21
Namba 2010 Mas 7 - 13, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Insait: Mani sapot bilong TB bai pinis - p3 Gavamani Sivarai bilong Mas 2013 i stap insait!! Catholic Reporter bilong Mas 2013 i stap insait - P9,10,19,20 Saut Flai boda ples nogat Sevis Gavman wokman i no stap... Nicky Bernard i raitim OL bikpela gavman sevis olsem skul, haus sik, rot na sampela moa ol bikpela samting i no stap long ol liklik boda ples bilong yumi. Westen Provins i holim tupela Boda bilong Papua Niugini, long sait bilong Australia long nambis na Indonesia long sait bilong bus. Planti bilong ol ples lain long boda i sot long planti samting we gavman inap long mekim long stretim sindaun bilong ol, tasol dispela sevis i no moa stap. I go moa long pes 2 na 5...

Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

  • Upload
    lylien

  • View
    252

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Namba 2010 Mas 7 - 13, 2013 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Jada 013

Insait: Mani sapot bilongTB bai pinis - p3

Gavamani Sivarai bilong Mas 2013 i

stap insait!!

Catholic Reporter bilong Mas 2013 i stap

insait - P9,10,19,20

Saut Flaiboda plesnogat Sevis

Gavman wokman ino stap...

Nicky Bernard i raitim

OL bikpela gavman sevis olsem skul,haus sik, rot na sampela moa ol bikpelasamting i no stap long ol liklik boda plesbilong yumi.

Westen Provins i holim tupela Boda bilongPapua Niugini, long sait bilong Australia longnambis na Indonesia long sait bilong bus.

Planti bilong ol ples lain long boda i sot longplanti samting we gavman inap long mekimlong stretim sindaun bilong ol, tasol dispelasevis i no moa stap.

I go moa long pes 2 na 5...

Page 2: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

P2 Wantok Mas 7 - 13, 2013 nius

Long dispela wik sam-pela bilong ol bikmanmeri long sampela min-istry long gavman bin goraun long ol liklik plesklostu long Boda nalukim wanem samting olples lain bai laikim.Seketri bilong Faines

Steven Gibson, seketribilong Foren Afes,Ebeseda Lucy Bogari,seketri bilong Lands,seketri bilong Envaire-men na Konsevesen,Boda DevelopmenAtoroti na tim lid IanJinga, Darekta Jenerel.Dispela ol bik manmeri

tu i go wantaim ol hetman bilong ami na polislong dispela wokabaut bi-long ol long boda. Torassy em wanpela

liklik ples we i gat skullong em, na dispela skulsave lukaut ol pikinini bi-long Bula na Weam longgret 3 i go inap 6, taim olsumatin laik mekim gret 7na 8 ol save go boda ogo long Vokisinel skullong Indonesia longmekim long wanem emklostu long wokabaut.Dispela liklik skul bin

pas klostu tripela yia nau,wanpela tisa long dispelaliklik praimeri skul i kisimsek mani long wanpelabod memba na tokim emlong sainim dispelasekim mani long go kisimsampela samting bilongskul. Dispela tisa i luswantaim sek mani taimem kam long Daru, na ino go bek inap tripela yiaolgeta.Dispela praimeri skul

nau i pas na ol sumatinbilong dispela skul i stapnating long ples, ol tisahaus tu long dispela skuli wok long pundaun isi isilong wanem ol mekimlong bus samting.Weam ples em wan-

pela laspela pes longboda na em stap insaitlong saut flai LLG na emi wanpela liklik gavmanstesen, tasol olgeta gav-man lain husat save woklong hap i lusim dispela

hap long planti yia i gopinis, wanpela gavmanman tasol i stap em wan-pela polis opisa husat istap long dispela gavmanstesen klostu long 15-pela yia olgeta.Planti bilong ol gavman

haus ol ples lain bilongWeam save go klinim nastretim tasol ol i no savewanem bai ol lukim olgavman lain kam beklong dispela liklik stesen.Bula ples em las ples

long nambis sait na tu emlasples bilong Saut FlaiLLG long Westen provin,dispela liklik ples i holimtupela boda, wanpela bi-long Australia na nara-pela bilong Indonesia.Bula gat liklik elemntri

skul we wanpela misin gopas long en, ol Boda De-velopmen Atoroti tu binmekim wanpela mitinghaus na putim sampelatenk wara long hap longhelpim ol, ol tu gat liklikklinik stap tasol nogatwok man, long wanemem go painim ol marasinlong Daru na em i no gobek sampela yia nau,olsem na ol lain long Bulasave go long Australia naIndonesia long wanemples i kolstu na savekisim 30 minit go TesdeiAilan long Australia nawanpela awa tasol longgo long Indonesia longkisim marasin na saposol kam long Daru baikisim ol wanpela o tupeladei.Raun bilong ol dispela

bik manmeri bin pulim aibilong ol stret, ol toksavelong ol ples lain olsemhelpim bilong PNG Gav-man bai kam long ol likliktaim long kisim ol kambek insait long Papua Ni-ugini.Dispela raun lukluk

long ol LLG na ol liklikples long kisim helpimlong Nesinel Gavman emlong toktok bilong PraimMinista Peter O’Nill longtaim bilong mekim woklong olgeta hap bilongPapua Niugini.

Gavman wokmani no stap

i kam long fran pes

Moa stori long pes 5

‘Noken askim mani’Ol polis kisim skul tok

Bustin Anzu i raitim

TRENA bilong polis longwok bilong CID o ol lain hu-sait i save mekim wokpainim aut long ol bikpelahevi i tok em i no savelainim ol sumatin bilongem long askim long kom-pensesin o toktok. Dispela em samting bilong

kot na i no ol.Het tisa bilong wok paini-

maut o investigesen long Bo-mana polis koles, InspektaJoe Koi, i tok wok bilong emlong tokim ol polismanmerihusat i save go long kos longkotim ol trabel lain na kisim oli go long kot.“Mi no save tisim ol long

kisim kompensesin o stretimtoktok bilong kisim na givimkompensesin. Mi skulim ollong mekim wok painim autna sapos ol i brukim lo okkisim ol igo long kot. Kom-

pensesin em samting bilongkot long mekim,” em i mekimdispela toktok long bung bi-long Nesenel Polis TreningWoksop long Lae long laswik.Em i tokim ol rijenal na

Provinsel trening opisa bi-long polis olsem taim ol i

helpim em na ronim ol koslong ol provins, ol i nokenlainim o skulim ol long kisimkompensesin. Ol maslainim ol long kisim ol dis-pela trabel manmeri i golong kot.Dispela wan wik bung bi-

long ol trena bilong polisem long givim gutpela savelong ol polisman meri na tu,long skruim namba bilongpolis i go antap. Nau yet,namba bilong polis na pop-ulesen bilong kantri i nostap klostu.Koi i tok planti taim polis i

save stretim rot bilong kom-pensesin o save rausim ol

bikpela hevi taim ol i savekisim i go long ol long mekimwok painim aut. Long lo, wokbilong ol polis em longmekim wok painim aut na ino kompensesin.“Kompensesin em bilong

ol kot long kamapim dispela

tingting o mekim save. Em ino wok bilong polis. Wok bi-long mipela em long kisimdispela trabel man o meri i golong kot, em tasol,” em itokim ol polis trena.Dispela toktok bilong tisa

bilong ol investigeta em bi-hainim toktok bilong JohnErik Jansen, man i go paslong wok bilong IntanesenelKomiti bilong Red Kros oICRC (International Commit-tee of the Red Cross) bilongpolis na sekyuriti long Asia.Jansen i bin tokim ol sinia

opisa bilong Hailans longwanpela bung long EngaProvins long las mun, olsemwok bilong polis em longbringim ol trabelman meri igo long lo o kot long mekimsave long ol na i no polis.Em i tok planti taim ol i

save abrusim mak na laikmekim wok bilong kot. Olsemna planti taim, dispela loa isave tanim bek na holim ol.

KOI: Mi no save skulim ol longtoktok bilong kompensesin. Poto: Bustin Anzu

Ston-wol bringim nupela divelopmen stail long MadangJames Kila i raitim

OL PIPEL bilong Madanglong Madang nau bai lukimwanpela nupela kain senisstret i kamap wantaim nupelaston wol we wanpela kam-pani i putim kamap arerelong PMV bas stop namellong taun.Wanpela kampani, R &

Sons Konstraksen i go paslong wokim dispela ston wokarere tasol long bikpela bas-stop namel long taun we olPMV bas long taun i savekisim ol manmeri na tu Laena Hailans bas-stop.Dispela ston wol R & Sons

Konstraksen kampani iwokim em planti longMadang taun i no save lukimbipo. Dispela kain wok i staplong ol arapela senta longkantri tasol long Madang emnogat. Dispela em bikosMadang Eben lokal levelgavman (MULLG) i no binwokim kain samting olsempastaim.Wanpela komyuniti lida bi-

long Madang, Samson Pandii tokaut olsem dispela nupela

ston wol em i ken opim ai bi-long MULLG long wokim dis-pela kain samting long olarapela eria long taun longbringim gutpela lukluk insaitlong taun.Pandi i tok moabeta

MULLG i wokim kain stonwololsem long Se Donald Cle-land Pak eria botanikolgaden bikos i gat ol naispelaflaua i stap ol i ken planimantap long dispela kain olston wol olsem.Em i tok nau yet sampela

ol yuts i plantim ol flaua nat-ing nating insait long

botanikol gaden na wok longkisim mani nating long olpablik taim ol manmeri abrusna krungutim ol dispela flaua.Ol dispela flaua longbotanikol gaden i no bihainstretpela lain na sampelataim ol manmeri i paol nakrungutim ol yuts i save goaskim long long peim penaltifi. Dispela em i no gutpela.Pandi i tok tu olsem i gat ol

arapela eria insait longMadang taun we MULLG iken wokim ston-wol naplanim ol naispela flaua longmekim ples i luk nais moa.

Sampela ol eria em i kolimMULLG i ken wokim ston-wolna planti flaua em long Batesoval namel long Madangtaun, ol eria arere long Kali-bobo nambis na tu ol eriaarere long Madang provinsalgavman ofis na tu ol rot longNu Taun.Pandi i tok wok i stap nau

long han bilong ol wod kaun-sila bilong Madang eben natu Madang provinsal gavmanna provinsal edministresenlong putim mani na mekimdispela kain wok i kamaplong mekim Madang taun iluk nais.

NUPELA: Nupela ston-wol em R & Sons Konstraksen kampani wokim arere long Madang PMV bas-stop.Poto: James Kila

Page 3: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Mas 7 - 13 , 2013 Wantok P3niusGlobal Fan sapot long TB bai pinis dispela mun LONG las 5 yia, GlobalFan (Global Fund) i bingivim samting olsemUS$21 milien we ol ibrukim i go daun longUS$6 milien long wan-wan yia, long wok bilongTB insait long PNG. Tasol nau, long mun Mas

2013, dispela mani baipinis, na Nesenel TB Pro-grem Menesa, Dokta PaulAia, i wari tru long wanemstrongpela kain sik TB, Ek-stra Palmari, MDR (MultiDrug Resistent) o maketTB, i kam insait pinis longPNG.Long Tunde 5, Mas

2013, Wol Visen i bungimolgeta nius manmeri longPot Mosbi na kisim ol i golukim tripela helt klinik longwok bilong TB. Wanpelabikpela toktok i kam long olhelt wokman na meri longtaim bilong dispela luklukraun, em olsem i gatbikpela sik TB nau i stapwe em i save bikhet longmarasin bilong TB . ExtraPalmari or MDR (MultipleDrug Resistent) o maketTB em i save kamap longtaim sikman meri i no savekisim gut marasin. Bihain long lukluk raun

em olgeta poroman bilongNesenel TB Progrem i tok-tok wantiam ol nius lainlong wanpela belo bungkaikai, em long rere longbikpela Wol TB De we baikamap long 23 Mas, 2013. Insait long dispela bung,

Nesenel TB ProgremMenesa, Dokta Aia i tok,Global Fan i givim K4 mi-lien bilong helpim long dis-pela yia, tasol bihain longdispela, em bai hat naulong em bai holim olgetaporoman bilong dispela TBprogrem i stap yet. Insait long 5-pela yia,

wok bilong TB i binkaramapim olgeta 20provins wantaim helpim bi-long olgeta poroman olsem

Wol Vision, JTA Intane-senel, WHO na Helt Dipat-men yet wantaim helpimbilong Global Fan. Nau igat gutpela marasin bilongTB i stap long olgetaprovins, na ol i go het longstretim ol rekot namba bi-long sik. Dokta Aia na ol arapela

poroman olsem Wol Visenna WHO i tok strong longol nius lain o midia i mastrai hat long bringim guttoksave i go long komyunitilong daunim dispela sikTB. Wanpela TB nes long

Badili Klinik long NCD,Komyuniti Helt Woka,Rose Mantu, i tok olsemdispela maket TB i savekisim long kain kain eria bi-long bodi olsem lek or heto bel o long ol meri em rotbilong karim pikinini. Narapela kain TB em

Palmari TB na dispela TBem save stap tasol longwin bek (lungs) na dispelaem i isi long oraitim sapossikman o meri i kisim gutmarasin. Komyuniti Helt Woka,

Rose Mantu em i wanpelagutpela helt woka we igivim laip bilong em longdaunim dispela sik T.B.inap long 10-pela yia nau.Nau maski nogat marasininap long 1 wik, nes Rose ino wari long dispela. Em igo het yet long lukim ol sikT.B lain. “Mi tok tenkyu long God

long lukautim mi. Plantiwokman meri bilong heltdipatmen i kisim sik T.Blong taim ol i save lukim olsiklain na givim marasin,”Nes Rose i tok.Em i tok olsem taim ol

lain husat i abrusimmarasin na i kam wantaimsik T.B ken, em i saveputim ol long long 8-pelamun progrem bilong kisimmarasin. Insait long tupelamun em bai givim ol sut ol-

geta de na bihain em putimol long marasin. Em traimhat long monitaim ol inap 8pela mun. Taim em i lukimol kamap orait gen na emsave amamas.“Mi mekim TB olsem

pikinini bilong mi. Mi lukau-tim gut ol lain i kisim sik nai kam long mi. Mi save tok-tok gut long ol na prea longol na mi save strongim ollong kisim marasin bilong olgut. Wankain olsem dis-pela sikman hia. Em i gatTB glen o solap long nekbilong em.

“Binatang bilong maketT.B i save kalap i go longwin tasol, na taim ol lain igat T.B in kus o spet ol i kengivim long narapela husat istap klostu long ol. Olsemna ol lain mas pasim mausna nus taim ol i laik kus, naol i mas karamapim spet bi-long ol long taim ol i speklong graun, ” Nes Rose itok moa. Wanpela ripot bilong Ne-

senal TB Progrem i soimolsem insait long 5-pela yiaPNG i bin lukim 22,145 laini bin rejista wantaim sik TB.

NCD i makim bikpelanamba tru em 5,399, naMorobe i nambatu wantaim2,483 pipel i regista long olhaus sik. Ol narapelaprovins wantaim bikpelanamba em, Isten Hailans(EHP) 1,719, Madang wan-taim 1,488, Westen Hailanswantaim 1,376. NCD Disis Kontrol

Kodineta, Dokta RaipenDikinsep i tok nau GerehuHaus Sik i save lukimolsem 1,000 TB lain longwan wan yia. Em i tok

olsem em i pret bikos taimem i bin stat wok long 1987long Vanimo em i tok, ollain save kam long haus sikwantaim TB i olsem 10 o 20tasol. “Klostu hap namba bi-

long ol woklain bilong haussik i save kisim sik T.B longwanem ol wok ples bilongol i liklik tumas na nogatgutpela windua long kisimgutpela win. Wok ples imas gat gutpela windua,”Dokta Dikinsep i tok.

Rose Manty na wokmeri bilong TB mekim sampela toktoklong Badili klinik. Poto: Nicky Bernard

Page 4: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

niusP4 Wantok Mas 7 - 13, 2013

Wantaim ol ADSL o telepon lain, o Waiales(WiMAX) wantaim ol Telikom Skul Pekes plen:PostPaid Pekes

Fri Daunlod

Rental olgeta mun

Ekses Sas long wan MB

lLuksave bai go pas long ol skul i nogat intanetkoneksen yet.

lFRI Instolesen

lKaramapim olgeta bikpela siti na ples Telikom istap long en

Ol askim: Salim Email [email protected] o ringim telepon namba3025500 o 3025554

Winim raun i go lukim Manchester United

Kamap wanpela long tripela laki wina long winimbalus tiket i go long lukim Manchester United ibungim A-League All Stars bilong Australia longANZ Stedium long Sidni long mun Julai.

Prais em:

l Wanpela Gem Pas

l Wanpela riten balus tiket

l 2-pela nait rum slip

l Travel Alawens

We bilong Winim

Spendim K200 o moa long wanem ol Telikom Pro-dak long wanem ol Telikom Stoa, raitim nem naadres bilong yu long baksait bilong risit, dropimlong wanpela bokis long wanem ol Telikom Stoa,na go insait long droa bilong win.

19t/MB

Amamas wantaim Prepaid 19 toea of-pik ret long7 kilok moning i go 7 kilok nait, na i nogat hevilong en.

Fri 300MB Daunlod

Baim wanpela intanet dongel wantaim FRI 300megabait daunlod.

Long save moa, ringim 24/7 Kastoma Kealong 3456789.

Konektim skulbilong yu long

intanet

Telinet School1,000MBTelinet School2,000MBTelinet School3,000MBTelinet School4,000MB

1GB2GB3GB4GB

K50K80K113K150

0.110.110.110.11

Blut benk i sot long emti plastik begSape Metta i raitim

LONG volantia na donetim ogivim blut long blut benk lonbsevim laip bilong arapela, em ibikpela samting.Ol mama bai kisim blut long taim

ol i go long karim (leba), imejensiseksen bai yusim blut long givimlong ol lain i save lusim planti blutlong taim bilong ol kain kain eksi-den o birua, ol lain long operesentieta, na ol arapela lain tu bai nidimblut long taim ol i kisim bikpela sik.Nau yet, wanpela bikpela haus

sik long Hailans rijen, em GorokaBes Jeneral Haus sik, i gat hevilong blut benk bilong en.Em i ran aut na i sot long plastic

beg long kisim ol blut we ol gutpelalain volantia i save donetim longen.Spesolis Sejen Dokta, Leonard

Kaupa, i tok dispela ol beg em olspesol na i save kam long nesenelhetkwata opis bilong Red Crosslong Pot Mosbi.“Blut benk i sot bikos long asua

bilong ol manmeri bilong haus sikhusat i no kea na i no mekim wok

long putim oda long kisim ol emtiplastik beg bilong kisim ol blut,”Dokta Kaupa i tok.Em i tok ol manmeri na jeneral

pablik i save amamas long givimblut, tasol dispela bai no inapkamap nau, sapos i nogat ol plas-tic beg long kisim blut.Dokta Kaupa i tok menesmen

long haus sik yet i holim oda nasapos oda i go het, hevi na biruabai ken kamap long ol lain ime-jensi, ol mama long leba wod, ollain husat bai go long operesen

tieta, na ol arapela sikmanmeri.Em i tok menesmen i mas putim

oda long tripela o foapela wik bipolong plastic beg i pinis, tasol ol i nomekim olsem, na sapos hevi ikamap long ol siklain, ol famili bi-long ol siklain i ken bringim hevilong ol helt woka na moa hevi baikamap.Dokta Kaupa i tok long abrusim

dispela kain hevi, menesmen i masmekim wok bilong ol gut na sevisbai ken go daun gut long ol siklain.

Edukesen minista bringim aiwara long ol lain Kere long SinasinaSape Metta i raitim

OL papa-mama na sumatin longwanpela lokol praimeri skul longrurel Sinasina-Yongomugl distrik,Simbu provins, i no bin pasim ai-wara long pundaun long taim ol ilukim wanpela lidaman na MP ikamap long eria bilong ol.Ples i bin paia stret long selebre-

sen na pasin amamas long taim olpipel bilong Du na ol arapela haus-lain husat pikinini bilong ol i save igo skul long Silma Praimeri skullong Kere long Suwai rurel LLGeria, long taim vais minista bilongedukesen long O’Neill Dion gav-man na memba bilong NawebSongan Giswat Sinivin, na ol opisabilong em i kamap olsem ges ovona long opim wanpela dabol klas-rum, na lonsim akademik skul yiabilong skul long Fraide wik i gopinis.Songan Sinivin husat em olpela

hetmasta long Bumayong Sek-endari skul long Lae, Morobeprovins bipo long i kamap memba ibin bringim planti aiwara, longwanem, i nogat wanpela lida longkain level i bin i go long dispela erialong taim PNG i bin kisim indipen-dens long 1975.Viles komyuniti lida Sine Gunua

husat em siaman bilong skul bod itok planti ol save man-meri i gre-duet na pas aut long Silma praimeriskul na i go long ol yunivesiti, we oli greduet, pas aut na i go pas longplanti ol bikpela wok insait longpablik na praivet sekta na tu kamapol bisnisman-meri long PNG naovasis.Em i tok olpela memba bilong

Sinasina Yongomugl na palamenspika Jeffrey Nape em i wanpelalong dispela ol lidaman na kisimmasta na doktret digri, tasol ol i nosave go bek, luksave na tok ama-mas long dispela skul we ol i binstatim edukesen bilong ol longkisim skul, greduet na pas aut longen.Mista Gunua i tok Songan Sinivin

em i no memba bilong wanpelailektoret long Simbu provins, tasolbikos long ministri bilong eduke-sen, em i go long opisiet long skulolsem representetiv bilong ne-senel gavman.Songan Sinivin long taim em i

openim dabol klasrum na lonsimakademik skul yia i tok, sapos ol li-daman long distrik i no nap kamaplong lukluk na helpim skul, em iamamas long kisim ples bilong olna sapotim ol long givim gutpelaedukesen long ol pikinini bilong Du,Kere na Sinasina-Yongomugl dis-trik.Em i tok amamas long

O’Neill–Dion gavman long sab-sidaisim ol skul na Silma praimeriskul em i wanpela long dispela olskul we bai i ken kisim helpim longsabsidi.Bihain long harim sampela askim

bilong skul bod, ol papamama naol sumatin, Songan Sinivin i wokim

komitmen long givim wan handrettausen kina (K100,000) i go longskul we bai i ken helpim ol longranim skul na kamapim infra-straksa divelopmen long bildimhaus slip bilong ol tisa, nupela klas-rum na kirapim tu ol arapela fesilitiwe ol sumatin na tisa bai ken ben-efit long en.Silma praimeri skul em i bin kirap

long 1972, na em i save enrolimklostu long wan tausen (1000)sumatin long wanwan yia. Em level4 skul na em i save kisim olsumatin long gret 3 na i go antaplong gret 8.

BIKPELA TOK WELKAM: Ol yangpela sumatin i bilas tumbuna na welkamim vais minista bilong edukesen – SonganGiswat Sinivin na ol opisel bilong em long taim ol i kamap long opisiet long openim wanpela dabol klasrum na tu lonsimakademik skul yia bilong Silma praimeri skul long Du Viles-Kere long Sinasina/Yongomogl distrik, Simbu Provins.Poto: Sape Metta

Papindo i kam pinis long taunSape Metta i raitim

PLANTI kompetisen o resis naprais bilong ol samting long ol su-pamaket bai ken go daun longamamas bilong planti ol mamalong wanem, bikpela kampani –Papindo i kam pinis long Gorokataun, na i opim dua pinis longgivim sevis long Goroka na IstenHailans.Wanpela mama na komyuniti

lidameri bilong Goroka, MopaloSase, i tok em i amamas tru longwanem, em wantaim famili bilongem bai gat sans long mekimplanti sileksen long taim ol raunlong wokim ol soping na baim olsamting long taun.Em i tok tu olsem taim namba

bilong man-meri o populesen i

wok long groa i go bikpela, ol bainidim moa sevis na Papindo ibringim dispela sevis nau long olpipol we ol i ken wokim ol silek-sen na baim ol samting olsem olfres kaikai, bokis ais kaikai na olarapela samting em ol bai nidimlong en. Mama Mopalo na famili bilong

em i tok amamas long Papindona ol arapela kampani tu olsemBintangor supamaket, SuperValue Stores (SVS), Istana, Dae-won, Seng Da na Family Storelong provaidim gutpela sevis bi-long sevim ol pipel long taun.Nau yet Papindo i ranim 3-pela

supamaket long West Goroka,Main Market na nupela wan naulong Goroka taun.

Michael Novingu i raitim

OL MANMERI i stap long sampelahap long Kokopo distrik i stap tu-rangu yet bikos nogat gavman sevisi go long ol.Wanpela wokmeri bilong gavman

long Birar ples long Bitapaka LLG,Etwin Apai, i tok olsem ol manmeri istap long dispela ples i no kisim wan-pela gavman sevis, na i stap turanguyet.Ol dispela ol ples em Rainau,

Malaguna, Kulaun, Bilur, Birar, Ka-banga, Raiven na Tokua.Apai i tok olsem pe bilong kakao

na kopra i pundaun long dispela taimi hat long ol manmeri bilong BitapakaLLG long kisim gavman sevis. Moayet, em i tok rot i go long ol hauslain

bilong ol i bagarap na i mekim hatlong ol long kisim sevis i go long ol.Nogat wara na pawa saplai i go

long ol ples bilong ol, na rot tu ibagarap long 30 krismas nau, nanogat senis i kamap.Apai i tok olsem ol skul inspekta i

no save go lukluk raun na sekim wokbilong ol skul. Moa yet em i tok long dispela as na

nogat planti sumatin long BitapakaLLG i no go long ol bikpela skul longkantri.Em i singaut long ol atoriti long

Kokopo long luksave long ol kisimsevis i go long ol long wanem dispelakrismas em i krismas bilong karimautwok long kisim sevis long pipel.Apai i tok ol pipel bilong em i kisim

taim nogut pinis long 30 krismas ol ilaikim sevis i mas go stret long hausdua bilong ol.

Sampela long Kokopo distrik no lukim sevis yet

Page 5: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Mas 7 - 13, 2013 Wantok P5nius

Monimenlaikim simen

Nicky Bernard i raitim

MONIMEN o simen mak isave soim boda bilong yumina Indonesia i nidim luksave,bipo dispela simen mak emliklik tru na flet, tasol nautaim bikpela tait wara naklaimet senis i kamap dispelaliklik hap simen bilong soimboda i go hait.Long 2006, sampela ami long

Sali (Charlie) kampani bin goraun long hap long stretim nahap simen kam antap bai stapples bilong olgeta lain longboda bai ken luksave long bodabilong yumi.Dispela monimen mak, ol ami

stretim long 6-pela beg simentasol long 2006, dispela moni-men mak i no kam antap olgeta,simen bin sot na ol lusim nakam bek.Nau em 6-pela krismas i go

pinis, na dispela monimen maki stap yet wetim simen long pin-isim wok na tu long bring emkam antap olgeta long ples klia.Taim dispela simen i liklik ol

lain long Indonesia bin kisimsain bod bilong ol na kam putiminsait long hap bilong yumiPapua Niugini na klemim olsemdispela em boda na hap bilongol.Ol ami bilong yumi i no

mekim wanpela samting longwanem em samting bilong tu-pela kantri long sindaun naraun go na sekim gut dispelamak.Dispela hap notis bod bilong

ol bin kisim 14 mita kam insaitlong kantri bilong yumi PNG.Gavman bilong PNG nau

mas tingting na toktok stronglong go bek long boda na stre-tim dispela hevi.

Wan Men polislong Boda

Nicky Bernard i raitm

TROPHY Baboro, em wan-pela polis tasol husat saveraun long boda ples na lukau-tim moa long 5,000 manmerina pikinini.Dispela polis man save

givim olgeta taim bilong emlong ol pipel long boda na emno save lukim potnait bilongem.Baboro, pas aut long polis

na long 1980, na em bin golong dispela liklik stesen longWeam long boda bilongPapua Niugini na Indonesialong Saut Flai LLG.Em save wokabaut tasol

long mekim wok bilong longsekim ol ples lain na tu bihainol ami sapos ol raun kam longsekim boda bilong yumi.Baboro, bin lusim Weam na

kam bek long Mosbi na bihainlong 3-pela yia long Mosbi emgo bek long sem hap longsem liklik stesen long Weam.Dispela taim em go stap

inap nau, na dispela i lukim

olsem Trophy Baboro, i staplong dispela stesen moa long27 krismas olgeta.Deputi Komisina na Sif bi-

long polis operesen SimonKaupa, i wari taim em lukimwokman bilong em wantaimwanpela yunifom, lapun pameksen gan na olpela su taimem welkamim ol opisa bilonggavman taim ol raun go lukimWeam ples.Trophy i tokaut long wari bi-

long em long deputi komisiniolsem em laikim wanpela nu-pela gan na yunifom su.“Mi save raun na sekim ol

ples lain, mi no wok polis mantasol, mi wok olsem nes, redioman na ol gavman wok misave mekim long wanem miwanpela tasol gavman opisalong dispela ol ples, olgetawokman i lusim na go staplong Daru taun” Trophy i tok.Ol gavman opisa i luksave

long wanem samting ol baimekim long kirapim bek dis-pela Weam stesen olsembipo.

Kina na Toeanogat pesNicky Bernard i raitim

KINA na Toea bilong yumi Papua Niugini i nogatpes bilong em long ol ples long boda, ol boda pleslain long Saut Flai LLG save long Rupia o mani bi-long Indonesia.“Mipela i no save long Kina na Toea bilong PNG,

na mipela no save baim wanpela samting longkina na toea long hia long boda” wanpela plesman i tok.“Nau yu lukim mipela, olgeta samting mipela

save kisim long Indonesia na mani mipela holimem bilong Indonesia olsem dispela kina na toea ihat tru long yu bai lukim long hia” em tok gen.Planti ol kaikai bilong ol na ol samting em kam

long apsait long boda klostu long ol long wanemem wanpela awa long wokabaut na na 30 minit-long bot long wara go antap.Dispela ples man tut ok olsem, kina na toea bi-

long yumi em bikpela tumas olsem na taim ol laikgo baim ol samting long boda, ol Indonesia saveresis long kisim mani bilong ol na sampela samt-ing ol no save kisim taim ol tredim kina bilongPNG.Em tok long dispela as tasol i PNG mani ol save

haitim gut long kam long Daru long baim ol samt-ing bilong tasol narapela samting em longpela rottru long go long Daru.

WANPIS GAVMAN OPISA: Trophy Baboro, save patrol long ol boda pleslong Saut Flai LLG long Westen Provins. Poto Nicky Bernard.

Page 6: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Mas 7 - 13, 2013 Wantok P7heltedukesen

OL mama i gat bel i save wokabautlongwe na kalapim ol maunten pleslong Rai Kos Distrik long MadangProvins long karim bebi long gavmanhelt senta long Ganglau klostu longBasamuk Rifaineri Plent we RamuNico projek i papa long en.Bikos i nogat ol midwaif, ol mama i

save wokabaut longpela rot long kisimmarasin na ol stiatoklong ol nes nadokta, edpos odali bilong edpos emYamoro Nongi i tok.“Ol i kam olgeta long Lamput, Guhu,

Mepu, Rai Kos Hai Skul na ol ples istap long Wod 26, 27,28,29 na ol nara-pela distrik long Rai Kos, “ APO Nongii tok.Ol komyuniti lida bilong ples

Ganglau na Sibi Dup i autim wankainwari na tok sapos ol i no mekim wan-pela samting, sampela mama bai dailong rot taim ol i lusim planti blut.Hailans Pasifik i bin bildim dispela

senta na tresnferim o givim i go longstet long fandim na operetim. Taim Ramu Nico Projek i tekova,

em bin mekim promis long givimmarasin i go long dispela helt sentalong olgeta mun, na em i save mekimdispela.Komyuniti Afeas bos long Basamuk,

Jack Wang i tok Ramu Nico i savegivim K3,500 bihain long tupela mun,

tasol bikos planti pipel i save go longhap, ol marasin i save pinis hariap.“Yu no inap lukim ol narapela helt

senta klostu i go olgeta long Rai KosHai Skul i go klostu long Saidor na olsetelmen lain long rifaineri eria,” MistaWang i tok.Mista Nongi i tok Sif Dup na Mista

Wang i autim wari olsem helt senta ilukluk na i no inap lukautim planti sik-lain na ol bel mama i wok long go longhap long kisim sevis long wanem, olbin wokim senta ya long komyunitiklostu long eria tasol.Mista Dup i tok olgeta de, ol save

kisim moa long 20 siklain na moa i woklong go.Ol sik we helt senta ya i save givim

marasin na helpim long ol siklain nlongen em long flu, skin na bun pen, ol belmama, tasol helt senta i wok longlukim ol STI sik nogut we manmeri ikisim taim ol i wokim pamuk pasin.Long ol bikpela sik, ol i save salim ol

i go long Modilon Haus sik longnMadang taun.Long wankain taim, Ramu Nico

menesmen, aninit long KomyunitiAfeas dipatmen, long Basamuk, i bingivim wanpela olpela bilding bilong emi go long yusim long ol wok bilong em.“Bai mipela i yusim dispela bilding

olsem VCT senta wantai helpim bi-long Nesenel AIDFS Kaunsel disiskontrol senta long Madang,” APONongi i tok.

Ol bel mama wokabaut longpela rotlong helt senta

Mathew Yakai i raitim

Wanpela mama, Mbulep na sik pikinini bilong em, Charles, long Ganglau Helt Senta. Poto: Mathew Yakai

WINIM OLGETA KAIN HEVI: Divain Wod Yunivesiti long Madang i bin holimnamba 31 greduesen bilong em long las wik Sande na lukim moa long 1,700sumatin bilong PNG, ol Pasifik kantri na ol arapela ovasis kantri moa i greduetna kisim ol digri na diploma pepa bilong ol. Hia yumi lukim wanpela disebolsumatin, Emmanuel Arua i winim olgeta samting, pinisim gut skul bilong emlong 4-pela yia na greduet long kisim digri pepa bilong em long InfomesenTeknoloji o IT. Poto: Bruder Szymon Powol, DWU

Page 7: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Mas 7 - 13 , 2013 Wantok P11siosnamerinius

BIHAIN long 37 krismas i makimPNG Indipendens, yumi wok long lukimsampela kain senis i no kamap we bipoi wok long kamap. Dispela i mekim yumi luksave olsem

kantri i gat inap mani na i ken putimPNG i antap tru. Em i soim yumi tu olsem yumi i gat

gutpela stia man long stiaim PNG. Kain ol bikpela senis olsem, fri

edukesen na helt inapim tingting bilongolpela gavman (NA) na fandim K10 mi-lain long wanwan yia i go long ol distrik,K500,000 long ol LLG wod kaunsel i ki-rapim tingting long ol bihain long opisbai ol i no ken slip na stil .olsem ol i mas wok long stretpela rot

long kisim sevis i go aut.Em nau, dispela gavman i putim piul

pinis long ensin rum na onim ki pinislong ensin i wok. Praim Minista i luksave pinis ol asua

bilong bipo gavman. Maski em i brukimmama loa na birua wantain Gren SifMichael Somare, tasol gutpela piksaem pasin bilong tok sori em tupela wan-taim i mekim pis- lukim, wok penens nakonpesio tasol taim bel i kamap na nauyumi ken luksave olsem olpela asua ipinis na nupela senis i laik kamap. Olsem wanem long yumi bilip man-

meri bilong PNG? Yumi bai mekim wankain tu o nogat?

Long luksave long ol asua bilong yumi,yumi tu i ken mekim. Olsem na nau em taim bilong len, len

i makim 40 de na nait we Jisas i staplong ples wesan o deset long fas ohapim kaikai na pre. Insait long len, Satan i traim Jisas

long tripela kain ol bikpela traim- Traimbilong bodi, traim bilong tingting, traimbilong spirit, tasol Jisas i kamap winainsait long dispela pait. Em nau, sapos yumi glasim gut tru

dispela ol tripela asua i save kamaplong yumi na yumi olgeta taim i saveabrusim ol gutpela rot na tok yesa ol-geta taim long satan tasol. Em nau Len em i taim bilong fas na

prea;Len em i taim bilong autim pekato na

penens;Len em i taim bilong senis na kamap

nupela;Len em i taim bilong riniu na rivaiv;Len em i taim bilong sarap na glasim

ol asua na tok nogat long wok bilongsatan;Len em i taim bilong mekim pis na

stretim spiritual laip bilong yumi wan-taim God. Yumi yet yumi mas kamap as bilong

senis, yumi mas tok nogat long pasinpamuk, pasin stil, pasin bilong bagara-pim ol meri na pikinini, pasin bilong toknogut, pasin bilong les na hambak,pasin bilong mangal na paitim meri naplanti moa. Long dispela wei, bai yumi kamap

stretpela manmeri na PNG bai groawantaim ol nupela senis.

Taim bilongluksave

long ol asua

WOL i wok long was na wet longKatolik Sios i makim nupela het-man bilong ol, bihain long PopBenedict 16 i risain na lusim sialong 8 kilok nait, Februeri 28.Long loa bilong Katolik Sios,

makim nupela Pop i save kamapnamel long 15 n a 20 de bihainlong pastaim Pop i risain o, em idai.Long las wik Fonde, planti

tausen bilip Katolik manmeri ibin bung long Vatiken, Rom longtok gutbai long Pop Benedict 16bihain em bin wokim laspelapablik lotu na lusim Vatiken i golong Kasel Gandolfo we bai em istap long em long tripela munpastaim em i muv i go long wan-

pela konven long Vatiken longmekim wok preia na stap.Inap i kam tude, 148 Kadinel

bilong Katolik Sios long wol ikamap na stap pinis longVatiken long stap long ol bungtoktok na redi long ileksen bilongnupela Pop bai kamap pastaimlong Ista.Dairekta bilong Holi Si o

Vatiken Press, Jesuit Pater Fed-erico Lombardi, i tok ol kadinel igat moa long 80 krismas bai inoinap long vot. Na i gat 5-pela wekrismas bilong ol i abrusim 80yia.Pater Federico i tok ileksen

bai kamap long Sistin Sapel in-sait long Vatiken yet.

Em i tok wok i stat pinis longmekim ol wok redi na nambawan long ol em long redim plesbilong sindaunim ol stov longkamapim smok bai tokim pablik iwet olsem ol i makim pinis nu-pela Pop.Pater Federico i tok moa long

5,000 nius ripota long 60 kantri istretim pinis ol pepa bilong ollong redi na kisim nius bilongileksen na makim nupela Pop.Long wankain taim, ol Kadinel

i salim wanpela pas i go longBenedict 16 long tok gutbai natenkyu long em long gutpelawok em bin mekim long 8-pelayia em i stap olsem hetman naseped bilong moa long 1.3 bilian

Katolik Sios pipel long wol.Long ol ripot i kamap long ol

Fesbuk, Twita na Blog, plantilain i laikim wanpela yangpelapop olsem nau i dai Pop JihnPaul 2 husat i gat daun pasin,bungim na wantaim pipel n a igutpela pren wantaim ol yang-pela pipel. Ol i laikim wanpela husat i

stap namel long Pop Jihn Paul 2husat i save amamas longbungim olgeta pipel n a yang-pela Joseph Ratzinger, em nau ipinis Pop Benedict 16.Sampela i laikim bai nupela

Pop i kam long ol narapela kantriolsem long Afrika, Esia, Amerikana i no long Yurop.

Ol Kadinel i bung long redi…Wol Katolik i wet long nupela hetman

Ol lain bilong Pasifik Konfrens bi-long ol Sios (Pacific Conferenceof Churches – PCC) i statimNamba 10 Jenerol Asembli bungbilong ol. Bikpela lain sios lida na ol pes-

man bilong ol yut na ol meri bi-long olgeta hap bilong Pasifikrijen wantaim ol patna bilongPCC ,olgeta i bung long SenBarnabas Angliken Katidrol longHoniara. Ol pen paipas bilong Solomon

Ailan i mekim naispela musiklong mambu na pulim olgeta

deleget wantaim ol bikman bi-long Solomon Ailan yet i go insaitlong Katidrol na bihain ples bi-long bung.Deputi Praim Minista bilong

Solomon Ailan, Honorebol Man-asseh Mailanga i makim gavmanbilong Solomon Ailan na givimbikpela tok amamas long ol lain ikamap long asembli na tokolsem ol gavman i mas wokpatna wantaim ol sios long stre-tim ol hevi bilong ol pipel.Dispela asembli i bung aninit

long het tok “Act Justly, LoveMercy and Walk humbly withyour God.” i kam long Micah 6:8.Tanim long Tok Pisin em, Mekimstretpela pasin, laikim pasin bi-

long bel sori na wokabaut wan-taim daun-pasin wantaim God bi-long yu. AsBisop Adrian Smith bilong

Katolik Sios long Solomon Ailan iautim tok bilong God long dis-pela de. Em i tok, “Yumi i mas toktenkyu long God long plantisamting na preisim em longbringim olgeta pesman i kambung long Honiara aninit longnem bilong Jisas Krais. BisopAdrian Smith i tok ol sios i masmekim wok bilong Kingdom bi-long God insait long PasifikRijen. Arapela lida olsem Bisop

Philemon Riti bilong YunaitedSios long Solomon Ailan i givim

tok welkam na tenkyu long as-sembli na sampela lain manmerii mekim planti wok long wok eku-meni na tu long helpim ol pipelbilong Pasifik rijen. Solomon Islands Christian As-

sociation i hostim dispela assem-bli we bai i ron i go inap long Mas10.Ol deliget bilong Papua Niug-

ini i kam long Evanjelikel LuteranSios bilong Papua Niugini (EL-CPNG) na Yunaited Sios bilongPNG. Bung bai skelim tingting bilong

ol sios i wok bung wantaim, (wokekumene) pasin bilong lukautimgut ol samting (stewardship) naself determinesen.

Ol Pasifik Konferens bilong Sios lida bung lon g HoniaraDelegesen bilong ELC-PNG insait long bung long PCC Assembly long Honiara.

Jerry Daniels long LuteranKomyunikesen Senta

(LCC) i raitim

ASKIM i go long ol meri longspots sekta insait long PNG naol i gat krismas namel long 25na 40 long putim aplikesen bi-long ol long go insait long wan-pela spots mentoring progrembai kamapo long Amerika longmun Septemba dispela yia.Embasi bilong Amerika long

Pot Mosbi, PNG i putim autwanpela toksave olsem En-tateinemn, Spots Progrem Net-wok (ESPN) Wimen GlobalSpots Mentoring Progrem(ESPN-WSMP) bai ka map longmun Septemba long dispela ,

na Embasi i painim ol lain merilong PNG husat i ken go insaitlong dispela progrem.Toktok i kam long opis bilong

Embasi bilong Amerika longMosbi i tok progrem ya em ihap bilong strongim ol meri naol pikinini meri long kisim ol li-dasip wok long sait bilongspots, aninit long progrem bi-long Syey Dipatmen longstrongim ol meri.Opis i tok dispela progrem bai

kisim 20 intanesenel merikendidet na ol bikpela meri ek-sekyutiv long ol lida spots oge-

naisesen long Amerika long sin-daun long wanpela mun men-toring kos.Ol lain i lkaik aplai na go in-

sait long dispela progrem i masgat krismas namel long 25 na40 na ol bai mekim gutpela kon-tribusen long spots sekta bilongkantri, Tok Inglis bilong ol i masgutpela we ol i ken toktok gutwantaim ol narapela, wok tripelayia long spots eria, ol i mas redilong stap insait long eksens pro-grem na ol i mas soim bikpelalaik long wok na long mekim gutlong wok bilong ol, na tu serim

save bilon g ol na helpim olnarapela long mekim gut.Rot bilong bihainim lon g

aplai em long salim ol dokumeni go long dispela imeik edres:[email protected] nadetlain em long dispela wikTrinde, Mas 6.Ol dokumen long salim em

long CV, kopi bilong paspotbaio data pes na stetemn longintres bilong yu na rot we go in-sait bilong yu long dispela pro-grem bai helpim yu na ol gollong wok bilong yu taim yu kambek lon g kos.

US Embasi painim ol spot meri long spot mentoring progrem

Page 8: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

P12 Wantok Mas 7 - 13, 2013 abcpasifik

Ailans gavman i mas sanapstrong agensim dispela kainpasin agensim ol yunion longFiji.

Nupela Bogenvilmaining loaOTONOMAS gavman bilong

Bogenvil i gat nupela mainingloa we i gutpela moa long PNG.Presiden bilong Bogenvil

Otonomas Gavman, JohnMomis, i tok nupela maining loabilong Bogenvil i gutpela moalong ol maining loa long PapuaNiugini.Mista Momis i tok aninit long

dispela loa, ol papagraun longBogenvil i gat moa pawa longwe maining divelopmen i kamaplong graun bilong ol.Em i tok dispela nupela main-

ing loa i narapela moa longmaining loa bilong PNG.Mista Momis i tok Bogenvil i

bin gat bikpela hevi pinis longsait long maining operesen longbipo, na ol i no laik long dispelakain hevi i kamap gen.Em i tok loa ya i meksua tu

long sait long ol benefit i go longol papagraun, ABG, na olgetapipel bilong Bogenvil.

Solomons disas-ta halivim is loBIKPELA ren i mekim hat long

givim halivim long ol pipel husatguria na sunami i bagarapim olklostu long wanpela mun i gopinis.Dispela guria we i gat strong

bilong 8.0, i bin hitim Santa Cruzailans long Februari 6, nakamapim bikpela sunami webikpela bilong en, wan mita.Dispela sunami i kilim dai 10-

pela pipel na i bagarapim olgetasamting bilong ol ples klostulong provinsal kapitel bilongLata.Premia bilong Temotu

Provins, Pater Brown Beu, i tokolsem sampela pipel i stat longgo bek nau long nomol laipbilong ol, na sampela i stap yetlong ol haus kandis.Em i tok em i bin tokim ol pipel

long halivim ol yet long dispelataim bilong hevi.Sipuru Rove bilong Nesenel

Disasta Menesmen Opis, i tokbikpela ren i bin pundaun longolgeta hap bilong SolomonAilans insait long wanpela wikigo, na i hat tru long kisim halivimi go long ol pipel husat i nidimhalivim long Temotu provins.

Rabaul Queenbirua wok paini-mautOL POLIS husat i go pas long

tasfos we i investigetim o mekimwok painim aut bai sekim gut truhamas pipel i bin dai.Ol polisman nau i mekim wok

painimaut long hamas manmerina pikinini tru i bin dai long dis-pela MV Rabaul Queen birua.MV Rabaul Queen feri ya i bin

kapsait long solwara bilongMorobe provins long munJanueri long yia 2012.Bihainim planti tok-pait na bel-

hat long dispela hevi, PraimMinista Peter O’Neill i bin givimoda long wanpela Komisin ovInkwairi o wok painimaut longkamap long painim aut as bilonghevi, na wanem rot ol pasindiabilong dispela sip i bin dai.Dispela Komisin ov Inkwairi

em i pinisim wok bilong em pinis,na wok painimaut bilong em, oripot bilong em i stap nau longPalamen.Namel long ol dispela ripot

bilong dispela inkwairi, em sin-gaut i go long ol polis longpainim aut sapos, papa bilongsip Rabaul Queen na ol keptenbilong em, i bin mekim sampelaasua we i lukim planti laip bilong

ol manmeri na pikinini i bin lus.Dairekta bilong Kraims long PNG

Polis, Peter Guinness, i tok, ol baiwokim indipenden investigesenbilong ol yet long painim aut sapospapa bilong sip Rabaul Queen, PeterSharp na ol kepten bilong em, baikisim sas.Long mun Februari, moa long 30-

pela ol Kriminal Investigesen polis,em ol i bin salim i go long ol provinslong kisim stori bilong ol manmerihusat i bin stap namel long dispelabagarap.

PNG Sibet mainingkros i go het yetOL envairomen grup na ol saintis i

laikim Papua Niugini Praim Minista itk stret watpo em i no laik bekim olaskim na wari long sibet maining longkantri.Long mun Desemba 2012, lain

bilong Dip Si maining kempen, i binsalim wanpela pas i go long PeterO’Neill long tok klia long ol wok emNautilus Maining kampani i mekimlong lukautim envairomen, taim em imekim wok maining aninit long sol-wara.Ol i kolim dispela long

Envaironmental Impek Stetmen.Nautilus i bin stopim ol wok long

Solwara 1 long Niugini Ailans rijenlong 2012, bihainim ol hevi wantaimPNG gavman.

Kenya i votOL Maasai pipel long Kenya i lusim

poling stesin bihain long ol i tromoi votbilong ol long ileksen long plesIlngarooi, Maasailand long Mande dis-pela wik. 17-pela pipel i dai long taim ileksen

wok i kirap. Planti manmeri long Kenya i wok

long singaut long pasin pait i nokenbagarapim dispela wok ileksen i go hetnau. ( Lukim Poto antap)

Solomon MP sapo-tim Fiji tred yunionWANPELA memba bilong palamen

long Solomon Ailans i tokaut longsapotim ol tred yunion long Fiji.Bipo Jeneral Sekreteri bilong

Solomon Ailans Nesenel TisasAsosiesen, Johnley Hatimoana, nau imekim dispela singaut long gavman.Mista Hatimoana i kamap nupelapalamen memba bilong Gela kon-stituensi long Sentral Provins, bihainlong em i bin winim long bai-ileksenlong wik i go pinis.Hatimoana i tok ol tred yunion

muvmen long Fiji, i save kisim taim trulong han bilong dispela ami gavmanbilong Praim Minista Komodo FrankBainimarama.Na em i tok em i laik long Solomon

Page 9: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Mas 7 - 13, 2013 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

KOMENTRI

Jada 2013!

Spetim buai long pablik ples ikamapim sik TB.. Yusim het bilongyu, maski spetim buai long olgetahap. Pikinini bilong yu bai sik, yu tubai sik!! Senisim pasin i

ken sevim laipDISPELA mun, 21 milian US dola mani halivim i save kamlong Global Fund PNG, na ol patna bilong en, long paitagensim sik Tubekulosis (sik TB), bai pinis.Wantaim dispela toksave i kam long Wol Visen, i gat

strongpela tok lukaut tu i kam wantaim.Dispela tok lukaut, em long ol nupela kain sik TB we i

kalapim pinis boda bilong yumi, na i kam insait long kantri.Long dispela yia tasol, Global Fan i givim pinis K4 mil-

ian bilong strongim ol TB progrem long dispela yia.Tasol bihain long en, bai em i hat long holim ol arapela

patna ogenaisesen i save bungim han long mekim wok,long givim moa sapot long PNG.Insait long faivpela yia ron bilong TB progrem long

kantri, Wol Visin na ol patna bilong en i karamapim olgeta20 provins.Dispela i lukim ol gutpela marasin bilong paitim na

rausim sik TB i stap long olgeta provins.Bikpela singaut nau we ol lain i go pas long dispela pro-

grem i tromoi, em long midia long opim toksave naawenes long ol pipel long kantri long ol kain kain nupelasik TB i kamap, na ol rot bilong banis agensim ol.Stori bilong ol turangu nes i stap long fran lain bilong

yumi long pait agensim na halivim ol sikmanmeri i gat sikTB, i noken lus nating.Sapos gavman i bilip strong long rausim ol kain sik

olsem TB long ol pipel bilong yumi, em i mas givim luk-save long opim han na sapotim ol kain progrem we WolVisen na ol patna bilong en i kirapim pinis.Planti taim, pasin bilong ol wokmanmeri bilong gavman

em i laspela banis namel long sikmanmeri i dai, o i staplaip.Long Goroka long Isten Hailans, yumi harim olsem

Goroka Bes Haus sik blut benk i sot long ol plastik bek bi-long holim blut.Blut, em i wanpela bikpela samting long strongim laip

bilong man.Sapos i nogat inap blut long kain bikpela haus sik olsem

Goroka Bes, bikpela belsut nau i stap long husat ol man-meri long Isten Hailans i bungim birua na i nidim blut longstap laip.Yumi harim olsem dispela sot long plastik bek bilong

blut, em i pundaun long wok bilong mekim oda na kisimol nupela, we i no bin kamap stret.Husat nau bai bekim maus bilong ol lain famili bilong ol

manmeri husat i lusim laip bikos haus sik i nogat inapblut?Sapos yumi inap long senisim pasin bilong mekim wok

wantaim gutpela bel na stretpela tingting, ating bai yumiken sevim moa laip bilong ol sikmanmeri.Pasin bilong luksave long narapela i nidim halivim, na

long givim halivim long ol, em i noken abrus o sot long belbilong yumi.Dispela kain pasin bilong bihainim, em i no pasin nat-

ing. Em i pasin we i ken sevim laip bilong man.

Tenkyu minista long helpim

KONTRAKTA bilongMendi ples balus,Philip Posu i tok tenkyulong minista bilongWoks na Implimente-sen na memba bilongImbongu long sapotlong mekim ples balusi open gen.Mista Posu i tok olsem

taim ples balus i pas, olpipel husat i laik kisimbalus long SautenHailans Provins, ol i savego olgeta long MaunHagen long kisim balus.Ol wokman bilong Ota

Sekyuriti sevis i lukimdispela na ol stat longmekim wok stretimMendi ples balus we ol iputim fens na penimranwe.

Air Niugini balus nau iken mekim ron bilongtripela taim long wanpelawik i go long Mendi taun.Wankain tu long ol

narapela liklik balusolsem Heli Solutions,Hevi Lift, South West,MAF na Reginal Air ol iken mekim ron bilong igo long Mendi plesbalus.Mista Posu i tok tenkyu

long minista Awesa longhelpim na sapot bilongem wantaim ol NesenelEpot Koporesen (NAC)long lukluk long dispelahevi na stretim hariap.Minista Posu i tok

olsem, Sauten Hailansna bai nogat hevi long golong Maun Hagen longkisim balus.

Semo Helt Senta i pasPaulus Tali i raitim

SEMO Gavman Helt Senta in-sait long Siassi Lokol Levelgavman eria long Siassi Aila ino kisim gut ol sevis bikos olsevis i no ron gut i go long olkomyuniti long hap long tupelayia nau. Ol ripot i tok ol wokman meri

bilong helt senta ya i no mekimgutpela wok insait long komyu-niti long Molap zon na plantiman meri l painim hevi long sikna i dai pinis.Ol ripot i tok komyuniti klostu

long helt senta i no save mekimgutpela pasin long ol wok man-meri.Na sampela taim, famiili bi-

long sampela siklain i save gona kisim samting nating bilongol wokman meri long haus sikbilong Semo Helt senta,.Helt senta i gat 7-pela wok-

lain, [oic] in Charg bilong sentai stap long Lae, we i noga gut-pela luk luk bilong komyuniti,long Molap Zone unsait LongSiassi Ailan, insait long Tewaisiassi Distrik, Morobe Provins.Wanpela man i lukim samting

i kamap long Molap Eria,Kamgi Kupu i tok Semo em i oolpela helt senta, tasol longkain pasin sampela komyunitimemba i mekim, ol wok man-meri bilong haus sik i lusim na igo nabuat.Helt senta nau i pas, na

planti sik manmeri na, pikinini ihat long painim bot o wokbaut igo long Lab lab Luteran HeltsentaSingaut nau i go long ol

kaunsela bilong Siassi napresden Joel Alu long luklukmoa long sevis helt senta isave givim na sapos em inapkam bek gen long helpim olailan man meri.

Page 10: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

P14 Wantok Mas 7 - 13, 2013 lokolnius

Polis stap long brisBustin Anzu i raitim

POLIS bai was long ples wewara i rausim bris na karim igo na bai lukautim laip bilongol manmeri husat i go kam natu, ol lain husat i laik wokimnupela bris gen. Em i toksave bilong polis long

Momase.Sif Superintenden Nema Mon-

diai i tok ol lain bilong em baiwas long bris na ol manmerilong ples Ranara, we Wara Suri-nam i rausim bikpela bris i go nanau nogat moa bris.“Polis bai stap long dispela

hap inap gavman i sanapimwanpela nupela bris. Polis baistap na was long ol manmeri i goi kam na tu, lukim ol lain bilongwokim bris mas sanapim wan-pela bris.“Mipela i kisim planti ripot bi-

long ol man i mekim nabaut longdispela hap olsem ol spak man ipaitim ol manmeri na stilim olsamting bilong ol. Polis bai staplong hap na was long ol,” em imekim dispela toktok bihain longgo lukluk raun long dispela ples

we wara i rausim bris i go.Mondiai i tok long ol kain ples

olsem, planti hevi i save kamapna ol lain bilong em bai was longdispela hap inap olgeta samtingi stret.Bikpela ren long bik bus bilong

Rai Kos long las wik i lukim waraSurinam i tait na kam daun. Taimem i kam daun, em i rausim oldiwai na traipela ston tu i kamwantaim na paitim bris long Ra-nara igo inap bris i pundaun nawara i karim em i go daun.Long dispela taim yet, nogat

kar o manmeri i wokabaut antaplong dispela bris. Ol kar i karim ol kago i kam na

stop tasol ol stilman i go narausim ol kago. Nau yet olbikpela kar i no soim pes longhap.Ol asples i wokim sampela ol

bris long mambu na sasim olmanmeri wantaim ol kago bilongol sampela mani. Ol i baim na igo kam.Long wankain taim tu, sam-

pela manmeri na pikinini emwara i karim i go. Ol i traim longbrukim wara long laik bilong ol

long wanem, K5 ol i sasim longbris em ol i les long baim. Wanpela pikinini husat i gat 9-

pela mun tu i lus long wara taimmama bilong en tupela i laikbrukim wara. Mama i karim emlong han na taim em i sakim stonlong wara, em kirap nogut natromoi pikinini i go daun longwara.Dispela bris em ol i painim em

samting olsem 1.5 kilomita longdaunbilo bihain long sampela detaim wara i go daun liklik.Provinsel Woks dipatmen long

Madang, Lae na Mount Hagennau i stap long ples Ranara, weSurinam bris i sanap long en nalaik stretim dispela bris.Ol i bungim ol samting bilong

mekim ol bris wantaim save bi-long ol na mekim sampela wokpinis long dispela hap na laikimolsem ol kar na manmeri masyusim rot gen long go longMadang o Lae na Hailans.Ol Woks lain i tok bris bai ol i

wokim long larim ol kar karimkago mak bilong 20 tan na aninitlong yusim inap bihain ol i stre-tim bris bilong ol bikpela kar.

ENB gat nupela polis bosMichael Novingu i raitim

IS NU Briten provins i gat nu-pela bosman bilong polis.Bipo bosman bilong polis long

Madang, Suprintenden AnthonyWagambi Junia, i kisim ples bi-long Suprintenden SylvesterKalaut, husat bai senis na golukautim Madang.Long wanpela polis pared las

wik long Ralum, long Kokopo, olpolis manmeri i tok welkam longSuprintenden Wagambie Junia,na tok gutbai long SuprintendenKalaut.Suprintenden Wagambie i

tokim ol polismanmeri olsem emi bin wok long arapela hap bi-long kantri, na dispela em inamba wan taim bilong em longwok long Niugini Ailans rijen.

Em i tok olsem em i amamaslong wok long nupela hap, namoa yet, em i tok tenkyu longgutpela wok bipo bosman bilongpolis long ENB i wokim longhelpim pipel bilong provins.Wagambie i tok olsem em bai

karimaut wok Kalaut i wokim, nalarim i stap long en. Moa yet,em i singaut long ol polis man-meri long Is Nu Briten long wok-bung wantaim em long lukautimloa na oda long gutpela bilongpipel bilong ENB.Em i tok olsem em i harim

olsem ENB i gat gutpela provin-sal gavman, na em i amamaslong wok wantaim ol.Long wankain taim, Suprint-

enden Kalaut i toktok stronglong ol polis manmeri bilongENB long rispektim Suprinten-

den Wagambie, na wokbunggut wantaim em.Kalaut i tok em i save olsem

Wagambie i gat save long poliswo, na long wokbung nastrongim wok bai go het wan-taim ol bisnis na manmeri longprovins.Em i tok em tu bai wok hat

long Madang provins wantaimol bisnis, na ol pipel long dau-nim pasin nogut i noken kamaplong bagarapim sindaun bilongol.“Mi kirapim gutpela wokbung

wantaim ENB provinsal gav-man, ol manmeri, na komyunitipinis, na Wagambie bai bi-hainim lekmak bilong mi longkarimaut wok bilong em,” Kalauti tok.

SEKIM: Bos bilong Momase polis Sif Superintenden Nema Mondiai (r) na bos bilongrisev polis long Ramu Sif Sajen Chris Smith i sanap long sait bilong bris long Ramu saitna lukluk long ol ples we i bin bagarap.

GIVIM ODA: Mondiai i givim oda long ol polisman long Ramu long wanem wok ol baimekim long Surinam Bris long wiken.

Yaria skul bai gat nupela klasrum na haus tisaYARIA komyuniti skul in-sait long Imbongu ilektretbai gat tupela nupelaklasrum na wanpelahaus bilong tisa dispelayia, Minista bilong Woksna Implimentesen namemba bilong Imbongu,Francis Awesa i tok.Bihain long em I wokim

raun bilong em i go longImbongu, Minista Awesai bin pondaun long skullong helikopta na i mekimol sumatin na tisa bilong

i kirap nogut long em ikam long skul.Minista Awesa i bin

sapotim skul wantaim nu-pela klasrum. Em i tok dispela fri

edukesen polisi bai gatplanti sumatin i go longdispela skul, wankain tuem i yusim dispela raunbilong em long salensimol sumatin long i masmekim gut skul wok bi-long ol. ‘Long dispela wok-

abaut we minista i mekimem yet olsem wanpelaeksampel long taim bipoem save go long skul wei bai wokabaut long long-pela rot long Mendi i golong Erave.’ Em i tok tu olsem ol

sumatin mas ritim plantibuk long helpim ol longlainim planti gutpelasamting long skul. Ol sumatin bilong Yaria

Komyuniti skul i ken golong Yebi bilong surukimmoa lainim bilong ol.

James Kila i raitim

MOA long 100 prep na elementerisumatin long Naru elementeri na prepskul insait long Usino lokal level gavman(LLG) long Madang provins i nidim trudesk long sindaun na mekim skul wokbilong ol.Turangu nau yet, planti ol pikinini i

save sindaun tasol long graun na mekimwok na planti taim trausis na sket bilongol pikinini i save doti taim ol i pinis skulna go bek long ples o hauslain bilong ol.Wantok Niuspepa i bin painim aut long

dispela las wik bihain long wanpela luk-luk raun i go long dispela skul. Skul ya i stap arere tasol long rot bi-

long Madang-Ramu Haiwe na i stapaninit long lukaut bilong Seven De Ad-ventis (SDA) Edukesen ejensi.Wanpela tisa husat i save hatwok tru

long skulim ol sumatin i bin bungim Wan-tok Niuspepa i tokaut olsem tru tumasdispela skul i nidim stret ol desk bilong

ol sumatin long sindaun na mekim olskul wok bilong ol.Planti ol manmeri husat i save ron i go

kam long Madang-Ramu Haiwe bai savelong dispela Naru HOPE Skul. Dispela skul i stap arere tasol long rot

na i gat wanpela dabol klasrum we wan-pela bikpela maining kampani RamuNiCo (MCC) i bin helpim long wokimlong yia 2010 aninit long HOPE programbilong en.Ramu NiCo i luksave long Naru

praimeri skul bikos skul ya i stap insaitlong Inlen Paiplain eria bilong Ramunikel-kobalt projek long Madang provins.Tisa long Naru praimeri skul i tokaut tu

olsem skul bilong ol i no save kisim luk-save tumas i kam long Madang provin-sal Edukesen Bod, maski olsem em istap ples klia stret long haiwe na i savesevim planti ol sumatin long Naru na olkomyuniti i stap klostu long en.Tisa ya i tokaut tu olsem insait long

tripela (3-pela) yia nau turangu i no binkisim pei. Em i tok nating tasol na skulim

ol sumatin.Em i tokaut olsem em i save kisim

sapot olsem gaden kaikai i kam long olmanmeri bilong ples long helpim emlong mekim wok. Helpim bilong gavmani no go long em.Em i tok skul i bin raitim leta pinis i go

long Madang provinsal Edukesen Bodlong dispela hevi bilong tisa, tasol ol i nomekim wanpela samting, na turangu tisaya i wok yet i stap wantaim nogat pei.Em wanpela bikpela bel-hevi tru.Wankain hevi tu long ol skul i nogat

samting olsem desks, tebol na buksblong ol sumatin i stap long planti plesskul insait long PNG. Na wantaim ol nupela senis i kamap

long Edukesen Sistem, na tu wantaimFri Edukesen Polisi bilong O’Neil-DionGavman, namba bilong ol sumatin longol skul bai i go antap moa yet, tasol olskul bai nogat ples. Antap long en tu bainogat desk na tebol bilong ol sumatin iyusim. Ol prep sumatin bilong Naru skul i sindaun long graun

plua na dro long slet blek bod i stap. Poto: James Kila

Naru elementeri na prep sumatin nidim stret desk...

Page 11: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

HUSAT i tok wara i no inaprausim strongpela ainbris?

Sapos yu ron long Madang-Ramu Haiwe na save lukim Suri-nam Bris klostu long Ranaramausrot bai yu save long wanemmi toktok long en. Sapos yu no save orait, mi ken

stori long yu olsem dispela bikpelaain bris i gat ruf long en olsemhaus na em strongpela bris. Emwanpela naispela bris longMadang-Ramu Haiwe, tasolstrong bilong tait wara i kamdaunlong maunten bilong Finistia Renswantaim graun, ston na ol bikpeladiwai i muvim pos bilong bris i gokam i go na i rausim dispela ainbris na karim i go.Wara i wilwilim stret dispela ain

bris na mekim ol i luk olsem pipiastret na tromoi long sait tasol istap. Mi yet go lukim na mi kentok, wara i gat strong na pawa tuya.Dispela birua i bin kamap long

Trinde nait bihain long bikpela rentru i pundaun long maunten bilongTauta long Finistia Rens longRaikos distrik, Madang provins.Bihain long wanpela wik nau

hevi bilong dispela wara i rausimSurinam bris i stap yet. Na hevinau i stap olsem ol bikpela trak naol PMV we i laik go long Madangna tu go olsem long Lae na olHailans senta i no inap ron i gokam. Ol bikpela bisnis haus insait

long Madang provins we i savekisim ol bipela holsel saplai bilongol i kam long bikpela sip bris longLae, Morobe provins nau i kisimhatpela taim stret bihain longbikpela tait wara i rausim na karimSurinam Bris i go pinis.Surinam Bris i stap klostu long

mausrot i go olsem long Ranaralong Nahu-Rawa LLG long Raikosdistrik long Madang provins. Tasolplanti i save paol liklik bikos Nahu-Rawa i stap klostu olsem longRamu Suga, we sampela eria emarere tasol long Usino-Bundi dis-trik.Dispela hevi long las wik i givim

hat taim tru long ol manmeri bilongples long Tauta we gavman stesini stap long en sapos ol i laik kisimsaplai bilong ol long Madang.Mi bin raun i go lukim hevi longSurinam Bris long las wik Sande,na mi guria long wanem ol samt-ing i wok long kamap long hap.Tru tumas, ol bikpela trak na ol karna PMV bas i mekim longpelataim long tupela sait bilong rotwantaim.Dispela ol PMV bas i wok longgo lusim ol lain bilong salim buai,na bihain ol dispela lain i savekalap long gumi na go long hap-sait bilong wara. Em wanpelapasin we i lukim olsem maski prêti stap, ol dispela lain bilongHailans rijon Ol sumatin bilong ol ples nahauslain klostu long Dumpu na olples arere husat i save go skullong Ramu Agri Bisnis taun i kisimtaim stret.Tasol mi lukim tu olsem ol lain

bilong salim buai na baim buai i

kamap wantaim stail bilong ol yetlong surukim yet bisnis bilong ol.Maski bikpela wara i rausim bris,ol lain ya i wokim liklik bris wan-taim ol han bilong ol diwai emwara i karim i kam na tu ol long-pela mambu na wok long salim

buai beg i go long hapsait longwara. Em wanpela narakain pasintru.Sampela kain infomel bisnis tu i

kirap long tupela sait long dispelawara. Man em narakain pasinstret.

Wanpela menesa bilong holselstua long Madang, Peter Ding itok olsem planti ol bikpela stualong Madang i save kisim ol holselsaplai bilong ol i kam long Laebikos ol bikpela kampani i staplong hap. Na dispela hevi bilong

wara i rausim Surinam bris baigivim hevi long ol sapos Woks Di-patmen i no fiksim hariap.“Long nau yet, mipela i gat

sampela kago i stap long stoklong wea-haus bilong mipela,tasol i gat planti kastoma i baim igo na mipela bai sot yet,” Ding itok.“Sapos dispela hevi i go moa

olsem tupela wik na rot i no op,ating mipela bai kisim bikpela taimlong sait long bisnis,” em i tok.Memba bilong Usino-Bundi,

Anton Yagama wantaim deputiGavana bilong Madang Bob Watii bin go lukim dispela bagaraplong Surinam bris na i tokim olpipel olsem ol bai mekim wanpelaaskim i go long O’Neil-Dion Gav-man long helpim Woks Dipatmenbikos dispela em wanpela Ne-senel Haiwe na ol pipel bai nidimstret sevises long rot na trenspotOl fres kaikai bilong Hailans we

ol lain long ples olsem IstenHailans na Westen Hailans i savebringim i go salim long Madangmaket i sot tru nau.Planti ol lain long Madang husat

i save laikim ol kumu bilongHailans olsem kapis, kerot,brokoli na ol arapela kumu ipainim hat tru nau bikos saplai isot.Ol bikpela risos divelopa olsem

Ramu NiCo Menesmen (MCC) itok long toktok yet wantaim olatoriti na Woks Dipatmen longwanem kain rot nau long mekimlong putim wanpela balei bris we iken helpim long muvim ol saplaibilong ol.Ramu NiCo i save kisim ol

bikpela pats na samting bilongmekim wok long nikel/kobalt mainlong Lae, na dispela hevi bilongwara i rausim bris bai givim hat-taim tu long ol.Wankain hevi tu em sampela ol

bikpela bisnis long Madang ipainim na ol tu i mekim bikpelaaskim i go long Gavman na WoksDipatmen long mekim sampelasamting hariap long putim wan-pela balei bris long opim ron bi-long ol kar i go kam na bringimsaplai bilong ol.Long narapela sait tu em ol lain

bilong Madang husat i save salimbuai long ol pren baiya bilong olbilong Hailans i kisim taim tu. Olbuai ol i rausim na putim long begna wetim ol baiya pren bilong ollong kam i stap yet long beg naklostu bai bagarap nau.Johnson Balas bilong Amele

eria i tokaut olsem em wantaimmeri bilong em Agnes i redimfoapela beg buai long givim longbaiya bilong ol bilong Hagen,Tepi, tasol turangu Tepi i no kamna buai i stap yet wetim em.Dispela hevi bilong wara i

rausim Surinam bris i givim plantikain kain hevi long ol liklik bisnislain olsem ol lain bilong salim buaina ol lain bilong salim kaukau bi-long Hailans long Madang maket.Moabeta, Woks Dipatmen na ol

lain long atoriti i painim sampelakain rot na fiksim o putim bekwanpela balei bris long larim mu-vmen o ron bilong ol kar longMadang-Ramu Haiwe. Dispelabikos ol bisnis haus na manmeritu i pilim pen stret.

Mas 7 - 13, 2013 Wantok P15laipstail

Wara rausim Surinam Bris long Madang-Ramu Haiwe ...manmeri na bisnis pilim pen

James Kila i raitim

Piksa i soim simen wepastaim ain bris i savestap antap long en. Soritumas wara i rausim i gopinis.

Ol lain bilong baim buai i painim rot bilong ol yet na i laik yusim ol mambuna ol diwai bilong bus na salim beg buai bilong ol i go long hapsait stap.

Ol manmeri i sanap long hapstait bilong ples we bris i stap pastaim.

Poto i soim wara i ron strong yet na karim ol stonna pipia i go daun stap. OL POTO: JAMES KILA.

Page 12: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

FONDE MAS 7, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB

5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7.00 PM G NRL ROUND 1 – ROOSTERS vs.

RABBITOHS9:00 PM G RESOURCE PNG EP#6110:00 PM G RAIT MUSIK11:00 PM G HOT SPOT EP#511:08 PM G SOKA XTRA11:30 PMG ELITE MUSIC ZONE EP#5

G EMTV NEWS REPLAY

FRAIDE MAS 8, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST

9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM MAGICAL TALES EP4:30 PM G DAYS THAT SHOOK THE WORLD5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT – EP#47:30PM G NRL ROUND 1 – BRONCOS vs.

SEA EAGLES 9:27 PM G EMTV TOKSAVE9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

SARADE MAS 9, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD

RECORD #118:00 AM G YOGA SUTRA EP# 35Rpt.8:30 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 PM G MOTU GADODIA S2/Ep12 - Sea

son Finale Rpt…5:30 PM G OLSEM WANEM Ep#86:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30PM NRL IS BACK NRL ROUND 1 – Eels

vs Warriors8:30PM NRL ROUND 1 – Bulldogs vs

Cowboys10:30 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

SANDE MAS 10, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN7:00 AM G HILLSONG7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G YOGA SUTRA Ep#36 “8:30 AM G BUSINESS PNG 9:00 AM G MARTIN MYSTERY EP#9:30 AM G OLSEM WANEM- Repeat10:00 AM G RESOURCE PNG –Repeat11:00 AM G AROUND THE WORLD IN 85

PLATES12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK2:00PM NRL IS BACK NRL ROUND 1 –

Panthers vs Raiders4:00PM NRL ROUND 1 – Storm vs Dragons6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM TOKPIKSA EP#8

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Mas 7 - 13, 2013 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Sajent Timiamamaslong wokbilong emPLANTI manmeri savelaikim tru wok bilong ol nasave amamas long mekimlong laip taim bilong ol.Wanpela Sajent bilong

Papua Niugini Difens fos,Timi Kopalg save woklong air trenspot bilongami bilong yumi PNG.Timi stap long Difens

moa long 21 yia olgeta,taim balus bilong ami bi-long yumi laik flai, Timiwantaim ol wanwok bi-long em save sekim olkago na stretim insaitlong balus.Dispela wok bilong e

mol save kolim LodingOpisa, em save lukautim

olgeta kago go insait longKasa balus bilong ami.Taim em stap insait

long balus em bai wokolsem ol air stiwed bilongbilong ol balus, em baisingaut long maus tasolgo long ol ami o manmeriklap long Kasa.“Long makim maus bi-

long kepten, mi laik tokimyupela long pasim sitbeltlong taim bilong balus ilaik tek ov” Timi bait okolsem.Timi na ol wokman bi-

long em save senis longwanwan ron bilong Kasabalus, taim ol kam beklong Mosbi narapela wok-man bai kisim ples bilongem na ol wokman bilongem.

Nicky Bernard i raitim

Sajent Timi sanap wantaim wanwok bilong beksait long Kasa balus bilongAmi. Poto Nicky Bernard.

Page 13: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

7:00 PM G NRL ROUND 1 – SHARKS vs TITANS

9:00 PM G 60 MINUTES – EP#410:00 PM MAO MOVIE: “I, Robot”11:30 PM G HILLSONG Rpt….11:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS – Replay 12:00 PM G AUSTRALIA NETWORK

MANDE MAS 4, 2013

4.57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics

11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM PGR WILDLIFE MAN – David Ireland:

Ocean Giants8:00 PM PGR THE MENTALIST – S1/EP#8 :

“The Thin Red Line”8:57 PM G EMTV TOKSAVE9:00 PM G SPORTS SCENE EP#059:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

TUNDE MAS 5, 20134:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB5:00 PM G KITCHEN WHIZ5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 PM G HAUS& HOME EP#48:00 PM G BUSINESS PNG – Ep#78:30 PM PGR NIKITA S1/EP# 8: “Phoenix”9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

TRINDE MAS 6, 2013

4:57 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 AM CLASSROOM BROADCAST9:00am Grade 7 Mathematics9:50am Grade 7 Science10:40am Grade 8 Mathematics11:20am Grade 8 Science1:00pm Grade 6 Mathematics1:50pm Grade 6 Science

2:30pm DEPI Program3:30 PM G KIDS KONA3.30 PM SHARKY’S FRIENDS4:00PM SURPRISES4:30PM SLEEPOVER CLUB5:00 PM G MR. MAKER5:30 PM G FUNNIEST HOME VIDEO SHOW5:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

:00 PM G FACT FILES: Daredevils – HumanSpider Reutrns

8:00 PM G TOKPIKSAEp#7– Repeat…..8:30 PM PGR MERLIN EP# 13/13: “Le Mort

d’Arthur “ SEASON FINALE9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY….10:30 PM G AUSTRALIA NETWORK

Koki karai olsem dok...I gat wanpela koki i stap longRenbo Viles na flai raun long ol-geta haus. Bai yu harim em koki ikarai na bai flai kamdaun o olarapisin olsem wiliwegtel baironim em i go i kam bikos hausbilong ol i stap long diwai.Wanpela taim mi go raun longhap ples we koki i stap long na milaik baim buai long wanpela sigiTari long hap. Mi kaikai buai istap na harim wanpela dok i sin-gaut i stap. Mi tanim na painim

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Mas 7 - 13 , 2013 Wantok P17komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

dispela dok i stap.. Milukluk long banis weem singaut tasolnogat wanpela sain bi-long dok.. Em singautgen na mi lukluk i goantap na kirap nogutlong lukim dispela kokii singaut olsem dok!Mi sanap tasol na luk-luk long koki na plantitingting i kamap long mi. Koki i kentoktok olsem man, wisel. Tasolsingaut olsem dok em narapelasamting. Koki tu i luk deti tru nami save, dispela koki i no save sin-

daun long wanpela haus tasol. Emsave raun tumas. Em luk olsem oldoti maket lain bilong Renbomaket.

Tokwin Tasol...

Page 14: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Raun wantaim Kanage olgeta wikRais i no kuk yet…

KANAGE i stap wantaim meri bi-long em longpela taim nau. Wanpelaapinun, meri bilong Kanage i redimpot kaikai na putim long paia. Merihariap i go waswas bikos em ples ihot. Em tokim Kanage long was longpot kaikai long paia. Em i go waswasna em lus tingting long kisim sop.Em i go bek long haus long kisimsop. Em i go antap long kisim sop nalek bilong em i wel na turanguhariap holim sait long haus. Tasoltaul i lus. Kanage lukim olsem na emi opim ai na tok, “Aiyo…., rais i nokuk yet na Ox & Palm op pinis…”.

Soulist RaiiotzsMadang

Kros long beltaitWANPELA moning, papa Kanage gowok long gaden. Em wok i go na hang-ere kisim em. Em kam bek long haus nameri bilong em skelim kaikai bilong em.Kanage kaikai pinis na em tokim merina pikinini meri bilong em, “yu tupela igo na karim ol paiawut mi brukim pinis

na i stap long gaden”. Pikinini meri bi-long em les. Papa Kanage belhat na emtokim em, “Yu les long wanem! Bai yustap tasol olsem! Bihain yu marit, manbilong yu bai mekimsave long yu longdispela kain pasin”. Mama harim Kan-age hatim pikinini meri na em tokimKanage, “Inap ya! Maski long kros”.Papa Kanage tanim em tokim mama,“Mi gat rait long kros na skulim emlong wok. Yu noken tokim mi long pasimmaus. Yu tupela les long mi kros, orait,yu tupela i go na painim rot long kaikaina kisim mani!”

P Posou

Rough! Rough!Amerika na wanpela Papua Niuginipikinini, tupela i pilai long gras stap naskin blong tupela i sikarap. Papua Ni-

uginian kirap na tok inglis longAmerikan olsem, “Yu Rough me first,then I rough you. Together we roughrough”.

Tupela MaritTupela marit stap longpela taim naman igo marit wantaim wanpla niupelameri. Ino long taim ol i painim aut Naputim tupela long kot. Taim kot iaskim tupela, tupela i Yes! Ino longtaim nambawan meri kirap Na tok, “Miwanbel long tupela wokim, tasol milaikim plastik contena wara blong mimas karim i kam long mi yet”.

Ol skwat! Salim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982, Boroko, NCDPort Moresby.

Email: [email protected]

P18 Wantok Mas 7 - 13, 2013 penprenkanagelaiplain

NEM: Joshua Malken KRISMAS: 30 (Man)ADRES: PO. Box 4132, Destiny F/Ship, LaeMorobe Provins SAVE LAIKIM: Go Lotu, pilai musik, singsingna preisim God, ritim Baibel, harim gospolmusik, mekim gaden na laikim wanpela lotu merihusat i save go lotu long stap wantaim oltaim.

NEM: Elijah HomboKRISMAS: 23 (Man)ADRES: Nisol Elementary School, PO. Box538, Lae 411, Morobe ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim leta, Pilai soka, Volibol,Harim musik, Ritim Niuspepa, Go Lotu, Tokpilai na mekim pren.

NEM: Danny Henz KRISMAS: 38 (man)ADRES: PO. Box 4731, Lae, Morobe Provins SAVE LAIKIM: Pilai gita, Go Lotu, Pilai soka,wokim haus na gaden.

NEM: Stanford Jackson KRISMAS: 18 (Man)ADRES: Komnaik Stationary Ltd, PO. Box 182,Mendi, SHPSAVE LAIKIM: Go Lotu, Watsim TV, Pilairagbi tas, Tok pilai na Stori wantaim ol lain.

NEM: Dulcie Ben Mandi KRISMAS: 23 (Meri)ADRES: M&S Tsang Cash & Carry, PO. Box 19,Madang, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Baibel, Harim gospolmusik, Pilai gita, Go Lotu, Serim tok bilong Godna ol samting long ol arapela, Wasim klos naKlinim haus.

NEM: Mocksy GudegoKRISMAS: 19 (Meri)ADRES: C/- Joshua Sono, PO. Box 77, Kiunga,Westen ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai Musik, Harim musik naritim buk.

NEM: Ivan GudegoKRISMAS: 17 (Man)ADRES: C/-Joshua Sono, PO. Box 77, Kiunga,Westen ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, Harim musik napainim poro.

NEM: Peter KulKRISMAS: 22 (Man)ADRES: St. Edward Ambang – C/- PO. Box 28,Banz, Jiwaka ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim leta, Ritim buk, Pilaigems, Tok pilai, Harim musik na watsim TV.

NEM: Junior B. DiiKRISMAS: 31 (Man) ADRES: College of Distance Education, PO.Box 2071, Yomba, Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Go danis, Harim musik,Wat-sim TV, Tok pilai, Kisim wara na go swim

NEM: Yakias JamesKRISMAS: 18 (man)ADRES: Annia Village C/- Kanabea, CatholicMission, PO. Box 220, Kerema, Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, Pilai musik,Pilai soka, volibol, basket bol, Harim Stori.

Dia Laiplain,

MI wanpela meri i gat 16-pela krismasna nau mi pinisim Gret 10 bilong mipinis. Skul i pinis na mi stap na tingtinglong bihain taim bilong mi na tu, mi woklong lukim ol skul pepa bilong mi tasolmi lukim olsem mi no wokim gut o olmak bilong i go daun.Dispela kain samting i mekim mi pret,

bikos nogut mi bai no inap go longsekonderi o nesenel hai skul. Wanpela samting mi bilip i bagarapim

skul bilong mi em mobail(Mobile) fon.Maski ol papa-mama bilong mi givimskul toktok long mi long mekim gutpelapasin, tasol mi no inap long lusimmobail fon. Mi save westim planti taimbilong skul malolo long yusim mobaillong teksim, stap long Fesbuk o toktoklong poroman-meri long taim mi gatkredit.Long olgeta dispela, mi lusim laik

long kaikai long taim bilong dina, na olsave fosim mi long mekim wok bikos misave mekim wok long haus. Papa-mama bilong mi save tokim mi longlukaut gut bikos mobail fon i wok longbagarapim mi na kamapim nogut pasin.Mi save ol i tok tru, tasol mi no save baimi mekim wanem.Bai mi mekim wanem samting sapos

mi no go long sekonderi o nesenel haiskul? Plis helpim mi.

Can’t Help It.

Dia Pren,

Tenkyu tru long rait i kam long mipelana tokaut long hevi bilong yu. Mipela ilaik tokim yu olsem, i no yu tasol, plantiyangpela na sumatin i gat wankain wariolsem yu husat i save rait i kam, ring natoktok long mipela.Mipela i sori tru long wanem samting

i kamap, olsem skul i pinis na yu lukimol skul mak bilong yu i no gutpelatumas. Yu tokaut olsem yu yet i gatwanpela mobail fon na i wok long dau-nim intres bilong yu long mekim skul bi-long yu na tu, pasin bilong yu, stail

bilong kaikai na mekim wok long haus isenis.Pren olgeta samting em Papa God

yet i mekim na i gat as bilong em,wankain tu long man i mekim samting igat as bilong em. Sapos yu askim ollain o painim aut long wanem as tru bi-long mobail fon o telefon, ol bai tokimyu olsem wok bilong en em longbringim tok namel long man-meri longwanpela na narapela. Long dispela wei,mobail fon i mekim isi long man longsave wanem samting bai kamap o ikamap pinis.Sapos olsem, long wanem as na bai

mobail fon i bagarapim mak bilong yu?Yu mas tingim, samting ol i mekim embilong gutpela bilong man na tasolsapos yumi no yusim gut,em kenbringim samting we yu no inap laikimlong en. Pren, planti yangpela i ting olsem i

nogat samting i rong, tasol wanem olrisal i kamap taim yu yusim mobail fonna wanem ol pasin yu lainim long em. Mipela i laikim yu long skelim gut

wanem samting em i gutpela na wanemsamting i nogut long yu laikim mobailfon tumas. Yu mekim dispela na raitimgo daun long pepa na rulim lain longmakim gutpela na i no gutpela bilongyusim mobail fon.Bihain long dispela, yu lukluk long

risal na ol as bilong gutpela na nogut bi-long em. Yu bai painim olsem ol i nogutpela i save stap longpela taim na iplanti moa long ol gutpela we i no savestap longpela taim. Taim yu luksavelong hevi bilong yu na ol samting we iwok long bagarapim stail, kaikai na wokhelpim bilong yu long haus olsem wan-pela bilong ol i senis tu. Olsem wanem long ol narapela lain

olsem ol Papa-mama, brata na susa naspiritual laip bilong yu. Pren, edukesenem i olsem wanpela sik we bai yu nonap lusim sapos yu no was gut long weiyu stap long en, dispela ken bagarapimyu long bodi na tingting wantaim. Pren olgeta samting yu tok long en,

em sampela we bilong laip. Nau mitu-pela bai toktok long “Olsem wanemsapos yu no go long Sekonderi o Ne-senel Hai skul.”Mipela i bilip olsem olgeta sumatin

long Gret 8, 10, 12 na ol narapelasumatin askim wankain kwesten olsemyu. I nogat pinis bilong edukesen, na i

nogat wanpela nogut samting long dis-pela. Em i man tasol i save mekim otingim samting olsem i nogut; I gatnarapela we long yu ken skruim eduke-sen bilong yu sapos yu no mekim i golong hai skuls o institusens. Sampelarot we yu ken skruim skul bilong yu em;Yu ken apgredim mak long ol sabsek

yu no mekim gut long ol long planti skulolsem, open kolis(CODE)Yu ken traim tu ol arapela skul olsem

Vokesenel o teknikol edukesenel koliso yu ken go stap long ples tasol yu masyusim ol save yu bin lainim taim yu stapyet long skul.Pren, taim yu luksave long hevi bi-

long yu, em bai helpim yu long kirapimbek dispela kain tingting na pasin yu binstap long bipo.

Pren bilong yu,

Laiplain.

Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon: 3260011. Raitim trupela nemna etres bilong yu na bai mipela i kensalim bekim long pas bilong yu. Baimipela i no inap putim trupela nembilong yu long stori.

Laiplain

Skul wok bilong mi i go dauntaim mi gat mobail fon

Page 15: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

bisnisnius Mas 7 - 13, 2013 Wantok P21

K0.80t per copy or K65.00 Home Delivery & K52.00 Office pickup subscriptionsper copy each issue annually.

PRAIM Minista, Peter O’Neill i givim sekmani inap long K5 milien i go long San-daun Provins, long Sarere 23 Februeri,2013 taim em i bin opim BrereAwol hauslong Aitape. Dispela sek em Praim Minista i bin pre-

senim i go long Minista Bilong KlaimetSenis, na Memba Bilong Aitape-Lumi,Patrick Pruaitch.“Dispela gavman i amamas long lukim

yupela yusim gut ol distrik fan long gut-pela we olsem wok bilong bildim dispelaK9 milien BrereAwol haus bilong olgetagavaman opis.” Mista, O’Neill i tok.Em i tok amamas long wok bilong Min-

ista Pruaitch, na i tok oslem nau Aitape-Lumi pipel i ken gat gutpelakomyunikesen sevis bilong toktok i go ikam wantaim ol lain ausait. Mista O’Neilli askim tu ol pipel long Aitape-Lumi olsemol i mas kamap papa tru bilong dispelanupela gavman haus na lukautim gut.“Nau wok papa tru bilong dispela nu-

pela haus em i stap long han bilong yu-pela. Yupela mas amamas long en nalukautim gut. Mi givim narapela K5 milienmoa antap long dispela K9 milien longhelpim moa long karim aut wok develop-ment insait long provins bilong yupela,”Mista O’Neill i tok.Bihain long dispela, Praim Minista

O’Neill i go bek long Wewak na longSande 24 Februeri, 2013, Gren Sif SeaMichael Somare i bin rereim wanpelabikpela bung kaikai long nem bilongPraim Minista. Long dispela bung kaikai, Praim Min-

ista O’Neill i givim narapela K4 milien bi-long Is Sepik Provins, i go long Gavanabilong Is Sepik, Gran Sif, Sea MichaelSomare. Praim Minista i brukim dispela mani

olsem, K2 milien i bin go long 2 PIRDifens Fos long Moem Bareks, na nara-pela K2 milien i go long Boram Hausik bi-long statim wok bilong rausim Hausik nago bildim long narapela hap. Praim Minista i bin amamas long lukim

ol soldia long Moem Bareks i wok strongyet, maskim taim ol i nogat planti risoseslong wok wantaim. “Maski yupela painim hevi, yupela i bin

taitim bun na wok strong yet. Dispela ga-vman nau i statim wok bilong mentenensna stretim ol olpela gavman haus. Wan-kain olsem planti ol arapela gavamanopis insait long kantri, Moem Bareks tu ibagarap olsem. Dispela gavaman baimekim wok gut isi, isi na stretim ol gava-man haus na ol bikpela wok long bihaintaim,” Mista O’Neill i tok.Em i tokaut olsem gavman bilong em i

gat strongpela laik na tingting long hel-pim PNG i kamap gut.Mista O’Neill i givim narapela K2 milien

long statim wok bilong rausim Boramhaus sik na go wokim gen long narapelahap.Mista O’Neill i tok olsem Kebinet i save

na i rere tasol long rausim tu Boram HausKalabus i go long narapela hap, longgivim spes long Wewak ples balus i kengo bikpela 400 mita moa. Toktok bilongdispela tupela gavaman opis i wok longgo het yet na i luk olsem ol bai i muvim di-spela tupela opis i go longwe liklik longsolwara.

PM givimK9m longSandaunna Is SepikProvins

STRONGPLA wok patnasipnamel long Ramu NiCo Komyu-niti Afeas Dipatmen AgrikalsaSeksen wantaim Cocoa CoconutInstitute (CCI) aninit long Pablik-Praivet-Patnasip program (PPP)i lukim CCI i givim 10,000 poly-thene bek long Ramu NiCo longkarim aut wok kakau neseri pro-grem long ol impek eria bilongRamu NiCo.Ol displea 4-pela eria em Ku-

rumbukari Main eria, BasamukRifaineri, Kostel Paiplain na Inlen

Paiplain eria.Long wanpela seremoni long

Tunde Mas 5 long Madang RamuNiCo, CCI progrem menesa, Vin-cent Salle i givim dispela poly-thene begs i go long KomuynitiAfeas (CA) Deputi JenerelMenesa, Stotick Kamya longstrongim wok patnasip.Long dispela prisentesen, Mista

Salle i tok CCI I bin amamas longwok bung wantaim Ramu NiColong karimaut ol ekstensen sevisprogrem bilong em long hap bi-

long Rai Kos distrik longBasamuk, na ol narapela hap bi-long Kostel Paiplain eria.Em tok amamas tu i go long ol

planti wok agrikalsa we RamuNiCo agrikalsa seksen i karimautlong ol impek eria, na save givimplanti teknikol save long ol aspleslain we CCI i no nap go long en.Supavaisa bilong Ramu NiCo

agrikalsa seksen, Allan Wahwahna trening kodineta, Aldam Bandei tokaut olsem long dispela 10,000beg, 5,000 bai ol i givim long Inlen

Paiplain eria olsem Usino LokolLevel Gavman long kamapimwanpela sentrel neseri we ol baikamapim rut stok bilong badim.Narapela 5,000 bai ol i givim i

go long Basamuk eria long RaiKos we ol asples olsem, Dein,Tugyak, Mingming na Kulilau we igat ol modol fama Ramu NiCo ikamapim pinis.Mista Salle i tok olsem ol dis-

pela projek bai karimaut kakauPod Bora long paitim dispela siknogut bilong kakau.

CCI Progrem Menesa VincentSalle (namba tu long lep han)givim polythene beg i golong Mista Kamya wantaim olnarapla Ramu NiCo Opisa ilukluk.

CCI na Ramu NiCo strongim wokpatnasip long kirapim kakau

DISPELA bikpela nikel main kam-pani insait long Madang, RamuNiCo i tromoim bikpela mani insaitlong provins na kamapim ikonomibilong provins i go bikpela nastrongpela.Insait long las 9-pela mun tasol,

Ramu NiCo i tromoim moa longK56.2 milian long baim ol samtinginsait long Madang we i lukim olbisnis haus na ol narapela lain igivim sevis i kisim gutpela samt-ing.Deputi Jenerel Menesa bilong

Komyuniti Afeas (CA) long RamuNiCo, Stotick Kamya i bin mekimdispela tok long Fonde i go pinislong Madang insait long nambawa kwata Ramu NiCo ProjekApdeit Rivyu Miting i go long ol pa-pagraun na ol narapela stekholdaolsem gavaman, MRDC na MRA.“Stap bilong Ramu NiCo insait

long kantri na Madang long stat bi-long Ramu Projek i kamapimikonomi o wok mani bilong provinsi go bikpela.”“Planti long ol lain i givim sevis

na kampani we Ramu NiCo i wokwantaim i save kisim planti bisnisna benefit long dispela samtingkampani i kamapim,” MistaKamya i tok long prisentesen bi-long em.Em i tok ol bikpela saplaia na

kampani we i save kisim gutpelasamting em ol supamaket, hadwe,steseneri sop. Auto-pats, gessaplaia, holsel, indastril ikwipmenna narapela.“Na ol sevis provaida bilong

Mathew Yakai i raitim

Ramu NiCo ikirapim lokelikonomi go

bikpela

Page 16: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

ENVAIROMEN Seksen bi-long Helt, Sefti na En-vairomen Dipatmen bilong

Ramu NiCo Menesmen (MCC)Limited i statim pinis 2013 En-vairomen Aweanes program bi-long en long tupela Projek eriabilong en long KurumbukariMain sait na long Basamuk Ri-faineri.Em i tokaut long aweanes pro-

gram bilong en i no long taim i gopinis na i bin lukim Deputi JeneralMenesa bilong HSE Dipatmen,Johnson Chen i givim toktok insaitlong 2013 Kwatali Riviu Miting bi-long Ramu Projek long Madanglong las wik.Envairomen Seksen bilong HSE

i tokaut olsem aweanes bilong ol ibin stat long mun Februari 2012.Dispela aweanes i lukim ol lain

bilong Envairomen Seksen bilongHSE wantaim ol lain bilong Komyu-niti Afes Dipatmen na tu ol lain bi-long Basamuk Rifaineri olsem VaisPresiden Charles Zha, Phil Allconna HSE Jeneral Menesa, WayneBasson i bin karimaut aweaneslong ol eria klostu long Basamukwe i karamapim Tugyak, Buf, Min-dre, Jangag, Duman, na Sulu vilesstat long Februari 18 i go pinis longFebruari 22.Aweanes long Kurumbukari i bin

stat long Anangri viles long Febru-ari 25. Tim we i stap insait long dis-pela aweanes em ol ofisa bilongHSE Envairomen Seksen, Komyu-niti Afes na ol menesa bilong MainDipatmen. Dispela aweanes bai gohet long ol wik i kam. Planti ol bikpela toktok na askim

i bin kamap long sait bilong opere-sen bilong kampani insait longaweanes na ol dispela em ol lainofisa na ol menesmen lain husat ibin stap i bekim gut stret.Bai i gat ol arapela aweanes moa

i kamap insait long dispela yia 2013long ol arapela Projek eria.Deputi Jeneral Menesa bilong

HSE, Johnson Chen tu i bin mekimgutpela presentesen o toksave i golong ol stekholda bilong Ramu Pro-jek long taim bilong 2013 KwataliRiviu Miting.Mista Chen i givim planti ol ripot

bilong sait long Operesen En-vairomen Monitoring Plen weRamu NiCo i givim i go long Ne-senel Gavman na i toktok longwanem ol samting Kampani i

wokim bihainim OEMP.Ol Stekholdas husat i stap long

dispela miting em ol lain LenonaAsosesin, ol Stet tim bilong Ne-senel Gavman olsem MinerolRisos Atoriti (MRA), MineralRisoses Divelopmen Kampani(MRDC), Dipatmen ov Envairomenna Konsevesen (DEC) na Geo-Hazard Mangement (DMPGM).Planti askim i kam long ol lain

LOA eksekutiv long sait bilongmonitoring o pasin bilong lukluk naputim was na givim ripot longwanem ol samting o bagarap i kenkamap long sait bilong en-vairomen.Mista Johnson wantaim ol HSE

ofisa bilong em i bekim sampela olkwesten na ol sampela em MistaGoro Arigae bilong DEC i helpimlong givim sait bilong Gavman.Wanpela bikpela toktok we i ka-

maut long dispela 2013 KwataliRiviu Miting em Ramu NiCo i tok-save long ol lain LOA olsem ol i gatrait long givim nem o askim wan-pela asples lain ol saveman bilongol yet long stap wantaim RamuNiCo HSE tim taim ol i karimautmonitoring. Dispela bai helpim longgivim gutpela balens sait bilongripot, na bai nogat tingting krangkinabaut i kamap.Mista Johnson na ol HSE ofisa

husat i bin stap long dispela taim itok klia long ol stekholda long taimbilong riviu olsem ol wok bilongkarimaut monitoring i save go hetyet nau long KBK na long Basamukwe i gat dispela Dip Si TeilingsPlesmen i stap long en long sol-wara bilong Basamuk Be.Em i tok olsem monitoring o wok

sekim i save kamap tu long ol sed-imentesen o pipia we i kamaut longmain antap long KBK.Mista Arigae bilong DEC, i tokaut

tu long ol lain LOA eksekutiv olsemDEC i bin givim wanpela kondisinolPemit long Ramu NiCo long mekimwok bilong em bihainim wanem ollo i stap long lukautim gut bus,graun, wara na solwara (en-vairomen). Olgeta dispela i staplong OEMP, we HSE Dipatmen bi-long Ramu NiCo i mas bihainim nawokim ol program bilong en longkarimaut wok DEC i laikim em maswokim aninit long Pemit DEC igivim.Mista Arigae i tok olsem nau yet

DEC i lukluk long karimaut ol audit

o wok sekim bilong em. Tasol em itokaut tu olsem long nau yet ol iamamas long wanem ol wok weRamu NiCo i mekim bihainim dis-pela OEMP Progrem bilong en weDEC i laikim ol i mas bihainim, naRamu NiCo HSE Dipatmen i woklong givim ripot bilong en long taimstret na dispela em gutpela.Narapela sait tu em Mista Arigae

i tokaut olsem DEC sampela taim isave yusim ol lain konsalten longkarimaut wok painimaut bilong enna bihain givim ripot i go long DEC.Mista Arigae i sapotim tingting bi-

long Ramu NiCo long yusim ol lokalpipel long sait insait long monitor-ing tim o lain bilong sekim gut wokna mekim ol ripot bilong en.HSE Dipatmen bilong Ramu

NiCo i tokaut long 2013 KwataliRiviu Miting olsem nau yet i no gatbikpela bagarap i kamap long saitlong ol kemikol o strongpelamarasin i kapsait na bagarapimples.Mista Johnson i tok long nau yet

ol strongpela marasin o kemikolnogut em ol i save rausim i goautlong wok ples na putim long len-fileria we ol yet i wokim na i kenholim ol strongpela marasin nogut.Em i tokaut tu olsem ol dispela

len-fil em ol i wokim kamap bi-hainim Envairomen Kod ov Praktisbilong Saniteri Len-fil Sait aninitlong DEC Ruls na Regulesen bi-long 2001.

P22 Wantok Mas 7 - 13, 2013 ramunius

HSE statim aweanes bilong 2013long Basamuk na KBK

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

HSE Envairomen ofisa, Steve Opur i givim toktok long ol ples lain longBasamuk.

Ol pipel i bung long harim envairomen aweanes toktok.

Mista Johnson givim toktoklong Ramu Projek Kwatali

Riviu miting.

Page 17: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

ruralindastri Mas 7 - 13, 2013 Wantok P23

SITI Famesi Ltd (CPL) nau iopim pinis bikpela stoa bilongen long Waigani Draiv, PotMosbi siti. Kos bilong dispela iolsem K500,000. Nupela stailbilong lainim ol stoa samting iluk nais na gutpela moa. Ol igat moa nupela stok, na i gatmoa ol gutpela samting wekastoma ken mangalim nabaim.“Mipela amamas long ol

kastoma bilong mipela kaminsait long stoa bilong mipelanau i gat dispela nupela luklukwantaim senis mipela mekimstat long antap na i go daun.CPL oltaim i save bihainim laikbilong ol kastoma bilong en,olsem na mipela mekim senisklostu, klostu long inapim ol-geta nid bilong ol,” Mista RaviSingh, CPL Grup CEO i tok.“Mipela i bilip olsem ol kas-

toma bai amamas long nu-pela lukluk we mipela mekimlong helpim ol painim ol gut-pela samting ol i nidim. Olwokmanmeri bilong mipela tui rere tasol long kisim ol kas-toma i go long wanem kaineria bilong helt o bilas o ara-pela eria bilong pesonel kea oli lakim. Ol kastoma bilongmipela long asples oltaim isave wanbel long dispelastoa,” Mista Singh i tok moa.“Ol i save kam bek hia moa

yet long wanem ol i laikim gut-pela wok pasin bilong ol wok-manmeri bilong mipela. Stoa

bilong mipela nau i lukluk moabrait na kastoma ken pulimwin gut, na i gat kain kain nu-pela samting moa bilong baimwantaim liklik prais tasol.Antap long dispela, mipelaputim tu Bon kafe (Bon Café)insait long stoa wea kastoma iken baim kap kofi longwanem kain stail ol i laikimlong dring,” Mista Singh i tok.Siti Famesi i tok ol i

kamapim bikpela sais bilongdispela stoa, 10-pela yia bi-hain long taim ol i bin bildim.Nau bai ol kastoma i kenlukim kaunta bilong kisimmarasin na ol arapela sevisnamel stret long dispelatraipela stoa. Olgeta dipatmen bilong

stoa nau i gat ol sain bilongtoksave long ol kain kain sek-sen bilong stoa na em ikamap olsem gutpela fren bi-long ol kastoma stret. Nau baikastoma i no ken paul longwanem hap long kisim samt-ing em i nidim. Long wankain taim tasol tu

long de 29 Februeri 2013 emSif Ekseketiv Opisa (CEO) bi-long CPL Grup, Mista RaviSingh i bin opim tu, narapelastoa bilong Stop en Sop, ol ikolim Konvinien Stoa insaitlong eria bilong bikpela Eweis(Airways) hotel long 7 Mail,NCD. Mista Ravi Singh i tok,samting olsem 18-pela mun igo pinis CPL stat plenim long

kirapim dispela konvinienstoa, tasol ol i stat bildim insaitlong 3-pela mun tasol. Mista Singh i tok olsem dis-

pela nupela stail Stop en Sopkonvinient stoa em i nam-bawan bilong CPL na tu insaitlong PNG. Em i tok tu olsemdispela nupela stail em baikamap tu long ol arapela hapbilong Mosbi na PNG na olbai i patna wantaim ol Inteoil

sevis stesin. Stop en Sop kon-vinient stoa bai gat tu Bonkafe we ol kastoma ken baimhot kofi na liklik ol kek o skonsamting insait. “Dispela konvinien stoa

long Eweis Hotel (Airways)bai helpim tru ol lain i slip longhotel, na 500 ol wokmanmeribilong hotel yet, na ol lain inrentim ol flet bilong Airways.Tasol dispela i no tambu long

ol arapela lain ausait tu i kenkam bikos dispela stoa em baii op long hap pas 7 moningtaim na bai i pas long 7 kiloknait, Mande i nap Sande tasolSande bai i op sotpela taimtasol.” Mr. Singh i tok.Stoa ya i gat ol marasin

long kaunta na tu famesi dis-penseri we ol bai i givimmarasin long ol sikman husati gat priskripsen pepa i kam

long dokta long haus sik oklinik. CPL na Stop en Sop iyusim mani mak namel longK300 tausen (K300,000) naK400 tausen (K400,000) longkamapim insait bilong stoa.Sais bilong ka pak eria arasaitlong stoa em olsem 150 x 250skwea mita, em i nomol stailbilong ol Intenesenol GroseriAsosiesen (IGA-InternationalGroceries Association).

CPL opim tupela moa stoa long Mosbi

Nupela Stop en Sop Konvinien Stoa long Eweis Poto: Nicky Bernard

Page 18: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

ORAIT, dispela wik bai yumi lusimol gem bilong kalapim mauntenna ston na kisim balus i go antap

tru abrusim ol kilaut.Yes, antap tru – Sapos yu no save, mi

tokim yu nau olsem i gat sampela ol gem wei save kamap antap long skai tu.I gat planti kain gem we ol i save mekim

antap long skai na tete bai yumi lukluk longwanpela bilong ol.I no long taim i go pinis, yumi bin stori long

ol gem we i save kamap wantaim ol bod(board) olsem sef (surf) bod, sket (skate)bod na sno (snow) bod.Nau bai yumi lukim wanpela brata bilong

ol we i save stap antap long skai.Nem bilong dispela bod em skai bod (sky

board) na spot ol i save yusim insait long enem skai sefing (skysurfing).

Histri bilong gem.Tupela Frens man, Dominique Jacquet

and Jean-Pascal Oron i bin kamapim skaisefing long 1986.Bipo long ol i kamapim skai sefing,

Jacquet na Oron i bin ol skai daiva (skydiver) o ol man husat i save kalap wantaimparasut (parachute) i kam autsait longbalus.Long dispela taim, ol i save kalap wantaim

ol sef bod bilong solwara, sno bod na sam-pela i save rausim wilwil long ol sket bodana traim kalap wantaim ol tu.Tasol dispela spot i no kisim bikpela luk-

save inap long pinis bilong 1980’s.Long 1990 i kam em i kisim moa luksave

na planti moa manmeri save go traim savena stail bilong ol long dispela nupela gem.Namba wan wol sempionsip bilong skai

sefing tu i kamap long 1990.Skai sefing i go insait long X-Gems long

1995 i go long 2000 na bihain em i kamap 8-pela taim insait long SSI Pro tua traiel gemlong Not Amerika na Yurop.

Stail bilong pilaiLong pilai, namba wan samting yu mas

mekim em kisim balus na i go antap longskai wantaim parasut na bod bilong yu.Taim yu kamap long mak bilong kalap nau

bai ol i opim dua nay u kalap i go daun genlong graun.Tasol bipo long yu kamap long graun, yu

mas sanap antap long bod bilong yu namekim ol stail olsem yu ron antap long wara,sno o graun.Sampela i save tanim het i go daun na lek

wantaim bod i go antap, em i orait tu.Taim yu pinis olgeta stail bilong yu bihain

mak na taim orait yu ken opim parasut bi-long yu na win bai karim yu i kam daun isilong graun.Wanwan bod i save gat ol samting bilong

pasim em long lek bilong wanwan man baiem i noken pudaun o win i karim i go.Tasol ol i mekim isi tu long yu rausim bod

na holim long han taim yu kamap klostulong graun o sapos yu bungim sampela hevibai yu ken kamautim isi tasol bod na stretimyu yet.Sampela pilai save kamap wantaim wan-

pela pilai tasol na sampela i save kamap

long ol tim o grup.Long pilai bilong wanpela man, i save gat

narapela husat i save kalap long sait bilongem wantaim kemra long kisim piksa navideo bilong ol jas long lukim na givim poinlong stail bilong em.Wankain piksa na vidio save kamap tu

long tim gem.

Skai sefing long PNGI no olgeta hap long wol bai gat dispela

spot bilong wanem em i no isipela samting.Namba wan samting em, i mas i gat

bikpela hap graun na spes antap long skaiwe ol pasindia balus na ol arapela balus i nosave bihainim, we dispela kain pilai genkamap long en.Ol pilaia na pailot bilong balus tu i mas

kisim trening long mekim dispela wok na tukos bilong bensin bilong balus em i antaptru.Long wankain taim, wanwan kantri gat loa

bilong ol long wanem kain ol spot olsem dis-pela i ken kamap.Tasol em i gutpela long lukim ol save

manmeri bilong dispela gem i soim stail bi-long ol.Wanpela samting we ol i win tru long en

em strongpela tingting na bel bilong ol longkalap i kam autsait long balus bilong wanemi no planti manmeri nap long mekim dispela.

P24 Wantok Mas 7 - 13, 2013 spotlaipstail

wantaimANDREW MOLEN

Gem Bilong Yu

Pilai antap long skai

ANTAP LONG KILAUT: Tupela man i ronim bod bilong ol antap long kilaut.

LUSIM BALUS: Ol pilaia i save kisim balus i antap nakalap i go autsait wantaim parasut na bod bilong ol.

STRONGPELA WIN: Wanpela sefa idaunim nus bilong bod bilong em igo down long graun.

ANTAP TRU: Ol pilai save ronimbod olsem long graun, wara na sno.

Page 19: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

P26 Wantok Mas 7 - 13, 2013 nrlnius

PETER Wallace i strongolsem em bai gat wankainsans long holim bal, olsemScott Prince, taim tupela isoim pes makim Brisbanelong namba wan gem bilongol agensim Manly Sea Eagleslong Fraide nait.

Pastaim long Gold CoastTitans i bin lusim em, Prince ibin go pas long olgeta bikpelapilai na gem bilong Titans,inap long sikspela yia olgeta.

Em na Wallace, husat ikisim luksave olsem nambawan plemeka bilong Brisbanelas sisen, bihainim pinis bi-long Darren Lockyer, bai gopas long ol bikpela set pilaiagensim Manly long SuncorpStedium.

Wallace i tokaut pinisolsem tupela wantaim bai gatsans na save long mekim olbikpela pilai.

Wanpela samting i klia, em

Wallace bai go bek longdifendim lephan sait bilong filwantaim Alex Glenn na JackReed, na Prince bai mekimwankain long raithan saitwantaim Matt Gillet na JustinHodges.

“Mipela no laik pas longpilai lep na rait, tasol mipelabai stap long strongimdifens,” Wallace i tok.” Em ibrukim namba 100 gem lassisen.

Em bai strongpela salensbilong tupela nupela hapkombinesen, taim ol i bungimol biknem Daley Cherry-Evans na Kieran Foran bi-long Manly.

Tupela i bin stiaim Manlygo long 2011 gren fainal.

Tasol Wallace i wari likliklong lephan sait bilongManly.

“Dispela lephan sait, wan-taim Jamie (Lyon)…em wan-

pela top pilaia, na em baipainim rot yet,” Wallace i tok.“Em i spid moa na em istrongpela man, na taim em ipilai long ol ausait hap, embai kamapim hevi longmipela.

“Kieran em i wanpela longol strongpela pilaia tu, naCherry-Evans i no save asuatumas long pilai bilong en.”

Glenn, husat bai go paslong lephan sait difens bilong

Brisbane i no wari long skrulong lek bilong en.

“Mi skin kirap long Wally(Wallace) i pilai long sait bi-long mi. Em i wanpela long olstrongpela hapbek long gem.Em save toktok tasol. Mi kenpasim iau long toktok, tasolem bai mekim save yet, nastrongim pilai bilong mi.”

Em bai strongpela pilai trunamel long Broncos na SeaEagles.

Wallace na Prince bai bungim saveWALLACE: Mitupela bai gat wankain sans long soim save. PRINCE: Namba wan gem bai soim strong bilong em long Brisbane.

PAIA lait winga Akuila Uate isainim pinis nupela kontrakwantaim Newcastle inap longfoapela moa yia.

Bipo Kangaroos winga,husat i bin tingting long muv igo long pilai Japanis ragbi, isoim bilip bilong em long klabi go inap long pinis bilong2017 sisen.

“Mi laikim Knights, na miamamas tru long stap hiafoapela yia moa,” Uate i tokklia. “Mi no inap tingting longpilai long narapela hap, na milong sainim kontrak gen, emi liklik samting.”

Sif Ekseketiv bilongKnights, Matt Gidley, i tokklab i amamas long banisimUate agensim ol arapelakoud.

“I bin gat sampela ol laiklong Aku long ol arapela klab,olsem na i gutpela olsem emi stap gen wantaim mipelainap foapela yia,” Gidley i tok.

Em i tok ol fens yet i savelaikim em, na bai ol i ama-mas olsem em i no lusimklab.

Uate, husat i skorim 70 trailong 90 gem bilong Newcas-tle, bai traim long senisim

hevi em i bungim taim em ilusim Nu Saut Wels Bluesjesi bilong em las yia.

Knights bai opim 2013

kempen bilong ol longMande nait long Hunter Ste-dium, agensim ol WestsTigers.

Uate sain gen wantaim Knights

UATE: Bai stap yet wantaim Knights inap 2017.

WESTS Tigers Kepten Rob-bie Farah i tok ol NRL tim-met bilong en i mas strongimtingting taim ol i opim 2013kempen bilong ol longMande, foapela de bihainlong matmat bilong narapelatim-met, Mosese Fotuaika.Klostu 100 pilaia na opisa bi-long Wests’ NRL, anda-20tim, bai stap long matmat bi-long Fotuaika long Brisbenlong Fonde moning.Fotuaika, husat i bin redilong mekim NRL nem bilongen dispela yia, i bin dai longhaus bilong em long las wikFonde nait.“Em i bikpela hevi tru, em iseksekim olgeta lain hia,moa yet ol yangpela mangihusat i bin pas klostu wan-taim em,” Farah i tok longTrinde dispela wik.“Mipela ol sinia pilaia i binpas wantaim em tu, na em ibikpela sore tru long mipela.Wanpela we tasol longmipela i strong long dispelaem long halivim mipela yet.Em i namba tu taim insait

long tenpela mun, we Farahbai lidim Newcastle long dis-pela kain pasin sore.Hunder Stedium i bin plestaim Farah i bin kam bek pilaibihain long dai bilong mama

bilong em Sona, las sisen.“Las yia, em mi yet i staplong dispela hevi. Dispelayia, mipela ol pilai i wok longbungim wankain samting, namipela i mas pas gut.

FARAH: Olgeta mas bung wantaim na strongim tingting.

Wests Tigers i mas strongimtingting: Farah

Page 20: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Mas 7 - 13, 2013 Wantok P27spotnius

TAIM yu toktok long ol namba wan spot man nameri long PNG, em yu toktok long ol lain i hait i staplong ol rurel eria bilong ol provins bilong yumi.Dispela em i tok tru, bikos long ol top spotman-

meri yumi gat nau long kantri. Mi no nid long givimnem bilong ol.Tasol yu yet yu mas askim, ol i kam long we?

Olsem wanem na ol i kirapim spots laip bilong ol?Em nau bai yu painim olsem ol i kam long ol rureleria bilong kantri.Mipela i gat sampela long ol namba wan spot-

manmeri long ol busples bilong kantri. Ol distrik bi-long yumi i gat bikpela strong long painim olspotmanmeri. Hevi wantaim spot nau long kantri, em yumi no

pinisim gut wok bilong painim ol.Olgeta spots ogenaisesen i mas inap long

sanapim dispela koneksen wantaim ol distrik ad-ministresen long halivim painim ol dispela lain. Olspots ogenaisesen i mas kisim ol distrik na wan-pela patnasip wantaim ol distrik atoriti.Wanpela long ol banis mi painim wantaim ol dis-

trik, em planti i no save wok stret, we ol i nogatinap save wokmanmeri. Yu ken askim, sapos ol igat ol savemanmeri i stap long distrik level.Mi raun i go long olgeta hap kona bilong kantri,

na olgeta distrik, na mi ken tokim yu stret. Trutumas, i nogat wanpela save manmeri stap longdivelopim na karimaut ol spots progrem long distriklevel.Olsem na ol dispela ol hiden talent i no save

pulim ai. Ol distrik i mas salim sampela ol gutpela spots

administreta i go ovasis long kisim kwalifikesen weprovins i nidim.Maski em i kostim gavman mani long karimaut

dispela wok, em i mas mekim. Bikos long bihain taim, na long gutpela bilong

spots divelopmen, bai yumi lukim kaikai bilong en.Spots, em i no stap olsem wanpela bikpela luk-

save long taim bilong skelim mani na sapot i golong en long provinsal gavman.Ol provinsal na distrik gavman i mas bilip long

spots insait long ol distrik. Ol gutpela piksa yumigat, em ol PNG Grasruts Gems we nau i wokkamap namba wan bikpela spot pilai long kantritude.Wantaim PNG Gems, yu ken tingim hamas kos-

tim bilong provinsal tim long kamap long pilai. Miken givim yu sampela ol namba bilong 2012 PNGGems long Kokopo.Long olgeta wanwan provins i kamap long

Gems, em i kosim ol klostu wan milian kina longkisim ol i go. Planti provins i kisim taim long painimmani, na sampela, wantaim halivim bilong ol bis-nis, i painim em i isi moa.Taim yu skelim dispela wantaim manimak bilong

dispela wanpela Gems na mani yu gat bilong di-velopim spots long ol provins, bai yu ai-op stret. Olsem, na em i wok bilong ol atoriti long tingting

gut na luksave long ol strongim ol distrik spots nadivelopmen bilong en.

Spots divelopmenlong distrik level

Moore Printing helpim YunivesitiTigers wantaim K15, 000MOORE Printing YuniversitiTigers i gat 15 000 as longpilai strong long dispela yia.Moore Printing i soim sapotbilong em long AFL PNG Lim-ited wantaim K15,000 i golong Yunivesiti Tigers. Long Tunde 5th Mas, Moore

Printing Maketing ManesaAbigail Popoitai i givim MoorePrinting Yuniversiti Tigersmausman Walter Yangominana BSP AFL PNG Tonamen

Dairekta Cornelius Papauwantaim K15,000 sek. Dispela yia bai makim

namba tri yia olgeta weMoore Printing i soim sapotbilong em wantaim AFL PNG.Moore Printing i amamas trubilong wanem, dispela pat-nasip bilong em wantaim AFLPNG i lukluk moa long olkomyuniti na gutpela aidia wei save helpim tru ol Papua Ni-ugini lain.

AFL PNG i gat gutpela olprogrem bilong ol bikpela naliklik pilaia wantaim. Progrembilong ol liklik i save helpim,stretim na strongim ol pilaialong pilai strong. Na tu olsave lainim ol long self-disi-plin, timwok na win long hat-wok. Moore em wanpela kam-

pani we i gat gutpela rekotlong helpim na sapotim spotinsait long Papua Niugini.

Wankain taim tu, ol i bin sapo-tim ol narapla spot tu olsem,PNG Open, Nesenel GemFising Taitols, Ragbi Yunionna planti moa. Moore Printing em bikpela

na i go pas insait long kantriwantaim ol nupela teknolojibilong printing. Na em i gatmoa long 200 wokman nameri insait long foapela brensbilong em long Pot Mosbi,Lae, Madang na Kokopo.

Maketing Manesa bilong Moore Printing, Abigail Popoitai, i givim K15, 000 sek i go long ol Yunivesiti Tigers mausman.

- Weekend SportsDraws-

Round 6 Draw: Telikom - NSL

BIHAINIM tupela strongpelatrail gem long las tupelawiken i go pinis, ol silekta bi-long Bintangor Goroka La-hanis i makim pinis 33-mantren-on skwat long go insaitna pilai long 2013 DigicelKap Salens.Lahanis Ekseketiv BodSiaman na Frensais ona,Simon Sia, i tok ol silekta imakim o pilaia long gutpelapilai bilong ol long taim ol ipilai long ol trail gem.Namel long lainap, em 13-pela em ol olpela pilai.Dispela 33-man tren-onskwat em – Adex Wera, FelixTatsim, Kevin Inagafa,Joseph Peter, Spiro Mikaive,Bernard Tatsim, WalterHasu, Wesley Mohukule,Amon Ian, GonzellaUrakusie, Nicko Ubile, SupaKokote, Glen Nami, PaulusMondo, Noel Zeming,Damien Bage, Sam Tobok-ina, John Arme, Ismael

Awute, Garnet Auwo, AirotoTamson, Jerry Akepa, YappaKapu, Yaisuo Giheno, WaisyJoe, Micah Soboni, HutureUrakusie, Casey Frank,George Aba, Minaho Goso,Richard Hoffman, Ken Ke-mutafe Jr na Gouse Sogavo.Ol silekta i go het na

makim tu 15-pela divelop-men skat pilaia. Ol pilaialong dispela skwat baikamap olsem ol fida pilaia bi-long Lahanis tim.Na ol pilaia long dispela

fida skwat em - TonyPameso, Jeffrey Mausi,Amos Kafare, Robin Soga,Velu Makarai, Aumo Awute,Nick Wayuse, Abraham Guri,Kiki Aupe, Arnold Luvite,Charlie Oliver, Janis Aitapo,Toto Avefa, Felix Luvite naLeo Fred.Trening i stat pinis, na

strongpela toktok i kam longol kosa na menesmen timolsem, sapos wanpela pilaiai no kamap long trening longtripela de, em bai no inapstap moa long tim.

Lahanis makim2013 skwat

Sape Metta i raitim

Helen Atai, em namba wan meri PNG na EAP rijen long kamapAmpaia long Kriket.

Page 21: Saut Flai boda ples nogat Sevis - wantokniuspepa.comwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2013/Wantok_namba_2010.pdf · haus ol ples lain bilong Weam save go klinim na stretim

Wan wik: Fonde, Mas 7 - 13, 2013.Isu 2010

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Nicky Bernard i raitim

GAVANA bilong Enga, Peter Ipatas, i singaut nau i golong ol selekta o ol lain bilong makim kosa bilong ragbimas lukluk strong long kisim wanpela Papua Niuginiman long go pas long PNG Kumuls long wol kap.Ipatas tok Marum em wanpela Kumul pilaia bipo na taim

em pinis em kamap kos bilong klab bilong em RabaulGurias.“Em wanpela gutpela kos na em save long pilai bilong ol

mangi long Papua Niugini na tim bilong em Rabaul Gurias iwinim planti bikpela pilai olsem Digicel Kap,” Ipatas i tok.Em tok tu olsem, sapos ol askim long makim kos em bai

putim han go antap long makim Michael Marum long wanemem yangpela kos na save long we bilong pilai bilong olPapua Nigini mangi.Marum wantaim ol tim bilong Rabaul Gurias kam bilong

Autralia long pilaim sampela klab long hap na dispela tupelapilai bilong ol, ol winim na kam bek.Mista Ipatas tok Marum ken wok long sait bilong Mal

Maninga na kisim save long we bilong kos long wanemManinga tu em wanpela top kosa bilong Stet ov Orijin.“Husat manmeri bai go agensim mi long makim Marum,

na husat Papua Niugini ken kos olsem Marum, nogat manmoa olsem na givim em sans taim em yangpela yet” Ipatasi tok.Nau yet Marum wantaim ol tim bilong em redi long pilaim

ol Niugini Ailan long redim ol yet long bikpela Digicel kap longholim taitol bilong ol.

Marum mas kamap Nesenel Kosa,Ipatas tok