Zacharias. Quid enim dixeratZacharias ? Unde mihi hoc ? Ego enim sum senex, etuxor mea sterilis, et progressa in diebus suis349. Quid etMaria sancta ? Quomodo fiet istud ? Similis vox,dissimile cor. Vocem similem aure audiamus, corautem dissimile angelo pronuntiante noscamus.Peccavit David, et a propheta correptus dixit :Peccavi : continuo ei dictum est : Dimissum est tibipeccatum350. Peccavit Saul, et a Propheta correptusdixit : Peccavi : nec ei dimissum est peccatum, sedmansit ira Dei super eum351. Quid est hoc, nisiquod similis vox, dissimile cor ? Homo enim estvocis auditor, Deus cordis inspector. In illis ergoverbis Zachariæ non fuisse fidem, seddubitationem et desperationem angelus vidit,angelus indicavit, vocem tollendo, infidelitatemdamnando. Sancta vero Maria : Quomodo fiet istud,quia virum non cognosco ?352 Agnoscite propositumvirginis. Quando diceret, concubitura cum viro :Quomodo fiet istud ? Si enim fieret, quomodo de

349 Lc 1, 18.350 2 Reg 12, 13.351 Cf. 1 Reg 15, 30.35.352 Lc 1, 34.

150

omnibus infantibus fieri solet, non diceret,Quomodo fiet ? Sed illa propositi sui memor, etsancti voti conscia, quia noverat quid voverat ;dicendo : Quomodo fiet istud, quoniam virum noncognosco ? quoniam non noverat hoc fieri, ut filiinascerentur nisi conjugatis et concumbentibuscum viris suis, quod ipsa proposuerat ignorare,dicendo : Quomodo fiet istud ? modum quæsivit,non de Dei omnipotentia dubitavit. Quomodo fietistud ? Quis modus est quo fiet istud ? Annuntiasmihi filium, habes meum paratum animum, dicmihi modum. Potuit enim virgo sancta metuere,aut certe ignorare consilium Dei, quomodo eamvellet habere filium, quasi improbasset [545]virginis votum. Quid enim si diceret, Nube,conjungere viro ? Non diceret Deus accepit enimvotum virginis, quomodo Deus.353 Et hoc ab illaaccepit, quod ipse donavit. Dic mihi ergo, nuntieDei : Quomodo fiet istud ? Vide angelum scientem,illam quærentem, non diffidentem. Quia ergovidit eam quærentem, non diffidentem, non senegavit instruentem. Audi quomodo : eritvirginitas tua, tu tantum crede veritatem, servavirginitatem, accipe integritatem. Quoniamintegra est fides tua, intacta erit et integritas tua.Denique audi quomodo fiet istud : Spiritus sanctussuperveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi354.Tale umbraculum nescit libidinis æstum. Propterea,

353 Forte quod vovit Deo.354 Lc 1, 35.

151

quia Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimiobumbrabit tibi ; quia fide concipis, quia credendo,in utero, non concumbendo habebis : proptereaquod nascetur de te Sanctum, vocabitur Filius Dei355.

VI. Quid es, quæ postea paritura es ? Undemeruisti ? unde hoc accepisti ? unde fiet in te quifecit te ? Unde, inquam, tibi hoc tantum bonum ?Virgo es, sancta es, votum vovisti ; sed multumquod meruisti, imo vero multum quod accepisti.Nam unde hoc meruisti ? Fit in te qui fecit te, fitin te per quem facta es : imo vero per quemfactum est cœlum et terra, per quem facta suntomnia, fit in te Verbum Dei caro, accipiendocarnem, non amittendo divinitatem. Et Verbumjungitur carni, et Verbum copulatur carni ; ethuius tanti conjugii thalamus, uterus tuus ; ethuius, inquam, tanti conjugii, id est Verbi et carnisthalamus uterus tuus : unde ipse sponsus procedit dethalamo suo356. Invenit te virginem conceptus,dimittit virginem natus. Dat fecunditatem, nontollit integritatem. Unde tibi hoc ? Protervevirginem [546] videor interrogare, et quasiimportune aures verecundas ista mea vocepulsare. Sed video virginem verecundantem, ettamen respondentem, meque admonentem :Quæris a me unde mihi hoc ? Verecundor tibirespondere bonum meum, angeli audi ipsiussalutationem, et in me agnosce tuam salutem.

355 Lc 1, 35.356 Ps 18, 6.

152

Crede cui credidi. Unde mihi hoc quæris ?Angelus respondeat. Dic mihi, angele, undeMariæ hoc ? Jam dixi, cum salutavi : Ave, gratiaplena357.

SERMO CCXCII.358

De Natali Joannis Baptistæ, VI.

In quo disputatur contra Donatistas.

I. Diei hodiernæ solemnitas solemnemdesiderat tanta exspectatione sermonem. Ergo,adjuvante Domino, ministrabimus vobis quoddederit, recolentes et animo tenentes nostræofficium servitutis, ut loquamur, non tamquammagistri, sed tamquam ministri ; non discipulis,sed condiscipulis ; quia nec servis, sed conservis.Magister autem unus est nobis, cujus schola interra est, et cathedra in cœlo : cujus præcursorJoannes est natus, cujus nativitatis dies hodiernustraditur, hodie celebratur. Hoc maiorumtraditione suscepimus, hoc ad posteros imitandadevotione transmittimus. Joannis ergo nonEvangelistæ, sed Baptistæ Natalem hodiecelebramus. Qua prima re posita, occurrit quæstionon prætereunda, quare Natalem, quo est ortus exutero Joannes, potius [547] celebremus, quamcuiuslibet apostoli vel martyris vel prophetæ velpatriarchæ ? Si interrogemur, quid

357 Lc 1, 28.358 Alias 23 de Sanctis.

153

respondebimus ? Quantum mihi videtur,quantum mearum virium mediocritati occurrit,hæc causa est : Discipuli Domini nati, et perætatis accessum ad annos capaciores perducti, indiscipulatum assumpti sunt ; illorum postea fidesDomino adhæsit, sed nullius illorum nativitasDomino militavit. Recordemur et Prophetas,recolamus Patriarchas : nati sunt homines, ætatisaccessu repleti Spiritu sancto prophetaveruntChristum ; nati sunt, ut postea prophetarent.Joannis autem ipsa nativitas Dominum Christumprophetavit, quem conceptum ex utero salutavit.

II. Ista, ut potuimus, soluta quæstione,alteram aggrediamur, pro viribus quas dederitDominus. Occurrit enim alia quæstio aliquanto,ut mihi videtur, obstrusior, et ad perscrutandumlaboriosior, in qua me multum adjuvabit vestraintentio, et pro mea exiguitate ad Dominumdeprecatio. Joannes iste tanta excellens gratia, utquemadmodum dictum est, Dominum etiam exutero salutaret, nondum loquendo, sedexsultando ; cujus gratia in Deum iam tunc erataperta,359 quando ejus caro in carne erat inclusa :hic ergo Joannes non invenitur inter discipulosDomini, sed invenitur potius discipulos habuissecum Domino. Quid est hoc ? Quis est istehomo ? Homo tantus, quis homo tantus ?quantus tantus homo ? Tamen non sequebatur

359 Cod. Cass. III, fol. 72 : Cujus gratia in Deum jam tunc erat apertusPropheta, quando, etc.

154

inter discipulos Dominum, et sequebantur eumdiscipuli : absit ut dicam, contra Dominum ; sedtamen quasi extra Dominum. Discipulos habebatChristus, discipulos habebat Joannes : docebatChristus, docebat Joannes. Quid iam dicam ?Baptizabat Joannes, baptizabat Christus. Plus hicde baptismo dico, a Joanne baptizatus [548] estChristus. Ubi sunt qui de ministerio Baptismiarrogantia tumidæ animositatis inflantur ? Ubisunt voces carentes humilitate, elatæ superbia,Ego baptizo, ego baptizo ? Quid dixisses, siChristum baptizare meruisses ? Magna iam,quantum advertit Sanctitas vestra, apparere eteminere causa cœpit, qua fuerat et Christus aPatre mittendus, et Joannes a Christopræmittendus. Prior missus est Joannes, sed sicutab obsequentibus anteceditur judex. Posteriorhomo creatus est Christus, sed Joannem creavitDeus Christus. Erat igitur Joannes homoperfectus quidem, et cujus tanta gratiacommendata est, ut ipse de illo Dominus diceret :In natis mulierum nemo exsurrexit major JoanneBaptista360. Iste ergo tam magnus agnoscitDominum in parvo magnum : agnoscit homoeum qui venerat homo Deus. Si enim in natismulierum, hoc est, in hominibus, nemo exsurrexitmajor Joanne Baptista ; quisquis Joanne plus est,non tantum homo, sed et Deus est. Debuit ergotantus iste, et discipulos proprios habere, et cum360 Mt 11, 11.

155

discipulis suis magistrum omnium Christumcognoscere. Quod enim est maius testimoniumveritatis, quam se humiliando eum agnoscere, cuiæmulando poterat invidere ? Putari Christuspotuit, et noluit : existimari Christus potuit, etnoluit. Dixerunt homines, cum fallerentur in eo :Num forte hic est Christus ? Respondit ille quodnon erat, ut maneret quod erat. Inde quippeAdam lapsus perdidit quod erat, quia id quod nonerat usurpavit. Recolebat hoc homo iste magnus,sed ut parvo Christo minimus : noverat hoc,recolebat hoc, et tenebat ; quia recipere quod illeperdiderat cogitabat. Homo ergo iste, ut dixi,magnus Joannes, cui Dominus testimonium taleperhibuit, quem sic veritas commendavit, utdiceret : In natis mulierum non exsurrexit major JoanneBaptista ; potuit credi [549] Christus,361 imo iam abeis qui ejus magnitudinis gratia fallebantur,credebatur Christus : et in illo errore morerentur,nisi ab illo confitente corrigerentur. Responditergo ita putantibus, et ait : Non sum ego Christus362.Tamquam diceret : Certe in honorem meum itafallimini ; et certe mihi hoc putando magnamadditis laudem : sed ego me debeo agnoscere, utvobis errantibus ille possit ignoscere. Si enimquod non erat fallaciter putaretur, ab illo qui eratveraciter amputaretur.

361 Cod. Cass. III, fol. 72 : Potuit putavi Christus, potuit credi Christus.362 Io 1, 20.

156

III. Præmissus est ergo Joannes, utDominum humilem baptizaret. Baptizari enimDominus propter humilitatem voluit, non propteriniquitatem. Dominus Christus quare estbaptizatus ?363 Dominus Christus Dei Filiusunigenitus, quare est baptizatus ? Inveni quare estnatus, et ibi invenies quare sit baptizatus. Ibiquippe invenies humilitatis viam, quam pedesuperbo non carpis : quam nisi humili pedecalcaveris, ad celsitudinem, quo perducit,pervenire non poteris. Baptizatus est propter te,qui descendit propter te. Vide quantus factus sittantillus : Qui cum in forma Dei esset, non rapinamarbitratus est esse æqualis Deo364. Non enim eratrapina, sed erat natura æqualitas Filii cum Patre.Joannes si se Christum putari vellet, illi rapinaesset. Non ergo rapinam arbitratus est esse æqualis Deo.Erat enim, et sine rapina erat, coæternus abæterno natus erat. Tamen semetipsum exinanivitformam servi accipiens365 ; hoc est, formam hominisaccipiens. Qui cum in forma Dei esset, non formamDei accepisset : ergo cum in forma Dei esset, [550]semetipsum exinanivit, formam servi accipiens. Sicaccepit quod non erat, ut non perderet quod erat.Manens Deus, hominem assumpsit. Formamservi accepit, et factus est Deus homo, a quo Deo363 Cod. Cass. III. fol. 72 a tergo : Dices mihi : Dominus Jesus quare estbaptizatus ? Dominus Christus natus ex virgine venit, quare ? et ibi invenisquare baptizatus. Ibi quippe, etc.364 Phil 2, 6. , et Florus ibidem365 Phil 2, 7.

157

factus est homo. Vide ergo, quæ majestas, quæpotestas, quæ sublimitas, quæ cum Patre æqualitasvenit propter nos ad indumentum formæ servilis :et intellege illam a magistro tanto humilitatisviam ; quoniam plus est quod voluit homo fieri,quam quod voluit ab homine baptizari.

IV. Baptizat ergo, inquam, Joannes Christum,servus Dominum, vox Verbum. Mementoteenim : Ego sum vox clamantis in eremo366 : etmementote quia Verbum caro factum est, et habitavitin nobis367. Baptizat ergo, inquam, JoannesChristum, servus Dominum, vox Verbum,creatura Creatorem, lucerna solem ; sed solem,qui fecit hunc solem ; solem de quo dictum est :Ortus est mihi sol justitiæ, et sanitas in pennis ejus368. Dequo impii sero pœnitentes in fine in judicio Deidicturi sunt : Quid nobis profuit superbia ? aut quiddivitiarum jactantia contulit nobis ? Transierunt illaomnia, tamquam umbra369 : et cum umbris qui secutisunt umbras. Ergo, inquiunt, erravimus a via veritatis,et justitiæ lumen non luxit nobis, et sol non est ortusnobis370. Illis non est ortus Christus, a quibus nonest agnitus Christus. Sol ille justitiæ, sine nube,sine nocte ; ipse non oritur malis, non oriturimpiis, non oritur infidelibus. Nam solem istum

366 Io 1, 23.367 Io 1, 14.368 Mal 4, 2.369 Sap 5, 8-9.370 Sap 5, 6.

158

de cœlo corporeum quotidie facit oriri superbonos et malos371. Baptizavit ergo, ut dixi, creaturaCreatorem, lucerna solem : et non se extulitbaptizator, sed subdidit baptizando. Nam venientiad se dixit : Tu venis ad me baptizari ? Ego a te debeobaptizari372. Magna confessio, [551] et securalucernæ in humilitate professio. Illa si contrasolem extolleretur, vento superbiæ citoexstingueretur. Hoc est ergo quod Dominusprævidit, quod baptismo suo Dominus docuit.Baptizari voluit tantus a tantillo ; ut breveexplicem, salvator a salvando. Nam memineratJoannes alicujus fortassis, quamvis tantus esset,ægritudinis suæ. Nam unde : Ego a te debeobaptizari ? Certe Domini Baptismus salus : quiaDomini est salus373. Nam vana salus hominum374. Undeergo : Ego a te debeo baptizari, si non opus habebatcurari ? Mira autem in ipsa Domini humilitatemedicina : ille baptizabat, et ille sanabat. Si enimChristus salvator omnium hominum, maximefidelium375 : apostolica et vera sententia est, quiaChristus salvator omnium hominum : nemo dicat,Non opus habeo salvatore. Qui hoc dicit, semedico non humiliat, sed in morbo suo perit. Sisalvator omnium hominum, ergo et Joannis :371 Cf. Mt 5, 45.372 Mt 3, 14.373 Ps 3, 9. – Cod. Cass. II, fol. 193 : Qui a Domino est salus, id est, aDomino datur salus.374 Ps 59, 13.375 1 Tim 4, 10.

159

neque enim Joannes non homo. Magnus quidemhomo, sed tamen homo. Ille salvator omniumhominum : agnoscit itaque ille salvatorem suum.Neque enim Joannis non erat salvator Christus.376

Non hoc dicit ipse, qui humiliter confitetur,dicens : Ego a te debeo baptizari. Et Dominus : Sinemodo, impleatur omnis justitia377. Quid est, omnisjustitia ? Humilitate commendavit justitiam :justitiam nobis maxime humilitate magistercœlestis et verus Dominus commendavit. Quodenim baptizabatur, ad humilitatem pertinebat : etideo quod ad humilitatem pertinebat facturus,dixit : Impleatur omnis justitia. [552]

V. Prævidit multos inflaturos se de ministerioBaptismi, et dicturos, Ego baptizo ; et, Qualissum ego qui baptizo, talem facio quem baptizo.Unde hoc probas ? Probo, inquit. Quibustestimoniis ? Evangelicis, inquit. Audiamus nescioquem novum evangelistam contra antiquumBaptistam. Quibus ergo testimoniis evangelicisprobas, quod qualis es, talem facis eum quembaptizas ? Quoniam scriptum est, inquit : Arborbona bonos fructus facit. Scriptum recito, Evangeliumfero : Arbor bona bonos fructus facit, arbor mala malosfructus facit378. Agnosco Evangelium : sed tu te,quantum arbitror, non agnoscis. Et ut te patienter

376 Cod. Cass. II, fol. 193 : Neque enim Joannes non erat salvandus.Salvator ergo Christus ; nam hoc dicit ipse, qui humiliter, etc.377 Mt 3, 15.378 Mt 7, 17.

160

aliquantum feram, expone quod loqueris, non meintellexisse interim deputa. Dic mihi quopertineant hæc testimonia, quid adjuvent adsolvendam huiusmodi de Baptismate quæstionem.Arbor, inquit, bona, bonus baptizator est. Arbor,inquit, bona, sicut illi dicunt : arbor bona, inquit,bonus baptizator est ; fructus ejus bonus, qui abillo baptizatur : tunc enim erit fructus bonus, siille fuerit arbor bona. Quid dicis de Christo etJoanne ? Evigila, expergiscere, perstringit oculostuos splendor perspicuæ veritatis ; vide quidpræmissum est ante nos ; lege Evangelium :Joannes baptizavit Christum. Dicturus es, Joannesarbor, fructus Christus ? Creaturam vocabisarborem, et fructum Creatorem ? Ideo voluitDominus Christus a Joanne baptizari, non ut perbaptismum iniquitate careret, sed ut iniquitati osclauderet. Ecce qui baptizat, inferior est ; quibaptizatur, dicturus sum, melior ?379 Hoc forte adme multum est intellegi. Ad homines redi, ambosvide homines. Ananias Paulum [553] baptizavit.Anania Paulus melior fuit. Nunquam fructusarbore melior fuit. Arbor enim profert fructum,non profertur a fructu.

VI. Tu quid tibi assumas, non vides ? IpseDominus ait : Multi venient in nomine meo dicentes,Ego sum Christus380. Multi errantes et seducentes

379 Cod Cass. III, fol. 73 : Si nec qui baptizat inferior est, nec qui baptizaturmelior, dicturus sum quia creator quam creatura sit melior. Hoc forte, etc.380 Mt 24, 5.

161

venerunt in nomine Christi, nullum audivimusdicentem, Ego sum Christus. Innumerabileshæretici venerunt omnes in nomine Christi, id estin nomine Christi palliati venerunt, parietemluteum splendido nomine dealbantes venerunt, etneminem audivimus dicentem, Ego sum Christus.Quid ergo ? Dominus nescivit quid prædixit ? Anpotius nos ad intellegendum secreta ipsa adapertionem secreti de somno excitavit, utperscrutemur et pulsemus, ut nobis aperiaturquod tectum est, et aperto tecto ad Dominumsubmittamur, ut sicut ille paralyticus, a Dominosanari mereamur ?381 Prorsus invenimus istosdicentes, Ego sum Christus : non his verbis, sedquod pejus est, factis. Non audacia verborumistorum. Quis enim eos audit ? Quis ad aures velad cor, tam insipientes deceptus admittit ? Si dicatei qui eum baptizaturus est, Ego sum Christus :avertit faciem suam ab illo, relinquit hominisarrogantiam manifestam, quærit Dei gratiam. Nonergo ita ille, Ego sum Christus. Sed quoniam aliomodo, Ego sum Christus ; videte quemadmodum.Christus sanat, Christus mundat, Christusjustificat : homo non justificat. Quid estjustificare ? justum facere. Quomodo mortificare,mortuum facere ; vivificare, vivum facere : sic etjustificare, justum facere. Ecce de transversobaptizator quidam, non per januam intrans, sedper maceriam descendens ; non pastor et custos,381 Cf. Mc 2, 3-12.

162

sed fur et latro ; de transverso ait : Ego baptizo. Sisicut minister, audeo : noli addere ; quidquid [554]amplius est a malo est382. Et tamen addit, nondubitat. Quid addit ? Ego justifico, ego justumfacio. Hoc est enim, Ego sum arbor bona, ex menascatur qui vult esse fructus bonus. Paululum, sisapienter admittis, audi ; pauca verba sunt, et nisifallor, lucida sunt. Tu ergo justificas, tu justumfacis ? Ergo, inquit,383 credat in te quem justificas.Dic, aude dicere, Crede in me ; qui non dubitasdicere, justificaris a me. Turbatur, fluctuat,excusat. Quid enim opus est, inquit, ut dicam illi,Crede in me ? Crede in Christum, dico. Hæsitasti,dubitasti : aliquantum ad nos dignatus esdescendere. Confessus es aliquid, unde saneris.Dixisti aliquid rectum, unde prava tua cæteracorrigantur. Audi iam non me, sed te. Certe enimnon audes dicere, Crede in me. Absit, inquit. Ettamen audes dicere, justifico te. Audi, et disce,quia unde non audes dicere, Crede in me ; indedebes non audere dicere, justifico te. Apostolusloquitur, cui cedes, cui velis nolis, subderis. Nonenim Apostolo tamquam homini, sed ei de quodicit Apostolus : An vultis experimentum accipere ejus,qui in me loquitur Christus ?384 Audi ergo nonApostolum, sed Christum per Apostolum. Quiddicit Apostolus ? Credenti in eum qui justificat

382 Cf. Mt 5, 37.383 Forte inquam.384 2 Cor 13, 3.

163

impium, deputatur fides ejus ad justitiam385. Intendite,obsecro ; videte quam planum est, quam apertumest : Credenti in eum qui justificat impium, deputaturfides ejus ad justitiam. Quisquis crediderit in eum quijustificat impium, qui de impio facit pium :quisquis ergo crediderit in eum qui justificatimpium, qui justum facit eum qui impius erat,deputatur fides ejus ad justitiam. Modo dic, siaudes, justifico te. Vide quomodo tibi respondi exApostolo : Si justificas me, credam in te ; quiacredenti in eum qui justificat impium, [555] deputaturfides ejus ad justitiam. justificas me ? credam in te. Sienim tu me justificas, ego ero credens in eum quijustificat me, id est, qui justificat impium : securuscredo, quia deputatur fides mea ad justitiam. Siergo non audes dicere, justifico te ; imo si nonaudes dicere, Crede in me : cave iam ne dicas,justifico te. Perdite, inveni te ; ne perdas et me ette.

VII. Nam illud quod proposuisti de arbore etde fructu, propono tibi aliquid de exemplis, utdiscas intellegere quod dictum est : Arbor bonabonos fructus facit, et arbor mala malos fructus facit386.Ego enim sic intellego, quomodo et ipseDominus exponit. Quid est : Arbor bona bonosfructus facit ? Bonus homo de bono thesauro cordis suiprofert bona ; et malus homo de malo thesauro cordis sui

385 Rom 4, 5.386 Mt 7, 17.

164

profert mala387. Homines arbores posuit, thesaurosactus posuit. Qualis homo est, tales actus habet.Si bonus homo est, bonos actus habet ; si malushomo est, malos actus habet : non potest bonushomo malos actus habere, nec malus homobonos actus habere. Quid evidentius ? quidliquidius ? quid apertius ? Modo autem tearborem facis bonam qui baptizas, et fructumfacis eum quem baptizas ; ut qualis es tu, talis sitille. Absit ab illo, et vide quam perverse intellegis.Est apud vos aliquis, aut fuit aliquando adulter veloccultus. Sed quod nescio, inquit, non mecontaminat. Non inde ago ; alia quæstio est : deBaptismo volo aliquid dicere ; hoc enimsuscepimus. Occultus adulter est : ergo fictus est ;non adulter fictus, sed adulter verus, fictus castus.Istum ergo adulterum hominem fictum, magisquefictum, quia latet ; nam si apertus sit adulter, iamfictus non est : istum ergo adulterum fugietprofecto Spiritus sanctus. Evidens quippe estprolata [556] sententia : Sanctus enim Spiritusdisciplinæ effugiet fictum388. Cum ergo sit iste adulteroccultus, utique baptizat. Ecce video hominembaptizatum ab adultero occulto : natus estfructus ; ubi est arbor bona ? Baptizatus est,innocens est, facta est in illo remissiopeccatorum ; ergo justificatus est impius, natusest fructus bonus : quæro de qua arbore ? Dic,

387 Mt 12, 35.388 Sap 1, 5.

165

responde mihi : arbor illa occultus adulter est,mala arbor est ; si huius arboris iste fructus, malusfructus est. Sententia Domini est : Arbor malamalos fructus facit. Respondebis, ut istum fructumbonum esse commendes, non eum de illa arborenatum. Non enim quia nescis tu illam arboremmalam, ideo non est mala : tanto est peior, quantomagis ignoratur. Tanto enim magis ignoratur,quanto perdita astutia occultat factum suum.Nam si apertus adulter esset, vel confessionesanabilis esset. Pessima arbor, et tamen eccefructus bonus. Unde natus ? an forte non natus ?Natus, inquis. Quæro unde : quid dicturus es ?Unde natus est iste ? Non est quid dicat, nisi, DeDeo : nescio utrum aliud dicturus est, quam, ExDeo. Si hoc de omnibus diceret, et non se, cumsit arbor mala, fingendo ostenderet bonam,faceretque peiorem, de omnibus diceret quod exDeo nascuntur ; habet Evangelii evidentemsententiam : Dedit eis potestatem filios Dei fieri, quinon ex carne, non ex sanguine, non ex voluntate viri,neque ex voluntate carnis, sed ex Deo nati sunt389. Ergoredi ad istum : ex Deo natus est ? Ex Deo. Quareiste ex Deo ? Quia fructus bonus de arbore malanasci non potuit. Castus baptizator arbor bonaest, non est fictus ; vere castus baptizavit, fructusbonus de arbore bona. Ecce et iste390 fructusbonus, de qua arbore natus est ? Dic de mala, si

389 Io 1, 12-13.390 Scilicet quem adulter baptizavit.

166

audes. Non audeo, inquit. Ergo et ipse de bona ?De bona. [557] De qua bona ? Ex Deo. Ille quid ?Ex homine casto. Paululum intende : intellegamusquod dicimus. Iste ab homine casto baptizatus, exarbore bona, id est, ex homine bono, natus estfructus bonus. Ille ab adultero occulto baptizatus,ex arbore mala natus est fructus, quid ? Bonus.Non potest fieri. Si bonus est fructus : ergoarborem muta. Fructum istum bonum confiteris,illum hominem malum, quia occultus adulter est :arborem muta huic fructui. Mutavi, inquis : ideodixi : Ex Deo. Jam compara istos duos natos :illum baptizavit castus manifestus ; huncbaptizavit adulter occultus : ille ex homine, iste exDeo natus est. Felicius ergo natus est ex adulteroocculto, quam ille ex casto manifesto.

VIII. Melius ergo Joannem audis, o hæretice ;melius audis præcursorem recursor ; melius audishumilem, o superbe ; melius audis lucernamardentem, o lucerna exstincta. Audi Joannem,cum veniretur ad eum : Ego quidem baptizo vos inaqua391. Et tu, si te agnoscas, minister es aquæ.Ego, inquit, baptizo vos in aqua ; qui veniet autem,major me est. Quantum major te est ? Cujus non sumdignus corrigiam calceamenti solvere392. Quantum sehumiliaret, si se dignum diceret ? Ne hoc quidemdixit dignum se esse, corrigiam calceamenti

391 Lc 3, 16 ; Io 1, 26-27.392 Lc 3, 16 ; Io 1, 26-27.

167

solvere. Ipse est qui baptizat in Spiritu Sancto393. Quidte pro Christo supponis ? Ipse baptizat in Spiritusancto. Ergo ipse justificat. Tu quid dicis ? Egobaptizo in Spiritu sancto, ego justifico. Certe nondicis, Ego sum Christus ? Certe non es de illis, dequibus dictum est : Multi venient in nomine meodicentes, Ego sum Christus394 ? Captus es : atqueutinam vel captus inveniaris, qui non captusperieras. Bonum est ad escam magni regis capiretibus veritatis. Noli ergo iam dicere, Egojustifico, ego [558] sanctifico : ne convincarisdicere, Ego sum Christus. Dic potius quodamicus sponsi, non qui te velis jactare prosponso : Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat ;sed qui incrementum dat Deus395. Audi etiam et ipsum,de quo agimus, amicum sponsi. Certe cumChristo quasi discipulos habebat, et Christidiscipulus non erat : audi illum confitentem seChristi discipulum. Vide illum inter Christidiscipulos, et tanto certiorem, quantohumiliorem ; tanto humiliorem, quanto majorem.Vide illum facientem quod scriptum est : Quantomagnus es, tanto humilia te in omnibus, et coram Deoinvenies gratiam396. Jam dixit : Non sum dignuscorrigiam calceamenti solvere : sed non in hoc se

393 Io 1, 33 ; Lc 3, 16.394 Mt 24, 5.395 1 Cor 3, 7.396 Eccli 3, 20.

168

discipulum demonstravit.397 Qui de cœlo, inquit,venit, super omnes est398 : nos autem omnes de plenitudineejus accepimus399. Ergo et ipse inter discipulos erat,qui cum Christo discipulos colligebat. Audiapertius fatentem se discipulum : Qui habetsponsam, sponsus est ; amicus autem sponsi stat, et auditeum400. Et ideo stat, quia audit eum. Stat et audit ;quia si non audiat, cadit. Merito ille : Auditui meodabis, inquit, exsultationem et lætitiam401. Quid est,auditui meo ? Audire illum, non audiri velle pro illo.Et ut noverimus quia in eo quod audit eum,humilitatem commendat : cum dixisset : Audituimeo dabis exsultationem et lætitiam ; continuosubjunxit, et exsultabunt ossa humiliata402. Stat ergo etaudit eum. Exsultabunt ossa humiliata, quiafranguntur elata. Nullus ergo sibi servuspotestatem Domini assumat. Gaudeat se esse infamilia, et si est præpositus, proferat [559] intempore conservis cibaria403 ; sed unde et ipsevivat, non ut de ipso illi vivant. Nam quid estproferre in tempore cibaria, nisi proferreChristum, laudare Christum, commendareChristum, prædicare Christum ? hoc est, proferre

397 Cod. Cass. III, fol. 74 : Et ubi Discipulum demonstravit ? Qui, etc.398 Io 3, 31.399 Io 1, 16.400 Io 3, 29. – Cod. Cass. II, fol. 193 : Ergo discipulus est qui stat, et auditmagistrum. Et ideo, etc. Idem habet Cod. Cass. III, fol. 74.401 Ps 50, 10.402 Ps 50, 10.403 Cf. Mt 24, 45.

169

in tempore cibaria. Nam ut esset ipse Christuscibaria jumentorum suorum, natus in præsepipositus est.

SERMO CCXCIII.404

In Natali Joannis Baptistæ, VII.

I. Sancti Joannis, cujus nativitatem, cumEvangelium legeretur, mirantes audivimus,solemnitatem hodie celebramus. Quanta est gloriajudicis, si tanta est præconis ? Qualis est venturusvia, si talis est qui præparat viam ? NativitatemJoannis quodam modo consecratam observatEcclesia : nec invenitur ullus in Patribus, cujusnativitatem solemniter celebremus : celebramusJoannis, celebramus et Christi : hoc vacare nonpotest, et si forte a nobis pro tantæ rei dignitateminus explicatur, fructuosius tamen et altiuscogitatur. Nascitur Joannes de anicula sterili,nascitur Christus de juvencula virgine. Joannemparit sterilitas, Christum integritas. In nativitateJoannis ætas congrua non erat parentalis, innativitate Christi complexus non exstitit maritalis.Ille angelo prædicante nuntiatur, iste angelonuntiante concipitur. Non creditur Joannesnasciturus, et fit pater mutus : creditur Christus,et fide concipitur. Fit prius adventus fidei in corvirginis, et sequitur fecunditas in utero matris. Ettamen [560] prope eadem verba sunt Zachariæ

404 Alias 5 ex Vignerianis.

170

dicentis, cum angelus Joannem nuntiaret : Per quidcognoscam hoc ? Ego enim sum senex, et uxor mea iamprocessit in diebus suis405 : et Mariæ sanctæ angelonuntiante partum ejus futurum, Quomodo fiet istud,quoniam virum non cognosco ?406 pene eadem verba.Illi dicitur : Ecce eris tacens, nec potens loqui, quousquefiant hæc, propter quod non credidisti verbis meis, quæadimplebuntur tempore suo407. Illi autem : Spiritussanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabittibi ; propterea quod nascetur ex te Sanctum, vocabiturFilius Dei408. Ille corripitur, illa instruitur. Illidicitur, Quia non credidisti : illi dicitur, Accipequod quæsisti. Propemodum eadem verba sunt :Per quid cognoscam hoc ? et : Quomodo fiet istud ? Sedeum qui verba audiebat et cor videbat, nonlatebat. In utriusque verbis cogitatio latebat ; sedhomines, non angelum latebat : imo non latebateum qui loquebatur per angelum. Postremonascitur Joannes, dum iam lux minuitur, et noxincipit crescere : nascitur Christus, dum noxaccipit detrimentum, et dies augmentum. Ettamquam hoc signum nativitatis amborumJoannes ipse respiciens, dicit : Illum oportet crescere,me autem minui409. Proposuimus inquirenda, etdiscutienda prædiximus : sed hoc prælocutus sum,

405 Lc 1, 18.406 Lc 1, 34.407 Lc 1, 20.408 Lc 1, 35.409 Io 3, 30.

171

et si omnibus tanti mysterii sinibus perscrutandisnon sufficimus, vel facultate, vel tempore ; meliusvos docebit qui loquitur in vobis, etiamabsentibus nobis, quem pie cogitatis, quem cordesuscepistis, cujus templa facti estis.

II. Videtur ergo Joannes interjectus quidamlimes Testamentorum duorum, veteris et novi.Nam eum esse, ut dixi, quodam modo limitemDominus ipse testatur dicens : Lex et Prophetæusque ad Joannem Baptistam410. [561] Sustinet ergopersonam vetustatis, et præconium novitatis.Propter personam vetustatis, de senibus nascitur :propter personam novitatis, in visceribus matrispropheta declaratur. Nondum enim natus adsanctæ Mariæ adventum, exsultavit in uteromatris. Jam ibi designatus erat, designatusantequam natus : cujus præcursor essetostenditur, antequam ab eo videretur. Divina sunthæc, et mensuram humanæ fragilitatis excedunt.Postremo nascitur, accipit nomen, lingua solviturpatris411. Refer quod factum est ad significantemimaginem rerum : tantum quod factum est ne nonfactum putes, quoniam quid significaret forsitandices. Hoc quod factum est, refer adsignificationem rerum, et vide magnummysterium. Zacharias tacet, et amittit vocem,donec Joannes nasceretur præcursor Domini, etaperiret vocem. Quid est silentium Zachariæ, nisi

410 Lc 16, 16.411 Cf. Lc 1.

172

prophetia latens, et ante prædicationem Christiquodam modo occulta et clausa ? Aperitur illiusadventu, clara fit venturo eo qui prophetabatur.Hoc est apertio vocis Zachariæ in nativitateJoannis, quod est discissio veli in cruce Christi.Joannes si se ipsum nuntiaret, Zachariæ os nonaperiret. Solvitur lingua, quia nascitur vox : namJoanni iam prænuntianti Dominum dictum est :Tu quis es ?412 Et respondit : Ego sum vox clamantisin eremo413.

III. Vox Joannes, Dominus autem in principioerat Verbum414. Joannes vox ad tempus, ChristusVerbum in principio æternum. Tolle verbum,quid est vox ? Ubi nullus est intellectus, inanis eststrepitus. Vox sine verbo aurem pulsat, cor nonædificat. Verumtamen in ipso corde nostroædificando advertamus ordinem rerum. Si cogitoquid dicam, iam verbum est in corde meo : sedloqui ad te volens, quæro quemadmodum sitetiam in corde tuo, [562] quod iam est in meo.Hoc quærens quomodo ad te perveniat, et incorde tuo insideat verbum quod iam est in cordemeo, assumo vocem, et assumpta voce loquortibi : sonus vocis ducit ad te intellectum verbi : etcum ad te duxit sonus vocis intellectum verbi,sonus quidem ipse pertransit ; verbum autemquod ad te sonus perduxit, iam est in corde tuo,

412 Io 1, 22.413 Io 1, 23.414 Io 1,1.

173

nec recessit a meo. Sonus ergo, transacto verboad te, nonne tibi videtur dicere sonus ipse : Illumoportet crescere, me autem minui415 ? Sonus vocisstrepuit in ministerium, et abiit, quasi dicens : Hocgaudium meum completum est416. Verbum teneamus,verbum medullitus conceptum non amittamus.Vis videre vocem transeuntem, et Verbidivinitatem manentem ? Baptismus Joannis modoubi est ? Ministravit, et abiit. Christi nuncBaptismus frequentatur. Omnes in Christumcredimus, salutem in Christo speramus : hocsonuit vox. Nam quia discernere difficile est avoce verbum, et ipse Joannes putatus estChristus. Vox verbum putata est : sed agnovit sevox, ne offenderet verbum. Non sum, inquit :Christus, nec Elias, nec propheta417. Responsum est :Tu ergo quis es ? Ego sum, inquit, vox clamantis ineremo, Parate viam Domino418. Vox clamantis in eremo,vox rumpentis silentium. Parate viam Domino,tamquam diceret, Ego ideo sono, ut illum in corintroducam : sed quo introducam non dignaturvenire, nisi viam præparetis. Quid est : Viamparate ; nisi, congrue supplicate ? Quid est : Viamparate ; nisi, humiliter cogitate ? Ab ipso accipitehumilitatis exemplum. Putatur Christus, dicit senon esse quod putatur, nec ad suum fastum

415 Io 3, 30.416 Io 3, 29.417 Io 1, 20-22.418 Io 1, 23.

174

errorem assumit alienum. Si diceret : Ego sumChristus ; quam facillime crederetur, quiantequam diceret, credebatur ? Non dixit :agnovit se, distinxit se, humiliavit se. [563] Viditubi haberet salutem : lucernam se intellexit, et neexstingueretur vento superbiæ timuit.

IV. Hæc enim dispositio placuit Deo, uttantæ gratiæ homo testimonium perhiberetChristo, qui posset putari Christus. Denique innatis mulierum, sicut dixit ipse Christus, nemoexsurrexit major Joanne Baptista419. Si hoc hominenullus erat major homo, qui major est illo, plusest quam homo. Magnum testimonium Christi dese ipso, sed lippientibus et infirmis oculis parumde se testificatur dies. Infirmi oculi diemexpavescunt, lucernam ferunt. Ideo præmisitlucernam dies venturus. Sed in corda fideliumlucernam præmisit, ad confundenda cordainfidelium. Paravi, inquit, lucernam Christo meo :Deus Pater in prophetia loquens : Paravi lucernamChristo meo420 : Joannem Salvatori præconem, judicipræcursorem venturo, futuro amicum sponso.Paravi, inquit, lucernam Christo meo. Quare parasti ?Inimicos ejus induam confusione : super ipsum autemflorebit sanctificatio mea421. Quomodo per hanclucernam inimici ejus induti sunt confusione ?Evangelium perscrutemur. Calumniantes judæi

419 Mt 11, 11.420 Ps 131, 17.421 Ps 131, 18.

175

Domino dixerunt : In qua potestate ista facis ? Si tu esChristus, dic nobis palam422. Causam quærebant, nonfidem ; unde insidiarentur, non unde liberarentur.Denique qui corda eorum vidit, attendite quidrespondit confusurus eos de lucerna. Interrogo,inquit, etiam vos unum sermonem : Dicite mihi,Baptisma Joannis unde est ? de cœlo, an ex hominibus ?423

Illi continuo repercussi, et quamvis tenuiterradiante die, ad palpandum compulsi, quoniamclaritatem illam speculari non poterant, ad suicordis tenebras confugerunt, et ibi secum turbaricœperunt, [564] offendentes et ruentes. Sidixerimus, inquiunt : hoc apud se ipsos, ubicogitabant, sed quo ille cernebat : Si dixerimus,inquiunt : De cœlo est ; dicet nobis, Quare ergo noncredidistis ei ?424 Ipse enim testimonium perhibueratChristo Domino. Si autem dixerimus, Ab hominibus ;lapidant nos populi425 : quia propheta magnusJoannes habebatur. Et dixerunt : Nescimus426.Nescitis : in tenebris estis, lumen amittitis.Quanto enim melius, si forte tenebræ in cordehumano versantur, lumen admittere, nonamittere. Ubi dixerunt : Nescimus : ait Dominus :Nec ego dico vobis in qua potestate ista facio427. Scio

422 Mt 21, 23.423 Mt 21, 24-25.424 Mt 21, 26.425 Mt 21, 26.426 Mt 21, 27.427 Mt 21, 27.

176

enim quo corde dixeritis : Nescimus, non volentesdoceri, sed timentes confiteri.

V. Hæc divina dispensatio (quantum homoperscrutari potest, melior melius, inferiorinferius), hæc divina dispensatio magnum nobisinsinuat sacramentum. Venturus enim eratChristus in carne, non quicumque, non angelus,non legatus ; sed ipse veniens salvos faciet eos428. Nonerat quicumque venturus : et tamen quomodoerat venturus ? In carne mortali nasciturus, infansparvulus futurus, in præsepi ponendus, cunisinvolvendus, lacte nutriendus, per ætatesaugendus, postremo etiam morte perimendus.Hæc ergo omnia humilitatis indicia et nimiæhumilitatis est forma. Cujus hæc humilitas ?Excelsi. Quam excelsi ? Noli quærere in terra,transcende et sidera. Cum ad cœlestes exercitusAngelorum veneris, audies ab eis, Transi et nos.Cum veneris ad Sedes, Dominationes,Principatus, Potestates, audies, Transi et nos ; etnos facti sumus : Omnia per ipsum facta sunt429.Universam transcende creaturam ; quidquidconditum est, quidquid institutum, quidquidmutabile, sive corporeum, sive incorporeum,cuncta transcende. Videndo nondum potes, [565]credendo transcende : perveni ad Creatorem, etinterim fide antecedente te, quæ perducit te,perveni ad Creatorem. Ibi vide : In principio erat

428 Is 25, 4.429 Io 1, 3.

177

Verbum430. Non enim aliquando factum est : sed inprincipio erat. Non quomodo creatura, de quadicitur : In principio fecit Deus cœlum et terram431. Hocquod in principio erat, non est quando non erat.Hoc ergo quod in principio erat, et Verbum erat apudDeum, et ipsum Verbum Deus erat : et omnia peripsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil : et in quoest vita quod factum est432, venit ad nos. Ad quos ? addignos ? Absit : sed ad indignos. Etenim Christuspro impiis mortuus est433, et indignis, sed dignus. Nosenim indigni quorum misereretur ; sed dignus illequi misereretur, cui diceretur : Propter misericordiamtuam, Domine, libera nos434. Non propterpræcedentia nostra merita, sed propter misericordiamtuam, Domine, libera nos ; et propitius esto peccatisnostris propter nomen tuum435, non propter meritumnostrum. Nam non propter meritum peccatorum,sed propter nomen tuum. Nam meritum peccatorum,non utique præmium, sed supplicium. Ergopropter nomen tuum. Ecce ad quos venit, eccequantus venit. Ad nos ille quomodo venit ?Verbum plane caro factum est, ut inhabitaret innobis436. Si enim in sua divinitate tantummodoveniret, quis eum ferret ? quis eum caperet ? quis430 Io 1, 1.431 Gen 1, 1.432 Io 1, 2-4.433 Rom 5, 6.434 Ps 78, 9.435 Ps 78, 9.436 Cf. Io 1, 14.

178

susciperet ? Sed suscepit quod nos eramus, neremaneremus quod eramus : sed quod noseramus natura, non culpa. Quia enim ad homineshomo, non tamen quia ad peccatores peccator.De duobus istis, natura humana et culpa humana,unum suscepit, aliud sanavit. Nam si ipsesusciperet nostram iniquitatem, et [566] ipsequæreret salvatorem. Suscepit tamen ferendam etsanandam, non autem habendam : et homoapparuit inter homines, latens Deus.

VI. Quis ergo testimonium huic perhibeatdiei latenti in quadam nube carnis ? Da lucernam,testetur diem : sed hanc lucernam auge, utquisquis plus illa fuerit, dies sit : In natis mulierumnon exsurrexit major Joanne Baptista437. O ineffabilisdispensatio ! Ego, fratres, cum hæc cogito,multum miror quod dicit Joannes de Christo,teste Evangelio : Non sum dignus, inquit, corrigiamcalceamenti ejus solvere438. Quid humilius dici potest ?Quid excelsius Christo ? quid humilius crucifixo ?Qui habet sponsam, sponsus est ; amicus autem sponsistat, et audit eum, et gaudio gaudet propter vocemsponsi439, non propter suam. Nos, inquit, deplenitudine ejus omnes accepimus440. Quanta dicit deChristo, quam præclara ! quam excelsa ! quamdigna ! si tamen de illo aliquid ab aliquo digne

437 Mt 11, 11.438 Io 1, 27.439 Io 3, 29.440 Io 1, 16.

179

dicitur. Et tamen non ambulat inter discipulosDomini, non eum secutus est, ut Petrus, utAndreas, ut Joannes, ut cæteri. Sed discipulos sibiipse etiam congregavit, et constituto hic licetDomino cum discipulis suis, habebat discipulos etJoannes. Dicebantur discipuli Joannis. Dicebaturipsi Domino : Quare Joannis discipuli jejunant,discipuli autem tui non jejunant ?441 Hoc erat proculdubio necessarium præcursori fideli, ab eoChristum prædicari qui posset æmulus credi.Habebat discipulos Joannes, habebat et Christus :quasi extra docebat, sed testis inhærebat. Ideo innatis mulierum nemo exsurrexit major Joanne Baptista442.Fuerunt Prophetæ, habuerunt discipulos, sed nonpræsente Christo. Fuerunt postea magni Apostoli,sed quia [567] discipuli Christi, non quiadiscipulos potuerunt habere cum Christo. Habetille discipulos, congregat, baptizat : quidputamus ? foris, an intus ? Imo vero reipsa intus,ut tamquam homo a Deo liberaretur ; specie quasiforis, ut testis crederetur. Intende hoc ipsum :perhibebant Domino testimonium, verbi gratia,Petrus, Andreas, Joannes et cæteri ; cum diceretureis, Laudatis quem sequimini, prædicatis cuiadhæretis. Veniat lucerna confundens inimicos,colligat discipulos. Habet Christus, habet etJoannes. Baptizat Christus, baptizat et Joannes ;et venitur ad Joannem, et dicitur ei : Ille cui

441 Mc 2, 18.442 Mt 11, 11.

180

testimonium perhibuisti, ecce baptizat, et omnes veniuntad eum443 : ut quasi æmulus invidiæ de Christoaliquid mali loqueretur. Sed ibi lucerna ardettutius, ibi splendet clarius, ibi vegetatur, quantodistinctius, tanto securius. Jam, inquit, dixi vobis,quia ego non sum Christus. Qui habet sponsam, sponsusest : qui de cœlo venit, super omnes est444. Tunc illicredentes Christum admirabantur, tunc veroinimici confundebantur, quando quodam modocompellebatur prædicare, qui credi poteratinvidere. Cogitur enim Dominum servusagnoscere, cogitur creatura Creatori testimoniumperhibere : nec cogitur, sed libenter facit. Amicusest enim, non invidus : nec sibi, sed sponso zelat.

VII. Faciunt hoc amici sponsi ; et estquædam in nuptiis humanis solemnitas, utexceptis aliis amicis, etiam paranymphusadhibeatur, amicus interior, conscius secreticubicularis. Sed hic interest, et plane multuminterest. Quod in nuptiis humanis homo hominiparanymphus est, hoc est Joannes Christo, etidem Deus Christus sponsus, mediator Dei ethominum ; sed in quantum homo. Nam inquantum Deus non mediator, sed æqualis Patri,[568] hoc idem quod Pater, cum Patre unus Deus.Quando esset ista sublimitas mediatrix, a quamultum longe disjuncti jacebamus ? Ut mediussit, aliquid assumat quod non erat : sed ut

443 Io 3, 26.444 Io 3, 29.31.

181

perveniamus, maneat quod erat. Ecce enim Deussuper nos, ecce nos infra illum, et multainterjacent spatia, maxime peccati intervallumlonge nos distinguit atque abicit. In hac tantadistantia cum veniendum esset ad Deum, quaventuri eramus ? Ipse Deus, Deus manet : accedithomo Deo, et fit una persona, ut sit nonsemideus, quasi parte Dei Deus, et parte hominishomo ; sed totus Deus et totus homo : Deusliberator, homo mediator ; ut per illum ad illum,non per alium, nec non ad illum ; sed per id quodin illo nos sumus, ad illum per quem facti sumus.Ideo Apostolus quamvis Christum noveritDeum : nam ipse de illo dixit, cum de judæorumpræcedentibus meritis loqueretur : Quorum patres,et ex quibus Christus secundum carnem, qui est superomnia Deus benedictus in sæcula445 : cum ergo sciretillum Deum, et super omnia Deum ; ac per hocutique super omnia, quia per illum facta suntomnia ; ventum est ut commendaret mediatorem,et non dixit Deum ; non enim per hoc mediatorest, quod Deus est ; sed per hoc mediator, quiafactus est homo. Ipsa est liberatio nostra. Unusenim Deus. Quia utique Catholici auditis, instructiauditis, vigilanter auditis : Unus Deus446 : numquidsolus Pater ? numquid solus Filius ? numquidsolus Spiritus sanctus ? Sed utique Pater et Filiuset Spiritus sanctus unus Deus. Ergo : Unus Deus,

445 Rom 9, 5.446 1 Tim 2, 5.

182

unus et mediator Dei et hominum homo Christus Jesus447.Si diceret, Unus Deus, unus et mediator Dei ethominum Christus Jesus ; tamquam minor Deusintellegeretur. Etenim ab illa Trinitatis deitatequasi separaretur, si unus [569] Deus, unus etmediator Dei et hominum Jesus Christus, quasinon ille Deus qui unus diceretur. Sed quia inunitate Dei, ibi Pater et Filius et Spiritus sanctus :unitatem teneat divinitas, medietatem suscipiathumanitas.

VIII. Hac medietate reconciliatur Deo omnisgeneris humani massa ab illo per Adam alienata.Per Adam enim peccatum intravit in mundum, et perpeccatum mors ; et ita in omnes homines pertransiit, inquo omnes peccaverunt448. Quis hinc erueretur ? quisab hac massa iræ ad misericordiamdistingueretur ? Quis enim te discernit ? Quid autemhabes quod non accepisti ?449 Non ergo nos discernuntmerita, sed gratia. Nam si merita, debitum est : sidebitum est, gratis non est : si gratis non est,gratia non est. Hoc ipse Apostolus dixit : Si autemgratia, iam non ex operibus ; alioquin gratia iam non estgratia450. Per unum salvamur, majores, minores,senes, juvenes, parvuli, infantes ; per unumsalvamur. Unus enim Deus, unus et mediator Dei ethominum homo Christus Jesus. Per unum hominem mors,

447 1 Tim 2, 5, et Beda ibid.448 Rom 5, 12.449 1 Cor 4, 7.450 Rom 11, 6.

183

et per unum resurrectio mortuorum. Sicut in Adam omnesmoriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur451.

IX. Hic aliquis occurrit, et dicit mihi :Quomodo omnes ? Qui ergo in gehennam mittendisunt, qui cum diabolo damnabuntur, qui æternisignibus torquebuntur ? Quomodo omnes et omnes ?Quia nemo ad mortem nisi per Adam, nemo advitam nisi per Christum. Si esset alius per quemveniremus ad mortem, non omnes in Adammorerentur. Si esset alius per quem veniremus advitam, non omnes in Christo vivificarentur.

X. Quid ergo, ait aliquis, et infans indigetliberatore ? Plane indiget : testis est mater fidelitercurrens cum [570] parvulo baptizando adecclesiam. Testis est ipsa mater Ecclesiasuscipiens parvulum abluendum, et aut liberatumdimittendum, aut pietate nutriendum. Quis audeatdicere testimonium contra tantam matrem ?Postremo et in ipso parvulo miseriæ ipsius testisest fletus. Quantum potest, testatur naturainfirma, parum intellegens ; non incipit a risu,incipit a fletu. Agnosce miserum, porrigeauxilium. Omnes misericordiæ visceribusinduantur. Quanto minus pro se ipsi possunt,tanto misericordius pro parvulis nos loquamur.Auxilium rerum suarum tuendarum Ecclesia soletpræbere pupillis : omnes loquamur pro parvulis,ab omnibus eis præbeatur auxilium, ne perdant

451 1 Cor 15, 21-22.

184

cœleste patrimonium.452 Et propter illos Dominusillorum parvulus factus est. Quomodo ad ejusliberationem non pertinuerunt, qui pro illo primioccidi meruerunt ?

XI. Postremo de ipso Domino Salvatore,cum ejus nativitas proxima prænuntiaretur,dictum est : Vocabunt nomen ejus Jesum : ipse enimsalvum faciet populum suum a peccatis eorum453. Jesumtenemus, interpretationem nominis huiushabemus. Quare Jesus, quod latine "Salvator"dicitur,454 quare Jesus ? Ipse enim salvum facietpopulum suum. Sed salvum fecit populum suum inmanu potenti Moyses, et in adjutorio Excelsi apersecutione et dominatione Ægyptiorum : fecitsalvum populum suum et Jesus Nave apersecutoribus bellisque gentium : feceruntsalvum populum judices, eum ab Allophylisliberantes ; fecerunt et Reges, a dominatucircumquaque oblatrantium gentium liberantes.Non sic salvat Jesus : sed a peccatis eorum. Vocabuntnomen ejus Jesum. Quare ? Ipse enim salvum facietpopulum suum. Unde ? A peccatis eorum. Nunc de[571] parvulo interrogo, affertur ad ecclesiamfaciendus christianus, baptizandus, puto quia ideout sit in populo Jesu. Cujus Jesu ? Qui salvum facitpopulum suum a peccatis eorum. Si non habet quod inillo salvetur, auferatur hinc. Quare non dicimus

452 Vide Serm. CLXXVI, n. 2.453 Mt 1, 21.454 Vide Serm. CLXXIV, cap. 6 et seqq.

185

matribus, Auferte hinc istos parvulos ? Jesusnamque salvator est : si non habent isti quod inillis salvetur, auferte hinc eos. Non est opus sanismedicus, sed male habentibus455. Audebit mihiquisquam in hoc parvuli discrimine dicere : Mihiest Jesus, huic non est Jesus. Ergo tibi est Jesus,huic non est Jesus ? Non venit ad Jesum ? nonpro illo respondetur ut credat in Jesum ? Alterumbaptismum instituimus parvulis, in quo non fitremissio peccatorum ? Plane si iste parvulus prose loqui posset, vocem contradicentis refelleret, etclamaret : Da mihi vitam Christi ; in Adammortuus sum ; da mihi vitam Christi, in cujusconspectu mundus non est, nec infans cujus est unius dieivita super terram456. Istis gratiam non negaret, necqui de suo daret. Fiat misericordia cum miseris.Utquid eorum innocentia ultra modum laudatur ?Inveniat salvatorem, nondum sentiantadulatorem. Nos plane in tanto infantiumpericulo nec disputare debemus, ne eorumsalutem vel disputando differre videamur.Afferatur, abluatur, liberetur, vivificetur. Sicut inAdam omnes moriuntur, sic et in Christo omnesvivificabuntur457. Non invenit qua veniret in huiussæculi vitam, nisi per Adam : non inveniet quaevadat futuri sæculi pœnam, nisi per Christum.Quid claudis unicam januam ? Unus enim Deus,

455 Mt 9, 12.456 Iob 14, 4 (sec. LXX).457 1 Cor 15, 22.

186

unus et mediator Dei et hominum homo Christus Jesus458.Audi, clamat tibi : Non est enim opus sanis medicus,sed male habentibus459. Quare istum sanum dicis, nisiquia medico contradicis ? [572]

XII. Itane, inquit, et Joannes, de quoloquebaris, cum peccato natus est ? Invenistiplane præter peccatum natum, quem invenispræter Adam natum. Non avellis hanc sententiamde manibus fidelium : "Per unum hominem mors, etper unum resurrectio mortuorum. Sicut in Adam omnesmoriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur460. Perunum hominem peccatum intravit in mundum, et perpeccatum mors, et ita in omnes homines pertransiit461. Siverba mea hæc essent, posset a me hæc sententiadici expressius ? posset evidentius ? possetplenius ? Ita in omnes homines pertransiit, in quo omnespeccaverunt462. Jam tu excipe Joannem : siseparaveris ab hominibus, si separaveris ab illotramite humanæ propaginis, si separaveris acomplexu masculi et feminæ, etiam ab istasententia separabis. Nam ille qui voluit ab ea esseseparatus, per virginem est venire dignatus.Utquid me cogis discutere merita Joannis ? Inutero Dominum salutavit : sed puto quia eumsalutavit, a quo salutem desideravit. Non quærit

458 1 Cor 15, 21.459 Mt 9, 12.460 1 Cor 15, 21-22.461 Rom 5, 12.462 Rom 5, 12.

187

tuam perniciosissimam defensionem. VenientiDomino ad baptismum suum, consciuscommunis infirmitatis ait : Ego a te debeobaptizari463. Veniebat enim Dominus adcommendandam etiam in baptismo humilitatem,ad ipsius sacramenti consecrationem. Quia sicsuscepit baptismum juvenis, quemadmoduminfans circumcisionem. Suscepit commendandamedicamenta, non vulnera. Ille autem quareliceret : Ego a te debeo baptizari, mundus ab omnipenitus noxa, si non in eo erat quod sanaretur, sinon in eo erat quod mundaretur ? Ille se dicitdebitorem, et tu eum purgas, ne debita relaxentur.Ego a te, inquit, debeo baptizari : opus est mihi,necessarium est mihi. Et hoc illi ibi præstitum est.Quando enim [573] Dominus in aquam, non illepræter aquam. Quid pluribus ? Cesset deinceps, sifieri potest, contrarius disputator ; quia etpræconem suum liberavit ipse Salvator.

SERMO CCXCIV.464

Habitus in basilica Majorum, in Natali Martyris Guddentis,V. Kalendas Julii.

De baptismo parvulorum, contra Pelagianos.

I. In Natali sancti Joannis inter cætera quædicenda videbantur, ad Baptismum parvulorumnoster sermo deductus est : et quia iam prolixuserat, et de illo terminando cogitabatur, non tanta463 Mt 3, 14.464 Alias 14 de verbis Apostoli.

188

dicta sunt de tanta quæstione, quanta in tantopericulo a sollicitis dici debuerunt. Sollicitosautem nos facit, non ipsa sententia iam olim inEcclesia catholica summa auctoritate fundata, seddisputationes quorumdam, quæ modocrebrescere, et multorum animos everteremoliuntur. Hodie ergo, adjuvante Domino,placuit nobis hinc loqui. Diem quidem solemnemMartyris celebramus : sed major causa estomnium fidelium, quam tantum modo martyrum.Non enim omnes fideles etiam martyres, sed illiideo martyres, quia fideles. Videamus ergo quidab eis proponatur, quid eos movet ; quoniam etde ipsis non tam refellendis quam sanandiscogitare debemus. [574]

II. Concedunt parvulos baptizari oportere.Non ergo quæstio est inter nos et ipsos, utrumparvuli baptizandi sint ; sed de causa quæritur,quare baptizandi sint. Hoc ergo quod concedunt,sine ulla cum ipsis dubitatione teneamus.Baptizandos esse parvulos, nemo dubitat. Nemodubitet, quando nec illi hinc dubitant, qui ex partealiqua contradicunt. Sed nos dicimus eos alitersalutem et vitam æternam non habituros, nisibaptizentur in Christo : illi autem dicunt nonpropter salutem, non propter vitam æternam, sedpropter regnum cœlorum. Quid sit hoc, dumexponimus ut possumus, parumper attendite.465

465 Cod. Cass. VII, fol. 280 : Quid dicant, dico parvulus, inquiunt, meritoinnocentiæ suæ, etc.

189

Parvulus, inquiunt, etsi non baptizetur, meritoinnocentiæ, eo quod nullum habeat omnino, necproprium, nec originale peccatum, nec ex se, necde Adam tractum, necesse est, aiunt, ut habeatsalutem et vitam æternam, etiamsi nonbaptizetur ; sed propterea baptizandus est, utintret etiam in regnum Dei, hoc est, in regnumcœlorum. Si discutiendum est hoc, discutiendumest utique propter illos, non propter nos. Fratresenim nostri sunt, permoti sunt profunditatequæstionis ; sed regi debuerunt gubernaculoauctoritatis. Cum enim dicunt non essebaptizandos salutis et vitæ æternæ percipiendæcausa, sed tantummodo regni cœlorum et regniDei ; baptizandos quidem fatentur, sed nonpropter vitam æternam, sed propter regnumcœlorum. Quid de vita æterna ? Habebunt,inquiunt. Quare habebunt ? Quia nullumpeccatum habent, et ad damnationem pertinerenon possunt. Ergo est vita æterna extra regnumcœlorum ?

III. Primus hic error aversandus ab auribus,exstirpandus a mentibus. Hoc novum in Ecclesia,prius inauditum est, esse vitam æternam præterregnum cœlorum, esse [575] salutem æternampræter regnum Dei. Primo vide, frater, ne fortehinc consentire nobis debeas, quisquis ad regnumDei non pertinet, eum ad damnationem sinedubio pertinere. Venturus Dominus, etjudicaturus de vivis et mortuis, sicut Evangelium

190

loquitur, duas partes facturus est, dextram etsinistram. Sinistris dicturus : Ite in ignem æternum,qui paratus est diabolo et angelis ejus466 ; dextrisdicturus : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnumquod vobis paratum est ab origine mundi467. Hacregnum nominat, hac cum diabolo damnationem.Nullus relictus est medius locus, ubi ponere queasinfantes. De vivis et mortuis judicabitur : aliierunt ad dextram, alii ad sinistram : non novialiud. Qui inducis medium, recede de medio : nonte offendat qui dextram quærit. Et te ipsumadmoneo : recede de medio, sed noli in sinistram.Si ergo dextra erit et sinistra, et nullum mediumlocum in Evangelio novimus : ecce in dextraregnum cœlorum est : Percipite, inquit, regnum. Quiibi non est, in sinistra est. Quid erit in sinistra ? Itein ignem æternum. In dextra ad regnum, utiqueæternum ; in sinistra in ignem æternum. Qui nonin dextra, procul dubio in sinistra : ergo qui nonin regno, procul dubio in igne æterno. Certehabere potest vitam æternam, qui nonbaptizatur ? Non erit in dextra, id est, non erit inregno. Vitam æternam computas ignemsempiternum ? Et de ipsa vita æterna audiexpressius, quia nihil aliud est regnum quam vitaæterna. Prius regnum nominavit, sed in dextris ;ignem æternum in sinistris. Extrema autemsententia, ut doceret quid sit regnum, et quid sit

466 Mt 25, 41.467 Mt 25, 34.

191

ignis æternus : Tunc, inquit, abibunt isti inambustionem æternam ; justi autem in vitam æternam468.Ecce exposuit tibi quid sit regnum, et quid sitignis æternus ; [576] ut quando confiterisparvulum non futurum in regno, fatearis futurumin igne æterno. Regnum enim cœlorum est vitaæterna.

IV. Nec aliud etiam apostolus Paulus, cumterreret homines, non parvulos, non baptizatos,sed scelestos, facinorosos, contaminatos,perditos ; non eos terruit quod erunt in ignesempiterno, quo sine dubio ibunt, si noncorrigantur : sed tantum terruit, quia in regno nonerunt ; ut cum viderint se perdere spem regni,non viderent esse consequentem nisi pœnamignis æterni. Nolite, inquit, errare : neque fornicatores,neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, nequemasculorum concubitores, neque fures, neque avari, nequeebriosi, neque maledici, neque rapaces regnum Deipossidebunt. Non dixit : Illi et illi, tales et tales igniæterno torquebuntur ; sed, regnum Dei nonpossidebunt469. Subtracta dextra, non remansit nisisinistra. Unde autem evadunt ab ignesempiterno ? Non ob aliud, nisi quia erunt inregno. Sequitur : Et hæc quidem fuistis. Et unde iamnon sunt ? Sed abluti estis, sed sanctificati estis, sedjustificati estis in nomine Domini nostri Jesu Christi, et in

468 Mt 25, 46.469 1 Cor 6, 9-10.

192

Spiritu Dei nostri. In nomine Domini nostri JesuChristi470. Non enim est aliud nomen sub cœlo in quooportet salvos fieri nos471, nos omnes, pusillos cummagnis. Si autem salvos fieri oportet nos in hocnomine, sine hoc nomine procul dubio nec saluserit, quæ sine Christo promittitur parvulis. Paceeorum dicam, qui cuiquam salutem promittit sineChristo, nescio utrum ipse salutem habere possitin Christo.

V. Deinde quærimus ab eis : Quid, si aliquisdicat, parvulos merito innocentiæ suæ, sicut dictis,atque immunitatis ab omni delicto, non solumhabituros salutem et [577] vitam æternam, sed etregnum Dei ? unde apud vos definitumcertumque est, sine Baptismo regnum. Dei nonhabituros parvulos ; ut divideretis eis pro arbitriovestro, non adjutores parvulorum, sedoppressores miserorum ; ut divideretis eis proarbitrio vestro, et daretis eis salutem et vitamæternam præter regnum cœlorum ? Aliusbenevolentior vobis et misericordior, et ut putatisjustior, totum eis dabit, et vitam æternam etregnum cœlorum. Istum quomodo superabitis ?Quoniam vos aliquando contra evidentissimamauctoritatem ratiocinatio humana delectat,proferte ipsam regulam rationis vestræ, et asserite,quantis viribus valueritis, unde vincatur iste, quiparvulis propter merita innocentiæ, propter

470 Cor 6, 11.471 Act 4, 12.

193

nullam, sicut dicitis, culpam, hoc est, originalepeccatum, dare voluerit etiam non baptizatis, nonsolum vitam æternam, verum etiam regnumcœlorum : istum vincite. Ego sine præjudiciopartes huius parumper suscipio, et dicam quodipse non sentio : sed admoneo vos, ut acrioremadversarium videatis.

VI. Ecce existit nescio quis, et dicit : Parvulusnon habens ullum omnino peccatum, nec quodsua vita contraxit, nec quod de vita primi parentistraxit, habebit et vitam æternam et regnumcœlorum. Respondete, vincite hominemresistentem vobis, qui aliter dividitis. Vos enimdicitis : Vitam quidem habebit iste non baptizatusæternam, sed non habebit regnum cœlorum. Illecontra : Imo et vitam et regnum cœlorum. Quareenim patrimonium regni cœlorum abripisinnocenti ? A quo regnum cœlorum nonacquiritur, profecto magno bono fraudatur. Quæest ista justitia ? Dic, quare ? Quid offenditparvulus non baptizatus, nullam habens culpam,nec suam, nec de parente tractam ? Quid offendit,dic mihi, ut non intret in regnum cœlorum, utseparetur a sorte sanctorum, ut sit exsul asocietate Angelorum ? Videris [578] enim tibimisericors, quia non ei aufers vitam : damnastamen, quem separas a regno cœlorum.Damnas472 : non eum percutis, sed in exsilium

472 Cod. Cass. VII, fol. 280 : Damnas eum, quem dissocias a societateSanctorum. Jam non cum percutis, etc.

194

mittis. Nam et qui exsulant, vivunt, si sani sunt :in doloribus corporis non sunt, non torquentur,non carceris tenebris affliguntur : hæc illis solapœna est, non esse in patria. Si amatur patria,magna pœna : si autem non amatur patria, peiorest cordis pœna. Parvum malum est in hominiscorde, qui societatem non quærit sanctorum, quinon desiderat regnum cœlorum ? Si nondesiderat, pœna est de perversitate : si autemdesiderat, pœna est de fraudata caritate. Sed si,quod vis, parva sit pœna ; et ipsa parva magna est,si nulla culpa est. Hic defende justitiam Dei.Quare vel parva pœna infligitur innocenti, in quonullum invenitur omnino peccatum ? Dic contraistum adversarium, qui parvulis non baptizatis,misericordia et justitia majore quam tu, dare vult,non solum vitam æternam, verum etiam regnumcœlorum : responde si potes, sed rationem affer ;hac enim te gloriari delectat.

VII. Ego istam quæstionem profundamsentio, et ad ejus fundum rimandum vires measidoneas non agnosco. Libet me et hic exclamarequod Paulus : O altitudo divitiarum !473 Parvulus nonbaptizatus pergit in damnationem (Apostoli enimverba sunt : Ex uno in condemnationem474) : non satisinvenio dignam causam, quia non invenio, nonquia non est. Ubi ergo non invenio in profundo

473 Rom 11, 33.474 Rom 5, 16.

195

profundum,475 attendere debeo humanaminfirmitatem, non damnare divinam auctoritatem.Ego prorsus exclamo, nec me pudet : O altitudodivitiarum sapientiæ et scientiæ Dei ! quam inscrutabiliasunt judicia ejus, et investigabiles viæ ejus ! Quis enimcognovit sensum [579] Domini ? aut quis consiliarius ejusfuit ? aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei ? Quoniamex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia : ipsi gloria insæcula sæculorum476. Ego infirmitatem meam hisverbis munio, et hac cautela circumseptus,adversus sagittas ratiocinationum tuarum muratusassisto. Sed tu, bellator, hoc est, fortisratiocinator, huic responde, qui tibi dicit : Prorsusinnocens parvulus, et immunis ab omni peccato,et proprio et originali, non solum vitam æternamhabebit, sed etiam regnum cœlorum. Hoc estjustum. Qui nihil mali habet, quare aliquid boninon habet ? sed scio, inquis.477 Unde scis ? QuiaDominus dixit. Tandem venisti. Non ergo quia turatiocinaris, sed quia Dominus dixit. Laudo planehoc, sanum est : sicut homo non invenistirationem, fugis ad auctoritatem. Approbo,prorsus approbo. Bene facis ; non invenis quidrespondeas, ad auctoritatem fuge : non ibi tepersequor, non inde expello ; imo fugientemrecipio et amplector.

475 Forte fundum.476 Rom 11, 33-36.477 Cod. Cass. VII, fol. 280 : Quid scis ? non iturum parvulum in regnumcœlorum. Undo scis ?

196

VIII. Profer ergo auctoritatem, stemus in easimul contra communem inimicum. Quia enimparvulus non baptizatus non intrat in regnumcœlorum, et tu dicis et ego. Illi igitur communiadversario, qui dicit non baptizatum parvulumintraturum in regnum cœlorum, resistamus ambo,et adversus ejus insidiosissima jacula scutum fideiproferamus. Cedant paulisper conjecturæ rationishumanæ, assumantur arma divina. Assumite, inquitApostolus, armaturam Dei478. Ecce simul dicamushuic homini : Christianus es ? Christianus, inquit.Audi Evangelium, qui vis non baptizatos parvulosmittere in regnum cœlorum ; audi Evangelium :Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, nonintrabit in regnum [580] Dei479. Domini sententiaest : huic non resistit, nisi non christianus.Repulsus est ille, remanet mihi tecum certamen :et forte unde vicisti bono illius, inde bonovinceris tuo. Nam quem vicisti, si durus non est,docuisti. Noli ergo esse durus et tu : simulteneamus interim sententiam istam : Nisi quisrenatus fuerit ex aqua et Spiritu, non intrabit in regnumDei. Ideo, inquis, parvulo non baptizato polliceriregnum Dei non possum contra apertam Dominisententiam. Ecce quare dico : Regnum Dei nonhabebunt. Ecce quare dico : Ideo baptizandi sunt,ut habeant regnum Dei. Ideo dicis ? Ideo, inquit.Vide tamen, propter illa quæ supra diximus, ne

478 Eph 6, 13.479 Io 3, 5.

197

forte non invenias vitam æternam præter regnumDei. Multum enim aperta sunt dicta de duabusillis partibus, dextra et sinistra, ubi nullum inmedio dedit locum vitæ sine regno. Parum te hoccorrigit ? parum admonet ? Ipsam mecumlectionem, unde hanc sententiam protulisti,paululum adverte.

IX. Dixisti enim, te ideo regnum cœlorumnon baptizatis parvulis nolle promittere, quiasententia Domini aperta est : Nisi quis renatus fueritex aqua et Spiritu, non intrabit in regnum cœlorum480.Non ibi advertisti, cum quæreret Nicodemus,quomodo ista fierent, id est, quomodorenasceretur homo, quomodo denuo nasceretur ;quoniam non potest utique iterum introire inuterum matris, et denuo nasci ; quid audierit aDomino, quid audierit a magistro bono, quidaudierit error a veritate ? Inter cætera enimostendens quemadmodum fiat, etiamsimilitudinem posuit. Sed prius ait : Nemo ascenditin cœlum, nisi qui de cœlo descendit, Filius hominis qui estin cœlo481. In terra erat, et in cœlo se esse dicebat ;et quod est maius, in cœlo Filium hominis : utunam [581] demonstraret in utraque naturapersonam, et in eo quod Dei Filius erat æqualisPatri, Verbum Dei in principio Deus apud Deum,et in eo quod filius hominis erat, assumensanimam humanam et carnem humanam, et

480 Io 3, 5.481 Io 3, 13.

198

indutus hominem, exiens ad homines : quia inhoc utroque non duo christi sunt, nec duo filiiDei sed una persona, unus Christus Dei Filius,idemque unus Christus, non alius, hominis filius ;sed Dei, Filius secundum divinitatem, hominisfilius secundum carnem. Quis autem nostrum, quiparum advertimus, aut parum sapimus, nonpotius ita vellet distinguere, Filius Dei in cœlo, etFilius hominis in terra ? Sed ne sic divideremus, etita dividendo duas personas induceremus : Nonascendit in cœlum, inquit, nisi qui de cœlo descendit Filiushominis. Filius ergo hominis descendit de cœlo.Nonne filius hominis in terra factus est ? nonnefilius hominis per Mariam factus est ? Sed, ohomo, noli, inquit, separare, quem volo copulare.Parum est quia Filius hominis descendit (Christusenim descendit, idemque filius hominis qui FiliusDei est) ; sedet in cœlo, qui ambulat in terra. Incœlo erat, quia ubique est Christus, idemqueChristus est et Filius Dei et filius hominis.Propter unitatem personæ in terra Filius Dei,propter eamdem unitatem personæ esseprobavimus in cœlo filium hominis, ex his verbisDomini : Filius hominis, inquit, qui est in cœlo482.Propter unitatem personæ, nonne in terraconstituto atque conspicuo Petrus dicit : Tu esChristus Filius Dei vivi483 ?

482 Io 3, 5.483 Mt 16, 16.

199

X. Ergo discat Nicodemus quomodo fiatillud, quod ei minus intellegenti, incredibile etquasi impossibile videbatur : Nemo ascendit incœlum, nisi qui de cœlo descendit484. Omnes autem quirenascuntur, utique ascendunt in cœlum :cæterorum nemo prorsus. Et omnes qui [582]renascuntur, per gratiam Dei ascendunt incœlum : et nemo ascendit in cœlum, nisi qui de cœlodescendit, Filius hominis qui est in cœlo. Unde hoc ?Quia omnes qui renascuntur, membra ipsiusfiunt ; et solus Christus de Maria natus unus estChristus, et cum corpore suo caput unus estChristus. Hoc ergo dicere voluit485 : Nemo ascendit,nisi qui descendit. Non ergo ascendit, nisi Christus.Si vis ascendere, esto in corpore Christi : si visascendere, esto membrum Christi. Sicut enim inuno corpore multa membra habemus, omnia autemmembra corporis, cum sint multa, unum est corpus ; sic etChristus486 : quia caput et corpus Christus. Etquomodo fit hoc, adhuc quæramus. Latetquæstio, exaltatur illa profunditas.

XI. Christus peccatum non habet, necoriginale traxit, nec suum addidit : extravoluptatem carnalis libidinis venit, non ibi fuitcomplexus maritalis : de Virginis corpore nonassumpsit vulnus, sed medicamentum ; non

484 Io 3, 13.485 Cod. Cass. VII, fol. 280 : Nemo ascendit, nisi qui ejus membrorumfactus fuerit. Nemo enim ascendit, etc.486 1 Cor 12, 12.

200

assumpsit quod sanaret, sed unde sanaret :quantum ad peccatum pertinet, dico. Solus ergoille sine peccato : quomodo erunt membra ejus,quorum nullus est sine peccato ? Quomodo ?Audi similitudinem quæ sequitur : Et sicut Moysesexaltavit serpentem in eremo, sic oportet exaltari Filiumhominis, ut omnis qui credit in eum, non pereat, sedhabeat vitam æternam487. Unde tibi non videbaturpeccatores homines posse fieri membra Christi, idest, illius qui nullum omnino haberet peccatum ?Serpentis morsu movebaris : ideo crucifigiturChristus, ideo fundit sanguinem Christus inremissionem peccatorum ; quia propterpeccatum, id est, serpentis [583] venenum : Sicutexaltavit Moyses serpentem in eremo, unde sanarenturqui in illo deserto a serpentibus mordebantur, etillum exaltatum attendere jubebantur, et quisquisattenderet, sanabatur ; sic oportet exaltari Filiumhominis, ut omnis qui credit in eum, id est, qui attenditexaltatum, qui non erubescit crucifixum, qui incruce Christi gloriatur, non pereat, sed habeat vitamæternam. Non pereat, unde ? Credendo in eum.Unde non pereat ? Attendendo exaltatum :alioquin perisset. Hoc est enim : Omnis qui credit ineum, non pereat, sed habeat vitam æternam.

XII. Profers parvulum mihi, et jubes utattendat exaltatum, quem negas habere serpentisvenenum. Imo si faves ei, si movet te innocentiain vita propria, noli negare tractum aliquem487 Io 3, 14-15.

201

reatum de vita prima, non sua, sed parentis suiprimi. Noli negare ; confitere venenum, ut poscasmedicamentum : aliter non sanatur. Aut utquid eidicis ut credat ? Hoc enim respondetur a portanteparvulum. Ad verba aliena sanatur, quia adfactum alienum vulneratur. Credit in JesumChristum ? fit interrogatio : respondetur, Credit.Pro non loquente, pro silente, pro flente, etflendo quodam modo ut subveniatur orante,respondetur, et valet. An etiam hoc serpens illepersuadere conatur, quia non valet ? Absit acordibus qualiumcumque Christianorum. Ergorespondetur, et valet. Conspiratione quadamcommunicat spiritus ; credit in altero, quiapeccavit in altero. An vero invenit vitampræsentis sæculi, quem parturivit infirmitas ; etnon invenit vitam futuri sæculi, quem parturivitcaritas ?

XIII. Ergo sicut Moyses exaltavit serpentemin eremo, ut omnis a serpente percussusintueretur exaltatum, et sanaretur : sic oportuitexaltari Filium hominis, ut omnis a serpentevenenatus intueatur exaltatum, et sanetur. [584]Adam primus accepit morsum serpentis cumveneno. Ergo natus in carne peccati, fit salvus inChristo per similitudinem carnis peccati. Misitenim Deus Filium suum, non in carne peccati ; sed,sicut sequitur qui scripsit, in similitudine carnispeccati488 ; quia non de complexu maritali, sed de488 Rom 8, 3.

202

utero virginali. Misit in similitudine carnis peccati :utquid hoc ? Ut de peccato damnaret peccatum incarne489 : de peccato peccatum, de serpenteserpentem. Quis enim dubitet nomine serpentisappellari peccatum ? Ergo de peccato peccatum,de serpente serpentem : sed de similitudine, quiain Christo nullum peccatum, sed sola similitudocarnis peccati. Ideo exaltatus serpens, sed æreus ;exaltata est similitudo carnis peccati, ut sanareturorigo peccati. Quia misit Deus Filium suum insimilitudine carnis peccati. Non in similitudinecarnis ; nam vera caro est, sed in similitudine carnispeccati ; quia mortalis caro sine ullo omninopeccato. Ut de peccato, propter similitudinem,damnaret peccatum in carne, propter veraminiquitatem. Vera iniquitas in Christo non fuit :sed mortalitas in illo fuit. Peccatum non suscepit,sed pœnam peccati suscepit. Suscipiendo sineculpa pœnam, et pœnam sanavit et culpam. Eccequomodo fiunt ista. Quod admiratus Nicodemusdixerat : Quomodo possunt ista fieri ?490 Sic enimsanamur, non quia meremur. Ecce quomodofiunt ista. Modo ubi mihi parvulos ponis ? Jamdicis : Nullo veneno sauciati sunt. Aufer eos aconspectu exaltati serpentis. Si autem non aufers,sanandos dicis, venenatos confiteris.

XIV. Deinde ipse Dominus in eodemsermone ad Nicodemum non audistis quid

489 Rom 8, 3.490 Io 3, 9.

203

dixerit, cum eadem lectio hodie legeretur ? Quicredit in eum, non judicatur ; qui [585] autem noncrediderit, iam judicatus est491. Et hic quæris mediumhomo de medio, et disputas, et attenderis, necattendis : Qui credit in eum, non judicatur ; qui autemnon crediderit, iam judicatus est. Quid est autem : Jamjudicatus est ? Damnatus est. Nam judicium prodamnatione plerumque poni nostis : Scripturætestes sunt ; maxime illo uno testimonioapertissimo, cui nemo est qui contradicat. Deresurrectione cum ageret Dominus : Qui benefecerunt, inquit, in resurrectionem vitæ ; qui male egerunt,in resurrectionem judicii492 : utique judicium prodamnatione posuit. Et tu aliter audes disserere autcredere ? Qui non credit, iam judicatus est. Alio loco :Qui credit in Filium, habet vitam æternam : quam tuparvulis promittebas non baptizatis. Qui credit inFilium, habet vitam æternam493. Sed habet, inquit, etqui non credit parvulus, quamvis non habeatregnum Dei. Sed vide quod sequitur : Qui autemincredulus est Filio, non habet vitam ; sed ira Dei manetsuper eum494. Ubi ponis parvulos baptizatos ?Profecto in numero credentium. Nam ideo etconsuetudine Ecclesiæ antiqua, canonica,fundatissima, parvuli baptizati fideles vocantur.Et sic de his quærimus : Iste infans christianus

491 Io 3, 18.492 Io 5, 29.493 Io 3, 36.494 Io 3, 18.

204

est ? Respondetur : Christianus. Catechumenus,an fidelis ? Fidelis ; utique a fide, fides acredendo. Inter credentes igitur baptizatosparvulos numerabis : nec judicare ullo modo aliteraudebis, si non vis esse apertus hæreticus. Ergoideo habent vitam æternam : quia qui credit inFilium, habet vitam æternam. Noli eis sine ista fide, etsine isto sacramento huius fidei, promittere vitamæternam. Qui autem incredulus est Filio, et qui noncredit in Filium, non habet vitam, sed ira Dei manetsuper eum495. Non dixit : Veniet super eum ; sed,manet super eum. [586] Respexit originem, cum ait :Ira Dei manet super eum. Quam respiciens etApostolus dixit : Fuimus et nos aliquando natura filiiiræ496. Non accusamus naturam. Naturæ auctorDeus est. A Deo bona est instituta natura : sedper malam voluntatem a serpente vitiata est. Ideoquod fuit in Adam culpæ, non naturæ, nobispropagatis factum est iam naturæ. Ab hoc vitionaturæ, cum quo nascitur homo, non liberat nisiqui natus est sine vitio. Ab hac carne peccati nonliberat nisi ille qui natus est sine peccato persimilitudinem carnis peccati. Ab hoc venenoserpentis non liberat nisi exaltatio serpentis. Quidad hæc dicis ? Satisne hoc est ?

XV. Unum aliquid acutissimum, quod ab eisprofertur, paululum attendite. Cum cœperinturgeri verbis Apostoli dicentis : Per unum

495 Io 3, 18.496 Eph 2, 3.

205

hominem peccatum intravit in mundum, et perpeccatum mors ; et ita in omnes hominespertransiit, in quo omnes peccaverunt497. quæverba nescio quis non intellegat ; in quibus verbisnescio utrum quisquam expositorem requirat :conantur respondere, et dicere, ideo dictum hocab Apostolo, quia primus peccavit Adam, et quipostea peccaverunt, illum imitando peccaverunt.Hoc quid est aliud, quam conari tenebras apertolumini offundere ? Peccatum per unum hominemintravit, et per peccatum mors ; et ita in omneshomines pertransiit, in quo omnes peccaverunt.Propter imitationem dicis, quia primus peccavitAdam. Respondeo prorsus : Non primus peccavitAdam. Si primum peccatorem requiris, diabolumvide. Sed humani generis massam volensostendere Apostolus de origine venenatam, ideocum posuit unde nati sumus, non eum quemimitati sumus. Dicitur quidem et pater tuus, quemfueris imitatus : Filii mei, inquit, quos iterumparturio498. Qui [587] itidem dicit : Imitatores meiestote499. Et propter ipsam imitationem diciturimpiis : Vos a patre diabolo estis500. Nam constat incatholica fide, quod diabolus nec generavitnostram naturam, nec condidit : sola in illoseductio est præcedentis, imitatio consequentis.

497 Rom 5, 12.498 Gal 4, 19.499 1 Cor 4, 16.500 Io 8, 44.

206

Denique quomodo dictum est de Adam : In quoomnes peccaverunt ; legatur mihi alicubi, Omnes indiabolo peccaverunt. Aliud est illo præcedente etseducente peccare, aliud in illo peccare. Quiasecundum propaginem carnis in illo eramusomnes, antequam nati essemus, tamquam inparente, tamquam in radice ibi eramus : sicvenenata est ista arbor, ubi eramus. Nam quia addiabolum, hoc est, principem peccati, et vereprimum peccatorem, non pertinet origo, sedimitatio ; cum de illo Scriptura loqueretur : Invidia,inquit, diaboli, mors intravit in orbem terrarum :imitantur autem eum, qui sunt ex parte ipsius501.Imitando eum fiunt ex parte ipsius. Numquiddictum est, In illo peccaverunt ? Cum vero deAdam diceretur, propter originem, propterposteritatem, propter propaginem viscerum : Inquo omnes, inquit, peccaverunt. Nam si proptereaprimus constitutus est Adam, quia primuspeccavit, tamquam in exemplo sit, non in origine ;utquid tam in longinquo, post tam prolixatempora contra Adam quæritur Christus ? Siomnes peccatores ad Adam propterea pertinent,quia primus peccator : omnes justi debuerunt adAbel pertinere, quia primus justus. QuareChristus quæritur ? Expergiscere, frater. QuareChristus quæritur, nisi quia in Adam damnata estgeneratio, in Christo quæritur regeneratio ?

501 Sap 2, 24-25.

207

XVI. Proinde nemo nos fallat : Scripturaevidens est, auctoritas fundatissima est, fidescatholicissima est. Omnis generatus, damnatus :nemo liberatus, nisi regeneratus. [588] Unde etalteri versutiæ illorum iam vos instructirespondete, carissimi : quando dicunt, et parvulosturbant, Si de peccatore peccatores nati sunt,quare non de baptizato iam fideli, cui remissasunt universa peccata, justi nascuntur ? Citorespondete : Ideo de baptizato non justusnascitur, quia non cum generat unde regeneratusest, sed unde generatus est. De Christo dictumest : Mortificatus carne, vivificatus spiritu502 : sic dehomine dici potest, Tabefactus carne, justificatusspiritu. Quod nascitur de carne, caro est503. Quæris utde justo justus nascatur, cum videas justum essenisi regeneratum omnino non posse. Nec attendisDomini sententiam, quam tu ipse in ore habes :Si quis non renatus fuerit ex aqua et Spiritu504. Putoquia non hoc factum est in concubitu. Mirarisquare peccator nascatur de semine justi : non tedelectat mirari quare oleaster nascatur de semineolivæ ? Accipe aliam similitudinem. justumbaptizatum, pone granum purgatum : nonattendis, quia de grano purgato frumentum cumpalea nascitur, sine qua seminatur. Deinde cum sitin propagine natorum generatio carnalis, in

502 1 Pt 3, 18.503 Io 3, 6.504 Io 3, 5.

208

propagine renatorum generatio spiritalis, vis ut debaptizato baptizatus nascatur, cum videas decircumciso non nasci circumcisum ? Carnalis estcerte ista generatio, et carnalis est circumcisio, ettamen de circumciso non nascitur circumcisus :sic ergo de baptizato non potest nasci baptizatus ;quia nemo renatus, antequam natus.

XVII. Aliud eorum quasi acutissimum : sedquid acutum non obtunditur scuto veritatis ?Aliud dicunt, videte quale. Si Adam, inquiunt,nocet his qui non peccaverunt ; ergo et Christusprodesse debet etiam his qui non crediderunt.Videtis certe quam hoc acutum sit contraveritatem : audite quantum adjuvet veritatem. Quienim [589] hoc dicit, nihil aliud, nisi Christumnihil prodesse non credentibus. Hoc est verum.Quis non acceptet. Quis non consentiat, quiaChristus non credentibus non prodest,credentibus prodest ? Sed dic mihi, obsecro te,Parvulis baptizatis Christus aliquid, an nihilprodest ? Necesse est ut dicat prodesse : premiturmole matris Ecclesiæ. Forte quidem vellent hocdicere ; nam ratiocinationes eorum ad hocvidentur compellere : sed auctoritate reprimunturEcclesiæ, ne non dicam sputis hominumobruantur, sed ipsorum infantium lacrymistamquam fluvio pertrahantur. Si enim dixerint,nihil prodesse Christum baptizatis infantibus ;nihil aliud dicunt quam, Superfluo baptizanturinfantes. Ut autem non superfluo baptizentur,

209

quia hoc dicere non audent, prodesse Christumbaptizatis infantibus confitentur. Si prodestbaptizatis, quæro quibus prosit, credentibus, annon credentibus ? Eligant quod volunt. Sidixerint, Non credentibus : ubi est ergo quodcalumniabaris, quia Christus non credentibusprodesse non potest ? Ecce tu confiteris prodesseinfantibus, non tamen credentibus. Ad quodlibetprodest : non putas ad vitam æternam, non putasad salutem æternam : ad ipsum regnum cœlorumpercipiendum utique prodest Christus parvulisbaptizatis. Prodest ergo non credentibus ? Sedabsit, ut ego dicam non credentes infantes. Jamsuperius disputavi, credit in altero, qui peccavit inaltero : dicitur, Credit ; et valet, et inter fidelesbaptizatos computatur. Hoc habet auctoritasmatris Ecclesiæ, hoc fundatus veritatis obtinetcanon : contra hoc robur, contra huncinexpugnabilem murum quisquis arietat, ipseconfringitur. Ergo prodest Christus aliquidinfantibus baptizatis ; et sicut ego dico, et sicutmecum tota Ecclesia dicit, credentibus prodest,fidelibus prodest : tu quod vis elige. Volo quidemut quod verius est, eligas ; ut nobiscum dicas quia[590] credentibus prodest. Sed si dixeris, Noncredentibus prodest ; contra te dixisti. Si dixeris,Credentibus prodest ; mecum dixisti. Elige, utrumcontra te dicas quod falsum est, an mecum dicasquod verum est. Tu enim paulo ante dicebas,Christum non credentibus nihil prodesse, volens

210

efficere quia sic et Adam non peccantibus nihilnocuit, quomodo Christus non credentibus nihilprodest. Ecce iam fateris infantibus noncredentibus baptizatis aliquid prodesse Christum.Sed si credentibus dicis, bene dicis, mecum dicis,credunt et infantes. Unde credunt ? Quomodocredunt ? Fide parentum. Si fide parentumpurgantur, peccato parentum polluti sunt. Corpusmortis in primis parentibus generavit eospeccatores : spiritus vitæ in posterioribusparentibus regeneravit eos fideles. Tu das fidemnon respondenti, et ego peccatum nihil agenti.

XVIII. Sancti, inquit, de sanctis nascidebuerunt : quia dixit Apostolus : Alioquin filiivestri immundi essent ; nunc autem sancti sunt505. Etquomodo hoc accipis ? Quomodo intellegis, defidelibus natum ita sanctum, ut baptizari nondebeat ? Quomodo libet, accipias istamsanctitatem. Multi enim modi sunt sanctitatis, etmulti modi sunt sanctificationis. Non enim omnequod sanctificatur, ad regnum cœlorum mittitur.De esca nostra dixit Apostolus : Sanctificatur perverbum Dei et orationem506. Numquid quia escanostra sanctificatur, non scimus quo mittatur ?Disce ergo esse aliquem modum, et quasiumbraculum quoddam sanctificationis, quod nonsufficiat ad perceptionem salutis. Distat, et quiddistet, Deo notum est. Tamen cum filio fidelium

505 1 Cor 7, 14.506 1 Tim 4, 5.

211

curratur ad Baptismum ; non sic errent parentes,ut putent eum iam fidelem natum. Natum enimpossunt dicere, non renatum. Nam ut noverisquomodo intellegas sanctificatos filios fidelium,[591] ut modo non quæram, quia longum est,modum sanctificationis huius ; ubi et maritumhabes infidelem, ibi habes et uxorum fidelem.Sanctificatur, inquit, vir infidelis in uxore, etsanctificatur mulier infidelis in fratre507. Numquid quiaest ibi forte modus aliquis sanctificationis, ut virinfidelis sanctificetur in uxore fideli, ideo iamsecuritatem debet accipere, quod in regnumcœlorum intraturus est, et non baptizandus, nonregenerandus, non Christi sanguine redimendus ?Quomodo ergo sanctificatur vir infidelis in uxore,et tamen perit, nisi baptizetur : sic filii fidelium,etsi ad quemdam modum sanctificati, pereunttamen, si non fuerint baptizati.

XIX. Rogo vos, ut paululum acquiescatis.Lego tantum. Sanctus Cyprianus est, quem inmanus sumpsi, antiquus episcopus Sedis huius :quid senserit de Baptismo parvulorum, imo quidsemper Ecclesiam sensisse monstraverit paululumaccipite. Parum est enim quia isti disserunt, etdisputant nescio quas impias novitates ; et nosconantur arguere, quod aliquid novum dicamus.Ad hoc ergo lego sanctum Cyprianum, ut videatisquomodo sit intellectus canonicus, et catholicussensus in his verbis quæ paulo ante tractavi.507 1 Cor 7, 14.

212

Interrogatus est utrum infans baptizari debeatante octavum diem, quia vetere Lege non licebatcircumcidi infantem, nisi octavo die. Quæstioinde erat nata, de die baptizandi : nam de originepeccati nulla erat quæstio ; et ideo ex ea re, undenulla erat quæstio, soluta est exorta quæstio.Sanctus Cyprianus dixit inter cætera, quæ superiusdixi : Propter quod neminem putamus a gratiaconsequenda impediendum esse a lege quæ iam statuta est,nec spiritalem circumcisionem impediri carnalicircumcisione debere, sed omnem omnino admittendum essead gratiam Christi : quando et [592] Petrus in ActibusApostolorum loquatur et dicat : "Deus mihi dixitneminem hominem communem dicendum etimmundum"508. Cæterum si homines impedire aliquid adconsecutionem gratiæ possit, magis adultos et provectos etmajores natu possint impedire peccata graviora. Porroautem, si etiam gravissimis delictoribus et in Dominummultum ante peccantibus, cum postea crediderint, remissapeccatorum datur, et a Baptismo atque gratia nemoprohibetur : quanto magis prohiberi non debet infans, quirecens natus nihil peccavit, nisi quod secundum Adamcarnaliter natus contagium mortis antiquæ primanativitate contraxit ; qui ad remissam peccatorumaccipiendam hoc ipso facilius accedit, quod illi dimittuntur,non propria, sed aliena peccata ?509 Videtequemadmodum de hac re nihil dubitans, solvitillam unde dubitabatur. Hoc de fundamento

508 Act 10, 28.509 CIPRIANUS, Ep. 59, 5 ; PL 3, 1054 s. (ad Fidum).

213

Ecclesiæ sumpsit, ad confirmandum lapidemnutantem.

XX. Impetremus ergo, si possumus, afratribus nostris, ne nos insuper appellenthæreticos, quod eos talia disputantes nosappellare possimus forsitan, si velimus, nec tamenappellamus. Sustineat eos mater piis visceribussanandos, portet docendos, ne plangat mortuos.Nimium est quo progrediuntur ; multum est, vixferendum est, magnæ patientiæ adhuc ferri. Nonabutantur hac patientia Ecclesiæ, corrigantur,bonum est. Ut amici exhortamur, non ut inimicilitigamus. Detrahunt nobis, ferimus : canoni nondetrahant, veritati non detrahant ; Ecclesiæ sanctæpro remissione peccati originalis parvulorumquotidie laboranti non contradicant. Fundata istares est. Ferendus est disputator errans in aliisquæstionibus non diligenter digestis, nondumplena Ecclesiæ auctoritate firmatis ; ibi ferendusest error : non tantum progredi debet, ut [593]etiam fundamentum ipsum Ecclesiæ quateremoliatur. Non expedit, adhuc forte nostra non estreprehendenda patientia : sed debemus timere neculpetur etiam neglegentia. Sufficiat Caritativestræ, habete ad illos qui nostis illos, habete cumillis amice, fraterne, placide, amanter, dolenter :quidquid potest faciat pietas ; quia posteadiligenda non erit impietas. Conversi adDominum, etc.

214

SERMO CCXCV.510

In natali Apostolorum Petri et Pauli, I.

I. Istum nobis diem beatissimorumapostolorum Petri et Pauli passio consecravit.Non de obscuris aliquibus martyribus loquimur.In omnem terram exiit sonus eorum, et in fines orbis terræverba eorum511. Isti martyres viderunt quodprædicaverunt, secuti æquitatem, confitendoveritatem, moriendo pro veritate. Beatus Petrus,primus Apostolorum, vehemens Christi amator,qui meruit audire : Et ego dico tibi, Quia tu esPetrus512. Dixerat enim ipse : Tu es Christus FiliusDei vivi513. Christus illi : Et ego dico tibi, Quia tu esPetrus, et super hanc petram ædificabo Ecclesiam meam514.Super hanc petram ædificabo fidem, quamconfiteris. Super hoc quod dixisti : Tu es ChristusFilius Dei vivi, ædificabo Ecclesiam meam. Tuenim Petrus. A petra Petrus, non a Petro petra.Sic a petra Petrus, quomodo a ChristoChristianus. Vis nosse de qua petra Petrus [594]dicatur ? Paulum audi : Nolo enim vos ignorare,fratres ; Apostolus Christi dicit : Nolo vos ignorare,fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, etomnes per mare transierunt, et omnes in Moyse baptizatisunt in nube et in mari, et omnes eumdem cibum510 Alias de Diversis 108.511 Ps 18, 5.512 Mt 16, 18.513 Mt 16, 16.514 Mt 16, 18.

215

spiritalem manducaverunt, et omnes eumdem potumspiritalem biberunt. Bibebant enim de spiritali sequenteeos petra : petra autem erat Christus515. Ecce undePetrus.

II. Dominus Jesus discipulos suos antepassionem suam, sicut nostis, elegit, quosApostolos appellavit. Inter hos pene ubique solusPetrus, totius Ecclesiæ meruit gestare personam.Propter ipsam personam, quam totius Ecclesiæsolus gestabat, audire meruit : Tibi dabo claves regnicœlorum516. Has enim claves non homo unus, sedunitas accepit Ecclesiæ. Hinc ergo Petriexcellentia prædicatur, quia ipsius universitatis etunitatis Ecclesiæ figuram gessit, quando ei dictumest : Tibi trado, quod omnibus traditum est. Namut noveritis Ecclesiam accepisse claves regnicœlorum, audite in alio loco quid Dominus dicatomnibus Apostolis suis. Accipite SpiritumSanctum517. Et continuo : Si cui dimiseritis peccata,dimittentur ei ; si cujus tenueritis, tenebuntur518. Hoc adclaves pertinet, de quibus dictum est : Quæsolveritis in terra, soluta erunt et in cœlo ; et quæligaveritis in terra, ligata erunt et in cœlo519. Sed hocPetro dixit. Ut scias quia Petrus universæ Ecclesiæpersonam tunc gerebat, audi quid ipsi dicatur,

515 1 Cor 10, 1-4.516 Mt 16, 19.517 Io 20, 22.518 Io 20, 23.519 Mt 16, 19.

216

quid omnibus fidelibus sanctis : Si peccaverit in tefrater tuus, corripe illum inter te et ipsum solum. Si non teaudierit, adhibe tecum unum aut duos : scriptum est enim,In ore duorum aut trium testium, stabit omne verbum. Sinec ipsos audierit, refer ad Ecclesiam : si nec ipsam [595]audierit, sit tibi tamquam ethnicus et publicanus. Amendico vobis, quia quæ ligaveritis in terra, ligata erunt et incœlo ; et quæcumque solveritis in terra, soluta erunt et incœlo520. Columba ligat, columba solvit ; ædificiumsupra petram ligat et solvit. Timeant ligati,timeant soluti. Qui soluti sunt, timeant neligentur : qui ligati sunt, orent ut solvantur.Criniculis peccatorum suorum unusquisqueconstringitur521 : et præter hanc Ecclesiam nihilsolvitur. Quatriduano mortuo dicitur : Lazare,prodi foras !522 Et prodiit de monumento institisligatus manibus et pedibus. Excitat Dominus, utmortuus de monumento prodeat ; si cor tangit, utpeccati confessio foras exeat. Sed parum adhucligatus est. Dominus ergo, postquam exiit Lazarusde monumento, ad discipulos suos, quibusdixerat : Quæcumque solveritis in terra, soluta erunt et incœlo523 : Solvite, inquit, eum, et sinite abire524. Per seexcitavit, per discipulos solvit.

520 Mt 18, 15-18.521 Prov 5, 22.522 Io 11, 43.523 Mt 18, 18.524 Io 11, 44.

217

III. Proinde Ecclesiæ fortitudo in Petromaxime commendata est ; quia euntem adpassionem secutus est Dominum : et infirmitasquædam notata ; quoniam interrogatus ab ancilla,negavit Dominum. Ecce ille amator subitonegator. Invenit se, qui præsumpserat de se.Dixerat enim, sicut nostis : Domine, tecum ero usquead mortem : et si opus fuerit ut moriar, animam meampro te ponam525. Et Dominus ad præsumptorem :Animam tuam pro me pones ? Amen dico tibi, antequamgallus cantet, ter me negabis526. Factum est quodprædixerat medicus : fieri non potuit quodpræsumpsit ægrotus. Sed quid ? Continuo respexiteum Dominus. Sic scriptum est, sic loquiturEvangelium : Respexit eum Dominus, et exiit foras, etflevit amare527. Exiit foras : [596] hoc est, confiteri.Flevit amare, qui noverat amare. Dulcedo secutaest in amore, cujus amaritudo præcesserat indolore.

IV. Merito etiam post resurrectionemDominus ipsi Petro oves suas commendavitpascendas. Non enim inter discipulos solusmeruit pascere dominicas oves : sed quandoChristus ad unum loquitur, unitas commendatur ;et Petro primitus, quia in Apostolis Petrus estprimus. Simon Joannis, inquit Dominus, amas me ?528

525 Mt 26, 35.526 Io 13, 38.527 Lc 22, 61-62.528 Io 21, 15.16.

218

Respondit ille : Amo. Et iterum interrogatus,iterum respondit. Et tertio interrogatus, ettamquam illi non credatur, contristatur. Sedquomodo ei non credebat, qui cor ejus videbat ?Denique post illam tristitiam sic respondit :Domine tu scis omnia, tu scis quia amo te529. Non enimqui omnia scis, hoc solum nescis. Noli tristis esse,Apostole ; responde semel, responde iterum,responde tertio. Ter vincat in amore confessio,quia ter victa est in timore præsumptio.Solvendum est ter, quod ligaveras ter. Solve peramorem, quod ligaveras per timorem. Et tamenDominus semel, et iterum, et tertio, oves suascommendavit Petro.

V. Attendite, fratres mei : Pasce, inquit, oviculasmeas, pasce agnos meos530. Pasce oves meas : numquiddixit : Tuas ? Pasce, bone serve, oves dominicas,habentes dominicum characterem. Numquid enimPaulus pro vobis crucifixus est ? aut in nomine Petri etPauli baptizati estis ?531 Ergo pasce oves ejus,ablutas Baptismo ejus, signatas nomine ejus,redemptas sanguine ejus : Pasce, inquit, oves meas.Nam hæretici servi mali et fugitivi, quod nonemerunt dividentes sibi, et de furtis peculiatamquam propria facientes, suas oves sibividentur pascere. Nam quid est aliud, rogo vos,Nisi te ego [597] baptizavero, immundus eris,

529 Io 21, 17.530 Io 21, 15-17.531 I Cor 1, 13.

219

Nisi Baptismum meum habueris, ablutus noneris ? Itane non audistis : Maledictus omnis qui spemsuam ponit in homine532 ? Proinde, carissimi, quosbaptizavit Petrus, oves Christi sunt ; et quosbaptizavit Judas, oves Christi sunt. Nam videtequid dicat sponsus dilectæ suæ in Canticocanticorum, quando ei dixit sponsa : Annuntiamihi, quem dilexit anima mea, ubi pascis, ubi cubas inmeridie ; ne forte fiam sicut operta, super greges sodaliumtuorum533. Annuntia, inquit, mihi, ubi pascis, ubi cubasin meridie, in splendore veritatis, in fervorecaritatis. Quare times, o dilecta ? quid times ? Neforte fiam, inquit, sicut operta, id est, sicut obscura,sicut non Ecclesia ; quia Ecclesia non est operta :Non enim potest civitas abscondi super montemconstituta534. Et errando incurram, non in gregemtuum, sed in greges sodalium tuorum. Etenim hæreticisodales dicuntur. A nobis exierunt535 : ad unamnobiscum mensam, antequam exirent,accesserunt. Ergo quid ei respondetur ? Nisicognoveris temetipsam536 : sponsus dicit, interrogantirespondet : Nisi cognoveris temetipsam, o pulchra intermulieres537. O verax inter hæreses, nisi cognoveristemetipsam : quia de te prædicta sunt tanta : In

532 Ier 17, 5.533 Cant 1, 6.534 Mt 5, 14.535 1 Io 2, 19.536 Cant 1, 7.537 Cant 1, 7.

220

semine tuo benedicentur omnes gentes538 : Deus deorumDominus locutus est, et vocavit terram, a solisortu usque ad occasum539 : Postula a me, et dabo tibigentes hæreditatem tuam, et possessionem tuam terminosterræ540 : In omnem terram exiit sonus eorum, et in finesorbis terræ verba eorum541 : de te testimonia istaprædicta sunt. Nisi ergo cognoveris temetipsam, exitu542. Ego enim te non eicio, ut dicant de te qui[598] remanserint : Ex nobis exierunt543. Exi tu investigiis gregum : non gregis, de quo dictum est :Erit unus grex et unus Pastor544. Exi tu in vestigiisgregum, et pasce hædos tuos545 : non sicut Petrus, ovesmeas. Pro his commendatis sibi ovibus Petrusmeruit martyrio coronari, quod hodiernasolemnitate per orbem meruit celebrari.

VI. Veniat et de Saulo Paulus, de lupo agnus ;prius inimicus, postea apostolus ; priuspersecutor, postea prædicator. Veniat, accipiatlitteras a principibus sacerdotum, ut ubicumqueinvenerit Christianos, vinctos adducat ad pœnas.Accipiat, accipiat, proficiscatur, pergat, anheletcædem, sitiat sanguinem : Qui habitat in cœlis,

538 Gen 22, 18.539 Ps 49, 1.540 Ps 2, 8.541 Ps 18, 5.542 Cant 1, 7.543 1 Io 2, 19.544 Io 10, 16.545 Cant 1, 7.

221

irridebit eum546. Ibat enim, sicut scriptum est :Spirans cædem547, et propinquabat Damascum. TuncDominus de cœlo : Saule, Saule, quid mepersequeris ?548 Ego sum hic, ego sum ibi : hiccaput, ibi corpus. Non ergo miremur, fratres, adcorpus Christi pertinemus. Saule, Saule, quid mepersequeris ? Durum est tibi adversus stimulumcalcitrare549. Te lædis : nam Ecclesia meapersecutionibus crescit. At ille pavens et tremens :Domine, quis es tu ? Et ille : Ego sum Jesus Nazarenusquem tu persequeris550. Continuo mutatus exspectatimperium : ponit invidentiam, præparatobedientiam. Dicitur ei quid faciat. Et antequamPaulus baptizetur, loquitur Dominus Ananiæ :Vade ad illum vicum, ad illum hominem nomine Saulum,baptiza illum ; quia vas electionis mihi est551. Vas aliquidportare debet, vas inane esse non debet. Vasimplendum est : unde, nisi gratia ? Ananias autemrespondit Domino nostro Jesu Christo : Domine,audivi quia homo iste multa mala fecit sanctis tuis. Etnunc litteras [599] portat a principibus sacerdotum, utubicumque invenerit viæ huius viros. vinctos adducat552. EtDominus ad illum : Ego illi ostendam quæ illum

546 Ps 2, 4.547 Act 9, 1.548 Act 9, 4.549 Act 9, 4-5.550 Act 9, 4-5.551 Act 9, 11.15.552 Act 9, 13-14.

222

oporteat pati pro nomine meo553. Trepidabat Ananias,audito nomine Sauli" trepidabat famam lupiinfirma ovis, etiam sub manu pastoris.

VII. Ecce ostendit illi Dominus quæ illumoporteret pati pro nomine ejus. Post exercuitillum in labore. Ipse in vinculis, ipse in plagis, ipsein carceribus, ipse in naufragiis. Ipse illiprocuravit passionem : ipse perduxit ad istumdiem. Unus dies passionis duobus Apostolis. Sedet illi duo unum erant : quamquam diversis diebuspaterentur, unum erant. Præcessit Petrus, secutusest Paulus. Primo Saulus, postea Paulus : quiaprimo superbus, postea humilis. Saulus a Saulesancti David persecutore. Dejectus est persecutor,erectus est prædicator. Mutavit nomen superbi adhumilitatem. Paulus enim modicus est. Verbavidete Caritatis vestræ : nonne quotidie dicimus,Post paululum videbo te, paulo post faciam hocaut illud ? Ergo quid est Paulus ? Ipsum interroga.Ego sum, inquit, minimus Apostolorum554.

VIII. Celebramus diem festum, Apostolorumnobis sanguine consecratum. Amemus fidem,vitam, labores, passiones, confessiones,prædicationes. Proficimus enim amando ; non istapropter carnalem lætitiam celebrando. Martyresenim a nobis quid quærunt ? Minus habent, siadhuc laudes hominum quærunt. Si adhuc laudeshominum quærunt, nondum vicerunt. Si autem

553 Act 9, 16.554 1 Cor 15, 9.

223

vicerunt, a nobis propter se nihil quærunt ; sedpropter nos ipsos quærunt. Dirigatur ergo vianostra in conspectu Domini. Arcta erat, spinosaerat, dura erat : talibus tamque multis [600]transeuntibus lenis facta est. Transiit ipse priorDominus, transierunt Apostoli intrepidi, posteamartyres, pueri, mulieres, puellæ. Sed quis in eis ?Ille qui dixit : Sine me nihil potestis facere555.

FINIS TOMI VIGESIMIINCIPIT TOMUS VIGESIMUS PRIMUS.

SERMO CCXCVI.556

In Natali Apostolorum Petri et Pauli II.

I. Recens sancti Evangelii lectio hodiernæsollemnitati conveniens, quæ modo sonuit inauribus nostris, si ab auribus etiam in cor nostrumdescendit, et in eo locum quietis invenit : (tuncetenim in nobis requiescit verbum Dei, quandonos acquiescimus verbo Dei :) admonuit nosomnes, qui vobis verbum et sacramentumDomini [4] ministramus, pascere oves suas.Beatus Petrus, Apostolorum primus, Domini JesuChristi tam amator quam negator, sicut indicatEvangelium, secutus est Dominum passurum ;sed tunc non potuit sequi passurus. Secutus estpedibus, nondum idoneus sequi moribus.Promisit se moriturum pro illo, et non potuit neccum illo ; plus enim ausus erat, quam ejus

555 Io 15, 5.556 Alias de Diversis 106.

224

capacitas sustinebat. Plus promiserat quampoterat, quia et indignum erat ut faceret quodpromiserat. Animam, inquit, meam pro te ponam557.Hoc pro servo Dominus erat facturus, non servuspro Domino. Quia ergo plus est ausus, ibipræpostere amavit ; ideo timuit, et negavit. Posteavero Dominus, postquam surrexit, docet Petrumamare. Inordinate amans, defecit sub ponderepassionis ; ordinate autem amanti promittitpassionem.

II. Meminimus infirmitatem Petri dolentisquod esset Dominus moriturus : hanccommemoro. Ecce commemoro : quimeminerunt, in corde suo mecum dicant ; quiobliti fuerant, commonente me recolant.Dominus Jesus Christus passionem suamimminentem ipse discipulis prænuntiavit. TuncPetrus amans eum, sed adhuc carnaliter, moritimens mortis interfectorem : Absit a te, inquit,Domine, absit a te, propitius tibi esto558. Non diceret :Propitius tibi esto, nisi agnosceret Deum. Ergo,Petre, si Deus a te agnoscitur, quid times ne Deusmoriatur ? Tu homo es, ille Deus est ; et prohomine Deus factus est homo, assumens quodnon erat, non perdens quod erat. In eo ergo eratDominus moriturus, in quo erat et resurrecturus.Expavit ergo Petrus humanam mortem, et noluiteam contingere Dominum ; nesciens sacculum

557 Io 13, 37.558 Mt 16, 22.

225

volebat claudere, unde nostrum erat pretiummanaturum. Audivit a Domino tunc : Redi retro,[5] satanas, neque enim sapis quæ Dei sunt, sed quæ sunthominum ; cui paulo ante dixerat - dicenti : Tu esChristus Filius Dei vivi - Beatus es, Simon Bar-Iona,quia non tibi revelavit caro et sanguis, sed Pater meus quiest in cælis559. Paulo ante beatus, postea satanas. Sedunde beatus ? Non de suo : Non tibi revelavit caro etsanguis, sed Pater meus. Unde autem satanas ? Exhomine, et in homine : Non enim sapis quæ Dei sunt,sed quæ sunt hominum. Talis ergo Petrus, amansDominum, et volens mori pro Domino, secutusest ; et inventum est quomodo prædixeratmedicus, non quomodo præsumpsit ægrotus.Interrogatus ab ancilla, negat semel, bis, tertio.Respicitur a Domino, flet amare, tergit lacrimispietatis sordes negationis.

III. Resurgit Dominus, apparet discipulis ;videt iam Petrus viventem, cui morienti timuerat ;videt non Dominum occisum, sed mortem inDomino occisam. Jam ergo confirmatus exemploipsius carnis Domini, mortem non esse usqueadeo metuendam, docetur amare ; modo opus estut amet, iam viso Domino vivo post mortemmodo amet, modo securus amet ; securus, quiasecuturus. Dominus ergo : Petre, inquit, amas me ?Et ille : Amo, Domine560. Et Dominus : Non, quiaamas me, volo ut moriaris pro me, hoc enim iam

559 Mt 16, 23.16-17.560 Io 21, 15-16.

226

ego feci pro te. Sed quid : Amas me ? Quid mihiredditurus es, quia amas me ? Amas me ? Amo.Pasce oves meas561. Et iterum hoc, et tertio hoc, utter confiteatur amor, quia ter negaverat timor.Videte, percipite, discite. Non aliud quam amas ?interrogatur ; non aliud quam amo respondetur.Respondenti dicitur : pasce oves meas. Etcommendatis Petro ovibus suis, et commendatosibi Petro cum ovibus [6] suis iam prænuntiatpassionem, et dicit : Cum esses junior, cingebas te, etibas quo velles ; cum autem senior factus fueris, alter tecinget, et feret quo tu non vis. Hoc autem dicebat, aitEvangelista, significans qua morte glorificaturus eratDeum562. Videtis hoc pertinere ad pascendas ovesDomini, ut non recusetur mors pro ovibusDomini.

IV. Pasce oves meas563. Commendat ovesidoneo, an minus idoneo ? Primo, quas ovescommendat ? Non pretio emptas, non auro, nonargento, sed sanguine. Si dominus homo servosuo commendaret oves suas, procul dubiocogitaret utrumnam peculium servi illius idoneumesset pretio ovium suarum, et diceret : Siperdiderit, si dissipaverit, si consumpserit, habetunde reddat. Commendaret ergo idoneo servooves suas, et servi facultates in pecuniam quæreretpro ovibus quas pecunia comparavit. Nunc vero

561 Io 21, 17.562 Io 21, 18-19.563 Io 21, 17.

227

Dominus Christus, quia servo commendat ovesquas sanguine comparavit, idoneitatem servi inpassione sanguinis quærit, tamquam dicens : Pasceoves meas, commendo tibi oves meas. Quas oves ?Quas emi sanguine meo. Mortuus sum pro eis.Amas me ?564 Morere pro eis. Et quidem servus illehominis homo pecuniam redderet pro ovibusconsumptis : Petrus sanguinem reddidit proovibus conservatis.

V. Eia, fratres, aliquid pro tempore volodicere. Quod Petro commendatum est, quodPetro mandatum est, non solus Petrus audivit :alii quoque Apostoli audierunt, tenuerunt,servaverunt, maximeque ipse consors passionis etdiei apostolus Paulus ; audierunt ista, et ad nosaudienda transmiserunt. Pascimus vos, pascimurvobiscum, det nobis Dominus vires sic amandivos, ut possimus etiam mori pro vobis, auteffectu, aut affectu. Non enim quia Joanni [7]apostolo passio defuit, ideo passioni animuspræparatus deesse potuit. Non est passus, sedpotuit pati ; præparationem ejus Deus noverat.Quemadmodum tres pueri arsuri missi sunt incaminum, non victuri ; negabimus eos martyres,quia eos flamma urere non potuit ? Interrogaignes, passi non sunt ; interroga voluntatem,coronati sunt. Potens est Deus, dixerunt, eruere nos demanibus tuis : sed et si non - ibi sunt certa pectora, ibistabilis fides, ibi inconcussa virtus, ibi secura564 Io 21, 15-16.

228

victoria - sed et si non, notum tibi sit, rex, quia statuamquam statuisti non adoramus565. Aliud Deo placuit,non arserunt, sed ignem idololatriæ in animo regisexstinxerunt.

VI. Videtis ergo, carissimi, quæ sint propositain hoc tempore servis Dei, propter futuramgloriam quæ revelabitur in nobis ; contra quamgloriam non appenditur quælibet et quantalibettribulatio temporalis. Indignæ sunt passiones huiustemporis, Apostolus dicit, ad futuram gloriam quærevelabitur in nobis566. Si hæc ita sunt, modo nemocogitet carnaliter, non est tempus ; concutiturmundus, excutitur vetus homo,567 premitur caro,liquescat spiritus. Jacet Petri corpus Romæ, dicunthomines, jacet Pauli corpus Romæ, Laurentiicorpus Romæ, aliorum martyrum sanctorumcorpora jacent Romæ ; et misera est Roma, etvastatur Roma ; affligitur, conteritur, incenditur ;tot strages mortis fiunt, per famem, per pestem,per gladium. Ubi sunt Memoriæ Apostolorum ?Quid dicis ? Ecce hoc dixi : Tanta mala Romapatitur ; ubi sunt Memoriæ Apostolorum ? Ibisunt, ibi sunt sed in te non sunt. Utinam in teessent, quisquis ista loqueris, quisquis ista desipis,quisquis vocatus in spiritu carnaliter sapis.Prorsus adhuc patientiam doceo, [8] nondumsapientiam : patiens esto, Dominus vult. Quæris

565 Dan 3, 17-18.566 Rom 8, 18.567 Florus ad Rom. VIII, 18.

229

quare velit ? Differ studium cognitionis, differstrenuitatem, oboedientiæ præpara. Ferre te vultquod vult : ferto quod vult, et dabit tibi quod vis.Et tamen, fratres mei, audeo dicere, libenteraudituri estis, si iam primas partes oboedientiædetinetis, si habitat in vobis lenis et mitis patientiaferendi dominicam voluntatem, non solumlenem : lenem quippe non ferimus, sed amamus ;asperam toleramus, ad lenem gaudemus.Dominum tuum vide, caput tuum vide,exemplum vitæ tuæ vide : redemptorem tuum,pastorem tuum attende. Pater, si fieri potest, transeata me calix iste568. Quomodo ostendit humanamvoluntatem, et continuo convertit renisum adoboedientiam ? Verum, non quod ego volo, sed quod tuvis, Pater569. Ecce et Petro hoc dixit : Cum senueris,alter te cinget, et fert quo tu non vis570. Ostendit et inillo humanam voluntatem circa trepidationemmortis. Numquid, quia nolens mortuus est,nolens coronatus est ? Sic et tu nolebas quid ?forte amittere peculium tuum, quod hic relicturuseras ? Attende ne cum relinquendo remaneas.Nolebas ante te mori forte filium tuum, nolebasante te mori uxorem tuam. Quid enim, et si Romanon caperetur, non aliquis vestrum priormoriturus erat ? Nolebas ante te mori uxoremtuam ; nolebat uxor tua mori ante se virum

568 Mt 26, 39.569 Mt 26, 39.570 Io 21, 18.

230

suum : ambobus obtemperaturus erat Deus ?Ordo penes ipsum sit, qui novit ordinare quodcreavit : obtempera ergo tantæ voluntati Dei.

VII. Jam video quid dicas in corde tuo : Eccetemporibus christianis Roma affligitur, aut afflictaest, et incensa est ; quare temporibus christianis ?Quis hoc dicis ? Christianus. Ergo tu tibiresponde, si christianus es : Quia voluit Deus. Sedquid dico pagano ? insultat mihi. Quid tibi [9]dicit ? unde tibi insultat ? Ecce quandofaciebamus sacrificia diis nostris, stabat Roma ;modo quia superavit et abundavit sacrificium Deivestri, et inhibita sunt et prohibita sacrificiadeorum nostrorum, ecce quid patitur Roma.Breviter responde interim, ut illo careas. Ceterumtibi alia meditatio sit ; non enim vocatus es adamplectendam terram, sed ad comparandumcælum ; non vocatus es ad felicitatem terrenam,sed ad cælestem ; non ad temporales successus etprosperitatem volaticam et transitoriam, sed adæternam cum angelis vitam. Tamen et huicamatori carnalis felicitatis, et murmuratoriadversus Deum vivum, volenti servire dæmoniiset lignis et lapidibus, cito responde. Sicut habethistoria eorum, incendium Romanæ urbis hoctertium est ; sicut habet historia eorum, sicuthabent litteræ ipsorum, incendium Romanæ urbis,quod modo contigit, tertium est. Quæ modosemel arsit inter sacrificia Christianorum, iam bisarserat inter sacrificia paganorum. Semel a Gallis

231

sic incensa est, ut solus collis Capitolinusremaneret ; secundo a Nerone, nescio utrumdicam sæviente an fluente, secundo igne Romaflagravit.571 Jussit Nero imperator ipsius Romæ,servus idolorum, interfector Apostolorum, jussit,et incensa est Roma. Quare, putatis, qua causa ?Homo elatus, superbus et fluidus delectatus estRomano incendio. Videre volo, dixit, quomodoarsit Troja. Arsit ergo sic semel, bis, tertio modo :te quid delectat contra Deum stridere pro ea quæconsuevit ardere ?

VIII. Sed in ea, inquiunt, passi sunt tantamala tam multi Christiani. Excidit tibi,Christianorum est pati mala temporalia, et bonasperare sempiterna ? Tu quisquis paganus es,habes quod plangas ; quia [10] temporaliaperdidisti, et æterna nondum invenisti. HabetChristianus quod cogitet : Omne gaudium existimate,fratres mei, cum in temptationes varias incideritis572.Quando tibi talia in templo recitata sunt : Diipræsules Romæ modo non servaverunt, quia nonsunt ; diceres : Tunc servarent, quando erant. NosDeum nostrum ostendimus veracem ; prædixitista omnia, legistis, audistis ; sed nescio utrummeministis, qui talibus verbis turbamini. Nonaudistis prophetas, non audistis Apostolos, nonaudistis Dominum ipsum Jesum Christumprædicantem mala futura ? Quando accedet ætas

571 Vide de Civit. Dei lib. II. c. 22.572 Iac 1, 2.

232

mundo, quando propinquabit finis - audistis,fratres, simul audivimus - Erunt bella, erunttumultus, erunt pressuræ, erunt fames573. Quare nobisipsis contrarii sumus, ut, quando legunturcredamus, quando implentur murmuremus ?

IX. Sed plus, inquiunt, plus vastatur modogenus humanum. Interim considerata præteritahistoria, salva quæstione, nescio utrum plus ; sedecce sit plus, credo quia plus. Dominus ipse solvitquæstionem. Plus modo vastatur mundus, plusvastatur, ait : quare modo plus vastatur, quandoubique Evangelium prædicatur ? Attendis quantacelebritate Evangelium prædicatur, et nonattendis quanta impietate contemnitur. Jam,fratres, dimittamus paululum paganos foris,oculum ad nos convertamus. Evangeliumprædicatur, totus mundus plenus est. AntequamEvangelium prædicaretur, latebat voluntas Dei ;in prædicatione Evangelii patuit voluntas Dei.Dictum est nobis in prædicatione Evangelii quidamare debeamus, quid contemnere, quid agere,quid vitare, quid sperare ; omnia audivimus ; nonlatet voluntas Dei per totum mundum. Poneservum mundum, et attende Evangelium. AudiDomini vocem ; servus iste mundus est : Servusnesciens voluntatem domini sui, et non faciens dignaplagis, [11] vapulabit pauca574. Servus, mundus.Quomodo servus mundus ? Quia mundus per eum

573 Cf. Lc 21, 9-11 ; Mc 13, 7-8 ; Mt 24, 7.574 Lc 12, 48.

233

factus est, et mundus eum non cognovit575. Servus nesciensvoluntatem domini sui ; ecce quid erat ante mundus.Nunc vero quid ? Servus autem sciens voluntatemdomini sui, et non faciens digna, plagis vapulabit multis 576.Et utinam multis vapulet, et non semel damnetur.Quid recusas vapulare multis, o serve sciensvoluntatem Domini tui, et faciens digna plagis ?Dicitur tibi (ecce una voluntas Domini tui) :Thesaurizate vobis thesaurum in cælo, ubi neque tineaneque ærugo neque comestura exterminat, et ubi fures noneffodiunt, neque furantur 22. Tu in terra, ille in cælo,dicens tibi : Mihi da, ibi habeto thesaurum, ubiego sum custos, mitte ante te : quid servas ?Quod custodit Christus, numquid tollit Gothus ?Tu contra, prudentior scilicet et sapientiorDomino tuo, non nisi in terra thesaurizare vis Sedcognovisti voluntatem Domini tui, sursum tecondere voluit ille ; ergo, in terra condens, paratusesto vapulare multis. Ecce scis voluntatemDomini tui volentis te servare in cælo : tu servasin terra, facis digna plagis ; et quando vapulas,blasphemas murmuras, et dicis quia quod tibifacit Dominus tuus fieri non debuit. Quod facistu servus malus, hoc fieri debuit ?

XII. Saltem locum illum tene : nolimurmurare, noli blasphemare ; lauda magis Deumtuum, quia corripit te ; lauda, quia emendat te, utconsoletur te. Quem enim diligit Dominus corripit,

575 Lc 12, 47.576 Mt 6, 20.

234

flagellat autem omnem filium quem recipit577. Tudelicatus filius dominicus, et recipi vis, et flagellarinon vis ; ut tu fluas, ille vero mentiatur. Debuitergo Apostolorum memoria, per quam tibipræparatur cælum, servare tibi in terra theatra [12]insanorum semper ? Ideo mortuus est Petrus etrepositus, ut lapis de theatro non cadat ? ExcutitDeus delicias de manibus puerorumindisciplinatorum. Fratres, peccata minuamus etmurmura : hostes simus iniquitatibus nostris etmurmuri nostro ; nobis irascamur, non Deo.Irascimini, prorsus irascimini, sed ad quos usus ?Et nolite peccare578. Ad hoc irascimini, ne peccetis.Etenim omnis homo, quem pænitet, sibiirascitur : pænitens iram exercet in se. Vis ergo utparcat tibi Deus ? Tu tibi noli parcere : nam et situ tibi parcis, ille tibi non parcet ; quia si et ille tibiparcat, peris. Nescis quid optas, miser, peris. Sicutenim scriptum est : Flagellat omnem filium quemrecipit, sic etiam illud time, irritavit Dominumpeccator. Unde scis, quasi diceretur, unde scis quiairritavit Dominum peccator ? Vidi felicempeccatorem, vidi quotidie male facientem, et nihilmali patientem, et in Spiritu Sancto579 horruit,doluit, et dixit : Irritavit Dominum peccator ; peccatoriste, qui fecit tanta mala, et nihil mali patitur,irritavit Dominum, provocavit Dominum : Pro

577 Hebr 12, 6.578 Ps 4, 5.579 Forte suo.

235

magnitudine iræ suæ non exquiret. Hoc sequitur :irritavit Dominum peccator, pro magnitudine iræ suæ nonexquiret580. Ideo non exquiret, quia multumirascitur, qui tollit correptionem, paratdamnationem. Non exquiret : nam si exquireret,flagellaret ; si flagellaret, emendaret. Modo autemmultum irascitur, felicibus iniquis multumirascitur ; nolite zelare illos, nolite velle esse sicutilli. Melius est flagellari, quam damnari.

XI. Sic ergo commendavit Dominus nobisoves suas, quia Petro commendavit ; si tamen exaliqua parte vel extrema digni sumus pulveremvestigiorum Petri calcare, si tamen possumus,commendavit nobis Dominus oves suas. Ovesipsius estis, vobiscum [13] oves sumus, quiaChristiani sumus. Jam dixi, pascimur et pascimus.Amate Deum, ut vos amet Deus ; et non potestisostendere quantum ametis Deum, nisi quantumapparueritis amare lucra Dei. Quid habes præstareDeo, homo cordate ? Quid præstes Deo ? Quodpræstabat et Petrus, totum hoc : Pasce oves meas.Quid præstas Deo ? Ut sit major ? Ut sit melior ?ut sit ditior ? ut sit honoratior ? Qualiscumque tueris, ille hoc erit quod erat. Ergo attende juxta te,ne forte proximo præstare debeas quod perveniatad Deum. Quando uni ex minimis meis fecistis, mihifecistis581. Si ergo esurienti juberis panem frangere,tu pulsanti debes ecclesiam claudere ?

580 Ps 9, 4.581 Mt 25, 40.

236

XII. Quare hoc dixi ? Contristavit nos quodaudivimus, cum præsentes non fuerimus, quodquidam ex Donatistis veniens ad Ecclesiam,peccatum rebaptizationis confitens, cum adpænitentiam ab episcopo exhortaretur,reclamatum est a quibusdam fratribus, et repulsusest. Dico Caritati vestræ, torta sunt, torta sunt exhoc viscera nostra. Fatemur vobis, non nobisplacet talis diligentia. Scio quia zelo Dei feceruntet Ecclesiæ. Putatis quia nihil mali factum est,quia hoc ad omnes sonuit ? Rogo vos, ideosonuerit hodie vox ista, ut illud quod male sonuitobruat ea res quæ bene sonuit. Hanc operamdate, hoc diximus, hoc prædicamus. Veniant,admittantur more solito, qui numquam adhuccatholici fuerunt. Si autem jam catholici fuerunt,et inventi sunt lubrici, inventi sunt inconstantes etinfirmi, inventi sunt perfidi ; numquid parco ?prorsus perfidi ? Forte erunt fideles, qui perfidifuerunt ; veniant et ipsi admittendi adpænitentiam. Nec sibi blandiantur, quod redientesad partem Donati egerunt ibi pænitentiam. Illapænitentia fuit de re bona : sit vera de re mala.Quando [14] egerunt pænitentiam in parteDonati, pænituit quod bene fecerant ; modo agantut pæniteat illos quod male fecerunt. Timetis,quoniam perfidi inventi sunt, ne sanctumconculcent ? Ecce et huic timori vestroconsulitur : in pænitentia dimittuntur ; erunt inpænitentia, quando voluerint reconciliari iam

237

nemine cogente, nemine terrente. Quoniampænitens catholicus iam legum comminationesnon patitur ; cœpit velle reconciliari, dum nemoterreret : vel tunc crede voluntati. Puta, coactusest esse catholicus : erit pænitens. Quis illum cogitpetere reconciliationis locum, nisi voluntaspropria ? Modo ergo admittamus infirmitatem, utpostea probemus voluntatem.

SERMO CCXCVII.582

In Natali Apostolorum Petri et Pauli, III.

I. Hodiernum nobis diem festum fecitsanguis Apostolorum. Hoc reddiderunt servi,quod pro eis impensum est sanguine Domini.Beatus Petrus, sicut modo audivimus, sequijubetur : et tamen præcedere meditabatur, quandodixit Domino : Animam meam pro te ponam583.Præsumptionem ferebat, timorem suumnesciebat. Præire volebat, quem sequi debebat.Bonum cupiebat, sed ordinem non tenebat.Quam esset amara mors, amaro timore sensit, etpeccatum amari timoris amaris lacrymis lavit.Timor interrogatus est ab ancilla, amor aDomino. Et quid [15] respondit timor, nisihumanam trepidationem ? Quid respondit amor,nisi divinam professionem ? Amare enim Deum,

582 Alias de Diversis 107.583 Io 13, 37. – Cod. Cass. VII, fol. 315. Animam meam pro te ponam.Præsumptione fervebat.

238

donum Dei est. Quando de amore DominusPetrum interrogabat, quod dederat exigebat.

II. Quid tamen Dominus Petro prænuntiavit,unde est festus hic dies ? Cum esses junior, inquit,præcingebas te, et ibas quo velles : cum autem senueris,alter te cinget, et feret quo tu non vis584 Ubi est : Tecumero usque ad mortem585 ? ubi est : Animam meam pro teponam586 ? Ecce formidabis, ecce negabis, ecceplorabis ; et pro quo mori timuisti, resurget, etfirmaberis. Quid enim mirum, quia timuit Petrus,antequam resurgeret Christus ? Ecce iamresurrexit Christus, iam apparet veritas animæ etcarnis, iam quod est in promisso, firmaturexemplo. Videtur Dominus vivus post crucem,post mortem, post sepulcrum. Parum est quodvidetur : tangitur, contrectatur, probatur. Fecitcum discipulis quadraginta dies, intrans et exiens,manducans et bibens, non egestate, sedpotestate ; non necessitate, sed caritate :manducans et bibens, non esuriendo, necsitiendo, sed docendo et monstrando. Probatusverus et verax, ascendit in cœlum, mittit Spiritumsanctum, implet credentes et orantes, mittitprædicantes. Et tamen post hæc omnia, Petrumalius præcingit, et fert quo ipse non vult. Quodvolebas quando Dominus prædicebat, tunc vellesquando sequi debebas.

584 Io 21, 18.585 Lc 22, 33.586 Io 13, 37.

239

III. Alter te cingit, et fert quo tu non vis587.Consolatur Dominus de hoc, transfigurans in seinfirmitatem nostram, et dicens : Tristis est animamea usque ad mortem588. Inde martyres magni, quiadulcedinem huius mundi calcaverunt : indemartyres magni, quia amaræ [16] mortisasperitatem durissimam pertulerunt. Nam si facileest mortem ferre, quid magnum martyres proDomini morte pertulerunt ? Unde magni, undeexcelsi, unde cæteris hominibus multo florentiuscoronati ? Unde, quod norunt fideles, distincti adefunctis loco suo martyres recitantur ; nec proeis oratur, sed eorum orationibus Ecclesiacommendatur ? Unde hoc, nisi quia mors, quampro dominica confessione elegerunt suscipere,quam Christum negare, utique amara est ? Utiquenatura refugit mortem. Intuere omne animaliumgenus, nullum invenies quod nolit vivere, quodnon timeat interire. Habet istum sensum genushumanum. Dura est mors : sed non, inquam, quiamors est dura, ideo neganda est vita. Petrus etiamsenex nolebat mori. Mori quidem nolebat, sedChristum sequi malebat. Malebat Christum sequi,quam non mori. Si via lata esset, qua sine morteChristum sequeretur, quis dubitet quod hancarriperet, hanc eligeret ? Sed non erat qua sequiChristum quo ire volebat, nisi per viam quam pati

587 Cf. Io 21, 18.588 Mt 26, 38. – Cod. Cass. VII, fol. 315. Nolebat mori ; alter eum cinxit, etabstulit quo ipse nollet.

240

nolebat. Denique per illam mortis asperitatemarietibus transeuntibus secutæ sunt oves. Arietesovium sancti Apostoli. Aspera via mortis, spinisplena : sed istæ spinæ Petra et Petro transeunte,petreis pedibus tritæ sunt.

IV. Non reprehendimus, non accusamus,etiamsi vita ista ametur. Sic tamen vita istaametur, ne in ejus amore peccetur. Ametur vita,sed eligatur vita. Interrogo amatores vitæ, et dico :Quis est homo qui vult vitam ?589 Etiam taciti omnesrespondetis : Quis est homo qui non vult vitam ?Addo quod Psalmus addidit : Quis est homo qui vultvitam, et diligit videre dies bonos ?590 Respondetur :Quis enim homo est qui non vult vitam, et quinon diligat videre dies bonos ? Si ergo vis advitam [17] venire, et dies bonos videre, quia istamerces est, opus huius mercedis attende : Continelinguam tuam a malo591. Hoc in Psalmo sequitur.Quis est homo, qui vult vitam, et amat videre dies bonos ?adjungit : Contine linguam tuam a malo, et labia tua neloquantur dolum : declina a malo, et fac bonum592. Mododic, Volo. Interrogabam, Vis vitam ?Respondebas, Volo. Interrogabam, Vis videredies bonos ? Respondebas, Volo. Cohibe linguamtuam a malo. Modo dic, Volo. Declina a malo, et fac

589 Ps 33, 13.590 Ps 33, 13.591 Ps 33, 14.592 Ps 33, 15.

241

bonum. Dic, Volo. Si autem hoc vis ; quære opus,et ad mercedem curris.593

V. Attende apostolum Paulum, quoniam etipsius hodie dies festus est. Concordem vitamambo duxerunt, socium sanguinem ambofuderunt, cœlestem coronam ambo sumpserunt,diem hodiernum ambo consecraverunt. Attendeergo apostolum Paulum, recole verba quæ pauloante, cum ejus Epistola legeretur, audivimus. Ego,inquit, iam immolor, et tempus meæ resolutionis instat.Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidemservavi. De cætero, inquit, superest mihi corona justitiæ,quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex594.Non enim negabit debitum, qui donavitindebitum. justus judex reddet coronam, reddet :habet enim cui reddat. Bonum certamen certavi,cursum consummavi, fidem servavi : coronam hismeritis reddet ; nec negabit debitum, sicut dixi,qui donavit indebitum. Quid est quod donavitindebitum ? Qui prius fui blasphemus, et persecutor, etiniuriosus595. Quid ergo donavit indebitum ? Ipsumaudiamus [18] confitentem, et donatorem gratiæde vita596 sua confessione laudantem. Prius, inquit,fui blasphemus, et persecutor, et iniuriosus. Debebatur

593 Cod. Cass. VII, fol. 315. Respondebis Volo. « Cohibe linguam tuam amalo. » Modo dic : Volo. « Labia tua non loquantur dolum. » Modo dic :Volo. « Declina a malo, et fac bonum. » Dic, Volo. Si hoc non vis, quæroquid velis ? opus prætermittis.594 2 Tim 4, 6-8.595 1 Tim 1, 13.596 Forte debita.

242

tibi ergo ut esses apostolus ? Quid debebaturblasphemo et persecutori et iniurioso ? Quid, nisiæterna damnatio ? Et pro æterna damnationequid accepit ? Misericordiam consecutus sum, quiaignorans feci in incredulitate597. Hæc est misericordia,quam Deus donavit indebitam. Audi aliud eodemipso dicente alio loco : Non sum, inquit, dignusvocari apostolus, quia persecutus sum Ecclesiam Dei598.Video ergo, Apostole, quod non eras dignus.Unde hoc tibi, ut dignus esses ? Quare ergo esquod dignus non es ? Audi : Sed gratia Deiconsecutus sum quod sum599. Pœna mea fui quod fui :gratia Dei sum quod sum. Gratia, inquit : Dei sumid quod sum : et gratia ejus in me vacua non fuit ; sedplus omnibus illis laboravi600. Rependisti ergo gratiæDei ? Accepisti, et reddidisti ? Attende quiddixisti. Attendo, inquit. Non ego autem, sed gratiaDei mecum601. Ergo huic laborioso Apostolobonum agonem certanti, cursum consummanti,fidem servanti, negabit justus Deus coronamdebitam, cui gratiam donavit indebitam ?

VI. Cui autem reddet coronam debitam, oPaule parve, magne, cui reddet ? Utique meritistuis. Bonum certamen certasti, cursum

597 1 Tim 1, 13.598 1 Cor 15, 9.599 1 Cor 15, 10. – Cod. Cass. VII, fol. 315. illis laboravi. Quasi reproditgratiæ. « Gratia, inquit, Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacuanon sint. Sed plus omnibus istis laboravi. »600 1 Cor 15, 10.601 1 Cor 15, 10.

243

consummasti, fidem servasti : reddet coronamdebitam his meritis tuis. Sed ut reddatur tibicorona tua, Dei dona sunt merita tua. Eccebonum agonem certasti, cursum consummasti.Vidisti enim aliam legem in membris tuis,repugnantem legi mentis tuæ, et captivum teducentem in lege peccati, quæ est in [19] membristuis : unde tibi vincere, nisi ex hoc quodsequitur ? Miser ego homo, quis me liberabit de corporemortis huius ? Gratia Dei, per Jesum ChristumDominum nostrum602. Ecce unde pugnasti, ecceunde laborasti, ecce unde non defecisti, ecce undevicisti. Videte pugnantem : Quis nos separabit acaritate Christi ? Tribulatio ? an angustia ? an fames ?an persecutio ? an nuditas ? an gladius ? Sicut scriptumest, Quoniam propter te mortificamur tota die, deputatisumus ut oves occisionis603. Ecce infirmitas, labor,miseria, pericula, tentationes. Unde victoriacertantium ? Audi quod sequitur : Sed in hisomnibus supervincimus per eum qui dilexit nos604.Cursum consummasti : quo ducente, quo regente,quo juvante ? Quid hic dicis ? Cursum, inquit,consummavi ; sed neque volentis, neque currentis, sedmiserentis est Dei605. Fidem servasti, verum est.Primo quam fidem ? quam tibi ipse dedisti ?606

602 Rom 7, 24-25.603 Rom 8, 35-36.604 Rom 8, 37.605 Rom 9, 16.606 Cod. Cass. VII, fol. 315. Ipsi dedisti ? Si fidem in tibi dedisti, passumest, etc.

244

Falsum est quod dixisti : Sicut unicuique Deuspartitus est mensuram fidei607 ? Nonne tu alloquerisquosdam concertatores tuos, et in huius vitæstadio tecum laborantes atque currentes, quibusdicis : Vobis enim donatum est pro Christo ? Quiddonatum est ? Non solum ut credatis in eum, sed etiamut patiamini pro eo608. Ecce utrumque donatum est,et credere, et pati pro Christo.

VII. Sed ait forte aliquis : Accepi quidemfidem, sed ego custodivi. Tu forte hoc dicis,quisquis hæc audis insipiens, Accepi fidem, sedego custodivi : Paulus noster non hoc dicit : Egocustodivi. Respicit enim : Nisi Dominus custodieritcivitatem, in vanum laboravit qui [20] custodit eam609.Labora, custodi : sed bonum est ut custodiaris.Nam custodire te non sufficis. Si desertus fueris,dormitabis et dormies. Non autem dormitat, nequedormit, qui custodit Isræl610.

VIII. Vitam ergo amamus, et amare nosvitam nullo modo dubitamus : neque omninonegare poterimus, amare nos vitam. Ergoeligamus vitam, si amamus vitam. Quid eligimus ?Vitam. Primo hic bonam ; post hanc, æternam.Primo hic bonam, sed nondum beatam. Bonamodo agatur, cui postea beata servatur. Bona vita,opus est : beata, merces est. Age bonam, et

607 Rom 12, 3.608 Phil 1, 29.609 Ps 126, 1.610 Ps 120, 4.

245

accipies beatam. Quid justius, quid ordinatius ?Ubi es amator vitæ ? Bonam elige. Si uxoremvelles, nonnisi bonam velles : amas vitam, et eligismalam ? Dic mihi quid malum velis. Quidquidvolueris, quidquid amaveris, bonum vis. Prorsusnon vis jumentum malum, non servum malum,non vestem malam, non villam malam, nondomum malam, non uxorem malam, non filiosmalos. Omnia bona quæris : esto bonus quiquæris. Quid te offendisti, ut inter omnia quæ visbona, solus velis esse malus ? Cara est tibi villa,uxor tua, vestis tua, et, ut ad extremum veniamus,caliga tua ; et viluit tibi anima tua ? Certe vita istalaboribus plena est, ærumnis, tentationibus,miseriis, doloribus, timoribus plena est ista vita :certe manifestum est quia his omnibus malisplena est. Et tamen sic quomodo omnibus malisplena est, si quis illam nobis daret æternam sic,talem qualis est, quantas gratias ageremus, utsemper miseri essemus ? Non talem promittit,non quicumque homo, sed Deus verus. Veraveritas promittit vitam, non solum æternam, sedetiam beatam ; ubi nulla molestia, nullus labor,nullus timor, nullus dolor. Ibi plena et tota certasecuritas. Vita sub Deo, vita cum Deo, vita [21]de Deo, vita ipse Deus, Talis nobis æternapromittitur : et huic temporalis, et ista, hoc est,misera et ærumnosa præponitur ? Præponitur,inquam, an non ? Præponitur, quando vishomicidium facere, ne moriaris. Times enim ne te

246

occidat servus, et tu occidis servum. Times ne teoccidat uxor, de qua forte falsum suspicaris ; et tudimissa uxore, adulterinas nuptias cum alteraconcupiscis. Ecce amando vitam, perdidistivitam : æternæ vitæ temporalem, beatæ miseramprætulisti. Et quid invenisti ? Forte cum servasvitam, nolens exspiras. Quando hinc eas, ignoras.Qua fronte exis ad Christum ? Qua fronte recusassupplicium ? Non dico, Qua fronte postulaspræmium ? Eris in æterna morte damnatus, quieligis temporalem vitam, cujus electionecontemnis sempiternam.

IX. Sed non audis consilium. Vitam quæris,dies bonos quæris. Bonum est quod quæris, sednon est hic. Habet iste lapis pretiosus regionemsuam, non hic nascitur. Quantumlibet laboresfodiendo, non hic invenies quod hic non est. Sedfac quod jubetur, et quod amas reddetur. Ecceenim quamlibet longa sit vita ista, numquid diesbonos invenies hic ? Videte quid adjunxerit :Vitam et dies bonos611 : ne sit vita, et misera sitpropter dies malos. Abundant hic dies mali : seddies malos non ille sol facit, qui currit ab orientein occidentem veniens, et altero die procedens :sed dies malos, fratres, nos facimus. Si beneviveremus omnes dies, et hic haberemus bonosdies. Etenim homini unde malum, nisi abhomine ? Enumerate quanta extrinsecus hominespatiantur. Quæ non videantur ab hominibus fieri,611 Ps 33, 13.

247

perpauca sunt. Abundant mala homini abhomine. Furta ab homine, adulterium passus estin uxore ab homine, seductus est ei servus abhomine, celatus est ab homine, proscriptus est abhomine, expugnatus est ab homine, captivus [22]ductus est ab homine.612 Libera me, Domine, abhomine malo613. Jam tu quisquis audis, non cogitasnisi de inimico, quem pateris vicinum malum,potentem, consortem, civem. Forsitan de latroneista cogitas, quando audis : Libera me, Domine, abhomine malo ; et sic oras, quando oras, ut liberet teDeus ab homine malo, illo vel illo inimico tuo. Tunoli tibi esse malus. Audi me : liberet te Deus a te.Quando enim Deus gratia sua et misericordia demalo facit te bonum ; unde te facit bonum, undete liberat, nisi a te ipso homine malo ? Omnino,fratres mei, hoc verum est, hoc certum est, hocfixum est : si Deus te liberaverit a te ipso hominemalo, nihil tibi nocebit quisquis fuerit alius homomalus.

X. Exemplum proponam unde agitur, de ipsoapostolo Paulo, cujus celebramus passionis diem.Fuit persecutor, blasphemus, iniuriosus. Homoerat malus ; pœna sua ipse sibi erat. Porro autemcum anhelat cædes, et sitit sanguinemChristianorum, fusurus proprium, habens litterasa principibus sacerdotum, ut apud Damascum

612 Cod. Cass : VII ; fol. 315. Rem magnam Psalmus optavit : « libera mea,Domine, ab homine malo. »613 Ps 139, 2.

248

quoscumque inveniret christianæ viæ sectatores,vinctos adduceret puniendos, carpens viamcrudelitatis, nesciens pietatis, audivit vocemdesuper ipsius Domini nostri Jesu Christi de cœlodicentis : Saule, Saule, quid me persequeris ? Durum esttibi adversus stimulum calcitrare614. Ista vocepercussus, prostratus est persecutor, et erectus estprædicator : excæcatus est in carne, ut videret incorde ; illuminatus est in carne, ut prædicaret excorde. Quid videtur, fratres ? Liberatus est Saulusab homine malo : a quo, nisi a se ipso Saulo ?Propterea quoniam liberatus est ab homine malose ipso, quid ei fecit alius [23] homo malus ?Apostoli Petri verba sunt : Et quis vobis nocebit, siboni amatores fueritis ?615 Persecutus est homomalus, lapidavit homo malus, virgis cecidit homomalus : ad extremum tenuit, vinxit, traxit, occidithomo malus. Quanta ille addidit mala, tanta Deuspræparavit bona. Quidquid passus est, non fuittormentum pœnæ, sed occasio coronæ. Videtequid sit liberari ab homine malo, hoc est a se ipso.Quis, inquit, vobis nocebit, si boni amatores fueritis ?

XI. Sed ecce nocent homines mali. Tanta tibifecerunt, o Paule. Respondet tibi Paulus : Opusesset ut liberatus essem ab homine malo, hoc est,a me ipso. Cæterum quid isti homines mali mihifaciunt ? Non sunt condignæ passiones huius temporis ad

614 Act 9, 4-5.615 1 Pt 3, 13.

249

futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis616. Etenimquod est leve tribulationis nostræ, supra incredibilemmodum, æternum gloriæ pondus operatur nobis, nonrespicientibus quæ videntur. Quæ enim videntur,617

temporalia sunt ; quæ autem non videntur, æterna618.Vere liberatus es ab homine malo, hoc est a teipso ut cæteri tibi mali homines non obessent, sedmagis prodessent. Ergo, carissimi, festumsanctorum diem, qui adversus peccatum usque adsanguinem certaverunt, et Domino suo donanteatque juvante vicerunt, sic celebremus, utamemus ; sic amemus, ut imitemur : ut imitati, adeorum præmia pervenire mereamur. [24]

SERMO CCXCVIII.619

In Natali apostolorum Petri et Pauli, IV.

I. Debuimus quidem tantorum martyrumdiem, hoc est, sanctorum apostolorum Petri etPauli, majore frequentia celebrare. Si enimcelebramus frequentissime natalitia agnorum,quanto magis debemus arietum ? De fidelibusenim, quos lucrati sunt Apostoli prædicatione sua,scriptum est : Afferte Domino filios arietum620. Perangustias passionum, per viam spinis plenam, per

616 Rom 8, 18.617 Cod. Cass. VII, fol. 315. Non respicientibus, quæ videntur, si dantur,sed quæ non videntur. « Quæ enim videntur, » etc.618 2 Cor 4, 17-18.619 Alias de Diversis 41.620 Ps 28, 1.

250

tribulationes persecutionum, ut transeant posteafideles, Apostolos duces habuerunt. Beatus Petrusprimus Apostolorum, beatus Paulus novissimusApostolorum, qui rite coluerunt eum qui dixit :Ego sum primus, et ego sum novissimus621, ad unumdiem passionis sibi occurrerunt primus etnovissimus. Petrus ordinator sancti Stephanifuit622. Quando ordinatus est diaconus martyrStephanus, inter alios Apostolos eum ordinavitapostolus Petrus. Petrus illius ordinator. Paulusillius persecutor. Sed prima Pauli non quæramus,de novissimis novissimi gaudeamus. Nam sipriora quærimus, nec ipsius Petri satis placebunt.Paulum diximus Stephani fuisse persecutorem.Petrum respiciamus Domini negatorem. Petrusnegationem Domini lacrimis lavit : Pauluspersecutionem Stephani cæcitate expiavit. FlevitPetrus ante [25] flagellum. Paulus passus est etflagellum. Boni ambo, sancti, devotissimi : litteræipsorum quotidie populis recitantur. Et quibuspopulis ? et quantis populis ? Psalmum attendite :In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbisterræ verba eorum623. Et nos probamus : et ad nosista verba venerunt,624 et ad sanitatem fidei abinfidelitatis insania converterunt.

621 Apoc 1, 17.622 Cf. Act 6, 6.623 Ps 18, 5.624 Cod. Cass. CIX, et Afros de somno excitaverunt, et ad sanitatem, etc.

251

II. Hæc loquor, carissimi, lætus quidemhodierno die propter tantam festivitatem, sedaliquantulum tristis, quia non video tantumpopulum congregatum quantus congregari debuitnatali passionis Apostolorum. Si lateret nos, nonnobis imputaretur ; si autem neminem latet, quæest ista tanta pigritia ? Non amatis Petrum etPaulum ? Ego in vobis illis loquor qui hic nonsunt. Nam vobis ago gratias, quia vel vos venistis.Et potest animus cuiusque Christiani non amarePetrum et Paulum ? Si adhuc frigidus est, legat etamet ; si adhuc non amat, sagittam verbi in coraccipiat. De ipsis enim Apostolis dictum est :Sagittæ tuæ acutæ, potentissimæ. Quibus sagittisfactum est quod sequitur : Populi sub te cadent625.Bona sunt talia vulnera. Vulnus amoris salubreest. Sponsa Christi cantat in Cantico canticorum :Vulnerata caritate ego sum626. Vulnus hoc quandosanatur ? Quando satiabitur in bonis desideriumnostrum627. Vulnus dicitur, quamdiu desideramus,et nondum tenemus. Sic enim est amor, ut sic illicet dolor. Cum pervenerimus, cum tenuerimus,tunc transit dolor, non deficit amor.

III. Audistis verba in epistola Pauli, quamscripsit ad discipulum suum beatum Timotheum :Ego enim iam immolor628. Videbat imminentem

625 Ps 44, 6.626 Cant 2, 5 ; 5, 8.627 Cf. Ps 102, 5.628 2 Tim 4, 6.

252

passionem : videbat, sed non timebat. Quare nontimebat ? Quia iam dixerat : [26] Concupiscentiamhabens dissolvi et esse cum Christo629. Ego enim, inquit,iam immolor. Nemo cum tanta exsultatione dicit seesse pransurum, et magnas epulas habiturum,cum quanta exsultatione dicit se esse passurum.Ego enim iam immolor.630 Quid est : immolor ?Sacrificium ero. Sacrificium cujus ? Dei : quiapretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus631. Ego,inquit, immolor. Securus sum : habeo sursumsacerdotem qui me offerat Deo. Ipsum habeosacerdotem, qui pro me prior victima fuit. Jamimmolor, et tempus meæ resolutionis instat632.Resolutionem dixit a corpore. Est enim quoddamdulce vinculum corporis, et ligatus est homo, etsolvi non vult. Ille tamen qui dicebat :Concupiscentiam habens dissolvi, et esse cum Christo633,gratulabatur quod ista vincula essent aliquandosolvenda ; solvenda vincula carnaliummembrorum, accipienda indumenta et ornamentaæternarum virtutum. Securus ponebat carnem,coronam accepturus. Felix mutatio, sanctamigratio, quam beata mansio ! Fides eam videt,nondum oculus ; quia nec oculus vidit, nec aurisaudivit, nec in cor hominis ascendit, quæ præparavit Deus

629 Phil 1, 23.630 Beda ad 2 Tim. IV.631 Ps 115, 15.632 2 Tim 4, 6.633 Phil 1, 23.

253

diligentibus se634. Ubi sunt sancti isti, putamus ? Ibiubi bene est. Quid quæris amplius ? Non nostilocum, sed cogita meritum. Ubicumque sunt, cumDeo sunt. justorum animæ in manu Dei sunt, et nontanget illos tormentum635, sed ad locum sine tormentoper tormenta transierunt : ad locum latitudinis perangustias pervenerunt. Non ergo timeatlaboriosam viam, qui talem desiderat patriam.Tempus, inquit, resolutionis meæ instat. Bonum certamencertavi, cursum consummavi, fidem servavi ; de ceterosuperest mihi corona [27] justitiæ636. Merito festinas,merito te immolandum esse lætaris : superest enimtibi corona justitiæ. Adhuc imminet amaritudopassionis, sed transit eam passuri cogitatio, etquid ultra sit cogitat ; non qua itur, sed quo itur.Et quia cum magno amore cogitatur quo itur,cum magna fortitudine calcatur qua itur.

IV. Cum autem dixisset : Superest mihi coronajustitiæ, intulit : quam reddet mihi Dominus in illa diejustus judex637. Reddet justus, ante non reddidit.Nam si, o Paule, primo Saule, quandopersequebaris sanctos Christi, quando servabasvestimenta lapidatorum Stephani, exerceret circate Dominus justum judicium, ubi esses ? Tantosceleri tuo quis locus in fundo gehennæreperiretur ? Sed tunc tibi non reddidit, ut modo

634 1 Cor 2, 9.635 Sap 3, 1.636 2 Tim 4, 6-8.637 2 Tim 4, 8.

254

reddat. Verba enim tua de prioribus factis tuislegimus in epistola tua, et per te novimus. Tudixisti : Ego enim sum novissimus Apostolorum, qui nonsum dignus vocari apostolus638. Quare ? Quia persecutussum Ecclesiam Dei639. Si persecutus es EcclesiamDei, unde ergo Apostolus ? Sed gratia Dei sum quodsum640. Ante gratia, modo debitum ; ante gratiadonabatur, modo debitum redditur. Gratia Deisum, inquit, quod sum. Ego nihil sum. Quidquidsum, gratia Dei sum. Quidquid sum, sed modoApostolus ; nam quod eram, ego eram : GratiaDei sum quod sum, et gratia ejus vacua in me non fuit,sed plus omnibus illis laboravi641. Quid est, apostolePaule ? Quasi extulisti te, quasi de aliqua cerviculavidetur dictum : Plus omnibus illis laboravi. Agnosceergo. Agnosco, inquit : Non ego autem, sed gratia Dei[28] mecum642. Non erat oblitus, sed undegaudeamus in novissimo, servabat novissimus :Non ego autem, sed gratia Dei mecum.

V. Tunc non redditum est, modo quid ?Cursum consummavi, fidem, servavi : de cetero superestmihi corona justitiæ, quam reddet mihi Dominus in illadie justus judex643. Bonum agonem certasti. Sed quis

638 1 Cor 15, 9.639 1 Cor 15, 9. – Cod. Cass. CIX, fol. 44. Non es dignus, et fecit. Non ergoquod libi debebatur reddidit, qui dignum honore præstitit, cui suppliciumdebebatur, « Non sum dignus vocari apostolus. » Quare ?640 1 Cor 15, 10.641 1 Cor 15, 10.642 1 Cor 15, 10.643 2 Tim 4, 7-8.

255

fecit ut vinceres ? Lego tibi te, et tu dicis : Gratiasago Deo, qui dat nobis victoriam per Dominum nostrumJesum Christum644. Quid proderit certasse, si nonpossis vicisse ? Ergo habes quia certasti quidem,sed Christus dedit victoriam. Sequere aliud :Cursum consummavi. Et hoc quis in te ? Nonne tudixisti : Non volentis, neque currentis, sed miserentis estDei645 ? Dic quod sequitur : Fidem servavi646. Et hocunde tibi ? Audi verba tua : Misericordiam, inquit,consecutus sum, ut fidelis essem647. Ergo fidem servastiex misericordia Dei, non ex fortitudine tua. Decetero ergo superest tibi corona justitiæ, quam reddet tibiDominus in illa die justus judex648. Meritis enimreddet, ideo justus judex. Sed etiam hic nonextollatur cervix tua, quia dona ipsius sunt meritatua. Quod illi dixi, ab illo didici, et vos mecum inista schola utique didicistis. Superiore loco adpropter præconium præsidemus, sed in unaschola communem Magistrum in cælo habemus.[29]

SERMO CCXCIX.649

De.Natali apostolorum Petri et Pauli, V.

644 1 Cor 15, 57.645 Rom 9, 16.646 2 Tim 4, 7.647 1 Cor 7, 25.648 2 Tim 4, 8.649 Io quo disputatur contra Pelagianorum hæresim. – Ex vetere libroCorbeiensi nunc primum prodit. Excerpta ex hoc Sermone tria dedit Bedanondum vulgatus in Pauli Epistolas, unum prolixius cum Floro ad 2 Cor. Vet alia breviora duo ad 2 Tim. IV, quæ præteriit Florus.

256

I. Prædicandis prædicatoribus, et tantisprædicatoribus, de quibus audivimus etcantavimus, quod in omnem terram exivit sonuseorum, et in fines orbis terræ verba eorum650, proculdubio nulla nostra verba sufficiunt. Devotionemdebemus, vestram exspectationem non implemus.Exspectatis enim a nobis hodie prædicariapostolos Petrum et Paulum, quorum sollemnishic dies est. Agnosco quid exspectetis ; et ubiagnosco, succumbo. Video enim exspectari quid,a quo. Sed quia Deus eorum laudari dignatur abomnibus nobis, non dedignentur servi ejusutcumque prædicari ab eis qui serviunt vobis.

II. Sicut nostis, omnes qui Scripturas sanctasnostis, apostolus Petrus inter discipulos, quosDominus præsens in carne elegit, primus electusest : Paulus autem non inter illos, non cum illis ;sed longe postea, non dispar illis. Petrus ergoprimus Apostolorum, Paulus novissimus : Deusautem, cujus hi servi, cujus hi præcones, cujus hiprædicatores, primus et novissimus. Petrus inApostolis primus, Paulus in Apostolisnovissimus : Deus et primus et novissimus, antequem nihil et post quem nihil. Deus [30] ergo quise primum et novissimum æternitatecommendavit, ipse Apostolos primum etnovissimum passione conjunxit. Utriusque passioconcordat solemnitate, utriusque vita consonatcaritate. In omnem terram exiit sonus eorum, et in fines650 Ps 18, 5.

257

orbis terræ verba eorum sonuerunt651. Ubi electi sunt,ubi prædicaverunt, ubi etiam passi sunt, omnesnovimus. Illos autem ipsos unde nos novimus,nisi quia in omnem terram exiit sonus eorum ?

III. De passione sua iam imminente etpropinquante prænuntiantem audivimus Paulum,cum ejus Epistola legeretur : Ego enim iamimmolor, et tempus resolutionis meæ instat.Bonum certamen certavi, cursum consummavi,fidem servavi : de cætero reposita est mihi coronajustitiæ, quam reddet mihi Dominus in illa diejustus judex : non solum autem, inquit, mihi, sedomnibus qui diligunt manifestationem ejus652.Hinc dicamus aliquid : adjuvant enim nos, quæ infines orbis terræ exierunt, verba eorum. Primosanctam devotionem videte. Immolari se dixit,non mori : non quia non moritur, qui immolatur ;sed non omnis qui moritur, immolatur.653 Ergoimmolari est Deo mori. Ductum est enimVerbum a sacrificio. Omne quod sacrificatur,Deo occiditur. Intellexit enim Apostolus cui ejussanguis in passione deberetur : factus est enimdebitor sanguinis sui, pro quo fusus est sanguisDomini sui. Unus ille sanguinem fudit, et omnesoppigneravit. Quotquot illam fidem recipimus,debemus quod accipimus : et hoc quia dignatusest facere et debitores et redditores. Quis enim

651 Ps 18, 5.652 2 Tim 4, 6-8.653 Beda nondum vulgatus ad 2 Tim. IV.

258

nostrum in tanta inopia et paupertate infirmitatisidoneus est reddere tanto creditori ? Sedquomodo scriptum est : Dominus dabit verbumevangelizantibus virtute multa654 : [31] verbum,quo diffamentur ; virtutem, qua patiantur. Ipseergo sibi victimas fecit, ipse sibi sacrificia dicavit,ipse implevit Spiritu martyres, ipse virtuteinstruxit confessores. Eis quippe dixit : Non enimvos estis qui loquimini655. Quamvis ergo passurus,quamvis pro fide Christi sanguinem fusurus ;recte tamen dicit : Quid retribuam Domino proomnibus quæ retribuit mihi ?656 Et quid occurrit ?Calicem salutaris accipiam, et nomen Dominiinvocabo657. De retributione cogitabas, quidretribueres inquirebas ; et occurrit tibi quasiretributuro : Calicem salutaris accipiam, et nomenDomini invocabo. Certe redditurus eras ? Ecceaccipis. Quod accipis ergo, quia accepisti quoddeberes, accipis unde reddas ; debitor cumacceperis, debitor cum reddideris. Quid enimretribuam, inquit ? Calicem salutaris accipiam.Ergo et hoc accipis, calicem passionis, calicem dequo Dominus ait : Potestis bibere calicem, quemego bibiturus sum ?658 Sed ecce iam calix in manutua est, iam imminet passio : quid facis ne

654 Ps 67, 12.655 Mt 10, 20.656 Ps 115, 12.657 Ps 115, 13.658 Mt 20, 22.

259

trepides ? quid facis ne titubes ? quid facis nequod iam portas, bibere non possis ? Quidfaciam, inquit ? Et ibi accipiam : debitor ero ; quianomen Domini invocabo. Ego, inquit, iamimmolor659. Confirmatum illi erat revelatione : nonenim hoc sibi humana infirmitas promittereauderet. Fiducia ejus non a se, sed ab eo quitotum dedit, quem intellexit cum diceretsuperius : Quid enim habes quod nonaccepisti ?660 Ego ergo, inquit, iam immolor, ettempus resolutionis meæ instat. Bonum certamencertavi661. Interroga conscientiam : non cunctatur,quia in Domino gloriatur. Bonum, inquit,certamen certavi, cursum consummavi, fidemservavi662. Merito cursum [32] consummasti, quiafidem servasti. De cætero, inquit, superest mihicorona justitiæ, quam reddet mihi Dominus in illodie justus judex663.

IV. Et ne ipse quasi unus supra modumgloriari videretur,664 et sibi proprie Dominumvindicare : Non solum autem, inquit, mihi, sedomnibus qui diligunt manifestationem ejus665. Nonpotuit melius et brevius insinuare quid debeanthomines facere, ut mereantur illam justitiæ659 2 Tim 4, 6.660 1 Cor 4, 7.661 2 Tim 4, 6-7.662 2 Tim 4, 7.663 2 Tim 4, 8.664 Beda ad 2 Tim. IV.665 2 Tim 4, 8.

260

coronam. Non enim omnes infundendumsanguinem exspectare debemus : pauci martyres,sed multi fideles. Immolari sicut Paulus nonpotes ? Fidem servare potes : fidem servandodiligis manifestationem ejus. Si enim times neveniat Dominus, non diligis manifestationem ejus.Dominus Christus modo in occulto est ;manifestabitur tempore suo, judex futurus juste,qui fuit reus sub judice injuste. Venturus est : etquomodo venturus ? judicaturus. Neque enimiterum judicandus, sed utique iam judicaturus,sicut novimus, sicut credimus, de vivis et mortuis.Interrogo quemlibet hominem intentum in me, utaudiat me ; interrogo ; respondeat non mihi, sedsibi : Vis ut veniat judex iste ? Volo, inquit. Videquid dicis : si verum dicis, si vis ut veniat, videquomodo te inveniat. judex enim venturus est :iam tibi prærogata est humilitas, ventura estpotestas. Non enim sic venturus est, ut corporeinduatur, de matre nascatur, sugat ubera, cunisinvolvatur, in præsepe ponatur ; postremo iamjuvenis ab homine illudatur, teneatur, flagelletur,suspendatur, taceat cum judicatur. Ne forte ideoventurum exspectes, quia humilem venturumadhuc putas. Tacuit judicandus ; non tacebitjudicaturus. Occultus hic fuit, ut nonagnosceretur : Si enim cognovissent, nunquamDominum gloriæ crucifixissent666. Cum ergo hic [33]iam fuerit occultus in potestate sua, tacitus sub666 1 Cor 2, 8.

261

aliena ; contrarium erit occultationi et huictaciturnitati quod venturum exspectamus. Deusenim manifestus veniet667. Qui prius venit occultus,veniet manifestus. Ecce habes contrarium, illioccultationi : vide contrarium illi taciturnitati.Deus noster veniet, et non silebit668. Siluit occultus ;quia sicut ovis ad immolandum ductus est669. Siluitoccultus ; quia sicut agnus coram tondente se sine voce,sic non aperuit os suum. Siluit occultus ; quia inhumilitate judicium ejus sublevatum670 est671. Siluitoccultus ; quia homo tantum putatus est : sedDeus manifestus veniet, Deus noster et non silebit. Quidergo tu qui dicebas, Volo veniat : Volo, inquit,veniat, veniat : nondum times ? Ignis ante ipsumpræibit672. Si non times judicem, non ignem ?

V. Sed si servas fidem, diligis vere ejusmanifestationem, securus coronam debesexspectare justitiæ : non enim donatur talibus, seddebetur. Nam et ipse apostolus Paulus tamquamdebitum flagitat : Quam reddet, inquit, mihi Dominusin illo die justus judex673. Reddet, quia justus est :fecit se mihi promissione debitorem. Præcepit,

667 Ps 49, 3.668 Is 53, 7.669 Is 53, 7.670 Forte sublatum.671 Is 53, 8.672 Ps 49, 3.673 2 Tim 4, 8.

262

audivi : prædicavit, credidi. Bonum certamen certavi,cursum consummavi674...............................

His donis suis debet pro.....................................moralis, quod bonum..........................................servas, ab i habes. Qu..........................................accepisti ? Sed his, inquam....................................[34] sua. Antequam talia don..............................beret ?VI. Vide ipsum Apostol......................................et omni acceptione dign......................................in mundum peccatores........................................

quorum primus ego sum. Christus, inquit : Jesus, id estChristus Salvator. Hoc est enim latine Jesus. Necquærant grammatici quam sit latinum, sedChristiani quam verum. Salus enim latinumnomen est. Salvare et salvator non fuerunt hæclatina antequam veniret Salvator : quando adlatinos venit, et hæc latina fecit. Ergo ChristusJesus, Christus Salvator, venit in mundum. Et quasiquæreremus, Quare ? Ait : Peccatores salvos facere675.Ideo Jesus venit. Nam sic ipsum nomen etiaminterpretatum et expositum quodam modo inEvangelio legimus : Vocabunt nomen ejus Jesum ; ipseenim salvum faciet populum suum a peccatis eorum676.

674 2 Tim 4, 7. – Hæc lacuna contigit (ut sæpe alias in elegantioribus MSS.)facinore nebulonis cujusdam male feriati, qui litteram initialem hujusSermonis auro minioque depictam cultro præcidit. Quod sine nonadmodum gravate tulissemus, nisi scriptura detractæ litteræ spatio in aversaparte respondens eodem vulnere periisset.675 1 Tim 1, 15.676 Mt 1, 21.

263

Sermo igitur omni acceptione dignus, credulitatedignus : id est, quia Christus Jesus venit in mundumpeccatores salvos facere, quorum primus ego sum677. Nonquia prior peccavit, sed quia cæteris plus peccavit.Quomodo dicimus in artibus medicum primum,multis ætate inferiorem, sed arte superiorem ;fabrum primum, architectum primum : solemusita loqui. Sic se Apostolus appellavit peccatoremprimum.678 Nemo enim est gravius Ecclesiampersecutus. Ergo peccatoribus, ad quos venitJesus, si quæras quid debebatur, non invenis quidpeccatoribus deberetur, nisi supplicium. Si quiddeberetur quæris, supplicium est : si quidredditum sit quæris, salus est : pro supplicio salus.Debebatur supplicium, reddita est salus :debebatur pœna, reddita est corona. Nihildebebatur Paulo prius Saulo, primo [35]peccatori, crudelitate cæteros superanti, nihil eidebebatur, nisi supplicium, magnumquesupplicium ; et vocatur de cœlo : Saule, Saule, quidme persequeris ?679 Coercetur, ut parcat, ut ei parcipossit. Mutatur lupus in ovem : parum est, inovem ; imo in pastorem. Superna voce occidituret vivificatur, percutitur et sanatur. Prosterniturpersecutor, erigitur prædicator. Quæ ista gratia,nisi gratia ? Quid enim boni meriti præcessit ?Gratia vocatur, quia gratis datur. Venit, inquit :

677 1 Tim 1, 15.678 Beda ad 1 Tim. I.679 Act 9, 4.

264

Jesus in mundum peccatores salvos facere, quorum primusego sum. Sed ideo misericordiam consecutus sum680.Numquid posset tunc dicere : Reddet mihi Dominusin illa die justus judex681 ? Si primo peccatori reddetDominus in illa die justus judex, quid reddet, nisiquod primo peccatori debetur, magnumsupplicium, pœna æterna ? Hoc prius debebatur,nec redditum est. Ideo, inquit, misericordiamconsecutus sum. Non debitum accepi : sedmisericordiam consecutus sum primus peccator, ut inme ostenderet Christus Jesus omnem longanimitatem, adinformationem eorum qui credituri sunt illi in vitamæternam682. Quid est, ad informationem ? Ut quilibetsceleratus, quilibet facinoribus involutus, nondesperet veniam, quam accepit Saulus. Medicusmagnus, hoc est Jesus, medicus magnus, adregionem veniens languidorum, unde medicinaejus diffamaretur, talem sibi curandum elegit, dequo multum desperabatur. Talis ergo modo, quiprius talis, dicit : Jam immolor, et tempus resolutionismeæ instat. Bonum certamen certavi, cursum consummavi,fidem servavi683. Tu eras ille qui currebas perpræceps, qui Christianos trahebas ad mortem, quicum lapidaretur Stephanus, ut in omniummanibus lapidares, omnium vestimenta servabas ?tu eras [36] ille ? Ego, inquit, eram, sed non sum.

680 1 Tim 1, 15-16.681 2 Tim 4, 8.682 1 Tim 1, 15-16.683 2 Tim 4, 6.

265

Quare eras, et non es ? Quia misericordiamconsecutus sum. Accepisti ergo, Paule, quod nontibi debebatur. Dic iam securus quid tibi debeatur,dic iam. De cætero superest mihi corona justitiæ, quamreddet mihi Dominus in illa die justus judex684. Quamfidenter exigit debitum, cui donatum est nondebere supplicium. Dic iam Domino tuo, dicsecurus, dic certus, dic fiducia plenissimus : Egoeram antea in malitia mea, usus sum indebitamisericordia tua ; corona ex debito munera tua.Satis hoc sit. Veniamus ad Petrum ; et illi nonfacultatem dignam, sed solemnem devotionemreddamus : a novissimo ad primum ; quia et nos anovissimis conamur ad prima.

VII. Petro sancto primo apostolo Dominusipse Jesus in Evangelio, quod modo cumlegeretur, audivimus, passionem suamprænuntiavit dicens : Cum esses junior, cingebas te, etibas quo velles ; cum autem senex fueris factus, extendesmanus tuas, et alter te cinget, et feret quo tu non vis685. Etipse Evangelista consequenter exposuit nobisquid dictum fuerit : Hoc autem, inquit, dicebatDominus, significans qua morte clarificaturus eratDeum686. Passionem ejus, crucem ejus prænuntiavitei ipse Dominus Christus, sed iam amanti, nonneganti. Utrumque enim tempus servavit in eomedicus : negavit infirmus, amavit sanus.

684 2 Tim 4, 7.685 Io 21, 18.686 Io 21, 19.

266

Ostendit ei Dominus, eidem Petro ostenditPetrum, quando temeraria quadam fiduciapromiserat pro Christo se esse moriturum, cumvenisset Christus pro Petro moriturus. Animam,inquit, tuam pro me ponis ? Amen dico tibi ; antequamgallus cantet, ter me negabis687. Sanabo te : sed priusest ut æger agnoscas te. Ergo in illa negationeprædicta ostendit Dominus Petro Petrum : in illoautem amore ostendit [37] Dominus PetroChristum. Amas me, inquit ? Amo. Pasce oves meas688.Hoc semel, hoc iterum, hoc tertio. Ter amorconfessus est, ter timor damnatus est. Et quiaamabat, indicatur ei passio ejus. Hoc enim eratamare, usque ad passionem per Christi amorempervenire.

VIII. Sed quid est illud, fratres, quem nonmoveat ? Alter, inquit, te cinget, et feret quo tu nonvis689. Non ergo volens Petrus ad tantam gratiampassionis advenit ? Ecce Paulus : Ego enim iamimmolor, et tempus resolutionis meæ instat690 ; videtur inhis verbis exsultando quasi festinare adpassionem : huic autem : Alter te cinget, et feret quotu non vis. Volens Paulus et nolens Petrus ? Imo siintellegamus, volens Paulus et volens Petrus, etnolens Paulus et nolens Petrus. Hoc dumexplicem ut possum, intentione vestra mihi opus

687 Io 13, 38.688 Io 21, 15-17.689 Io 21, 18.690 2 Tim 4, 6.

267

est. Amari mors non potest, tolerari potest. Namsi amatur, nihil magnum fecerunt qui eam profide susceperunt. Numquid si eos lætarivideremus in conviviis, diceremus magnos viros,diceremus fortes viros ? Si voluptatibuscircumfluere cerneremus, fortitudinem in eis autpatientiam laudaremus ? Quare ? Num quia remfacerent contrariam doloribus, contrariammolestiis, essent in gaudiis, in voluptatibus, indeliciis ; num quia tales, ut magni, ut fortes, utpatientissimi laudarentur ? Martyres autem nonsic laudamus. Magni viri, fortes viri, patientes viri.Vis nosse quia tolerandum est, non amandum ?Nomen interroga : passio vocatur. Natura ergo,non tantum homines, sed et omnes omninoanimantes recusant mortem et formidant. Ideomagni martyres, quia quod valde durum est, proregno cœlorum fortiter susceperunt, et cogitantespromissa tolerarunt molestias. Videte Dominumdicentem : Majorem hac caritatem nemo habet, ut [38]animam suam ponat quis pro amicis suis691. Si hocdurum non est, quid magnum caritas facit, quiapro me amat delicias ? Non. Sed quia toleratmortem. Propter verba labiorum tuorum ; martyrumvox est ; Propter verba labiorum tuorum, hoc est,propter monita et promissa tua, ego custodivi viasduras692. Ergo quantum ad naturæ modum et vimconsuetudinis recusatur mors : sed dum amatur

691 Io 15, 13.692 Ps 16, 4.

268

quod erit post mortem, suscipitur quod nolumus,ut perveniatur quo volumus. Ecce unde venit :Feret quo tu non vis693. Naturam expressit, nondevotionem. Hanc nostræ infirmitatis naturam inse ipse Dominus transfiguravit, cum passurus aitPatri : Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste694.Ego enim iam immolor, patientis verba sunt, nondeliciantis. Mors ergo nostra de pœna est,propinata nobis. A radice hanc accepimus,diffusio695 ramorum generis humani. Adamprimus hanc peccando meruit. A muliere initiumfactum est peccati, sicut Scriptura loquitur, et per illamomnes morimur696. Et : Per unum hominem peccatumintravit in mundum, et per peccatum mors ; et ita inomnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt697.Ergo in nostra natura et culpa et pœna. Deusnaturam sine culpa fecit, et si sine culpapersisteret, nec pœna utique sequebatur.698 Indevenimus, inde utrumque traximus, et hinc multacontraximus. In nostra igitur natura et culpa etpœna : in Jesu carne et pœna sine culpa, ut etculpa sanaretur et pœna. Alter te, inquit, cinget, etferet quo tu non vis699. Pœna est hæc : sed perpœnam tenditur ad coronam. Contemnebat693 Io 21, 18.694 Mt 26, 39.695 Forte diffusione.696 Eccli 25, 33.697 Rom 5, 12.698 Forte sequeretur.699 Io 21, 18.

269

pœnam Paulus : ergo attendens coronam,contemnebat pœnam, et dicebat, Jam immolor,debetur mihi corona [39] justitiæ. Durum est quatransitur, sed magnum est quo transitur. Et Petrusnoverat quo tendebat : ideo et ipse passionemplena devotione suscepit ; sed toleravit, nonamavit passionem. Toleravit passionem, quodsequebatur amavit, et quoniam quo ibat amavit,qua ibat toleravit.

IX. Diximus ambos noluisse et ambosvoluisse ; ambos, si fieri posset, noluisse pœnam,ambos tamen pariter coronam adamasse. Sedostendamus et Paulum pœnam noluisse. Petroenim testis factus est ipse Dominus : quia et tetransfiguravit in se, quando dixit : Pater, si fieripotest, transeat a me calix iste700. Petro ergo attestatusest Dominus : Paulus autem ipse sibi. Ait enimquodam loco de mortali isto corpore : Ingemiscimusgravati701 : secundum illud Scripturæ alio loco :Corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et deprimitterrena inhabitatio sensum multa cogitantem702. Ergo ait,ingemiscimus gravati : sub sarcina scilicetcorruptibilis corporis. Ingemiscimus gravati. Siingemiscis, libenter pone sarcinam istam.703 Certeingemiscere se dixit sub hoc onere, gravari subsarcina hac corruptibilis corporis : vide utrum

700 Mt 26, 39.701 2 Cor 5, 4.702 Sap 9, 15.703 Beda et Florus ad 2 Cor. V.

270

velit hoc onere spoliari, sub quo gravatur, subquo ingemiscit. Non hoc sequitur : sed quid ait ?In quo nolumus exspoliari704. O vocem naturæ,confessionem pœnæ ! Grave corpus est,onerosum corpus est, corruptibile corpus est :gemitur sub illo, et non libenter deseritur, et nonlibenter deponitur. Nolumus, inquit, spoliari. Sicremansurus es gemens ? Et si ingemiscis gravatus,quare spoliari non vis ? Non, inquit. Vide quidsequitur : Nolumus spoliari, sed supervestiri705. Subterrena tunica gemo, ad cœlestem festino : illamvolo accipere, istam nolo ponere. In quo nolumusspoliari, [40] sed supervestiri. Ergo, Paule, intellegamte, quid dicis ? Fiet iniuria tanto illi cœlestivestimento, ut veniat tibi super hos pannosmortalitatis et corruptionis, ut hoc sit inferius,illud superius ; hoc interius, illud exterius ? Absit,inquit : non sic dico. Nolo spoliari, sedsupervestiri. Non tamen ut sub incorruptionelateat corruptio, sed ut absorbeatur mortale a vita.Bene706 exclamasti, qui Scripturas nosti. Sed nealiquis ignarus Scripturarum verba mea putetsubsecuta, Pauli sunt verba, omnia ista apostolicaverba sunt : Ingemiscimus gravati, in quo nolumusspoliari, sed supervestiri, ut absorbeatur mortale a vita707.Bene tenes, quod alibi dicis de resurrectione

704 2 Cor 5, 4.705 2 Cor 5, 4.706 Exclamatio auditorum.707 2 Cor 5, 4.

271

corporis loquens : Oportet corruptibile hoc induereincorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem.Cum autem corruptibile hoc induerit incorruptionem, tuncfiet sermo qui scriptus est, Absorpta est mors invictoriam708. Quod illo loco ait, ut absorbeatur mortalea vita ; hoc isto loco : Absorpta est mors in victoriam.Nusquam mors : non infra, non supra ; non intra,non extra. Absorpta est enim mors in victoriam. Ubiest, mors, contentio tua ?709 dicetur morti in futuracorporis resurrectione, et tali commutatione, utabsorbeatur mors in victoria. Cum corruptibile hocinduerit incorruptionem, dicetur morti : Ubi est, mors,contentio tua ? Ipsa contentio facit ut feraris quonon vis. Ubi est, mors, contentio tua ? Ubi est, mors,aculeus tuus ? Aculeus autem mortis peccatum710.

X. Certe non est mors a peccato ? De quaenim morte alia loquebatur, cum de resurrectionecorporis loqueretur. Induetur incorruptibilitatehoc corruptibile : absorbebitur mors in victoria.Hæc corporis resurrectio. Ibi [41] dicetur : Ubi est,mors, contentio tua ? Cui, nisi corporis morti ? Quiasermo est de corporis resurrectione. Ubi est, mors,contentio tua ? Ubi est, mors, aculeus tuus ? Aculeusautem mortis peccatum. Peccatum aculeus mortis,quo aculeo facta est mors, non quem aculeumfecit mors : quomodo venenum poculum mortis,quia facit mortem, non quia fit a morte. Dominus

708 1 Cor 15, 53-54.709 1 Cor 15, 55.710 1 Cor 15, 55-56.

272

ergo in resurrectione finit hanc pœnam : mortemautem etiam et fidelibus et sanctis relinquit adluctam. Ad agonem tibi mors dimissa est. Nampoterat Deus justificato tibi auferre mortem, seddimisit ad certamen, ut esset quod pro fidecontemneres. Nam de quibus voluit, fecit. Enochtranslatus est711, et Elias translatus est712, et vivunt.justitia ipsorum meruit hoc ? an Dei gratia et Deibeneficium et speciale concessum ? Ut Creatorostendat in omnibus potestatem, commendavitnobis quid possit.

XI. Frustra ergo isti, qui dicunt non depeccato nos mori, quantum pertinet ad corporismortem, sed naturæ esse quod morimur, etmoriturum fuisse Adam etiamsi non peccasset,frustra nobis istos opponunt, Enoch et Eliam. ii

Valde inconsiderate loquuntur ; et si attendant,contra se loquuntur. Quid enim dicunt ? Sipeccati est mors, quare non mortui sunt Enoch etElias ? Non vides, qui hoc loqueris, quia naturædicis esse mortem, qui negas esse peccati. Tudicis, naturæ ; ego dico, peccati : est naturæquidem, sed iam vitiosæ, iam isto suppliciocondemnatæ. Proinde tu naturæ dicis, ego peccatidico esse mortem corporis. Et interrogas me : Sipeccati est quare Enoch et Elias non suntmortui ? Et ego respondeo : Imo si naturæ est,quare Enoch et Elias non sunt mortui ? Vivunt

711 Cf. Gen 5, 24.712 Cf. 4 Reg 2, 1-15.

273

Enoch et Elias ; translati sunt, ubicumque sint,vivunt. Et si non fallitur quædam ex Scriptura Deiconjectura fidei, morituri sunt. Commemoratenim [42] Apocalypsis quosdam duos mirabilesprophetas, eosdemque morituros, et in conspectuhominum resurrecturos, et ascensuros adDominum713 : et intelleguntur ipsi Enoch et Elias ;quamvis illic nomina eorum taceantur. Et si fortetu, qui ista sapis, hanc Scripturam non accepisti ;aut si accipis, contemnis et dicis, Non suntnominatim expressi : vivant, ut putas, nunquammorituri. Adhuc dic mihi : Si peccati est mors,quare non sunt mortui ? Repono tibi : Si naturæest mors, quare non sunt mortui ? Ego dico, utvivant, finitam esse culpam : tu dic, si potes,finitam esse naturam.

XII. Aliud quidem ex alio et per occasionemdiximus : sed quod tamen sic pertinet ad fideinostræ stabilitatem, contra quosdam disputatoresmale crebrescentes. Sed non vincant patientiamnostram : nec tamen evertant fidem nostram.Cauti et circumspecti simus adversus novitatesdisputationum, humanarum utique, nondivinarum. Apostolorum solemnitatem hodiecelebramus, Apostolum monentem audiamus :Profanas vocum novitates evita ; multum enim proficiuntad impietatem714. Volumus autem vos sapientes quidem

713 Cf. Apoc 11, 3-12.714 1 Tim 11, 20 ; 2 Tim 2, 16.

274

esse in bono, integros autem a malo715. Mortuus estAdam, sed serpens ille nondum est mortuus.Susurrat, et insibilare non cessat. Extremum illisupplicium reservatur : sed comites suædamnationis inquirit. Audiamus amicum sponsi,zelantem sponso non sibi : Zelo enim vos zelo Dei ;aptavi vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Ettimeo, inquit, ne sicut serpens Evam seduxit astutia sua,sic et vestræ mentes corrumpantur a castitate, quæ est inChristo716. Verba apostolica omnes audivimus,omnes observemus, omnes serpentis venenacaveamus. Non enim possumus [43] dicere, Nonaudivimus, non novimus, quando modocantavimus : In omnem terram exivit sonus eorum, et infines orbis terræ verba eorum717. Currentia verba infines terræ venerunt ad nos : excepimus,conscripsimus, lectores instituimus. Non tacetlector, parturit disputator : quare non cessatinsidiator ?

SERMO CCC.718

In solemnitate Martyrum Machabæorum, I.iii

I. Istum diem nobis solemnem gloriaMachabæorum fecit : quorum mirabilespassiones, cum legerentur, non solum audivimus,sed etiam vidimus et spectavimus. Olim ista gesta

715 Rom 16, 19.716 2 Cor 11, 2-3.717 Ps 18, 5.718 Alias de diversis 109.

275

sunt, ante incarnationem, ante passionem Dominiet Salvatoris nostri Jesu Christi. In primo populoillo exstiterunt, in quo Prophetæ exstiterunt, quihæc præsentia prædixerunt. Nec quisquamarbitretur, antequam esset populus Christianus,nullum fuisse populum Deo. Imo vero, ut sicloquar, quemadmodum se veritas habet, nonnominum consuetudo, christianus etiam ille tuncpopulus fuit. Neque enim post passionem suamcœpit habere populum Christus : sed illiuspopulus erat ex Abraham genitus, cui perhibenstestimonium ipse Dominus ait : Abraham concupivitvidere diem meum ; et vidit, et gavisus est719. Ergo exAbraham natus est ille populus, qui servivit inÆgypto, et qui manu potenti per Moysenfamulum Dei de domo servitutis liberatus, [44]per mare Rubrum fluctibus descendentibusductus, in eremo exercitatus, legi subditus, inregno collocatur. Unde, sicut dixi, exstiteruntProphetæ, inde isti martyres floruerunt. Nondumquidem erat mortuus Christus : sed martyres eosfecit moriturus Christus.

II. Hoc ergo in primis commendandum estcaritati vestræ, ne, cum illos martyres admiramini,putetis non fuisse christianos. Christiani fuerunt :sed nomen Christianorum postea divulgatumfactis antecesserunt. Sed videlicet quasi non eiserat confessio Christi, a rege impio et persecutorenon cogebantur negare Christum, quod postea719 Io 8, 56.

276

martyres, cum cogerentur, ne facerent, similemgloriam consecuti sunt. Posteriores enimpersecutores populi christiani, ad negandumnomen Christi compellebant eos quospersequebantur : illi in Christi nomineperseverantissime consistentes, patiebantur talia,qualia illos perpessos esse, cum legerentur,audivimus. Istis ergo martyribus recentioribus,quorum millibus terra purpurata est, imperabaturet dicebatur a persecutoribus, Negate Christum.Quod non facientes, patiebantur talia, qualia etisti perpessi sunt. Istis vero dicebatur, Negatelegem Moysi. Non faciebant : patiebantur prolege Moysi. Isti pro nomine Christi, illi pro legeMoysi.

III. Existit aliquis judæus, et dicit nobis :Quomodo istos nostros, vestros martyrescomputatis ? Qua imprudentia eorum memoriamcelebratis ? Legite confessiones eorum : attenditesi confessi sunt Christum. Cui respondemus :Vere quia unus es ex eis qui in Christum noncrediderunt, et fracti de oliva, oleastro succedente,foris aridi remanserunt720 ; quid dicturus es unusex perfidis ? Non confitebantur illi aperteChristum, quia adhuc velabatur Christimysterium. Testamentum enim Vetus [45] velatioest Novi Testamenti, et Testamentum Novumrevelatio est Veteris Testamenti. Vide ergo deinfidelibus judæis patribus tuis, sed in malo720 Cf. Rom 11, 17.

277

fratribus tuis, vide quid de talibus dicat apostolusPaulus. Usque nunc quamdiu legitur Moyses, velamensuper corda eorum positum est. Idipsum autem velamen inlectione veteris Testamenti manet, quod non revelatur,quoniam in Christo evacuatur. Cum transieris, inquit,ad Christum, auferetur velamen721. Velamen, inquit, inlectione veteris Testamenti manet, quod non revelatur,quoniam in Christo evacuatur : non lectio veterisTestamenti, sed velamen quod ibi positum est.Lectio denique veteris Testamenti non evacuatur,sed impletur ab illo qui dixit : Non veni solvere legem,sed adimplere722. Velamen ergo evacuatur, ut quodobscurum erat intellegatur. Hoc utique clausumerat, quia nondum clavis crucis accesserat.

IV. Intuere denique Domini passionem, ponetibi ante oculos in ligno pendentem, et tamquamleonem, cum voluit, recumbentem, atque utoccideret mortem, non necessitate, sed potestatemorientem. Idipsum attende : videquemadmodum in cruce dixit : Sitio723. Et cumjudæi nescientes quid per eos ageretur, quid denescientium manibus impleretur, spongiam cumaceto ligarent cum arundine, et ei sorbendamdarent ; ille hausto aceto respondit : Perfectum est.Et inclinato capite tradidit spiritum724. Quis itaproficiscitur, ut ille defunctus est ? Quanta

721 2 Cor 3, 14-16.722 Mt 5, 17.723 Io 19, 28.724 Io 19, 30.

278

veritate, quanta potestate, quam ille qui dixerat :Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatemiterum sumendi eam. Nemo eam tollit a me ; sed ipse eampono a me, et iterum sumo eam725. Agnoscit regnumviventis, qui digne [46] cogitaverit potestatemmorientis. Hoc autem dixerat per prophetam ipsisjudæis : Ego dormivi726. Tamquam diceret : Quidvos de mea morte jactatis ? quid, quasi meviceritis, inaniter gloriamini ? Ego dormivi. Egodormivi, quia volui ; non quia sævistis. Egoimplevi quod volui : vos in scelere remansistis.Accepto ergo aceto et hausto, dixit : Perfectumest727. Quid perfectum est ? Quod de me scriptumest. Quid de illo scriptum est ? Dederunt in escammeam fel, et in siti mea potaverunt me aceto728.Circumspiciens ergo cuncta quæ gesta fuerant inpassione ejus ; iam illi ante crucem caputagitaverant, iam fel dederant, iam ossa pendentiset extenti numeraverant, iam vestimenta divisaerant, iam super tunicam indivisibilem sortemmiserant : circumspectis et quodam modocomputatis omnibus quæ de ipsius passioneProphetæ prædixerant, restabat nescio quid, quodminus erat : Et in siti mea potaverunt me aceto. Ut hocquod modicum remanserat adderetur, dixit : Sitio.Accepto quod minus erat, respondit : Perfectum est.

725 Io 10, 17-18.726 Ps 3, 6.727 Io 19, 30.728 Ps 68, 22.

279

Quo dicto, inclinato capite tradidit spiritum729. Tuncterræ fundamenta concussa sunt, tunc disruptispetris inferorum secreta patuerunt, tunc sepulcramortuos reddiderunt ; et ut dicam propter quodtotum diximus, quia iam tempus erat ut inmysterio crucis omnia quæ in veteri Testamentovelabantur, revelarentur, velum templiconscissum est730.

V. cœpit ergo ex illo Christus postresurrectionem apertissime prædicari. cœperunt ineo quæ prædicta erant prophetica manifestissimeimpleri ; cœperunt eum martyres constantissimeconfiteri. Ipsum martyres in manifesto confessisunt, quem tunc Machabæi in occulto confessisunt : mortui sunt isti pro Christo in Evangeliorevelato ; mortui sunt illi pro Christi nomine inlege [47] velato. Christus habet utrosque, Christuspugnantes adjuvit utrosque, Christus coronavitutrosque. Christus habet in ministerio suoutrosque, tamquam quidam potentissimusincedens cum agmine obsequentium, aliispræcedentibus, aliis sequentibus. Ipsum ergopotius intuere in carnis vehiculo præsidentem : etqui præcedunt, illi obsequuntur ; et qui sequuntur,illi devoti sunt. Nam ut noveris, aperteque noverisquia pro lege Moysi morientes, pro Christo suntmortui ; audi ipsum Christum, o judæe, audi ; etaperiatur tandem cor tuum, velum tollatur ab

729 Io 19, 30.730 Cf. 2 Cor 3, 14 ss.

280

oculis tuis. Si crederetis Moysi, crederetis et mihi731. Hocaudi, hoc accipe, si potes. Si a me velamenablatum est, vide. Si crederetis, inquit : Moysi,crederetis et mihi : de me enim ille scripsit732. Si deChristo Moyses scripsit ; qui pro lege Moysiveraciter mortuus est, pro Christo animam posuit.De me, inquit, ille scripsit. Cui servierunt linguæconfitentium, ei servivit calamus verascribentium. Vos calamum Moysi quomodointellegere poteritis, qui in calamo acetumligastis ? Utinam aliquando vinum ejus bibatis, cuiadhuc blasphemando acetum propinatis.

VI. Machabæi ergo martyres Christi sunt.Ideo non incongrue, neque importune, imoconvenientissime dies eorum et solemnitas eoruma Christianis potius celebratur. Quid tale judæicelebrare noverunt ? Sanctorum Machabæorumbasilica esse in Antiochia prædicatur : in illascilicet civitate, quæ regis ipsius persecutorisnomine vocatur. Antiochum quippe regempersecutorem impium pertulerunt, et memoriamartyrii eorum in Antiochia celebratur ; ut simulsonet et nomen persecutoris, et memoriacoronatoris. Hæc basilica a Christianis tenetur, aChristianis ædificata est. Eorum ergo memoriam[48] celebrandam nos habemus, nos tenemus :apud nos passiones eorum millia per orbemterrarum sanctorum martyrum imitata sunt.

731 Io 5, 46.732 Io 5, 46.

281

Nemo ergo dubitet, fratres mei, imitariMachabæos ; ne cum imitatur Machabæos, putetse non imitari christianos. Prorsus imitationisaffectus ferveat in cordibus nostris. Discant virimori pro veritate. Discant feminæ, de matris illiustanta patientia, ineffabili virtute ; quæ noveratservare filios suos. Habere noverat, quæ perderenon timebat. Isti in se singuli sentiendo, illavidendo in omnibus passa est. Facta materseptem Martyrum, septies martyr : a filiis nonseparata spectando, et filiis addita moriendo.Videbat omnes, amabat omnes. Ferebat in oculis,quod in carne omnes ; nec solum non terrebatur,sed etiam exhortabatur.

VII. Hanc Antiochus persecutor velutmatrem de cæteris matribus computavit.Persuade, inquit, filio tuo, ne pereat. Et illa : Planefilio meo vitam persuadebo, ad mortemcohortando : tu mortem vis persuadere,parcendo. Qualis autem allocutio, quam pia,quam materna, quam inter spiritales et carnales inambiguo suspensa ! Fili, miserere mei. Fili, inquit,miserere mei, quæ te novem mensibus in utero portavi, cuilac triennio dedi, atque ad hanc ætatem perduxi : misereremei733. Omnes exspectabant verba consequentia :Consenti Antiocho, noli deserere matrem tuam.Illa e contra : Consenti Deo, noli deserere fratrestuos. Si me quasi deseris, tunc me non deseris. Ibite habebo, ubi ne perdam ulterius non timebo. Ibi733 2 Mach 7, 27.

282

te mihi servabit Christus, unde non tolletAntiochus. Deum timuit, matrem audivit, regirespondit, fratribus adhæsit, matrem traxit. [49]

SERMO CCCI.734

In solemnitate SS. Machabæorum, II.

I. Magnum spectaculum positum est anteoculos fidei nostræ. Aure audivimus, cordevidimus optantem matrem ante se finire istamvitam filios suos : longe contrariis votisconsuetudini humanæ. Omnes enim hominesfilios suos ex hac vita migrando præcedere volunt,non sequi : illa autem optavit posterior mori. Nonenim amittebat filios, sed præmittebat : necintuebatur quam vitam finirent, sed quaminchoarent. Desinebant enim vivere, ubiquandoque fuerant morituri ; et incipiebantvivere, sine fine victuri. Parum est fuissespectatricem, mirati sumus potius hortatricem.Fecundior virtutibus, quam fetibus : videnscertantes, in quibus omnibus ipsa certabat ; et inomnibus vincentibus ipsa vincebat. Una mulier,una mater, quomodo nobis ante oculos posuitunam matrem sanctam Ecclesiam, ubiqueexhortantem filios suos pro illius nomine mori, dequo eos concepit et peperit ? Sic sanguinemartyrum impletus orbis præiactatis seminibusseges Ecclesiæ pullulavit. Unde hoc homini, nisi

734 Alias de Diversis 110.

283

quia salus justorum a Domino, et protector eorum est intempore tribulationis735 ?

II. Vidimus, novimus protectorem fuisseDominum in tempore tribulationis trium virorumillorum, qui ambulabant inter ignes innoxios, etDominum sine ulla [50] læsione laudabant. Ubihomo sæviebat, flamma parcebat. Vidimus,novimus quemadmodum salus eorum justorum aDomino fuit, ut in ignem mitterentur, et illumasperum regem, quem loquendo irritaverant,vivendo converterent. Credidit quippe in eorumDeum, et proposuit edictum, ut quicumqueblasphemaret Deum Sidrach, Misach etAbdenago, in interitum iret, et domus ejus indireptionem736. Quam dissimilis jussio primæjussioni ! Qualis prima jussio ? Pereat qui statuamauream non adoraverit. Qualis secunda ? Pereatqui Deum verum blasphemaverit. Fideleshomines non mutati, infidelem hominemmutaverunt. Illum in perfidia stare nonpermiserunt, quia ipsi in fide steterunt. Salus ergoillorum manifeste a Domino fuit. Quando illi nonardebant et laudabant, aderat Dominus. Quandoisti ardebant, confitebantur, tamen moriebantur,ubi erat Dominus ? An forte illi justi erant, istipeccatores ? Audivimus enim istos paulo ante,cum passio eorum legeretur, confiteri peccata sua,et dicere quoniam omnia illa irascente Domino

735 Ps 36, 39.736 Cf. Dan 3, 96.

284

sibi, sed et paterno merito paterentur737. Quid illi ?Legite, et videbitis etiam ipsos peccata propriaconfiteri, et dicere se merito perpeti. Æqualiterjusti, confessores æqualiter peccatorum ; et ideojusti, quia confessores æqualiter peccatorum. Ideoirreprehensibiles, quia non mendaces. Si enimdixerimus, ait : Joannes, quia peccatum nonhabemus ; nos ipsos decipimus, et veritas in nobisnon est. Si autem peccata nostra confessifuerimus ; fidelis est et justus, qui dimittat nobispeccata, et emundet nos ab omni iniquitate738. Adjustos ergo pertinet confessio peccatorum : adsuperbos pertinet defensio meritorum. Pariterergo justi peccata confitentes, [51] pariter Deogloriam dantes, pariter pro ejus legibus moriparati. Quare illi ab ignibus liberantur, isti abignibus consumuntur ? Ergo illis Deus aderat, hosdeseruerat ? Absit : imo utrisque adfuit ; illis inaperto, istis in occulto. Illos visibiliter liberabat :istos invisibiliter coronabat. Illi quidem de morteliberati sunt ; sed in huius vitæ tentationemanserunt : ab igne liberati, ad pericula reservati ;uno tyranno victo, adhuc certaturi cum diabolo.Fratres mei, sicut christiani intellegite. Machabæimelius et tutius liberati sunt. Ab illis tribus viris,cæteris remanentibus, illa una tentatio superataest : ab istis ista vita finita, quæ tota tentatio est.Deinde divino judicio, occulto procul dubio, sed

737 Cf. 2 Mach 7.738 1 Io 1, 8-9.

285

tamen justo, Nabuchodonosor meruit converti,Antiochus meruit obdurari. Ille invenitmisericordiam, iste auxit superbiam.

III. Sed quantum et quo usque auxitsuperbiam ? Vidi impium exaltari super cedrosLibani739. Quo usque ? quamdiu ? Transivi, et eccenon erat : et quæsivi eum, et non est inventus locus ejus740.Bene : quæsisti, et non invenisti ; quia transisti.Vis videre impium non esse ? vis quærere eum, etlocum ejus non invenire ? Transi. Quid dico,Transi ? Noli expavescere : non dixi : Morere.Putasti enim me dixisse, Transi de hac vita : etideo expavisti, quia non transisti. Quid est, nontransisti ? Non transisti erectione cordis,temporalis felicitatis illecebras ; non transistiblandimenta carnis, non transisti suggestionessæculi cor titillantes et immittentes timoremmiseriarum humanarum. Ideo in hoc mundoputas esse felicitatem, in hoc mundo non putasesse calamitatem. Felicitas regni cœlorum nontetigit cor tuum, non inde aspersa est æstibus tuisaura refrigerii. Quando tibi dicitur, Falsa estfelicitas mundi ; etsi non audeas ita dicere,741 [52]video tamen in corde tuo, forte os torques,subsannas, irrides, et dicis tibi : O si hic mihi benesit ! postea quid futurum sit nescio. Et non estparum quia vel nescio dicis : ne forte etiam hoc

739 Ps 36, 35.740 Ps 36, 36.741 Forte contradicere.

286

dicas : Exiguum et cum tædio est tempus vitæ nostræ, etnon est reversio in fine hominis, et non est qui agnitus sitreversus ab inferis742. Vel nescio dic. Confessioignorantiæ, gradus est scientiæ. Sic ergo tealloquar, tamquam mihi dicas, Nescio quid postmortem futurum sit : prorsus ignoro an beatifuturi sint justi, et miseri peccatores ; an utriquepariter non sint futuri. Illud tamen quamvisnescias, non audebis dicere post mortem beatosfuturos peccatores, miseros justos. Non potesdicere, illos etsi suspicaris pariter non futuros, inmeliori tamen statu futuros impios, et justos inmalis post mortem futuros. Nec ignorantia tuatibi potest suggerere hoc. Ergo potes dicere :Utrum bene sit post mortem justis, et male postmortem impiis, an utrique pariter sine sensufuturi sint, nescio. O si hic mihi bene sit, cumvivo, cum sentio ! Vides quia nondum transisti.Istas, inquam, istas cogitationes terrenas,pulvereas, fumeas, vaporeas, carnales, mortalesnondum transisti. Ideo tibi videtur impius exaltarisuper cedros Libani : ideo quæris locum ejus, etinvenis, quia non transisti.

IV. Locum ejus quæris, et invenis ; sed hic.Habet locum suum in hoc sæculo. Non enimfrustra a Deo præscio crearetur, aut frustranutriretur, aut frustra super eum sol oriretur, etpluvia funderetur, frustra ei maligno et maleviventi tanta Dei patientia parceretur. Non est742 Sap 2, 1.

287

hoc frustra : habet hic locum suum. Et si nonomnia possumus nos invenire : sed Deo nota suntomnia, qui novit cuncta disponere. Ecce, ut dealiis taceamus, qualem locum hic habuit iste miserAntiochus ? Per eum [53] populus Dei flagellatusest et probatus : per eum isti sancti juvenescoronati. Ergo habuit hic locum suum. Maluserat ; sed bene illo usus est, qui malus esse nonpotest. Sicut enim mali homines male utunturcreaturis bonis : sic Creator bonus bene utiturhominibus malis. Novit quid inde agat, qui totumcreavit humanum genus. Aurifex portat, aurifexappendit, aurifex librat. Pictor novit ubi ponatnigrum colorem, ut sit decora pictura ; et Deusnescit ubi ponat peccatorem, ut sit ordinatacreatura ? Nisi Deus anterioribus sæculis servaretsua patientia peccatores, unde nascerentur hodietot fideles ? Alii mali servantur, ut boni indenascantur. Boni gratia Dei : nam tota damnata estmassa peccati. Quid diabolo nequius ? et de illiusnequitia quanta bona fecit Deus ? Non fundereturpro salute nostra sanguis Redemptoris, nisi pernequitiam desertoris. Lege Evangelium, et videquid ibi scriptum est : Immisit diabolus in cor Judæ,ut traderet Christum743. Malus diabolus, malus Judas :qualis organarius, tale organum. Usus est ergomale diabolus suo vase : usus est ambobusDominus bene. Conati sunt ergo ad nostram

743 Io 13, 2.

288

perniciem : Deus hoc vertere dignatus est adnostram salutem.

V. Tradidit Judas Christum, et damnatus est.Judas tradidit, et damnatur : tradidit Filium Pater,et glorificatur. Tradidit, inquam, Judas magistrum,et damnatur : tradidit se ipse Filius, et laudatur.Quomodo Judas tradidit Christum, omnesnovimus : exspectatis fortassis audire quomodoPater tradidit Filium. Et hoc nostis : sedcommemorabo, ut recordemini. Audi Apostolumdicentem de Deo Patre : Qui proprio Filio nonpepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum744. Audi etde Filio : Qui me, inquit, dilexit, et tradidit semetipsumpro [54] me745. Duos iam vide traditores : PatremFilii traditorem, Filium sui ipsius traditorem, sedutrumque salvatorem, quia utrumque creatorem.judas ergo quid fecit ? Quid enim boni fecit ?Bonum de illo factum est, non ipse bonum fecit.Neque enim ait Judas : Tradam Christum, utliberetur genus humanum. In Juda tradiditavaritia ; in Deo, misericordia. Non redditum estJudæ nisi quod fecit, non quod de illo Deus fecit.

VI. Quare ista diximus ? Quia est in hocsæculo impio locus : et prorsus novit Dominusqui sunt ejus746 ; et novit quid pro ipsis faciat, deillis qui non sunt ejus. Sed tu si transieris, siterrena calcaveris, si non frustra sursum cor te

744 Rom 8, 32.745 Gal 2, 20.746 Cf. 2 Tim 2, 19.

289

habere responderis ; transeundo quæres locumimpii, et non invenies. In illa enim vita futura quislocus impii ? Numquid adhuc opus habemusexerceri malis ? Numquid necesse habet aurumadhuc purgari per paleam ? Totus enim mundusfornax aurificis. Ibi justi tamquam aurum : ibiimpii tamquam palea. Ibi tribulatio sicut ignis : ibiDeus sicut aurifex. Pius Deum laudat, aurumrutilat : impius Deum blasphemat, palea fumat.Ad unam tribulationem, tamquam ad unumignem, ille purgatur, ille vastatur : sed Deusaurifex in utroque laudatur.

VII. Dicam, carissimi, exhortans vos et meipsum. Cogitationes carnales in adjutorio Dominitranseamus, sursum cor habeamus, de vita futuracogitemus : ubi cum fuerit cor tuum, transisti. Ubiest impius ? Non ibi erit. Hic necessarius erat : ibiquæres eum, et non invenies locum ejus. Quandoergo videtis, fratres, qui ex fide vivitis, quorumcor rectum est, qui futuram eamdemque veram etsempiternam felicitatem speratis ; quando videtisgaudentes et lætantes homines in ista falsa et [55]deceptoria felicitate, si pii estis, dolete ; si saniestis, flete. Sic enim et ille cui commoti suntpedes, reprehendit se, quia Deum cœperataccusare, et ibi iam erat ; sed pene fuit, paulominus fuit. Non negavit Deo scientiam : sedtamquam motis pedibus nutavit. Quid est nutare ?Dubitare. Quando autem se reprehendit, quodcorrectum non habuit, quid dixit ? Quare mihi

290

turbati sunt pedes ? Quia zelavi, inquit, inpeccatoribus, pacem peccatorum videns747. Quia vididivites iniquos, zelavi ; et dixi quia perdidijustitiam, et sine causa justificavi cor meum, et lavi interinnocentes manus meas748. Et cum dubito, sic cœpicognoscere. Sic cœpi, inquit, cognoscere : hoc labor estante me749. Magnus labor, istam solverequæstionem. Vere labor est. Bene est illi, et malusest ; male est illi, et bonus est : et super ambosDeus judex est. justus ergo judex dat bona malis,et mala bonis. Labor est ante me. Sed quousquelabor est ? Donec introeam in sanctuarium Dei, etintellegam in novissima750. Ergo si intellexeris innovissima, erit requies inventionis, peribit laborquæstionis.

VIII. Intellege in novissima, ubi nemo eritfelix malus, nemo infelix bonus. Quid enim ait ?Quid enim mihi est in cœlo ?751 Postea cognovi quidmihi est in cœlo, cum intrarem in sanctuariumDei, et intellegerem in novissima. Quid enim mihiest in cœlo ? Incorruptio, æternitas, immortalitas,nullus dolor, nullus timor, nullus beatitudinisfinis. Quid ergo mihi est in cœlo ? quid mihi servaturin cœlo ? Et a te quid volui super terram ?752 Quid enim

747 Ps 72, 3.748 Ps 72, 13.749 Ps 72, 16.750 Ps 72, 17.751 Ps 72, 25.752 Ps 72, 25.

291

mihi est in cœlo ? Quid ? dicam quid ? Quandoexplicabo quid ? Ideo hoc admirans dixit, nonexplicans : Quid enim mihi est ? inquit. Quare nondicis quid ? Quomodo dico quod oculus non vidit,[56] nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit753 ?Calcate deorsum quid ; quia nihil est : speratesursum quid ; quia explicari non potest. Et hancfidem habentes, nolite zelare in peccatoribus,quando videtis eos quasi felices, falso felices,revera infelices. Et vos lætamini in Domino754. Et sihabetis forte secundum tempus divitias, honores,potestates, nolite inde vos putare felices. Scientilætari in Domino, et intellegenti in novissima,felicitas mundi non est honor, sed onus. Felixhomo secundum sæculum periclitatur, ne ipsafelicitate, non in corpore, sed in animacorrumpatur. Nam ista felicitas falsa est. Tales, etsi videntur aliquid esse in hoc sæculo, nonlætantur, in præceptis Domini delectantur. Tuncquod jubet Deus, præponitur mundo, etblandienti et minanti : calcatur omne visibile,transitur ; cogitando, non ambulando, transitur.Non dixi, omne visibile ; facile est enim transirequod calcas : sed transitur, dixi, omne mutabile.Quoniam quidquid visibile, mutabile : non autemquidquid mutabile, visibile ; quia et animusmutabilis est, et tamen invisibilis. Transi omnequod videtur ; transi et quod non videtur, et

753 1 Cor 2, 9.754 Ps 31, 11.

292

tamen mutatur : ut venias ad eum, qui necvidetur, nec mutatur. Cum veneris ad eum, veniesad Deum.

IX. Sed modo ambula ex fide, morescompone. Longe in alto est ille : nutri pennas.Crede quod nondum potes videre, ut merearisvidere quod credis. Tamquam peregrini vivamus,transire nos cogitemus ; et minus peccabimus.Agamus potius Domino Deo nostro gratias, quiahuius vitæ ultimum diem et brevem esse voluit etincertum. A prima infantia usque ad decrepitamsenectutem breve spatium est. Qui tamdiuvixerat, quid ei profuisset si Adam hodie mortuusesset ? Quid diu est, ubi finis [57] est ?Hesternum diem nemo revocat : hodiernus acrastino urgetur, ut transeat. Ipso parvo spatiobene vivamus, et illo eamus, unde nontranseamus. Et modo cum loquimur utiquetransimus. Verba currunt, ex ore volant : sic actusnostri, sic honores nostri, sic miseria nostra, sicista felicitas nostra. Totum transit : sed nonexpavescamus ; Verbum Domini manet in æternum755.

SERMO CCCII.756

In solemnitate Martyris Laurentii, I.

I. Beati martyris Laurentii dies sollemnishodiernus est. Huic sollemnitati sanctæ Lectionescongruæ sonuerunt. Audivimus et cantavimus, et755 Is 40, 8.756 Alias de Diversis 111.

293

evangelicam lectionem intentissime accepimus.Martyrum ergo vestigia imitando sectemur, nesollemnitates eorum inaniter celebremus. Cujusautem meriti sit memoratus martyr, quis ignorat ?Quis ibi oravit, et non impetravit ? Quam multisinfirmis meritum ejus etiam temporalia beneficiapræstitit, quæ ille contempsit. Concessa suntenim, non ut precantium permaneret infirmitas,sed ut de terrenis concessis, amor fieret adappetenda meliora. Quædam enim plerumqueparva et ludicra concedit pater parvulis filiis, quæmaxime, nisi acceperint, plorant. Benigna etpaterna indulgentia hæc impertit, hæc donat, quænon vult permanere in filiis suis iam grandiusculis,iam proficientibus. Donat ergo pueris nuces,quibus servat [58] hereditatem. Ludentibus et dequibusdam ludicris se oblectantibus cedit paternapietas, ne deficiat ætatis infirmitas. Blandientis esthoc, non ædificantis. Quod ædificaveruntmartyres, quod capere potuerunt, quod grandicorde ceperunt, propter quod sanguinemfuderunt, audistis in Evangelio : Merces vestramagna est in cælis757.

II. Verumtamen, carissimi, cum duæ vitæsint, una ante mortem, alia post mortem ; ambæistæ vitæ habuerunt et habent amatores suos.Qualis sit brevis hæc vita, quid describere opusest ? Experti sumus quam ærumnosa, quamquerelosa ; circumdata temptationibus, plena757 Mt 5, 12.

294

timoribus ; ardens cupiditatibus, subdita casibus ;in adversis dolens, in prosperis tumens ; lucrisexsultans, damnis excrucians. Et in ipsis lucrisexsultatione trepidat, ne quod acquisivit, amittat ;ne propter hoc quæratur, qui antequam haberetnon quærebatur. Vera infelicitas, mendosafelicitas. Humilis cupit ascendere, sublimatustimet descendere. Qui non habet, invidethabenti ; qui habet, contemnit non habentem. Etquis explicet verbis huius vitæ tantam et tamconspicuam fœditatem ? Et tamen ista fœditashabet amatores suos tales, ut optemus invenirepaucissimos, qui sic diligant æternam vitam, quamfinire non possunt, quomodo ista diligitur, quæ etcito finitur, et si protendatur, quotidie timetur neper horas singulas finiatur. Quid faciamus ? Quidagamus ? Quid dicamus ? Quos comminationisaculeos, quos exhortationis ignes admoveamuscordibus duris et pigris, et terreni stuporis glaciecongelatis, ut torporem mundi aliquandodecutiant, et in æterna inardescant ? Quid,inquam, faciamus ? Quid dicamus ? Adiacet mihi,et interim occurrit, quia res ipsæ quotidianæadmonent nos, et suggerunt quid dicamus. Abamore huius temporalis [59] vitæ, accede, si fieripotest, ad amandam æternam vitam, quammartyres amaverunt, qui hæc temporaliacontempserunt. Rogo, obsecro, exhortor, nonsolum vos, sed vobiscum et nos, diligamusæternam vitam. Nolo amplius, cum sit amplior,

295

sic eam diligamus, quomodo diligitur temporalisab amatoribus suis, non quomodo temporalis vitadilecta est a sanctis martyribus. Illam enim autnihil, aut minime dilexerunt, et ei facilesempiternam præposuerunt. Non ergo martyresattendi quando dixi : Diligamus æternam,quomodo diligitur temporalis : sed quomododiligitur temporalis ab amatoribus suis, sicdiligamus æternam, cujus amorem Christianusprofitetur.

III. Ideo enim Christiani facti sumus, nonpropter hanc temporalem vitam. Quam multienim Christiani immaturi rapiuntur, et sacrilegihomines usque ad decrepitam ætatem in hac vitaperdurant ? Sed rursus et apud eos multimoriuntur immaturi. Multa damnaChristianorum, et lucra impiorum : et rursusmulta damna impiorum, et lucra Christianorum.Et multi honores impiorum et abjectionesChristianorum : et rursus multi honoresChristianorum, et abjectiones impiorum. Cumsint ergo ista bona et mala utrisque communia,numquid, fratres, quando Christiani facti sumus,propter mala ista devitanda, vel bona istaadipiscenda, nomen Christo dedimus, et frontemtanto signo subjecimus ? Christianus es, in fronteportas crucem Christi. Character tuus docet quidprofitearis. Quando ille in cruce pendebat - quamcrucem portas in fronte ; (non signum ligni tedelectat, sed signum pendentis :) quando ergo ille

296

pendebat in cruce, sævientes circumspiciebat,insultantes ferebat, pro inimicis orabat. Medicusetiam cum occideretur, sanguine suo ægrossanabat. Dixit enim : Pater, ignosce [60] illis, quianesciunt quid faciunt758. Nec ista vox vacua vel inanisfuit. Et ex ipsis postea millia crediderunt in eumquem occiderant, ut discerent pro ipso pati, quipro ipsis et ab ipsis passus est. Hinc ergointellegitur, fratres, ab isto signo, ab istocharactere quem accipit Christianus etiam cum fitcatechumenus, hinc intellegitur quare simusChristiani, quia non propter temporalia ettranseuntia, vel bona, vel mala, sed proptervitanda mala quæ non transibunt, et propteradipiscenda bona quæ terminum non habebunt.

IV. Verumtamen, ut dicere cœperam, fratres,quod admonueram, quod proposueram, obsecrovos, attendamus, quomodo diligatur vita istatemporalis ab amatoribus suis. In quam magnotimore sunt homines, ne moriantur, morituri !Videas hominem tremere, fugere, latebrasquærere, defensiones aucupari, rogare, provolvi ;si fieri potest, quidquid habet, dare, ut vitadonetur, ut uno die plus vivatur, ut ætas incertasemper aliquanto diutius protendatur. Tantafaciunt homines : quis tale aliquid pro vitaæterna ? Alloquamur amatorem præsentis vitæ :Quid agis, quid festinas, quid trepidas, quid fugis,quid latebras quæris ? Ut vivam, inquit. Certe ut758 Lc 23, 34.

297

vivas ? Ut vivas semper victurus ? Non. Non ergomortem satagis auferre, sed differre. Qui tantaagis, ut paulo serius moriaris, age aliquid, utnumquam moriaris.

V. Quam multos invenimus qui dicant :Tollat fiscus res meas, ut serius moriar : quamraro invenimus qui dicat : Tollat Christus resmeas, ut numquam moriar. Et tamen, o amatortemporalis vitæ, si tollat fiscus, te spoliat in hocsæculo ; si tollat Christus, tibi servat in cælo.Propter hanc vitam volunt habere homines unde[61] vivant, et propter hanc volunt dare undevivunt. Quod tibi servas unde vivas, hoc das utvivas, forte fame defecturus. Et tamen dicis :Tollat, quid ad me ? Mendicare volo. Das undevivis, mendicare paratus ut vivas. Paratus es, datisetiam necessariis, mendicare in hoc mundo ; etnon es paratus, erogatis superfluis, regnare cumChristo ? Rogo, appende. Si aliqua stateraæquitatis invenitur in arca cordis tui, profer illam,et hæc duo impone in illa, et appende : mendicarein hoc mundo, et regnare cum Christo. Non estquod appendere. Non enim in illius reicomparatione habet hoc aliquod pondus. Sidicerem : regnare in hoc mundo, et regnare cumChristo ; non esset quod appendere. Pænitet medixisse : Appende ; prorsus non est quodappendere. Quid prodest homini, si totum mundumlucretur, animæ autem suæ detrimentum patiatur ?759 Qui759 Mt 16, 26.

298

autem non passus fuerit detrimentum animæ suæ,ipse regnat cum Christo. Quis autem in hocmundo regnat securus ? Fac quia regnat securus :numquid regnat æternus ?

VI. Illud advertite, quod proponebam, qualesamatores habeat præsens vita, temporalis vita,brevis vita, fœda vita, quales habeat amatores. Fitplerumque homo propter hanc vitam nudus,mendicus. Quæris ab eo quare ? Sic respondet : utviverem. Quid amasti, et quid amas ? Quopervenisti ? Quid dicturus es male amator,perverse amator ? Quid dicturus es huic amatætuæ ? Dic, alloquere, blandire, si potes. Quiddicturus es ? Ad istam nuditatem me perduxitpulchritudo tua. Clamat tibi : Fœda sum, et tuamas ? Clamat : Dura sum, et tu amplecteris ?Clamat : Volatica sum, et tu sequi conaris ? Eccerespondet tibi amata tua : Non [62] tecum stabo ;et si tecum aliquantum ero, non tecumpermanebo ; nudare te potui, beare non potui.

VII. Ergo quoniam Christiani sumus,implorato in adjutorium Domino Deo nostroadversus blanditias male amatæ, amemus illiuspulchritudinem vitæ, quam nec oculus vidit, nec aurisaudivit, nec in cor hominis ascendit. Hanc enimpræparavit Deus diligentibus se760 ; et ipsa vita ipseDeus est. Acclamastis, suspirastis. Amemus hancfortiter. Donet Dominus ut amemus. Illi lacrimaspro hac, non solum adipiscenda, sed etiam760 1 Cor 2, 9.

299

diligenda fundamus. Quid monituri sumus, quiddemonstraturi ? Numquid Libros recitamus, utostendamus quam sint ista incerta, quamtransitoria, quam pene nulla, quam verum sitquod scriptum est : Quæ est enim vita vestra ? Vaporest ad modicum apparens, deinceps exterminabitur761.Vivebat heri, non est hodie ; paulo ante videbatur,modo non est qui videbatur. Deducitur homo adsepulcrum : redeunt tristes, cito obliviscentes.Dicitur : Quam nihil est homo, et hoc dicit ipsehomo ; et non corrigit se homo, ut non nihil, sedaliquid sit homo. Huius ergo amatores martyresfuerunt, et huius vitæ acquisitores martyres sunt.Habent quod amaverunt, uberius habebunt inresurrectione mortuorum. Hoc ergo iter nobismagnis suis passionibus constraverunt.

VIII. Sanctus Laurentius archidiaconus fuit.Opes Ecclesiæ de illo a persecutore quærebantur,sicut traditur ; unde tam multa passus est, quæhorrent audiri. Impositus craticulæ, omnibusmembris adustus est, pœnis atrocissimisflammarum excruciatus est ; vincens tamenomnes corporis molestias magno robore caritatis,adjuvante illo qui talem fecerat. Ipsius enim sumusfigmentum, creati in Christo Jesu in operibus bonis, quæ[63] præparavit Deus, ut in illis ambulemus762. Utautem accenderet in iracundiam persecutorem,hoc fecit non illum volens irasci, sed suam fidem

761 Iac 4, 15.762 Eph 2, 10.

300

cupiens posteris commendare, et quam securusmoreretur ostendere : Pergant, inquit, mecumvehicula, in quibus apportem opes ecclesiæ. Missasunt vehicula, oneravit ea pauperibus, et redirejussit, dicens : Hæ sunt opes ecclesiæ. Et verumest, fratres, magnæ opes sunt Christianorumnecessitates egentium, si intellegamus ubidebeamus servare quod habemus. Ante nos suntegentes ; ibi si servaverimus, non perdemus. Nontimemus ne aliquis tollat : ille enim qui deditservat, nec meliorem possumus invenirecustodem, nec fideliorem promissorem.

IX. Hoc ergo cogitantes, impigre martyresimitemur, si volumus nobis prodessesollemnitates quas celebramus. Semper hæcadmonuimus, fratres, numquam cessavimus,numquam tacuimus. Vita æterna diligenda est,præsens contemnenda est. Bene vivendum est,bonum sperandum est. Mutandus est qui malusest ; mutatus instruendus est ; instructusperseverare debet. Qui enim perseveraverit usque infinem, hic salvus erit763.

X. Sed dicunt : Multi mali multa mala. Etquid velles tu ? An a malis bona ? Noli quærereuvam in spinis : prohibitus es764. Ex abundantiacordis os loquitur765. Si aliquid potes, si tu iam non es

763 Mt 10, 22 ; 24, 13.764 Cf. Mt 7, 16.765 Lc 6, 45.

301

malus, opta malo ut sit bonus.766 Quid sævis inmalos ? Quia mali sunt, inquis. Addis te illis,sæviendo in illos. Consilium do : displicet tibimalus ? non sint duo. Reprehendis, et adjungeris :auges ejus numerum, quem condemnas. De malovis vincere malum ? de malitia vincere malitiam ?Erunt duæ malitiæ, ambæ vincendæ. Non audisconsilium Domini [64] tui per Apostolum : Nolivinci a malo, sed vince in bono malum767 ? Forte illepeior est : cum et tu sis malus, duo tamen mali.Ego vellem ut vel unus esset bonus. Postremosævit usque ad mortem. Quid et post mortem, ubiad illum malum iam non pervenit pœna, etalterius mali sola exercetur malitia ? Hoc insanireest, non vindicare.iv

XI. Quid al vobis dicam, fratres mei, quidvobis dicam ? Non vobis placeant tales. Itanevero de vobis sensurus sum, quia placent vobistales ? Absit a nobis, ut sentiamus ista de vobis.Sed parum est ut tales displiceant vobis, parumest ; est aliquid quod de vobis exigendum est. Nequis dicat : Et Deus novit quia non feci, novitDeus quia non feci, et Deus novit quia nolui fieri.Ecce duas res dixisti : et non feci, et nolui fieri.Adhuc parum est. Parum est prorsus si noluisti, sinon etiam prohibuisti. Habent mali judices suos,habent potestates suas, de quibus Apostolus ait :Non enim sine causa gladium portat. Vindex est enim in

766 Beda et Florus ad Rom. XII.767 Rom 12, 21.

302

ira, sed ei qui male agit. In ira vindex ei qui male agit.Quod si malum, inquit, feceris, time768. Non enim sinecausa gladium portat. Vis autem non timere potestatem ?Bonum fac, et habebis laudem ex illa769.

XII. Quid ergo, ait aliquis, sanctus Laurentiusmalum fecerat, ut a potestate occideretur ?Quomodo in illo impletum est : Bonum fac, ethabebis laudem ex illa770, quando propter bonumtantos cruciatus meruit ex illa ? Si non haberetlaudem ex illa, hodie non honoraretur, non anobis prædicaretur, non tanto præconiolaudaretur. Habet ergo laudem ex illa, etiamnolente illa. Non enim ait Apostolus : Bonum fac,et laudabit te potestas ipsa. Bonum enim feceruntomnes Apostoli et martyres ; et non eoslaudaverunt, sed interfecerunt potius potestates.Ergo [65] si diceret : Bonum fac, et laudabit te,deciperet te. Modo autem temperavit verba,circumspexit, appendit, moderatus est,circumcidit. Discute quod audisti : Bonum fac, ethabebis laudem ex illa. Si enim justa est potestas,habebis laudem ex illa, etiam ipsa laudante. Siautem iniqua est, mortuus pro fide, pro justitia,pro veritate, habebis laudem ex illa, etiam illasæviente. Ex illa enim habebis, non ipsa laudante,sed ipsa tibi laudis occasionem præbente. Ergobonum fac, et habebis, et securus eris.

768 Rom 13, 4.769 Rom 13, 6.770 Rom 13, 6. Beda et Florus ad Rom. XIII.

303

XIII. Sed malus ille tanta fecit, tantosoppressit, tantos ad mendicitatem egestatemqueperduxit. Habet judices suos, habet potestatessuas. Ordinata est respublica. Quæ enim sunt, a Deoordinatæ sunt771. Tu quare sævis ? Quam potestatemaccepisti, nisi quia sunt ista non publica supplicia,sed aperta latrocinia ? Quid enim ? Considerate inipsis ordinibus potestatum, destinatum supplicioet damnatum, cui gladius imminet, non licereferiri, nisi ab illo qui ad hoc militat. Militatquæstionarius carnifex : ab illo percutiturdamnatus. Si damnatum, iam suppliciodestinatum, percutiat exceptor, nonne etdamnatum occidit ? et tamquam homicidadamnatur. Certe quem occidit, iam damnatus erat,iam supplicio destinatus ; sed inordinate ferire,homicidium est. Si homicidium est, inordinateferire damnatum ; quid est, rogo vos, velle ferireinauditum, velle ferire non judicatum, velle ferirenulla accepta potestate hominem malum ? Nonenim malos defendimus, aut dicimus malos nonesse malos. Reddent inde rationem qui judicant.Quare de morte aliena tu vis reddere difficultatemrationis, qui non portas sarcinam potestatis ?Liberavit te Deus, ut non sis judex : quid tibiusurpas alienum ? De te redde rationem. [66]

XIV. O Domine, quomodo pupugisti cordasævientium ; quando dixisti : Qui sine peccato est,

771 Rom 13, 1.

304

prior in illam lapidem mittat772. Verbo gravi et acutocompuncti cordibus conscientias suasagnoverunt, et justitiæ præsenti erubuerunt ; etunus post unum abscedentes, solam mulieremmiseram reliquerunt773. Sed non fuit sola rea : quiacum illa erat judex, nondum judicans, sedmisericordiam prærogans. Dimissæ sunt enim,discedentibus sævientibus, misera et misericordia.Et ait illi Dominus : Nemo te condemnavit ?Respondit : Nemo, Domine. Nec ego te, inquit,damnabo : vade, deinceps iam noli peccare774.

XV. Sed tanta mihi fecit miles iste. Vellemnosse, si militares, utrum similia non faceres. Necnos volumus talia fieri a militibus ut pauperesaffligantur, nolumus ; volumus et ipsos audireEvangelium. Non enim benefacere prohibet amilitia, sed a malitia. Venientes enim milites adbaptismum Joannis, dixerunt : Et quid nosfaciemus ? Ait illis Joannes : Neminem concusseritis,nulli calumniam feceritis ; sufficiat vobis stipendiumvestrum775. Et vere, fratres, si tales essent milites,felix esset ipsa respublica, sed si non solum milestalis esset, sed et telonearius talis esset, qualis ibidescribitur. Nam dixerunt ei publicani, id esttelonearii : Et nos quid faciemus ? Responsum est :

772 Io 8, 7.773 Cf. Io 8, 9.774 Io 8, 10-11.775 Lc 3, 14.

305

Nihil amplius exigatis, quam quod constitutum estvobis776. Correctus est miles, correctus esttelonearius : corrigatur et provincialis. Habes inuniversos directam correctionem. Quid faciemus777

omnes ? Qui habet duas tunicas, communicet cum nonhabente ; et qui habet escas, similiter faciat778. Volumusut audiant milites quod præcepit Christus :audiamus et nos. Non [67] enim Christus illis est,et nobis non est : aut Deus illorum est, et nosternon est. Omnes audiamus, et concorditer in pacevivamus.

XVI. Oppressit me, cum essem negotiator.Tu ipsum negotium bene egisti ? In ipso negotiofraudem non fecisti ? In ipso negotio falsum nonjurasti ? Non dixisti ? Per illum qui me trajecit,ipsum mare, quia tanti emi, quod non tanti emisti.Fratres, dico vobis expressius, et quantum donatDominus, libere : Non sæviunt in malos, nisimali. Alia est potestatis necessitas. Nam judexplerumque cogitur exserere gladium, et ferirenollet. Quantum enim ad ipsum pertinet, volebatservare sententiam incruentam : sed perire noluitforte publicam disciplinam. Pertinuit ad ejusprofessionem, ad ejus potestatem, ad ejusnecessitatem. Ad te quid pertinet, nisi rogare

776 Lc 3, 13.777 Lc 3, 10.778 Lc 3, 11.

306

Deum : Libera nos a malo779 ? O quis dixisti : Liberanos a malo, liberet te Deus a te ipso.

XVII. Ad summam, fratres, quid diutenemus ? Omnes Christiani sumus : nos etiammajorem periculi sarcinam sustinemus. Sæpe denobis dicitur : Quare it ad illam potestatem ? etquid quærit episcopus cum illa potestate ? Ettamen omnes nostis quia vestræ necessitates noscogunt venire quo nolumus : observare, anteostium stare, intrantibus dignis et indignisexspectare, nuntiari, vix aliquando admitti, ferrehumilitates, rogare, aliquando impetrare,aliquando tristes abscedere. Quis vellet hæc pati,nisi cogeremur ? Dimittamur, non illa patiamur,nemo nos cogat : ecce concedatur nobis, datenobis ferias huius rei. Rogamus vos, obsecramusvos, nemo nos cogat ; nolumus habere rationemcum potestatibus ; novit ille, quia cogimur. Etipsas potestates sic habemus, sicut Christianoshabere debemus, si Christianos in eadempotestate invenimus ; et paganos, quomodopaganos habere debemus ; omnibus bonavolentes. Sed moneam, inquit, [68] potestates, utbona faciant. Vobis præsentibus monituri sumus ?Scitis, si monuimus ? Nescitis, sive fecerimus, sivenon fecerimus. Hoc novi, quia nescitis, et temerejudicatis. Tamen, fratres mei, obsecro vos, depotestatibus potest mihi dici : Moneret illum etbona faceret. Et respondeo ego : Monui, sed non779 Mt 6, 13.

307

me audivit ; et ibi monui, ubi tu non audisti.Populum quis monet in parte ? Vel potuimusunum hominem in parte admonere, et dicere : Sicage, vel sic age, ubi alius nullus esset. Quis ducatpopulum in partem et nullo sciente moneatpopulum ?

XVIII. Ista necessitas nos cogit talia vobisloqui, ne malam rationem reddamus Deo devobis ; ne diceret nobis : Tu moneres, tu dares,ego exigerem780. Avertite ergo vos, ergo omninoavertite vos ab istis cruentis factis. Non ad vospertineat, cum talia videtis et auditis, nisi misereri.Sed malus mortuus est ! Bis dolendus est, quia bismortuus : et temporaliter, et in æternum. Nam sibonus mortuus esset, affectu humano doleremus,quia deseruit nos, quia volebamus eum nobiscumvivere. Mali plus dolendi sunt, quia post hancvitam a pœnis æternis excipiuntur. Dolere ergo advos pertineat, fratres mei, dolere ad vos pertineat,non sævire.

XIX. Sed parum est, ut dixi, parum est utnon faciatis, parum est ut doleatis, nisi etiam eaquæ ad populi non pertinent potestatem proviribus vestris prohibeatis. Non dico, fratres, quiapotest aliquis vestrum exire et populumprohibere : hoc nec nos possumus ; sedunusquisque in domo sua filium suum, servumsuum, amicum suum, vicinum suum, clientemsuum, minorem suum, agite cum illis, ut ista non780 Cf. Lc 19, 23.

308

faciant. Quibus potestis, suadete ; et in quospotestatem habetis, severitatem [69] adhibete.Unum scio, quod omnes mecum sciunt, in haccivitate multas invenire domos, in quibus non sitvel unus paganus ; nullam domum inveniri, ubinon sint Christiani. Et si discutiatur diligenter,nulla domus invenitur, ubi non plures Christianisint quam pagani. Verum est, consentitis. Videtisergo quia mala non fierent, si Christianinoluissent. Non est quod respondeatur. Occultamala possunt fieri, publica non possunt,prohibentibus et nolentibus Christianis ; quiaunusquisque teneret servum suum, unusquisqueteneret filium suum : adolescentem domaretseveritas patris, severitas patrui, severitas magistri,severitas boni vicini, severitas correctionismajoris, corporis ipsius. Hæc si sic agerentur, nonmultum nos mala contristarent.

XX. Fratres mei, iram Dei timeo : Deus nontimet turbas. Quam cito dicitur : Quod populusfecerit, fecit : quis est qui vindicet in populum ?Itane, quis est ? Nec Deus ? Timuit enim Deusuniversum mundum, quando fecit diluvium ?Timuit tot civitates Sodomæ et Gomorrhæ,quando cælesti igne delevit ? Nolo iam dicere depræsentibus malis, quanta et ubi facta sunt, et quæsecuta sunt nolo commemorare, ne videarinsultare. Numquid in ira sua sejunxit Deus eosqui faciebant ab eis qui non faciebant ? Sed junxiteos qui faciebant cum eis qui non prohibebant.

309

XXI. Explicemus ergo aliquando sermonem.Fratres mei, hortamur vos, obsecramus vos perDominum et ejus mansuetudinem, ut mansuetevivatis, pacifice vivatis781 ; potestates facere quodad illas pertinet, unde Deo et majoribus suisreddituræ sunt rationem, pacifice permittatis ;quotiescumque petendum est, honorifice etpacate petatis ; cum his qui mala faciunt, etinfeliciter atque inordinate sæviunt, non vosmisceatis ; non talibus factis vel spectandisinteresse cupiatis ; sed quantum potestis, [70]quisque in domo sua et in vicinia sua, cum eocum quo habet alicujus necessitudinis et caritatisvinculum, moneatis, suadeatis, doceatis,corripiatis ; comminationibus etiam quibuslibet atantis malis coerceatis : ut aliquando Deusmisereatur, et finem det humanis malis, et nonsecundum peccata nostra faciat nobis, nequesecundum iniquitates nostras retribuat nobis782,sed quantum distat Oriens ab Occidente, longefaciat a nobis peccata nostra ; et propter honoremnominis sui liberet nos783, et propitius sit peccatisnostris, ne forte dicant gentes : Ubi est Deus eorum ?784

SERMO CCCIII.785

In Natali Martyris Laurentii, II.

781 Cf. 2 Cor 10, 1.782 Cf. Ps 102, 10.783 Cf. Ps 102, 12.784 Ps 78, 9-10.785 Alias de Diversis 123.

310

I. Beati Laurentii illustre martyrium est, sedRomæ, non hic : tantam enim video vestrampaucitatem. Quam non potest abscondi Roma,tam non potest abscondi Laurentii corona. Sedquare adhuc istam civitatem lateret, scire nonpossum. Ergo pauci audite pauca : quia et nos inhac lassitudine corporis et æstibus non possumusmulta. Diaconus erat, secutus Apostolos :tempore post Apostolos fuit. Cum ergopersecutio, quam modo ex Evangelio audistisprædictam fuisse Christianis, Romæ, sicut incæteris locis, vehementer arderet, et tamquam abarchidiacono postulatæ essent res Ecclesiæ ; illerespondisse fertur : Mittantur mecum vehicula, inquibus [71] apportem opes Ecclesiæ786. Aperuit faucesavaritia : sed sciebat quid faceret sapientia.Continuo jussum est : quot vehicula poposcit, totierunt. Poposcit autem multa : et quanto pluraerant vehicula, tanto erat major spes prædæ cordeconceptæ. Implevit vehicula pauperibus, etreversus est cum eis : et dictum est ei, Quid esthoc ? Respondit : Hæ sunt divitiæ Ecclesiæ787. Illususpersecutor flammas poposcit ; sed non erat illefrigidus, ut flammas timeret : ardebat pene788

furore, sed plus anima caritate. Quid pluribus ?Craticula admota est, et tostus est. Et cum ex unolatere arsisset, dicitur tanta tranquillitate illa

786 CIPRIANUS, De exortatione martyrii (ad Fortunatum), 13.787 CIPRIANUS, De exortatione martyrii (ad Fortunatum), 13.788 Forte pœnæ.

311

tormenta tolerasse, ut impleretur in eo quodmodo in Evangelio audivimus : In patientia vestrapossidebitis animas vestras789. Denique flamma ustus,sed patientia tranquillus : Jam, inquit, coctum est ;quod superest, versate me, et manducate. Tale duxitmartyrium : ista gloria coronatus est. Beneficiaejus Romæ tam clara sunt, ut numerari omninonon possint. Iste est de quo dixit Christus : Quiperdiderit animam suam propter me, salvabit eam790.Salvavit eam per fidem, salvavit per contemptummundi, salvavit per martyrium. Quanta est gloriaejus apud Deum, dum tanta est laus ejus apudhomines ?

II. Sequamur vestigia ejus fide, sequamur etcontemptu mundi. Non solum martyribus præmiapromittuntur cœlestia, sed etiam integra fide etperfecta caritate Christum sequentibus. Nam intermartyres honoratus est, ipsa veritate pollicente, acdicente : Nemo est qui relinquat domum, aut agrum,aut parentes, aut fratres, aut uxorem, aut filios, et nonrecipiat septies tantum in isto tempore, in sæculo autemfuturo vitam æternam habebit791. Quid est gloriosiushomini, quam sua vendere, et [72] Christumemere, offerre Deo acceptissimum munus,incorruptam virtutem mentis, incolumem laudemdevotionis ; Christum comitari, cum venirecœperit vindictam de inimicis recepturus ; lateri

789 Lc 21, 19.790 Lc 9, 24.791 Mt 19, 29.

312

ejus assistere, cum sederit judicaturus ;cohæredem Christi fieri, Angelis adæquari, cumPatriarchis, cum Apostolis, cum Prophetis,cœlestis regni possessione lætari ? Hascogitationes quæ persecutio potest vincere, quæpossunt tormenta superare ? Dura, fortis, etstabilis religiosis meditationibus fundata mens, etadversus omnes zabuli terrores et minas mundianimus immobilis perstat, quem futurorum fidescerta et solida corroborat. Clauduntur oculi inpersecutionibus ; sed patet cœlum. MinaturAntichristus ; sed tuetur Christus. Mors infertur ;sed immortalitas sequitur. Occiso munduseripitur ; sed restituto paradisus exhibetur. Vitatemporalis exstinguitur ; sed æterna reparatur.Quanta est dignitas et quanta securitas exire hinclætum, exire inter pressuras et angustiasgloriosum ; claudere in momento oculos, quibushomines videbantur et mundus ; aperire eosstatim, ut Deus videatur, etiam felicitermigrando ! Quanta velocitas ! Terris repenteretraheris, ut regnis cœlestibus reponaris. Hæcoportet mente et cogitatione complecti, hæc dieac nocte meditari. Si talem persecutio inveneritDei militem, vinci non poterit virtus ad præliumprompta. Vel si accersitio ante pervenerit ; fidei,quæ erat ad martyrium præparata, sine damnotemporis, merces Deo judice redditur. Inpersecutione militia, in pace constantia coronatur.[73]

313

SERMO CCCIV.792

In solemnitate Laurentii Martyris, III.

I. Beati Laurentii triumphalem diem, quocalcavit mundum frementem, sprevitblandientem, et in utroque vicit diabolumpersequentem, hodiernum nobis EcclesiaRomana commendat. Quam gloriosa enim, etquanta virtutum multitudine, quasi florumvarietate, distincta Laurentii martyris sit corona,universa testis est Roma. In ipsa enim Ecclesia,sicut soletis audire, diaconi gerebat officium. Ibisacrum Christi sanguinem ministravit : ibi proChristi nomine suum sanguinem fudit. Admensam potentis prudenter accesserat. Ad illammensam, de qua nobis modo Salomonisproverbia loquebantur, ubi scriptum est : Si sederiscœnare ad mensam potentis, cognoscens intellege quæapponuntur tibi ; et sic extende manum tuam, sciensquoniam similia te oportet præparare793. Huius cœnæmysterium beatus apostolus Joannes evidenterexposuit, dicens : Sicut Christus pro nobis animamsuam posuit, sic et nos debemus animas pro fratribusponere794. Intellexit hoc, fratres, sanctusLaurentius795 ; intellexit, ac fecit : et prorsus qualiasumpsit in illa mensa, talia præparavit. Amavit

792 Alias de Diversis 37.793 Prov 23, 1-2.794 1 Io 3, 16.795 Cod. Cass. CIX, fol. 94 : intellexistis hoc sacramentum, fratres mei ?Beatus Laurentius intellexit, etc.

314

Christum in vita sua, imitatus est eum in mortesua.

II. Et nos ergo, fratres, si veraciter amamus,imitemur. Non enim meliorem reddere poterimusdilectionis fructum, [74] quam imitationisexemplum ; Christus enim pro nobis passus est,relinquens nobis exemplum, ut sequamur vestigia ejus796.In hac sententia vidisse videtur apostolus Petrus,quod pro his tantum passus est Christus, quisequuntur vestigia ejus, neque prosit quidquamChristi passio, nisi illis qui sequuntur vestigia ejus.Secuti sunt eum martyres sancti, usque adeffusionem cruoris, usque ad similitudinempassionis : secuti sunt martyres, sed non soli. Nonenim postquam illi transierunt, pons incisus est ;aut postquam ipsi biberunt, fons ipse siccatus est.Quæ est enim spes fidelium bonorum, qui vel subfœdere conjugali jugum matrimonii caste etconcorditer ducunt, vel sub continentia vidualidomant carnis illecebras, vel etiam sanctitatisapicem celsius erigentes et in nova virginitateflorentes sequuntur agnum quocumque ierit ?Quæ istis, inquam, quæ nobis omnibus spes est, sinon sequuntur Christum, nisi qui pro ipsosanguinem fundunt ? Perditura est ergo filiossuos, quos tanto fecundius, quanto securiustempore pacis enixa est mater Ecclesia ? Quos neperdat, oranda est persecutio, oranda tentatio ?Absit, fratres. Quomodo enim potest orare796 1 Pt 2, 21.

315

persecutionem, qui quotidie clamat : Ne nos inferasin tentationem797 ? Habet, habet, fratres, habethortus ille dominicus, non solum rosas martyrum,sed et lilia virginum, et conjugatorum hederas,violasque viduarum. Prorsus, dilectissimi, nullumgenus hominum de sua vocatione desperet : proomnibus passus est Christus. Veraciter de illoscriptum est : Qui vult omnes homines salvos fieri, et inagnitionem veritatis venire798.

III. Intelligamus ergo præter effusionemcruoris, præter periculum passionis, quomodoChristum debeat sequi Christianus. Apostolusdicit, loquens de Domino Christo : [75] Qui cum informa Dei esset, non rapinam arbitratus est esse æqualisDeo799. Quanta majestas ! Sed semetipsum exinanivit,formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus,et habitu inventus ut homo800. Quanta humilitas !Humiliavit se Christus : habes, christiane, quodteneas. Christus factus est obediens801 : quidsuperbis ? Quousque factus est obediensChristus ? Usque ad incarnationem Verbi, usquead participationem mortalitatis humanæ, usque adtrinam diaboli tentationem, usque ad irrisionempopuli judæorum, usque ad sputa et vincula,usque ad alapas et flagella ; si parum est, usque ad

797 Mt 6, 13.798 Tim 2, 4.799 Phil 2, 6.800 Phil 2, 7, et Florus ibidem.801 Phil 2, 8.

316

mortem ; et si adhuc aliquid etiam de genere mortisaddendum, mortem autem crucis802. Habemus talehumilitatis exemplum, superbiæ medicamentum.Quid ergo intumescis, o homo ? O pellismorticina, quid tenderis ? O sanies fetida, quidinflaris ? Anhelas, doles, æstuas, quia nescio quistibi fecit iniuriam. Unde tu flagitas ultionem, sitisarenti fauce vindictam ; nec prius ab intentionedesistis, donec de illo qui te læserit, vindiceris ? SiChristianus es, exspecta regem tuum : prius sevindicet Christus. Nondum enim vindicatus est,qui pro te tanta perpessus est. Et utique illamajestas posset vel nihil perpeti, vel continuovindicari. Sed cum esset in illo tanta potentia, ideofuit etiam tanta patientia : quia pro nobis est passus,relinquens nobis exemplum, ut sequamur vestigia ejus803.Videtis certe, dilectissimi, quia præter effusionemcruoris, præter vincula et carceres, præter flagellaet ungulas, sunt multa in quibus sequi possumusChristum. Deinde hac humilitate decursa, etmorte prostrata, ascendit Christus in cœlum :sequamur eum. Audiamus Apostolum dicentem :Si consurrexistis cum Christo, quæ sursum sunt, sapite,ubi Christus est in dextera [76] Dei sedens ; quæ sursumsunt quærite, non quæ super terram804. Quidquiddelectabile de temporalibus rebus mundusingesserit, respuatur : quidquid infremuerit

802 Phil 2, 8.803 1 Pt 2, 21.804 Col 3, 1-2.

317

asperum atque terribile, contemnatur. Et qui sicagit, non dubitet Christi se cohærere vestigiis, utmerito dicere audeat cum apostolo Paulo :Conversatio nostra in cœlis est805.

IV. Sed tunc potest in istis esse virtus invicta,si non sit caritas ficta. Ille ergo dat nobis veramvirtutem, qui diffundit in nostris cordibuscaritatem806. Quando autem beatus Laurentiusappositos extrinsecus ignes non timeret, nisi intusflamma caritatis arderet ? Ideo, fratres mei,gloriosus Martyr atroces incendiorum flammasnon pertimescebat in corpore, quia ardentissimocœlestium gaudiorum desiderio flagrabat inmente. In comparatione fervoris, quo pectus ejusardebat, exterior persecutorum flamma frigebat.Quando enim ferret tantorum aculeos dolorum,nisi æternorum diligeret gaudia præmiorum ?Postremo quando contemneret istam vitam, nisiamando meliorem vitam ? Et quis nocere vobis potest,ait apostolus Petrus ; quis, inquit, nocere vobis potest,si boni amatores fueritis ?807 Faciat in te licetpersecutor malum : tu ne deficias amandobonum. Si enim vere quod bonum est, toto cordedilexeris, omne malum patienter et æquanimitersustinebis. Quid enim beato Laurentio illa, quæ apersecutoribus illata sunt, tormenta nocuerunt ;nisi quod eum clariorem ipsis suppliciis

805 Phil 3, 20.806 Cf. Rom 5, 5.807 1 Pt 3, 13.

318

reddiderunt, et hunc nobis festivissimum diem depretiosa ejus morte fecerunt ? [77]

SERMO CCCV.808

In solemnitate Martyris Laurentii, IV.

Habitus ad Mensam S. Cypriani.

I. Agnoscit fides vestra granum, quod interram cecidit, et mortuum multiplicatum est.Agnoscit, inquam, hoc granum fides vestra, quiaipsum habitat in mente vestra. Hoc enim quod dese ipso dixerit Christus, nullus ambigitChristianus. Sed plane illo mortuo grano etmultiplicato, multa grana sunt sparsa in terram :ex quibus est et beatus Laurentius, cujusseminationem hodie celebramus. De illis autemgranis sparsis toto orbe terrarum, quantapullulaverit seges videmus, gaudemus, sumus : sitamen et nos per illius gratiam ad horreumpertinemus. Neque enim ad horreum pertinetquidquid in segete est. Eadem quippe pluvia utiliset nutritoria, et triticum pascit et paleam. Absit utsimul utrumque in horreo recondatur ; quamvissimul utrumque in agro nutriatur, et simulutrumque in area trituretur. Nunc tempus eligendiest. Antequam veniat ventilatio, fiat morumseparatio : sicut in area, granum adhucmundatione discernitur, nondum ventilabroultimo separatur.

808 Alias 26 ex Sirmondianis.

319

II. Audite me, grana sancta, quæ hic esse nondubito ; nam si dubito, nec ipse granum ero :audite, inquam, me ; imo audite primum granumper me. Non ametis in hoc [78] sæculo animasvestras : nolite amare, si amatis ; ut non amandoservetis : quia non amando plus amatis. Qui amatin hoc sæculo animam suam, perdet eam809. Granumloquitur, granum quod in terram cecidit, etmortificatum est ut multiplicaretur, loquitur :audiatur, quia non mentitur. Quod admonuit, ipsefecit : instruxit præcepto, præcessit exemplo. Nonamavit Christus in hoc sæculo animam suam ;ideo venit, ut hic perderet eam, pro nobis ponereteam, et cum vellet resumeret eam. Sed quia ipsesic erat homo, ut et Deus esset : Christus enim estVerbum, anima, et caro, Deus verus et verushomo ; sed homo sine peccato, qui auferretmundi peccatum : majoris erat utique potestatis,ut posset veraciter dicere : Potestatem habeo ponendianimam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam :nemo tollit eam a me ; sed ipse pono eam a me, et iterumsumo eam810. Cum esset ergo tantæ potestatis, quaredixit : Nunc anima mea turbata est811 ? Homo Deustantæ potestatis quare turbatur, nisi quia in illoimago est nostræ infirmitatis ? Potestatem habeoponendi animam meam, et potestatem habeo iterumsumendi eam. Quando hoc audis a Christo, ipse est

809 Io 12, 25.810 Io 10, 17-18.811 Io 12, 27.

320

in se ; quando hoc, inquam, audis a Christo, ipseest in se : quando anima ejus morte propinquante,turbatur, ipse est in te. Etenim corpus ejusEcclesia non esset, nisi et in nobis ipse esset.

III. Attende ergo Christum : Potestatem habeoponendi animam meam, et potestatem habeo iterumsumendi eam : nemo tollit eam a me812. Ego dormivi813 :hoc enim dicit in Psalmo : Ego dormivi. Tamquamdiceret : Quid fremunt ? quid exsultant ? quidventilantur lætitia judæi, quasi ipsi aliquidfecerint ? Ego dormivi. Ego, inquit, ego quipotestatem habeo ponendi animam [79] meam,ponendo eam dormivi, et somnum cepi814. Et quoniampotestatem habebat iterum sumendi eam,adjunxit : Et exsurrexi. Sed dans gloriam Patri :Quoniam Dominus, inquit, suscepit me815. Hæc verbaubi ait : Quoniam Dominus suscepit me, non sicoccurrant mentibus vestris, quasi corpus suumnon suscitaverit ipse Christus. Suscitavit eumPater, suscitavit et ipse se ipsum. Undedocebimus quia suscitavit et se ipsum ? Recolequid dixit judæis : Solvite templum hoc, et in triduosuscitabo illud816. Sic ergo Christum intellegepotestate natum ex virgine, non conditione, sedpotestate : potestate mortuum, potestate sic

812 Io 10, 17-18.813 Ps 3, 6.814 Ps 3, 6.815 Ps 3, 6.816 Io 2, 19.

321

mortuum. Ad bonum suum utebatur nescientibusmalis, et frementem populum insanum in usumsuæ virtutis ad nostram beatitudinem transferebat,et in his a quibus moriebatur, suos victuros secumvidebat : et videns eos in insano populo adhucinsanos : Pater, inquit, ignosce illis, quia nesciunt quidfaciunt817. Ego, inquit, ego medicus tango venam,de ligno ægrotos inspicio ; pendeo, et tango ;morior, et vivifico ; sanguinem fundo, et indeinimicis meis medicamentum salutis conficio.Sæviunt et fundunt : credent et bibent.

IV. Ipse ergo Christus Dominus et salvatornoster, caput Ecclesiæ, natus ex Patre sine matre ;ipse, inquam, Dominus et salvator noster JesusChristus, quantum ad ipsum pertinet, potestateposuit animam suam, potestate resumpsit eam.Ad hanc potestatem non pertinet proprie : Animamea turbata est. Nos in se transfiguravit ; nos vidit,nos inspexit, nos fatigatos suscepit et fovit ; neforte quando veniret alicui membro ejus ultimusdies, quo ista esset vita finienda, turbaretur perinfirmitatem, et [80] desperaret salutem, et diceretse ad Christum non pertinere, quoniam non sicpræparatus esset ad mortem, ut nulla in illoperturbatio exoriretur, nulla tristitia mentemdevotissimam nubilaret. Quoniam ergopericlitarentur membra ejus desperatione, quandopropinquante morte aliquis turbaretur, nolensfinire miseram vitam, piger inchoare nunquam817 Lc 23, 34.

322

finiendam : ne ergo desperatione frangerentur,ipsos infirmos suos intendit, ipsa membra suaultima non valde fortia collegit in sinum suum,ipsa non valde fortia tamquam gallina texit pullossuos ; et tamquam alloquitur eos : Nunc anima meaturbata est818. Agnoscite vos in me, ut quando forteturbati fueritis, non desperetis, sed ad caputvestrum revocetis aspectum, et dicatis vobis,Quando Dominus dicebat : Anima mea turbata est,nos in illo eramus, nos significabamur. Turbamur,sed non perimus. Quare tristis es, anima mea ? etquare conturbas me ?819 Non vis finiri miseramvitam ? Tanto est miserior, quanto et miseraamata est, et non vis finiri : minus esset misera, sinon amaretur. Qualis est beata vita, quando sicamatur misera vita, tantum quia vocatur vita ?Quare ergo tristis es, anima mea ? et quare conturbasme ? Habes quid agas. Defecisti in te ? Spera inDomino820. Turbaris in te ? Spera in Domino, qui teelegit ante mundi constitutionem, qui teprædestinavit, qui te vocavit, qui te impiumjustificavit, qui tibi glorificationem sempiternampromisit, qui pro te mortem non debitam sustulit,qui pro te sanguinem fudit, qui te in setransfiguravit, quando dixit : Anima mea turbata est.Ad illum pertines, et times ? Et aliquid tibinociturus est mundus, pro quo mortuus est, per

818 Io 12, 27.819 Ps 42, 5.820 Ps 42, 5.

323

quem factus est mundus ? Ad illum pertines, ettimes ? Si Deus pro nobis, quis contra nos ? Qui proprioFilio non pepercit, sed [81] pro nobis omnibus tradiditillum ; quomodo non et cum illo omnia nobis donavit ?821

Resiste perturbationibus, ne consentias amorisæculi. Titillat, blanditur, insidiatur : non eicredatur, Christus teneatur.

SERMO CCCVI.822

In Natali Martyrum Massæ candidæ.v

I. Sicut audivimus, et cantando respondimus :Pretiosa est mors sanctorum Domini, sed in conspectuejus823, non in conspectu insipientium. Visi suntenim oculis insipientium mori, et æstimata est malitiaexitus illorum824. Malitia in latino sermone non eamsignificationem habere solet, quam habet in ealingua qua Scriptura locuta est. Malitia enim inlatina lingua dici solet, qua mali sunt homines : illaautem lingua malitia dicitur etiam malum, quodpatiuntur homines. Malitia ergo isto loco pœnaintellegitur. Hoc itaque dixit : Visi sunt oculisinsipientium mori, et æstimata est pœna exitus illorum :illi autem sunt in pace. Et si coram hominibus tormentapassi sunt, hæc est malitia : spes eorum, inquit,immortalitate plena est ; et in paucis vexati, in multis

821 Rom 8, 31-32.822 Alias de Diversis 112.823 Ps 115, 15.824 Sap 3, 2.

324

bene disponentur825. Non enim condignæ sunt passioneshuius temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur innobis826. Sed donec reveletur abscondita est. Etquoniam abscondita est, ideo visi sunt oculisinsipientium mori. Sed numquid quia abscondita est,[82] etiam Deo abscondita est, apud quempretiosa est ? Ideo pretiosa est in conspectu Dominimors sanctorum ejus. Huic igitur absconditosacramento oculos fidei debemus, ut quod nonvidemus, credamus, et mala injuste perpessifortiter toleremus.

II. Sit nobis electa causa, ne nobis noceatpœna. Nam mala causa nullum habet præmium,sed justum tormentum. Non est igitur in hominispotestate quo exitu hanc vitam finiat : sed est inhominis potestate quomodo vivat, ut vitamsecurus finiat. Neque hoc in potestate esset, nisidedisset Dominus potestatem filios Dei fieri. Sedquibus ? Credentibus in nomine ejus827. Hæc est primaMartyrum causa, hæc est Candida MartyrumMassa. Si causa candida, et Massa candida. Massaenim dicta est, de numeri multitudine ; Candida,de causæ fulgore. Tam multi comites nontimuerunt latrones. Sed etiamsi singuliambularent, muniti essent adversus latrocinium ;quia ipsa via fuerat munimentum. Juxta semitam,

825 Sap 3, 2-5.826 Rom 8, 18.827 Io 1, 12.

325

inquit, scandala posuerunt mihi828. Ideo qui nondeclinat a via, non cadit in scandalum. Habemusautem et summam et fidelem pollicitationemDomini nostri Jesu Christi dicentis : Ego sum via,et veritas, et vita829.

III. Omnis autem homo, qualiscumque sit,beatus vult esse. Hoc nemo est qui non velit,atque ita velit, ut præ cæteris velit ; imoquicumque vult cætera, propter hoc unum velit.Diversis cupiditatibus homines rapiuntur, et aliuscupit hoc, alius illud : diversa genera sunt vivendi,in genere humano ; et in multitudine generumvivendi alius aliud elegit et capessit : nemo esttamen quocumque genere vitæ electo, qui nonbeatam vitam cupiat. Beata ergo vita, omnium estcommunis possessio : sed qua veniatur ad eam,qua tendatur, quo itinere tento [83] perveniatur,inde controversia est. Ac per hoc si quæramusbeatam vitam in terris, nescio utrum invenirepossimus : non quia malum est quod quærimus,sed quia non in loco suo quærimus. Alius dicit :Beati qui militant. Negat alius, et dicit : Beati, sedqui agrum colunt. Et hoc negat alius, et dicit :Beati qui in foro populari claritate versantur,causasque defendunt, vitam mortemquehominum lingua moderantur. Et hoc alius negat,et dicit : Beati, sed qui judicant, qui potestatemhabent audiendi et discernendi. Negat hoc alius,

828 Ps 139, 6.829 Io 14, 6.

326

et dicit : Beati qui navigant, multas regionesdiscunt, multa colligunt lucra. Videtis, carissimi,in omni ista multitudine generum vivendi nonplacere unum omnibus : et tamen beata vitaplacet omnibus. Quid est hoc, ut cum omnibusnon placeat quæcumque vita, omnibus placeatbeata vita ?

IV. Ergo definiamus, si possumus, beatamvitam, de qua omnes respondeant, Hoc volo.Quia ergo nemo est, qui interrogatus utrumbeatam vitam velit, dicat : Nolo, quærimus autemquæ sit ipsa vita beata ; tale aliquid definiredebemus, cui sensus omnis consentiat, et quodnullus dicat : Nolo. Quid ergo, fratres mei, quidest beata vita, quam volunt omnes, et non habentomnes ? Quæramus ergo. Si cui dicatur, Visvivere ? numquid sic audit, quomodo si diceretur :Vis militare ? In illa enim interrogatione, quod est,Vis militare ? aliqui mihi dicerent, Volo : et forteplures, Nolo. Si autem dicam, Vis vivere ? putonemo est qui dicat, Nolo. Omnes enim naturahabent insitum, vivere velle, mori nolle. Item sidicam. Vis sanus esse ? puto nemo est qui dicat,Nolo : nemo enim vult dolere. Sanitas etiam indivite pretiosa, certe in paupere est sola. Sed quidprodest opulentia diviti, si sanitas non sit ibi, quæpatrimonium est pauperi ? Valde vellet diveslectum argenteum cum pauperis mutare cilicio, siposset [84] ægritudo migrare cum lecto. Ecce adduo ista consensit mihi omnium sensus, vitam et

327

sanitatem. Numquid omnium sensus consensit admilitiam ? numquid omnium ad agriculturam ?numquid omnium ad navigationem ? Omnium advitam et sanitatem. Cum ergo est homo vivus etsanus, nihilne plus quærit ? Si sapiat, forte nihilplus debet quærere. Ubi enim est perfecta vita etperfecta sanitas, si quæritur amplius, quid erit nisivitiosa cupiditas ?

V. Habebunt vitam in cruciationibus impii.Veniet enim hora, sicut Evangelium loquitur,quando omnes qui sunt in monumentis, audientvocem ejus : et procedent qui bene egerunt, inresurrectionem vitæ ; qui vero male egerunt, inresurrectionem judicii830. Ergo illi ad præmium, illiad tormentum ; et utrique vivunt, nec aliquiseorum mori potest. Illi qui vivunt in præmio,amplectuntur dulcissimam vitam : qui autemvivunt in tormento, cupiunt, si fieri possit, finiretalem vitam ; et nemo eis dat interitum, ut nemoauferat cruciatum. Sed vide Scripturamloquentem et discernentem : non est dignatatalem vitam vocare vitam. In cruciatibus, intormentis, in ignibus sempiternis noluit appellarevitam : ut ipsum nomen vitæ laudis sit, nonmœroris ; ut ubicumque audis vitam, tormentanon cogites. Nam in tormentis esse semper,æterna mors est, non aliqua vita. Ipsam vocantScripturæ mortem secundam831, post hanc

830 Io 5, 28-29.831 Cf. Apoc 2, 11 ; 20, 6.14.

328

primam, quam omnes humanæ conditionidebemus. Et mors secunda, et mors vocatur, etnemo ibi moritur. Satius et melius dixerim, nemoibi vivit. In doloribus enim vivere, non est vivere.Et unde probamus sic locutam Scripturam ? Ecceunde ; ex hoc testimonio, quod modocommemoravi : Audient enim vocem ejus, inquit,et procedent qui bene egerunt, in resurrectionemvitæ832. [85] Non dixit : Beatæ vitæ ; sed, inresurrectionem vitæ. Solum vitæ nomen trahitbeatitudinem. Nisi enim consequentem haberetbeatitudinem nomen vitæ, non diceretur Deo :Quoniam apud te est fons vitæ833. Non enim et ibidictum est, Quoniam apud te est fons beatæ vitæ.Non addidit, beatæ ; tantummodo dixit, vitæ, ut tuintellegas beatæ. Quare ? Quia si miseræ, jam necvitæ.

VI. Ecce aliud testimonium. Jam duodiximus. Dictum est enim : Qui bene egerunt, inresurrectionem vitæ834 : item dictum est : Apud te estfons vitæ835. Nusquam additum est, beatæ : sed solaintellegitur vita quæ beata ; quæ autem non beata,nec vita. Accipe aliud rursus ex Evangelio. Divesille qui nolebat dimittere quod habebat, et dererum suarum amissione indignabatur, quasmoriendo dimittere cogebatur : credo in illa

832 Io 5, 28-29.833 Ps 35, 10.834 Io 5, 29.835 Ps 35, 10.

329

rerum magnarum, sed tamen terrenarumprofluentissima copia cum gauderet,interpellabatur timore mortis, et quasi dicebat eicor suum, Ecce gaudes in bonis, et nescis quandoveniat una febris. Colligis, acquiris, comparas, etservas, et gaudes : anima tua repetitur a te ; hæcquæ parasti, cujus erunt ?836 Hac cogitatione,quantum intellegitur, cum velut quibusdamtimoris stimulis sæpe compungeretur, accessit adDominum, et ait illi : Magister bone, quid faciam, utvitam æternam consequar ?837 Timebat mori, etcogebatur mori. Non erat qua iret, ne periret.Constipatus necessitate moriendi, et cupiditatevivendi, accessit ad Dominum et ait : Magisterbone, quid faciam, ut vitam æternam consequar ? Audivitinter cætera, ut potius dicamus quod ad rempræsentem pertinet : Si vis venire ad vitam, servamandata838. Hoc est quod me dixeram [86]probaturum. Nec ille qui interrogavit, dixit : Quidfaciam, ut vitam consequar beatam ; sed tantummodovitam dixit æternam839. Nolendo mori, quæsivitvitam quæ non habet finem. Et numquid non,sicut dixi, etiam in tormentis impiorum vita nonhabet finem ? Sed hanc ille non vocabat vitam.Quæ esset in doloribus et cruciatibus, vitam nonesse sciebat : mortem potius appellandam esse

836 Cf. Lc 12, 20.837 Mt 19, 16.838 Mt 19, 17.839 Mt 19, 16.

330

noverat. Ideo vitam æternam quærebat : ut ubivita auditur, de beatitudine non dubitetur. EtDominus ad illum non dixit : Si vis venire advitam beatam, serva mandata : sed etiam ipsesolam vitam nominavit, et ait : Si vis venire advitam, serva mandata. Ergo illa vita in tormentis nonest vita ; et illa vita sola est, quæ beata : nec beataesse potest, nisi fuerit æterna. Propterea dives illesciens se interpellari quotidie timore mortis, vitamæternam quærebat. Nam vitam beatam, sicut eividebatur, iam habebat. Erat enim dives et sanus,et credo quia dicebat sibi : Nihil volo amplius, sipossit esse perpetuum. Habebat enim quasiamabiles voluptates, quia satiabat stultascupiditates. Proinde Dominus uno eum nominevitæ, si ille intellexit, correxit. Non ait : Si visvenire ad vitam æternam, quam ille quærebat,quasi iam habens beatam : nec ait : Si vis veniread vitam beatam ; sciens quia si misera est, necvita dicenda est : sed ait : Si vis venire ad vitam ; ibiest æterna, ibi beata ; Si vis venire ad vitam, servamandata. Ergo vita, quæ æterna et beata : quia sinon æterna, nec beata ; si autem æterna in pœnis,nec vita.

VII. Quid est, fratres ? Cum quærerem utrumvelletis vivere, omnes respondebatis velle vos ;utrum velletis sani esse, omnes respondebatisvelle vos. Sed sanitas et vita si timetur ne finiatur,iam non est vita. Non est enim semper vivere, sedsemper timere. Si semper timere, [87] semper

331

cruciari. Si cruciatus sempiternus, ubi vitaæterna ? Tenemus certe non esse beatam, nisivitam æternam ; imo non esse beatam, nisi vitam :quia si non æterna, et si non cum satietateperpetua, procul dubio nec beata, nec vita.Invenimus, omnes consentiunt. Invenimus planein cogitatione, nondum in possessione. Hæc estpossessio quam omnes quærunt : nemo est quinon quærat. Malus sit, bonus sit, ipsam quærit :sed bonus fidenter, malus impudenter. Quidquæris bonum, male ? Nonne tibi respondet ipsapostulatio tua, quam sis improbus, cum quærisbonum malus ? Nonne rem quæris alienam ? Siergo summum bonum quæris, hoc est, vitam ;bonus esto, ut ad bonum pervenias. Si vis venire advitam, serva mandata840. Cum autem pervenerimusad vitam, quid addam æternam ? quid addambeatam ? semel vitam, quia ipsa est vita, quæ etæterna et beata : cum pervenerimus ad vitam,certum nobis erit in ea nos semper futuros. Namsi erimus ibi, et utrum ibi semper futuri simus,incerti erimus ; etiam ibi erit timor. Et si erittimor, cruciatus erit, non carnis, sed, quod pejusest, cordis. Ubi autem cruciatus, quæ beatitudo ?Erit ergo nobis certum quia in illa vita sempererimus, et eam finire non poterimus : quia in illiusregno erimus, de quo dictum est : Et regni ejus nonerit finis841. Et gloriam sanctorum Dei, quorum

840 Mt 19, 17.841 Lc 1, 33.

332

mors est pretiosa in conspectu ejus, cumSapientia demonstraret, ait, sicut in fine lectionisaudisti : Et regnabit eorum Dominus in perpetuum842.Erimus ergo in regno magno et sempiterno ; etideo magno et sempiterno, quia justo.

VIII. Nemo fallit ibi, nemo fallitur : non estillic ut male suspiceris de fratre tuo. Pleraqueenim mala generis humani non aliunde oriuntur,nisi de suspicionibus [88] falsis. Credis de hominequod oderit te, qui forte amat te ; et per pravamsuspicionem fis inimicissimus amicissimo. Quidfaciat, cui non credis, et cor suum tibidemonstrare non valet ? Loquitur tibi dicens,Amo te. Sed quia posset tibi hoc dicere etmentiens (ea sunt enim verba mentientis, quævera dicentis), non credendo adhuc odisti. Ideosecurum te facere voluit ab eo peccato, qui tibidixit : Diligite inimicos vestros843. Christiane, dilige etinimicos tuos, ne incautus oderis et amicos.Corda ergo nostra in hac vita videre nonpossumus, donec veniat Dominus, et illuminetabscondita tenebrarum, et manifestabit cogitationes cordis ;et tunc laus erit unicuique a Deo844.

IX. Ergo si quis nobis modo diceret, cuiprocul dubio crederemus, si Propheta diceret, siDeus quomodo vellet, et per quem vellet, diceret :Vivite securi, omnia vobis abundabunt, nemo

842 Sap 3, 8.843 Mt 5, 44.844 1 Cor 4, 5.

333

vestrum morietur, nemo ægrotabit, nemodolebit ; abstuli mortem de genere humano, noloquisquam moriatur, si diceret ; quasi securi factiexsultaremus, et nihil amplius requireremus. Sicnobis videtur omnino. Si hoc audiremus,continuo vellemus et hoc nobis addi, ut cordainvicem videremus, nec invideremus ; ut nonhumana suspicione, sed divina veritatevideremus : ne essem sollicitus de amico meo, devicino meo, ne me odisset, ne mihi malum vellet,et ipsa sollicitudine prius malum facerem, quampaterer. Quæreremus hoc sine dubio, quæreremuscertam vitam, et invicem cognitionem cordiumnostrorum. Jam enim intellegitis quam dicamvitam ; ne sæpius commendando obtundampotius quam instruam. Ergo vitæ vellemus addiveritatem, ut corda nostra invicem nosceremus,ne nostris suspicionibus falleremur : ut de ipsavita perpetua, quod ab ea non caderemus certiessemus. Adde [89] vitæ veritatem, et invenisvitam beatam. Nemo enim vult falli, quomodonon vult mori. Da mihi hominem qui falli velit.Qui fallere velint, quam multi inveniuntur : quifalli velit, nemo. Compone tecum. Non vis falli,noli fallere : quod pati non vis, noli facere. Visvenire ad vitam ubi non fallaris, age modo vitamubi non fallas. Vis venire ad vitam, ubi nonfallaris ? quis nolit ? Delectat merces ; nondedigneris opus, cujus merces est. Age modovitam, ubi non fallas ; et venies ad vitam, ubi non

334

fallaris. Veraci merces reddetur veritas, ettemporaliter bene viventi merces reddeturæternitas.

X. Ergo omnes hoc volumus, fratres, vitamet veritatem. Sed qua venimus, qua imus ? Namquo veniamus, etsi nondum possessione tenemus,iam tamen cogitatione et ratione credimus etvidemus : ad vitam tendimus et veritatem. IpseChristus est. Qua ire quæris ? Ego sum, inquit, via.Quo ire quæris ? Et veritas et vita845. Ecce quodmartyres amaverunt, ideo præsentia et transitoriacontempserunt. Nolite mirari fortitudinem, amorvicit dolorem. Massæ ergo Candidæ solemnitatemcandida conscientia celebremus ; et vestigiamartyrum sectantes caputque martyrum etnostrum intuentes, si ad tam magnum bonumvenire concupiscimus, iter durum non timeamus.Qui promisit verax est, qui promisit fidelis est, quipromisit fallere non potest. Dicamus ergo eicandida conscientia : Propter verba labiorum tuorumego custodivi vias duras846. Quid times vias duraspassionum et tribulationum ? Transiit ipse.Respondes forte : Sed ipse. Transierunt Apostoli.Adhuc respondes : Sed Apostoli. Accipio.Responde : transierunt postea et multi viri.Erubesce : transierunt et feminæ. Senex venisti adpassionem ? noli timere mortem, vel quia vicinus[90] es morti. juvenis es ? transierunt et juvenes,

845 Io 14, 6.846 Ps 16, 4.

335

qui adhuc vitam sibi sperabant : transierunt etpueri, transierunt et puellæ. Quomodo adhuc viaaspera est, quam multi ambulando linierunt ? Hæcergo est sollemnis et assidua commonitio nostraad vos, fratres, ut solemnitates martyrum, nonvana solemnitate celebremus ; sed quos in suissollemnitatibus amamus, etiam fide simili imitarinon formidemus.

SERMO CCCVII.847

In decollatione beati Joannis Baptistæ, I.

I. Cum sanctum Evangelium legeretur,crudele spectaculum ante oculos nostrosconstitutum est,vi caput sancti Joannis in disco,feralis missus crudelitatis, propter odium veritatis.Puella saltat, et sævit mater : et inter delicias etlascivias convivantium temere juratur, et impiequod juratur, impletur. Factum est Joanni quodipse prædixerat. De Domino enim Jesu Christodixerat : Illum oportet crescere, me autem minui848. Isteminutus est in capite, ille crevit in cruce. Odiumpeperit veritas. Non potuit æquo animo tolerari,quod homo Dei sanctus monebat : qui utiquesalutem eorum quærebat, quos sic monebat.Responderunt illi mala pro bonis. Quid enim illediceret, nisi quo plenus erat ? Et quid illiresponderent, nisi quo pleni erant ? Ille triticumseminavit, sed spinas invenit. Dicebat regi : Non847 Alias X, inter additos a Parisiensibus.848 Io 3, 30.

336

licet tibi [91] habere uxorem fratris tui849. Vincebatenim regem libido : tenebat apud se prohibitamuxorem fratris sui. Sed eum tamen sic libebat, utnon sæviret. Honorabat eum a quo verumaudiebat. Sed mulier detestabilis odiumconcipiebat, quod aliquando dato temporepareret. Quando parturiebat, peperit filiam, filiamsaltantem. Et rex ille qui sanctum virum habebatJoannem, qui eum propter Dominum timebat,etsi ei non obediebat, posteaquam ab illo petitumest caput Joannis in disco, contristatus est850. Sedpropter jurationem et propter conrecumbentes,misit spiculatorem, et implevit quod juravit.

II. Admonet nos locus iste, carissimi, utpropter vitam et mores vestros aliquid vobis dejuramento tractemus. Falsa juratio non est levepeccatum : imo tam magnum peccatum est,falsum jurare, ut propter reatum falsæ jurationisDominus prohibuerit omnem jurationem. Aitenim : Dictum est, Non perjurabis, reddes autemDomino jusiurandum tuum : ego autem dico vobis, nonjurare omnino, neque per cœlum, quia thronus Dei est ;neque per terram, quia scabellum pedum ejus est ; nequealiud quodcumque juramentum ; neque per caput tuumjuraveris ; quia non potes facere capillum album autnigrum. Sit autem in ore vestro, Est, est ; Non, non. Siquid amplius est, a malo est851.

849 Mc 6, 18. 850 Cf. Mc 6, 17-28.851 Mt 5, 35-37.

337

III. Invenimus autem in Scripturis sanctisDominum jurasse, quando ei usque adimmolationem dilecti filii obedivit Abraham.Locutus est ei angelus de cœlo dicens : Permemetipsum juro, dicit Dominus, quia obaudisti vocemmeam, et non pepercisti filio tuo dilecto propter me,benedicens benedicam te, et implebo semen tuum, sicutstellas cœli, et sicut arenam maris ; [92] et benedicentur insemine tuo omnes gentes852. Quod videtis totumorbem terrarum Christianos implere, exhibetverax juratio Dei. Itemque in Psalmis de DominoJesu Christo prophetatum est : Juravit Dominus, etnon pœnitebit eum : Tu es sacerdos in æternum secundumordinem Melchisedech853. Qui noverunt Scripturas,sciunt quid protulerit Melchisedech sacerdos Deiexcelsi, quando benedixit Abraham854. Nonoportet ut hoc memoremus, proptercatechumenos. Fideles tamen agnoscunt,quemadmodum ante prophetatum sit, quodmodo videmus impleri. Et unde hoc ? Quiajuravit Dominus. Et juravit Dominus, et non pœnitebiteum : non quomodo Herodem pœnituit quiajuraverat.

IV. Cum ergo Dominus juraverit, quareDominus Christus suos jurare prohibuit ? Dicoquare. Non est peccatum, verum jurare. Sed quiagrande peccatum est falsum jurare, longe est a

852 Gen 22, 16-18.853 Ps 109, 4.854 Cf. Gen 14, 18-20.

338

peccato falsum jurandi qui omnino non jurat :propinquat falsæ jurationi, qui vel verum jurat.Dominus ergo, qui prohibuit jurare, supra ripamte noluit ambulare, ne pes tuus in angusto labatur,et cadas. Sed Dominus juravit, inquit. Securusjurat qui mentiri nescit. Non te moveat quiaDominus juravit ; quia forte non debet jurare nisiDeus. Tu enim quando juras, quid facis ? TestemDeum adhibes. Tu illum, ipse se ipsum. Sed tuhomo, quia in multis falleris, plerumque adhibestestem veritatem ad tuam falsitatem. Aliquando etnolens homo perjurat, cum verum putat essequod jurat. Non est quidem tantum peccatum,quantum ejus qui scit falsum esse, et tamen jurat.Quanto melior, et a peccato isto gravi omninolonge fit, qui audit Dominum Christum, et nonjurat ?

V. Scio grave esse consuetudini vestræ : sedet grave [93] fuit consuetudini nostræ. TimendoDeum abstulimus jurationem de ore nostro. Eccevobiscum vivimus : quis nos aliquando audivitjurantes ? Numquid non consueveram quotidiejurare ? At ubi legi, et timui, luctatus sum contraconsuetudinem meam, in ipsa luctatione invocaviDominum adjutorem.855 Præstitit mihi Dominusadjutorium non jurandi. Nihil mihi facilius est,quam non jurare. Hoc ideo admonui Caritatemvestram, ne dicatis, Quis potest ? O si Deus

855 Vide Ser. 180, n. 10.

339

timeatur ! o si periuri expavescant ! linguafrenatur, veritas tenetur, juratio tollitur.

SERMO CCCVIII.856

In eadem solemnitate. II.

I. Propter hunc locum, quem hodieaudivimus, cum Evangelium recitaretur, dicoCaritati vestræ : videtis miserum istum Herodem,Joannem sanctum virum et Dei hominemdilexisse : sed quoniam temere juravit ebriuslætitia et delectatione saltantis, daturum sepromisit quidquid illa puella, quæ saltandoplacuerat, poposcisset. At ubi poposcit remcrudelem et nefariam, contristatus est quidem ;videbat enim tantum scelus fieri : sed positus interjurationem suam et puellæ petitionem, ubi videbatcruentum facinus, ibi rursus timebat reatumperiurii ; ne Deum offenderet perjurando, Deumoffendit sæviendo857. Dicit mihi aliquis : Quid ergodebuit facere Herodes ? Si dixero, Non debuitjurare : quis non videat hoc eum non faceredebuisse ? Sed non [94] consulor de homine,utrum jurare debeat ; sed quid facere debeat quijuravit. Ipsa est magna deliberatio. Temerejuravit : quis nesciat ? Tamen lapsus est, juravit.Ecce puella petivit caput sancti Joannis : quidfacere debuit Herodes ? Demus illi consilium. Sidixerimus, Parce Joanni, ne facias scelus ;856 Alias XI, ex additis a Parisiensibus.857 Cf. Mc 6, 17-28.

340

periurium suademus. Si dixerimus, Noliperjurare ; ad scelus implendum provocamus.Mala conditio. Antequam veniatis ergo ad istumbicipitem laqueum, tollite de ore vestro temerariasjurationes : antequam veniatis ad istamconsuetudinem malam, moneo fratres meos,moneo filios meos : quid opus est, ut veniatis adhunc articulum, ubi non possumus invenireconsilium ?

II. Tamen Scripturis diligentius perscrutatis,occurrit mihi unum exemplum, ubi video piumhominem et sanctum in temerariam jurationemcecidisse, et maluisse non facere quod juraverat,quam jurationem suam fuso hominis sanguineimplere. Commemoro ergo Caritatem vestram.Quando Saul sanctum David persequebaturingratus, ille cum suis ibat quocumque poterat, neinveniretur a Saule, et occideretur. Et quodam dieab homine divite, qui vocabatur Nabal, ettondebat oves suas, petivit sustentaculum victus,sibi et eis qui cum illo erant. Immisericors darenoluit, et quod est gravius, contumelioserespondit. Juravit sanctus David, eum occisurumse esse. Erat enim armatus. Et quod facile fuerat,et juste facere ira persuadente videbatur, incautusfudit jurationem ; et cœpit ire, ut faceret quodjuraverat. Occurrit Abigail uxor Nabal, et tulit einecessaria quæ poposcerat. Suppliciter eumrogavit, flexit, et a mariti sanguine revocavit858.858 Cf. 1 Reg 25.

341

Juravit temere, sed non implevit jurationemmajore pietate. Proinde, carissimi, [95] iterumredeo ad monendos vos. Ecce sanctus David, nonquidem iratus sanguinem hominis fudit ; sed eumfalsum jurasse negare quis poterit ? De duobuspeccatis elegit minus : sed minus fuit illud incomparatione majoris. Nam per se ipsumappensum, magnum malum est falsa juratio. Priusergo laborare debetis, et confligere adversusconsuetudinem vestram malam, malam, malam, etvalde malam ; et tollere jurationem de oribusvestris.

III. Si quis autem provocaverit te adjurationem, ut forte sic sibi existimet satisfieriposse, si juraveris de illa re quam putat tecommisisse aut fecisse, et forsitan non fecisti ; neremaneat in illo mala suspicio, si juraveris tu, nonsic peccas quomodo ille qui te provocavit : quiadixit Dominus Jesus : Sit in ore vestro, Est, est ; Non,non. Si quid amplius est, a malo est859. Loquebaturautem de juratione, ubi nos intellegere voluitipsam jurationem a malo esse. Si ab alioprovocatus fueris, ab ipsius malo erit quod juras,non a tuo. Et hoc est prope a malo communigeneris humani, quoniam corda nostra videre nonpossumus. Nam si corda nostra videremus, cuijuraremus ? Quando a nobis exigeretur juratio,quando videretur oculis proximi ipsa cogitatio ?

859 Mt 5, 37.

342

IV. Scribite in cordibus vestris quod dico :Ille autem qui hominem provocavit adjurationem, et scit eum falsum esse juraturum,vincit homicidam. Quia homicida corpusoccisurus est, ille animam ; imo duas animas, etejus quem jurare provocavit, et suam. Scis verumesse quod dicis, et falsum esse quod ille dicit, etjurare compellis ? Ecce jurat, ecce pejerat, ecceperit : tu quid invenisti ? Imo et tu peristi, qui deillius morte te satiare voluisti.

V. Aliquid dicam, quod nunquam dixi Caritati[96] vestræ, in hoc populo, quod contigit in hacecclesia. Fuit hic homo quidam simplex,innocens, bene fidelis, a multis vestris, id est,Hipponensibus, imo ab omnibus cognitus,Tutuslymeni vocatus. Tutumlymeni quis vestrumnon novit, qui cives estis ? Ab illo audivi quoddico. Nescio quis negavit ei, vel quodcommendaverat, vel quod ei debebatur ; ethominis fidei se commisit. Commotus provocaviteum ad jusiurandum. Juravit ille, iste perdidit : sedisto perdente, ille penitus periit. Dicebat ergo isteTutuslymeni homo gravis et fidelis, ipsa nocteexhibitum se fuisse ad judicem, et cum magnoimpetu atque terrore se pervenisse adpræsidentem excelsum quemdam et admirabilemvirum, cui parebat officium similiter excelsorum,jussum fuisse perturbatum retro revocari, etinterrogatum fuisse his verbis : Quare provocastihominem ad jurationem, quem sciebas falsum

343

esse juraturum ? Respondit ille : Negavit mihi remmeam. Responsum est illi : Et nonne melius erat,ut rem tuam quam exigebas perderes, quamanimam hominis istius falsa juratione perimeres ?Prostratus jussus est cædi. Cæsus est tam graviter,ut in dorso evigilantis vestigia plagarumapparerent. Sed dictum est illi, postquamemendatus est : Parcitur innocentiæ tuæ, decætero cave ne facias. Fecit quidem ille gravepeccatum, et emendatus est : sed multo graviuspeccatum faciet, qui post istum meum sermonemet istam meam admonitionem et exhortationemtale aliquid fecerit. Cavete a falsa juratione, cavetea temeraria juratione. Ab his duobus malissecurissime cavebitis, si consuetudinem jurandi avobis abstuleritis. [97]

SERMO CCCIX.860

In Natali Cypriani Martyris, I.

I. Sermonem a nobis debitum auribus etcordibus vestris exigit tam grata et religiosasolemnitas, qua passionem beati Martyriscelebramus. Tristis procul dubio tunc Ecclesiafuit, non damno cadentis, sed desideriorecedentis ; semper cupiens videre præsentemtam bonum rectorem atque doctorem. Sed quosafflixerat sollicitudo certaminis, consolata estcorona victoris. Et nunc, non solum sine ulla

860 Alias XII, inter additos a Parisiensibus.

344

tristitia, verum etiam cum ingenti lætitia cunctaquæ tunc gesta sunt legendo et diligendorecolimus ; dieque isto gaudere iam concessumest, non timere. Neque enim eum formidamusterribiliter venientem, sed expectamus hilariterredeuntem. Placet itaque universam illamfidelissimi et fortissimi et gloriosissimi Martyrispassionem cum exsultatione recordari præteritam,quam tunc fratres cum sollicitudine sustinuerefuturam.

II. Primo igitur quod pro fide confessionisChristi in exilium Curubin missus est, non sanctoCypriano aliquid nocitum, sed multum illipræstitum est civitati. Quo enim ipse mitteretur,ubi ille non esset, propter cujus testimoniummittebatur ? Christus ergo qui ait : Ecce egovobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationemsæculi861, in omni loco membrum suum excipiebat,quocumque furor inimici pellebat. O stulta [98]infidelitas persequentis ! Si quæris exsilium quoChristianus jubeatur ire ; prius, si potes, inveniunde Christus cogatur exire. De patria sua inalienam te arbitraris excludere hominem Dei, inChristo nusquam exsulem, in carne ubiqueperegrinum. Sed iam considerare etcommemorare delectat post illud, quod Cyprianusnon senserat, sed inimicus putabat exsilium, quidex ordine passionis ipsius consecutum sit. Cumenim Cyprianus sanctus martyr electus a Deo de861 Mt 28, 20.

345

civitate Curubitana, in quam exsilio præceptoAspasii Paterni proconsulis missus fuerat,regressus esset ; in hortis suis manebat : et indequotidie sperabat veniri ad se, sicut ostensum illierat.

III. Quid iam fremeret persecutoris impetusadversus cor semper paratum, accedente etiamDomini revelatione firmatum ? Quando enimdesereret patientem, quem non est passuspræoccupari nescientem ? Jam ergo quod ad eumpassioni exhibendum duo missi sunt, qui eumetiam secum in curriculum levaverunt inmedioque posuerunt ; et hoc divinæ admonitionisfuit, ut gaudens recoleret ad ejus corpus sepertinere, qui inter iniquos deputatus est. Christusnamque inter duos latrones ligno suspensus, adexemplum patientiæ præbebatur862. Cyprianusautem inter duos apparitores, ad passionem curruportatus Christi vestigia sequebatur.

IV. Quid illud quod cum in alium diemdilatus apud custodes esset, atque illuc semultitudo fratrum ac sororum congregans, proforibus pernoctaret, custodiri puellas præcepit,quanta intentione considerandum ? quanta laudeprædicandum ? quanto præconiocommendandum est ? Vicina corporis morte, nonmoriebatur in animo pastoris vigilantia pastoralis ;et cura tuendi dominici gregis usque ad extremumvitæ huius diem mente sobria [99] tenebatur : nec862 Cf. Mc 15, 27-28.

346

excutiebat ab animo diligentiam fidelissimidispensatoris, manus iam proxima cruenticarnificis. Ita se martyrem cogitabat futurum, utesse non oblivisceretur episcopum : magis curansquam rationem pastorum principi de commississibi ovibus redderet, quam quid infideliproconsuli de fide propria responderet. Amabatquippe eum, qui Petro dixerat : Amas me ? Pasceoves meas863. Et pascebat oves ejus, pro quibussanguinem fundere illum imitans præparabat.Custodiri puellas præcepit, sciens non solum sehabere simplicem Dominum, sed etiamversipellem adversarium. Itaque adversus leonemaperte frementem in confessione virile pectusarmabat, adversus lupum insidiantem gregi sexumfemineum muniebat.

V. Ita vere sibi consulit, qui Deum judicemcogitat, apud quem causam gestæ huius vitæ atqueab illo sibi muneris injuncti quisque dicturusest864 : ubi omnis homo recipit, sicut testaturApostolus, quæ per corpus gessit, sive bonum, sivemalum865. Ita sibi consulit, qui ex fide vivens, etsatagens ne ab extremo præoccupetur die,extremum computat omnem diem, et sic Deoplacitos mores perducit usque ad extremum diem.Ita sibi beatus Cyprianus et episcopusmisericordissimus, et martyr fidelissimus,

863 Io 22, 17.864 Florus ad Ephes. II.865 2 Cor 5, 10.

347

consulebat, non sicut eum lingua subdola diaboliper os possessi a se impii judicis monerevidebatur dicens : "Consule tibi". Cum enim ejusimmobilem mentem videret, quando ei dixit :"Jusserunt te principes cærimoniari" ;responditque ille : "Non facio" : adjecit et ait :"Consule tibi". Ipsa est lingua subdola diaboli :etsi non huius qui nesciebat quid loqueretur, illiustamen qui per eum loquebatur. Loquebatur enimproconsul, non tam secundum principes [100]homines, quorum jussa sibimet injuncta jactabat,quam secundum principem potestatis æris de quoApostolus dicit : Qui operatur in filiis diffidentiæ866 :quem per huius quoque linguam operariCyprianus noverat, quod ipse non noverat.Noverat, inquam, Cyprianus, cum a proconsuleaudiret : "Consule tibi" quod caro et sanguisdiceret stolide, hoc diabolum dicere subdole :atque intuebatur in uno opere duos ; istum oculis,illum fide. Nolebat eum iste mori, nolebat illecoronari : proinde circa istum placidus, circa illumcautus ; huic aperte respondebat, illum occultevincebat.

VI. "Fac, inquit, quod tibi præceptum est : inre tam justa nulla est consultatio". Dixerat quippeille : "Consule tibi". Ad hoc responsum est : "Inre tam justa nulla est consultatio". Consulit enimqui consilium vel impertit, vel quærit. Sedproconsul non a Cypriano consilium accipere866 Eph 2, 2.

348

volebat, sed eum potius ut a se acciperet,admonebat. At ille : "In re, inquit, tam justa nullaest consultatio". Non adhuc consulo, quia nonadhuc dubito : abstulit enim mihi dubitationemipsa justitia. justus autem, ut securus moriatur incarne, certus vivit in fide. PræcesserantCyprianum multi martyres, quos flagrantissimisexhortationibus suis ad vincendum diabolumaccenderat ; et erat utique justum ut quosveridicus loquendo præmiserat, patiendointrepidus sequeretur : ergo "in re tam justa nullaest consultatio". Quid ad hæc dicamus ? quid adhæc exsultemus ? Tanta conceptione gaudiorum,in quid erumpat cor nostrum et os nostrum, nisiin ipsam venerabilis Martyris ultimam vocem ?Cum enim Galerius Maximus decretum ex libellorecitasset : "Tascium Cyprianum gladioanimadverti placet". Respondit ille : "Deo [101]gratias". Habentes igitur de re tanta memoriampræsentis loci, festivitatem sollemnissimi diei,propositionem saluberrimi exempli, omnibusmedullis nostris dicamus et nos, Deo gratias.

SERMO CCCX.867

In Natali Cypriani Martyris, II.

I. Spiritus sanctus doceat nos in hac hora quæoporteat dicere : dicturi enim sumus aliquid delaude Cypriani gloriosissimi martyris, cujus

867 Alias de Diversis 113.

349

Natalem hodie, sicut nostis, celebramus. Quodnomen sic frequentat Ecclesia, id est, Natales, utNatales vocet pretiosas martyrum mortes. Sic,inquam, hoc nomen frequentat Ecclesia, ut etiamqui non sunt in illa, hoc dicant cum illa. Quisenim hodie, non dicam in hac nostra civitate, sedplane per Africam totam transmarinasqueregiones, non Christianus solum, sed Paganus, autjudæus, aut etiam hæreticus poterit inveniri, quinon nobiscum dicat Natalem martyris Cypriani ?Quid est hoc, fratres ? Quando natus sit,ignoramus ; et quia hodie passus est, Natalem ejushodie celebramus. Sed illum diem noncelebraremus, etsi nossemus. Illo enim die traxitoriginale peccatum : isto autem die vicit omnepeccatum. Illo die ex fastidioso matris utero istamprocessit in lucem, quæ oculos carnis illecebrat :isto autem die ex occultissimo naturæ sinu illamdiscessit ad lucem, quæ visum mentis feliciter etbeate illustrat. [102]

II. Carthaginensem Ecclesiam vivensgubernavit, moriens honoravit. Ibi episcopatumgessit, ibi martyrium consummavit. In eo quippeloco, ubi posuit carnis exuvias, sæva tuncmultitudo convenerat, quæ propter odium Christisanguinem funderet Cypriani : ibi hodie veneransmultitudo concurrit, quæ propter NatalemCypriani bibit sanguinem Christi. Et tanto dulciusin illo loco propter Natalem Cypriani sanguisbibitur Christi, quanto devotius ibi propter

350

nomen Christi sanguis fusus est Cypriani.Denique, sicut nostis, quicumque Carthaginemnostis, in eodem loco mensa Deo constructa est ;et tamen mensa dicitur Cypriani, non quia ibi estunquam Cyprianus epulatus, sed quia ibi estimmolatus, et quia ipsa immolatione sua paravithanc mensam, non in qua pascat sive pascatur,sed in qua sacrificium Deo, cui et ipse oblatus est,offeratur. Sed ut mensa illa, quæ Dei est, etiamCypriani vocetur, hæc causa est ; quia ut illa modocingatur ab obsequentibus, ibi Cyprianuscingebatur a persequentibus : ubi nunc illa abamicis orantibus honoratur, ibi Cyprianus abinimicis frementibus calcabatur : postremo ubi illaerecta est, ibi prostratus est. Cantate Deo, psalmumdicite nomini ejus : qui ascendit super occasum868, ipsefecit ista super occisum.

III. Sed cum Carthago habuerit cathedramejus, Carthago habeat memoriam ejus ; unde noscelebraremus Natalitia ejus, nisi esset pretiosa inconspectu Domini mors sanctorum ejus869 ? In omnemterram exiit sonus ejus, et in fines orbis terræverba ejus870. Docuit fideliter quod facturus erat,fecit fortiter quod docuerat. Ad pretiosammortem juste vivendo, ad gloriosam vero vitaminjuste moriendo pervenit ; atque adeptus est

868 Ps 67, 5.869 Ps 115, 15.870 Cf. Ps 18, 5.

351

triumphale [103] martyris nomen, quia perduxitusque ad sanguinem pro veritate certamen.

IV. Verum quia non solum dixit quæaudirentur, sed scripsit etiam quæ legerentur, etad alia loca per alienas linguas, ad alia vero persuas litteras venit, et innotuit regionibus multis,partim per famam fortissimæ passionis, partimper dulcedinem suavissimæ lectionis : alacrescelebremus hunc diem, et ita omnes unanimitersupplicemus, ut in Ecclesia majore communempatrem audire et videre mereamur ; habituri et desermone ejus gaudium, et de passionis ejus gloriaprofectum, per Dominum nostrum JesumChristum. Amen.

SERMO CCCXI.871

In Natali Cypriani Martyris, III.

I. Istum nobis festum diem passio beatissimiCypriani martyris fecit : cujus nos victoriæcelebritas in istum locum devotissimoscongregavit. Sed celebratio solemnitatismartyrum, imitatio debet esse virtutum. Facile esthonorem martyris celebrari : magnum est fidematque patientiam martyris imitari. Hoc sic agamus,ut illud optemus : hoc sic celebremus, ut illudpotius diligamus. Quid laudamus in fidemartyris ? Quia usque ad mortem pro veritatecertavit, et ideo vicit. Blandientem mundum

871 Alias de Diversis 115.

352

contempsit, sævienti non cessit : ideo victor adDeum accessit. Abundant in isto sæculo errores etterrores : [104] beatissimus Martyr, erroressapientia, terrores patientia superavit. Magnumest quod fecit : secutus agnum, leonem vicit.Quando persecutor sæviebat, leo fremebat : sedquia agnus sursum attendebatur, leo deorsumcalcabatur : qui morte mortem destruxit, lignopependit, sanguinem fudit, mundum redemit.

II. Primi beati Apostoli arietes gregis sancti,ipsum Dominum Jesum viderunt pendentem,doluerunt morientem, expaverunt resurgentem,amaverunt potentem, et ipsi sanguinem fuderuntpro eo quod viderunt. Cogitate, fratres, quale fuitmitti homines per orbem terrarum, prædicarehominem mortuum resurrexisse, in cœlumascendisse ; et pro ista prædicatione perpetiomnia quæ insaniens mundus inferret, damna,exsilia, vincula, tormenta, flammas, bestias,cruces, mortes. Hoc pro nescio quo ? Numquidenim, fratres mei, Petrus pro sua gloriamoriebatur, aut se ipsum prædicabat ? Aliusmoriebatur, ut alius honoraretur ; aliusoccidebatur, ut alius coleretur. Numquid hocfaceret, nisi flagrantia caritatis, de conscientiaveritatis ? Viderant quod dicebant : nam quandopro ea re morerentur, quam non viderant ? Quodviderant, negare debebant. Non negaverunt :prædicaverunt mortuum, quem sciebant vivum.Sciebant pro qua vita contemnerent vitam :

353

sciebant pro qua felicitate ferrent transitoriaminfelicitatem, pro quibus præmiis ista damnacontemnerent. Fides eorum cum toto mundo nonappenderetur. Audierant : Quid prodest homini, sitotum mundum lucretur, animæ autem suæ detrimentumpatiatur ?872 Non retardavit illecebra sæculifestinantes, transitura migrantes, quantumlibet etquomodo libet fulgens felicitas hic dimittenda, adaliam vitam non transferenda, aliquando hic et aviventibus relinquenda. [105]

III. Contemnite ergo sæculum, Christiani ;contemnite sæculum, contemnite. Contempseruntmartyres, contempserunt Apostoli, contempsitbeatus Cyprianus, cujus hodie memoriamcelebramus. Divites esse vultis, honorati essevultis, sani esse vultis : totum ille contempsit, adcujus memoriam convenistis. Quid, obsecro,tantum amatis, quod contempsit quem sichonoratis ? quem, si ista non contempsisset, nonutique sic honoraretis. Quare te invenio earumrerum amatorem, quarum venerariscontemptorem ? Certe illum, si hæc amaret, nonvenerareris. Et tu noli amare : non enim intravit,et ostium contra te clausit. Contemne et tu ; etintra post illum. Patet qua intres : Christus estjanua. Et tibi est ostium apertum, quando estlatus ejus lancea perforatum. Quid inde manavitrecole ; et elige qua possis intrare. De latereDomini pendentis et morientis in ligno,872 Mt 16, 26.

354

posteaquam est lancea perforatum, aquasanguisque profluxit873. In uno est mundatio tua,in altero redemptio tua.

IV. Amate, et nolite amare : ad aliquid amate,et ad aliquid amare nolite. Est enim quod adprofectum ametur, et est quod ad impedimentumametur. Noli amare impedimentum, si non visinvenire tormentum. Quod amas in terra,impedimentum est : viscum est pennarumspiritalium, hoc est virtutum, quibus volatur adDeum. Capi non vis, et viscum amas ? Numquidideo non caperis, quia dulciter caperis ? Quantomagis delectat, tanto fortius strangulat. Hæc dico :et laudatis, et clamatis, et amatis. Respondet tibi,non ego, sed sapientia : Mores volo, non voces.Sapientiam lauda vivendo ; non sonando, sedconsonando.

V. Dominus dicit in Evangelio : Cantavimusvobis, et non saltastis874. Quando hoc ego dicerem, sinon [106] legerem ? Irridet me vanitas, sed juvatauctoritas. Si non præmisissem quis hoc dixerit,quis me vestrum posset ferre dicentem :Cantavimus vobis, et non saltastis ? Numquidnam inhoc loco, etsi Psalmus cantandus est, ab aliquosaltandum est ? Aliquando ante annos non valdemultos etiam istum locum invaserat petulantiasaltatorum. Istum tam sanctum locum, ubi jacettam sancti Martyris corpus, sicut meminerunt

873 Cf. Io 19, 34.874 Mt 11, 17.

355

multi qui habent ætatem ; locum, inquam, tamsanctum invaserat pestilentia et petulantiasaltatorum. Per totam noctem cantabantur hicnefaria, et cantantibus saltabatur. Quando voluitDominus per sanctum fratrem nostrumepiscopum vestrum, ex quo hic cœperunt sanctævigiliæ celebrari, illa pestis aliquantulum reluctata,postea cessit diligentiæ, erubuit sapientiæ.

VI. Cum ergo modo hic ista Deo propitionon fiant, quia non celebramus dæmoniis ludos,ubi solent ista fieri in eorum delectationem quicoluntur, et immunditia sua solent suos depravarecultores, sed celebratur hic sanctitas et solemnitasmartyrum ; non hic saltatur, et ubi non saltatur,tamen de Evangelio legitur : Cantavimus vobis, etnon saltastis875. Reprehenduntur, increpantur,accusantur, qui non saltaverunt. Absit ut redeatadhuc illa petulantia : audite potius quid velitintellegi sapientia. Cantat, qui præcipit : saltat quifacit. Quid est saltare, nisi motu membrorumcantico consonare ? Quod est canticumnostrum ? Non proferam ego, non sit meum.Melius minister sum, quam actor. Dico canticumnostrum : Nolite diligere mundum, neque ea quæ inmundo sunt. Quisquis dilexerit mundum, non est caritasPatris in illo : quia omnia quæ in mundo sunt,concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, etambitio sæculi, quæ non est ex Patre, sed ex mundo [107]est. Et mundus transit, et concupiscentia ejus : qui autem875 Mt 11, 17.

356

fecerit voluntatem Dei, manet in æternum, sicut et Deusmanet in æternum876.

VII. Quale canticum, fratres mei ? Audistiscantantem, audiamus saltantes : facite voscongruentia morum, quod faciunt saltatores motumembrorum. Intus hoc agite : mores consonent.Cupiditas exstirpetur, caritas plantetur. De istaarbore quidquid exit, bonum est. Cupiditas nihilboni potest generare : caritas nihil mali. Et dicitur,et laudatur ; et nemo mutatur. Absit, non estverum quod dixi. Mutati sunt piscatores, mutatisunt postea etiam plurimi senatores : mutatus estCyprianus, cujus hodie memoriam frequentamus.Ipse scribit, ipse testatur, cujus vitæ fueritaliquando, quam nefariæ, quam impiæ, quamimprobandæ, ac detestandæ877. Audivitcantantem : exhibuit se, non corpore, sed mentesaltantem. Aptavit se cantico bono, aptavit secantico novo : aptavit, amavit, perseveravit,certavit, superavit.

VIII. Et dicitis : Molesta tempora, graviatempora, misera tempora sunt. Vivite bene, etmutatis tempora vivendo bene : tempora mutatis,et non habetis unde murmuretis. Quid sunt enimtempora, fratres mei ? Spatia et voluminasæculorum. Ortus est sol, peractis horis duodecimex alia mundi parte occidit ; alia die mane ortusiterum occidit ; numera quoties : ipsa sunt

876 Io 2, 15-17.877 Cf. CIPRIANUS, Ep. ad Donatum 2, 3 ss.

357

tempora. Quem læsit solis ortus ? quem læsitoccasus solis ? Ergo neminem læsit tempus. Quilæduntur, homines sunt ; a quibus læduntur,homines sunt. O magnus dolor ! homineslæduntur, homines spoliantur, hominesopprimuntur. A quibus ? non a leonibus, non acolubris, non a scorpionibus ; sed ab hominibus.Dolent qui læduntur. Si possint, non faciunt ipsiquod reprehendunt ? Tunc [108] invenimushominem qui murmurabat, quando potueritfacere unde murmurabat. Laudo, laudo, si nonfecerit quod accusabat.

IX. Illi autem, carissimi, qui potentesvidentur in sæculo, quomodo laudantur quandominus faciunt quam possunt ? Ipsum laudavitScriptura : Qui potuit transgredi, et non esttransgressus ; qui post aurum non abiit878. Post te debetire aurum, non tu post aurum. Nam bonum estaurum. Non enim aliquid mali creavit Deus. Tunoli esse malus ; et bonum est aurum. Ecceaurum pono inter bonum hominem et malum.Tollat malus ; inopes opprimuntur ; judicescorrumpuntur, leges pervertuntur, res humanæperturbantur. Quare hoc ? Quia aurum tulitmalus. Tollat bonus ; pauperes pascuntur, nudivestiuntur, oppressi liberantur, captiviredimuntur. Quanta bona de auro quod habetbonus ? quanta mala de auro quod habet malus ?Utquid ergo dicitis aliquando stomachati : O si878 Eccli 31, 8.

358

non esset ipsum aurum ? Tu noli amare aurum. Simalus es, is post aurum : si bonus es, it post te.Quid est, it post te ? Tu ducis, non duceris : quiapossides, non possideris.

X. Ergo redeamus ad verba sacræ Scripturæ.Qui post aurum non abiit. Qui potuit transgredi, et nonest transgressus. Quis est hic, et laudabimus eum ?879

Quis est hic, aut quis est hic ? Quam multiaudiunt : et quis est hic ? Et tamen absit utdesperem esse hic aliquem, imo non aliquem, sedaliquos. Absit ut de area tanti patrisfamiliasdesperem. Qui longe aream videt, solam paleamputat : invenit grana, qui novit inspicere. Ubi teoffendit palea, ibi latet granorum massa. Ubi teoffendit quod triturando contunditur, ibi est,quod tritura purgatur : ibi est, certus esto ; ibi est.Postremo ille certus est, qui [109] seminavit, quimessuit, qui ad aream congregavit : novit ibi esseunde horreum repleatur, quando fueritventilatum. Modica qualiscumque ventilatio fuittempore persecutionis : quæ inde granaprocesserunt ? Inde floruit Uticencis MassaCandida : inde tam magnum et electum granumhic beatissimus Cyprianus. Quam multi divitestunc contempserunt quod habuerunt ? Quammulti pauperes tunc in tentatione defecerunt ?Ecce in tentatione illa, tamquam in ventilatione,divitibus non obfuit habere aurum ; pauperibus

879 Eccli 31, 10.

359

quid profuit non habere aurum ? illi vicerunt, illidefecerunt.

XI. Non faciunt bonos mores, nisi boniamores. Tollatur aurum de rebus humanis : imoadsit aurum, ut probet res humanas. Præcidaturlingua humana propter Dei blasphematores : etunde erunt Dei laudatores ? Quid tibi fecitlingua ? Sit qui bene cantet, et bonum estorganum. Da mentem bonam ad linguam : bonadicuntur, discordes concordantur, lugentesconsolantur, luxuriosi corripiuntur, iracundirefrenantur ; Deus laudatur, Christuscommendatur, mens ad amorem inflammatur ;sed divinum, non humanum ; spiritalem, noncarnalem. Hæc bona facit lingua. Quare ? Quiabona est mens quæ utitur lingua. Da malumhominem ad linguam : erunt blasphematores,litigatores, calumniatores, delatores. Omnia malade lingua, quia malus est qui utitur lingua. Nontollantur res de rebus humanis : sint res, et adsitusus rerum bonarum. Alia enim sunt bona, quænon sunt nisi in bonis, et alia sunt bona quæ suntcommunia bonis et malis. Bona quæ non sunt nisiin bonis, pietas, fides, justitia, castitas, prudentia,modestia, caritas, et cætera huiusmodi. Bona quæsunt communia bonis et malis, pecunia, honor,huius sæculi potestas, administratio, [110] salusipsa corporis. Et hæc bona sunt, sed bonosquærunt.

360

XII. Jam hic murmurator ille, qui quæritsemper quod reprehendat ; et hoc in Deo ; quiutinam ad se rediret, se videret, se reprehenderet,se corrigeret : ille ergo reprehensor etargumentator mox mihi objecturus est in Deo, Etquare Deus, qui omnia gubernat, bona ista datmalis ? Non illa daret nisi bonis. Exspectas a meaudire consilium Dei ? Quis, a quo, et quid ?Tamen secundum meum, quantum capio,quantum donare dignatur, indico tibi, quodfortasse non sufficiat tibi, sed est hic aliquis cuisufficiat. Ergo cantem : non enim vere in istatanta multitudine poterit mihi deesse qui saltet.Ecce audi, sapiens, sed a contrario : audi. Quodista bona dat Deus et malis, si velis intellegere,eruditio tua est, non perversitas Dei. Adhuc sciote non intellexisse quod dixi : audi ergo quoddicebam, ille cui dicebam, qui reprehendis Deumet accusas Deum, quia bona ista terrena ettemporalia dat etiam hominibus malis, quæsecundum sensum tuum putas non dare debuissenisi solis bonis. Hinc enim est unde quibusdamsubrepsit letalis impietas, ut omnino credantDeum non aspicere res humanas. Dicunt enim etdisputant : Numquid, si Deus res humanasattenderet, haberet ille divitias, haberet illehonores, haberet ille potestatem ? Non curatDeus res humanas : nam si curaret, ista solisbonis daret.

361

XIII. Redi ad cor, et inde ad Deum. Deproximo enim redis ad Deum, si redieris ad cortuum. Nam quando te ista offendunt, existi et ate : exsul factus es pectoris tui. Moveris rebus quæsunt foris a te, et perdis te. Tu intus es, ista forisadjacent ; foris bona sunt, sed foris sunt. Aurum,argentum, omnis pecunia, vestis, clientela,familiæ, pecora, honores, foris sunt. Si ista bonainfima, [111] bona terrena, bona temporalia, bonatransitoria, non donarentur et malis, magnacrederentur a bonis. Ergo Deus qui dat malis istabona, te docet concupiscere meliora. Ecce dico,ista moderatione rerum humanarum quodammodo te alloquitur Deus pater tuus : et quasipuerum desipientem docet his verbis, quæ, sicutpossum, profero ad te, tanto fidentius, quantomagis ille dignatur manere in me. Constitue tibidicere Deum, qui te renovavit et adoptavit : O fili,quid est quod quotidie surgis, et oras, et genufigis, et fronte terram percutis, et aliquando etiamlacrymaris, et dicis mihi : Pater meus, Deus meus,da mihi divitias ? Si dem tibi, aliquid boni teputas, et magni adeptum. Quia petisti, accepisti :ecce fac inde bene. Antequam haberes, humiliseras : habere divitias cœpisti, et pauperescontempsisti. Quale bonum est, unde peior factuses ? Pejor factus es, quia malus eras : et quid tepejorem posset facere nesciebas ; ideo hæc a mepetebas. Dedi, et probavi : invenisti, et inventuses. Latebas quando non habebas. Corrigere :

362

evome cupiditatem, bibe caritatem. Quid estmagnum quod a me petis, dicit tibi Deus tuus ?Non vides quibus ea dederim ? non videsqualibus ea dederim ? Si magnum bonum essetquod a me petis, haberet hoc latro ? haberet hocperfidus ? haberet hoc blasphemator meus ?haberet hoc infamis mimus ? haberet meretriximpudica ? Hi omnes haberent aurum, si magnumbonum esset aurum ? Sed dicis mihi : Non estergo bonum aurum ? Imo bonum est aurum. Sedmala faciunt de bono auro mali : bona faciunt debono auro boni. Quia ergo vides quibus eadederim ; meliora pete a me, maiora pete a me ;spiritalia pete a me, ipsum me pete a me.

XIV. Sed mala, inquis, fiunt in mundo,aspera, immunda, odiosa. Fœdus est, non ametur.Ecce talis est, [112] et sic amatur. Ruinosa estdomus, et piget migrare. Matres sive nutrices, nepueri multum sugant, ubi eos grandescereviderint, et non iam decere ut lacte nutriantur,illos tamen moleste mammis inhiare, circumlinuntpapillas suas aliqua amaritudine, qua offensusparvulus, lac ulterius non requirat. Quid ergoadhuc tam delectabiliter sugitur, si amarus tibifactus est mundus ? Implevit Deusamaritudinibus mundum ; et inhias tu, incumbistu, sugis tu ; non nisi inde et inde voluptatemcapis. Quamdiu ? Quid, si dulcis esset ? quomodoamaretur ? Offendunt te ista ? elige aliam vitam.Ama Deum, contemne ista. Despice res humanas,

363

quandocumque hinc iturus : non enim hic futurussemper. Et tamen sic, quomodo malus est,quomodo amarus est mundus, quomodo plenusest calamitatibus mundus, si dictum tibi esset aDeo quod semper hic esses, lætitia te noncaperes, exsultares, gratias ageres. Unde ? Quiamiseriam non finires. Ipsa est major infelicitas,quæ se amari cogit. Minor esset, si non amaretur :tanto peior est, quanto plus amatur.

XV. Est alia vita, fratres mei : est post hancvitam alia vita, credite. Ad eam vos præparate :præsentia cuncta contemnite. Si habetis, beneinde facite : si non habetis, nolite cupiditateinardescere. Migrate, transferte ante vos : quodhic habetis, illuc eat quo secuturi eritis. Auditeconsilium Domini vestri : Ne thesaurizetis vobis interra, ubi tinea et ærugo exterminant, et ubi fureseffodiunt et furantur ; sed thesaurizate vobis thesaurum incœlo, quo fur non accedit, quo tinea non corrumpit. Ubiest enim thesaurus tuus, ibi est et cor tuum880. Audisquotidie, homo fidelis, Sursum cor 881: et quasicontrarium audias, tu mergis in terram cor tuum.Migrate. Habetis unde ? facite bene. Non habetisunde ? adversus Deum [113] nolite murmurare.Audite me, o pauperes : Quid non habetis, siDeum habetis ? Audite me, o divites : Quidhabetis, si Deum non habetis ?

880 Mt 6, 19-21.881 Can. Missæ.

364

SERMO CCCXII.882

In Natali Cypriani Martyris, IV.I. Diei tam grati lætique solemnitas, et

coronæ tanti Martyris tam felix et jucundafestivitas, sermonem a me debitum flagitat. Sedtantam sarcinam orationes illius mecum portant ;ut si quid minus quam debetur, exsolvero, nonme despiciat loquentem vobis, sed omnes reficiatprecando pro vobis. Faciam sane quod ei certummihi est esse gratissimum, ut eum in Dominolaudem, cum de illo Dominum laudo. Mitis enimerat, etiam cum vitæ huius turbidæ ac procellosæpericula in variis tentationibus sustinebat, et Deocantare vir ille bene noverat corde veraci :Audiant mansueti, et lætentur883. Et nunc relicta terramorientium, beatus possidet terram viventium.Hic enim de illis erat, de quibus dictum est : Beatimites, quoniam ipsi possidebunt terram884. Sed quamterram, nisi de qua dicitur Deo : Spes mea es tu,portio mea in terra viventium.885 ? Aut si terraviventium non est, nisi corpus resurgentium, exterra sumptum et in cœlestem gloriamcommutatum ; non ille adhuc gemens ininfirmitate mortalitatis huius, cui manere in carnenon fuit optimum, sed necessarium propter nos ;[114] sed solutus atque liberatus a nexu et debiti

882 Alias de Diversis 116.883 Ps 33, 3.884 Mt 5, 4.885 Ps 141, 6.

365

et vinculi cum Christo quietus exspectatredemptionem corporis sui. Qui enim vivæ suæcarnis tentatione non victus est, de sepultæreparatione securus est.

II. In Domino ergo laudetur anima ejus, utmites audiant et lætentur. In Domino laudeturanima bona, quo possidente fit bona, quoinspirante viget, quo illuminante fulget, quoformante pulchra, quo implente fecunda est. Hocenim deserente, quondam mortua, tenebrosa,deformis, sterilis fluctuabat, antequam credidissetin Christum. Quid enim ei pagano proderateloquentia, qua tamquam poculo pretioso etbibebat mortiferos, et propinabat errores ? Cumautem benignitas et humanitas illuxit Salvatorisnostri Dei886, mundavit eum credentem sibi asæcularibus cupiditatibus, et fecit vas in honoremutile domui suæ, ad omne opus bonumparatum887. Nec ille tamquam ingratus hæc tacuit.Absit enim ut cognoscens Deum non sicut Deumglorificaret : sed gratias egit, pristina sua nonimpie resorbens quæ vomuerat, sed pie recolensquæ mutaverat. Scribens enim ad amicum suum,888

ut et ipse ex tenebris, quod erat in se, fieret lux inDomino : Ego, inquit, cum in tenebris atque in noctecæca jacerem, cumque in salo jactantis sæculi nutabundusac dubius vestigiis oberrantibus fluctuarem, vitæ meæ

886 Cf. Tit 3, 4.887 Cf. 2 Tim 2, 21.888 In Epistola II ad Donatum.

366

nescius, veritatis ac lucis alienus." Et paulo post : Namut ipse, inquit, plurimis vitæ meæ prioris erroribusimplicatus tenebar, quibus exui me posse non crederem ;sic vitiis adhærentibus obsecundans eram, et desperationemeliorum, malis meis velut iam propriis ac vernaculisaffavebam889.

3. Ecce qualem Cyprianum Christus invenit :ecce ad qualem animam percutiendam etsanandam ille [115] eradicator et plantatoraccessit. Neque enim frustra dicit : Ego occidam, etego vivere faciam ; ego percutiam, et ego sanabo890 ; autfrustra in futurorum figura ad Jeremiam dictumest : Ecce constitui te hodie super gentes et regna,eradicare, et effodere, et perdere, et reædificare, etplantare891. Accessit ergo ad illam animameradicator atque plantator ; et evertit veteremCyprianum, positoque ibi fundamento ipso se,novum Cyprianum ædificavit in se, et verumCyprianum fecit ex se. Christo enim dicitEcclesia : Botrus cypri fratruelis meus892. Quando ergoille factus est a Christo christianus, tunc verefactus est etiam a cypro Cyprianus. Christi enimbonus odor factus est in omni loco, sicut aitapostolus Paulus : qui etiam ipse destructus estpersecutor, et ædificatus est prædicator. Christi,inquit, bonus odor sumus Deo in omni loco, et in iis qui

889 CIPRIANUS, Ep. ad Donatum 2, 3.890 Deut 32, 39.891 Ier 1, 10.892 Cant 1, 13.

367

salvi fiunt, et in iis qui pereunt : aliis quidem odor vitæ invitam, aliis autem odor mortis in mortem. Et ad hæc quisidoneus ?893 Alii enim Cyprianum imitandovixerunt : alii Cypriano invidendo perierunt.

IV. Illi laus, illi gloria, qui animam servi suiper fidem justificando eruit ab impiis, et fecitframeam suam, hoc est gladium bis acutum ; utper illam linguam stultitia Gentium nudataferiretur ; per quam prius tecta atque velatapulchra prudentibus videbatur ; atque ut eloquiitam nobilis instrumentum, quo ruinosis doctrinisdæmoniorum indigna ornamenta fiebant, inædificationem converteretur Ecclesiæ, quacrescente illa laberentur ; et ut tantæ vocis tuba,quæ forensium mendaciorum certamina solebatacuere, ad prosternendum pretiosis sanctorummortibus diabolum Christo militantes et in [116]ipso gloriantes devotos martyres excitaret. Interquos et ipse Cyprianus, cujus pio et sancto, noniam fabulosos fumos emovente, sed dominicaluce radiante accendebantur eloquio, moriendovixit, judicatus judicem superavit, adversariumpercussus vicit, mortemque occisus occidit. Quienim in ludo perversitatis humanæ et suam etaliorum linguas docuerat loqui mendacium, utquod ab adversario obiceretur, astuta fallacianegaretur, iam in alia schola didicerat confitendodevitare adversarium. Ubi enim Christi nomen

893 2 Cor 2, 15-16.

368

inimicus convertit in crimen, ibi suppliciumChristus convertit in laudem.

V. Et si adhuc quisquam quærit forte quisvicerit, ut omittam regnum cœleste sanctorum,quod infideles credere nolunt, quia videre nonpossunt ; nunc in ista terra, in ista vita, indomibus, in agris, in civitatibus in orbe terrarum,ecce sunt ferventes laudationes martyrum : ubisunt furentes accusationes impiorum ? Eccequemadmodum honorantur memoriæperemptorum, nunc illi ostendant idoladæmoniorum. Quid eis judicando facturi sunt, quieorum templa moriendo everterunt ? Quomodoeorum superbas fallacias resurgentium militumsuorum splendore damnabit, qui eorum fumantesaras morientium sanguine exstinxit ?

VI. Inter has Christi legiones beatissimusCyprianus gloriosorum præliorum doctor etgloriosus ipse præliator, ita quod facturus eratdocuit, et quod docuerat fecit ; ut et in verbisdocentis prænosceretur animus martyris, et inanimo patientis recognoscerentur verba doctoris.Non enim erat similis eorum, de quibus Dominusait : Quæ dicunt, facite ; quæ autem faciunt, nolite facere :dicunt enim et non faciunt894. Iste quia credidit,locutus est ; quia locutus est, passus est. Hoc ergodocuit in vita, [117] quod fecit ; et hoc fecit inmorte, quod docuit. Illi laus, illi gloria, DominoDeo nostro, regi sæculorum, creatori et recreatori894 Mt 23, 3.

369

hominum, qui suo tali antistite huius civitatisEcclesiam ditavit, et tam sancto corpore huiusloci amplitudinem consecravit. Illi laus, illi gloria,qui dignatus est illum virum prædestinare intersanctos suos ante tempora, creare inter hominesopportuno tempore, vocare errantem, mundaresordentem, formare credentem, docereobedientem, regere docentem, adjuvarepugnantem, coronare vincentem. Illi laus, illigloria, qui hunc talem fecit, in quo maximeostenderet Ecclesiæ suæ quantis malis opponendaet quantis esset bonis caritas præponenda, etquam nulla esset caritas Christiani, a quo noncustodiretur unitas Christi. Quam sic ille dilexit,ut et malis pro caritate non parceret, et malos propace toleraret ; et liber in dicendo quod ipsesentiret, et pacificus in audiendo quod fratressentire cognosceret. Merito in Ecclesia catholicatanti honoris celsitudinem meruit, cujusconcordissimum vinculum tanta humilitateservavit. Quapropter, carissimi, tam gratæfestivitati debito sermone pro viribus persoluto,exhortor dilectionem devotionemque vestram, utistum diem honeste ac sobrie peragamus, et hocexhibeamus diei, quo Cyprianus beatissimuspassus est, quod amavit ut pateretur. [118]

SERMO CCCXIII.895

In Natali Cypriani Martyris, V.

895 Alias de Diversis 114.

370

I. Sanctissimus et sollemnissimus dies, atquehuic Ecclesiæ ornamento familiarior et præclarior,lætificandis nobis hodiernus illuxit, quem suænobis gloria passionis Cyprianus beatissimusillustravit. Cujus reverendi episcopi et venerandimartyris laudibus nulla lingua sufficeret, nec si seipse laudaret. In hoc itaque sermone nostro,quem de illo debitum vestris auribus reddimus,magis approbate voluntatis affectum, quamexigite facultatis effectum. Sic enim et laudibusDei, quibus non solum oratio, sed ne cogitatioquidem ulla satis est, cum se sanctus laudatorminus idoneum cerneret, ait : Voluntaria oris meibeneplacita fac, Domine896. Hoc et ego dixerim : sitetiam ista mea devotio, ut si par non sum adexplicandum quod volo, accepto feratur, quiavolo.

II. Quid enim nisi Dei sunt laudes tantiMartyris laudes ? Aut cujus honor est Cyprianusad Deum toto corde conversus, nisi ejus cuidictum est : Deus virtutum, converte nos897 ? Cujusopus est Cyprianus doctor, nisi ejus cui dictumest : Doce me justificationes tuas898 ? Cujus opus estCyprianus pastor, nisi ejus qui dixit : Dabo vobispastores secundum cor meum, et pascent vos cumdisciplina899 ? Cujus opus est [119] Cyprianus

896 Ps 118, 108.897 Ps 79, 8.898 Ps 118, 135.899 Ier 3, 15.

371

confessor, nisi ejus qui dixit : Dabo vobis os etsapientiam, cui non poterunt resistere inimici vestri900 ?Cujus opus est Cyprianus tantæ illiuspersecutionis pro veritate perpessor, nisi ejus cuidictum est : Patientia Isræl, Domine901 ; et de quodictum est : Quoniam ab ipso est patientia mea902 ?Postremo cujus opus est Cyprianus in omnibusvictor, nisi ejus de quo dictum est : In omnibussupervincimus per eum qui dilexit nos903 ? Non ergorecedimus a laudibus Dei, quando laudamusopera Dei, et prælia Dei in milite Dei.

III. Sic enim exhortatur Apostolus : Statesuccincti lumbos vestros in veritate, et indutilorica justitiæ, et calceati pedes in prædicationeEvangelii pacis : in omnibus sumentes scutumfidei, in quo possitis omnia tela nequissimi igneaexstinguere ; et galeam salutis accipite, et gladiumspiritus, quod est verbum Dei904. Quid est justitiælorica indui, et accipere scutum fidei, et galeamsalutis, et gladium spiritus, quod est verbum Dei,nisi a Domino donis ejus armari ? Nec armaritantum sufficeret huic militi, nisi impetrasset abarmato ipso, a quo armatus fuerat, adjuvari.Neque enim piissimus Martyr in illa conflictionepassionis non oravit et dixit : judica, Domine,

900 Lc 21, 15.901 Ier 17, 13.902 Ps 61, 6.903 Rom 8, 37.904 Eph 6, 14-17.

372

nocentes me, expugna impugnantes me.Apprehende arma et scutum, et exsurge inadjutorium mihi. Effunde frameam, et concludeadversus eos qui me persequuntur : dic animæmeæ, Salus tua ego sum905. Quomodo vinceretur,quem sic Dominus producebat armatum, sicadjuvabat armatus ?

IV. Absit autem ut armatum Deumquibusdam corporalibus instrumentis puerilicorde credamus. Cujusmodi quippe arma sint illa,quibus ab armato Deo solent [120] ejus militesadjuvari, ipsi confitentur adjuti, ubi exclamanteset gratias agentes dicunt : Domine, ut scuto bonævoluntatis coronasti nos906. Framea vero Dei, hoc estgladius Dei, quam frameam corpus Christi quodest Ecclesia, adversus eos qui se persequuntur,precatur effundi atque concludi ; potest quidemintellegi, ubi ipse Salvator suo corpori dicit : Nonveni pacem mittere in terram, sed gladium907. Quo gladiospiritali à martyribus suis cœlestiaconcupiscentibus gaudia, terrenos male blandosseparavit affectus, quibus de cœlo ad terramrevocarentur astricti, nisi gladius intercideretChristi. Sed est etiam alia evidentissima Deiframea anima justi in manu Dei ; de qua illi inPsalmo dicitur : Erue animam meam ab impiis,

905 Ps 34, 1-3.906 Ps 5, 13.907 Mt 10, 34.

373

frameam tuam ex inimicis manus tuæ908. Quod dixit,animam meam ; hoc repetivit, frameam tuam ; quoddixit, ab impiis ; hoc repetivit, ex inimicis manus tuæ.

V. Hanc effudit frameam spargendousquequaque martyres suos : et conclusit adversuseos qui persequebantur Ecclesiam ; ut quiaprædicantium vocibus non flectebantur,morientium virtutibus frangerentur. Fortia quippesibi adversus inimicos fabricat arma Deus, eosipsos quos facit amicos. Magna itaque framea Deianima beatissimi Cypriani, splendida caritate,acuta veritate, pugnantis Dei acta et vibratavirtute, quæ bella confecit ? quas contradicentiumcatervas redarguendo superavit ? quot percussitinfensos ? quot prostravit adversos ? In quammultorum inimicorum cordibus ipsas inimicitias,quibus oppugnabatur, occidit, eosque amicosquibus adversus alios Deus copiosius pugnaret,effecit ? Ubi autem venit tempus, ut tamquamprævalescentibus hostibus prenderetur, tum verone oppressus et victus ab [121] impiis eorummanibus cederet, adfuit ille per quempræstaretur909 invictus : suscepit victoriam,postquam nullum certamen ulterius remaneret,quam de hoc scilicet mundo et de mundi huiusprincipe reportaret. Adfuit omnino fidelissimosuo testi usque ad mortem pro veritate certanti,fecit quod exoratus fuerat, eruit animam ejus ab

908 Ps 16, 13-14.909 Forte perstaret.

374

impiis, frameam suam ab inimicis manus suæ.Cujus victricis animæ sanctam carnem, tamquamframeæ illius vaginam, hoc loco sublimitate divinialtaris ornamus ; eidem ipsi animæ triumphaliresurrectione reddendam et nulla deinceps morteponendam.

SERMO CCCXIV.910

In Natali Stephani Martyris, I.

I. Natalem Domini hesterna diecelebravimus ; servi hodie Natalem celebramus :sed Natalem Domini celebravimus, quo nascidignatus est ; Natalem servi celebramus, quocoronatus est. Celebravimus Natalem Domini,quo indumentum nostræ carnis accepit : Natalemservi celebramus, quo suæ carnis indumentumabjecit. Natalem Domini celebravimus, quo factusest similis nobis : celebramus Natalem servi, quofactus est proximus Christo. Sicut enim Christusnascendo Stephano, ita Stephanus moriendoconjunctus est Christo. Sed Domini nostri JesuChristi ideo nativitatis et passionis diem geminædevotionis obsequio frequentat Ecclesia, quoniam[122] utrumque medicina est. Nam et natus est, utrenasceremur : mortuus est, ut in perpetuumviveremus. Martyres autem ad mala certaminanascendo venerunt, trahentes originale peccatum :moriendo autem ad bona certissima transierunt,

910 Alias 95 de Diversis.

375

finientes omne peccatum. Nam si in persecutioneconstitutos futuræ beatitudinis præmia nonconsolarentur, quando illa de diversis passionibussupplicia sustinerent ? Si beatus Stephanus subimbre lapidum constitutus futura præmia noncogitasset, quomodo illam grandinem pertulisset ?Sed illius præceptum gestabat in animo, cujuspræsentiam cernebat in cœlo ; et ad eumflagrantissimo amore suspensus, carnemquantocius relinquere, et ad ipsum cupiebatadvolare : nec mortem iam timebat, quiaChristum, quem pro se occisum sciebat, viventemvidebat ; ac per hoc festinabat etiam ipse moripro illo, ut viveret cum illo. Quid enim videretbeatissimus Martyr in illo agone constitutus,recolitis sine dubio verba ejus, quæ de ActuumApostolorum libro soletis audire. Ecce, inquit,video cœlos apertos, et Christum stantem a dextris Dei911.Jesum stantem videbat : ideo stabat, et noncadebat ; quia stans sursum et deorsum certantemdesuper spectans, invictas militi suo vires, necaderet, suggerebat. Ecce, inquit, video cœlos apertos.Beatus homo cui cœli patebant. Sed quis cœlumaperuit ? Ille de quo in Apocalypsi dicitur : Quiaperit, et nemo claudit ; claudit, et nemo aperit912.Quando Adam de paradiso eiectus est, post illudprimum nefandumque peccatum, contrahumanum genus clausum est cœlum : post

911 Act 7, 55.912 Apoc 3, 7.

376

passionem Christi latro primus intravit, posteaStephanus apertum vidit. Quid miramur ? Quodfideliter vidit, fideliter indicavit, et violenterinvasit ?

II. Eia, fratres, sequamur eum ; si enimsequimur [123] Stephanum, coronabimur.Maxime autem sequendus et imitandus est nobisin dilectione inimicorum. Nostis enim quiafrequentium inimicorum congregationecircumdatus, cum crebris hinc et illinc saxorumictibus tunderetur, placidus et intrepidus, mitis etlenis inter lapides a quibus occidebatur, intuensillum pro quo occidebatur, non ait : Dominejudica obitum meum ; sed, accipe spiritum meum913.Non ait : Domine Jesu, vindica servum tuum,quem vides isto supplicio mortis addictum ; sed,ne statuas illis hoc peccatum914. Persistens ergobeatissimus Martyr in testimonio veritatis, etcaritatis ardens spiritu, sicut nostis, pervenit adgloriosissimum finem ; et qui vocatus usque adfinem perseveravit, in fine quod vocabaturadeptus est, sui nominis gloria Stephanusperductus est ad coronam. Quando ergo beatusStephanus pro Christo primus sanguinem fudit,quasi corona processit de cœlo ; ut eam sumerentsequentes in præmio, qui præcedentis virtutemimitarentur in prælio. Impleverunt postmodumterram crebra martyria. Quicumque postea

913 Act 7, 58.914 Act 7, 59.

377

sanguinem pro Christi confessione fuderunt,imposuerunt coronam illam capiti suo, et eamsecuturis integram servaverunt. Et modo, fratres,de cœlo pendet : quisquis eam concupierit, adeam velociter volabit. Et ut Sanctitatem vestrambreviter atque evidenter hortemur, multis nonopus est verbis : sequatur Stephanum, quicumquedesiderat coronam. Conversi ad Dominum, etc.[124]

SERMO CCCXV.915

In solemnitate Stephani Martyris, II.

I. Beatissimus Stephanus quomodo fueritdiaconus ordinatus cum aliis sex etiam ipseseptimus, et quomodo pervenerit ad supernamcoronam, cum ipsa lectio legeretur, audistis. Hocprimum primi Martyris meritum commendatumest Caritati vestræ : quia cum aliorum martyrumvix Gesta inveniamus, quæ in sollemnitatibuseorum recitare possimus, huius passio incanonico libro est. Actus Apostolorum liber est deCanone Scripturarum. Ipse liber incipit legi aDominico Paschæ, sicut se consuetudo habetEcclesiæ. In hoc ergo libro, cui titulus est : ActusApostolorum, audistis quomodo sint electi, et abApostolis ordinati septem diaconi, in quibussanctus Stephanus erat. Priores Apostoli,sequentes diaconi. Et prior martyr de diaconis,

915 Alias 93 ile Diversis.

378

quam de Apostolis, : prior victima de agnis, quamde arietibus.

II. Quantam autem cum Domino suo etSalvatore suo habuit similitudinem passionis !Falsi testes adversus istum, quomodo adversusillum : et de ipsa re. Nostis enim et recolitis, falsitestes contra Dominum Christum quid dixerunt :Nos audivimus eum dicere, Solvo templum hoc, et posttriduum ædifico alterum novum916. Non autem hocDominus dixerat : sed vicina voluit esse falsitasveritati. Quomodo sunt falsi testes ? Audierunt[125] dixisse : Solvite templum hoc, et post triduumresuscitabo illud917. Evangelista autem dicit : Hocautem dicebat de templo corporis sui918. Falsi testes, proeo quod dictum est Solvite, dixerunt Solvo.Modicum in syllabis mutaverunt : sed tanto falsitestes peiores fuerunt, quanto propinquare veritatiper calumniam voluerunt. Et huic quidobiectum ? Nos audivimus eum dixisse quia JesusNazarenus destruet templum hoc, et mutabitconsuetudinem Legis919. Falsum testimoniumdicebant, et vera prophetabant. QuomodoCaiphas ille, magister illorum, princepssacerdotum, dans consilium judæis, ut occidereturChristus, hoc dixit : Expedit unum mori, quam ut

916 Mc 14, 58.917 Io 2, 19.918 Io 2, 21.919 Act 6, 14.

379

tota gens pereat920. Ait autem evangelista : Hoc non asemetipso dixit, sed cum esset pontifex anni illius,prophetavit quia oportebat Christum mori pro gente921.Quid hoc est, fratres ? Magna vis est veritatis.Oderunt veritatem homines, et veritatemprophetant nescientes. Non agunt, sed agitur deillis. Processerunt ergo isti falsi testes similes falsistestibus, sed pro quibus occisus est Christus.

III. Illi adduxerunt eum in concilium, uthaberent maius judicium. Amicus autem Christi,cum dixisset causam suam, prædicavit veritatemDomini sui. Moriturus erat : quare impiis pialingua taceret ? Quare non pro veritatemoreretur ? Hoc uno impar Domino suo, certicausa mysterii, quantum pertinet ad similitudinempassionis. Nam ille Deus est excellentiamajestatis. Dominus quando ad passionem ductusest, interrogatus tacere maluit : iste non tacuit.Quare ille tacere maluit ? Quia prædictum de illoerat : Sicut ovis ad immolandum ductus est, et sicut agnuscoram tondente se sine [126] voce, sic non aperuit ossuum922. Iste autem quare tacere noluit ? Quia abipso Domino dictum erat : Quæ dico vobis intenebris, dicite in lumine ; et quæ in aure auditis,prædicate super tecta923. Quomodo sanctus Stephanussuper tectum prædicavit ? Quia domum luteam

920 Io 11, 50.921 Io 11, 51.922 Is 53, 71.923 Mt 10, 27.

380

carnem calcavit. Qui enim mortem non timet,carnem calcat. Hic prius exposuit illis ab initiolegem Dei, ab Abraham usque ad Moysen, usquead datam legem, usque ad introitum in terrampromissionis ; ut commendaret quia non eratverum testimonium, unde illi calumniamcommovebant. Deinde de Moyse dedit eismagnam similitudinem ad Christum. Reprobatusab eis Moyses, et ipse eos liberavit : reprobatusliberavit. Non reddidit malum pro malo : imoreddidit bonum pro malo. Sic et DominusChristus reprobatus a judæis, ipse illos est postealiberaturus.

IV. Sed modo qui moritur, mortuus est. judæiquos vides, habebunt tempus liberationis suæ, peripsum quem reprobaverunt ; sed nesciunt. Modoqui blasphemant, pereunt : tunc alii erunt, nonisti. Quando ista dicimus, non aliis, sed sibipromittimus salutem. Gens liberabitur, non isti.Intendite et accipite similitudinem. Numquid nonmodo Gentes liberat Deus ? Credunt omnesgentes in Christum, et fiunt de filiis diaboli filiiDei. Tamen illi parentes nostri, de quibus natisumus, qui idola coluerunt, cum idolis perierunt.

V. Audistis, et spectacula cordis vidistis.Sonus erat in auribus, visio in mentibus.Spectastis magnum agonem sancti Stephani, quiin agone lapidabatur. Quis ? Qui jamdudumlegem docebat. Quam legem docebat ? Quam illiin tabulis lapideis acceperunt. Merito lapidei facti,

381

amicum Christi lapidaverunt. Dura cervice [127](posteaquam docuit, objurgare cœpit), et noncircumcisi corde et auribus. Quem prophetarum nonocciderunt patres vestri ?924 Sævire videtur : linguaferox, cor lene. Clamabat, et amabat. Sæviebat, etsalvos fieri volebat. Quis non crederet iratum,quis non crederet odiorum facibus inflammatum,quando dicebat : Dura cervice, et non circumcisi cordeet auribus ? Interea de cœlo Dominus aspexit, etvidit. Apertum est cœlum : vidit Jesum tamquamexhortantem athletam suum. Nec tacuit quodvidit : Ecce video, inquit, cœlum apertum, et Filiumhominis stantem ad dexteram majestatis925. Illi hocaudito, quasi blasphemia esset, quod ille dixisset,aures obturaverunt, ad lapides cucurrerunt. InPsalmo erat dictum : Sicut aspidis surdæ, et obturantisaures926. Prorsus exhibuerunt quod de illisprædictum erat. cœpit lapidari. Modo attenditeillum sævientem, recolite verba dura : Dura cervice,et non circumcisi corde et auribus927. Quasi inimicuserat : tamquam, si fieri posset, omnes occiderecupiebat. Hoc dicat, qui cor non videt. Latebatcor ejus : sed audita sunt novissima verba ejus, etpatuerunt occulta ejus, cum lapidaretur. DomineJesu, inquit, accipe spiritum meum. Tibi dixi : tibi

924 Act 7, 51-52.925 Act 7, 56.926 Ps 57, 5.927 Act 7, 51.

382

morior. Domine Jesu, accipe spiritum meum928. Quiaadjuvisti, vicit quem suscipis. Accipe spiritummeum, de manu eorum qui oderunt tuum. Hocdixit sanctus Stephanus stans. Et post hoc fixitgenu, et ait : Domine, ne statuas illis hoc peccatum929.Ubi est : Dura cervice ? Hoc est totum quodclamabas ? hoc est totum quod sæviebas ? Forisclamabas, et intus orabas.

VI. Domine Jesu, accipe spiritum meum930 : hocstans. Exigebat enim debitum, quando dicebat :Domine Jesu, accipe spiritum meum. Exigebatdebitum, quod [128] martyribus promissum erat :debitum, de quo dicit Apostolus : Ego enim iamimmolor, et tempus resolutionis meæ instat. Bonumcertamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi : decætero reposita est mihi corona justitiæ, quam reddet mihiDominus in illa die justus judex931. Reddet, reddetquod debet. Qui erat ante debitor suppliciorum,postea cœpit Deum tenere largitorempræmiorum. Unde fuit apostolus Paulus debitorsuppliciorum ? Quia inimicus Ecclesiæ, quiapersecutor. Ipsum audi : Non sum dignus diciapostolus, quia persecutus sum Ecclesiam Dei932. Nonsum dignus, dignus dicit. Quare non es dignus ?Pœnas pati, in gehennas intrare, pro meis meritis

928 Act 7, 58.929 Act 7, 59.930 Act 7, 58.931 2 Tim 4, 6-8.932 1 Cor 15, 9.

383

cruciari, hoc eram dignus : apostolus esse, noneram dignus. Unde ergo hoc tibi, quo non erasdignus ? Secutus est : Sed gratia Dei sum quod sum933.Malo meo fui quod fui : dono Dei sum quodsum. Ut ergo postea exigeret debitum, priusaccepit indebitum. Quod debitum postea ?Superest mihi corona justitiæ, quam reddet mihi Dominusin illo die justus judex934. Reddet mihi, debetur mihi :indebitum prius. Quid ? Non sum dignus vocariapostolus : sed gratia Dei sum quod sum. Sic et sanctusStephanus : Domine Jesu, stans secum ad fiduciam,quia bene militaverat, bene certaverat, hosti noncesserat, timorem calcaverat, carnem spreverat,mundum et diabolum vicerat : inde stabat cumdiceret : Domine Jesu, accipe spiritum meum935.

VII. Quando iste exigebat debitum, Paulusapostolus cumulabat sibi debitum. Ille petebatdebitum bonum : ille addebat ad debitum malum.Quid enim putatis, fratres ? Quando lapidabaturStephanus, audistis, sed forte non advertistis,posuerunt falsi testes lapidaturi [129] Stephanum,posuerunt vestimenta sua ad pedes cuiusdamadolescentis, nomine Sauli. Iste Saulus, et posteaPaulus : persecutor Saulus, prædicator Paulus.Saulus enim nomen est a Saule. Saul persecutorerat regis David. Talis fuerat Saul in David, qualisSaulus in Stephanum. Postea vero cum vocatus

933 1 Cor 15, 10.934 2 Tim 4, 8.935 Act 7, 58.

384

esset de cœlo ; vocatus, prostratus, mutatus, ubicœpit apostolus prædicare verbum Dei ; mutavitsibi nomen, et dixit se Paulum. Et hoc quareelegit ? Quia Paulus modicus est, Paulus parvusest. Nos solemus sic loqui : Videbo te postpaulum, id est post modicum. Unde ergo Paulus ?Ego sum minimus Apostolorum936. Magna, divinaspectacula ! Qui erat in cæde Stephani persecutor,factus est regni cœlorum postea prædicator.Quantum sæviebat in illa cæde, vultis audire ?Vestimenta lapidantium servabat, ut omniummanibus lapidaret. Ergo posteaquam Stephanussanctus stans exigeret debitum dicens : DomineJesu, accipe spiritum meum937 ; attendens inimicossuos, qui sibi lapidando malum debitumfaciebant, et addebant ad thesaurum illum, de quodicit apostolus Paulus : Tu autem secundum duritiamtuam et cor impœnitens, thesaurizas tibi iram in die iræ etrevelationis justi judicii Dei938 : attendit eos, etmisertus est eis, et fixit pro eis genu. Pro sestabat, pro eis genua figebat. Discrevit justum apeccatoribus : pro justo stans petebat, quiamercedem exigebat ; pro peccatoribus genua fixit,quia sciebat quam difficile pro tam sceleratisposset exaudiri. Quamvis justus, quamvis sub ipsacorona constitutus, non præsumpsit, sed genufixit : non attendens quid ipse dignus esset

936 1 Cor 15, 9.937 Act 7, 58.938 Rom 2, 5.

385

petendo accipere, sed quid ipsi digni essent, aquibus volebat horrenda supplicia removere.Domine, inquit, ne statuas illis hoc peccatum939. [130]

VIII. Quod Stephanus humilis, Christussublimis : quod ille ad terram inclinatus, hocChristus in ligno suspensus. Nam recolite quia etipse ait : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt940.Sedebat in cathedra crucis, et docebat Stephanumregulam pietatis. O Magister bone, benepronuntiasti, bene docuisti. Ecce discipulus tuusorat pro inimicis suis, orat pro lapidatoribus suis.Ostendit quomodo te debuerit imitari sublimemhumilis, creatorem creatura, mediatorem victima,Deum et hominem homo : Deum, sed tamen incruce hominem ; Deum Christum, sed in crucehominem, quando dicebat clara voce : Pater,ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Dicit sibi ille :Ille oravit pro inimicis suis, quia Christus, quiaDeus, quia Unicus ; ego qui sum, qui hoc faciam ?Si multum est ad te Dominus tuus, nescis quiaStephanus est conservus tuus ? Docuit Deus perStephanum non exinanitum. Si ista in Evangeliopræcessisse videtis, fratres mei, nemo dicat incorde suo, Quis illud facit ? Ecce Stephanus fecit :de se ? de suo fecit ? Si autem de dono Dei fecit ;numquid intravit, et contra te clausit ? Numquidpontem transivit, et præcidit ? Multum est ad te ?Pete et tu. Fons manat, non siccavit.

939 Act 7, 59.940 Lc 23, 34.

386

IX. Et vere dico Caritati vestræ, fratres mei :exercete vos, quantum potestis, ad exhibendammansuetudinem, etiam erga inimicos vestros.Frenate iram, quæ vos stimulat ad vindictam. Iraenim scorpio est. Si te suis internis flammisexcitaverit, magnum aliquid putas, si te de inimicotuo vindicaveris. Si vindicare te vis de inimicotuo, ad ipsam iram tuam te converte : quia ipsaest inimica tua, quæ occidit animam tuam. Ohomo bone : (nolo enim dicere homo male ;melius hoc dico quod te esse volo, quam quodes :) homo bone, quid [131] tibi facturus estinimicus tuus ? quid est facturus, ut multumpossit ; ut Deus illum ad totum permittat, quodcupit ? Sanguinem tuum cupit fundere. Difficileest quidem, et ipsi rari inimici sunt, qui usque admortem sæviant. Solent et ipsi inimici, quandoviderint eos quos persequuntur affligi, convertereiram in misericordiam. Difficile invenis inimicumqui sæviat usque ad mortem. Sed fac, usque admortem. Talem pone tibi inimicum qui sæviatusque ad mortem. Quid facturus est ? Quod judæiStephano : sibi pœnam, illi coronam. Occisurusest te inimicus tuus quasi non moriturum, quasisemper victurum ? Hoc tibi facturus est inimicus,quod quandoque factura erat febris : si teocciderit, febri tuæ similis erit. Tibi ergooccidendo te, erit nociturus ? Non : imo tibi, sibene mortuus fueris, eumque dilexeris, ad cœlestepræmium aliquid additurus. Nescis quantum

387

præstiterint isti lapidatores sancto Stephano ?Numquid sciebant, illi pro bonitate reddendamesse coronam, illis pro malitia reddendam essepœnam ? Diabolus quanta præstitit ? Omnesmartyres ipse nobis fecit. Sed numquid941 hinciturus est ? Sed de beneficiis suis, quod nolebat,illi imputabitur quod ipse cupiebat, non quod deillo Deus faciebat. Ergo inimicus tuus quicumquefuerit usque ad mortem, nihil tibi nocebit.

X. Ira vide quid noceat. Agnosce inimicamtuam : agnosce cum qua pugnas in theatropectoris tui. Angustum theatrum ; sed Deusspectat : ibi doma inimicam tuam. Vis viderequam sit ista vera tua inimica ? Modo ostendo.Oraturus es Deum : ventura est hora ut dicas :Pater noster, qui es in cœlis942. Venturus es ad illumversum : Dimitte nobis debita nostra. Quid sequitur ?Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris943. Ibi illa[132] inimica stat contra te. Sepit viam orationistuæ : murum erigit, et non est qua transeas. Benetotum dixisti : Pater noster. Cucurrit : Dimitte nobisdebita nostra. Et quid postea ? Sicut et nos dimittimusdebitoribus nostris. En ipsa adversaria contradicit ;nec ante velum, sed intus : in ipso secretariocordis tui, ibi tibi clamat, contradicit. Qualisinimica, fratres, quæ contradicit ? Sicut et nosdimittimus. Non permittitur ut sævias contra

941 Locus vitiatus.942 Mt 6, 9.943 Mt 6, 12.

388

inimicum tuum : in istam sævias. Melior est quivincit iram, quam qui capit civitatem944, Scriptura dicit.Quod dixi modo, scriptum est : Melior est qui vincitiram, quam qui capit civitatem. Numquid nonbellator imperator quando venit ad aliquos hostes,et invenit civitatem munitam, armatis instructam,optimam, adversantem sibi, si illam ceperit, siillam vicerit, si illam everterit, triumphos quærit ?Sicut autem narrat Scriptura : Melior est qui vincitiram, quam qui capit civitatem. In manu tua est. Nonpotes illam interimere, potes illam reprimere. Sifortis es, iram vince : et civitati parce. Video vosattentos, scio quam bene accepistis. Deus adsitcertaminibus vestris, ut prosit vobis quod tantiMartyris agonem spectastis ; ut quomodovincentem vidistis et vincenti favistis, sic et vos incorde vestro vincatis.

SERMO CCCXVI.945

In solemnitate Stephani Martyris, III.

I. Beatissimus et in Christo gloriosissimusMartyr [133] Stephanus iam sermone suosaginavit nos : sed post illam saginam apponovobis de sermone ministerii mei quasi secundammensam. Et quid dulcius invenio quod in eaponam, quam Christum et Martyrem ipsum ? Illeenim Dominus, iste servus : sed Stephanus deservo amicus. Nos autem sine dubio servi : ille944 Prov 16, 32.945 Alias de diversis 94.

389

præstet ut simus et amici. Tamen quales servi ?Tales qui possimus salva conscientiæ frontecantare : Mihi autem valde honorificati sunt amici tui,Deus946. Antequam occideretur sanctus Stephanusin aperto, et in occulto coronaretur, audistis qualisfuerit electus ab Apostolis. Inter diaconos illosnominatur primus, sicut inter Apostolos Petrus.Ergo cum esset ab Apostolis ordinatus, in breviad passionem præcessit ordinatores suos : ab eisest ordinatus, sed prior est coronatus. Quid ergoaudistis, cum ejus passio legeretur ? Stephanusautem plenus gratia et Spiritu sancto, faciebat prodigia etsigna magna in plebe, per nomen Domini Jesu Christi947.Intellegite quis, per cujus nomen. Qui nostisamare Stephanum, in Christo amate. Hoc enimvult, hoc illi gratum est : inde gaudet, hocacceptum habet. Non enim nomen suum voluitjactare apud lapidatores suos. Attendite quemconfitebatur, quando lapidabatur ; quemconfitebatur in terra, quem videbat in cœlo ; proquo tradebat carnem suam, cui commendabatanimam suam. Numquid enim legimus, aut indoctrina sana alicubi legere possumus, quiafaciebat aut facit signa Jesus per nomenStephani ? Fecit Stephanus, sed per nomenChristi. Hoc facit et modo : quidquid videtis quiafit per memoriam Stephani, in nomine Christi fit ;ut Christus commendetur, Christus adoretur,

946 Ps 138, 17.947 Act 6, 8.

390

Christus exspectetur judex vivorum etmortuorum, et ab eis qui illum diligunt addexteram stetur. [134] Quando enim venerit,stabunt ad dexteram, stabunt ad sinistram : beati,qui ad dexteram ; miseri, qui ad sinistram.

II. Imitetur tamen Dominum suumbeatissimus Stephanus. Miro modo inter lapidespatiebatur duros, mittentes, quid, nisi quoderant ? Ut sciatis quia duros patiebatur ; hoc illisdixit : Dura cervice, et non circumcisi corde et auribus, vossemper Spiritui sancto restitistis948. Mori vis, festinaslapidari, ardes coronari. Vos semper Spiritui sanctorestitistis. Talia cum diceret, fremebant illi, etstridebant dentibus suis. Adde, Stephane, addequod non ferant, adde quod sustinere nonpossint : adde unde te possint lapidare, utinveniamus quod celebrare. Aperti sunt cœli :vidit Martyr martyrum caput ; vidit Jesumstantem ad dexteram Patris : vidit, ut non taceret.Non illi videbant, sed invidebant ; et ideo nonvidebant, quia invidebant. Non tacuit ille quodvidit, ut perveniret ad eum quem vidit. Ecce,inquit, video cœlos apertos, et Filium hominis stantem addexteram majestatis949. Illi continuerunt aures suas,quasi contra blasphemiam. Agnoscitis illos inPsalmo : Sicut aspidis, inquit, surdæ et obturantis auressuas, ne audiat vocem incantantis, et medicamentum

948 Act 7, 51.949 Act 7, 55.

391

medicatum a sapiente950. Sicut enim dicuntur aspides,quando incantantur, ut non prorumpant et exeantde cavernis suis, premere unam aurem ad terram,et de cauda sibi alteram obturare, et tamenincantator producit illas : sic et isti adhuc incavernis suis stridebant, quando in suis cordibusæstuabant. Nondum prorumpebant :obturaverunt aures suas. Jam prorumpant,appareant qui sint : ad lapides currant.Cucurrerunt, lapidaverunt.

III. Quid Stephanus ? quid ? Attendite priusillum, [135] quem bonus amicus imitabatur.Dominus Jesus Christus, cum penderet in cruce,dixit : Pater, in manus tuas commendo spiritum meum951.Hoc sicut homo, sicut crucifixus, sicut natus exfemina, sicut carne indutus ; sicut pro nobismoriturus, sicut in sepulcro futurus, sicut tertiodie resurrecturus, sicut in cœlos ascensurus.Omnia enim ista in homine. Homo ergo : Pater, inmanus tuas commendo spiritum meum. Ille dixit : Pater :Stephanus : Domine Jesu. Quid et ipse ? Accipespiritum meum952. Tu dixisti Patri, ego tibi.Mediatorem agnosco. Venisti jacentem levare :non cecidisti mecum. Accipe, inquit, spiritum meum.Hoc pro se orabat : venit illi in mentem aliud,unde imitaretur Dominum suum. Recolitependentis verba in ligno, et intendite verba ejus

950 Ps 57, 5-6.951 Lc 23, 46.952 Act 7, 58.

392

qui lapidabatur confitentis. Quid ille ? Pater, ignosceillis, quia nesciunt quid faciunt953. Forte in ipsis erattunc Stephanus, qui nesciebant quid faciebant.Multi enim postea crediderunt. Et incertum estnobis unde fuerit beatissimus Stephanus, utrumex illis qui prius in Christum crediderant, sicutNicodemus qui ad eum venit nocte954, qui ibisepeliri meruit ubi et iste, quia per illum et isteinventus est : utrum ergo in his fuerit, an forte inillis qui post ascensum Domini veniente Spiritusancto, quando impleti sunt discipuli, etloquebantur linguis omnium gentium, compunctiApostolis dixerunt : Viri fratres, quid faciemus ?955

indicate nobis. Desperabant enim de salute, eoquod Salvatorem occiderant.956 Et ait illis Petrus :Agite pœnitentiam, et baptizetur unusquisque vestrum innomine Domini nostri Jesu Christi ; et accipietis Spiritumsanctum, et [136] remittentur vobis peccata vestra957.Putas omnia ? Quid peccatorum remanebat,quando et illud peccatum remittebatur, quoremissor occisus est peccatorum ? Quid pejus,quam occidere Christum ? Hoc deletum est. Quidigitur ? Forte inter illos fuit Stephanus. Si interillos fuit ; et pro illo valuit illa oratio : Pater, ignosce

953 Lc 23, 34.954 Cf. Io 3, 2.955 Act 2, 37.956 Cod. Cass. II, fol. 105, verso, « Et tunc compuncti Judici dixerunt : Virifratres. quid faciemus ? »957 Act 2, 38.

393

illis, quia nesciunt quid faciunt958. Tamen et Saulusinter illos fuit. Cum lapidaretur Stephanus agnus,adhuc ille erat lupus, adhuc sanguinem sitiebat ;adhuc manus suas quibus lapidaret parumputabat, lapidantium vestimenta servabat. Ergorecolens quid pro se dictum sit, si et ipse interillos erat, de quibus dixit Dominus, quando ait :Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt ; imitansergo etiam in hoc ipso Dominum suum, ut ejusamicus esset, dixit et ipse : Domine, ne statuas illishoc peccatum959. Sed quomodo dixit ? Posito genu interra. Se stans commendavit : quando oravit proinimicis, genu fixit. Quare se stans commendavit ?Quia justum commendabat. Quare pro illis genuafixit ? Quia pro sceleratis orabat. Domine, ne statuasillis hoc peccatum.

IV. Putas verba ista audivit Saulus ? Audivit,sed irrisit : et tamen ad orationem Stephanipertinebat. Adhuc grassabatur, et iam pro illoStephanus exaudiebatur. Nostis enim iam, utaliquid dicam de Saulo, et postea Paulo ; utiquenostis : in eodem libro scriptum estquemadmodum crediderit Paulus. OccisoStephano persecutionem gravissimam EcclesiaJerosolymis passa est. Fugati sunt fratres qui ibierant : soli Apostoli remanserunt ; cæterifugabantur. Sed tamquam ardentes faces,quocumque veniebant, accendebant. Stulti judæi,

958 Lc 23, 34.959 Act 7, 59.

394

quando illos de Jerosolymis fugabant, carbonesignis in silvam mittebant. Adhuc Saulus, cui nonsuffecit occisus Stephanus, [137] quod libenterrecolimus, quia iam colimus, quid fecit ? Accepitepistolas a sacerdotibus et Scribis, ut ubicumqueinveniret viros viæ huius, id est, Christianos,alligatos adduceret ad supplicia sumenda, qualiasumpserat Stephanus. Et iratus ibat Saulus, ibatlupus ad caulas, ad greges Domini : ut rabiduslupus sanguinem sitiebat, cædes anhelabat, ibatper viam. Et ille desursum : Saule, Saule, quid mepersequeris ?960 Lupe, lupe, quid agnumpersequeris ? Ego quando sum occisus, leonemoccidi. Quid me persequeris ? Exue te lupo : esto delupo ovis de ove pastor.

V. Dulcissima pictura est hæc, ubi videtissanctum Stephanum lapidari, videtis Saulumlapidantium vestimenta servantem. Iste est PaulusApostolus Christi Jesu961, iste est Paulus servus ChristiJesu962. Bene audistis vocem : Quid me persequeris ?963

Stratus es, erectus es : prostratus persecutor,erectus prædicator. Dic, audiamus : Paulus servusChristi Jesu, per voluntatem Dei964. Numquid pervoluntatem tuam, o Saule ? Per voluntatem tuamscimus, vidimus fructus tuos : occisus est

960 Act 9, 4.961 1 Cor 1, 1.962 Rom 1, 1.963 Act 9, 4.964 2 Cor 1, 1.

395

Stephanus per voluntatem tuam. Per voluntatemDei, videmus fructus tuos : ubique legeris, ubiquerecitaris, ubique ad Christum adversantia cordaconvertis, ubique pastor bonus magnos gregescolligis. Cum eo quem lapidasti, cum Christoregnas. Ambo ibi vos videtis ; ambo modosermonem nostrum auditis ; ambo pro nobisorate. Ambos vos exaudiet, qui vos coronavit,unum prius, alterum postea : unum quipersecutionem passus est, alterum qui persecutusest. Ille tunc agnus erat, ille autem lupus erat :modo autem ambo agni sunt. Agni agnoscantnos, et in grege Christi videant nos : orationibussuis commendent nos, ut quietam et tranquillamvitam impetrent Ecclesiæ Domini sui. [138]

SERMO CCCXVII.965

De Stephano Martyre. IV.

I. Martyr Stephanus, beatus et primus postApostolos ab Apostolis diaconus ordinatus, anteApostolos coronatus966 ; illas terras passusillustravit, istas mortuus visitavit.vii Sed mortuusnon visitaret, nisi et mortuus viveret. Exiguuspulvis tantum populum congregavit : cinis latet,beneficia patent. Cogitate, carissimi, quæ nobisDeus servet in regione vivorum, qui tanta præstatde pulvere mortuorum. Caro sancti Stephani per

965 Alias de Diversis 92.966 Cor. Cass. II, fol. 212, Facitis est in martyrio primus, qui videbatur inEcclesiastico ordine esse postremus.

396

loca singula diffamatur : sed fidei ejus meritumcommendatur. Sic exspectemus consequitemporalia beneficia, ut eum imitando acciperemereamur æterna. Quod nobis beatus Martyrimitandum in sua passione proposuit, hocattendere, hoc credere, hoc implere, vere estsolemnia Martyris celebrare. Dominus nosterinter præcepta magna et salubria, divina etaltissima quæ dedit discipulis suis, hoc videturhominibus grave, quod jussit ut diligant inimicossuos. Grave præceptum, sed grande præmium.Denique cum hoc moneret, videte quid dixerit :Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt, etorate pro persequentibus vos967. Audisti opus, exspectamercedem ; et vide quid addat : Ut sitis, inquit, filii[139] Patris vestri qui in cœlis est, qui solem suum facitoriri super bonos et malos, et pluit super justos etinjustos968. Hoc videmus, hoc negare nonpossumus. Numquid dictum est nubibus : Pluitesuper agros cultorum meorum, et recedite abagris blasphematorum meorum ? Numquiddictum est soli : Videant te qui me colunt, non tevideant qui mihi maledicunt ? Beneficia de cœlo,beneficia de terra : scatent fontes, agripinguescunt, arbores fructibus onerantur. Habentista boni, habent et mali ; habent grati, habentingrati. Qui præstat tanta bonis et malis, putamusnihil servat bonis ? Hoc dat bonis et malis, quod

967 Mt 5, 44.968 Mt 5, 45.

397

dedit et lapidatoribus Stephani : hoc vero servatbonis, quod dedit Stephano.

II. Maxime ergo, fratres, exemplo huiusMartyris, inimicos nostros amare discamus.Exemplum propositum est de Deo Patre, quisolem suum oriri facit super bonos et malos. Dixit hocetiam Filius Dei, post acceptionem carnis suæ, peros carnis suæ, quam suscepit amando inimicossuos. Qui enim amator inimicorum suorum inmundum venit, omnes prorsus inimicos suosinvenit, neminem amicum invenit. Pro inimicissanguinem fudit : sed sanguine suo inimicosconvertit. Inimicorum suorum peccata suosanguine delevit : delendo peccata, ex inimicisamicos fecit. De his amicis erat etiam Stephanus :imo est et erit. Ostendit tamen primus ipseDominus in cruce, quod monuit. Undique enimjudæis frementibus, irascentibus, irridentibus,insultantibus, crucifigentibus, ait : Pater, ignosceillis, quia nesciunt quid faciunt969. Cæcitas enim mecrucifigit. Cæcitas crucifigebat : et crucifixus eisde sanguine suo collyrium faciebat.

III. Sed homines pigri ad præceptum, avidi adpræmium, qui non diligunt inimicos suos, sed deillis se [140] vindicare affectant, nec attenduntDominum, qui si vellet se vindicare de inimicissuis, non remaneret qui laudaret eum ; quandoaudiunt locum istum Evangelii, quo Dominus incruce dixit : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid969 Lc 23, 34.

398

faciunt ; dicunt sibi, Ipse hoc potuit, tamquamFilius Dei, tamquam unicus Patris. Caro enimpendebat, sed Deus intus latebat. Nos autem quidsumus, qui ista faciamus ? Fefellit qui jussit ?Absit : non fefellit. Si multum ad te putas imitariDominum tuum, attende Stephanum conservumtuum. Dominus Christus, unicus Dei Filius :numquid hoc Stephanus ? Dominus Christus, deincorrupta virgine natus : numquid hocStephanus ? Dominus Christus venit, non incarne peccati, sed in similitudine carnis peccati970 :numquid hoc Stephanus ? Sic natus est ut tu ;inde natus est, unde et tu ; ab eo renatus est, aquo et tu ; eo pretio redemptus, quo et tu ; tantivalet, quanti vales. Unum instrumentum nobisfactum est. Evangelium instrumentum est, ubiomnes empti sumus : ubi tu, ibi ille. Quia servisumus, instrumentum est : quia filii sumus,testamentum est. Ipsum attende, conservumattende.

IV. Multum est ad te, quia infirmos oculoshabes, intueri solem ? lucernam vide. Suis enimdiscipulis dixit Dominus : Nemo accendit lucernam, etponit eam sub modio, sed super candelabrum,971 ut luceatomnibus qui in domo sunt972. Domus, mundus est :candelabrum, Christi crux est : lucerna in

970 Cf. Rom 8, 3.971 Cod. Cass. II, fol. « Sic luceat lumen vestrum coram hominibus. » Eccelucet lumen Stephani ; « Ut videant omnes qui in domo sunt, » Domus, etc.972 Mt 5, 15.

399

candelabro lucens, Christus in cruce pendens. Inipso candelabro lucebat etiam ille, qui priuslapidantium vestimenta servabat, de Saulo Paulus,de lupo agnus, et parvus et magnus ; raptor [141]agnorum, et pastor agnorum : in ipso candelabrolucebat, quando dicebat : Mihi autem absit gloriari,nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihimundus crucifixus est, et ego mundo973. Sic luceat, inquit,lumen vestrum coram hominibus974. Ecce lucet lumenStephani, lucet lucerna ista : attendamus illam.Nemo dicat, Multum est ad me : homo erat,homo es. Sed non accepit a se. Numquid accepit,et clausit tibi ? Fons communis est : bibe undebibit. Beneficio Dei accepit : abundat qui dedit ;et tu pete, et accipe.

V. Dominus amare et acerbe arguit judæos,sed amando : Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hypocritæ975.Quando dicebat ista, quis non diceret quia oderatillos ? Venit ad crucem, et ait : Pater, ignosce illis,quia nesciunt quid faciunt976. Sic et Stephanus insermone suo prius arguit : Dura cervice, et noncircumcisi corde et auribus. Verba sunt sanctiStephani, quando judæos alloquebatur : Duracervice, et non circumcisi corde et auribus ; vos semperSpiritui sancto restitistis, sicut et patres vestri. Quem

973 Gal 6, 14.974 Mt 5, 16.975 Mt 23, 13.976 Lc 23, 34.

400

prophetarum non occiderunt patres vestri ?977 Istadicendo, quasi odit, quasi sævit. Lingua clamat,cor amat. Audivimus linguam clamantem,probemus animum diligentem. Nam cum adlapides cucurrissent, duri ad duros, jactabant inillum pares suos. Petris lapidabatur, qui pro Petramoriebatur ; dicente Apostolo : Petra autem eratChristus978. Et cum tanta esset in docendoconstantia, videte qualis exstiterit in mortepatientia. Hi enim ictibus lapidum corpus ipsiusquatiebant, et ille pro inimicis orabat :contundebatur homo exterior, et supplicabatinterior. Sed Dominus qui cinxerat, quiprobaverat, qui ei characterem, non in manu,[142] sed in fronte posuerat, spectabat desupermilitem suum, juvaturus certantem, coronaturusvincentem. Denique ostendit se illi. Ecce enim,inquit, video cœlos apertos, et Filium hominis stantem addexteram Dei979. Solus videbat, quia illi soliapparebat. Et quid ait pro se ? Domine Jesu, accipespiritum meum980. Pro se rogans stetit, pro illis genuflectit : pro se erectus, pro illis curvus ; pro secelsus, pro illis humilis : genu flexit, et ait :Domine, ne statuas illis hoc peccatum981. Et hoc dicto,obdormivit. O somnus pacis ! Qui inter lapides

977 Act 7, 51.978 1 Cor 10, 4.979 Act 7, 55.980 Act 7, 58.981 Act 7, 59.

401

inimicorum dormivit, quomodo in suis cineribusvigilabit ? Dormivit securus, quietus in pace ; quiaspiritum suum Domino commendavit.

SERMO CCCXVIII.982

De Martyre Stephano, V.

I. Exspectat Sanctitas vestra scire quid hodiein isto loco positum sit. Reliquiæ sunt primi etbeatissimi martyris Stephani. Audistis, cumpassionis ejus lectio legeretur de libro canonicoActuum Apostolorum, quemadmodum [143]lapidatus sit a judæis, quemadmodum Dominocommendaverit spiritum suum, quemadmodumetiam in extremo genibus fixis oraverit prolapidatoribus suis983. Huius corpus ex illo usque adista tempora latuit ; nuper autem apparuit, sicutsolent apparere sanctorum corpora martyrum,revelatione Dei, quando placuit Creatori. Sic antealiquot annos, nobis juvenibus apud Mediolanumconstitutis, apparuerunt corpora sanctorummartyrum Gervasii et Protasii. Scitis quodGervasius et Protasius longe posterius passi sunt,quam beatissimus Stephanus. Quare ergo illorumprius, et huius postea ? Nemo disputet : voluntas982 Alias 25, ex Sirmondianis. – In antiquis Lectionariis locum iste Sermocum subsequente occupat proxime ante Sermones de S. Laurentio ; ibiqueinscribitur, In inventione S. Stephani : quia videlicet in ea solemnitate, de quain Carthaginensi Kalendario nihil habetur, legi soleret. Habitus fuit ipso diequo Stephani reliquia ; collocatæ sunt in basilica eam ob causam erecta,forte apud Hipponem, ubi ejusdem Martyris Memoria cœpit esse versusinitium anni 425, ex lib. XXII, de Civitate Dei, cap. VIII.983 Cf. Act 7.

402

Dei fidem quærit, non quæstionem. Verum autemrevelatum fuit ei, qui res ipsas inventasmonstravit. Præcedentibus enim signis locusdemonstratus est ; et quomodo fuerat revelatum,sic et inventum est. Multi inde reliquiasacceperunt, quia Deus voluit, et huc venerunt.Commendatur ergo Caritati vestræ et locus etdies : utrumque celebrandum in honorem Dei,quem confessus est Stephanus. Nos enim in istoloco non aram fecimus Stephano, sed de reliquiisStephani aram Deo. Grata sunt Deo huiusmodialtaria. Quæris quare ? Quia pretiosa in conspectuDomini mors sanctorum ejus984. Redempti suntsanguine, qui sanguinem pro Redemptorefuderunt. Ille fudit, ut eorum salus redimeretur :illi fuderunt, ut Evangelium ejus diffamaretur.Reddiderunt vicem, sed non de suo : ut enim hocpossent, ille donavit ; et ut fieret quod ab ipsisfieri potuit, ille donavit. Exhibendo dignationem,dedit occasionem. Factum est, passi sunt,calcaverant mundum.

II. Parum eis fuit contemnere delicias sæculi ;pœnas, minas, tormenta vicerunt. Pro confessioneenim Dei contemnere quod delectat, valdemagnum : sed minus est [144] contemnere quoddelectat, quam vincere quod molestat. Constituealicui dictum esse, Nega Christum, et do tibi quodnon habes : contempsit quod delectat, et nonnegavit. At ille persecutor adjecit : Non vis984 Ps 115, 15.

403

accipere quod non habes ? tollo quod habes. Nonsic sapit lucrum, quomodo dolet damnum : quiafacilius est non manducare, quam vomere. Nonacquisivit, non manducavit : quod acquisieratperdidit, quod manducaverat vomuit. In nonmanducando gula fraudatur, in vomendostomachus evertitur. Fortior est ergo inconfessione Christi, qui damna non timuit, quamqui lucra contempsit. Sed damna qualia ?Amissionem pecuniæ, amissionem patrimonii,amissionem rerum omnium, quas habebat. Sedinimicus nondum proxime accessit. Res perierunt,quæ forinsecus adjacebant. Si non sunt amatæcum haberentur, non contristaverunt cumamitterentur. Et ut breviter dicam, quandoamittuntur, tantum mœroris dimittunt, quantumcum haberentur, amari potuerunt. Sed persecutoriillorum temporum, quando occidebantur sancti,parum fuit dicere : Aufero quod habes. Torqueo,inquit, ligo, occido. Hoc qui non timuit, mundumvicit. Certamen pro veritate ad summumperduxerunt, qui usque ad ista certaverunt. Hocest quod dicit in Epistola ad Hebræos : Nondumenim usque ad sanguinem adversus peccatum certastis985.Ipsi sunt perfecti, qui adversus peccatum usquead sanguinem certaverunt. Quid est adversuspeccatum ? Adversus magnum peccatum :adversus negationem Christi. Nostis quomodocertaverit adversus peccatum Susanna usque ad985 Hebr 12, 4.

404

sanguinem986. Sed ne solæ feminæ hinc habeantconsolationem, et viri de numero suo aliquidquærant tale, quale in Susanna extitit : nostisquemadmodum Joseph contra peccatum usque adsanguinem certavit987. [145] Similis est causa. Etilla habuit falsos testes eos ipsos, quibusconsentire noluit, ne peccaret ; et ille eam ipsam,cui noluit consentire. Utrique quibus non est adpeccatum consensum, falsum dixerunttestimonium ; et qui audierunt crediderunt : sedDeum non vicerunt. Liberatur illa, liberatur et ille.Quid, si et morerentur, nonne ampliusliberarentur, quando securi coronarentur ? Quaredixi, securi coronarentur ? Quia nulla tentatioremaneret. Nam etsi liberata est Susanna, adhuctentanda ; et ipse Ioseph adhuc tentandusliberatus est. Unde tentandus ? quia tentatio est vitahumana super terram988. Usque ad mortem totatentatio : post mortem sola beatitudo ; sedSanctorum, quorum mors pretiosa est inconspectu Dei. Et illa ergo contra peccatum, idest contra adulterium, et ille contra tale peccatum,usque ad sanguinem certaverunt. Maius peccatumest Christum negare, quam adulterium perpetrare.Adulterium carnis est, illicite concumbere :adulterium cordis est, veritatem negare. In fide, inmente, ibi debet esse castitas. Prima ibi est parens

986 Cf. Dan 13.987 Cf. Gen 39.988 Iob 7, 1.

405

Eva corrupta. Vis nosse in illa corruptionemagnitudinem iniquitatis ? Attende in nobis, quiinde nati sumus, magnitudinem calamitatis. Verbihuius mei sanctam Scripturam testem citabo : Amuliere, inquit, initium factum est peccati, et propterillam morimur omnes989. Quod illa accepit in pœna,hoc contemnunt martyres pro victoria. Mortemillis comminatus est Deus, ne peccarent : mortemmartyribus inimicus comminatus est, utpeccarent. Illi ut morerentur, peccaverunt :martyres mortui sunt, ne peccarent. Unde illispœna inflicta, inde istis gloria suscitata.

III. Certaverunt ergo, et vicerunt. Prioresvicerunt : sed non pontem quo transierepræciderunt, et nostrum [146] accessumprohibuerunt. Patet cui placet : nec qualem illipassi sunt, optanda est persecutio ; sed quotidianaest humanæ vitæ tentatio. Aliquando ægrotatfidelis, et ibi est tentator. Promittitur illi pro saluteillicitum sacrificium, noxia et sacrilega ligatura,nefanda incantatio, magica consecratiopromittitur, eique dicitur : Ille et ille pejus tepericlitati sunt, et sic evaserunt ; fac, si vis vivere ;morieris, si non feceris. Vide si non est, Morieris,si Christum non negaveris. Quod dicebat apertemartyri persecutor, hoc tibi ex obliquo dicitoccultus tentator. Fac tibi hoc remedium, etvives : nonne hoc est, Sacrifica, et vives ? Si nonfeceris, morieris : nonne hoc est, Si non989 Eccli 25, 33.

406

sacrificaveris, morieris ? Invenisti parem pugnam,quære parem palmam. In lecto es, et in stadio es ;jaces, et luctaris. Permane in fide ; et dumfatigatus es, vincis. Habetis ergo, carissimi, nonparvum solatium, orationum locum. MartyrStephanus hic honoretur : sed in ejus honorecoronator Stephani adoretur.

SERMO CCCXIX.990

De Stephano Martyre, VI.

I. Donet mihi Dominus pauca diceresalubriter, qui donavit sancto Stephano tantadicere fortiter. Sic cœpit ad suos persecutoresloqui, quasi timeret eos : Viri fratres et patres,audite991. Quid lenius ? quid clementius ?Conciliabat auditorem, ut commendaretSalvatorem. [147] Blande cœpit, ut diu audiretur.Et quia hinc fuerat accusatus, quod verba dixeratcontra Deum et legem, ipsam legem illis exposuit,ut ejus legis esset prædicator, cujus accusabaturesse vastator. Hoc et audivimus et audistis : nonsunt nostra multa necessaria, quia multa audistis.Hoc tantum exhortor ad Caritatem vestramædificandam, ut sciatis sanctum Stephanumhonorem Christi quæsisse, ut sciatis sanctumMartyrem testem Christi fuisse, ut sciatis eumtanta tunc miracula in nomine Christi fecisse. Hocenim salubriter scitis, Stephanum sanctum fecisse990 Alias de Diversis, 51.991 Act 7, 1.

407

miracula in nomine Christi, nullum autemmiraculum fecisse Dominum Christum in nomineStephani : ut discernatis servum a Domino,cultorem a Deo, adoratorem ab adorando.Quando enim discernitis, tunc vos amat. Nonenim pro se ille sanguinem fudit, sed pro Christofudit.

II. Videte cui animam suam commendaverit.Ecce, inquit, video cœlos apertos, et Filium hominisstantem ad dexteram Dei992. Vidit Christum confitensChristum, moriturus pro Christo, perrecturus adChristum ; et in extremis cum ictus crebrescerentlapidum, et dura vulnera a duris cordibusjactarentur, vidit se vicinum, non exitio, sedexitui ; vidit animam suam iam exituram, etcommendavit eam. Cui ? Illi quem vidit, illi quemcoluit, illi cui servivit, illi cujus nomen prædicavit,illi pro cujus Evangelio animam posuit, illicommendavit ipsam animam. Domine, inquit :Jesu, accipe spiritum meum993. Fecisti me victorem,recipe in triumphum. Accipe spiritum meum. Illipersequuntur, tu suscipe : illi eiciunt, tuintromitte. Dic spiritui meo : Intra in gaudiumDomini tui994. Hoc est enim : Accipe spiritum meum.[148]

III. Sed spiritum illius quo accepit Jesus ? inquam mansionem ? in quod cœlum cœli ? Quis

992 Act 7, 55.993 Act 7, 58.994 Mt 25, 21.

408

comprehendit ? quis explicat. Vis audirecompendium995 ? Audi ipsum Christum : Pater,volo ut ubi ego sum, et illi sint mecum996. Esse ubi estChristus, quæ potest comprehendere cogitatio ?cujus ad hoc explicandum sufficit sermo ? Fideicommendetur, a lingua non exspectetur. Audistis,cum Evangelium legeretur : Ubi ego sum, illic etminister meus997. Græcum codicem legite, etdiaconum invenietis. Quod enim interpretatus estlatinus, Minister ; græcus habet, Diaconus ; quiavere diaconus græce, minister est latine :quomodo martyr græce, testis latine ; apostolusgræce, missus latine. Sed iam consuevimusnominibus græcis uti pro latinis. Nam multicodices Evangeliorum sic habent : Ubi sum ego, illicet diaconus meus. Hoc putate dictum, quia hoc estdictum : Ubi sum ego, illic et diaconus meus. Ergobene diaconus ipsius : Domine Jesu, accipe spiritummeum998. Tu promisisti Evangelium legi,Evangelium prædicavi : Ubi sum ego, illic et diaconusmeus. Exstiti tibi diaconus tuus, ministravi tibisanguinem meum, posui pro te animam meam ;redde mihi promissionem tuam.

IV. Et pro judæis, pro lapidatoribus suis, procruentis cordibus, pro crudelibus animisquomodo oravit ? Genu fixit. Tanta humilitas

995 Forte Compendio.996 Io 17, 24. 997 Io 12, 26.998 Act 7, 58.

409

Stephani, magnus reatus est illius populi. Pro sestans rogavit, pro illis genu fixit. Illos sibipræposuit ? Absit : non est credendum. Diligebatinimicos : sed de proximo dictum est : Diligesproximum tuum sicut te ipsum999. Quare ergo genufixit ? Quia sciebat se pro sceleratis orare ; etquanto erant illi maligniores, tanto se difficiliusexaudiri. Dominus in cruce [149] pendens : Pater,inquit, ignosce illis1000 : Stephanus sub lapidibusgenu fixo : Domine, ne statuas illis hoc delictum1001.Secutus est vestigia pastoris sui, tamquam bonaovis : bonus agnus secutus est Agnum, cujussanguis tulit peccatum mundi. Implevit quod aitapostolus Petrus : Christus pro nobis passus est,relinquens nobis exemplum, ut sequamur vestigia ejus1002.

V. Vide hominem sequentem vestigiaDomini sui. Christus in cruce : Pater, in manus tuascommendo spiritum meum1003 : Stephanus sublapidibus : Domine Jesu, suscipe spiritum meum.Christus in cruce : Pater, ignosce illis, quia nesciuntquid faciunt1004 : Stephanus sub lapidibus : DomineJesu, ne statuas illis hoc delictum1005. Quomodo possetiste non ibi esse ubi erat quem secutus est, ubierat quem imitatus est ?999 Mt 22, 39.1000 Lc 23, 34.1001 Act 7, 59.1002 1 Pt 2, 21.1003 Lc 23, 46.1004 Lc 23, 34.1005 Act 7, 59.

410

VI. Triumphavit, coronatus est. Latuit tantotempore corpus ejus, processit quando Deusvoluit, illuminavit terras, tanta miracula fecit,mortuus vivos facit mortuos, quia nec mortuus.Ergo hoc commendo Caritati vestræ, ut sciatisquod orationes ejus multa impetrant, non tamenomnia. Nam invenimus etiam in libellis quidantur, fuisse illi difficultates impetrandi, etaccepisse tamen postea beneficium, nondeficiente supplicis fide. Non cessatum est,oratum est, et dedit postea Deus per Stephanum.Sunt verba orantis Stephani, et responsum est illi :Pro qua oras non est digna, hoc et hoc fecit. Ettamen institit, rogavit, accepit. Dedit nobisintellegere, quia in cujus nomine faciebatantequam carnem deponeret, in ejus nominefaciunt orationes ejus ut beneficia impetrentur,quibus novit ea dari debere.

VII. Ille autem tamquam servus orat.Apocabatur angelus quidam cum Joanne. Angelitales sunt apud Deum, ut si [150] boni fuerimus,et perfecte eum promeruerimus, Angelisæquemur : Erunt, dixit, æquales Angelis Dei1006.Angelus ostendebat multa miracula sancto Joannievangelistæ ; turbatus miraculis adoravit eum.Adoravit homo angelum ; et angelus homini :Surge, quid facis ? Illum adora : conservus enim tuus sumet fratrum tuorum1007. Si tanta humilitas apparuit in

1006 Mt 22, 30.1007 Apoc 19, 10.

411

angelo, quantam putatis esse debere in martyre,sicut est ? Non ergo credamus superbum esseStephanum, cum putamus quia virtute sua facitquod facit. Per conservum beneficia sumamus,honorem et gloriam Domino demus. Quid vobisplus dicam et multum loquar ? Legite quatuorversus quos in cella scripsimus, legite, tenete, incorde habete. Propterea enim eos ibi scriberevoluimus, ut qui vult legat, quando vult legat. Utomnes teneant, ideo pauci sunt : ut omnes legant,ideo publice scripti sunt. Non opus est utquæratur codex : camera illa codex vester sit.Aliquanto quidem temperius solito processimus :sed quia longa lectio recitata est, et graves æstussunt, libellum beneficiorum Dei per ipsum, quemlecturi hodie fuimus, in diem dominicumdifferamus. [151]

SERMO CCCXX.1008

De homine sanato per orationes S. Stephani. Ubi Augustinusepiscopus se excusat, quod sermonem facere non potuerit.

Habitus ipso die Paschæ.

De miraculis Dei per orationes beatissimimartyris Stephani libellos solemus audire. Libellushuius, aspectus est ; pro scriptura notitia, procharta facies demonstratur. Qui nostis quid in illodolentes videre soleatis, in præsenti gaudenteslegite quod videtis : ut Dominus Deus noster

1008 Alias de Diversis 29.

412

abundantius honoretur, et quod in libelloconscriptum est, in vestram memoriamconscribatur. Date veniam, quia diuturnum nonreddo sermonem : nostis etenim fatigationemmeam. Ut heri jejunus tanta agere possem et nondeficere, ut et hodie vobiscum loquar, orationessancti Stephani præstiterunt. Conversi adDominum, etc.

SERMO CCCXXI.1009

Ubi libellum sanati hominis promisit, feria secunda Paschæ.

Diximus quidem hesterno die, sicut meminitCaritas [152] vestra : Huius libellus, aspectus est.Tamen quia nonnulla nobis indicavit, quæ nossedebetis, ad majorem admirationem et Domininostri gloriam, de suorum sanctorum memoriis,de quibus dictum est : Pretiosa in conspectu Dominimors sanctorum ejus1010 ; etiam libellum dare decet,qui habet omnia quæ ex ejus ore cognovimus. Sedsi Dominus voluerit, hodie parabitur, et vobis diecrastino recitabitur.

SERMO CCCXXII.1011

Ubi libellum promissum sanati hominis præsentavit, feria tertiaPaschæ.

Hesterno die libellum promisimus Caritativestræ, ubi de illo sanato audire etiam possitis,

1009 Alias de Diversis 30.1010 Ps 115, 15.1011 Alias de Diversis 31.

413

quæ videre non potuistis. Si ergo placet Caritativestræ, imo quia placere debet quod et mihiplacet, ambo fratres stent in conspectu vestro : utqui illum non viderant, in isto videant quid illepatiebatur. Stent ergo ambo, unus cui donata estgratia, et alter cui petenda est misericordia.

Exemplar libelli a paulo dati Augustino episcopo.

Rogo, domine beatissime papa Augustine, uthunc libellum meum, quem ex præcepto tuoobtuli, sanctæ plebi jubeas recitari.

Cum1012 adhuc in patria nostra CæsareaCappadociæ [153] moraremur, frater noster natumajor gravibus atque intolerandis communemmatrem affecit iniuriis, in tantum ut ei etiammanus non dubitaret inferre. Quod nos omnesfilii pariter congregati patienter tulimus, ut neverbum quidem fratri nostro pro matre nostra,cur hoc faceret, dixerimus. Illa autem femineidoloris stimulis incitata, iniuriosum filiummaledicendo punire constituit. Cumque ad sacriBaptismatis fontem post gallorum cantusmemorato filio suo iram Dei imprecaturaproperaret, tunc ei nescio quis in patrui nostrisimilitudine, ut intellegitur, dæmon occurrit, et abea prior quo pergeret requisivit. Cui illa, admaledicendum filio suo ob intolerabilemcontumeliam se ire respondit. Tunc autem illeinimicus, quoniam in mulieris corde insaniente

1012 Confer. lib. XXII, de Civitate Dei, cap. VIII.

414

locum facile invenire potuit, ut omnibusmalediceret persuasit. Illa autem vipereisinflammata consiliis, sacrum fontem provolutacorripuit, et sparsis crinibus nudatisque uberibushoc a Deo potissimum postulavit, ut extorrespatria et circumeuntes alienas terras, omnehominum genus nostro terreremus exemplo. Moxmaternas preces efficax vindicta prosequitur,eumdemque continuo fratrem nostrum ætateculpaque majorem tremor membrorum tantusinvasit, quantum in me usque ante hoc triduumvestra Sanctitas vidit. Servato autem ordine, quonati eramus, intra unum annum eadem nos pœnaomnes corripuit. Videns autem matermaledictiones suas ad tantam efficaciampervenisse, impietatis suæ conscientiam etopprobrium hominum diutius ferre non potuit :sed laqueo guttur astringens, luctuosam vitamtermino funestiore conclusit. Egressi ergo nosomnes, opprobrium nostrum non ferentes, etcommunem patriam relinquentes passim sumusper diversa dispersi. Ex nobis autem omnibusdecem fratribus, qui nascendi quoque ordineprimum sequitur ad gloriosi martyris Laurentii[154] memoriam, quæ apud Ravennam nupercollocata est, sicut audivimus, meruit sanitatem.Ego autem qui nascendi ordine sum sextusillorum, cum hac sorore mea, quæ me ætatesubsequitur, ubicumque gentium, ubicumqueterrarum loca esse sacra, in quibus operaretur

415

Deus miracula, comperissem, magno desideratæsanitatis amore carpebam iter. Sed ut de cæterisceleberrimis sanctorum locis taceam, etiam adAnconam, Italiæ civitatem, ubi pergloriosissimum martyrem Stephanum multamiracula Dominus operatur, eadem circuitioneperveni. Sed ideo alibi curari non potui, quia huicloco divina prædestinatione servabar. Nec Uzalimcivitatem Africæ prætermisi, ubi beatus martyrStephanus magna prædicatur frequenter operari.Verumtamen ante hos tres menses, id est,calendarum januariarum die, tam ego quam sorormea, quæ hic mecum est, eadem adhuc passionedetenta, evidenti sumus visione commoniti. Aitenim mihi quidam aspectu clarus, et candido crinevenerabilis, quod intra tertium mensem desiderataesset mihi sanitas adfutura. Sorori autem meæ invisione Sanctitas tua in ea effigie, in qua tepræsentes videmus, apparuit : per quod nobissignificatum est, ad istum locum nos veniredebuisse. Nam et ego Beatitudinem tuam sæpiuspostea videbam per alias civitates in itinere, quoveniebamus, talem prorsus, qualem modoconspicio. Admoniti ergo evidenti auctoritatedivina, ad hanc venimus civitatem ante dies fermequindecim. Passionis meæ vel oculi vestri testessunt, vel miserabilis soror mea, quæ aderuditionem omnium, communis mali præbetexemplum : ut qui in illa qualis ego fuerim vident,in me quantum per Spiritum sanctum suum

416

Dominus sit operatus, agnoscant. Orabam egoquotidie cum magnis lacrymis in loco ubi estmemoria gloriosissimi martyris Stephani. Dieautem dominico [155] Paschæ, sicut alii quipræsentes erant, viderunt, dum orans cum magnofletu cancellos teneo, subito cecidi. Alienatusautem a sensu, ubi fuerim nescio. Post paululumassurrexi, et illum tremorem in corpore meo noninveni. Huic itaque tanto Dei beneficio noningratus, hunc libellum obtuli ; in quo etiam quæde nostris calamitatibus ignorabatis, et quod demea incolumitate et salute cognovistis, exhibui :ut et pro mea sorore orare dignemini, et pro meagere Deo gratias.

SERMO CCCXXIII.1013

Habitus post libellam de sancto Stephano.

I. Misericordia quidem Dei, fratres, sicutcredendum est, omnes isti fratres, quos una Deiira materna plaga percussit, ad huius de quogaudemus, quandoque perventuri sunt sanitatem.Verumtamen discant filii obsequi, timeantparentes irasci. Scriptum est : Benedictio patris firmatdomum filiorum : maledictio matris eradicatfundamenta1014. Modo isti per terras in fundamentispatriæ suæ non sunt : præbent ubiquespectaculum, proponunt suum supplicium ;præbent oculis miseriam suam, terrent superbiam1013 Alias de Diversis 32.1014 Eccli 3, 11.

417

alienam. Discite, filii, quod dicit Scriptura, redderehonorem parentibus debitum. Sed et vos,parentes, quando offendimini, parentes vos esserecordamini. Oravit mater contra filios, [156]exaudita est ; quia Deus vere justus est, quia vereiniuriam passa fuerat. Unus ipsorum et verbacontumeliosa et manus iniecerat ; et cæteri matrisiniuriam patienter tulerunt, nec unum pro eaverbum contra fratrem responderunt. justus Deusqui audivit precantem, audivit dolentem. Sed quidilla misera ? Nonne unde citius exaudita, inde pluspunita ? Discite hoc petere a Deo, ubi nontimeatis exaudiri.

II. Nos autem, fratres, satagamus DominoDeo nostro gratias referre pro illo qui sanatusest ; et pro illa quæ adhuc tenetur, precesfundamus. Benedicamus Deum, quia dignos noshabuit, ut hoc videremus. Quid enim sumus, quiaego apparui istis nesciens ? Illi enim me videbant,et ego nesciebam : et admonebantur ut ad istamcivitatem venirent. Quis sum ego ? Homo sumunus de multis, non de magnis. Et vere, ut audiatCaritas vestra, multum miror, et gaudeo nobisesse concessum : quoniam iste homo nec Anconæcurari potuit ; imo potuit, sed propter nos factumnon est, quia facillime fieri potuit. Sciunt enimmulti quanta miracula per beatissimum martyremStephanum in ista civitate fiant. Et audite quodmiremini : memoria ejus antiqua ibi erat, et ipsaest ibi. Sed fortasse dicis : Corpus ejus nondum

418

apparuerat, memoria ibi unde erat ? Latet quidemcausa : sed quid ad nos fama pertulerit, nontacebo Caritati vestræ. Quando lapidabatursanctus Stephanus, aliqui etiam innocentes, etmaxime de iis qui iam in Christum crediderant,circumstabant : dicitur lapis venisse in cubitum, etexcussus inde venisse ante quemdam religiosum.Tulit illum, et servavit. Homo erat denavigantibus, sors navigationis attulit illum adlittus Anconæ, et revelatum est illi ibi deberereponi lapidem illum. Ille obedivit revelationi, etfecit quod jussum est : [157] ex illo cœpit esse ibimemoria sancti Stephani, et rumor erat quiabrachium sancti Stephani ibi est, nescientibushominibus quid contigisset. Verum autemintellegitur propterea ibi fuisse revelatum, ut ibiponeret lapidem qui de cubito Martyris excussusest, quia græce cubitum "ἀγκὼν" dicitur. Sed quisciunt quæ ibi miracula fiant, ipsi nos doceant.Non ibi cœperunt fieri ista miracula, nisiposteaquam corpus sancti Stephani apparuit.Ecce ibi non est curatus iste juvenis, ut nostrisoculis servaretur.

III. Apud Uzalim ubi est episcopus fratermeus Evodius, quanta miracula ibi fiant quærite,et invenietis. Prætermissis autem aliis, indicovobis unum quod ibi factum est, ut videatisquanta sit ibi præsentia majestatis. Mulier quædamsubito ægrotum filium, cui succurrere festinandonon potuit, in gremio suo catechumenum amisit :

419

quæ clamans, Mortuus est, inquit, filius meuscatechumenus.

IV. Et cum hæc diceret Augustinus, populusde memoria sancti Stephani clamare cœpit, Deogratias ! Christo laudes ! In quo continuo clamore,puella quæ curata est ad absidam perducta est.Qua visa, populus cum gaudio et fletu, nullisinterpositis sermonibus, sed solo strepituinterposito, aliquandiu clamorem protraxit : etsilentio facto, Augustinus episcopus dixit :"Scriptum est in Psalmo : Dixi, Proloquar adversumme delictum meum Domino Deo meo, et tu dimisistiimpietatem cordis mei1015. Dixi, Proloquar : nondumprolocutus sum : Dixi, Proloquar, et tu dimisisti.Commendavi istam miseram, imo ex misera,commendavi eam vestris orationibus.Disposuimus orare, et exauditi sumus. Sitgaudium nostrum actio gratiarum. Citius exauditaest mater Ecclesia, [158] quam in perniciemmaledicta mater illa". Conversi ad Dominum, etc.

SERMO CCCXXIV.1016

Quo Augustinus complet partem Sermonis mox præcedentismiraculo interrupti.

Debet a nobis hesternus sermo compleri, quimajori interruptus est gaudio. Statueram enim etcœperam loqui Caritati vestræ, quare mihividentur isti fratres divina auctoritate ad hanc

1015 Ps 31, 5.1016 Alias de Diversis 33.

420

civitatem esse directi, ut hic in eis diu optata etexspectata sanitas impleretur. Et hoc volensdicere, prius commendare cœperam Caritativestræ loca sancta, in quibus non sunt sanati, etad nos inde sunt directi. Et dixi de Anconacivitate Italiæ : cœperam de Uzali civitate dicere,quæ est in Africa (episcopum habet fratremmeum, quem nostis, Evodium) ; quia et ad illamcivitatem eos venire, fama ejusdem martyris etoperum ejus compulisset. Non est illic datumquod dari potuit, ut hic daretur ubi dari debuit.Cum autem opera divina per sanctum Martyremcommemorare breviter vellem, omissis cæteris,unum institueram dicere : quod cum dico,restituta illi puellæ sanitate, subito lætitiætumultus exortus est, et nos aliter compulit finiresermonem. Ergo tale ibi miraculum scimusfactum inter multa alia, quæ commemorari utiquecuncta non possunt. Mulier quædam amisit ingremio [159] ægrotantem filium catechumenuminfantem lactentem. Quæ cum vidisset amissumet irreparabiliter perditum, cœpit eum magis flerefideliter, quam mater.1017 Non enim filii suidesiderabat vitam, nisi in futuro sæculo, et hancsibi ablatam et perisse plangebat. Impleta affectufiduciæ tulit illum mortuum, et cucurrit admemoriam beati martyris Stephani, et cœpit abillo exigere filium, et dicere : Sancte martyr, videsnullum mihi remansisse solatium. Non enim1017 Forte, materne.

421

possum dicere filium præcessisse, quem nostiperisse : tu enim vides quare plangam. Reddefilium meum, ut habeam eum ante conspectumcoronatoris tui. Hæc et talia cum precaretur,lacrymis quodam modo non petentibus, sed utdixi, exigentibus, revixit filius ejus. Et quiadixerat, Nosti quare illum quæram : ostenderevoluit etiam Deus verum animum ipsius.Continuo tulit illum ad presbyteros, baptizatusest, sanctificatus est, unctus est, imposita est eimanus, completis omnibus sacramentis,assumptus est. Illa autem tali eum cum vultudeduxit, tamquam non deduceret ad requiemsepulcri, sed ad sinum martyris Stephani.Probatum est cor fidele mulieris. Ubi ergo talemiraculum fecit Deus per Martyrem suum, nonpotuit ibi istos curare ? Et tamen huc nobis directisunt. Conversi ad Dominum, etc.

SERMO CCCXXV.1018

In Natali viginti Martyrum.viii

I. Die solemni sanctorum Martyrum debitussermo [160] reddendus est. De gloria martyrumlocuturos, breviter justam causam martyrumlocuturos, adjuvent nos orationes martyrum. Hocenim per istas solemnitates commemorari debetSanctitas vestra, primum ne arbitremur aliquidnos conferre martyribus, quia eorum dies

1018 Alias ex Sirmondianis 30.

422

sollemnissimos celebramus. Illi nostrisfestivitatibus non egent, quia in cœlis cum Angelisgaudent : congaudent autem nobis, non sihonoremus eos, sed si imitemur eos. Quamquamet quod honoramus, nobis prodest, non illis. Sedhonorare, et non imitari, nihil est aliud quammendaciter adulari. Ad hoc ergo istæ festivitatesin Ecclesia constitutæ sunt Christi, ut per eascongregatio membrorum Christi admoneaturimitari martyres Christi. Hæc est omnino huiusfestivitatis utilitas, alia non est. Si enim nobisproponatur imitandus Deus, respondet humanafragilitas, multum esse ad se imitari eum, cui nonpotest comparari. Si deinde ipsius Domini nostriJesu Christi ad imitationem nobis proponaturexemplum, qui propterea cum Deus esset, mortalicarne vestitus est, ut hominibus mortalem carnemgerentibus insinuaret præceptum, et demonstraretexemplum ; de quo etiam scriptum est : Christuspro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, utsequamur vestigia ejus1019 : tamen et hic adhucrespondet humana fragilitas, Quid simile ego etChristus ? Ille etsi caro, tamen Verbum caro.Verbum enim caro factum, ut habitaret in nobis1020 :carnem assumpsit, non Verbum perdidit ; quodnon erat accepit, non quod erat amisit. Deus enimerat in Christo mundum reconcilians sibi1021. Quid ergo

1019 Pt 2, 21.1020 Io 1, 14.1021 2 Cor 5, 19.

423

simile ego et Christus ? Ad tollendas igitur omnesexcusationes infidelis infirmitatis, martyres nobisstratam construxerunt. Lapideis enim tabulisconstruenda erat, qua securi [161] ambularemus.Ipsi fecerunt sanguine suo, confessionibus suis.Denique contemptis corporibus suis, venienti adgentes lucrandas Christo, tamquam in jumentoillo sedenti, corpora sua sicut vestimentastraverunt1022. Quis est, quem pudeat dicere, Imparsum Deo ? Plane impar. Impar sum Christo ?Etiam mortali Christo impar. Petrus hoc eratquod tu, Paulus hoc erat quod tu, Apostoli etProphetæ hoc erant quod tu. Si piget imitariDominum, imitare conservum. Præcessit agmenservorum, sublata est excusatio pigrorum.Postremo adhuc dicit : Impar sum Petro, imparsum Paulo. Impar es veritati ? Coronaturrusticitas, non excusatur vanitas. Postremo impares pueris ? impar es puellis ? impar es sanctæValerianæ ? Si adhuc sequi piget, non visadhærere Victoriæ ? Sic enim nobis sanctorumviginti Martyrum series recitata est. cœpit abepiscopo Fidentio, clausit ad fidelem feminamsanctam Victoriam. Initium a fide, finis advictoriam.

II. Videte ergo, fratres : sic celebratepassiones martyrum, ut cogitetis imitari martyres.Illi ut fructuosam haberent pœnam, elegeruntcausam. Attenderunt enim Dominum dicentem,1022 Cf. Mt 21, 7-8.

424

non Beati qui persecutionem patiuntur ; sed : Beati quipersecutionem patiuntur propter justitiam1023. Eligecausam, et non cures pœnam. Si autem non eligiscausam, et hic et in futuro invenies pœnam. Nonte commoveant supplicia et pœnæmalefacientium, sacrilegorum, hostium pacis,1024 etinimicorum veritatis. Non enim illi pro veritatemoriuntur : sed ideo moriuntur, ne veritasannuntietur, ne veritas prædicetur, ne veritasteneatur, ne unitas ametur, ne caritas diligatur, neæternitas teneatur. O causa pessima ! ideo pœnainfructuosa. Non attendis, qui te de pœna jactas,[162] tres cruces fuisse, quando Dominus passusest ? Inter duos latrones passus est Dominus :pœna non discernebat, sed causa discernebat.Ideo martyrum vox est in illo Psalmo : judica me,Deus. Non timet judicium : non enim habet quodin illo ignis absumat ; ubi totum aurum est,flamma quid formidatur ? judica me, Deus, etdiscerne causam meam de gente non sancta1025. Numquiddixit : Discerne pœnam meam ? Diceretur ei,Pœnam passus est latro. Numquid ait : Discernecrucem meam ? Ibi et adulter inclusus est.1026

Numquid dixit : Discerne catenam meam ? Ibifures etiam colligati sunt. Numquid dixit :Discerne vulnus meum ? Ferro etiam scelerati

1023 Mt 5, 10.1024 Donatistarum falsos Martyres carpit.1025 Ps 42, 1.1026 Aliqua hic desiderantur.

425

necati sunt. Cum ergo videret omnia bonismalisque communia in passionibus, exclamavit, etait : judica me, Domine, et discerne causam meam degente non sancta. Si discernis causam meam,coronas patientiam meam. Hæc Caritati vestræpro exhortatione in hoc sancto loco sufficiant ;quoniam dies parvi sunt, et adhuc nobis in majorebasilica restant quæ agamus cum Caritate vestra.[163]

SERMO CCCXXVI.1027

In Natali Martyrum.1028

I. Solemnitas beatissimorum Martyrumlætiorem nobis reddidit diem. Lætamur, quia deterra laboris ad regionem quietis Martyrestransierunt : sed hoc non saltando, sed orando ;non potando, sed jejunando ; non rixando, sedtolerando meruerunt. Contristabantur, credo,parentes eorum, quando ad passionem abierunt :sed illi lætabantur et dicebant : Lætatus sum in hisquæ dicta sunt mihi, in domum Domini ibimus1029.Nolite, parentes, nolite plangere gaudia nostra. Sieos quos nutristis, non vultis in gehennam ire ;

1027 Alias 30 ex Vignerianis.1028 Eorumdem forte viginti Martyrum, de quibus esi Sermo superior, quihunc 326, in Victorino codice proxime antecedit. Et sane in TheodoricensiMS. post superiorem illum Sermonem subsequitur cento quidam diversisconstans Augustini excerptis, cui titulus : item Sermo beati Augustini episcopi,In Natali sanctæ Victoriæ Martyris, unius scilicet ex viginti Martyribus. Tumisti centoni subjicitur noster hic CCCXXVI Sermo cum hoc titulo : ItemSermo cujus supra, de eodem unde supra. Consentit vetus codex Remigiensis.1029 Ps 121, 1.

426

imitari debetis, non impedire. Illi noverant quopergebant, et parentes increduli sine causaplangebant. Sed tunc amantes filios carnaleslugebant : postea credentes in Deum dicebant :Convertisti planctum meum in gaudium mihi, conscidistisaccum meum, et præcinxisti me lætitia1030. Utinam,fratres, rumpatur in nobis saccus pœnitentiæ, eteffundatur pretium indulgentiæ. Martyres omnes[164] sarcinas lucrorum sæculi huius hicposuerunt, hic dimiserunt, et viam quæ ducit advitam, expediti sicut boni milites cucurrerunt ;sicut scriptum est : Tamquam nihil habentes, et omniapossidentes1031. Et vere in terra nihil habebant, sed incœlo felicitatem perpetuam possidebant. Adcœlum devote festinabant, et viam vitæ securicurrebant ; et adhuc longe positi manus adpalmam extendebant. Currite, sancti ; sic currite,ut comprehendatis. Regnum cœlorum vim patitur, etqui vim faciunt, diripiunt illud1032. Non est angustum :quisquis beatus vult esse, ad regnum cœlorumfestinet. Nulli clausum est, nisi ei qui se excluserit.Paratus est Christus suscipere confessores suos.Ipse desuper dicit : Specto vos, certantesadjuvabo, vincentes coronabo.

II. Hanc pollicitationem Martyres tenentes,terrores et minas persecutoris pro nihilohabuerunt. Nam cum persecutor diceret :

1030 Ps 29, 12.1031 2 Cor 6, 10.1032 Mt 11, 12.

427

"Sacrificate idolis ;" responderunt : "Non facimus,quia æternum Deum in cœlis habemus, cuisemper sacrificamus ; nam dæmoniis nonimmolamus." Et judex : "Quare ergo contrapræceptum sacrum facitis ?" Responderunt :"Quia magister cœlestis in Evangelio nobis dicit :Qui reliquerit patrem et matrem, et uxorem, et filios, etomnia quæ possidet, propter nomen meum, centuplumaccipiet, et vitam æternam possidebit1033". Et judex :"Ergo non obtemperabitis præceptisImperatorum ?" Et responderunt : "Non." Etille : "Quam ergo auctoritatem potestis habere,cum vos videatis supplicio subjacere ?" EtMartyres dixerunt : "Auctoritatem Regis æterniportamus, ideo auctoritatem mortalis hominisnon curamus." Tunc in carceribus missi, catenisonerati sunt. Quantum dictum est ab impiis : Ubiest Deus eorum ?1034 Veniat [165] Deus eorum, inquem crediderunt, et liberet eos de carceribus,eripiat eos a gladio, eripiat eos a bestiis. Omniaista dicebant, sed in petra positos non deiciebant.Illi sæviebant, sed illi non timebant. Sciebant ubieos dimittebant, et quo festinabant. CoronanturMartyres confessores, et remanserunt judicesdesertores. Sic Deus vult unumquemquechristianum probare, ut probatum velit cumMartyribus coronare.

1033 Mt 19, 29.1034 Ps 113, 2.

428

SERMO CCCXXVII.1035

In Natali Martyrum.

I. Cantavimus Deo martyrum voce : judicame, Deus, et discerne causam meam de gente nonsancta1036. Martyrum vox est. Quis audeat dicere :judica me, Deus, nisi qui habet optimam causam ?Promissis et minis tentatur anima, mulceturillecebris, torquetur doloribus : omnia pro Christovicta sunt ab invictis martyribus. Victus estpromittens mundus, victus est sæviens mundus.Non tenuit voluptas, non terruit cruciatus. Aurumin fornace purgatum ignem gehennæ non timet.Ideo tamquam purgatus igne tribulationisbeatissimus martyr securus dicit : judica me, Deus.Quidquid in me inveneris bonum, judica. Donastimihi quod tibi placeat ; inveni in me, et judica me.Non me tenuit dulcedo sæculi, non me a tedetorquet tribulatio sæculi. judica me, et discernecausam meam de gente non [166] sancta. Multipatiuntur tribulationes ; parem habent pœnam,sed parem non habent causam. Multa malapatiuntur adulteri, multa mala patiuntur malefici,multa mala patiuntur latrones et homicidæ, multamala patiuntur scelerati omnes, multa mala,inquit, et ego martyr tuus patior : sed discernecausam meam de gente non sancta, latronum,homicidarum, scelestorum omnium. Pati talia,

1035 Alias 27, ex Sirmondianis.1036 Ps 42, 1.

429

qualia ego, possunt : habere talem causam nonpossunt. Ego in fornace purgor ; illi cinerescunt.Et hæretici patiuntur, et plura a se ipsis ; et voluntmartyres dici. Sed contra illos cantavimus :Discerne causam meam de gente non sancta. Non facitmartyrem pœna, sed causa.

II. In passione Domini tres cruces erant ; unapœna, sed dispar causa. Ad dexteram unus latro,ad sinistram alter latro : in medio judex, interambos pendens in cruce, quasi pronuntians detribunali, audivit unum dicentem : Libera te, sijustus es ; audivit alterum parem suumcorripientem et dicentem : Tu non times Deum ?Nos pro malis nostris ista patimur ; nam iste justusest1037. Malam habebat causam, et discernebatmartyrum causam. Quid est enim aliud : Nos promalis nostris ista patimur ; nam iste justus est ? Quiscausam discerneret martyrum a causa impiorumpœnam patientium ? Iste, inquit, justusagnoscitur ; nos pro nobis patimur, pro malisnostris patimur. Domine : vide quid dicat sociopœnæ suæ. Christus pariter pendebat ; sed nonpariter vilescebat. Agnoscebatur Dominus apendente. Unum erat crucis consortium ; non eratunum præmium. Quid dico ? Das Christopræmium, qui dator est præmiorum ? Domine,inquit, memento mei, cum veneris in regnum tuum1038.Pendentem videbat, [167] crucifixum videbat ; et

1037 Lc 23, 39.1038 Lc 23, 42.

430

regnaturum sperabat. Memento, inquit, mei, nonmodo, sed cum veneris in regnum tuum. Multa, inquit,mala feci, requiem celerem non mihi spero :sufficiant tormenta mea usque ad adventumtuum. Modo torquear ; cum veneris, tunc mihiparce. Ille se differebat ; sed Christus paradisumnon petenti offerebat. Memento mei : sed quando ?Cum veneris in regnum tuum. Et Dominus : Amendico tibi, hodie mecum eris in paradiso1039. Discipuli meidimiserunt me, discipuli mei desperaverunt deme ; et tu in cruce cognovisti me, noncontempsisti moriturum, sperasti regnaturum :Hodie mecum eris in paradiso. Non a te recedo.Discreta est causa ; numquid pœna ? Bona ergovox : judica me, Deus, et discerne causam meam de gentenon sancta1040. Omnes qui vivimus in hoc sæculo,laboremus ut bonam causam habeamus : ut siquid nobis acciderit in hoc sæculo, cum bonacausa hinc exeamus.

SERMO CCCXXVIII.1041

In Natali Martyrum.

I. In Psalmo diximus Domino Deo nostro :Pretiosa est in conspectu Domini mors sanctorum ejus1042.Pretiosa est mors sanctorum martyrum ; quiapretium eorum est sanguis Domini ipsorum.

1039 Lc 23, 43.1040 Ps 42, 1.1041 Alias de Diversis 117.1042 Ps 115, 15.

431

Passus est enim passione sua, quia erant passuripost ipsum. Præcessit ipse, et [168] secuti suntmulti. Valde enim erat aspera via ; sed fecit ipsamlenem, quando ipse ante omnes transivit. Ideocæteri non timuerunt transire, quia ipse priortransivit. Mortuus est enim, et terruit discipulossuos. Resurrexit, et abstulit illis timorem, et deditamorem. Quando enim mortuus est Christus,trepidaverunt discipuli, et putaverunt quod periit.Quando secuti sunt, ibi videte gratiam Dei. Tunclatro credidit, quando discipuli trepidaverunt. Eratenim unus latro in cruce cum illo, sicque in illumcredidit, ut diceret : Domine, in mente me habe, dumveneris in regnum tuum1043. Quis illum docebat, nisiqui juxta illum pendebat ? Erat enim illi fixus alatere : sed habitabat in corde.

II. In isto autem psalmo, ubi diximus :Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus : ibiscriptum est et quod audistis : Ego dixi in ecstasimea, Omnis homo mendax1044. Quid dicimus, fratres ?Omnis homo mendax. Ergo et martyres mendacesfuerunt ? Si autem martyres veraces fuerunt ;quomodo verum est : Omnis homo mendax ?Scriptura dicit : Omnis homo mendax. Si dixerimus,Veraces erant martyres ; Scripturam facimusmendacem. Si autem verum dixit Scriptura, quiaomnis homo mendax ; ergo martyres mendacesfuerunt. Quomodo ergo habemus ostendere et

1043 Lc 23, 42.1044 Ps 115, 11.15.

432

Scripturam veracem et martyres veraces ? Anforte martyres non fuerunt homines ? Si autemerant homines, quomodo verum est : Omnis homomendax ? Quid ergo faciemus ? Laborabimus, utostendamus vobis quia et Scriptura vera est, etomnis homo mendax ; et martyres veraces fuerunt,quia pro veritate mortui sunt ? Ideo enim suntmartyres, quia pro veritate passi sunt. Martyrenim est verbum græcum, et latine testis [169]dicitur. Si ergo veri testes fuerunt, vera dixerunt ;et vera dicendo coronas acceperunt. Si autemtestes falsi fuerunt, quod absit, non ad coronas,sed ad pœnas ierunt : quia scriptum est : Testisfalsus non erit impunitus1045. Ergo ostendamus illosveraces. Jam ipsi se ostenderunt, quando proveritate etiam mori voluerunt. Quomodo ergoverax est Scriptura, quæ dicit : Omnis homomendax ? Rogemus Dominum nostrum JesumChristum ; et ipse nobis solvet istam quæstionem.Unde habet illam nobis solvere ? De Evangelio,de quo modo loquebamur, quando vobislegebatur.

III. Audistis enim, quando legebaturEvangelium, quia martyribus dicebat DominusJesus : Cum tradent vos, nolite cogitare quidloquamini, aut quid dicatis, dabitur enim vobis inilla hora quid loquamini. Non enim vos estis quiloquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur

1045 Prov 19, 5.

433

in vobis1046. Quia si vos loquimini, mendaciumdicitis : quia omnis homo mendax. Vidit ergo ipseDominus, quia omnis homo mendax, et deditmartyribus Spiritum suum ; ut non ipsiloquerentur, sed Spiritus ejus : ut non essentmendaces, sed ut essent veraces. Ecce quareveraces fuerunt ; quia non ipsi loquebantur, sedSpiritus ejus. Et modo quod vobis loquimur, si denostro loquimur, mendacium dicimus. Si autemsunt Spiritus Dei, quæ vobis dicimus, ideo verasunt. Et vos proficite : nolite de vestro velle loqui,si vultis vera loqui ; ut non remaneatis hominesmendaces, sed sitis filii Dei veraces.

IV. Omnes hæretici etiam pro falsitatepatiuntur, non pro veritate : quia mentiunturcontra ipsum Christum. Omnes Pagani, impiiquæcumque patiuntur, pro falsitate patiuntur.Nemo ergo se extollat et glorietur de passione,[170] sed prius ostendat linguæ suæ veritatem. Tuostendis pœnam, ego quæro causam. Tu dicis,Sum passus : ego dico quare sis passus. Nam siattendamus solas passiones, coronantur etlatrones. Numquid audet dicere ille : Tanta ettanta passus sum ? Quare ? Quia dicitur illi :Propter facta tua mala ; ideo malam habuistipœnam, quia prius malam habuisti causam. Si depassione gloriandum est ; potest et ipse diabolusgloriari. Videte quanta patitur, cujus ubiquetempla evertuntur, cujus ubique idola franguntur,1046 Mt 10, 19-20.

434

cujus ubique sacerdotes et arreptitii cæduntur.Numquid potest dicere : Et ego martyr sum, quiatanta patior ! Ergo homo Dei prius sibi eligatcausam, et securus accedat ad pœnam. Quia si inbona causa accedit ad pœnam, post pœnamaccipiet et coronam.

V. Ergo in memoria æterna erit justus, et ab auditumalo non timebit1047. Venit enim judex omniumvivorum et mortuorum, sicut in Evangeliolegimus. Et verum est, quoniam ista quæ modovidemus, non erant quando futura dicebantur.Quod videtis modo prædicari nomen Christi peromnes gentes, converti homines ad unum Deum,dimitti idola, dimitti dæmonia, everti templa,frangi simulacra ; omnia ista nondum erant,tamen dicebantur, et modo videntur. In quibusergo Litteris scripta sunt ista, quæ iam videmus(tunc autem scripta sunt, quando non videbantur,sed futura promittebantur), in ipsis Litterislegimus quod nondum venit. Nondum enim venitdies judicii, nondum venit resurrectio mortuorum,nondum venit judicaturus, qui prius veneratjudicandus. judicatus injuste, judicaturus juste.Differens potentiam, cum vult ostenderepatientiam. Venturus est ergo, et quomodo sepromisit esse venturum cum Angelis suis, sicveniet et apparebit in claritate omnibus [171]etiam resurgentibus. Unusquisque enimresurrecturus est cum causa sua. Qualis enim1047 Ps 111, 7.

435

modo cum moritur, recipitur in carcerem, talisprocedit ad judicem. Modo opus est ut componatcausam suam, inclusus non potest. Qui ergobonas habent causas, recipiuntur in requiem : quiautem malas habent causas, recipiuntur in pœnas.Sed majores pœnas passuri sunt, cumresurrexerint : in quarum comparatione tales suntistæ quas patiuntur qui mortui sunt homines mali,qualia sunt somnia hominum qui torquentur insomnis. Animæ namque eorum patiuntur, caronon patitur. Major autem cruciatus est, si vigilanstorqueatur. Ergo cum resurrexerint omnes, etapparuerint ante judicem justum, sicut ipseprædixit, separabit eos sicut pastor separat ovesab hædis : hædos ponet ad sinistram, oves autemad dexteram. Et dicet his qui ad dexteram sunt :Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobisparatum est ab origine mundi1048. Ad istam vocemgaudent dexteri, gaudent justi. Illis autem qui sunta sinistra dicturus est : Ite in ignem æternum cumdiabolo et angelis ejus1049. Ab hoc auditu malo justusnon timebit.

VI. Nondum ergo receptis fructibus1050 suis,beati sunt modo sancti martyres, quoniam cumChristo sunt animæ eorum. Quid autem pareturillis in resurrectione, quis potest verbis explicare ?Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor

1048 Mt 25, 34.1049 Mt 25, 41.1050 Forte, corporibus.

436

hominis ascendit, quæ præparavit Deus diligentibus se1051.Si tanta bona quæ accepturi sunt fideles boni,nemo explicat verbis ; non sine causa talia illispræmia præparantur, qui usque ad sanguinem proveritate certaverunt. Non eos mundus illexit, noneos terror fregit, non tormenta vicerunt, non[172] blanditiæ deceperunt. Corpora ipsa suahabebunt magna ornamenta, in quibus passi suntmagna tormenta.

SERMO CCCXXIX.1052

In Natali Martyrum.

I. Per tam gloriosa sanctorum martyrumgesta, quibus ubique floret Ecclesia, ipsis oculisnostris probamus quam verum sit quodcantavimus, quia pretiosa in conspectu Domini morssanctorum ejus1053 : quando et in conspectu nostropretiosa est, et in conspectu ejus, pro cujusnomine facta est. Sed pretium mortium istarummors est unius. Quantas mortes emit unusmoriens, qui si non moreretur, granum frumentinon multiplicaretur ? Audistis verba ejus cumappropinquaret passioni, id est, cum nostræappropinquaret redemptioni : Nisi granum triticicadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet : siautem mortuum fuerit, multum fructum affert1054. Egit

1051 1 Cor 2, 9.1052 Alias 33, ex Vignerianis.1053 Ps 115, 15.1054 Io 12, 24-25.

437

enim in cruce grande commercium ; ibi solutusest sacculus pretii nostri : quando latus ejusapertum est lancea percussoris, emanavit indepretium totius orbis. Empti sunt fideles etmartyres : sed martyrum fides probata est ; testisest sanguis. Quod illis impensum est, reddiderunt,et impleverunt quod ait sanctus Joannes : SicutChristus pro nobis animam suam posuit, sic et nosdebemus pro fratribus animas ponere1055. Et [173] alibidicitur : Ad mensam magnam sedisti, diligenter consideraquæ apponuntur tibi, quoniam talia te oportetpræparare1056. Mensa magna est, ubi epulæ sunt ipsedominus mensæ. Nemo pascit convivas de seipso : hoc facit Dominus Christus ; ipse invitator,ipse cibus et potus. Agnoverunt ergo martyresquid comederent et biberent, ut talia redderent.

II. Sed unde talia redderent, nisi ille daretunde redderent, qui prior impendit ? Unde etPsalmus, ubi scriptum cantavimus : Pretiosa inconspectu Domini mors sanctorum ejus1057, quid nobiscommendat ? Consideravit illic homo quantaaccepit a Deo ; circumspexit quanta muneragratiæ Omnipotentis qui eum creavit, quiperditum quæsivit, qui invento veniam dedit, quipugnantem infirmis viribus juvit, qui sepericlitanti non subtraxit, qui vincentemcoronavit, qui præmium se ipsum dedit :

1055 1 Io 3, 16.1056 Prov 23, 1-2.1057 Ps 115, 15.

438

consideravit hæc omnia, et exclamavit, et dixit :Quid retribuam Domino pro omnibus quæ retribuitmihi ?1058 Nolebat esse ingratus, rependere volebat,et quid rependeret non habebat. Non dixit : Quidretribuam Domino pro omnibus quæ tribuit mihi ;sed, pro omnibus quæ retribuit mihi ? Non tribuit, sedretribuit. Si retribuit, aliquid nos impenderamus.Plane impenderamus mala nostra, retribuit bonasua : retribuit enim bona pro malis, cum nosretribuerimus mala pro nobis. Quærit ergo quidretribuat ; angustias patitur, unde debitum solvatnon invenit : Quid retribuam Domino pro omnibusquæ retribuit mihi ? Et quasi invenerit quodretribueret : Calicem, inquit, salutaris accipiam, etnomen Domini invocabo1059. Quid est hoc ? Certereddere cogitabat. Adhuc quærit accipere : Calicemsalutaris accipiam. Quis est calix iste ? Calixpassionis amarus et [174] salubris : calix quem nisiprius biberet medicus, tangere timeret ægrotus.Ipse est calix iste : agnoscimus in ore Christicalicem istum dicentis : Pater, si fieri potest, transeata me calix iste1060. Nam et Filii Zebedæi per matremsuam quæsierunt excelsa loca, ut unus eorumsederet a dextris, alius a sinistris : quibus ille ait :Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum ?1061

Altitudinem quæritis ? Per vallem venitur ad

1058 Ps 115, 12.1059 Ps 115, 13.1060 Mt 26, 39.1061 Mt 20, 22.

439

montem. Sedem quæritis claritatis ? Prius bibitecalicem humilitatis. De ipso calice dixeruntmartyres : Calicem salutaris accipiam, et nomen Dominiinvocabo1062. Non ergo times ne ibi deficias ? Non,inquit. Quare ? Quia nomen Domini invocabo.Quomodo vincerent martyres, nisi ille inmartyribus vinceret, qui dixit : Gaudete, quoniam egovici sæculum1063 ? Imperator cœlorum regebatmentem et linguam eorum, et per eos diabolum interra superabat, et in cœlo martyres coronabat. Obeati qui sic biberunt calicem istum ! finieruntdolores, et acceperunt honores. Attendite ergo,carissimi : quod oculis non potestis, mente etanimo cogitate, et videte quia pretiosa in conspectuDomini mors sanctorum ejus1064. [175]

SERMO CCCXXX.1065

In Natali Martyrum.

I. Beatorum solemnitas martyrum, etexspectatio Sanctitatis vestræ de nobis sermonemflagitat. Intellegimus enim nos quod huic dieicongruit disputare debere. Hoc vultis, hocvolumus : hoc faciat in cujus manu sunt et nos et1062 Ps 115, 13.1063 Io 16, 33.1064 Ps 115, 15.1065 Alias 22, ex Sirmondianis. – Hunc Beda nondum vulgatus ad Gal. II,appellat Sermonem de Qui amat animam suam, perdet eam Florus ibidemSermonem de verbis Domini. Cæterum hunc et alios quosdam antecedentesac subsequentes de Natali martyrum, qui ex Lectionariis editi fueruntSermones, haudquaquam integros esse ostendit sæpe scissa et non satisconstans orationis series.

440

sermones nostri ; donet facultatem, qui tribuitvoluntatem. In1066 hoc enim martyresflagraverunt : invisibilium enim amore succensivisibilia contempserunt. Quid amavit in se, quicontempsit et se, ne perderet se ? Templa enimDei erant, et Deum verum in se habitaresentiebant ; ideo falsos deos non colebant.Audierant, sitienter hauserant, medullisque intimiscordis tradiderant, sibique quodam modoinvisceraverant quod Dominus dixit : Si quis vultvenire post me ? neget semetipsum. Neget, inquit,semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me1067.Hinc aliquid volo dicere, et terret me vestraintentio, jubet oratio.

II. Quid est, rogo vos : Si quis vult post mevenire, neget semetipsum, et tollat crucem suam, etsequatur me ? Intellegimus quid est : Tollat crucemsuam ; [176] sustineat tribulationem suam : tollatenim est ferat, sufferat. Patienter, inquit, accipiatomnia quæ patitur propter me. Et sequatur me.Quo ? Quo eum novimus isse postresurrectionem. Ascendit enim in cœlum, et sedetad dexteram Patris. Ibi nos etiam collocavit.Interim præcedat spes, ut sequatur res. Quomododebeat præcedere spes, noverunt qui audiunt,Sursum cor. Restat autem quærere, quantumadjuvat Dominus, et discutere, et illo aperienteintrare, et illo donante invenire, et vobis quod

1066 Forte aliqua hic prætermissa.1067 Mt 16, 24.

441

invenire potuerimus depromere, quid sit quodait : Neget se. Quomodo negat se qui amat se ? Itavero rationis est, sed humanæ : homo mihi dicit :Quomodo negat se qui amat se ? Sed dicit Deushomini, Neget se, si amat se. Amando enim se,perdit se : negando se, invenit se. Qui amat, inquit,animam, suam, perdet eam1068. Jussit qui novit quidjubeat, quia scit consulere qui novit instruere, etnovit reparare qui dignatus est creare. Qui amat,perdat. Luctuosa res est perdere quod amas. Sedinterdum et agricola perdit quod seminat. Profert,spargit, abicit, obruit. Quid miraris ? Istecontemptor et perditor avarus est messor. Quidfactum sit, hiems et æstas probavit ; ostendit tibigaudium metentis consilium seminantis. Ergo quiamat animam suam, perdet eam. Qui fructum in eaquærit, seminet eam. Hoc est ergo neget se, neperverse eam amando perdat se.

III. Nemo enim est qui non se amet ; sedrectus amor est quærendus, perversus cavendus.Quisquis enim dimisso Deo amaverit se,Deumque dimiserit amando se, non remanet necin se, sed exit et a se. Exit exsul pectoris sui,contemnendo interiora, amando exteriora. Quiddixi ? Omnes qui mala faciunt, nonneconscientiam suam contemnunt ? Ponit autemmodum iniquitati suæ, quisquis [177] erubueritconscientiæ suæ. Ergo quia contempsit Deum utamaret se, amando foris quod non est ipse,1068 Io 12, 25.

442

contempsit et se. Videte, audite Apostolum huicsensui testimonium perhibentem : In novissimis,inquit, temporibus instabunt tempora periculosa1069. Quæsunt tempora periculosa ? Erunt homines se ipsosamantes1070. Hoc est caput mali. Videamus ergo siremanent vel in se, amando se ; videamus,audiamus quod sequitur : Erunt, inquit, homines seipsos amantes, amatores pecuniæ1071. Ubi es qui teamabas ? Nempe foris es. Rogo te, pecunianumquid tu es ? Nempe qui neglecto Deo amastite, amando pecuniam deseruisti et te. Priusdeseruisti, postea perdidisti. Fecit enim amorpecuniæ ut perderes te. Mentiris propterpecuniam : Os quod mentitur, occidit animam1072. Eccecum quæris pecuniam, perdidisti animam tuam.Profer trutinam veritatis, non cupiditatis : proferstateram, sed veritatis, non cupiditatis ; profer,obsecro te, et pone in una parte pecuniam, inaltera animam. Jam tu appendis, et ex cupiditatefraudulentos digitos adhibes ; vis ut mergat parsquæ habet pecuniam. Pone, noli appendere :fraudem vis facere contra te ; video quid agas.Præponere vis pecuniam animæ tuæ ; mentiripropter illam, perdere istam. Pone, Deusappendat ; qui nescit falli, nec fallere, ipseappendat. Ecce ipse appendit ; vide

1069 2 Tim 3, 1.1070 2 Tim 3, 2.1071 2 Tim 3, 2.1072 Sap 1, 11.

443

appendentem, audi renuntiantem : Quid prodesthomini, si totum mundum lucretur ?1073 Vox divina est,vox est appendentis, nec fallentis ; renuntiantis,admonentis. Tu in una parte pecuniam ponebas,et in altera animam ; vide ubi posuisti pecuniam.Quid respondet qui appendit ? Tu pecuniamposuisti : Quid prodest homini, si totum mundumlucretur, animæ autem suæ detrimentum patiatur ?1074

Animam autem appendere [178] volebas cumlucro : appende cum mundo. Volebas eamperdere, ut abs te acquireretur terra : plus habetista ponderis, quam cœlum et terra. Sed facis hoc,quia dimittendo Deum, et amando te, existi et ate ; et alia iam, quæ sunt forinsecus, pluris æstimasquam te. Redi ad te : sed iterum sursum versuscum redieris ad te, noli remanere in te. Prius abhis quæ foris sunt redi ad te, et deinde redde te eiqui fecit te, et perditum quæsivit te, et fugitivuminvenit te, et aversum convertit te ad se. Redi ergoad te, et vade ad illum qui fecit te. Imitare filiumillum juniorem ; quia forte tu es. Populo dico,non uni homini ; etsi omnes me audire possint,non dico uni, sed humano generi.1075 Redi ergo,esto filius ille junior, qui sua substantia vivensprodige dispersa et perdita eguit, porcos pavit,fame fatigatus respiravit, recoluit memoria patrem

1073 Mt 16, 26.1074 Mt 16, 26.1075 Cod. Cass. VII, fol. 315. Sed humano generi ; et si me omnes audirepossent, omnibus dico.

444

suum. Et quid de illo Evangelium dicit ? Etreversus ad semetipsum1076. Qui dimiserat etsemetipsum, reversus ad semetipsum, videamus siremanserit in semetipso. Reversus in semetipsumdixit : Surgam. Ergo ceciderat. Surgam, inquit, et iboad patrem meum1077. Ecce iam negat se, qui invenitse. Quomodo negat ? Audite : Et dicam illi, Peccavi,inquit, in cœlum, et coram te. Negat se. Jam non sumdignus vocari filius tuus1078. Ecce quod sancti martyresfecerunt. Contempserunt ea quæ foris erant ;omnes illecebras huius sæculi, omnes erroresatque terrores, quidquid libebat, quidquidterrebat, totum contempserunt, totumcalcaverunt. Venerunt et ad se, et attenderunt se ;invenerunt se in se, displicuerunt sibi : ad eumcucurrerunt, a quo formarentur, in quoreviviscerent, in quo remanerent, in quo periret[179] quod ipsi per semet ipsos esse cœperant, ethoc maneret quod in eis ipse condiderat. Hoc estnegare se ipsum.

IV. Hoc Petrus apostolus nondum poteratcapere, quando Domino nostro Jesu Christosuam prænuntianti passionem ait : Absit a te,Domine, non fiet istud1079. Timebat ne vita moreretur.Modo, cum sanctum Evangelium legeretur,

1076 Lc 15, 17.1077 Lc 15, 18.1078 Lc 15, 19.1079 Mt 16, 22.

445

audistis1080 quid beatus Petrus responderitSalvatori passionem suam pro nobis prænuntianti,et quodam modo promittenti. Captivuscontradicebat Redemptori. Quid agis, Apostole ?quomodo contradicis ? quomodo dicis : Non fietistud ? Ergo Dominus non est passurus ?Scandalum tibi verbum crucis : pereuntibusstultitia est. Redimendus es, et mercatoricontradicis ? Dimitte patiatur : novit quid agat,novit quare venerit, novit quomodo te quærat,novit quomodo te inveniat. Noli doceremagistrum tuum ; quære de latere ipsius pretiumtuum. Audi tu potius corrigentem : tu noli vellecorrigere ; perversum est, præposterum est. Audiquid dicat : Vade post me1081. Et quia ille dixit, dico ;verbum Domini non tacebo, nec Apostolocontumeliam facio. Dominus Christus ait : Vadepost me, satanas1082. Quare satanas ? Quia vis ireante me. Non vis esse satanas ? Vade post me. Sienim vadis post me, sequeris me : si sequeris me,tolles crucem tuam, nec mihi eris consiliarius, seddiscipulus. Nam unde expavisti, Domino mortemsuam prænuntiante ? unde expavisti, nisi quia ettu mori timuisti ? Mori timendo, non te negasti, temale amando, ipsum negasti. Sed postea beatusPetrus apostolus, postquam ter negavit

1080 Cod. Cass. VII, fol. 315. Audistis, et quantum existimo, meministis,quid beatus Perus responderit.1081 Mt 16, 23.1082 Mt 16, 23.

446

Dominum, culpam illam flendo delevit :resurgente Domino confirmatus, ædificatus, proillo mortuus est, quem mori [180] metuendonegaverat ; confitendo mortem invenit, sedmortem inveniendo vitam apprehendit. Et ecceiam Petrus non moritur ; præteriit omnis timor,nullæ illi ulterius lacrymæ, omnia recesserunt,manet beatus cum Christo. Calcavit enim omnesforis illecebras, minas atque terrores : negavit se,tulit crucem suam, et secutus est Dominum. Audiet apostolum Paulum negantem se : Mihi, inquit,absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi perquem mundus mihi crucifixus est, et ego mundo1083.Adhuc audi negantem se : Vivo, inquit, non ego.Aperta sui negatio : sed iam sequitur gloriosaChristi confessio, vivit vero in me Christus1084. Quidest ergo, Nega te ? Noli tu ipse vivere in te. Quidest, Noli tu ipse vivere in te1085 ? Noli facerevoluntatem tuam, sed illius qui habitat in te.

SERMO CCCXXXI.1086

In Natali Martyrum.

I. Illa evangelica tuba, quando ait Dominus :Qui amat animam suam, perdet illam ; et qui perdideritillam propter me, inveniet eam1087, ad prælium accensi

1083 Beda et Florus ad Gal 6, 14.1084 Gal 2, 20.1085 Cod. Cass. VII, fol. 315, Noli tu ipse vivere. Quid est negare ?1086 Alias de Diversis 115.1087 Mt 10, 39 ; Io 12, 25.

447

sunt martyres ; et vicerunt, quia non de se, sed deDomino præsumpserunt. Qui amat animam suam,perdet illam. Duobus modis intellegi potest, quoddictum [181] est : Qui amat animam suam, perdetillam. Si amas illam, perdis eam. Et alio modo :Noli amare, ne perdas. Prior modus istum habetsensum : Si amas, perde illam. Si amas ergo illam,si amas, perde illam. Hic semina illam, et in cœlometes illam. Agricola triticum si non perdit insemine, non amat in messe. Alius modus sichabet : Noli amare illam, ne perdas illam.Videntur sibi amare animas suas, qui timent mori.Animas suas martyres si sic amassent, sine dubioperdidissent. Quid enim prodesset tenere animamin hac vita, et perdere in futura ? quid prodessettenere animam in terra, et perdere in cœlo ? Etquid est ipsam tenere ? quamdiu tenere ? Quodtenes, perit a te : si perdis, invenis in te. Eccetenuerunt animas suas martyres. Et quomodoessent martyres, si semper tenuissent ? Sed ecce sitenuissent, numquid usque in hodiernumvixissent ? Si negando Christum suas in hac vitaanimas tenuissent, nonne olim ex hac vitatransissent, et animas utique perdidissent ? Sedquia Christum non negaverunt ; transierunt dehoc mundo ad Patrem. Quæsierunt Christum,confitendo ; tenuerunt, moriendo.1088 Magnoitaque lucro perdiderunt animas suas ; fenum

1088 Florus ad Rom. VIII.

448

perdentes : coronam promerentes : coronam,inquam, promerentes, et vitam sine fine tenentes.

II. Fit denique, imo factum est in eis, quodDominus subsequenter adjunxit : Et qui perdideritanimam suam propter me, inveniet eam1089. Quiperdiderit, inquit, propter me. Tota causa ibi est. Quiperdiderit, non quomodocumque, non qualibetcausa, sed propter me. Illi enim in prophetia iamdixerant martyres : Propter te mortificamur tota die1090.Propterea martyrem non facit pœna, sed causa.Quando Dominus [182] passus est, tres crucescausa discrevit. Inter duos latrones crucifixuserat : hinc et inde facinorosi confixi, in medioipse. Et tamquam illud lignum tribunal esset,insultantem damnavit, confitentem coronavit.Quid faciet judicaturus, si hoc potuit judicatus ?Jam ergo discernebat cruces. Nam, si pœnainterrogaretur, similis erat Christus latronibus.Sed si interroget quis crucem, quare crucifixus estChristus ; respondet nobis, Propter vos. Dicantergo illi et martyres : Et nos mortui sumuspropter te. Ipse propter nos, nos autem propterillum. Sed ipse propter nos, ut conferret nobisbeneficium : nos autem propter illum, non adimpertiendum illi beneficium. Proinde nobis inutroque consultum est : et quod manat ex illo,venit ad nos ; et quod fit propter illum, redit adnos. Ipse est enim de quo dicit anima, quæ lætatur

1089 Mt 10, 39 ; Io 12, 25.1090 Ps 43, 22.

449

in Domino : Dixi Domino, Deus meus es tu ; quoniambonorum meorum non eges1091. Quid enim est, bonorummeorum, nisi a te datorum ? Et quomodo egetaliquo bono, a quo datur omne bonum ?

III. Dedit nobis naturam, ut essemus : deditanimam, ut viveremus : dedit mentem, utintellegeremus : dedit alimenta, ut mortalemvitam sustentaremus : dedit lucem de cœlo, fontesde terra. Sed hæc omnia communia dona suntbonorum et malorum. Si hæc dedit et malis, nihilergo proprium servat bonis ? Servat plane. Etquid est illud quod servat bonis ? Quod oculus nonvidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit1092.Quod enim in cor hominis ascendit, infra corhominis erat : ideo in cor ascendit, quia supraillud est cor quo ascendit. Quod servat bonis, corilluc ascendit. Non quod ascendit in cor tuum,sed quo ascendit cor tuum, hoc tibi servat Deus.Noli surdus audire, Sursum cor. [183] Quod ergooculus non vidit, nec auris audivit, nec in corhominis ascendit ; oculus non vidit, quia non estcolor ; auris non audivit, quia non est sonus ; necin cor ascendit, quia non est terrena cogitatio. Sicintellegite : Quod oculus non vidit, nec auris audivit, necin cor hominis ascendit, quæ præparavit Deus diligentibusse1093.

1091 Ps 15, 2.1092 Florus ad 1 Cor 2, 9.1093 1 Cor 2, 9.

450

IV. Adhuc quid hoc sit forsitan quæretis ame. Illum interrogate, qui cœpit in vobis habitare.Dico tamen et ego quod inde sentio. Hoc enimvos quæritis quid Deus proprium servat bonis, sitanta largitur et malis et bonis. Et cum dicerem :Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in corhominis ascendit, non desunt qui dicant, Putas quidest ? Ecce quid est quod servat Deus solis bonis,quos tamen ipse fecerit bonos : ecce quid est.Breviter præmium nostrum definitum est perprophetam : Ero illorum Deus, et ipsi erunt mihiplebs1094. Ero illorum Deus : præmium nobis seipsum promisit. Quære aliud, si inveneris melius.Si dicerem, Promisit aurum ; gauderes : sepromisit, et tristis es ? Si dives Deum non habet,quid habet ? Nolite aliquid a Deo quærere ; nisiDeum. Gratis amate, se solum ab illo desiderate.Nolite timere inopiam : dat se ipsum nobis, etsufficit nobis. Det se ipsum nobis, et sufficiatnobis. Philippum apostolum audite in Evangelio :Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis1095.

V. Quid ergo miramini, fratres, si amatoresDei martyres tanta pertulerunt, ut acquirerentDeum ? Amatores auri videte quanta patiantur.1096

Hiemalibus asperitatibus se navigandocommittunt : sic fervent avaritia, ut nullaformident frigora ; jactantur ventis, suspenduntur

1094 Lev 26, 12 ; 2 Cor 6, 16.1095 Io 14, 8.1096 Florus ad Rom. VIII.

451

et deprimuntur fluctibus ; ineffabilibus periculisusque [184] ad mortem agitantur. Dicant et ipsiauro : Propter te mortificamur tota die1097. Dicantmartyres Christo : Propter te mortificamur tota die.Vox quidem est similis : sed causa est valdedissimilis. Ecce utrique dixerunt, isti Christo, illiauro : Propter te mortificamur tota die. RespondeatChristus suis martyribus, Si moriemini pro me, etvos invenietis et me. Respondeat autem aurumavaris, Si naufragaveritis pro me, et vos perdetiset me. Amantes ergo et imitantes ; non inaniteramantes, sed amantes et imitantes, dies martyrumcelebremus, et æstus istos nostros, gaudiorumrefrigerio mitigemus. Cum illis enim sine fineregnabimus, si eos fideliter et non inaniterdiligamus.

SERMO CCCXXXII.1098

In Natali Martyrum.

I. Quando honorem martyribus exhibemus,Christi amicos honoramus. Quæritis quæ causaeos amicos Christi fecerit ? Ipse Christusostendit : ait enim : Hoc est præceptum meum, utdiligatis invicem1099. Diligunt invicem qui histrionessimul spectant, diligunt invicem qui simul se inpopinis inebriant, diligunt invicem mala sibiconscientia sociati. Cum ergo dixisset Christus :

1097 Ps 43, 22.1098 Alias 28, ex Sirmondianis.1099 Io 15, 12.

452

Hoc est præceptum meum, ut diligatis invicem, debuitdistinguere dilectionem. Fecit utique : audite.Cum enim dixisset : Hoc est præceptum meum, utdiligatis [185] invicem ; mox addidit sicut ego dilexivos1100. Sic diligite invicem, propter regnum Dei,propter vitam æternam. Amate simul, sed me.Amaretis invicem, si simul diligeretis histrionem :magis diligite invicem, simul amando eum quidisplicere non potest, Salvatorem.

II. Accessit adhuc Dominus, et docuitadhuc : tamquam diceremus ei, Et quomodo nosdilexisti, ut sciamus et nos quemadmodum nosdiligere debeamus ? Audite : Majorem hac caritatemnemo habet, quam ut animam suam ponat pro amicissuis1101. Sic diligite invicem, ut unusquisqueanimam suam ponat pro cæteris. Hoc enimmartyres fecerunt, quod et ipse Joannesevangelista in Epistola sua dicit : Sicut Christusanimam suam pro nobis posuit, sic et nos debemus animasnostras pro fratribus ponere1102. Acceditis ad mensampotentis : nostis fideles ad quam mensamacceditis : recolite Scripturam dicentem : Cumaccedis ad mensam potentis, scito quoniam oportet te taliapræparare1103. Ad quam mensam potentis accedis ?Qui tibi exhibet se ipsum, non mensamcoquorum arte conditam : exhibet tibi Christus

1100 Io 15, 12.1101 Io 15, 13.1102 1 Io 3, 16.1103 Prov 23, 1.

453

suam mensam, scilicet semetipsum. Accede adhanc mensam, et saturare. Esto pauper, etsaturaberis. Edent pauperes, et saturabuntur1104. Scitoquoniam talia te oportet præparare. Ut intellegas,Joannem expositorem attende. Forte enimnesciebas quid sit : Cum accedis ad mensam potentis,scito quoniam talia te oportet præparare1105. Audiexpositorem : Sicut Christus animam suam pro nobisposuit, sic et nos debemus talia præparare. Quid est,talia præparare ? Animas pro fratribus ponere1106.

III. Ut saturareris, pauper accessisti : undetalia præparabis ? Ab ipso qui te invitavit pete, uthabeas unde [186] illum pascas. Nisi ipse tibidederit, nihil habebis. Sed habes iam aliquidcaritatis ? Nec hoc tibi imputes : Quid enim habesquod non accepisti ?1107 Habes iam aliquid caritatis ?Pete ut augeat, pete ut perficiat, quousquepervenias ad illam mensam, qua major in hac vitanon est. Majorem hac caritatem nemo habet, quam utanimam suam ponat pro amicis suis1108. Accessistipauper, recedis dives : imo non recedis, sedmanendo dives eris. Ab illo martyres acceperuntquod pro illo passi sunt : credite ; ab illoacceperunt. Paterfamilias dedit illis unde illumpascerent. Ipsum habemus, ab ipso petamus. Et si

1104 Ps 21, 27.1105 Prov 23, 1.1106 1 Io 3, 16.1107 1 Cor 4, 7.1108 Io 15, 13.

454

accipere minus digni sumus, per amicos ipsius,qui eum de ipsius dono paverunt, petamus. Orentipsi pro nobis, ut donet et nobis. Et ut plushabeamus, de cœlo accipimus. Joannem audipræcursorem ipsius : Non potest homo acciperequidquam, nisi fuerit ei datum de cœlo1109. Ergo et quodhabemus, de cœlo accepimus ; et ut plushabeamus, de cœlo accipimus.

IV. Ipsa est civitas, quæ de cœlo descendit :tales simus, ut intremus in eam. Audistis enimquales intrent, quales non intrent. Nolite essetales, quales non intraturos audistis : maximefornicatores. Nam cum Scriptura commemorasseteos qui non intrabunt, ibi etiam nominavithomicidas : non expavistis. Nominavitfornicatores1110 : audivi quia pectora tutudistis.Ego audivi, ego audivi, ego vidi : et quod non vidiin cubilibus vestris, vidi in sonitu, vidi inpectoribus vestris, quando tutudistis pectoravestra. Eicite inde peccatum : nam pectoratundere, et hæc eadem facere, nihil est aliud quampeccata pavimentare.1111 Fratres mei, filii mei,estote casti, amate castitatem, amplectiminicastitatem, diligite munditiam1112 : quia Deus [187]auctor munditiæ in templo suo, quod estis vos,eam quærit ; procul a templo expellit immundos.

1109 Io 3, 27.1110 Cf. Gal 6, 19-21.1111 Vide supra Ser. LXXXII, 14.1112 Florus ad 1 Cor. VII.

455

Sufficiant vobis uxores vestræ, quia sufficere vosvultis uxoribus vestris. Non vis ab illa fiat aliquidpræter te : noli facere aliquid præter ipsam. Tudominus es, illa ancilla : Deus fecit utrumque.Sara, inquit Scriptura, obsequebatur Abrahæ,dominum eum vocans1113. Verum est ; istis tabulissubscripsit episcopus : ancillæ vestræ sunt uxoresvestræ, domini estis uxorum vestrarum. Sedquando venitur ad illud negotium, quo sexusdiscernitur, et sexus sibi uterque miscetur ; Uxornon habet potestatem corporis sui, sed vir1114. Gaudebas,erigebas te, jactabas te. Bene dixit Apostolus,optime dixit Vas electionis : Uxor non habetpotestatem corporis sui, sed vir. Quia ego sumdominus. Laudasti : audi quod sequitur, audiquod non vis, rogo ut velis. Quid est hoc ? Audi :Similiter et vir ; dominus ille ; similiter et vir non habetpotestatem corporis sui, sed mulier. Hoc libenter audi.Vitium tibi tollitur, non dominium : adulteria tuaprohibentur, non feminæ subriguntur. Tu vir es,ostende : vir enim a virtute, vel virtus a viro.Habes ergo virtutem ? Vince libidinem. Mulieris,inquit, caput vir1115. Si caput es, duc, et sequatur :sed vide quo ducas. Caput es, duc quo sequatur :sed noli ire quo non vis ut sequatur. Ne inpræcipitium ruas, vide ut recto tramite gradiaris.Sic vos parate intrare ad illam novam nuptam, ad

1113 1 Pt 3, 6.1114 1 Cor 7, 4.1115 1 Cor 11, 3.

456

illam pulchram, ornatam viro suo, non monilibus,sed virtutibus. Si enim casti, et sancti, et boniintraveritis, membra ipsius novæ nuptæ, beatæ etgloriosæ cœlestis Jerusalem, et vos eritis. [188]

SERMO CCCXXXIII.1116

In Natali Martyrum.

I. Dominus noster Jesus Christus testibus, idest, martyribus suis pro humana fragilitatesollicitis, ne forte eum confitendo atquemoriendo perirent, magnam securitatem dedit,dicendo eis : Capillus de capite vestro non peribit1117.Times ergo ne pereas, cujus capillus non peribit ?Si sic custodiuntur superflua tua, in quanta tutelaest anima tua ? Non perit capillus, qui cumtondetur non sentis, et perit anima tua, per quamsentis ? Sane multa dura eos passuros esseprædixit, ut prædicendo faceret paratiores,dicerentque illi : Paratum cor meum1118. Quid est :Paratum cor meum, nisi : Parata voluntas mea ?Paratam ergo habent martyres voluntatem inmartyrio, sed : Præparatur voluntas a Domino1119. Illisautem malis duris atque asperis futuriscommemoratis adjecit : In vestra patientia possidebitisanimas vestras1120. In vestra, inquit, patientia ; non

1116 Alias 14, inter Homilias 50.1117 Lc 21, 18.1118 Ps 56, 8.1119 Prov 8, 35 (sec. LXX).1120 Lc 21, 19.

457

enim esset patientia tua, si non ibi esset etvoluntas tua. In vestra patientia ; sed unde nostra ?Nostrum est quod a nobis habetur, nostrum est etquod nobis donatur ; nam si non sit nostrum, nondonatur. Quomodo enim aliquid donas, nisi utejus sit cui donas ? Aperta est illa confessio :Nonne Deo subicietur anima mea ? Ab ipso enim estpatientia mea1121. [189] Dicit nobis ipse : In vestrapatientia. Dicamus illi et nos : Ab ipso est patientiamea. Tuum fecit donando : noli esse ingratus tibiassignando. Nonne in oratione dominica dicimuset nostrum esse quod a Deo est ? Quotidiedicimus : Panem nostrum quotidianum. Jam dixisti :nostrum ; et dicis : da nobis1122. Ecce nostrum, ecce danobis ; illo dante fit nostrum. Si illo dante fitnostrum, nobis superbientibus fit alienum. Dicis :nostrum, et dicis : da nobis. Quid ergo tibi assignas,quod non tibi ipse dedisti ? Quid enim habes quodnon accepisti ?1123 Dicis : nostrum ; et : da nobis.Agnosce largitorem : confitere te accipere, utlibenter ille dignetur dare. Quid si non egeres, quimendicas, et superbus es ? Annon mendicas, quipanem petis ? Panis noster æternus, Christus inPatris æqualitate ; panis noster quotidianus,Christus in carne ; æternus sine tempore,quotidianus in tempore. Tamen ipse est panis qui

1121 Ps 61, 2.6.1122 Mt 6, 1 1.1123 1 Cor 4, 7.

458

de cælo descendit1124. Fortes sunt martyres, firmi suntmartyres, sed panis confirmat cor hominis1125.

II. Jam ergo audiamus Paulum apostolumdicentem, cum passioni appropinquaret, decorona sibi parata præsumentem. Bonum, inquit,certamen certavi, cursum consummavi, fidemservavi ; de cetero superest mihi corona justitiæ,quam reddet mihi Dominus in illa die justusjudex ; non solum autem mihi, sed et omnibusqui diligunt manifestationem ejus1126. Reddet,inquit, mihi Dominus coronam justus judex.Debet ergo quod reddet : reddet ergo justusjudex1127 ; non enim opere inspecto potest negaremercedem. Quod opus inspicit ? Bonumcertamen certavi, opus est ; cursum consummavi,opus est ; fidem servavi, opus est ; superest [190]mihi corona justitiæ, merces est. Sed in mercedetu nihil agis ; in opere non solus agis. Corona tibiab ipso est ; opus autem abs te est, sed nonnisiipso adjuvante. Cum autem Paulus apostolus,prius Saulus crudelissimus esset et immanissimuspersecutor, nihil omnino boni merebatur, immomerebatur plurimum mali ; merebatur enimdamnari, non eligi. Et ecce subito, cum malafaceret, et mala mereretur, una cælesti voceprosternitur ; persecutor deicitur, prædicator

1124 Io 6, 41.1125 Ps 103, 15.1126 2 Tim 4, 7-8.1127 Vide trart. de Gratia et de lib. arbitr. c. XVII.

459

erigitur. Audi eum hoc ipsum confitentem : Quiprius fui blasphemus et persecutor et iniuriosus,sed misericordiam consecutus sum1128. Numquidibi dixit : Reddet mihi justus judex ?Misericordiam, inquit, consecutus sum ; malamerebar, bona accepi. Non secundum peccatanostra fecit nobis1129. Misericordiam consecutussum, debita mihi non sunt reddita ; si enim debitaredderentur, supplicium redderetur. Non, inquit,accepi quod debebatur ; sed misericordiamconsecutus sum. Non secundum peccata nostrafecit nobis.

III. Quantum distat Oriens ab Occidente, longe fecita nobis iniquitates nostras1130. Avertere Occidente,convertere ad Orientem. Ecce unus homo :Saulus et Paulus ; Saulus in Occidente, Paulus inOriente ; persecutor in Occidente, prædicator inOriente. Occidunt ibi peccata, oritur inde justitia.In Occidente vetus, in Oriente novus ; inOccidente Saulus, in Oriente Paulus. Unde hocSaulo, unde hoc crudeli, unde hoc persecutori,unde hoc non pastori ? Ipse enim erat lupus rapax,de tribu Benjamin1131, ipse dixit. Dictum autem eratin prophetia : Benjamin lupus rapax, mane rapietprædam, et ad vesperam [191] dividet escas1132. Prius

1128 1 Tim 1, 13.1129 Ps 102, 10.1130 Ps 102, 12.1131 Rom 11, 1.1132 Gen 49, 27.

460

consumpsit, posterius pascit. Rapiebat, prorsusrapiebat. Legite, rapiebat : legite librum ActuumApostolorum1133. Litteras a pontificibus acceperat,ut, quoscumque inveniret sectantes viam Christi,vinctos adduceret puniendos. Ibat, sæviebat,cædes et sanguinem anhelabat : ecce rapit. Sedadhuc mane est, vanitas sub sole est1134 ; fit eivespera, quando cæcitate percutitur. Oculi ejus adhuius mundi vanitatem clauduntur, alii interioresilluminantur. Vas paulo ante perditionis, fit vaselectionis, et ecce impletur : dividet escas ;divisiones escarum ejus quotidie recitantur. Videquemadmodum dividat escas. Novit quid cuicongruat : dividit, non passim, non confuseerogat. Dividit, hoc est, distribuit, distinguit ; nonpassim confuseque dispensat. Loquitur sapientiaminter perfectos1135 ; quibusdam vero non valentibuscapere solidum cibum, dividens dicit : Lac vobispotum dedi1136.

IV. Ecce hoc facit, qui paulo ante faciebat,quid ? Nolo recordari. Immo recorder hominisnequitiam, ut approbem Dei misericordiam. Aquo patiebatur Christus, patitur pro Christo ; fitPaulus ex Saulo, fit verus testis ex falso. Quispargebat, colligit ; qui oppugnabat, defendit.Unde hoc Saulo, quod dicimus ? Ipsum

1133 Cf. Act 9, 1 ss.1134 1 Cor 2, 6.1135 1 Cor 3, 2.1136 1 Tim 1, 13.

461

audiamus. Quæritis, inquit, unde hoc mihi ? Nonest, inquit, hoc a me : Misericordiam consecutus sum.Non est, inquit, mihi hoc a me : Misericordiamconsecutus sum. Quid retribuam Domino pro omnibusquæ retribuit mihi ?1137 Retribuit enim, sed non malapro malis ; retribuit plane, sed non mala promalis, retribuit bona pro malis. Quid ergoretribuam ? Calicem salutaris accipiam1138. Certeretribuebas ? Adhuc accepi : sed modo plane[192] propinquante passione retribuam bona probonis, non bona pro malis. Prius ergo Dominusdebebat mala pro malis ; noluit autem retribueremala pro malis, sed retribuit bona pro malis.Retribuendo bona pro malis, invenit quomodoretribueret bona pro bonis.

V. Ecce enim in Paulo, prius Saulo, nihil boniinvenit. Cum in illo nihil boni invenisset, maladimisit, bona retribuit. Cum ergo ei prius, inquis,bona retribuit, prævenit ; sed dando bona, quibusretribueret bona, ecce retribuit mercedem hisbonis, operibus bonis ; bonum certamen certanti,cursum consummanti, fidem servanti retribuitbona. Sed quibus bonis ? Quæ ipse dedit. Annonipse dedit, ut bonum certamen certares ? Si nonipse dedit, quid est quod alio loco dicis : Plus illisomnibus laboravi, non ego autem, sed gratia Dei

1137 Ps 115, 12.1138 Ps 115, 13.

462

mecum1139 ? Ecce iterum dicis : cursum consummavi1140.Non et ipse dedit ut cursum consummares ? Sinon ipse dedit ut cursum consummares quid estquod alio loco dicis : Non volentis, neque currentis,sed miserentis est Dei1141 ? Fidem servavi1142. Servasti,servasti : agnosco, approbo ; fateor, servasti ; sed :Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilat quicustodit eam1143. Illo ergo ipso adjuvante, ipsoquedonante, et bonum agonem certasti, et cursumconsummasti, et fidem servasti. Da veniam,Apostole, propria tua non novi, nisi mala. Daveniam, Apostole ; dicimus, quia tu docuisti ;audio confitentem, non invenio ingratum. Prorsustua a te tibi parata non novimus, nisi mala ; cumergo Deus coronat merita tua, nihil coronat nisidona sua.

VI. Hanc fidem veramque pietatem, ne quisextollatur de libero arbitrio in bonis operibus,(quæ quisquis accipit, sic accipiat, ut noveritdantem, ut quisquis datori non sit ingratus,medico non superbiat, vel adhuc [193] insanus,vel non a se sanus :) hanc, inquam, fidemveramque pietatem nullæ argumentationesevellant de cordibus vestris. Servate quod

1139 1 Cor 15, 10.1140 2 Tim 4, 7.1141 Rom 9, 16.1142 2 Tim 4, 7.1143 Ps 126, 1.

463

accepistis. Quid enim habetis, quod non accepistis ?1144

Hoc est Deo confiteri, dicere quod ait apostolusPaulus : Nos autem non spiritum huius mundiaccepimus. Spiritus huius mundi facit superbos,spiritus huius mundi facit inflatos, spiritus huiusmundi facit ut putet se quisque aliquid esse, cum nihilsit1145. Sed contra spiritum huius mundi, quid aitApostolus ? Contra spiritum huius mundiinflatum, superbum, datum, tumidum, nonsolidum, quid ait ? Nos non spiritum huius mundiaccepimus, sed spiritum qui ex Deo est. Unde probas ?Ut sciamus quæ a Deo donata sunt nobis1146. Audiamusergo Dominum dicentem : Sine me nihil potestisfacere1147. Et illud : Nemo habet quidquam, nisi ei datumfuerit desuper1148. Et : Nemo venit ad me, nisi Pater quimisit me traxerit eum1149. Et illud : Ego sum vitis, vospalmites ; sicut palmes non potest facere fructum asemetipso, nisi manserit in vite, ita et vos, nisi in memanseritis1150. Et illud quod Iacobus apostolusprotestatur, dicens : Omne datum bonum et omnedonum perfectum de sursum est, descendens a Patreluminum1151. Et quod apostolus Paulus adreprimendam præsumptionem illorum, qui de

1144 Cf. 1 Cor 4, 7.1145 Gal 6, 3.1146 1 Cor 2, 12.1147 Io 15, 5.1148 Io 3, 27.1149 Io 6, 44.1150 Io 15, 5.4.1151 Iac 1, 17.

464

libero arbitrio gloriantur, clamat et dicit : Quidhabes, quod non accepisti ? Si autem accepisti, quidgloriaris quasi non acceperis ?1152 Et illud : Gratia salvifacti sumus per fidem, et hoc non ex nobis ; Dei enimdonum est, ut ne quis extollatur1153. Et illud : Vobisdonatum est pro Christo, non solum ut in eum credatis,sed etiam [194] ut pro eo patiamini1154. Et illud : Deus,qui cœpit in vobis opus bonum, perficiet1155. Hæc ergo ethis similia diligenter ac fideliter cogitantes, nonacquiescamus eis, qui liberum arbitrium insuperbiam extollentes, præcipitare magis quamelevare conantur ; sed humiliter consideremusillud, quod Apostolus dicit : Deus est, qui operatur invobis et velle et perficere1156.

VII. (Gratias1157 agamus Domino ac Salvatorinostro, qui nos nullis præcedentibus meritisvulneratos curavit, et inimicos reconciliavit, et decaptivitate redemit, de tenebris ad lucem reduxit,de morte ad vitam revocavit ; et humiliterconfitentes fragilitatem nostram, illiusmisericordiam deprecemur, ut, quia nossecundum psalmistam misericordia suaprævenit1158, dignetur in nobis non solum

1152 1 Cor 4, 7.1153 Eph 2, 8-9.1154 Phil 1, 29.1155 Phil 1, 6.1156 Phil 2, 13.1157 Reliqua quæ clauduntur uncinis adjecta videntur ab alio, forte aCæsario.1158 Cf. Ps 58, 11.

465

custodire, sed etiam augere munera vel beneficiasua, quæ ipse dignatus est dare ; qui cum Patre etSpiritu Sancto vivit et regnat in sæcula sæculorum.Amen.)

SERMO CCCXXXIV.1159

In Natali Martyrum.

I. Omnium quidem bonorum fideliumChristianorum, maxime tamen gloriosorummartyrum est vox ista : Si Deus pro nobis, quis contranos ?1160 Fremebat mundus adversus eos, populimeditabantur inania, principes conveniebant inunum1161 : excogitabantur novi cruciatus, [195] etpœnas incredibiles inveniebat ingeniosacrudelitas. Obruebantur opprobriis, falsisarguebantur criminibus, custodiis intolerabilibusincludebantur, ungulis exarabantur, ferroperimebantur, bestiis subrigebantur, ignibuscremabantur, et dicebant martyres Christi : SiDeus pro nobis, quis contra nos ? Totus munduscontra vos, et dicitis : Quis contra nos ? Respondenttibi : Et quis est totus mundus, quando pro eonos morimur, per quem factus est mundus ?Dicant, dicant, audiamus, simul dicamus : Si Deuspro nobis, quis contra nos ? Sævire possunt,maledicere possunt, calumniari possunt, falsisopprobriis agitare possunt, postremo possunt

1159 Alias 48 de Sanctis.1160 Rom 8, 31, Beda et Florus, ibid.1161 Cf. Ps 2, 1-2.

466

corpus non solum perimere, sed etiam laniare ; etquid facient ? Ecce enim Deus auxiliator mihi est, etDominus susceptor est animæ meæ1162. Dic mihi, beatemartyr : corpus tuum laniatur, et tu dicis, Nihil adme pertinet ? Etiam dixi. Quare ? dic nobis quare.Quia Dominus susceptor est animæ meæ. Corpusmeum per animam meam restauratur. Capillusmeus non perit, et caput perit ? Pilus meus nonperit. Sed a canibus corpus tuum laceratur. Etquid ad me ? Etsi a canibus corpus meumlaceratur, sed a Domino suscitatur. Mundusinterfector est corporis mei, sed Dominus susceptorest animæ meæ. Et quid mihi obest, cum sitDominus susceptor animæ meæ, quod mundusinterfector est corporis mei ? Quid perdidi ? quidamisi ? Quando Dominus susceptor est animæmeæ, erit et restitutor corporis mei. Quid mihideerit, si membra mea dilaceret inimicus, quandocapillos meos dinumerat Deus ? Exhortansmartyres suos Christus, ne ab inimicispersecutoribus aliquid formidarent : Capilli, inquit,vestri omnes numerati sunt1163. Timebo ergo de damno[196] membrorum, quando securitatem accepi denumero capillorum ? Ergo dicamus, dicamus exfide, dicamus in spe, dicamus flagrantissimacaritate : Si Deus pro nobis, quis contra nos ?

II. Ecce contra te rex, et tu dicis, quis contranos ? Ecce contra te omnis populus, et tu dicis :

1162 Ps 53, 6.1163 Lc 12, 7.

467

Quis contra nos ? Unde probas, o gloriose martyr ;unde mihi probas quod dicis : Si Deus pro nobis,quis contra nos ?1164 Manifestum est enim quia siDeus pro vobis, quis contra vos ? Sed proba quiaDeus pro vobis. Non ergo probo ? Ecce doceo :Qui Filio proprio non pepercit, sed pro nobis omnibustradidit eum1165. Hoc quod sequitur, cum Apostoluslegeretur, audistis. Cum enim dixisset : Si Deus pronobis, quis contra nos ? tamquam ei diceretur : Probaquia Deus pro vobis : continuo attulit grandedocumentum, continuo introduxit Martyremmartyrum, Testem testium ; illum scilicet cuiproprio Filio Pater non pepercit, sed pro nobisomnibus tradidit illum : hinc probavit Apostolusvere se dixisse : Si Deus pro nobis, quis contra nos ?Qui etiam Filio proprio non pepercit, sed pro nobisomnibus tradidit illum. Quomodo non et cum illo omnianobis donavit ?1166 Quando cum illo omnia donavitnobis, et ipsum donavit nobis. Numquid terretme fremitus mundi, cui donatus est artifexmundi ? Christum nobis donatum essegaudeamus, et nullos Christi inimicos in hocsæculo timeamus. Quis enim nobis donatus sitvidete : In principio erat Verbum, et Verbum erat apudDeum, et Deus erat Verbum1167. Ipse est Christus,ipse est unigenitus Dei Filius, ipse est gignenti

1164 Rom 8, 31.1165 Rom 8, 32.1166 Rom 8, 31-32.1167 Io 1, 1.

468

coæternus. Omnia per ipsum facta sunt1168. Quomodonon nobis donata sunt, quæ per ipsum facta sunt,quando nobis donatus est ipse, per [197] quemomnia facta sunt ? Et ut sciatis quia ipse est :Verbum caro factum est, et habitavit in nobis1169.Desidera et expete donatam tibi vitam Christi ; etdonec pervenias, tene pignus mortem Christi.Non enim, promittens nobis victurum se essenobiscum, potuit maius pignus dare nobis, quammori pro nobis. Mala, inquit, vestra pertuli, bonamea non reddam ? Promisit, cautionem fecit,pignus dedit ; et tu dubitas credere ? Promisit,cum hic inter homines ambularet ; cautionemfecit, cum Evangelium scriberet. Ad pignus ipsiusquotidie dicis, Amen. Pignus accepisti, quotidieerogatur tibi. Noli desperare, qui vivis ex pignore.

III. An forte iniuria fit unigenito Filio, cumdicitur quod donatus est nobis, tamquam ipsefuturus sit nostra possessio ? Plane ipse futurusest. Quid enim si quispiam hodie tibi donet villamamœnam et fertilem, ubi te delectet semperhabitare propter amœnitatem, unde te possisfacile sustentare propter fertilitatem ; nonneamplecteris donum, et danti gratias agis ? InChristo mansuri sumus. Quomodo non eritnostra possessio, ubi manebimus, et undevivemus ? Dicat et hoc Scriptura, ne nostrisconjecturis aliquid contra disciplinam verbi Dei

1168 Io 1, 3.1169 Io 1, 14.

469

usurpasse videamur. Audi quid ei dicat quidam,qui noverat, quia si Deus pro nobis, quis contra nos ?Dominus, inquit, pars hæreditatis meæ1170. Non dixit :O Domine, quid das mihi aliquam hæreditatem ?Quidquid mihi dederis, vile est. Tu esto hæreditasmea, amo te, totus amo te, toto corde, tota anima,tota mente amo te. Quid erit mihi, quidquiddederis mihi præter te ? Hoc est Deum gratisamare, de Deo Deum sperare, de Deo properareimpleri, de ipso satiari. Ipse enim sufficit tibi ;præter illum nihil sufficit tibi. Noverat hoc [198]Philippus, quando dicebat : Domine, ostende nobisPatrem, et sufficit nobis1171. Quando ergo erit quodApostolus dicit in fine : Ut sit Deus omnia inomnibus1172, ut ipse sit nobis quidquid hic sine illodesideramus, et cujus desiderio plerumque inillum peccamus ? pro omnibus ipse erit nobis,quando erit Deus omnia in omnibus. Peccas inDeum ut manduces, peccas in Deum ut vestiaris,peccas in Deum ut vivas, peccas in Deum uthonoreris. Et quando omnia numerabo ? Noli inDeum propter ista peccare. Propter cibum peccasin Deum ? cibus tibi æternus erit Deus. Proptervestem peccas in Deum ? immortalitate tevestiturus est Deus. Propter honorem peccas inDeum ? honor tuus erit Deus. Propter amoremvitæ temporalis peccas in Deum ? æterna vita tibi

1170 Ps 15, 5.1171 Io 14, 8.1172 1 Cor 15, 28.

470

erit Deus. Noli propter aliquid in eum peccare.Ipsum enim debes gratis amare, qui ipse te poteritpro rebus omnibus satiare.

SERMO CCCXXXV.1173

In Natali Martyrum.

I. Quoniam dies sanctorum martyrum est,unde potius aliquid delectet nos dicere, nisi degloria ipsorum ? adjuvet nos Dominus martyrum,quia ipse est corona eorum. Voce martyrumaudivimus paulo ante beatum apostolum Paulumprædicantem : Quis nos separabit a caritate Christi ?Ista vox est martyrum : [199] Tribulatio ? anangustia ? an persecutio ? an fames ? an nuditas ? anpericulum ? an gladius ? Sicut scriptum est, Propter temorte afficimur tota die, deputati sumus ut oves occisionis.Sed in his omnibus superamus per eum qui dilexit nos1174.Hæc est vox martyrum, omnia tolerare, et de senihil præsumere, illum diligere qui glorificatur insuis : ut qui gloriatur, in Domino glorietur1175.Noverant et illud quod nos cantavimus pauloante : Lætamini in Domino, et exsultate, justi1176. Sijusti in Domino lætantur, injusti non noveruntlætari nisi in sæculo. Sed ipsa est prima aciesdebellanda : primo vincendæ sunt delectationes,et postea dolores. Quomodo potest superare

1173 Alias 50, de Sanctis.1174 Rom 8, 35-37.1175 1 Cor 1, 31.1176 Ps 31, 11.

471

mundum sævientem, qui non potest superareblandientem ? Blanditur hic mundus, pollicendohonores, divitias, voluptates : minatur hicmundus, intentando dolores, egestates,humilitates. Qui non contemnit quod pollicetur,quomodo superare potest quod minatur ? Habentdelectationem suam divitiæ : quis nesciat ? Sedplus habet delectationis justitia. Delectare divitiiscum justitia : ubi autem talis articulus tentationisinciderit, ut duo hæc veniant in tentationem,divitiæ et justitia, et non possis habere utrumque,sed si miseris manum ad divitias, necesse est utamittas justitiam ; si miseris manum ad justitiam,pereant divitiæ : modo elige, modo pugna ; modovideamus si non sine causa cantasti : Lætamini inDomino, et exsultate, justi : modo videamus si nonsine causa audisti : Quis nos separabit a caritateChristi ? Et quidem prætermisit omnia, quibusblanditur mundus ; et te voluit commemorare, cuiblanditur mundus. Quare ? Quia certaminamartyrum prænuntiabat, illa utique certamina, ubivicerunt persecutionem, famem, sitim, [200]egestatem, ignominiam, ad extremum timoremmortis et hostem sævissimum.

II. Sed videte, fratres, quia totum ars1177

Christi facit. Admonet nos Apostolus, utpræferamus caritatem Christi mundo. Quantasangustias patiuntur, qui volunt rapere res alienas ?An persecutio, ait ? Et ipsa non frangit. Avaritia1177 Forte, charitas.

472

terretur, avarus rapit ac timet pœnam, æstuat inrapinam. Multi etiam famem patiuntur, dumacquirunt et faciunt lucra, quibus præcipimusjejunare, et excusant se stomacho. Vacat illis totodie solidos numerare, et jejuni dormiunt. Annuditas, ait ? quid dicam de nuditate ? Quotidienegotiatores de naufragio nudi evadunt, et iterumnavigant ad periculum. Unde quotidiepericlitantur homines, nisi propter divitiasacquirendas ? Nec gladius prohibet. Capitalecrimen est falsitas, et tamen comminuiturhæreditas. Si ergo hoc meretur temporaliscupiditas, quare non mereatur Christi hæreditas ?Avarus dicit in corde suo, qui forte non audet inlingua sua : Quis nos separabit a cupiditate auri ?Tribulatio ? an angustia ? an persecutio ? Possuntet avari dicere auro : Propter te occidimur totadie. Optime ergo dicunt sancti martyres inPsalmo : judica me, Deus, et discerne causam meam degente non sancta1178. Discerne, inquit, tribulationemmeam : tribulantur et avari. Discerne angustiasmeas : patiuntur angustias et avari. Discernepersecutiones meas : patiuntur et avari. Discernefamem meam : pro auro acquirendo esuriunt etavari. Discerne nuditatem meam : pro aurodespoliantur et avari. Discerne mortem meam :pro auro moriuntur et avari. Quid est : Discernecausam meam ? Propter te morte afficimur tota die1179. Illi

1178 Ps 42, 1.1179 Rom 8, 36.

473

propter aurum, nos propter te. Similis pœna, seddiscreta causa. Ubi [201] discreta est causa, ibicerta est victoria. Si ergo causam intuemur,solemnitates martyrum amamus. Amemus in eis,non passiones, sed causas passionum. Nam siamaverimus passiones tantum, multos inventurisumus qui peiora patiuntur in causis malis. Sedcausam attendamus, crucem Christi attendite : ibierat Christus, ibi erant et latrones. Similis pœna,sed dissimilis causa. Unus latro credidit, aliusblasphemavit. Dominus tamquam de tribunaliinter ambos judicavit : illum qui blasphemavit, intartarum damnavit ; alterum secum duxit inparadisum1180. Quare hoc ? Quia etsi æqualispœna, sed impar erat causa. Eligite ergomartyrum causas, si vultis pervenire ad martyrumpalmas.

SERMO CCCXXXVI.1181

In dedicatione Ecclesiæ, I.

I. Celebritas huius congregationis, dedicatioest domus orationis. Domus ergo nostrarumorationum ista est, domus Dei nos ipsi. Si domusDei nos ipsi, nos in hoc sæculo ædificamur, ut in

1180 Cf. Lc 23, 39-43.1181 Alias de Tempore 256. – Possidius in Indiculo, c. X, notat de dedicationeEcclesiæ Tractatus duos : ipsa, putamus, habitos die, qua primum dedicatiofiebat, populi conventu præsente celeberrimo, non vero qua post annumdeinceps recolebatur facta jam ante dedicatio. Hujusmodi quippeanniversariæ solemnitatis in vetere Carthaginensis Ecclesiæ Kalendarionullum extat vestigium.

474

fine sæculi dedicemur. Ædificium, imo ædificatiohabet laborem, dedicatio exsultationem. Quod hicfiebat, quando ista surgebant, hoc fit [202] modocum congregantur credentes in Christum.Credendo enim quasi de silvis et montibus lignaet lapides præciduntur : cum vero catechizantur,baptizantur, formantur, tamquam inter manusfabrorum et opificum dolantur, collineantur,complanantur. Verumtamen domum Domini nonfaciunt, nisi quando caritate compaginantur.Ligna ista et lapides si non sibi certo ordinecohærerent, si non se pacifice innecterent, si nonse invicem cohærendo sibi, quodam modoamarent ; nemo huc intraret. Denique quandovides in aliqua fabrica lapides et ligna bene sibicohærere, securus intras, ruinam non times.Volens ergo Dominus Christus intrare, et in nobishabitare, tamquam ædificando dicebat : Mandatumnovum do vobis, ut vos invicem diligatis1182. Mandatum,inquit, do vobis. Veteres enim eratis, domum mihinondum faciebatis, in vestra ruina jacebatis. Ergout eruamini de vestræ ruinæ vetustate, vosinvicem amate. Consideret ergo Caritas vestra,ædificari adhuc istam domum toto, sicutprædictum est et promissum, orbe terrarum. Cumenim ædificaretur domus post captivitatem, sicuthabet alius psalmus, dicebatur : Cantate Dominocanticum novum ; cantate Domino, omnis terra1183. Quod

1182 Io 13, 34.1183 Ps 95, 1.

475

ibi dixit, canticum novum ; hoc Dominus dixit,mandatum novum. Quid enim habet canticumnovum, nisi amorem novum ? Cantare amantisest. Vox huius cantoris, fervor est sancti amoris.

II. Amemus, gratis amemus : Deum enimamamus, quo nihil melius invenimus. Ipsumamemus propter ipsum, et nos in ipso, tamenpropter ipsum. Ille enim veraciter amat amicum,qui Deum amat in amico, aut quia est in illo, autut sit in illo. Hæc est vera dilectio : propter aliudsi nos diligimus, odimus potius quam [203]diligimus. Qui enim amat iniquitatem1184 : quid odit ?forte vicinum suum, forte vicinam suam ?Expavescat, odit animam suam1185. Odium animæ,amor nequitiæ. Ergo contra odium nequitiæ,amor animæ. Qui diligitis Dominum, odio habetemalum1186. Bonus est Deus, malum est quod amas,et te ipsum malum amas : quomodo amas Deum,cum adhuc amas quod odit Deus ? Audisti enimquia Deus dilexit nos1187 : et verum est, dilexitnos ; et quales dilexerit, si attendamus,erubescimus. Sed ideo non erubescimus, quiadiligendo tales, fecit esse non tales. Erubescimusrecordatione præteritorum, gaudemus spefuturorum. Quare enim iam erubescamus quodfuimus, et non potius confidamus quia spe salvi

1184 Ps 10, 6.1185 Ps 10, 6.1186 Ps 96, 10.1187 Cf. 1 Io 4, 10.

476

facti sumus ? Denique audivimus : Accedite ad eum,et illuminamini, et vultus vestri non erubescent1188. Sirecedat lumen, redis ad confusionem. Accedite adeum, et illuminamini. Ergo ille lumen, nos sine illotenebræ. Si recesseris a lumine, in tuis tenebrisremanebis : si ergo accesseris, non de tuo lucebis :Fuistis enim aliquando tenebræ, ait Apostolusfidelibus ex infidelibus : Fuistis aliquando tenebræ,nunc autem lux in Domino1189. Si ergo lux in Domino,tenebræ sine Domino. Porro si lux in Domino, ettenebræ sine Domino ; accedite ad eum, etilluminamini.

III. Attendite in Psalmo dedicationis, quemmodo cantavimus, ex ruina ædificium. Conscidistisaccum meum1190 : hoc pertinet ad ruinam. Quidergo ad ædificium ? Et accinxisti me lætitia1191. Voxdedicationis : Ut cantet tibi gloria mea, et noncompungar1192. Quis est qui loquitur ? In verbis ejusagnoscite. Si expono obscurum est. Ergo verbaejus dicam, continuo [204] agnoscetis loquentem,ut ametis alloquentem. Quis est qui dicere potuit :Domine, eruisti ab inferis animam meam1193 ? Cujusanima iam ab inferis eruta est, nisi de qua dictumest alio loco : Non derelinques animam meam in

1188 Ps 33, 6.1189 Eph 5, 8.1190 Ps 29, 12.1191 Ps 29, 12.1192 Ps 29, 13.1193 Ps 29, 4.

477

inferno1194 ? Proponitur dedicatio, et cantaturliberatio : jubilatur canticum dedicationis domus,et dicitur : Exaltabo te, Domine, quoniam suscepistime, et non jucundasti inimicos meos super me1195.Attendite judæos inimicos, qui se putabantoccidisse Christum, vicisse quasi inimicum,perdidisse quasi hominem cæteris similem atquemortalem. Resurrexit tertia die, et hæc est voxejus : Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me.Attendite Apostolum dicentem : Propter quod eumDeus exaltavit, et dedit illi nomen quod est super omnenomen1196. Et non jucundasti inimicos meos super me. Ipsiquidem in Christi morte jucundabantur, sed inejus resurrectione, ascensione, prædicatione aliquicompungebantur. In ejus ergo prædicatione et perApostolorum constantiam diffamatione aliquicompungebantur et convertebantur, aliquiobdurabantur et confundebantur ; nulli tamenjucundabantur. Modo quando implentur ecclesiæ,putamus jucundari judæos ? Ecclesiæ ædificantur,dedicantur, implentur, quomodo illi jucundantur ?Non solum non jucundantur, sed etiamconfunduntur ; et impletur vox exsultantis :Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me, et nonjucundasti inimicos meos super me1197. Non jucundastisuper me : si mihi credant, jucundabis in me.

1194 Ps 15, 10.1195 Ps 29, 2.1196 Phil 2, 9.1197 Ps 29, 2.

478

IV. Ne multa dicamus, ad illa quæ cantavimusaliquando veniamus. Quomodo dicit Christus :Conscidisti saccum meum, et accinxisti me lætitia1198 ?Saccus ejus erat similitudo carnis peccati. Non tibivilescat, quod [205] ait, saccum meum : ibi eratinclusum pretium tuum. Conscidisti saccum meum.Evasimus ad saccum istum. Conscidisti saccummeum. In passione conscissus est saccus.Quomodo ergo Deo Patri dicitur : Conscidistisaccum meum ? Quomodo Patri dicatur, vis audire ?Conscidisti saccum meum. Quia proprio Filio nonpepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum1199. Fecitenim per judæos nescientes, unde redimerenturscientes, et confunderentur negantes. Nesciuntenim quid boni nobis operati sunt malo suo.Suspensus est saccus, et quasi lætatus est impius.Conscidit saccum lancea persecutor, et fuditpretium nostrum Redemptor. Cantet Christusredemptor, gemat Judas venditor, erubescatjudæus emptor. Ecce Judas vendidit, judæus emit,malum negotium egerunt, ambo damnificati sunt,se ipsos perdiderunt venditor et emptor.Emptores esse voluistis : quanto melius redemptiessetis ? Ille vendidit, iste emit : infelixcommercium ; nec iste habet pretium, nec istehabet Christum. Huic dico : Ubi est quodaccepisti ? Illi dico : Ubi est quod emisti ? Huicdico : Ubi vendidisti, te decepisti. Exsulta,

1198 Ps 29, 12.1199 Rom 8, 32.

479

christiane, in commercio inimicorum tuorum tuvicisti. Quod iste vendidit et ille emit, tuacquisisti.

V. Dicat ergo caput nostrum, dicat caput procorpore occisum, pro corpore dedicatum ; dicat,audiamus : Conscidisti saccum meum, et accinxisti melætitia1200, id est, conscidisti mortalitatem meam, etaccinxisti me immortalitate et incorruptione. Utcantet tibi gloria mea, et non compungar1201. Quid est,non compungar ? Jam contra me non ferat lanceampersecutor, ut compungar : Christus enim resurgens amortuis iam non moritur, mors illi ultra nondominabitur : quod [206] enim mortuus est, peccatomortuus est semel ; quod autem vivit, vivit Deo. Ita et nos,inquit, existimemus nos mortuos esse peccato, vivereautem Deo, in Christo Jesu Domino nostro1202. Ergo inillo cantamus, in illo dedicati sumus. Quo enimcaput præcessit, et membra secutura speramus.Spe enim salvi facti sumus : spes autem quæ videtur, nonest spes ; quod enim videt quis quid sperat ? Si autemquod non videmus speramus, per patientiamexspectamus1203, per patientiam ædificamur. Forteautem est illic et vox nostra, si bene attendamus,si diligenter intueamur, si oculum acutumgeramus ; non quemadmodum solent corporumcæci amatores : si ergo spiritalem oculum

1200 Ps 29, 12.1201 Ps 29, 13.1202 Rom 6, 9-11.1203 Rom 8, 24-25.

480

intendamus, in ipsis vocibus Domini nostri JesuChristi et nos ipsos invenimus. Non enim frustradixit Apostolus : Scientes quia vetus homo noster simulcrucifixus est cum illo, ut evacuetur corpus peccati, ut ultranon serviamus peccato1204. Agnosce ibi vocem tuam :Ut cantet tibi gloria mea, et non compungar1205. Modoenim cum istas corporis mortalis sarcinasbaiulamus, non deest unde compungamur. Namsi cor non compungitur, quare pectus tunditur ?Cum ergo venerit etiam nostri corporis dedicatio,quæ præcessit in Domini exemplo, tunc noncompungemur. Compunctionem enim, quamhabemus de peccato, significavit lanceapercussoris. Denique quoniam scriptum est : Amuliere initium factum est peccati, et per illam omnesmoriuntur1206 : recolite de quo membro facta est, etvidete ubi Dominus lancea compunctus est.Recolite, inquam, recolite primam conditionemnostram : non enim frustra, ut dixi : Vetus homonoster simul crucifixus est, ut evacuetur corpus peccati, utultra non serviamus peccato1207. Nempe Eva, a quafacta est [207] initium peccati, sumpta est, utformaretur, de latere viri. Dormiens jacebat ille,cum factum est : mortuus pendebat iste, cumfactum est. Cognata duo sunt somnus et mors,latus et latus, compunctus est Dominus in loco

1204 Rom 6, 6.1205 Ps 29, 13.1206 Eccli 25, 33.1207 Rom 6, 6.

481

peccatorum. Sed de illo latere facta est Eva, quænos peccando mortificaret ; de isto autem laterefacta est Ecclesia, quæ nos pariendo vivificaret.

VI. (Ergo1208 dum novam constructionemsanctæ hujus Ecclesiæ libenter attendimus, quamdivino nomini hodie dedicamus, invenimus anobis deberi et Deo nostro maximam laudem, etSanctitati Vestræ congruum de divinæ domusædificatione Sermonem. Tunc autem Sermonoster congruus erit, si in se aliquid ædificationishabeat, quod utilitati animarum vestrarum Deovos interius ædificante proficiat. Quod hic factumcorporaliter videmus in parietibus, spiritaliter fiatin mentibus ; et quod hic perfectum cernimus inlapidibus et lignis, hoc ædificante gratia Deiperficiatur in corporibus1209 vestris. Principaliterergo gratias agamus Domino Deo nostro, a quoest omne datum optimum, et omne donumperfectum ; et ejus bonitatem tota cordis alacritatelaudemus, quoniam ad construendam istamdomum orationis fidelium suorum visitavitanimum, excitavit affectum, surrogavit auxilium ;inspiravit necdum volentibus ut vellent, adjuvitbonæ voluntatis conatus ut facerent ; ac per hocDeus : « Qui operatur in suis et velle et perficerepro bona « voluntate,1210 » hæc omnia ipse cœpit,1208 Hunc locum uncinis inclusum Lovanienses dubium habuerunt ob stylidisparitatem ; quæ tamen minima vel nulla est a primis illis sermonibus,quos sub initium ordinationis suæ composuit sanctus Augustinus.1209 Forte, in cordibus.1210 Philip. II, 13.

482

ipse perfecit. Et quia opera bona in conspectusuo nunquam esse permittit inania, fidelibus suis,quibus operantibus præbuit virtutis suæ favorem,tribuet condignam pro tanta [208] operationemercedem. Adhuc amplius agendæ sunt gratiæDeo nostro. Hanc enim Ecclesiam, quam fecitnomini suo construi, fecit etiam sanctorumMartyrum reliquiis amplius honorari.)

SERMO CCCXXXVII.1211

In dedicatione Ecclesiæ, II.

I. Bona opera fidelium de sua temporaliterrenaque substantia, cum in thesauris cœlestibusreconduntur, fides hoc videt, quæ pietatis oculumhabet in corde. Unde et ista ædificia, quæcongregandis religiosis cœtibus exstruuntur, cumoculo carnis inspexerit, laudat interius quod cernitexterius, et visibili accipit lumine ad quod gaudeatinvisibili veritate. Neque enim occupata est fidesinspicere, quam pulchra sint membra huiushabitationis ; sed de quanta interioris hominispulchritudine procedant hæc opera dilectionis.Retribuet ergo Dominus fidelibus suis tam pie,tam hilariter, tam devote ista operantibus, ut eosquoque ipsos in suæ fabricæ constructionecomponat, quo currunt lapides vivi, fide formati,spe solidati, caritate compacti. Ubi sapiens illearchitectus Apostolus fundamentum posuit

1211 Alias 16, inter additos a Parisiensibus.

483

Christum Jesum1212, summum ipsum lapidemangularem, sicut et Petrus de prophetica Scripturacommemorat, ab hominibus quidem reprobatum, aDeo autem electum et honorificatum1213. Huicadhærendo, pacamur ; huic incumbendo,firmamur. Simul enim est et fundamentalis, quiaipse nos [209] regit ; et angularis, quia ipseconjungit. Ipsa est petra, super quam vir sapiensædificans domum suam, contra omnes huiussæculi tentationes tutissimus perseverat : necpluvia irruente labitur, nec flumine inundantesubvertitur, nec ventis flantibus commovetur1214.Ipse est et pax nostra, qui fecit utraque unum1215 : inipso enim neque circumcisio quidquam valet, nequepræputium, sed nova creatura1216. Hi enim duotamquam parietes ex diverso venientes, longe abinvicem fuerant, donec ad illum, tamquam adangulum ducti, etiam in illo sibimet copulati sunt.

II. Itaque sicut hoc ædificium visibile factumest nobis corporaliter congregandis ; ita illudædificium, quod nos ipsi sumus, Deo spiritaliterhabitaturo construitur. Templum enim Dei sanctumest, inquit Apostolus, quod estis vos1217. Sicut hocterrenis molibus construimus, sic illud bene

1212 Cf. 1 Cor 3, 10-11.1213 1 Pt 2, 4.1214 Cf. Mt 7, 24-25.1215 Eph 2, 14.1216 Gal 6, 15.1217 1 Cor 3, 17.

484

compositis moribus erigamus. Hoc enim nuncvisitantibus nobis, illud in fine sæculi Dominoveniente dedicabitur, quando corruptibile hocnostrum inducet incorruptionem, et mortale hocnostrum induet immortalitatem1218 : quia corpushumilitatis nostræ conformabit corpori gloriæsuæ1219. Videte enim quid dicat in Psalmodedicationis : Convertisti luctum meum in gaudiummihi ; conscidisti saccum meum et accinxisti me lætitia : utcantet tibi gloria mea, et non compungar1220. Cum enimædificamur, gemit ei humilitas nostra ; cum autemdedicabimur, cantabit ei gloria nostra : quia inædificatione labor est, in dedicatione lætitia. Dumcæduntur de montibus lapides, et ligna de silvis,dum formantur, dolantur, coaptantur ; labor etcura est : cum autem perfecti ædificii dedicatiocelebratur, gaudium et [210] securitas laboribuscurisque succedunt. Sic etiam ædificatio spiritalis,cujus habitator Deus, non ad tempus, sed inæternum erit ; dum ex infideli vita hominessegregantur ad fidem, dum quidquid in eis nonbonum atque perversum est, amputatur etcæditur, dum fiunt aptæ, pacificæ piæquejuncturæ ; quantæ tentationes timentur, quantætribulationes sustinentur ? Cum vero adveneritdies dedicationis domus æternæ, cum diceturnobis : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum

1218 Cf. 1 Cor 15, 53.1219 Cf. Phil 3, 21.1220 Ps 29, 12-13.

485

quod vobis paratum est ab initio mundi1221 ; quæ illaexsultatio, quæ securitas erit ? Cantabit claritas,nec compungetur infirmitas. Cum ostendet seipsum nobis qui nos dilexit, et tradidit se ipsumpro nobis ; et qui apparuit hominibus quod estfactus in matre, apparebit eis Deus factor quoderat in Patre : cum ingredietur perfectam etornatam, unitate stabilitam, immortalitatevestitam æternus ipse habitator domum suam ;implebit omnia, fulgebit in omnibus, ut sit Deusomnia in omnibus1222.

III. Hanc unam visionem petivit a Dominoquidam ; et ipse quidam, si volumus, nos sumus.Huius desiderio laboravit in gemitu suo, hinc lavitper singulas noctes lectum suum, et in lacrymisstratum suum rigavit1223. Propter hanc enimfuerunt ei lacrymæ suæ panis die ac nocte, dumdiceretur ei per singulos dies : Ubi est Deus tuus ?1224

Ipse quippe ait : Unam petii a Domino, hancrequiram, ut inhabitem in domo Domini per omnes diesvitæ meæ, ut contempler delectationem Domini, et protegartemplum ejus1225. Suis ipse habitator, ipsi habitatio.Qui enim habitant in domo Dei, ipsi sunt etiamdomus Dei : quæ contemplatur delectationemejus, et protegitur templum ejus, et absconditur in

1221 Mt 25, 34.1222 1 Cor 15, 28.1223 Cf. Ps 6, 7.1224 Ps 41, 4.1225 Ps 26, 4.

486

abscondito vultus [211] ejus. Hanc spemtenemus, rem nondum videmus. Si autem quod nonvidemus speramus, per patientiam exspectamus1226, et perpatientiam ædificamur.

IV. Eia ergo, fratres, si resurrexistis cumChristo, quæ sursum sunt quærite, ubi Christusest in dextera Dei sedens : quæ sursum suntsapite, non quæ super terram1227. Ideo enim etChristus fundamentum nostrum ibi positus est, utsursum versus ædificemur. Sicut enim terrenismolibus construendis, quarum gravia corpora nonutique nisi ad ima devergunt, in imo poniturfundamentum : sic nobis e contrario sursum estpositus lapis ille fundamentalis, ut sursum nosrapiat etiam pondere caritatis. Alacriter ergo cumtimore et tremore vestram ipsorum salutemoperamini. Deus enim est qui operatur in vobisvelle et operari pro bona voluntate. Omnia facitesine murmuratione1228. Et tamquam lapides vivicoædificamini in templum Dei1229 : et tamquamligna imputribilia de vobis ipsis facite domumDei. Conquadramini, dolamini, in laboribus, innecessitatibus, in vigiliis, in negotiis, ad omneopus bonum paramini : ut in æterna vita velutcompage societatis Angelorum requiesceremereamini.

1226 Rom 8, 25.1227 Col 3, 1-2.1228 Phil 2, 12-14.1229 1 Pt 2, 5.

487

V. Iste enim locus temporaliter ædificatus est,nec in æternum durabit : sicut et ipsa nostracorpora, propter quorum necessitatem per operamisericordiæ factus est, non sunt utiquesempiterna, sed temporalia atque mortalia.Habitationem autem habemus ex Deo, domum nonmanufactam, æternam in cœlis1230 : ubi et ipsa nostracorpora conversione resurrectionis cœlestia etsempiterna futura sunt. Et nunc quamvis nondumper speciem, sicut erit facie ad faciem1231, tamenper fidem [212] habitat in nobis Deus : et ei sichabitanti habitaculum per bona opera efficimur ;quæ opera æterna non sunt, sed ad æternam vitamperducunt. Ex quibus est et hoc opus, quo istabasilica fabricata est : non enim tales fabricas ibioperabimur. Nullus ibi locus ruiturus ædificatur,quo nullus habitator moriturus ingreditur. Nunctamen sit bonum temporale opus vestrum, utæterna sit merces vestra. Nunc, inquam, fidei etspei domum spiritali dilectione construite in omniopere bono, quod tunc non erit ; quia indigentianulla erit. Fundamenta ergo in cordibus vestrisapostolica et prophetica monita jacite,humilitatem vestram sicut pavimentum sineoffensione prosternite ; salutarem in vestro cordedoctrinam orationibus et sermonibus tamquamfirmis parietibus communite, divinis eostestimoniis tamquam luminaribus illustrate,

1230 2 Cor 5, 1.1231 Cf. 1 Cor 13, 12.

488

infirmos sicut columnæ sufferte, inopes sicuttecta protegite : ut Dominus Deus noster protemporalibus bonis æterna restituat, et vos inæternum perfectos dedicatosque possideat.

SERMO CCCXXXVIII.1232

In dedicatione Ecclesiæ, III.

I. Quando bona opera, etiam quæ propterDeum fiunt, hominibus ostenduntur, cum eafaciunt boni et religiosi, non laudes humanæexpetuntur, sed imitanda proponuntur. Duplexest enim misericordia, quæ fit in bono opere,[213] corporalis et spiritalis. Esurientibus,sitientibus, nudis, peregrinis corporalimisericordia subvenitur : eadem tamen ipsa cumostenduntur, et ad imitationem cæterosprovocant, etiam spiritus mentesque pascuntur.Alius pascitur opere bono, alius exemplo bono :ambo enim esuriunt. Ille vult accipere unde alatur,ille vult videre quod imitetur. Monet nos de hacveritate etiam sancti Evangelii lectio, quæ modorecitata est. Christianis enim dicitur in Deumcredentibus, bene operantibus, spem vitæ æternæpro bonis operibus exspectantibus : Vos estislumen mundi1233. Et universæ ubique diffusæEcclesiæ dicitur : Non potest civitas abscondi supramontem constituta1234. Erit, inquit, in novissimis

1232 Alias 17, inter additos a Parisiensibus.1233 Mt 5, 14.1234 Mt 5, 14.

489

temporibus manifestus mons domus Domini, paratus incacumine montium1235. Ipse est mons, qui ex parvolapide crevit, et totum orbem crescendoimplevit1236. In illo ædificatur Ecclesia, quæabscondi non potest.

II. Neque accendunt lucernam, et ponunt eam submodio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui indomo sunt1237. Bene occurrit lectio, quandocandelabra dedicantur, ut sit qui operatur lucernaposita in candelabro. Lucerna est enim homo quibene operatur. Quod est autem candelabrum ?Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostriJesu Christi1238. Qui ergo secundum Christum facit,et propter Christum facit, ut non glorietur nisi inChristo, candelabrum est. Luceat omnibus,videant quod imitentur : non sint pigri, non aridi :prosit quod vident ; non sint oculis videntes, etcordibus cæci.

III. Sed ne forte occurrat alicui, quodDominus bona opera velut jubet abscondi, ubidicit : Cavete [214] facere justitiam vestram coramhominibus, ut videamini ab eis ; alioquinmercedem non habebitis apud Patrem vestrumqui in cœlis est1239 : debet quæstio ista dissolvi, utnoverimus quemadmodum Domino

1235 Is 2, 2.1236 Cf. Dan 2, 34-35.1237 Mt 5, 15.1238 Gal 6, 14.1239 Mt 6, 1.

490

obtemperemus, nec obtemperare illi nonpossimus, cum eum contra jubere audimus. Hacdicit : Luceant opera vestra coram hominibus, utvideant bona facta vestra1240 : hac dicit : Cavetefacere justitiam vestram coram hominibus, utvideamini ab eis1241. Vultis nosse quam sit istaquæstio dissolvenda, et nisi dissolvatur, molesteerit, si remaneat insoluta ? Quidam hominesfaciunt bene, et timent videri ; et omni studio,quantum possunt, cooperiunt bona opera sua.Captant quando neminem videant : tunc aliquidporrigunt, timentes ne offendant in illudpræceptum ubi dictum est : Cavete facerejustitiam vestram coram hominibus, ut videaminiab eis. Non autem Dominus jussit bona operaabscondi, sed in bonis operibus laudem humanamnon cogitare. Denique cum dixit : Cavete facerejustitiam vestram coram hominibus : ubi finivit ?Ut videamini ab eis. Ut ideo faciant, ut videanturab hominibus ; hunc fructum boni operisquærant, hunc ferant : nihil aliud exspectent, nihilsuperioris et cœlestis commodi concupiscant. Sedsi ideo solum faciat, ut laudetur : hoc prohibuitDominus. Cavete facere. Quomodo ? Utvideamini ab eis. Cavete hunc habere fructum,visionem hominum.

IV. Jubet autem videri opera nostra, et dicit :Nemo accendit lucernam, et ponit eam sub modio, sed

1240 Mt 5, 16.1241 Mt 6, 1.

491

super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domosunt1242. Et : Sic luceant opera vestra coram hominibus, utvideant, inquit, bona facta vestra. Et non ibiremansit : sed, glorificent, subjunxit : Patrem vestrum,qui in [215] cœlis est1243. Aliud est in bono operequærere laudem tuam, aliud est in bono operequærere laudem Dei. Quando quæris laudemtuam, in visione hominum remansisti : quandoquæris laudem Dei, æternam gloriam acquisisti.Sic ergo faciamus, ut non videamur abhominibus, hoc est, sic faciamus, ut visionemhominum pro mercede non quæramus : sed sicfaciamus, ut a videntibus et imitantibus gloriamDei quæramus et cognoscamus quod si nos talesnon faceret, nihil essemus.

SERMO 339

In die ordinationis suæ, I.

I. Hodiernus dies, fratres, admonet meattentius cogitare sarcinam meam, de cujuspondere etiamsi mihi dies noctesque cogitandumsit, nescio quo tamen modo anniversarius dies isteimpingit eam sensibus meis, ut ab ea cogitandaomnino dissimulare non possim. Et quantumanni accedunt, immo decedunt, nosquepropinquiores faciunt diei ultimo, utiquequandoque sine dubitatione venturo, tanto mihiest acrior cogitatio, et stimulis plenior, qualem1242 Mt 5, 15.1243 Mt 5, 16.

492

Domino Deo nostro rationem possim redderepro vobis. Hoc enim interest inter unumquemquevestrum et nos, quod vos pene de vobis solis estisreddituri rationem ; nos autem et de nobis, et deomnibus vobis. Ideo major est sarcina, sed beneportata majorem comparat gloriam, infideliterautem gestata ad immanissimam [216] præcipitatpœnam. Quid ergo mihi hodie maxime faciendumest, nisi ut commendem vobis periculum meum,ut sitis gaudium meum ? Periculum autem meumest, si attendam quomodo laudatis, et dissimulemquomodo vivitis. Ille autem novit, sub cujusoculis loquor, immo sub cujus oculis cogito, nonme tam delectari laudibus popularibus, quamstimulari et angi, quomodo vivant qui me laudant.Laudari autem a male viventibus nolo, abhorreo,detestor, dolori mihi est, non voluptati ; laudariautem a bene viventibus, si dicam nolo, mentior ;si dicam volo, timeo ne sim inanitatis appetentiorquam soliditatis. Ergo quid dicam ? Nec plenevolo, nec plene nolo. Non plene volo, ne in laudehumana pericliter ; non plene nolo, ne ingrati sintquibus prædico.

II. Sarcina autem mea est, quam modoaudistis, cum Ezechiel propheta legeretur. Parumest enim, quia dies ipse admonet nos eamdemsarcinam cogitare ; insuper etiam talis lectiorecitatur, quæ nobis incutiat magnum timorem, utquid portemus cogitemus ; quia nisi nobiscum quiimposuit portet, deficimus. Ecce audistis : Terra,

493

inquit, super quam induxero gladium, et posuerit sibiexploratorem qui videat gladium supervenientem, et dicat,et denuntiet ; veniente autem gladio taceat ille explorator,et superveniens gladius super peccato rem occidat ; peccatorquidem pro sua iniquitate morietur, sanguinem autem ejusde manu exploratoris inquiram. Si autem viderit gladiumsupervenientem, et tuba cecinerit, et nuntiaverit, et ille, cuinuntiat, non observaverit, ille quidem in sua iniquitatemorietur, explorator autem animam suam liberaverit. Ettu, fili hominis, exploratorem posui te filiis Isræl1244.Exposuit quid dixerit gladium, exposuit quiddixerit exploratorem, exposuit quam dixeritmortem ; non nos permisit in [217] obscuritatelectionis excusare neglegentiam nostram. Posuiergo te, inquit, exploratorem. Si dixero peccatori :Morte morieris, et tu tacueris, et ille in peccato suomortuus fuerit, ille quidem in peccato suo morietur digne etjuste, sanguinem autem ejus de manu tua inquiram. Siautem tu dixeris peccatori : Morte morieris, et ille se nonobservaverit, ille in iniquitate sua morietur, tu veroanimam tuam liberasti1245.

III. Relevate ergo, fratres, relevate sarcinammeam, et portate mecum : bene vivite. Pascendoshabemus hodie compauperes nostros, et cum eiscommunicanda est humanitas ; vobis autemfercula mea verba ista sunt. Pascere omnes panetractabili et visibili non sufficio ; inde pasco, undepascor ; minister sum, paterfamilias non sum ;

1244 Ez 33, 2-7.1245 Ez 33, 7-9.

494

inde vobis appono, unde et ego vivo, de thesaurodominico, de epulis illius patrisfamilias, qui propternos pauper factus est, cum dives esset, ut ejus paupertatenos ditaremur1246. Si panem vobis ponerem, fractopane singula frusta ablaturi eratis ; et si egomultum ponerem, perparum ad singulosperveniret. Modo autem quod dico, et omnestotum habent, et singuli quique totum habent.Numquid enim verbi mei inter vos syllabasdivisistis ? Numquid ipsius producti sermonissingula verba abstulistis ? Unusquisque vestrumtotum audivit. Sed videat quomodo audivit, quiaerogator sum, non exactor.

IV. Si non erogem, et pecuniam servem,terret me Evangelium. Possem enim dicere : Quidmihi est, tædio esse hominibus ? dicere iniquis :Inique agere nolite, sic vivite, sic agite, sic ageredesistite ? Quid mihi est, oneri esse hominibus ?Accepi quomodo vivam, quomodo jussus sum,quomodo præceptus sum, assignem quomodoaccepi : de [218] aliis me reddere rationem quomihi ? Evangelium me terret. Nam ad istamsecuritatem otiosissimam nemo me vinceret :nihil est melius, nihil dulcius, quam divinumscrutari nullo strepente thesaurum ; dulce est,bonum est ; prædicare autem, arguere, corripere,ædificare, pro unoquoque satagere, magnumonus, magnum pondus, magnus labor. Quis nonrefugit istum laborem ? Sed terret Evangelium.1246 2 Cor 8, 9.

495

Processit servus quidam, et ait domino suo :Sciebam te hominem molestum metere ubi nonseminasti1247 ; servavi pecuniam tuam, nolui eamerogare : tolle quod tuum est ; si aliquid minusest, judica ; si integrum est, noli mihi molestusesse. Ait autem ille : Serve nequam, ex ore tuo tecondemno1248. Quare hoc ? Quia avarum me dixisti,lucra mea quare neglexisti ? Sed timui dare, neperderem. Hoc dicis ? Plerumque enim dicitur :Quid corripis ? perit ad illum quod dicis ; non teaudit. Et ego, inquit ille, nolui dare, ne perderempecuniam tuam. Ait illi : Tu dares pecuniam meam, etego veniens cum usuris exigerem1249 ; erogatorem,inquit, posueram te, non exactorem ; tu exercereserogationem, mihi relinqueres exactionem. Hoctimens ergo unusquisque videat quomodoaccipiat. Si ego erogans timeo, qui accipit securusesse debet ?

V. Qui malus fuit heri, bonus sit hodie. Hæcest erogatio mea : qui malus fuit heri, bonus sithodie. Malus fuit heri, et non est mortuus ; simortuus esset malus, isset unde non redisset.Malus fuit heri, vivit hodie ; prosit illi quod vivit,non male vivat. Quare ergo diei hesternohodiernum vult addere malum ? Longam vitamvis habere, bonam non vis ? Quis longum feratmalum, vel prandium ? Usque adeo cæcitas

1247 Lc 19, 21.1248 Lc 19, 22.1249 Lc 19, 23.

496

mentis obcalluit, usque adeo surdus est homointerior, ut omnia bona velit habere, præterseipsum ? Vis habere villam ? [219] Nego te vellehabere malam villam. Uxorem vis habere nonnisibonam, domum nonnisi bonam. Quid curram persingula ? Caligam non vis habere malam, et vishabere vitam malam ? Quasi plus tibi noceat malacaliga, quam vita mala. Cum tibi caliga mala etconstricta nocuerit, sedes, decalcias te, abicis autcorrigis aut mutas, ne digitum lædas, et calcias te.Malam vitam, qua animam perdis, corrigere noncuras. Sed hoc plane video unde fallaris : caliganocens dolorem facit, vita nocens voluptatemfacit : illud nocet, illud libet ; sed quod ad tempuslibet, postea pejus dolet ; quod autem ad tempusdolet salubriter, postea infinita voluptate etabundanti gaudio lætificat ; secundum illud quodscriptum est : « Qui seminant in lacrymis, ingaudio metent.1250 » Et illud : « Beati qui lugent,quoniam ipsi consolabuntur.1251 »

VI. (Hæc ergo diligentius attendentes,cogitemus illud quod de luxuria ac voluptatescriptum est : « Ad tempus, inquit, indulcatfauces, postea felle amarior invenitur.1252 » Et quiavita nostra in hoc sæculo quasi via essecognoscitur, oportet nobis de labore ad requiempervenire, quam de requie ad laborem : et melius

1250 Psal, CXXV, 5.1251 Matth. V, 5.1252 Prov. V, 3, 4.

497

est nobis in via brevi tempore laborare, ut posteain patria possimus ad æternum gaudium feliciterpervenire. Præstante Domino nostro JesuChristo, qui cum Patre, etc.) [220]

SERMO CCCXL.1253

In die Ordinationis suæ, II.

I. Semper quidem me, ex quo humeris meisista, de qua difficilis ratio redditur, sarcinaimposita est, honoris mei cura sollicitat :verumtamen multo amplius huius molisconsideratione permoveor, quando anniversariusejus dies memoriam pristinam renovans ejus, itaeam mihi ponit ante oculos, ut, quod iam anteasuscepi, sic teneam, quasi hodie suscepturusaccedam. Quid autem isto reformidatur inmunere, nisi ne plus nos delectet quodpericulosum est in nostro honore, quam quodfructuosum in vestra salute ? adjuver igiturorationibus vestris, ut sarcinam meam1254 mecumferre dignetur, qui meipsum ferre non dedignatur.Cum hoc oratis, etiam pro nobis oratis. Hæc enimmea sarcina, de qua nunc loquor, quid aliud quamvos estis ? Orate mihi vires, sicut oro ut non sitisgraves. Nam Dominus Jesus sarcinam suam nondiceret, nisi cum portante portaret. Sed et vossustinete me, ut secundum præceptumapostolicum invicem onera nostra portemus, et1253 Alias 39, ex Sirmondianis.1254 Cf. Mt 11, 30.

498

sic impleamus legem Christi1255. Qui nobiscum sinon portat, succumbimus ; si nos non portat,succumbimus. Ubi me terret, quod vobis sum, ibime consolatur, quod vobiscum sum. Vobis enimsum episcopus, vobiscum sum Christianus. Illudest nomen suscepti officii, hoc gratiæ ; illudpericuli est, hoc salutis. Denique tamquam in marimagno illius actionis tempestate jactamur ; sed[221] recolentes cujus sanguine redemptifuerimus, velut portum securitatis tranquillitatehuius cogitationis intramus ; et in hoc propriolaborantes officio, in communi requiescimusbeneficio. Si ergo plus me delectat, quodvobiscum emptus sum, quam quod vobispræpositus sum, tunc, ut Dominus præcepit, eroabundantius vester servus, ne ingratus sim pretio,quo vester merui esse conservus. Amare quippedebeo Redemptorem, et scio quid Petro dixerit :Petre, amas me ? Pasce oves meas1256. Hoc semel, hociterum, hoc tertio. Interrogabatur amor, etimperabatur labor : quia ubi major est amor,minor est labor. Quid retribuam Domino pro omnibusquæ retribuit mihi ?1257 Si dicam hoc me retribuere,quod pasco oves ejus, etiam hoc facio non ego, sedgratia Dei mecum1258. Ubi ergo retributor inveniar,cum ubique præveniar ? Et tamen, quia gratis

1255 Cf. Gal 6, 2.1256 Io 21, 17.1257 Ps 115, 12.1258 1 Cor 15, 10.

499

amamus, quia oves ejus pascimus, mercedemquærimus. Quomodo fiet istud ? quomodoconvenit : Gratis amo ut pascam ; et : Mercedemposco quia pasco ? Nullo modo fieret hoc, nullomodo merces quæreretur ab eo qui gratis amatur,nisi merces esset ipse qui amatur. Nam si hocretribuimus, pro eo quod nos redemit, quia ejuspascimus oves, pro eo ipso quid retribuimus,quod nos fecit esse pastores ? Mali namquepastores, quod a nobis absit, nostra malitiasumus ; boni vero, quod ab illo nobis adsit, nisiejus gratia esse non possumus. Unde et vos,fratres mei, præcipientes rogamus, ne in vacuumgratiam Dei suscipiatis1259. Facite nostrumministerium fructuosum. Dei agricultura estis1260 :extrinsecus accipite plantatorem atque rigatorem,intrinsecus vero incrementi datorem1261.Corripiendi sunt inquieti, pusillanimes consolandi,infirmi [222] suscipiendi1262, contradicentesredarguendi, insidiantes cavendi, imperiti docendi,desidiosi excitandi, contentiosi cohibendi,superbientes reprimendi, desperantes erigendi,litigantes pacandi, inopes adjuvandi, oppressiliberandi, boni approbandi, mali tolerandi, omnesamandi. In hac tanta et tam multiplici ac variarerum diversarum actione adjuvate nos et orando

1259 2 Cor 6, 1.1260 1 Cor 3, 9.1261 Cf. 1 Cor 3, 6.1262 Cf. 1 Thess 5, 14.

500

et obtemperando ; ut nos vobis non tam præessequam prodesse delectet.

II. (Sicut enim nobis hoc expedit, ut prosalute vestra Dei misericordiam studeamusexorare, ita et vos oportet pro nobis adDominum preces fundere. Nec hoc incongruumjudicemus, quod Apostolum fecissecognoscimus ; nam in tantum se apud Deumcommendari orationibus cupiebat, ut ipse omnipopulo supplicaret dicens : Orate pro nobis1263. Etideo hoc debemus loqui, quod et nos ipsosexhortari et vos possit instruere. Sicut enim nobiscum grandi timore ac sollicitudine cogitandumest, qualiter pontificatus officium sinereprehensione possimus implere ; ita et a vobisobservandum est, ut ad omnia quæ vobis fuerintimperata, humilem studeatis habereoboedientiam. Oremus ergo pariter, dilectissimi,ut episcopatus meus et mihi prosit et vobis ; mihienim proderit, si facienda dicam ; vobis, si auditafaciatis. Si enim et nos pro vobis et vos pro nobiscum perfecto caritatis amore indesinenteroraverimus, ad æternam beatitudinem, auxilianteDomino, feliciter veniemus.

1263 2 Thess 3, 1.

501

i De his Martyribus Tertullianus in libro deAnima c. LV, et Martyrologia Nonis Martii. Locumet tempus quo passæ sunt, inquirit HenricusValesius, præfatione ad earum Acta Parisiisimpressa. Eas porro Carthagine, ubi corporaipsarum sepulta Victor, in lib. I de pers. Vand.scripsit, contendit martyrium consummasse : etquidem non apud Tuburbum Mauritaniæ, uti inmultis martyrologiis ferebatur, passas fuisseprobat ; sed de Tuburbo majore, quæ eratProconsularis provinciæ civitas, dicere prætermisit.Annum deinde earumdem passioni, non Severitertium, sed undecimum, qui fuit Christi 203melius assignari demonstrat.

ii Idipsum aliquando Marius MercatorAugustino per litteras significavit, objici aPelagianis Enodium et Eliam, quod mortui nonfuerint, sed cum suis corporibus translati. Cuiargumento in epistola ordine 193, eidem Mercatori,anno 418, scripta respondet hoc fere quod in istoSermone : Quid eos, inquit, n. 5, ad hoc unde agitur,adjuvet, non intelligo. Ut enim omittam, quod ipsi quoquemorituri postea perhibentur, sicut plerique exponuntApocalypsim Joannis de duobus illis Prophetis, etc., quidistos adjuvat, quæso te ? Neque enim hinc ostendunt nonpropter peccatum homines secundum corpus mori. Nam siDeus qui tam multis fidelibus donat ipsa peccata, voluitquibusdam etiam istam pœnam donare peccati, qui nossumus qui respondeamus Deo, cur alius sic, alius autemsic ? Et postea, n. 7. Si mors etiam corporis pœna peccatiest, ista potius aliqua quæstio est, cur moriatur infans cumfuerit baptizatus, quam cur mortuus non sit Elias cumfuerit justificatus.

iii Eamdem solemnitatem habet Kalendariumvetus Carthaginense Kalendis Augusti. Toto

Christiano orbe jam olim receptam fuisse testanturantiquorum Patrum homiliæ de illa quam plures,cum Græcorum, tum Latinorum.

iv Quid et post mortem, etc. Hominis alicujusmale de populo meriti cædem conqueritur, nonlegitima potestate, sed populi furore factam, cuminsana furentium in cæsi cadaver crudelitate.

v Recenset Possidius in Indiculo, cap. 9.Massæ candidæ solemnitas in CarthaginensiKalendario notatur. Martyrum eorumdempassionem celebrant martyrologia die 24. Augusti,eamque nonnulla ex iis consummatam Carthaginesignificant : quibus favet Prudentius in Peristeph.hymno 13. At ipsos Augustinus infra, Serm. CCCXI,cap. 10, appellat Uticensem Massam candidam. Et inPsalmi CXLIV enarratione, Sermonem Uticæ inbasilica Massæ candidæ habuit : unde n. 17,dicebat : Admoneat te Massa redditi debiti mei.

vi Cum hoc titulo hic et alter Sermo fuit olim aParisiensibus editus ex antiquis Lectionariis. Sednon inde constat ab Augustino habitos in eafestivitate : tametsi hæc ipsa festivitas inCarthaginensi Kalendario celebretur, non quidem29. Augusti, ut plerisque martyrologiis, sed 27.Decembris, his verbis, vi. Kalend. Jan. Sancti JoannisBaptistæ, et Jacobi Apostoli, quem Herodes occidit.Joannem Baptistam imminente Pascha occisumobservat Beda in Marc., cap. 6. Cædis vero hujus,quemadmodum et Apostoli Jacobi celebritas inaliud tempus translata est.

vii Hinc suspicamur habitum Sermonem inadventu reliquiarum S. Stephani : quæ postea cumin basilica ipsis erecta collocarentur, præbueruntoccasionem Sermoni subsequenti. De hujusMartyris corpore in Palæstina sub anni 415, finem

revelato, deque allatis in Africam ipsius reliquiis, acde Memoriis in earum gratiam Unali ab Evodioepiscopo, Calamæ a Possidio, Hippone abAugustino excitatis dicit ipse Augustinus in lib.XXII, de Civit. Dei, cap. 8. Scripta Aviti. Luciani etEvodii eodem pertinentia habebis in Appendice.

viii Hos Baronius eosdem censet cumMartyribus viginti, qui apud Tarsum Ciliciæ passisub Diocletiano leguntur die 6. Junii. Diversosesse, certius videri sibi monet Sirmondus, cujusnos opinioni facilius accedimus. Horum MartyrumMemoriam Hippone celeberrimam fuisse docetAugustinus, illustre quod in ea contigerat,miraculum commemorans in lib. XXII, de CivitateDei, cap. 8. Ad istam basilicam dictus fuit, SermoCXLVIII. De iisdem viginti Martyribus forte estSermo subsequens.