SATIN ALMA SÜRECİNDE KONTROL TESTİ

8/3/2019 SATIN ALMA SRECNDE KONTROL TEST

1/34

z

Bu alma iletmedeki nemli i srelerinden biri olan satn alma sre-

cinin denetimine yneliktir. alma ile satn alma sreci tantlm, gelenek-

sel ve elektronik ortamda satn alma sreci yaplarna ve farklarna deinil-

mitir. Satn alma srecinde kullanlacak belgeler, ilemlerin ak ve grev

ayrmlar ve sreteki olas hata ve hileler iin gerekli denetimin nasl yapla-

bileceine ilikin nerilere yer verilmitir. Satn alma srecinde kontrol test-

leriyle yaplabilecek denetim ksaca belirtilmitir. Son olarak da denetininsatn alma ilemlerinde kontrol testlerini yaparken rnekleme uygulamasn-

dan yararlanmas ve hipotetik bir iletme rnei zerinden rneklem sonula-

rnn nasl deerlendirilecei aklanmtr.

Anahtar Szckler: Muhasebe Denetimi, Satn alma Sreci, Satn alma

ilemleri, Nitelik rneklemesi, Kontrol Testi

Abstract

This study focuses on explaining buying process, that is one of the most

important processes in organizations. So in this study purchasing process is

defined while the structures and differences of traditional and electronic purc-

hasing are dealt with.And also in the study, the documents that will be used in

buying processes, task differentiation in flow of transactions and some pro-

45

Tem

m

uz-

Austos

2010

SATIN ALMA SRECNDE KONTROL TESTVE BR NTELK RNEKLEMES UYGULAMASITHE TEST OF CONTROL IN PURCHASING PROCESS

CYCLE AND AN EXAMPLE OF AN ATTRIBUTE SAMPLING

Do.Dr. Cemal EL TAYrd.Do.Dr. Murat K RACI

ZM

* Afyon Kocatepe niversitesi, ..B.F., letme Blm** Eskiehir Osmangazi niversitesi, ..B.F., letme Blm

3 cemal elitas-murat kiraci:Layout 1 11/9/10 2:58 PM Page 45


2/34

posals are presented on how to conduct audit on probable defects. Using sam-

ples in control tests and analyzing results over a case organization are explai-

ned.

Key Words: Auditing, Purchasing Cycle, Transactions for Acquisitions,

Attribute Sampling, Test of Controls

GR

Bamsz denetimin sadece gereklemi ve sreci tamamlanm ilemle-

re bakan ynnn yannda yrtlmekte olan faaliyetlere bakan bir yn de

bulunmaktadr. nk gerek hatalarn gerekse de hilelerin nlenmesinde en

dk maliyetli yaklam frsatlarn (olas hata ve hilelerin) hata ve hileye

dnmeden ortaya kartlarak engellenmesidir. Aksi takdirde bir hata ve

hile meydana geldikten sonra bunun hem iletmeye bir maliyeti olacak hem

de bu hata veya hileyi denetim prosedrleri ile ortaya karmak ok daha ciddi

maliyetlerin katlanlmas anlamna gelebilecektir. Denetim standartlarnda da

belirtildii zere denetimin yegne grevi hata ve hilelerin bulunmas veya

nlenmesi deildir. Burada esas sorumluluk iletme ynetimine aittir. Bu

nedenle zellikle iletme ynetimleri olas hata ve hile frsatlarn tespit edip,

bu risk noktalarna kar oluturaca kontrolleri ilgili ilem srecinin iine

yerletirmesi ve bu kontrollerin uygulanmasn bir baka ifadeyle ilgili sre-

ci takip etmesi gerekmektedir.

Bu balamda ilgili srecin ve sre ierisinde oluabilen ve hata veya

hileye dnecek frsatlarn iyi bilinmesine ihtiya vardr. Bu ise ilem sre-

lerinin yakndan izlenmesi ve bilinmesi ile mmkndr. Bamsz deneti

iletmenin finansal tablolar hakknda gr oluturmak amacyla, bu finansal

tablolarn oluturulmasnda byk rol oynayan ilemleri, faaliyetleri tanmak

ve onlarn gvenilirlii konusunda karar vermek durumundadr. Bir iletmede

temelde sat, tahsilat, satn alma, deme, stok, retim, personel, cret, kay-

nak elde etme gibi faaliyet (ilem) dngleri mevcuttur. Burada saylan her

dng bir sre ve her sre de ierisinde farkl hata-hile frsatlarn barndr-

maktadr. Denetinin bu sreleri, faaliyetlerin yaplmas srasnda inceleme-

46

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



3/34

si kontrol testlerini uygulamas anlamna gelir. almada yukarda saylan

dnglerden sadece satn alma dngs (sreci) ele alnarak incelenmi ve

satn alma srecinde denetim faaliyetlerinin nasl ve ne ekilde olabilecei ve

bu alandaki kontrol testlerinde rnekleme yaklamnn kullanm zerinde

durulmutur.

1. SATIN ALMA SRECNE GENEL BAKI

Bu sre, eitli mal ve hizmetlerin iletme dndaki nc kiilerden

satn alnmas ileminden oluur. Bu sre baz kaynaklarda, mal ve hizmet-

lerin satn alnmas ve faturalarn denmesi ilemleriyle birlikte ele alnp,

elde etme ve harcama faaliyetleri olarak da ifade edilmektedir (Robertson ve

Louwers, 1999:352). almada bu sre zellikle mal ve hizmet alm olarak

ele alnmtr. Buna gre bir iletmenin nc kiilerden satn ald mal

veya hizmetlerin balcalar aadaki gibi sralanabilir (Bozkurt, 1999: 192):

Ticari mal,

lk madde ve malzeme,

Yardmc malzemeler ve iletme malzemeleri,

Maddi Duran Varlklar,

Maddi Olmayan Duran Varlklar,

Pazarlama ve sat ile ilgili alnan mal ve hizmetler,

Ynetim faaliyetleri ile ilgili alnan mal ve hizmetler,

Aratrma ve gelitirme ile ilgili alnan mal ve hizmetler.

Satn alma srecinin balang noktasn haslat, retim, stok kontrol, mal

veya hammaddeyle ilgilenen dier blmlerden gelen mal/hammadde satnalma talebi oluturmaktadr (Romney ve Steinbart, 2000: 465). Satn alma

talebinin onaylanmasyla gerekli sayda satn alma emrihazrlanarak ilgi-

li kii ya da blme gnderilir. Nsha says, kurulacak olan sistemden elde

edilmek istenen bilgiye gre farkllk gsterecektir.

Satn alma blmne gelen mallar satn alma emriyle karlatrlarak tes-

lim alnr ve alnd belgesine ilenir. Burada hemen belirtilmelidir ki genel-

de satn alma sreci deme sreci ile birlikte dnlerek almalara konu

47

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



4/34

olmutur. Bu nedenle alma konusu ierisinde yer almamakla birlikte ok

ksaca deme dngs ile ilgili olarak da bilgi vermek gerekmektedir. Buna

gre, borlar blm gelen faturaya gre mteri (satc) hesaplarn gncel-

ler ve gerekli raporlar hazrlar. demelere ilikin belgeler demeler blm-

ne gnderilerek mteriye (satcya) gerekli demenin yaplmas salanr.

Dngnn merkez hesab "Ticari Borlar Hesab" olarak ortaya kmak-

tadr. Mal ve hizmet almlar ile hesap alacaklanmakta, eitli klar ve

deme ile ise borlanmaktadr. Buna gre satn alma sreci mal ve hizmet

alm ile balamakta ve deme ile sona ermektedir.

2. ELEKTRONK ORTAMLARDA SATIN ALMA SREC

Genel hatlaryla daha nceden belirtildii gibi ileyen satn alma srece

bilgisayarlarn sisteme dahil edilmesiyle farkl bir boyut kazanmtr.

Hazrlanan ou belge bir bilgisayardan (terminalden) dier bilgisayara iletil-

mekte; ilemlere ilikin dosyalar bilgisayarda ktklerde saklanmakta ve

yazlmlar araclyla ilemler yaplmaktadr. Daha ak bir ifadeyle belirtmek

gerekirse sistemin girdi-sre-kt ak temelde ayn kalmakta fakat bilgi

ilem faaliyetlerinde deiiklikler ortaya kmaktadr. ekil 1, bilgisayar kulla-

nlan bir iletmede satn alma srecini gstermektedir (Messier, 1997: 421).

48

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



5/34

ekil 1: Bilgisayar Kullanlan Bir letmede Satn Alma Sreci

49

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



6/34

50

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



7/34

51

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



8/34

3. ELEKTRONKORTAMLARDA SATIN ALMASREC LEMLER

ekil 1den de izlenebilecei zere satn alma srecinde gerekleen

ilemler ana balklar altnda toplanacak olursa;

- htiya duyulan mallar iin satn alma talebinin yaplmas,

- Mallarn sipariinin verilmesi (Romney ve Steinbart, 2000: 466),

- Mallarn satn alnmas (pein veya kredili olarak),

- Mallarn teslim alnmas,

- Satn almadan doan ykmllklerin yerine getirilmesi (deme)

(Messier, 1997: 420).

Bu anlatlanlar aada yer alan ekil-2de daha ak bir ekilde grle-

bilmektedir (Robertson ve Louwers, 199: 353; Bozkurt, 1999: 195).

ekil-2: Satn alma Srecindeki lemlerin Ak

52

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



9/34

3.1. Etkilenen Hesaplar ve Kullanlan Belgeler

Satn alma sreci finansal tablolardaki birok hesab etkilemektedir. Satn

alma srecinde etkilenen hesaplar ana faaliyetler baznda u ekilde gstere-

biliriz (Messier, 1997: 420-423),

- Mallarn Satn alnmas ilemi sonucu;

Borlar, Stoklar

eitli varlk ve gider hesaplar hareket grr.

- deme ilemi sonucu;eitli varlklar

Borlar hesaplar hareket grr.

Bir sistemin almasn salayan unsur sistemde kullanlan belgelerdir.

Sistemin yapsna gre belge tr ve says farkllk gsterecektir. Fakat genel

olarak satn alma srecinde kullanlan belgeleri u ekilde sralayabiliriz

(Arens ve Loebbecke, 2000: 584-586 ve Messier, 1997: 423-426);

a) Satn alma Talebi: Satn alma talebi, yetkili personel tarafndan hazr-

lanan ve ihtiya duyulan mallara ilikin bilgileri ieren belgedir. rnein re-tim ynetimi blmnden retim iin hammadde talebi yaplmas.

b) Satn alma Emri: Satn alma emri, iletmenin satn almak istedii

mala ya da hammaddeye ilikin tanm, miktar ve ilgili dier bilgileri ieren

belgedir. Elektronik Veri Deiimi (EVD) sistemi kullanan iletmelerde satn

alma emri elektronik olarak satcya gnderilmektedir.

c) Alnd Belgesi: Mallarn teslim alnmasyla hazrlanan alnd belgesi

maln cinsini, miktarn, teslim alnan tarihi ve mala ilikin dier bilgileri ie-

ren belgedir. Alnd belgesini nemli klan, iletmenin bor altna giren ola-yn tanmlamasdr.

d) Fatura: Bu srete yer alan fatura, satc iletmenin mteri iletmeye

gnderdii faturadr. Faturada sevkedilen maln cinsi, miktar, fiyat, fatura

tarihi ve taraflar yer almaktadr. EVD sistemi kullanan iletmelerde fatura

kat zerinde deil elektronik olarak iletilmektedir.

e) Makbuz: Makbuz, satn alnan mallara ilikin demelerin kontrol edil-

mesi amacyla kullanlmaktadr. Satn alma talebine, satn alma emrine, aln-

d belgesine ve faturaya eklenerek makbuz dosyasn oluturur.

53

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



10/34

f) Makbuz Defteri/Satn alma Defteri: Makbuz defteri, mallarla ilgili

makbuzlarn kaydedilmesinde kullanlmaktadr. Baz iletmeler ise makbuz

defteri yerine satn alma defterini kullanmaktadr. Satn alma defterine mak-

buzla ya da faturayla kayt yaplabilmektedir. Makbuz defteriyle satn alma

defteri arasndaki temel fark makbuzlarn veya faturalarn zetlenme biimi-

dir. Makbuz defterinde borlarn detaynda denmemi makbuzlarn listesi

yer almaktadr. Satn alma defteri ise satclar yardmc hesab eklinde izlen-

mektedir. Fakat borlar hesab bilgisayarda izleniyorsa byle bir ayrm orta-

dan kalkacaktr.

g) Borlar Hesab Yardmc Defteri: Satclarn tek tek izlendii yar-

dmc hesaptr. Satclara ilikin tm yardmc defter toplamlar borlar byk

defter hesabna eit olmaldr.

h) Satc Durum Tablosu: Satc durum tablosu, satc iletme tarafndan

aylk olarak hazrlanan ve balang durumunu, cari dnem satlarn, de-

meleri ve kapan durumunu gsteren tablodur. Satc durum tablosu satcnn

hesaplarndaki durumu yanstmaktadr. pheli meblalar ve zamanlama

farkllklar gibi durumlar dnda borlar hesab ile satc durum tablosu

tutarlar ayn olmaldr.

i) ek: Mallarn bedelini demek zere kullanlr. Yetkili personel tara-

fndan imzalanmaldr. mzalayan personel tarafndan ya da komutasndaki

personel tarafndan satcya gnderilmelidir. EVD sistemi kullanan iletmeler

demelerinde Elektronik Fon Transferini (EFT) kullanmaktadrlar.

j) Nakit deme Defteri: Nakit deme defteri nakit deme ilemlerinin

kaydedilmesinde kullanlmaktadr.

3.2. Satn alma Srecinin Ana Fonksiyonlar

Satn alma srecinin temel amac en kaliteliyi en uygun nakit kullanmy-

la temin etmektir. Bu ama iin gerekletirilen ana fonksiyonlar unlardr

(Messier, 1997: 426-427 ve Arens ve Loebbecke, 2000: 587),

a) Talep Etme: Satn alma srecindeki ilk ilem yetkili kii ya da blm

tarafndan gerekli duyulan mala ilikin talebin belirtilmesidir. Bir i kontrol

54

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



11/34

unsuru olarak iletmelerce uygulanan bir durum alanlar ve yneticiler iin

farkl satn alma limitlerinin bulunmasdr. rnein blm yneticileri 5.000

TLye kadar teklif verebilirken 50.000 TLnin zerinde harcama gerektiren

bir konu hakkndaki karar ynetim kurulu tarafndan verilebilmektedir. EVD

kullanlan sistemlerde ise stok dzeyinin belirlenmi olan miktarn altna d-

mesi durumunda bilgisayar otomatik olarak satcnn bilgisayaryla iletiime

gemektedir.

b) Satn alma: Satn alma fonksiyonunu tamamyla yetkili satn alma

emirleri yerine getirir. Bu fonksiyon genellikle satn alma blm tarafndan

yrtlmektedir.

c) Teslim Alma: Teslim alma fonksiyonu teslim alnan mallarn saylma-

sndan ve incelenerek kabulnden sorumludur (Gredin, 2007:350). Bu

blmdeki personel alnd belgesini doldurarak demeler blmne gnderir.

d) Fatura leme: Fatura ileme fonksiyonu teslim alnan mallarn varlk ve

harcama olarak kaydedilmesi ve dolaysyla borcun tanmlanabilmesinden

sorumludur. zetle fatura ileme fonksiyonu satn alma emrinde, alnd rapo-

runda ve faturada yer alan miktar, fiyat ve dier bilgileri karlatrarak ileme

iidir. Bu fonksiyon daha ziyade demeler blm dahilinde gerekletirilir.

e) demeler: demeler fonksiyonu denecek eklerin hazrlanmasndan

ve imzalanmasndan sorumludur. lemin yetkili kii/blm tarafndan yapl-

dna dair yeterli destekleyici belge olmaldr. Faturann iki kez denme ris-

kine kar tm belgelerin (rnein satn alma emri, alnd belgesi, fatura)

dendi, iptal eklinde nakit blm tarafndan kaelenmesi gereklidir.

f) Borlar: Borlar fonksiyonu tm satc faturalarndan, nakit demele-

rinin ve dzeltmelerin borlar hesabna kaydedilmesinden sorumludur.

Bilgisayarl sistemlerde bu giriler satn alma blmnn, nakit deme bl-

mnn normal faaliyetleri srasnda gereklemektedir.

g) Byk Defter: Byk defter fonksiyonunun satn alma iindeki grevi

tm almlarn, demelerin ve borlarn hesaplarda gerektii gibi toplanmas-

n, snflanmasn ve zetlenmesini ierir. Bilgisayarl sistemlerde, kontrol

veya zet toplamlarnn kullanm bu fonksiyonun doru bir ekilde alt-

n gstermektedir.

55

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



12/34

3.3. Satn alma Srecinde Grev Ayrmlar

Kontrol eylemleri, iletmenin amalarna ulamasn engelleyecek riskle-

rin nlenmesine yardmc olan politika ve yordamlarn uygulanmasdr

(Erdoan, 2001: 59). Kontrol eylemlerinden olan grev ayrmlar ise belirli

ilemlerin belirli kii ya da blmn yapmas gerektiini ifade eder. Buna

gre doru bir ayrm iin ilemler iin yetkilendirmeyle ilemlerin kaytlan-

masnn, varlklarn korunmasyla ilemlerin kaytlanmasnn, varlklarn

korunmas ve yklenmesiyle ilgili ilemler iin yetkilendirmenin birbirinden

ayrlm olmas gereklidir (Whittington ve Pany, 2004:472; Erdoan, 2001:

60-61).

Bu kriterleri satn alma srecine uyarladmzda;

- Satn alma fonksiyonunun talep etme ve teslim alma fonksiyonundan,

- Fatura ileme fonksiyonunun borlar fonksiyonundan,

- demeler fonksiyonunun borlar fonksiyonundan,

- Borlar fonksiyonunun byk defter fonksiyonundan ayrlmas gerekli-

dir (Messier, 1997: 429).

letme ynetimi satn alma sreciyle ilgili oluturaca i kontrolde un-

lara dikkat etmelidir:

Satn alma fonksiyonunun talep etme ve teslim alma fonksiyonundan

ayrlmad durumlarda talep etme, satn alma ve teslim almadan ayn kii

sorumlu olacak ve hayali ve/veya yetkisiz almlarn yaplmasna frsat veril-

mi olacaktr. Bu da mallarn alnmas ya da yetkisiz almlara olas deme-

ler sonucunu douracaktr. Bu gibi olumsuz durumlardan iletme zarar gre-

cektir.

Fatura ileme fonksiyonunun borlar fonksiyonundan ayrlmad

durumlarda fatura ileme ve borlardan ayn kii sorumlu olacak ve satn alma

ilemleri yanl fiyat ve koullar zerinden yaplacak ya da alnmayan malla-

ra ilikin olarak deme yaplmas riski doacaktr. Bu da mallar iin fazla

deme yaplmasna ya da nakdin alnmasna neden olabilecektir.

demeler fonksiyonunun borlar fonksiyonundan ayrlmad durum-

larda demeler ve borlardan ayn kii sorumlu olacak ve bor kaytlarna

56

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



13/34

erime imknna sahip olduundan hayali belgelere dayal yetkisiz eklerin

kesilmesine ve yetkisiz ilemlerin kaydedilmesine olanak tannm olacaktr.

Bu yolla da nakit hrszl riski de ortaya kacaktr.

Borlar fonksiyonunun byk defter fonksiyonundan ayrlmad

durumlarda borlar ve byk defterlerden ayn kii sorumlu olacak ve zim-

metine geirdii parann tespit edilememesi iin bor ve byk defter kayt-

larnda oynama yapabilecektir.

zetleyecek olursak; satn alma blm satn alma emrinin hazrlanmas

ve onayndan; teslim alma blm alnan mallarn saylmasndan ve incelen-

mesinden; borlar blm satc faturasnn alnmasndan ve destekleyici bel-

gelerle karlatrlmasndan, borlar hesabnn gncellenmesinden ve mak-

buz defteriyle byk defterin mutabakatnn salanmasndan; nakit demeler

blm eklerin imzalanmasndan ve gnderilmesinden; bilgi ilem blm

ise bor hesaplarnn gncellenmesinden, eklerin hazrlanmasndan ve mak-

buz kaytlarnn hazrlanmasndan sorumlu olmas i kontrol asndan gve-

nilir bir yap oluturacaktr. letme ynetimi bu hususlara dikkat ederek kont-

rol prosedrlerini oluturursa satn alma srecindeki riskleri nleyebilir.

Deneti de satn alma srecine ynelik i kontrol incelediinde benzer bir

ekilde bu kontrol prosedrlerinin mevcudiyetine ve ileyii zerinde durabi-

lecektir.

4. SATIN ALMA LEMLERNDE KONTROL TESTLER,

KONTROL PROSEDRLER VE RNEKLEMENN GEREKLL

Bu balk altnda satn alma ilemlerinde kontrol testleri ve kontrol prose-

drlerinin neler olabilecei teorik olarak ele alnacak ve ardndan satn alma

srecinin youn ilem grmesinden ve incelenecek ana ktlenin ok byk

olmas kuvvetle muhtemel olacandan tm ana ktlenin ele alnmasnn

beraberinde ciddi zaman kayb ve maliyete yol aaca bilindiinden rnek-

lemeden ve rneklemenin bu balamda gerekliliinden bahsedilecektir. Bu

erevede rnek bir uygulama ile rneklem bykln belirleme rneklem

birimlerini seme ve rneklem sonularnn analiz edilmesiyle bu tespitler

dorultusunda karar verme zerinde durulacaktr.

57

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



14/34

4.1. Satn alma Srecinde Kontrol Testleri ve Kontrol ProsedrlerineGenel Bak

almann bu blmnde satn alma ilemlerinde denetim amalar, ger-

ekleebilecek hata ve hileler ve bunlara kar alnabilecek nlemler, kontrol

prosedrleri, denetinin uygulayabilecei kontrol testleri ile birlikte sunul-

mutur. Bu amala hazrlanan Tablo-1de anlan bilgiler topluca grlebil-

mektedir.

58

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



15/34

Tablo 1: Satn alma lemlerinde Kontrol Testleri ve KontrolProsedrleri

Kaynak: Messier, 1997: 433-434; Arens ve Loebbecke, 2000: 589; Whittington ve Pany,2004: 483

59

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



16/34

4.2. Satn Alma Srecinde Kontrol Testi ve rneklemenin nemi

Satn alma sreci ilem younluu yksek bir dngdr. Denetinin dene-

tim yaklam olarak mali tablo yaklam yerine dng yaklamn tercih

etmesi halinde satn alma srecinde ok sayda belge ve ilemle kar karya

kalmas sz konusudur. Denetlenecek birim saysnn (kantlarn) belirlenme-

sinde ise iki tr yaklam bulunmaktadr:

Tm Kalemlerin (Evrenin) %100 incelenmesi- Aralksz denetim (tara-

ma yntemi)

Denetim rneklemesi - Ksmi denetim

Aralksz denetim, gemii ok eskilere dayanan klasik bir yntemdir ve

denetinin, bir hesap kalan veya ilem grubuna ilikin gre ulamak iin

gerekli tm kantlar toplamas ve tek tek deerlemesi olarak aklanabilir.

rnekleme ya da ksmi denetim ise, bir hesap kalan veya ilem grubuyla ilgi-

li tm kantlarn deil, bir ksmnn seilmesi ve onlarn incelenmesidir

(Kirac, 2009-8-9).

Denetim srecinde rnekleme uygulamasna bavurmann gerekliliini ve

nemini alternatifi olan aralksz denetimin (tam saymn) olumsuzluklar

ifade edilerek aklanabilir. Aralksz denetim ya da tarama yntemi eklin-

deki denetimlerde ortaya kan bir takm olumsuzluklar u balklar altnda

belirtebiliriz:

-Birimlerin tamamnn denetiminin ok maliyetli olmas,

-Birimlerin tamamnn denetiminin ok zaman almas,

-Birimlerin tamamn denetlemenin gereksiz olmas ve gvenilirliin,

denetlenen birim says orannda artmayacak olmasdr. (Grbz, 1995:117).Satn alma sreci gibi bir ok ilem ve belgenin retildii bir srecin

denetiminde, tm ilem ve belgelerin incelenmesi denetim maliyetini ok

ykseltir. nk toplanacak her bir denetim kant ve onun deerlendirilmesi

iin daha fazla personele ve zamana ihtiya olacaktr. Denetimi planlanma

aamasnda, satn alma srecine ynelik yolsuzluk phesi veya yasal gerek-

ler nedeniyle incelenmesi gereken bir kontrol varsa ba deneti, rnekleme

yerine o kontrole ynelik tm ilem ve belgelerin incelenmesini ngrebilir.

60

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



17/34

Byle bir durumda kantlarn tamamna ulamak ile salanacak fayda, belli

bir riski stlenerek rnekleme yaplarak salanacak faydadan fazladr.

Toplanacak kant saysna bal olarak artan denetim maliyeti, rnekleme

yapmann getirdii risk ve faydalar karlatrlmaldr. Ba deneti tarama

yntemi ile rnekleme arasndaki tercihlerinde bu fayda maliyet analizini kul-

lanarak kararn verebilir.

rnekleme uygulamasnn denetiye zaman ve maliyet tasarrufu sala-

masnn yannda, istatistiksel rneklemenin kullanlmasyla birlikte rnekle-

me riskinin de matematiksel olarak belirlenebilmesine olanak salanr. Riskinmatematiksel olarak belirlenmesi bu riske gven duymay ve sonraki dene-

timlerde kullanabilmesine imkan salar.

Muhasebede yer alan stoklar, duran varlk, bor ve gider hesaplar, Satn

alma Sreci ile dorudan ilikili kalem ve hesaplardr. Bu denetim konusu

deneti iin olduka nemli ve belki de en nemli risk alanlarndan biridir.

zellikle stok hesaplarna girilerin gerek giriler olup olmad ancak i

kontrol sisteminin etkinlii ve denetim sonrasnda yaplacak mantkl incele-

meleri sonrasnda tespit edilebilir (Kaval, 2003:191). Bu nedenle sreteoluturulacak gl bir i kontrol ortam, denetinin bu hesaplarn bakiyeleri

zerindeki maddi doruluk testlerine ynelik denetim ykn olduka azalta-

caktr. Bu hesaplardaki ilem younluu da dnldnde aslnda satn

alma srecinde hata ve hile frsatlarnn nnn kesilmesi durumunda denet-

ilere ok ciddi anlamda destek verilmi olaca yadsnamaz bir gerektir.

Bu amala almada birok sreten satn alma sreci seilmitir.

almada satn alma sreci tantlm, geleneksel ve elektronik ortamda satn

alma sreci yaplarna ve farklarna, satn alma srecinde kullanlacak belge-

lere, satn alma srecinde ilemlerin akna ve bu srete grev ayrmlarna

yukarda ksaca deinilmitir. Ayrca satn alma srecindeki olas hatalar ve

frsatlarn hileye dntrlmesinin nlenmesine ilikin ne tr kontrol prose-

drlerinin uygulanabilecei ile uygun kontrol prosedrleri ksaca aklanm-

tr. Denetinin bu kontrol prosedrlerini deiik amalara gre nasl test ede-

cei temel noktalaryla gsterilmitir. Bylece bir iletmedeki en nemli

srelerden biri olan satn alma srecinin sre ilerken nasl denetlenebile-

ceine k tutulmaya allmtr.

61

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



18/34

4.3. Denetimde Kullanlan rnekleme Yaklamlar ve Nitelikrneklemesi

Denetimde en genel rnekleme yaklamlarnda istatistiksel ve istatistik-

sel olmayan rnekleme ayrm sz konusudur. Bir sonraki ayrm ise rnekle-

mede ele alnan unsurun trne gre yaplan niteliklere gre niceliklere

gre rnekleme ayrmdr. Genel olarak denetimde kontrol testlerinin uygu-

lanmasnda niteliklere gre rnekleme trleri kullanlrken, maddilik testle-

rinde niceliklere gre rnekleme trleri kullanlmaktadr.

Denetinin zaman ve maliyet kaygsyla satn alma srecindeki tm bel-

gelere ulap kontrol prosedrlerinin ileyiini test etmesi beklenemez. Bu

erevede denetinin satn alma srecindeki kontrol prosedrlerinin balan-

gta bu alanla ilgili belirlenmi kontrol riskini destekleyip desteklemediinin

incelenmesi gerekir. Bunun iin en mantkl yol nitelik rneklemesi ad veri-

len rnekleme yaklamnn kullanlmasdr.

Nitelik rneklemesi (Attribute Sampling), bir evren iinde belirli nitelik-

teki bir oluumun orann (yzdesini) tahmin etmede kullanlan istatistiksel

bir rnekleme yaklamdr ve genelde kontrol testlerinde bavurulan bir

rnekleme trdr. Denetiler bu yaklamla, iletmelerin i kontrol yaplar-

nn etkinliini ve kontrol prosedrlerinden sapmalarn olup olmadn test

edilebilmektedir (mleki ve Erdoan, 1999:126; Messier, 1997: 278).

Nitelik rneklemesinde yukarda ad geen bu oran, eitli kaynaklarda

sapma oran, ortaya kma oran ve hata oran gibi adlar alabilmektedir. Bu

oran, evrende olmas istenmeyen olaylara ynelik olduundan genelde sapma

oran veya hata oran daha sklkla tercih edilmektedir. almamzda da

sapma oran olarak ifade edeceimiz bu oran, belirli nitelii (zellii) tayan

birimlerin, evrenin toplam birim saysna oranlanmasyla bulunur. Ayrca bu

oran nitelik rneklemesinde denetinin belli bir kontrol riskinde kabul edebi-

lecei maksimum sapma orann ifade eder ve rneklem bykl zerinde

dorudan etkisi olan nemli bir faktrdr (Gray ve Manson, 2008:402-403).

Deneti, nitelik rneklemesi sonucunda elde ettii verileri deerlendire-

rek yle bir karlatrma yapacaktr: lk olarak Ekte belirtilen tablolarda

62

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



19/34

hesaplanan st sapma oranlar (SO) o kontrol prosedr iin kabul edilebi-

lir sapma oran (KESO) ile karlatrlacaktr. ayet hesaplanan st sapma

oranlar o kontrol prosedr iin kabul edilebilir sapma oran ayorsa, rnek-

lem sonucu o kontrol prosedrnn istenilen gvenilirlii salamad anla-

mna gelmektedir (KESO < Hesaplanan SO). Hesaplanan st sapma oran

o kontrol prosedr iin kabul edilebilir sapma orannn altnda kalyorsa

(KESO > Hesaplanan SO), rneklem sonucu o kontrol prosedrnn isteni-

len gvenilirlii salad anlamna gelmektedir ve denetinin balangta

planlanm kontrol riski bu noktada kabul edilir (Kirac, 2009: 150).Nitelik rneklemesi satn alma srecinde kontrol testleri iin en uygun

rnekleme yaklam olarak kullanlacaktr. Satn alma srecinde kontrol tes-

tiyle ilgili bir rnek olay oluturularak konu aklanacaktr.

4.3. Satn alma lemlerinin Kontrol Testlerinde Nitelik rneklemesi

Uygulamas

Zeta Denetim firmas, Beta A..nin 01.01.2009-31.12.2009 dnemifinansal tablolarnn bamsz denetimini yrtmektedir. Dnem ierisinde

mteri iletme ziyaretleri, kilit personel ile grmeler, faaliyetlere ynelik

gzlemler ve ilgili alanlara ynelik alnan notlar ve uygulanan soru formla-

ryla Beta iletmesinin satn alma ilemlerine ynelik i kontrolnn gl

olduu ve dolaysyla dk bir kontrol riskinin sz konusu olabilecei tespit

edilmitir. Deneti planlad bu dk kontrol riskinin gerekten deerledi-

i kadar dk olup olmadn anlamak iin satn alma ilemlerine ynelik

kontrol prosedrlerini test edecektir. Bu test sonucu toplanan kantlar, Ticari

Mallar ve Ticari Borlar hesabna ilikin denetim amalar iin kontrol riski-

nin son deerlemesini yapmak iin de kullanlacaktr.

Deneti kontrol testiyle satn alma ilemlerine ynelik mteri iletme

ynetimi tarafndan konulmu kontrol prosedrlerinin ileyi etkinliini nite-

lik rneklemesi kullanarak belirlemeye karar vermitir. Nitelik rneklemesin-

deki aamalara gre rneimiz aada adm adm anlatlmtr.

63

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



20/34

a) Test Amacnn Belirlenmesi

Zeta Denetim firmasndaki deneti, tm satn alma ilemlerinin eksiksiz

(btnlk) ve doru bir ekilde kayda alnm olmasn test etmek istemekte-

dir. Bir baka deyile deneti, kayt d kalm al belgelerinin olup olmad-

n, bu belgelerin tutarlarnn doruluunu ve ayrca gnlk defter ve byk

deftere yaplan aktarmalar srasnda yanl hesaba ve/veya yanl tutarda kayt

yaplp yaplmadn (kaytsal doruluk) da test etmek istemektedir.

b) Kontrol Politika ve Prosedrlerinden Sapmalarn Tanmlanmas

(Niteliklerin ve Sapmalarn Belirlenmesi)

Deneti satn alma ilemlerinin kontrol politika ve prosedrlerini, ak

emalaryla ve ald notlarla tespit etmi ve iletmenin satn alma ilemlerin-

de u kontrol prosedrlerini tespit etmitir. Bunlar:

Mal/hizmet talep formunun eksiksiz doldurulmas,

Mal/hizmet talep formunun yetkili birim tarafndan onaylanmas,

Satn alma biriminin mal/hizmet talep formuna uygun sipari formu

dzenlemesi,

Yetkili bir kiinin dzenlenen sipari formu ile mal/hizmet talep formu-

nu karlatrmas,

Teslim alma; alnan mal/hizmetin sipari formunda belirtilen mal/hizmet

olup olmadnn incelenmesi,

Teslim alma blmndeki yetkili personelce alnd belgesinin dzenlen-

mesi,

Alnd belgesi ve sipari emriyle faturann karlatrlmas (alnd bel-

gesi; alnan maln cinsini, miktarn, teslim alnan tarihi ve mala ilikin dier

bilgileri ieren iletme tarafndan dzenlenen belgedir),

Satn alnan mallarn talep edilen birime gnderilmesi (veya depoya),

Alnd belgesi, sipari formu ve faturaya dayanarak al raporu hazrlan-

mas ve dosyalanmas,

Faturann denmesi iin borlar/demeler blmne gnderilmesi,

64

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



21/34

Borlar blmnn belgeyi incelemesi, makbuz dzenlenmesi ve uygun

bir deme yapmas (ek, nakit vb.),

o ekle deme sz konusu ise yetkili kiinin imzas gerekmektedir ve bu

yetkiye sahip kiiler tarafndan satc iletmeye gnderilmelidir. EVD= EFT

kullanlmakta,

o Nakit deme sz konusu ise mal almyla ilgili demenin nakit deme

defterine ilenmesi.

Faturalarn iki kez denmesini veya hi denmemesini kontrol iin,

nakit blm tarafndan deme yapldktan sonra dendi iptal gibi kae-

lenmesi gerekir,

Makbuzlarn, satn alma defteri ya da makbuz defterine kaydedilmesi,

Satclar Hesab yardmc defterleri,

Satn alma ileminin yetkili bir kii (satn alma ileminde fiilen yer

almayan) tarafndan muhasebeletirilmesi (Alnd belgesi ve fatura ve de

makbuza gre).

Deneti bu kontrol prosedrlerinden denetim amacna uygun olarak u

prosedrleri test etmeye karar vermitir:

1. Satn alma biriminin mal/hizmet talep formuna uygun sipari

formu dzenlemesi: Satn alma birimi, kendisine gelen mal/hizmet talep for-

muna uygun bir ekilde sipari formu dzenlemelidir. Bu kontrol prosedr-

ne ynelik sapma, satn alma biriminin uygun olmayan bir sipari formu

dzenlemesi veya bu formun dzenlenmesinin unutulmasdr.

2. Teslim alma biriminin, alnan mal/hizmetin sipari formunda belir-

tilen mal/hizmet olup olmadn incelemesi ve teslim alma blmndeki

yetkili personelce alnd belgesinin dzenlenmesi. Bu kontrol prosedrneynelik sapma, teslim alma biriminin alnan mal/hizmeti kontrol etmemesi

ve/veya eksik veya yanl alnd belgesinin dzenlenmesidir.

3. Borlar blmnn alnd belgesi, sipari formu ve al faturasn

inceleyerek makbuz dzenlenmesi ve uygun bir deme yapmas (ek,

nakit vb.) Bu kontrol prosedrne ynelik sapma, borlar blmnn yanl

tutarda bir makbuz dzenlemesi ve/veya yanl bir deme yapmasdr.

65

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



22/34

4. Satn alma ileminde fiilen yer almayan yetkili bir kii tarafndansatn alma ilemini alnd belgesi ve fatura ve de makbuza gre muhase-

beletirilmesi. Bu kontrol prosedrne ynelik sapma satn alma ilerini

yrten kiinin satn alma ilemlerini de muhasebeletirmesidir (Yetkili veya

yetkisiz).

c) Evrenin ve rnekleme Birimlerinin Tanmlanmas

Deneti satn alma ilemlerine ynelik evreni u ekilde tanmlamtr:

Evren, iletme tarafndan 01.01.2009 -31.12.2009 dneminde alnan

mal/hizmet satn alma ilemlerinde dzenlenen ve sra numaral, alnd belge-

leridir. Dnem bandan dnem sonuna kadar bu evren ierisinde 1200 adet

02 214den 03 414e kadar numaralandrlm alnd belgesi bulunduu belir-

lenmitir.

rnekleme birimleri temel olarak, satn alma ilemlerinde dzenlenen

alnd belgesidir. Deneti alnd belgeleri zerinden satn alma ilemlerini

sipari formlar, al faturalar ve makbuzlarla karlatrma olanana sahip

olabilir. letmede dzenlenen alnd belgelerinin seilmesinin bir dier nede-

ni de sra numaral olup rnekleme yapmay kolaylatrmas ve srete kritik

bir konumda olmasdr.

d) rneklem Byklnn Belirlenmesi

Deneti dnem ierisinde mteri iletmenin satn alma ilemlerine yne-

lik elde ettii bulgular erevesinde yukarda belirtilen drt kontrol prosed-

r iin rneklem byklnn belirlenmesinde etkili olan unsurlar Ekte

gsterilen rnekleme bykl tablolaryla belirlemitir:

66

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



23/34

Tablo 2: Beta A.. Satn Alma lemleri Nitelik rneklemesi Planalma Kad

Beta A

Satn Alma lemlerine Ynelik Kontrol Testleri

Nitelik rneklemesi Plan alma Kad

Ama: Satn alma ilemlerinde btnlk ve kaytsal doruluk amacna

ynelik kontrol prosedrlerinin etkinliini test etmek

Evren ve rnekleme birimi: 002 214den 03 414e kadar sra numaral

1200 adet alnd belgesi/ makbuz:/ al faturasdr

Seim Yntemi: Basit rassal seim (bilgisayarl seim)

Mesela deneti 1. Kontrol prosedr iin i kontrole gereinden fazla

gvenme riskini %10 olarak belirlerken bu kontrol prosedr iin %6lk bir

sapmay kabul edeceini belirlemi ve gemi yllardan bu kontrol prosed-

ryle ilgili evrenin beklenen sapma orannn da %1,5 olabileceini tespit

etmitir.

Deneti rneklem bykl belirleme tablolar yardmyla yukardaki

kontrol prosedrlerini test etmek iin ka adet alnd belgesi incelemesi

gerektiini bir baka deyile satn alma ilemlerinin kontrol testindeki rnek-

lem byklklerini belirlemitir. Evrenin beklenen sapma oranlar denetinin,

bir nceki yl ayn iletmenin denetiminde kulland rakamlarn ortalamas

olarak verilmitir.

67

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM

KontrollerNitelikler Kontrole Kabul Evrenin rneklem

Gereinden Edilebilir Beklenen ByklFazla Gvenme Sapma Sapma

Riski Oran Oran1.kontrol prosedr %10 %6 %1,50 642.kontrol prosedr %10 %6 %1,75 88

3. kontrol prosedr %5 %5 %1,25 1244. kontrol prosedr %5 %5 %1 93



24/34

Ek 1de belirtilen rneklem bykl tablolarndan bu veriler kullanla-

rak her bir kontrol prosedrn test etmek iin ne kadarlk birime ulamak

gerektii tespit edilir. rnein 1. Kontrol prosedr iin rneklem bykl

tablosundan, %10 i kontrole gereinden fazla gvenme riski (beta riski),

kabul edilebilir sapma %6 ve denetini evrenden bekledii sapma oran %1,5

iken tablodaki rakam 64 gstermektedir buna gre deneti 1 kontrol pro-

sedrn test etmek iin 64 adet al faturasndan bir rneklem oluturacak-

tr.Deneti satn alma ilemlerine ynelik kontrol prosedrlerini test ederken,

rnekleme birimi olarak, al faturalarn seebilir. Al faturalar rnekleme

birimi olursa o zaman al faturalarn tarih srasna gre srayla numaralan-

drmas gerekmektedir. Bu numaralandrmadan sonra rnekleme birimlerini

semelidir. rneklem iindeki al faturalarn alnd belgeleriyle veya mak-

buzlarla ve gnlk defter kaytlaryla karlatrabilir.

68

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



25/34

e) rnekleme Birimlerinin Seimi

Deneti rneklem birimlerinin seiminde basit rassal seim yntemini

kullanmaya karar vermitir.

1. Kontrol prosedrn test etmek iin toplam 64 adet




rneklemin temsiliyetini artrmak iin deneti rassal seim yapmay ter-

cih etmitir. Deneti, rnekleme girecek birimleri, alnd belgelerinin numa-

ralarn balang numaras 02 214 ve son numaras 03 414 olacak ekilde bil-

gisayarda rassal say reteci programyla en ksa srede elde etmitir.

f) Denetim Prosedrlerinin Uygulanmas

Deneti rnekleme birimlerini setikten sonra bu birimlere denetim pro-

sedrlerini uygulayarak grne temel oluturacak kantlar elde etmeye al-

acaktr. Deneti,

1. Kontrol prosedr iin 64 adet alnd belgesini sipari formuyla kar-

latrm alnd belgesiyle alnan mal/hizmet kadar m mal/hizmet alnm ve

sipari formu yetkili kiilerce dzenlenip dzenlenmedii incelenmitir.

2. Kontrol prosedr iin 88 adet alnd belgesini, teslim alma blmnn

alnd belgesinde belirtilen mal/hizmeti alp almad kontrol edilmi ve yet-

kili bir kii tarafndan alnd belgesinin dzenlenip dzenlenmedii incelen-

mitir.

3. Kontrol prosedr iin 124 adet alnd belgesi incelenerek borlar bl-

mnn al faturasn da dikkate alarak buna uygun tutarda makbuz dzenle-

yip dzenlemedii ve buna uygun bir demeyi seip semedii incelenmitir.

4. Kontrol prosedr iin 93 adet alnd belgesi incelenmi ve satn alma

ilemi satn alma ilemlerinden fiilen yer almayan bir kii tarafndan alnd

belgesi, makbuz ve al faturasna gre muhasebeletirilip muhasebeletiril-

medii gzlenmitir.

69

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



26/34

Deneti bu alnd belgeleri zerinde yapm olduu kontrol testleri sonu-

cunda baz kontrol prosedrleriyle ilgili sapmalar bulmutur. Elde edilen

sonular toplu ekilde bir alma kadnda aadaki Tablo 3de belgelendi-

rilmitir.

Tablo 3: BETA A.. Satn Alma lemlerine Ynelik rneklem

Sonular

70

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



27/34

Bu tablodan kan sonular yle zetlenebilir;

1. kontrol prosedr iin %6 > %5,4 => istenilen gvenilirlii salyor,

2. kontrol prosedr iin %6 > %5,8 => istenilen gvenilirlii salyor,

3. kontrol prosedr iin %5 < %7,2 => istenilen gvenilirlii salamyor,

4. kontrol prosedr iin %5 > %3,3 => istenilen gvenilirlii salyor.

Buna gre denetinin BETA iletmesinin satn alma ilemlerinde yapt

kontrol testlerine ynelik rneklem sonular, Borlar blmnn alnd bel-

gesi, sipari formu ve al faturasn inceleyerek makbuz dzenlenmesi ve

uygun bir deme yaplmas eklindeki 3. Kontrol Prosedrne ynelik plan-

lanm kontrol riskini desteklememektedir. Borlar blmnn yanl tutarda

makbuz dzenlemesi ve/veya uygun olmayan bir deme yapmas sz konusu-

dur. Denetinin iletme ynetimine bu kontrol prosedrleriyle ilgili gr ve

nerileri olacaktr.

Dier kontrol prosedrleri iin hesaplanan st sapma oranlar kabul edi-

lebilir sapma oranlarndan az olduundan bu noktalar istenilen gvenilirlik

dzeyini desteklemektedir.

Denetinin bu rneklem sonucundan kartaca en nemli nokta

Uluslararas Denetim Standard ISA 530unda (International Standard on

Auditing (ISA) 530, Audit Sampling) denetilerden istedii sapmalarn ana-

lizi ve bir anormallik durumu halinde ek almalarn yaplmasdr. Deneti

satn alma ilemleriyle ilgili unu sorgulayacaktr: Borlar blm neden al

faturalarna ve sipari formlarna uygun makbuz dzenlemiyor, borlar bl-

m neden ynetimin belirledii uygun deme yntemini semiyor?

Deneti alnd belgeleri borlar blmne al faturalaryla birlikte gn-

derilmemi olabilir. Alnd belgeleriyle birlikte sipari formlar gnderilme-

mi olabilir veya yanl alnd belgeleri ve al faturalar gnderiliyor olabilir.

Ayn zamanda borlar blmnde yetkili personel uygun deme seiminde

ynetimin kriterlerini bilmiyor olabilir. Deneti ilgili personelin bu kontrol

prosedrne uymayarak sapmaya yol amasnda bir kastn olup olmadn

da deerlendirmelidir.

Bu durum ISA 530 denetim rneklemesi standard 13. maddesinde aynen

u ekilde ifade edilmitir: Denetinin, bir rneklem ierisinde kefetmi

71

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



28/34

olduu bir sapma veya yanl beyann anormallik olduunu dnd ok

ender durumlarda, deneti, bu tr bir yanl beyan veya sapmann, evreni tem-

sil etmediine dair yksek seviyede kesinlik elde etmelidir. Deneti bu kesinlik

derecesini, yanl beyan veya sapmann, evrenin geri kalann etkilemediine

dair yeterli miktarda ve uygun denetim kant elde etmek amacyla ilave dene-

tim prosedrleri yrterek elde edecektir (IFAC, 2009, ISA 530, 13.md).

Uluslararas denetim standartlar gerei deneti sapmaya neden olan

durumda kastl bir halden pheleniyorsa bundan emin olmak iin ek dene-

tim prosedrleri uygulamaldr. Ayn zamanda deneti, rneimizdeki bu 3.

Kontrol Prosedrnn evrenin genelini etkilemedii konusunda emin olmak

iin de ek denetim prosedrleriyle kant toplamas gerekmektedir.

5. GENEL DEERLENDRME VE SONU

Bu inceleme en ok hareket grmesi beklenen dnglerden biri olan satn

alma sreci zerinde gerekletirilmeye allmtr. Bu erevede satn alma

sreci ile ilgili teorik bilgilerin ardndan el ile tutulan (manuel) sistemde satn

alma sreci ve elektronik sistemlerde satn alma sreci zerinde durulmaya

allmtr. Aralarndaki farklardan bahsedilerek konu satn alma srecinde

kontrol testleri ve kontrol prosedrlerinin belirlenmesine getirilmitir. Bu

blm de konu hem teorik olarak ele alnm ve hem de devamnda varsa-

ymsal (hipotetik) bir uygulama rneine yer verilerek uygulamal olarak da

ele alnmaya allmtr. rnek uygulama kapsamnda rneklem, rnekle-

min nemi ve gerekliliinden bahsedilmitir.

Gerek teorik ve gerekse de uygulamal sylemlerimiz bize denetimin

devingen yaplarda nasl uygulanacana ilikin fikirler verme ve tespitler

yapma noktasnda nemli bilgiler verdiini sylememiz mmkndr. Ayrca

almann devingen yaplarda denetimi ele almas ve bunu hem teorik temel

ve hem de uygulama temeli ile destekleyerek gelitirmesinin de bilgi kullan-

clar iin yararl olaca inancndayz.

alma sonucundaki uygulama rnei bize daha somut bilgiler ve sonu-

lar vermitir. rnein satn alma srecindeki aksayan kontrol prosedrnn

72

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



29/34

ne olduu tespit edilebilmi ve buna ilikin neler yaplabileceine denetinin

younlamas salanabilmitir. almayla, dng yaklamna gre yapla-

cak kontrol testlerinde rnekleme uygulamasnn kullanm gsterilmitir.

Dng yaklamnda birden fazla hesap denetim alanna girdiinden gn-

mzde uygulanmas greli olarak zor olmasna ramen iletme faaliyetlerine

btncl bir gzle bakabilmek iin halen tercih edilmektedir. rnekleme gibi

denetim faaliyetlerine zaman ve maliyet tasarrufu salayan teknik bir konu-

nun, dng yaklamyla yaplacak denetimlerde kullanmnn bilinmesi ve

renilmesi; bamsz denetilere byk lde yol gsterecek ve almala-

rnda yardmc olacaktr.

KAYNAKA

Arens A. A. ve Loebbecke, J. K. (2000). Auditing: An Integrated

Approach, 8.bs. [y.y.] : Prentice Hall Int. Inc.

Bozkurt, Nejat. (1999). Muhasebe Denetimi. 3. bs. stanbul : Alfa BasmYayn

mleki, Ferruh ve Erdoan Melih, (1999). Muhasebe Denetimi.Eskiehir : Akretim Yaynlar

Erdoan, Melih. (2001). Denetim. Eskiehir [yayl.y].

Gray ve Manson, (2008). The Audit Process ISA Edition. 4.bs. Singapore:

Thomson Pub.

Gredin Ersin, (2007). Denetim ve Gvence Hizmetleri. 11. bs. stanbul

: Arkan Yaynlar.

IFAC/IAASB, (2009) International Standard on Auditing (ISA) 530

Audit Sampling, (www.ifac.org eriim tarihi: 12.06.2009).

Kaval, Hasan (2003). Muhasebe Denetimi. Ankara : Akademik Denetim

Danmanlk ve TMM A.

Kirac, M. (2009). Uluslararas Denetim Standartlarna Gre rnekleme.

Ankara : Detay Yaynclk

Messier, W. F. Jr. (1997). Auditing; A Systematic Approach. [y.y.] :

McGraw Hill Company.

73

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM



30/34

Robertson Jack C. ve Louwers Timothy J. (1999). Auditing, 9.bs. Boston: Mc

Graw Hill Irwin

Romney, M. B. ve Steinbart, P. J. (2000). Accounting Information

Systems. 8.bs. New Jersey : Prentice Hall.

Whittington O Ray ve Pany Kurt, (2004). Principles of Auditing and

Other Assurance Services. 14.bs. Boston : Mc Graw Hill Irwin

*rneklem bykl bir ok denetim uygulamasn uygun maliyetteyrtmek iin ok byktr

74

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM

Evrenin Beta Riski = %5 Evren Birim Says > 5000Tahmini Kabul Edilebilir Sapma Oran (KESO) Yzde

Sapma Oran 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10% 15% 20%0,00 149 99 74 59 49 42 36 32 29 19 140,25 236 157 117 93 78 66 58 51 46 30 220,50 * 157 117 93 78 66 58 51 46 30 220,75 * 208 117 93 78 66 58 51 46 30 221,00 * * 156 93 78 66 58 51 46 30 221,25 * * 156 124 78 66 58 51 46 30 221,50 * * 192 124 103 66 58 51 46 30 221,75 * * 227 153 103 88 77 51 46 30 222,00 * * * 181 127 88 77 68 46 30 222,25 * * * 208 127 88 77 68 61 30 222,50 * * * * 150 109 77 68 61 30 222,75 * * * * 173 109 95 68 61 30 223,00 * * * * 195 129 95 84 61 30 223,25 * * * * * 148 112 84 61 30 223,50 * * * * * 167 112 84 76 40 223,75 * * * * * 185 129 100 76 40 224,00 * * * * * * 146 158 89 40 225,00 * * * * * * * * 116 40 30

6,00 * * * * * * * * 179 50 307,00 * * * * * * * * * 68 37



31/34

% 10 Beta Riskinde KESO Yzdesine Gre rnekleme ByklBelirleme Tablosu

*rneklem bykl birok denetim uygulamasn uygun maliyette

yrtmek iin ok byktr

Kaynak: Arens ve Loebbecke, 2000:456

75

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM

Evrenin Beta Riski = %5 Evren Birim Says > 5000Tahmini Kabul Edilebilir Sapma Oran (KESO) YzdeSapma Oran 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10% 15% 20%0,00 114 76 57 45 38 32 28 25 22 15 110,25 194 129 96 77 64 55 48 42 38 25 180,50 194 129 96 77 64 55 48 42 38 25 180,75 265 129 96 77 64 55 48 42 38 25 18

1,00 * 176 96 77 64 55 48 42 38 25 181,25 * 221 132 77 64 55 48 42 38 25 181,50 * * 132 105 64 55 48 42 38 25 181,75 * * 166 105 88 55 48 42 38 25 182,00 * * 198 132 88 75 48 42 38 25 182,25 * * * 132 88 75 65 42 38 25 182,50 * * * 158 110 75 65 58 38 25 182,75 * * * 209 132 94 65 58 52 25 183,00 * * * * 132 94 65 58 52 25 183,25 * * * * 153 113 82 58 52 25 183,50 * * * * 194 113 82 73 52 25 183,75 * * * * * 131 98 73 52 25 184,00 * * * * * 149 98 73 65 25 184,50 * * * * * 218 130 87 65 34 185,00 * * * * * * 160 115 78 34 185,50 * * * * * * * 142 103 34 186,00 * * * * * * * * 116 45 257,00 * * * * * * * * 199 52 25



32/34

EK 2: Nitelik rneklemesinde rneklem SonularnnDeerlendirilmesinde Kullanlan Tablolar

76

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM

Kontrole Gereinden Fazla Gvenme (Beta) Riski %5rneklem Bulunan Gerek Sapmalarn SaysBykl 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1025 11,3 17,6 * * * * * * * * *30 9,5 14,9 19,5 * * * * * * * *35 8,2 12,9 16,9 * * * * * * * *40 7,2 11,3 14,9 18,3 * * * * * * *

45 6,4 10,1 13,3 16,3 19,2 * * * * * *50 5,8 9,1 12,1 14,8 17,4 19,9 * * * * *55 5,3 8,3 11,0 13,5 15,9 18,1 * * * * *60 4,9 7,7 10,1 12,4 14,6 16,7 18,8 * * * *65 4,5 7,1 9,4 11,5 13,5 15,5 17,4 19,3 * * *70 4,2 6,6 8,7 10,7 12,6 14,4 16,2 18,0 19,7 * *75 3,9 6,2 8,2 10,0 11,8 13,5 15,2 16,9 18,4 20,0 *80 3,7 5,8 7,7 9,4 11,1 12,7 14,3 15,8 17,3 18,8 *90 3,3 5,2 6,8 8,4 9,9 11,3 12,7 14,1 15,5 16,8 18,1100 3,0 4,7 6,2 7,6 8,9 10,2 11,5 12,7 14,0 15,2 16,4125 2,4 3,7 4,9 6,1 7,2 8,2 9,3 10,3 11,3 12,2 13,2150 2,0 3,1 4,1 5,1 6,0 6,9 7,7 8,6 9,4 10,2 11,0200 1,5 2,3 3,1 3,8 4,5 5,2 5,8 6,5 7,1 7,7 8,3



33/34

*Olas evren sapma orannn st snr %20den fazladr

Kaynak: Arens ve Loebbecke, 2000:457

77

Tem

m

uz-

Austos

2010

ZM

Kontrole Gereinden Fazla Gvenme (Beta) Riski %10rneklem Bulunan Gerek Sapmalarn SaysBykl 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1020 10,9 18,1 * * * * * * * * *25 8,8 14,7 19,9 * * * * * * * *30 7,4 12,4 16,8 * * * * * * * *35 6,4 10,7 14,5 18,1 * * * * * * *40 5,6 9,4 12,8 15,9 19,0 * * * * * *45 5,0 8,4 11,4 14,2 17,0 19,6 * * * * *

50 4,5 7,6 10,3 12,9 15,4 17,8 * * * * *55 4,1 6,9 9,4 11,7 14,0 16,2 18,4 * * * *60 3,8 6,3 8,6 10,8 12,9 14,9 16,9 18,8 * * *70 3,2 5,4 7,4 9,3 11,1 12,8 14,6 16,2 17,9 19,5 *80 2,8 4,8 6,5 8,3 9,7 11,3 12,8 14,3 15,7 17,2 18,690 2,5 4,3 5,8 7,3 8,7 10,1 11,4 12,7 14,0 15,3 16,6100 2,3 3,8 5,2 6,6 7,8 9,1 10,3 11,5 12,7 13,8 15,0120 1,9 3,2 4,4 5,5 6,6 7,6 8,6 9,6 10,6 11,6 12,5160 1,4 2,4 3,3 4,1 4,9 5,7 6,5 7,2 8,0 8,7 9,5200 1,1 1,9 2,6 3,3 4,0 4,6 5,2 5,8 6,4 7,0 7,6



34/34

78


Documents

SATIN ALMA SÜRECİNDE KONTROL TESTİ