Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ItaloCalvino
Ilsentierodeinididiragno
Conlaprefazionedell’autore
V.1.0
SEGNALAREEVENTUALIERRORIA:
Sarannocorrettinellaprossimaversione.
Questoromanzoèilprimochehoscritto;quasipossodirelaprimacosachehoscritto,sesieccettuano
pochiracconti.Cheimpressionemifa,ariprenderloinmanoadesso?Piùchecomeun'operamialoleggocomeunlibronatoanonimamentedalclimageneraled'un'epoca,daunatensionemorale,daungustoletterariocheeraquelloincuilanostragenerazionesiriconosceva,dopolafinedellaSecondaGuerraMondiale.
L'esplosioneletterariadiqueglianniinItaliafu,primacheunfattod'arte,unfattofisiologico,esistenziale,collettivo.Avevamovissutolaguerra,enoipiùgiovani-cheavevamofattoappenaintempoafareilpartigiano—noncenesentivamoschiacciati,vinti,«bruciati»,mavincitori,spintidallacaricapropulsivadellabattagliaappenaconclusa,depositariesclusivid'unasuaeredità.Nonerafacileottimismo,però,ogratuitaeuforia;tutt'altro:quellodicuicisentivamodepositarieraunsensodellavitacomequalcosachepuòricominciaredazero,unrovelloproblematicogenerale,ancheunanostracapacitàdiviverelostrazioelosbaraglio;mal'accentochevimettevamoeraquellod'unaspavaldaallegria.Moltecosenacquerodaquelclima,eancheilpigliodeimieiprimiraccontiedelprimoromanzo.
Questocitoccaoggi,soprattutto:lavoceanonimadell’epoca,piùfortedellenostreinflessioniindividualiancoraincerte.L'essereuscitidaun'esperienza-guerra,guerracivile-chenonavevarisparmiatonessuno,stabilivaun'immediatezzadicomunicazionetraloscrittoreeilsuopubblico:sierafacciaafaccia,allapari,carichidistoriedaraccontare,ognunoavevaavutolasua,ognunoavevavissutoviteirre-golaridrammaticheavventurose,cisistrappavalaparoladibocca.Larinatalibertàdiparlarefuperlagentealprincipioilcappellodi«autobiografiad'unagenerazioneletteraria»,entrandosubitoaparlarediquelchemiriguardadirettamente,forsepotròevitarelagenericità,l'approssimazione...),unpaesaggiochenessunoavevamaiscrittodavvero.(TranneMontale,-sebbeneeglifossedell'altraRiviera,-Montalechemiparevadipoterleggerequasisempreinchiavedimemorialocale,nelleimmaginienellessico).IoerodellaRivieradiPonente;dalpaesaggiodellamiacittà
-SanRemo-cancellavopolemicamentetuttoillitoraleturistico-lungomareconpalmizi,casinò,alberghi,ville-quasivergognandomene;cominciavodaivicolidellaCittàvecchia,risalivoperitorrenti,scansavoigeometricicampideigarofani,preferivole«fasce»divignaed'olivetocoivecchimuriaseccosconnessi,m'inoltravoperlemulattieresopraidossigerbidi,finsudovecomincianoiboschidipini,poiicastagni,ecosieropassatodalmare-semprevistodall'alto,unastrisciatraduequintediverde-allevallitortuosedellePrealpiliguri.
Avevounpaesaggio.Maperpoterlorappresentareoccorrevacheessodiventassesecondariorispettoaqualcos'altro:adellepersone,adellestorie.LaResistenzarappresentòlafusionetrapaesaggioepersone.Ilromanzochealtrimentimaisareiriuscitoascrivere,èqui.Loscenarioquotidianodituttalamiavitaeradiventatointeramentestraordinarioeromanzesco:unastoriasolasisdipanavadaibuiarchivoltidellaCittàvecchiafinsuaiboschi;eral'inseguirsieilnascondersid'uominiarmati;ancheleville,riuscivoarappresentare,oracheleavevovisterequisiteetrasformateincorpidiguardiaeprigioni;ancheicampidigarofani,daquandoeranodiventatiterrenialloscoperto,pericolosiadattraversare,evocantiunosgranarediraffichenell'aria.Fudaquestapossibilitàdisituarestorieumaneneipaesaggicheil«neorealismo»..'.
Inquestoromanzo(èmegliocheriprendailfilo;permettersiarifarel'apologiadel
«neorealismo»ètroppopresto;analizzareimotivididistaccocorrispondedipiùalnostrostatod'animo,ancoroggi)isegnidell'epocaletterariasiconfondonoconquellidellagiovinezzadell'autore.L'esasperazionedeimotividellaviolenzaedelsessofinisceperapparireingenua(oggicheilpalatodellettoreèabituatoatrangugiarecibibenpiùbollenti)evoluta(cheperl'autorequestifosseromotivi
esternieprovvisori,loprovailseguitodellasuaopera).
Ealtrettantoingenuaevolutapuòapparirelasmaniadiinnestareladiscussioneideologicanelracconto,inunraccontocomequesto,impostatointutt'altrachiave:dirappresentazioneimmediata,oggettiva,comelinguaggioecomeimmagini.Persoddisfarelanecessitàdell'innestoideologico,ioricorsiall'espedientediconcentrareleriflessioniteoricheinuncapitolochesidistaccadaltonodeglialtri,ilIX,quellodelleriflessionidelcommissarioKim,quasiunaprefazioneinseritainmezzoalromanzo.Espedientechetuttiimieiprimissimilettoricriticarono,consigliandomiuntaglionettodelcapitolo;io,purcomprendendochel'omogeneitàdellibronesoffriva(aqueltempo,l'unitàstilisticaeraunodeipochicri-teriesteticisicuri;ancoranoneranotornatiinonoregliaccostamentidistilielinguaggidiversicheoggitrionfano),tenniduro:illibroeranatocosi,conqueltantodicompositoedispurio.
Anchel'altrograndetemafuturodidiscussionecritica,iltemalingua-dialetto,èpresentequinellasuafaseingenua:dialettoaggrumatoinmacchiedicolore(mentrenellenarrazionichescriveròinseguitocercheròdiassorbirlotuttonellalingua,comeunplasmavitalemanascosto);scritturainegualecheoraquasis'impreziosisceoracorregiùcomevienvienebadandosoloallaresaimmediata;unrepertoriodocumentaristico(modididirepopolari,canzoni)chearrivaquasialfolklore...
Epoi(continuol'elencodeisegnidell'età,miaegenerale;unaprefazionescrittaoggihaunsensosoloseècritica),ilmododifigurarelapersonaumana:trattiesasperatiegrotteschi,smorfiecontorte,oscuridrammivisceral-collettivi.L'appuntamentoconl'espressionismochelaculturaletterariaefigurativaitalianaavevamancatonelPrimoDopoguerra,ebbeilsuograndemomentonelSecondo.Forseilveronomeperquellastagioneitaliana,piùche«neorealismo»dovrebbeessere«neo-espressionismo».
Ledeformazionidellalenteespressionisticasiproiettanoinquestolibrosuivolticheeranostatidimieicaricompagni.Mistudiavodirenderlicontraffatti,irriconoscibili,
«negativi»,perchésolonella«negatività»trovavounsensopoetico.Enellostessotempoprovavorimorso,versolarealtàtantopiùvariegataecaldaeindefinibile,versolepersonevere,checonoscevocometantoumanamentepiùriccheemigliori,unrimorsochemisareiportatodietroperanni...
tema,decisichel'avreiaffrontatonondipettomadiscorcio.Tuttodovevaesserevistodagliocchid'unbambino,inunambientedimonellievagabondi.Inventaiunastoriacherestasseinmargineallaguerrapartigiana,aisuoieroismiesacrifici,manellostessotemponerendesseilcolore,l'asprosapore,ilritmo...'
Questoromanzoèilprimochehoscritto.Cheeffettomifa,arileggerleadesso?
(Orahotrovatoilpunto:questorimorso.Èdiquichedevocominciarelaprefazione).
Ildisagiochepertantotempoquestolibromihadatoinpartesièattutito,inparteresta:eilrapportoconqualcosaditantopiùgrandedime,conemozionichehannocoinvoltotuttiimieicontemporanei,etragedie,ederoismi,eslancigenerosiegeniali,eoscuridrammidicoscienza.LaResistenza;comeentraquestolibronella«
letteraturadellaResistenza»?Altempoincuil'hoscritto,creareuna«letteraturadellaResistenza»eraancoraunproblemaaperto,scrivere«ilromanzodellaResistenza»siponevacomeunimperativo;aduemesiappenadallaLiberazionenellevetrinedeilibraic'eragiàUominienodiVittorini,condentrola
nostraprimordialedialetticadimorteedifelicità;i«gap»diMilanoavevanoavutosubitoillororomanzo,tuttorapidiscattisullamappaconcentricadellacittà;noicheeravamostatipartigianidimontagnaavremmovolutoavereilnostro,diromanzo,conilnostrodiversoritmo,ilnostrodiversoandirivieni...
Nonchefossicosiculturalmentesprovvedutodanonsaperechel'influenzadellastoriasullaletteraturaèindiretta,lentaespessocontraddittoria;sapevobenechetantigrandiavvenimentistoricisonopassatisenzaispirarenessungranderomanzo,equestoancheduranteil«secolodelromanzo»pereccellenza;sapevocheilgranderomanzodelRisorgimentononèmaistatoscritto...Sapevamotutto,noneravamoingenuiatalpunto:macredocheognivoltachesièstatitestimonioattorid'un'epocastoricacisisentepresidaunaresponsabilitàspeciale...
Ame,questaresponsabilitàfinivaperfarmisentireiltemacometroppoimpegnativoesolenneperlemieforze.Eallora,propriopernonlasciarmimettereinsoggezionedaltema,decisichel'avreiaffrontatonondipettomadiscorcio.Tuttodovevaesserevistodagliocchid'unbambino,inunambientedimonellievagabondi.
Inventaiunastoriacherestasseinmargineallaguerrapartigiana,aisuoieroismiesacrifici,manellostessotemponerendesseilcolore,l'asprosapore,ilritmo...'
Questoromanzoèilprimochehoscritto.Comepossodefinirlo,ora,ariesaminarlotantiannidopo?(Devoricominciaredacapo.M'erocacciatoinunadirezionesbagliata:finivoperdimostrarechequestolibroeranatodaun'astuziapersfuggireall'impegno;mentreinvece,alcontrario...)Possodefinirlounesempiodi«letteraturaimpegnata».nelsensopiùriccoepienodellaparola.Oggi,ingenere,quandosiparladi«letteraturaimpegnata»cisenefaun'ideasbagliata,comed'unaletteraturacheservedaillustrazioneaunatesigiàdefinitaapriori,indipendentementedall'espressionepoetica.Invece,quellochesichiamaval'«engagement»,l'impegno,puòsaltarfuoriatuttiilivelli;quivuoleinnanzituttoessereimmaginieparola,scatto,piglio,stile,sprezzatura,sfida.
Giànellasceltadeltemac'èun'ostentazionedispavalderiaquasiprovocatoria.
Controchi?Direichevolevocombatterecontemporaneamentesuduefronti,lanciareunasfidaaidetrattoridellaResistenzaenellostessotempoaisacerdotid'unaResistenzaagiografiaededulcorata.
Primofronte:apocopiùd'unannodallaLiberazionegiàla«rispettabilitàbenpensante»erainpienariscossa,eapprofittavad'ogniaspettocontingentediquell'epoca-glisbandamentidellagioventùpostbellica,larecrudescenzadelladelinquenza,ladifficoltàdistabilireunanuovalegalità-peresclamare:«Ecco,noil'avevamosempredetto,questipartigiani,tutticosi,noncivenganoaparlarediResistenza,sappiamobenecherazzad'ideali...»Fuinquestoclimacheioscrissiilmiolibro,concuiintendevoparadossalmenterispondereaibenpensanti:*
D'accordo,faròcomeseavesteragionevoi,nonrappresenteròimiglioripartigiani,maipeggioripossibili,metteròalcentrodelmioromanzounrepartotattocompostoditipiunpo'storti.Ebbene:cosacambia?Ancheinchisiègettatonellalottasenzaunchiaroperché,haagitoun'elementarespintadiriscattoumano,unaspintacheliharesicentomilavoltemiglioridivoi,chelihafattidiventareforzestoricheattivequalivoinonpotretemaisognarvidiessere!»Ilsensodiquestapolemica,diquestasfidaèormailontano:eancheallora,devodire,illibrofulettosemplicementecomeromanzo,enoncomeelementodidiscussionesudiungiudiziostorico.Eppure,seancoravisisentefrizzarequeltantod'aria
provocatoria,provienedallapolemicad'allora.
Dalladoppiapolemica.Perquanto,anchelabattagliasulsecondofronte,quellointernoalla«culturadisinistra»,oraparelontana.Cominciavaappenaallorailtentativod'una«direzionepolitica»dell'attivitàletteraria:sichiedevaalloscrittoredicrearel'«eroepositivo»,didareimmagininormative,pedagogichedicondottasociale,dimiliziarivoluzionaria.Cominciavaappena,hodetto:edevoaggiungerecheneppureinseguito,quiinItalia,similipressioniebberomoltopesoemoltoseguito.Eppure,ilpericolocheallanuovaletteraturafosseassegnataunafunzionecelebrativaedidascalica,eranell'aria:quandoscrissiquestolibrol'avevoappenaavvertito,egiàstavoapeloritto,aunghiesfoderatecontrol'incombered'unanuovaretorica.(Avevamoancoraintattalanostracaricad'anticonformismo,allora:dotedifficiledaconservare,mache-sepurconobbequalcheparzialeeclisse•*ancoracisorregge,inquest'epocatantopiùfacile,nonmenopericolosa...)Lamiareazioned'allorapotrebbeessereenunciatacosi:«Ah,sì,volete"l'eroesocialista"?Voleteil
"romanticismorivoluzionario"?Eioviscrivounastoriadipartigianiincuinessunoèeroe,nessunohacoscienzadiclasse.Ilmondodelle"Ungete",virappresento,illunpen-proletariat!(Concettonuovo,permeallora;emiparevaunagranscoperta.
Nonsapevocheerastatoeavrebbecontinuatoaessereilterrenopiùfacileperlanarrativa).Esaràl'operapiùpositiva,piùrivoluzionariaditutte!Checeneimportadichiègiàuneroe,dichilacoscienzacel'hagià?Èilprocessoperarrivarcichesideverappresentare!Finchéresteràunsoloindividuoaldiquadellacoscienza,ilnostrodoveresaràdioccuparcidiluiesolodilui!»Cosiragionavo,econquestafuriapolemicamibuttavoascrivereescomponevoitrattidelvisoedelcaratteredipersonecheavevotenutopercarissimicompagni,concuiavevopermesiemesispartitolagavettadicastagneeilrischiodellamorte,perlacuisorteavevotrepidato,dicuiavevoammiratolanoncuranzaneltagliarsiipontidietrolespalle,ymododi'viverescioltodaegoismi,enefacevomaschereContrattedaperpetuesmorfie,macchiettegrottesche,addensavotorbidichiaroscuri—quellichenellamiagiovanileingenuitàimmaginavopotesseroesseretorbidichiaroscuri—«sullelorostorie...Perpoiprovarneunrimorsochemitennedietroperanni...
Devoancoraricominciaredacapolaprefazione.Noncisiamo.Daquelchehodetto,parrebbechescrivendoquestolibroavessituttobenchiarointesta:imotividipolemica,-gliavversaridabattere,lapoeticadasostenere...Invece,setuttoquestoc'era,eraancorainunostadioconfusoesenzacontorni.Inrealtàillibrovenivafuoricomepercaso,m'eromessoascriveresenzaavereinmenteunatramaprecisa,partiidaquelpersonaggiodimonello,cioèdaunelementodosservazionedirettadellarealtà,unmododimuoversi,diparline,ditenereunrapportoconigrandi,e,perdargliunsostegnoromanzesco,inventailastoriadellasorella,dellapistolarubataaltedesco;poil'arrivotraipartigianisirivelòuntrapassodifficile,ilsaltodalraccontopicarescoall'epopeacollettivaminacciavadimandaretuttoall'aria,dovevoavere(un'invenzionechemipermettessedicontinuareatenerela,storiatuttasulmedesimogradino,einventaiildistaccamentodelDritto.Erailraccontoche-comesempresuccede–imponevasoluzioniquasiobbligatorie.Mainquestoschema,inquestodisegnochesivenivaformandoquasidasolo,iotravasavolamiaesperienzaancorafresca,unafolladivocievolti(deformavoivolti,straziavolepersonecomesemprefachiscrive,percuilarealtàdiventacreta,strumento,esachesolocosipuòscrivere,eppureneprovarimorso...),unfiumedidiscussioniediletturecheaquell'esperienzas'intrecciavano.
Lelettureel'esperienzadivitanonsonodueuniversimauno.Ogniesperienzadivitaperessere
interpretatachiamacertelettureesifondeconesse.Cheilibrinascanosempredaaltrilibrièunaveritàsoloapparentementeincontraddizioneconl'altra:cheilibrinascanodallavitapraticaedairapportitragliuomini.Appenafinitodifareilpartigianotrovammo(primainpezzisparsisuriviste,poituttointero)unromanzosullaguerradiSpagnacheHemingwayavevascrittoseiosetteanniprima:Perchisuonalacampana.Fuilprimolibroincuiciriconoscemmo;fudilichecominciammoatrasformareinmotivinarrativiefrasiquellocheavevamovistosentitoevissuto,ildistaccamentodiPabloediPilarerail«nostro»distaccamento.
(OramagariquelloèillibrodiHemingwaychecipiacedimeno;anzi,giàaqueitempi,fuscoprendoinaltrilibridelloscrittoreamericano-particolarmenteneisuoiprimiracconti-laveratualezionedistile,cheHemingwaydivenneilnostroautore).
Laletteraturacheciinteressavaeraquellacheportavaquestosensod'umanitàribollenteedispietatezzaedinatura:ancheirussideltempodellaGuerracivile-
cioèdiprimachelaletteraturasovieticadiventassecastigataeoleografica-lisentivamocomenostricontemporanei.SoprattuttoBabel,delqualeconoscevamoL'armataacavallo,tradottoinItaliagiàprimadellaguerra,unodeilibriesemplaridelrealismodelnostrosecolo,natodalrapportotral'intellettualeelaviolenzarivoluzionaria.
Maanche-suunlivellominore-Fadeev(primadidiventareunfunzionariodellaletteraturasovieticaufficiale),ilsuoprimolibro,Ladisfatta,l'avevascrittoconquellasinceritàequelvigore(nonricordosel'avessigiàlettoquandoscrissiilmiolibro,enonvadoaverificare,nonèquellocheimporta,dasituazionisimilinasconolibrichesisomigliano,comestrutturaecomespirito);Fadeevcheseppefinirebenecomeavevacominciato,perchéfuilsoloscrittorestaliniano,nel'56,adimostrared'avercapitofinoinfondolatragediadicuierastatocorresponsabile(latragediaincuiBabeletantialtriscrittoriveridellaRivoluzioneavevanopersolavita),eanontentareipocriterecriminazioni,maatramelaconseguenzapiùsevera:uncolpodipistolainfronte.
Questaletteraturac'èdietroalSentierodeinididiragno.Maingioventùognilibronuovochesileggeècomeunnuovoocchiochesiapreemodificalavistadeglialtriocchiolibri-occhichesiavevanoprima,enellanuovaideadiletteraturachesmaniavodifarerivivevanotuttigliuniversilet-terarichem'avevanoincantatodaltempodell'infanziainpoi...Cosicché,mettendomiascriverequalcosacomePerchisuonalacampanadiHemingwayvolevoinsiemescriverequalcosacomeL'isoladeltesorodiStevenson.
ChilocapìsubitofuCesarePavese,cheindovinòdalSentierotuttelemiepredilezioniletterarie.NominòancheNievo,acuiavevovolutodedicareunsegretoomaggioricalcandol'incontrodiPinconCuginosull'incontrodiCarlinoconloSpaccafumonelleConfessionid'unItaliano.
FuPaveseilprimoaparlareditonofiabescoamioproposito,eio,chefinoadalloranonmen'eroresoconto,daquelmomentoinpoiloseppifintroppo,ecercaidiconfermareladefinizione.Lamiastoriacominciavaaessersegnata,eoramiparetuttacontenutainquell'inizio.
Forse,infondo,ilprimolibroèilsolocheconta,forsebisognerebbescriverequelloebasta,ilgrandestrappolodaisoloinquelmomento,l'occasionediesprimertisipresentasolounavolta,ilnodocheportidentroolosciogliquellavoltaomaipiù.
Forselapoesiaèpossibilesoloinunmomentodellavitacheperipiùcoincideconl'estremagiovinezza.
Passatoquelmomento,chetutisiaespressoono(enonlosapraisenondopocento,centocinquant'anni;icontemporaneinonpossonoesserebuonigiudici),dilìinpoiigiochisonfatti,nontorneraicheafareilversoaglialtrioatestesso,nonriusciraipiùadireunaparolavera,insostituibile...
Interrompo.Ognidiscorsobasatosuunapuraragioneletteraria,seèveritiero,finisceinquestoscacco,inquestofallimentocheèsempreloscrivere.Perfortunascriverenonèsolounfattoletterario,maanchealtro.Ancoraunavolta,sentoilbisognodicorreggerelapiegapresadallaprefazione.
Questoaltro,nellemiepreoccupazionid'allora,eraunadefinizionedicos'erastatalaguerrapartigiana.Conunmioamicoecoetaneo,cheorafailmedico,ealloraerastudentecomeme,passavamolesereadiscutere.PerentrambilaResistenzaerastatal'esperienzafondamentale;perluiinmanieramoltopiùimpegnativaperchés'eratrovatoadassumereresponsabilitàserie,eapocopiùdivent'annierastatocommissariod'unadivisionepartigiana,quelladicuiiopureavevofattopartecomesemplicegaribaldino.Cipareva,allora,apochimesidallaLiberazione,chetuttiparlasserodellaResistenzainmodosbagliato,cheunaretoricaches'andavacreandonenascondesselaveraessenza,ilsuocarattereprimario.Misarebbedifficileoraricostruirequellediscussioni;ricordosololacontinuanostrapolemicacontrotutteleimmaginimitizzate,lanostrariduzionedellacoscienzapartigianaaunquidelementare,quellocheavevamoconosciutoneipilisemplicidèinostricompagni,echediventavalachiavedellastoriapresenteefutura.
Ilmioamicoeraunargomentatoreanalitico,freddo,sarcasticoversoognicosachenonfosseunfatto;l'unicopersonaggiointellettualediquestolibro,ilcommissarioKim,volevaessereunsuoritratto;equalcosadellenostrediscussionid'allora,nellaproblematicadelperchécombattevanoquegliuominisenzadivisanébandiera,dev'essererimastanellemiepagine,neidialoghidiKimcolcomandantedibrigataeneisuoisoliloqui.
L'entroterradellibroeranoquestediscussioni,epiùindietroancora,tuttelemieriflessionisullaviolenza,daquandom'erotrovatoaprenderelearmi.Erostato,primad'andarecoipartigiani,ungiovaneborghesesemprevissutoinfamiglia;ilmiotranquilloantifascismoeraprimadituttoopposizionealcultodellaforzaguerresca,unaquestionedistile,di«senseofhumour»,etutt'auntrattolacoerenzaconlemieopinionimiportavainmezzoallaviolenzapartigiana,amisurarmisuquelmetro.Fuuntrauma,ilprimo...
Econtemporaneamente,leriflessionisulgiudiziomoraleversolepersoneesulsensostoricodelleazionidiciascunodinoi.Permoltideimieicoetanei,erastatosoloilcasoadecideredachepartedovesserocombattere;permoltilepartitutt'auntrattosiinvertivano,darepubblichinidiventavanopartigianioviceversa;daunaparteodall'altrasparavanoosifacevanosparare;sololamortedavaalleloroscelteunsegnoirrevocabile.(FuPavesecheriuscìascrivere:«Ognicadutosomigliaachiresta,eglienechiederagione»,nelleultimepaginedellaCasainectima,strettetrailrimorsodinonavercombattutoelosforzod'esseresincerosulleragionidelsuorifiuto).
Ecco:hotrovatocomedevoimpostarelaprefazione.Permesi,dopolafinedellaguerra,avevoprovatoaraccontarel'esperienzapartigianainprimapersona,oconunprotagonistasimileame.Scrissiqualcheraccontochepubblicai,altrichebuttainelcestino;mimuovevoadisagio;nonriuscivomaiasmorzaredeltuttolevibrazionisentimentaliemorali-stiche;venivafuorisemprequalchestonatura;lamiastoriapersonalemiparevaumile,meschina;eropienodicomplessi,d'inibizionidifronteatuttoquelchepiùmistavaacuore.Quandocominciaiascriverestorieincuinonentravoio,tuttopreseafunzionare:illinguaggio,ilritmo,iltaglioeranoesatti,funzionali;piùlofacevooggettivo,anonimo,piùilraccontomi
davasoddisfazione;enonsaloame,maanchequandolofacevoleggereallagentedelmestierecheeroandatoconoscendoinqueiprimitempipostbellici,-VittorinieFerrataaMilano,NataliaePaveseaTorino,-nonmifacevanopiùosservazioni.Cominciaiacapirecheunracconto,quantopiùeraoggettivoeanonimo,tantopiùeramio.
Ildonodiscrivere«oggettivo»miparevaalloralacosapiùnaturaledelmondo;nonavreimaiimmaginatochecosiprestol'avreiperduto.Ognistoriasimuovevaconperfettasicurezzainunmondocheconoscevocosibene:eraquestalamiaesperienza,lamiaesperienzamoltiplicataperleesperienzedeglialtri.Eilsensostorico,lamorale,ilsentimento,eranopresentiproprioperchélilasciavoimpliciti,nascosti.Quandocominciaiasviluppareunraccontosulpersonaggiod'unragazzettopartigianocheavevoconosciutonellebande,nonpensavochem'avrebbepresopiùspaziodeglialtri.Perchésitrasformòinunromanzo?Perché-compresipoi-
l'identificazionetrameeilprotagonistaeradiventataqualcosadipiùcomplesso.IlrapportotrailpersonaggiodelbambinoPinelaguerrapartigianacorrispondevasimbolicamentealrapportocheconlaguerrapartigianam'erotrovatoadavereio.
L'inferioritàdiPincomebambinodifronteall'incomprensibilemondodeigrandicorrispondeaquellachenellastessasituazioneprovavoio,comeborghese.Elaspre-giudicatezzadiPin,perviadellatantovantatasuaprovenienzadalmondodellamalavita,chelofasentirecompliceequasisuperioreversoogni«fuori-legge»,corrispondealmodo«intellettuale»d'essereall'altezzadellasituazione,dinonmeravigliarsimai,didifendersidalleemozioni...Cosi,dataquestachiaveditrasposizioni-mafusolounachiaveaposteriori,siabenchiaro,chemiserviinseguitoaspiegarmicos'avevoscritto-lastoriaincuiilmiopuntodivistapersonaleerabanditoritornavaadesserelamiastoria...
Lamiastoriaeraquelladell'adolescenzaduratatroppoalungo,perilgiovanecheavevapresolaguerracomeunalibi,nelsensoproprioeinquellotraslato.Nelgirodipochianni,d'improvvisol'alibieradiventatounquieora.Troppopresto,perme;otroppotardi:isognisognatitroppoalungo,ioeroimpreparatoaviverli.Prima,ilcapovolgersidellaguerraestranea,iltrasformarsiineroieincapideglioscuriere-frattaridiieri.Ora,nellapace,ilfervoredellenuoveenergiecheanimavatuttelerelazioni,cheinvadevatuttiglistrumentidellavitapubblica,edeccoancheillontanocastellodellaletteraturas'aprivacomeunportovicinoeamico,prontoadaccogliereilgiovaneprovincialeconfanfareebandiere.Eunacaricaamorosaelettrizzaval'aria,illuminavagliocchidelleragazzechelaguerraelapaceciavevanorestituitoefattopiùvicine,divenuteoradavverocoetaneeecompagne,inun'intesacheerailnuovoregalodiqueiprimimesidipace,ariempiredidialoghiedirisalecaldeseredell'Italiaresuscitata.
Difronteaognipossibilitàches'apriva,iononriuscivoaesserequellocheavevosognatoprimadell'oradellaprova:erostatol'ultimodeipartigiani;erouninnamoratoincertoeinsoddisfattoeinabile;laletteraturanonmis'aprivacomeundisinvoltoedistaccatomagisteromacomeunastradaincuinonsapevodachepartecominciare.
Caricodivolontàetensionegiovanili,m'eranegatalaspontaneagraziadellagiovinezza.Ilmaturareimpetuosodeitempinonavevafattocheaccentuarelamiaimmaturità.
Ilprotagonistasimbolicodelmiolibrofudunqueun'immaginediregressione:unbambino.AllosguardoinfantileegelosodiPin,armiedonneritornavanolontaneeincomprensibili;quelchelami*filosofiaesaltava,lamiapoeticatrasfiguravainapparizioninemiche,ilmioeccessod'amoretingevadi
disperazioneinfernale.
Scrivendo,ilmiobisognostilisticoeratenermipiùinbassodeifatti,l'italianochemipiacevaeraquellodichi«nonparlal'italianoincasa»,cercavodiscriverecomeavrebbescrittounipoteticomestessoautodidatta.
Ilsentierodeinididiragnoènatodaquestosensodinullatenenzaassoluta,permetàpatitafinoallostrazio,permetàsuppostaeostentata.Seunvaloreoggiriconoscoaquestolibroèl'immagined'unaforzavitaleancoraoscuraincuisisaldanol'indigenzadel«troppogiovane»el'indigenzadegliesclusiedeireietti.
Sedicocheallorafacevamoletteraturadelnostrostatodipovertà,nonparlotantod'unaprogrammaticitàideologica,quantodiqualcosadipiùprofondocheerainciascunodinoi.
Oggichescrivereèunaprofessioneregolare,cheilromanzoèun«prodotto»,conunsuo«mercato»,unasua«domanda»eunasua«offerta»,conlesuecampagnedilancio,isuoisuccessieisuoitran-tran,oracheiromanziitalianisonotutti«diunbuonlivellomedio»efannopartedellaquantitàdibenisuperfluidiunasocietàtroppoprestosoddisfatta,èdifficilerichiamarciallamentelospiritoconcuitentavamodicominciareunanarrativacheavevaancoradacostruirsiruttoconlepropriemani.
Continuoausareilplurale,mavihogiàspiegatocheparlodiqualcosadisparso,dinonconcordato,cheuscivadaangolidiprovinciadiversi,senzaragioniespliciteincomunechenonfosseroparzialieprovvisorie.Fupiùchealtro-diciamo-unapotenzialitàdiffusanell'aria.Èprestospenta.
GiànegliAnniCinquantailquadroeracambiato,acominciaredaimaestri:Pavesemorto,Vittorinichiusoinunsilenziod'opposizione,Moraviacheinuncontestodiversovenivaacquistandounaltrosignificato(nonpiùesistenzialemanaturalistico)eilromanzoitalianoprendevailsuocorsolegiaco-moderato-sodologicoincuituttifinimmoperscavarciunanicchiapiùomenocomoda(opertrovarelenostrescappatoie).
Madfuchicontinuòsullaviadiquellaprimaframmentariaepopea:ingenerefuronoipiùisolati,imeno«inseriti»aconservarequestaforza.Efuilpiùsolitarioditutticheriuscìafareilromanzochetuttiavevamosognato,quandonessunopiùsel'aspettava,BeppeFenoglio,earrivòascriverloenemmenoafinirlo(Unaquestioneprivata);emorìprimadivederlopubblicato,nelpienodeiquarant'anni.Illibrochelanostragenerazionevolevafare,adessoc'è,eilnostrolavorohauncoronamentoeunsenso,esoloora,grazieaFenoglio,possiamodirecheusastagioneècompiuta,soloorasiamocerticheèveramenteesistita:lastagionechevadalSentierodeinididiragnoaUnaquestioneprivata.
Unaquestioneprivata(cheorasileggenelvolumepostumodiFenoglioUngiornodifuoco)ècostruitoconlageometricatensioned'unromanzodifolliaamorosaecavallereschiinseguimenticomel'Orlandofurioso,enellostessotempoc'èlaResistenzapropriocom'era,didentroedifuori,veracomemaierastatascritta,serbatapertantiannilimpidamentedallamemoriafedele,econtuttiivalorimorali,tantopiùfortiquantopiùimpliciti,elacommozione,elafuria.Edèunlibrodipaesaggi,edèunlibrodifigurerapideetuttevive,edèunlibrodiparolepreciseevere.Edèunlibroassurdo,misterioso,incuiciòchesiinsegue,siinsegueperinseguirealtro,equest'altroperinseguirealtroancoraenonsiarrivaalveroperché.
ÈallibrodiFenogliochevolevofarelaprefazione:nonalmio.
Questoromanzoèilprimochehoscritto,quasilaprimacosachehoscritto.Cosanepossodire,oggi?Diròquesto:ilprimolibrosarebbemegliononaverlomaiscritto.
Finchéilprimolibrononèscritto,sipossiedequellalibertàdicominciarechesipuòusareunasolavoltanellavita,ilprimolibrogiàtidefiniscementretuinrealtàseiancoralontanodall'esserdefinito;equestadefinizionepoidovraiportarteladietroperlavita,cercandodidarneconfermaoapprofondimentoocorrezioneosmentita,mamaipiùriuscendoaprescinderne.
Eancora:percolorochedagiovanicominciaronoascriveredopoun'esperienzadiquellecon«tantecosedaraccontare»(laguerra,inquestoeinmoltialtricasi),ilprimolibrodiventasubitoundiaframmatrateel'esperienza,tagliaifilichetileganoaifatti,bruciailtesorodimemoria-quellochesarebbediventatountesoroseavessiavutolapazienzadicustodirlo,senonavessiavutotantafrettadispenderlo,discialacquarlo,d'imporreunagerarchiaarbitrariatraleimmaginicheaveviimmagazzinato,diseparareleprivilegiate,presuntedepositarled'unaemozionepoetica,dallealtre,quellechesembravanoriguardartitroppootroppopocoperpoterlerappresentare,insommad'istituirediprepotenzaun'altramemoria,unamemoriatrasfigurataalpostodellamemoriaglobalecoisuoiconfinisfumati,conlasuainfinitapossibilitàdirecuperi...Diquestaviolenzachelehaifattoscrivendo,lamemorianonsiriavràpiù:leimmaginiprivilegiateresterannobruciatedallaprecocepromozioneamotiviletterari,mentreleimmaginichehaivolutotenereinserbo,magariconlasegretaintenzionediservirteneinoperefuture,deperiranno,perchétagliatefuoridall'integritànaturaledellamemoriafluidaevivente.Laproiezioneletterariadovetuttoèsolidoefissatounavoltapertutte,haormaioccupatoilcampo,hafattosbiadire,haschiacciatolavegetazionedeiricordiincuilavitadell'alberoequelladelfilod'erbasicondizionanoavicenda.Lamemoria-omegliol'esperienza,cheèlamemoriapiùlaferitachetihalasciato,piùilcambiamentochehaportatointeechetihafattodiverso-,l'esperienzaprimonutrimentoanchedell'operaletteraria(manonsolodiquella),ricchezzaveradelloscrittore(manonsolodilui),eccocheappenahadatoformaaun'operaletterariainsecchisce,sidistrugge.Loscrittoresiritrovaadessereilpiùpoverodegliuomini.
Cosimiguardoindietro,aquellastagionechemisipresentògremitad'immaginiedisignificati:laguerrapartigiana,imesichehannocontatoperanniedacuipertuttalavitasidovrebbepotercontinuareatirarfuorivoltieammonimentiepaesaggiepensieriedepisodieparoleecommozioni:etuttoèlontanoenebbioso,elepaginescrittesonolìnellalorosfacciatasicurezzachesobene,ingannevole,lepaginescrittegiàinpolemicaconunamemoriacheeraancoraunfattopresente,massiccio,cheparevastabile,datounavoltapertutte,l'esperienza,-enonmiservono,avreibisognodituttoilresto,propriodiquellochenonc'è.Unlibroscrittononmiconsoleràmaidiciòchehodistruttoscrivendolo:quell'esperienzachecustoditapergliannidellavitamisarebbeforseservitaascriverel'ultimolibro,enonmièbastatacheascrivereilprimo.
I.C.Giugno1964.
Ilsentierodeinididiragno
AKim,eatuttiglialtri
I.
Perarrivarefinoinfondoalvicolo,iraggidelsoledevonoscenderedirittirasenteleparetifredde,tenutediscosteaforzad'arcatechetraversanolastrisciadicieloazzurrocarico.
Scendonodiritti,iraggidelsole,giùperlefinestremessequaelàindisordinesuimuri,ecespidibasilicoedioriganopiantatidentropentoleaidavanzali,esottovestisteseappeseacorde;fingiùalselciato,fattoagradinieaciottoli,conunacunettainmezzoperl'orinadeimuli.
BastaungridodiPin,ungridoperincominciareunacanzone,anasoall'ariasullasogliadellabottega,oungridocacciatoprimachelamanodiPietromagroilciabattinoglisiascesatracapoecolloperpicchiarlo,perchédaidavanzalinascaun'ecodirichiamied'insulti.
-Pin!Giàaquest'oracominciadangosciarci!Cantaceneunpo'una,Pin!
Pin,meschinetto,cosatifanno?Pin,musodimacacco!Tisiseccasselavoceingola,unavolta!Tuequelrubagallinedeltuopadrone!Tuequelmaterassodituasorella!
MagiàPinèinmezzoalcarrugio,conlemaninelletaschedellagiaccatroppodauomoperlui,cheliguardainfacciaunoperunosenzaridere:
-Di'Celestino,sta'unpo'zitto,belvestitonuovochehai.E-di',quelfurtodistoffaaiMoliNuovi,poi,nonsisaancorachisiastato?Be',chec'entra.CiaoCarolina,menomalequellavolta.Si,quellavoltamenomaletuomaritochenonhaguardatosottoilletto.Anchetu,Pasca,m'handettocheèsuccessoproprioaltuopaese.Sì,cheGaribaldicihaportatoilsaponeeituoipaesaniselosonmangiato.Mangiasapone,Pasca,mondoboia,losapetequantocostailsapone?
Pinhaunavoceraucadabambinovecchio:diceognibattutaabassavoce,serio,poitutt'auntrattosbottainunarisatainichesembraunfischioelelentigginirosseenereglisiaffollanointornoagliocchicomeunvolodivespe.
AcanzonarePinc'èsempredarimettere:conoscetuttiifattidelcarrugioenonsisamaicosavaatirarfuori.Mattinaeserasottolefinestreasgolarsiincanzonieingridi,mentrenellabottegadiPietromagrolamontagnadiscarpesfondatetrapocoseppellisceildeschettoetraboccainistrada.
-Pin!Macacco!Musobrutto!-gligridaqualchedonna.-Mirisuolassiquelleciabatteinvecedistarciadangosciaretuttoilgiorno!Èunmesecheleavetelìnelmucchio.Lodiròunpo'ioaltuopadrone,quandolometterannofuori!
Pietromagropassametàdell'annoinprigione,perchéènatodisgraziatoequandoc'èunfurtoneidintornifinisconosemprepermetteredentrolui.
Tornaevedelamontagnadiscarpesfondateelabottegaapertasenzadentronessuno.Allorasisiedealdeschetto,pigliaunascarpa,lagira,larigira,laributtanelmucchio;poisiprendelafacciapelosatralemaniossute,esacramenta.Pinarrivafischiandoeancoranonsaniente:edeccochesitrovadavantiPietromagroconquellemanigiàaltenell'ariaequellepupilleincorniciatedigialloequellafaccianeradibarbacortacomepelodicane.Grida,maPietromagrol'haacciuffatoenonlomolla;quandoèstancodipicchiarlololasciainbottegaes'infilaall'osteria.Perquelgiornonessunolorivede.
Lasera,ogniduegiorni,dallasorelladiPinvieneilmarinaiotedesco.
Pinloaspettanelcarrugioognivoltamentresale,perchiedergliunasigaretta;iprimitempieragenerosoeneregalavaanchetre,quattropervolta.Prendereingiroilmarinaiotedescoèfacileperchéluinon
capisceeguardaconquellafacciaquagliata,senzacontorno,rasafinsulletempie.
Poi,quandosen'èandato,glisipossonofareglisberleffidietro,sicurichenonsivolta;èridicolovistodidietro,conqueiduenastrinerichegliscendonodalberrettomarinaiofinoalsederelasciatoscopertodalgiubbettocorto,unsederecarnoso,dadonna,conunagrossapistolatedescapoggiatasopra.
-Ruffiano...Ruffiano...-dicelagenteaPindallefinestre,sottovoceperchéconqueitipièmegliononscherzare.
-Cornuti...Cornuti...-rispondePinfacendoloroilversoeingozzandosidifumogolaenaso,fumoancoraasproeruvidocontrolasuagoladibambino,madicuibisognaingozzarsifinoafarsilagrimaregliocchietossireconrabbia,nonsisabeneilperché.Poi,conlasigarettainbocca,andareall'osteriaedire:-Mondoboia,chimipagaunbicchiereglidicounacosachepoimidicegrazie.
All'osteriacisonosempreglistessi,tutt'ilgiorno,daanni,agomitisuitavoliementisuipugnicheguardanolemoschesull'inceratoel'ombraviolainfondoaibicchieri.
-Chec'è,-diceMiscèlilFrancese.-Tuasorellaharibassatoiprezzi?
Glialtriridonoepicchianopugnisullozinco.-Telaseipresaquestavolta,Pin,larisposta!
Pinèlicheloguardadisottoinsuattraversolafrangiadicapellispinosicheglimangialafronte.
-Mondoboia,propriocomepensavoio.Guardateunpoco,pensasempreamiasorella.Vidico,nonsmettemaidipensarci:s'èinnamorato.Dimiasorellas'èinnamorato,checoraggio...
Glialtriridonoagolaspiegataeloscappellottanoegliversanounbicchiere.IlvinononpiaceaPin:èasprocontrolagolaearriccialapelleemetteaddossounasmaniadiridere,gridareedesserecattivi.Purelobeve,tracannabicchierituttod'unfiatocomeinghiottefumo,comeallanottespiaconschifolasorellasullettoinsiemeauomininudi,eilvederlaècomeunacarezzaruvida,sottolapelle,ungustoaspro,cometuttelecosedegliuomini;fumo,vino,donne.
-Canta,Pin,-glidicono.Pincantabene,serio,impettito,conquellavocedibambinorauco.CantaLequattrostagioni.
Maquandopensoall'avvenir
dellamialibertàperduta
vorreibadarlaepoimorir
mentreleidorme...all'insaputa...
Gliuominiascoltanoinsilenzio,aocchibassicomefosseuninnodichiesa.Tuttisonostatiinprigione:chinonèstatòmaiinprigionenonèunuomo.Elavecchiacanzonedagaleottièpienadiquellosconfortochevienenelleossaallasera,inprigione,quandoisecondinipassanoabatterelegrateconunasprangadiferro,eapocoapocotuttiilitigi,leimprecazionisiquietano,erimanesolounavocechecantaquellacanzone,comeoraPin,enessunogligridadismettere.
Amolanotteascoltar
ilgridodellasentinella.
Amolalunaalsuopassar
quandoilluminalamiacella.
Pinproprioinprigionenonèmaistato:quellavoltachevolevanoportarloaidiscoli,èscappato.Ognitantoloacchiappanoleguardiemunicipali,perqualchescorribandaperletettoiedelmercatodellaverdura,maluifaimpazziretuttoilcorpodiguardiadaglistrilliedaipiantifinchénonloliberano.Manellaguardinadeivigiliunpo'c'èstatorinchiuso,esacosavuoidire,eperciòcantabene,consentimento.
Pinsatuttequellevecchiecanzonichegliuominidell'osteriaglihannoinsegnato,canzonicheraccontanofattidisangue;quellachefa:TornaCaserio...equelladiPeppinocheuccideiltenente.Poi,auntratto,quandotuttisonotristieguardanonelvioladeibicchieriescatarrano,Pinfaunapiroettainmezzoalfumodell'osteria,eintonaasquarciagola:
-Eletoccaiicapelli-eleidissenonsonquelli-vaipiùgiùchesonpiùbelli,-amorsemivuoibene-piùgiùdevitoccar.
Alloragliuominidannopugnisullozincoelaservametteinsalvoibicchieri,egridano«hiuù»ebattonoiltempoconlemani.Eledonnechesononell'osteria,vecchieubriaconeconlafacciarossa,comelaBersagliera,ballonzolanoaccennandounpassodidanza.EPin,colsangueallatesta,eunarabbiacheglifastringereidenti,sisgolanellacanzonacelafinoalasciarcil'anima:
-Eletoccaiilnasino-eleidissebruttocretino-vaipiùgiùchec'èungiardino.
Etuttiglialtri,battendoiltempoconlemaniallavecchiaBersaglieracheballonzola,fannoilcoro:
-Amorsemivuoibene-piùgiùdevitoccar.
Quelgiornoilmarinaiotedescovenivasudicattivoumore.Amburgo,ilsuopaese,eramangiatodallebombeognigiorno,eluiaspettavanotizieognigiornodisuamoglie,deisuoibambini.Avevauntemperamentoaffettivo,iltedesco,untemperamentodameridionaletrapiantatoinunuomodelmaredelNord.S'erariempitolacasadifiglioli,eadesso,spintolontanodallaguerra,cercavadismaltirelasuacaricadicaloreumanoaffezionandosiaprostitutedeipaesioccupati.
-Nientesigaretteavere,-diceaPincheglièvenutoincontroadargliilgutentag.Pincominciaasmicciarloditraverso.
-Ben,camerata,daquestepartianchequest'oggi,èlanostalgia,eh?
OraèiltedescoasmicciarePin;noncapisce.
-Vienidatrovaremiasorella,percaso?-faPin,connoncuranza.
Eiltedesco:-Sorellanonincasa?
-Macome,nonlosai?-Pinhaunafacciafalsachesembraallevatodaipreti.-Nonlosaichel'hannoportataall'ospedale,poveretta!Malattiabrutta,maparecheadessolacurino,sepresaintempo.Certocheleicel'avevagiàdaunpo'...Inospedale,cipensi,poveretta!
Lafacciadeltedescosembralattequagliato:balbettaesuda:-O-spe-da-le?Ma-la-ttia?-Daunafinestradell'ammezzatos'affacciailbustod'unagiovaneconlafacciaequinaeicapellidanegra.
-Nondargliretta,Frick,nondarglirettaaquelsenzavergogna,-grida.-
Questapoimelapaghi,musodimacacco,mancapocoemirovini!Vienisu,Frick,nondarglirettachescherzava,ildiavolocheseloporti!
Pinlefaunosberleffo.—Telaseipresaunasudatafredda,camerata!-
faaltedescoescantonaperunvicolo.
Avolteilfareunoscherzocattivolasciaungustoamaro,ePinsitrovasoloagirareneivicoli,contuttichegligridanoimproperiielocaccianovia.Siavrebbevogliad'andareconunabandadicompagni,allora,compagnicuispiegareilpostodovefannoilnidoiragni,oconcuifarebattaglieconlecanne,nelfossato.MairagazzinonvoglionobeneaPin:èl'amicodeigrandi,Pin,sadireaigrandicosechelifannoridereearrabbiare,noncomelorochenoncapiscononullaquandoigrandiparlano.Pinallevoltevorrebbemettersicoiragazzidellasuaetà,chiederechelolascinogiocareatestaepila,echeglispieghinolaviaperunsotterraneochearrivafinoinpiazzaMercato.Mairagazzilolascianoaparte,eauncertopuntosimettonoapicchiarlo;perchéPinhaduebraccinesmilzesmilzeedèilpiùdeboleditutti.DaPinvannoallevolteachiederespiegazionisucosechesuccedonotraledonneegliuomini;maPincominciaacanzonarligridandoperilcarrugioelemadririchiamanoiragazzi:-Costanzo!Giacomino!Quantevoltetel'hodettochenondeviandareconquelragazzocosimaleducato!
Lemadrihannoragione:Pinnonsacheraccontarestoried'uominiedonneneilettiediuominiammazzatiomessiinprigione,storieinsegnateglidaigrandi,speciedifiabecheigrandisiraccontanotraloroechepuresarebbebellostareasentiresePinnonleintercalassedicanzonatureedicosechenonsicapisconodaindovinare.
EaPinnonrestacherifugiarsinelmondodeigrandi,deigrandichepureglivoltanolaschiena,deigrandichepuresonoincomprensibiliedistantiperluicomeperglialtriragazzi,machesonopiùfacilidaprendereingiro,conquellavogliadelledonneequellapauradeicarabinieri,finchénonsistancanoecomincianoascapaccionarlo.
OraPinentrerànell'osteriafumosaeviola,ediràcoseoscene,improperimaiuditiaquegliuominifinoafarliimbestialireeafarsibattere,ecanteràcanzonicommoventi,struggendosifinoapiangereeafarlipiangere,einventeràscherziesmorfiecosinuovedaubriacarsidirisate,tuttopersmaltirelanebbiadisolitudinecheglisicondensanelpettoleserecomequella.
Manell'osteriagliuominisonounmurodischienechenons'apreperlui;ec'èunuomonuovoinmezzoaloro,tuttomagroeserio.GliuominismiccianoPincheentra,poismiccianolosconosciutoediconoqualcheparola.Pinvedechetiraariadiversa;ragionedipiùperfarsiavantiamaniintascaedire:-Mondoboia,lafacciachehafattoiltedescodovevatevedere.
Gliuomininonrispondonoconlesoliteuscite.Sivoltanopiano,aunoauno.MiscèlFranceseprimalosmicciacomesenonloavessemaivisto,poidice,lento:—Seiunasporcacarognadiruffiano.
IlvolodivespesullafacciadiPinhaunguizzosubitospento,poiPinparlacalmo,macongliocchipiccoli:-Poimidiciperché.
IlGiraffavoltaunpo'ilcolloversodiluiefa:
-Vaivia,noiconchiselafacoitedeschinonabbiamonulladaspartire.
-Vaafinire,—diceGianl'Autista,—chediventeretepezzigrossidelfascio,tuetuasorella,conlevostrerelazioni.
Pincercadifarelafacciadiquandoliprendeingiro.
-Poimispiegateilsignificato,-dice.-Iocolfascionondhomaiavutonientedaspartire,nemmenocoibalilla,emiasorellavaconchilepareenondafastidioanessuno.
Miscèlsigrattaunpo'lafaccia:—Quandovieneilgiornochecambiatutto,micapisci?tuasorellalafacciamogirarerasataenudacomeunagallinaspennata...Eperte...pertesnidiamounserviziochenontelosognineppure...
Pinnonsiscomponemasivedechedentrocisoffreesimordelelabbra:
-Quandovieneilgiornochediventatepiùfurbi,—dice,-vispiegheròcomestannolecose.Primo,cheioconmiasorellanonsappiamonientel'unodell'altroeilruffianoloandateafarevoiseneavetevoglia.
Secondo,chemiasorellanonvacoitedeschiperchétienecoitedeschi,maperchéèinternazionalecomelacrocerossaeallamanierachevaconloropoiandràcongl'inglesi,inegrietuttiisacramenticheverrannodopo—.
(QuestisontuttidiscorsichePinhaimparatoascoltandoigrandi,magariquellistessicheoraparlanoconlui.Perchéoratoccaaluispiegarloaloro?)—Terzo,cheiocoltedescotuttoquelchehofattoèstatoscroccarglidellegransigarette,eincambioglihofattodeglischerzicomequellodiquest'oggicheormaim'avetefattogirarl'animaenonveloraccontopiù.Mailtentativodisviareildiscorsononattacca.
Gianl'Autistadice:-Tempodischerzate!IosonostatoinCroaziaelibastavacheunoscemoditedescoandasseperdonneinunpaesechenonsenetrovavapiùmancoilcadavere.
Miscèldice:-Ungiornool'altrotelofacciamotrovareinuntombino,iltuotedesco.
Losconosciutocheèstatotuttoiltempozitto,senz'approvarenésorridere,lotiraunpo'perunamanica:-Nonèilcasodiparlardiquestoadesso.Ricordateviquelchev'hodetto.
GlialtriannuisconoeguardanoancoraPin.Checosapossonovoleredalui?
-Di',-faMiscèl,-haivistochepistolahailmarinaio?
-Unboiadipistola,ha,-rispondePin.
-Ben,-faMiscèl,-tuciporteraiquellapistola,
-Ecomefaccio?—faPin.
-T'arrangi.
-Macomefaccioselàportasempreappiccicataalsedere.Pigliatelavoi.
-Ben,dico:auncertopuntononselitoglieipantaloni?Èallorasitoglieanchelapistola,sta'sicuro.Tuvaieglielaprendi.T'arrangi.
-Sevoglio.
-Senti,-failGirarla,-nonstiamoquiascherzare.Sevuoiesseredeinostriorasaicosadevifare;seno...
-Seno?
-Seno...Losaichecos'èungap?
L'uomosconosciutodaunagomitataalGiraffaescuoteilcapo:sembrasiascontentodelmododifaredeglialtri.
PerPinleparolenuovehannosempreunalonedimistero,comesealludesseroaqualchefattooscuroeproibito.Ungap?Checosasaràungap?
-Sichelosocos'è,-dice.
-Cos'è?-faGirarla.
-Èquellochein...teetuttalatuafamiglia.Magliuomininonglidannoretta.Losconosciutohafattolorocennocheavvicininolatestaeparlaloroabassavoce,esembrachelisgrididiqualcosa,egliuominifannocennocheharagione.
Pinèfuoridituttoquesto.Oraseneandràsenzadirniente,ediquellastoriadellapistolaèmegliononseneparlipiù,eraunacosasenz'importanza,forsegliuominil'hannogiàdimenticata.
MaPinèappenaallaportaquandoilFrancesealzalatestaedice:—
Pin,alloraperquellastoriasiamointesi.
Pinvorrebberiprincipiareafarloscemo,maimprovvisamentesisentebambinoinmezzoaigrandierimaneconlamanosullostipitedellaporta.
-Senonontifarpiùvedere,-diceilFrancese.
Pinoraènelcarrugio.Èseraeallefinestres'accendonoilumi.Lontano,neltorrente,comincianoa
gracidarelerane;diquestastagioneiragazzistannolaseraappostatiintornoailaghetti,adacchiapparle.Leranestretteinmanodannouncontattoviscido,sgu-sciante,ricordanoledonne,coscelisceenude.
Passaunragazzocongliocchialielecalzelunghe:Battistino.
-Battistino,losaichecos'èungap?Battistinobattegliocchi,curioso:
-No,dimmi:cos'è?
Pincominciaasghignazzare:—Vallounpo'achiedereatuamadrecos'èilgap!Digli:mamma,meloregaliungap?Diglielounpo':vedraichetelospiega!
Battistinovaviatuttomortificato.
Pinsaleperilcarrugio,giàquasibuio;esisentesoloesperdutoinquellastoriadisangueecorpinudicheèlavitadegliuomini.
II.
Incameradisuasorella,aguardarciinquelmodo,sembratemprechecisialanebbia;unastrisciaverticalepienadicoseconintornol'offuscarsidell'ombra,etuttosembracambidimensionises'avvicinaos'allontanal'occhiodallafessura.Sembradiguardareattraversounacalzadadonnaeanchel'odoreèlostesso:l'odoredisuasorellachecominciaa1dilàdellaportadilegnoedemanaforsedaquellevestigualciteedaquellettomairifatto,rincalzatosenzafargliprenderaria.LasorelladiFinèsemprestatasciattanellefaccendedicasa,findabambina:Pinfacevadeigrandipiantiinbraccioalei,dapiccolo,conlatestapienadicroste,ealloraleilolasciavasulmurettodellavatoioeandavaasaltareconimonellineirettangolitracciaticolgessosuimarciapiedi.Ognitantotornavalanavedelloropadre,dicuiPinricordasololebraccia,grandi,enude,chelosollevavanoinaria,fortibracciasegnatedavenenere.Madaquandolaloromadreèmorta,lesuevenutesonostatesemprepiùrade,finchénessunol'hapiùvisto;sidicevacheavesseun'altrafamigliainunacittàdilàdalmare.Ora,perabitarci,Pinpiùcheunacamerahaunripostiglio,unacucciaaldilàd'untramezzodilegno,conunafinestrachesembraunaferitoia,strettaealtacom'è,eprofondanellosbiecodelmurodellavecchiacasa.Dilàc'èlacameradisuasorellafiltratadallefessuredeltramezzo,fessuredafarsiveniregliocchistrabiciagirarlipervederetutt'intorno.Laspiegazionedituttelecosedelmondoèlìdietroqueltramezzo;Pincihapassatooreeorefindabambinoecihafattogliocchicomepuntedaspilli;tuttoquelchesuccedelàdentroluilosa,pureancoralaspiegazionedelperchéglisfuggeePinfinisceperaggomitolarsiogninottenellasuacuccettaabbracciandosiilpetto.Alloraleombredelripostigliositrasformanoinsognistrani,dicorpiches'inseguono,sipicchianoes'abbraccianonudi,finchévieneunqualcosadigrandeecaldoesconosciuto,chesovrastasudilui,Pin,elocarezzaelotienenelcaldodisé,equestoèlaspiegazioneditutto,unrichiamolontanissimodifelicitàdimenticata.
Orailtedescogiraperlacamerainmaglietta,conlebracciaroseeecicciosecomecosce,eognitantovieneafuocodellafessura;auncertopuntosivedonoancheleginocchiadellasorellachegiranoperariaedentranosottolelenzuola.Pinoradevecontorcersiperseguiredovevieneposatoilcinturoneconlapistola;èliappesoaunaspallieradiseggiolacomeunostranofruttoePinvorrebbeavereunbracciosottilecomelosguardodafarpassarenellafessura,perprenderel'armaetirarlaversodisé.Ora,iltedescoènudo,inmaglietta,eride:ridesemprequandoènudoperchéhaunfondod'animopudico,daragazza.Saltanellettoespegnelaluce;Pinsachepasseràunpo'ditempocosìnelbuioeinsilenzio,
primacheillettocominciagemere.
Oraèilmomento:Pindovrebbeentrarenellacamerascalzoecarponietiraregiù,senzafarrumore,ilcinturonedallasedia:tuttoquestononperfareunoscherzoepoiridereecanzonare,maperqualcosadiserioemisterioso,dettodagliuominidell'osteria,conunriflessoopaconelbiancodegliocchi.Pure,aPinpiacerebbeesseresempreamicoconigrandi,echeigrandischerzasserosempreconluieglidesseroconfidenza.Pinamaigrandi,amafaredispettiaigrandi,aigrandifortiesciocchidicuiconoscetuttiisegreti,amaancheiltedesco,eoraquestosaràunfattoirreparabile;forsenonpotràpiùscherzarecoltedesco,dopoquesto;eancheconicompagnidell'osteriasaràdiverso,cisaràqualcosachelilegaalorosucuinonsipuòridereedirecoseoscene,eloroioguarderannosempreconquellarigadirittatralesopraccigliaeglichiederannoabassavocecosesemprepiùstrane.Pinvorrebbesdraiarsinellasuacuccettaestareaocchiapertiefantasticare,mentreiltedescodilàsbuffaelasorellafadeiversicomeperunsolleticosottoleascelle,fantasticaredibandediragazzicheloaccettinoComelorocapo,perchéluisatantecosepiùdiloro,etuttiinsiemeandarecontroigrandiepicchiarliefarecosemeravigliose,cosepercuiancheigrandisianocostrettiaammirarloedavolerlocomecapo,einsiemeavolerglibeneeacarezzarlosullatesta.Mainveceluidevemuoversinellanottesoloeattraversol'odiodeigrandi,erubarelapistolaaltedesco,cosachenonfannoglialtriragazzichegiocanoconpistoledilattaespadedilegno.ChissàcosadirebberosedomaniPinandasseinmezzoaloro,escoprendolaapocoapocomostrasselorounapistolavera,lucidaeminacciosaechesembrastiaperspararedasola.ForseloroavrebberopauraeanchePinforseavrebbepauraatenerlanascostasottoilgiubbetto:glibasterebbeunadiquellepistoleperbambinichefannolosparoconunastrisciadifulminantirossieconquellafaretantospaventoaigrandidafarlicaderesvenutiechiederglipietà.
InveceoraPinècarponisullasogliadellastanza,scalzo,conlatestagiàaldilàdellatendainquell'odoredimaschioefemminachedasubitoallenarici.Vedeleombredeimobilinellastanza,illetto,lasedia,ilbidèbislungoconlegambeatrespolo.Ecco:dallettooracominciaasentirsiqueldialogodigemiti,orasipuòavanzarecarponibadandodifarpiano.
PeròforsePinsarebbecontentocheilpavimentoscricchiolasse,iltedescosentisseetutt'auntrattoaccendesselaluce,eluifosseobbligatoascapparescalzoconsuasorelladietrochegligrida:Porco!Echetuttoilvicinatosentisseeseneparlasseancheall'osteria,eluipotesseraccontarelastoriaall'AutistaealFrancese,contantiparticolaridaesserecredutoinbuonafedeedafardireloro:-Basta.Èandatamale.Nonneparliamopiù.
Ilpavimentoscricchioladifatti,mamoltecosescricchiolanoinquelmomentoeiltedescononsente:Pingiàèarrivatoatoccareilcinturone,eilcinturonealcontattoèunacosaconcreta,nonmagica,escivolagiùdallaspallieradellasediainmodospaventosamentefacile,senzanemmenobatterecontroterra.Adesso«lacosa»èsuccessa:lapaurafìntadiprimadiventapauravera.Bisognaaggomitolareinfrettailcinturoneintornoallafondina,enasconderetuttosottoilmaglionesenzaimpastoiarsibracciaegambe:poitornareaquattropiedisuipropripassi,pianpianoesenzamaitoglierelalinguaditraidenti:forsesesito-gliesselalinguaditraidentisuccederebbequalcosadispaventoso.
Unavoltafuorinonc'èdapensareatornarenellasuacuccetta,anasconderelapistolasottoilmaterassocomelemelerubatealmercatodellafrutta.Trapocoiltedescos'alzeràecercheràlapistolaemetteràtuttoasoqquadro.
Pinescenelcarrugio:nonèchelapistolaglibruciaddosso;cosinascostaneisuoivestitièunoggettocomeunaltroecisipuòdimenticared'averla;spiaceanziquestapropriaindifferenza,earicordarsene
Pinvorrebbegliprendesseunbrivido.Unapistolavera.Unapistolavera.Pincercadieccitarsicolpensiero.Unochehaunapistolaverapuòtutto,ècomeunuomogrande.Puòfarfaretuttoquellochevuolealledonneeagliuominiminacciandod'ucciderli,Pinoraimpugneràlapistolaecammineràsempreconlapistolapuntata:nessunopotràtoglierglielaetuttineavrannopaura.Invecehasemprelapistolaavvoltanelgomitolodelcinturone,sottoilmaglioneenonsidecideatoccarla,speraquasichequandolacercherànoncisiapiù,sisiasmarritanelcaloredelsuocorpo.
Ilpostoperguardarelapistolaèunsottoscalanascostodovecisicacciapergiocarearimpiattino,earrivaunriverberodilucedaunlampioneguercio.Pinsvolgeilcinturone,aprelafondinaeconungestochesembratiriungattoperlacollottolaestraelapistola:èdavverogrossaeminacciosa,sePinavesseilcoraggiodigiocarcifarebbefìntachefosseuncannone.MaPinlamaneggiacomefosseunabomba;lasicura,doveavràlasicura?
Allafinesidecideaimpugnarla,mabadaanonmettereleditasottoilgrilletto,tenendobenfortel'impugnatura;purecosìsipuòimpugnarebeneepuntarlacontroquellochesivuole.Pinlapuntaprimacontroiltubodellagrondaia,abruciapelosullalamiera,poicontroundito,unsuodito,efalafacciaferocetirandoindietrolatestaedicendotraidenti:«laborsaolavita»,poitrovaunascarpavecchiaelapuntacontrolascarpavecchia,controilcalcagno,poinell'interno,poipassalaboccadell'armasullecucituredellatomaia.Eunacosamoltodivertente:unascarpa,unoggettocosiconosciuto,specieperlui,garzoneciabattino,eunapistola,unoggettocosimisterioso,quasiirreale;afarliincontrareunoconl'altrosipossonofarecosemaipensate,sipossonofarlororecitarestoriemeravigliose.
MaauncertopuntoPinnonresistepiùallatentazioneesipuntalapistolacontrolatempia:èunacosachedalevertigini.Avanti,finoatoccarelapelleesentireilfreddodelferro.Sipotrebbeposareilditosulgrilletto,adesso:no,megliopremerelaboccadellacannacontrolozigomofinoafarsimale,esentireilcerchiodiferrocondentroilvuotodovenasconoglispari.Astaccarel'armadallatempia,dibotto,forseilrisucchiodell'ariafaràesplodereuncolpo:no,nonesplode.Orasipuòmetterelacannainboccaesentireilsaporesottolalingua.Poi,cosapiùpaurosaditutte,portarlaagliocchieguardarcidentro,nellacannabuiachesembrafondacomeunpozzo.UnavoltaPinhavistounragazzoches'erasparatoinunocchioconunfuciledacaccia,mentreloportavanoall'ospedale:avevaungrangrumodisanguesumezzafaccia,el'altramezzatuttapuntinineridellapolvere.
OraPinhagiocatoconlapistolavera,hagiocatoabbastanza:puòdarlaaquegliuominichegliel’hannochiesta,nonvedel'oradidarla.Quandononl'avràpiùsaràcomesenonl'avesserubataeiltedescoavràunbell'andareinbestiaconlui,luilopotràdinuovoprendereingiro.
IIprimoimpulsosarebbedientrarenell'osteriadicorsa,annunciandoagliuomini:«C’èl'hoenonmiscappa!»tral'entusiasmoditutticheesclamano:«Mano!»Poiglisembrachesiapiùspiritosochiedereloro:«
Indovinacos'hoportato?»efarlispa-zientireunpo'primadidirlo.Macertoloropenserannosubitoallapistola,tantovaleentraresubitoinargomento,ecominciarearaccontarlorolastoriaindiecimanieredifferenti,facendocapirecheèandatamale,equandolorosonpiùsullespineenonsiraccapezzanopiù,posarelapistolasultavoloedire:«
Guardacosamisontrovatointasca»,evedereunpo'chefacciafanno.
Pinentranell'osteriainpuntadipiedi,zitto;gliuominiparlottanosempreintornoauntavolo,coigomiti
chesembraciabbianomessoradici.Soloquell'uomosconosciutononc'èpiùelasuasediaèvuota.Pinèdietroaloroenonsenesonoaccorti:luis'aspettachetutt'auntrattolovedanoesussultino,facendoglipiovereaddossounadocciadisguardiinterrogativi.
Manessunosivolta.Pinmuoveunasedia.Giraffatorceilcollo,losmiccia;poitornaaparlarepiano.
-Begliuomini,-faPin.Glidannoun'occhiata.
-Bruttomuso,-glifaGiraffa,amichevole.Nessunodicepiùniente.
-Allora,-faPin.
-Allora,-diceGianl'Autista,-cosaciraccontidinuovo?
Pinèunpo'smontato.
-Ben,-failFrancese,-seigiùdimorale?Cantaceneunpo'una,Pin.
«Qui,-pensaPin,-fannol'indianoancheloro,manonstanpiùnellapelledallacuriosità».
-Ale,-dice.Manonattacca:halagolaappiccicata,secca,comequandosihapauradipiangere.
-Ale,-ripete.-Qualevicanto?
-Quale?-faMiscèl.
EGiraffa:-Chebarba,stasera,vorreigiàessereadormire.
Pinnonnepuòpiùdelgioco:-Equell'uomo?-chiede.
-Chi?
-Quell'uomosedutolì,prima?
-Ah,-diconoglialtriescuotonoilcapo.Poiriprendonoaparlottaretraloro.
-Io,-diceilFranceseaglialtri,-conquestidelcomitatononmicompromettereitroppo.Nonmelasentod'andardimezzoperlafaccialoro.
-Ben,-diceGianl'Autista.-Noicosas'èfatto?S'èdetto:vedremo.
Intantoèbeneaverciuncollegamentoconlorosenzaimpegnarcieprenderetempo.Iocoitedeschipoicihouncontodaregolaredaquandos'eraalfronteinsieme,esec'èdabattermi,mibattovolentieri.
-Ben,-diceMiscèl.-Guardachecoitedeschinonsischerzaenonsisacomeandràafinire.Ilcomitatovuolechefacciamoilgap;bene,noifacciamoilgappercontonostro.
-Intanto,-faGiraffa,-glifacciamovederechesiamodallaloro,eciarmiamo.Unavoltachesiamoarmati...
Pinèarmato:sentelapistolasottolagiacchettaecimetteunamanosopra,comeseglielavolesseroportarvia.
-Neavetearmi,voi?—chiede.
-Noncistareapensare,-failGiraffa.-Tupensaaquellapistoladeltedesco,siamointesi.
Pinrizzagliorecchi;oradirà:indovinate,dirà.
-Guardaunpo'dinonperderlad'occhio,seticapitasottomano...
NonècomePinavrebbevoluto,perchéimportalorotantopoco,adesso?
Vorrebbenonaverancorapresolapistola,vorrebbetornardaltedescoerimetterlaalsuoposto.
-Perunapistola,-diceMiscèl,-nonvailapenarischiare.Poièunmodelloantiquato:pesante,s'inceppa.
-Intanto,-diceGiraffa,-bisognafarvederealcomitatochefacciamoqualcosa,questoèimportante-.Econtinuanoaparlottaresottovoce.
Pinnonsentepiùniente:ormaièsicurochenondaràlorolapistola;hailucciconiagliocchieunarabbiaglistringelegengive.Igrandisonounarazzaambiguaetraditrice,nonhannoquellaserietàterribileneigiochipropriadeiragazzi,purehannoanch'essiilorogiochi,semprepiùseri,ungiocodentrol'altrochenonsiriescemaiacapirequalèilgiocovero.
Primasembravachegiocasseroconl'uomosconosciutocontroiltedesco,adessodasolicontrol'uomosconosciuto,noncisipuòmaifidarediquelchedicono.
-Ben,cantaceneunpo'una,Pin,-diconoadesso,comesenullafossesuccesso,comesenoncifossestatounpattoseverissimotraluieloro,unpattoconsacratodaunaparolamisteriosa:gap.
-Ale,-faPin,conlelabbracheglitremano,pallido.Sachenonpuòcantare.Vorrebbepiangere,invecescoppiainunostrilloin;cheschiodaitimpaniefinisceinunoscateniod'improperi:-Bastardi,figlidiquellacagnaimpestatadivostramadrevaccasporcaluridaputtana!
Glialtristannoaguardarecosaglièpreso,maPinègiàscappatodall'osteria.
Fuori,ilprimoimpulsosarebbedicercarequell'uomo,quellochechiamano«comitato»edarglilapistola:oraèl'unicapersonachePinsentedirispettare,ancheseprima,cosizittoeserio,gliispiravadiffidenza.
Maadessoèl'unicochepotrebbecomprenderlo,ammirarloperilsuogesto,eforseloprenderebbeconséafarlaguerracontroitedeschi,loroduesoli,armatidipistola,appostatiagliangolidellevie.MaComitatochissàdov'èadesso:nonsipuòchiedereingiro,nessunol'avevamaivistoprima.
LapistolarimaneaPinePinnonladaràanessunoenondiràanessunochel'ha.Solofaràcapirecheèdotatod'unaforzaterribileetuttiloobbediranno.Chihaunapistolaveradovrebbefaredeigiochime-ravigliosi,deigiochichenessunragazzohafattomai,maPinèunragazzochenonsagiocare,chenonsa
prenderparteaigiochinédeigrandinédeiragazzi.PureadessoPinandràlontanodatuttiegiocheràtuttosoloconlasuapistola,faràgiochichenessunaltroconosceenessunaltropotràmaisapere.
Ènotte:Pinhascantonatofuoridalmucchiodellevecchiecase,perlestradinechevannotraortiescoscendimentiingombrid'immondizie.Nelbuioleretimetallichechecintanoisemenzaigettanounamagliad'ombresullaterragrigio-lunare;legallineoradormonoinfilasuipalideipollaieleranesonotuttefuord'acquaefannocoripertuttoiltorrente,dallasorgenteallafoce.Chissàcosasuccederebbeasparareaunarana:forseresterebbesolounabavaverdeschizzatasuqualchepietra.
Pinvaperisentierichegiranointornoaltorrente,postiscoscesidovenessunocoltiva.Cisonostradecheluisoloconosceecheglialtriragazzisistruggerebberodisapere:unposto,c'è,dovefannoilnidoiragni,esoloPinlosaedèl'unicointuttalavallata,forseintuttalaregione:mainessunragazzohasaputodiragnichefaccianoilnido,trannePin.
ForseungiornoPintroveràunamico,unveroamico,checapiscaechesipossacapire,ealloraaquello,soloaquello,mostreràilpostodelletanedeiragni.Èunascorciatoiasassosachescendealtorrentetradueparetiditerraederba.Li,tral'erba,iragnifannodelletane,deitunneltappezzatid'uncementod'erbasecca;malacosameravigliosaècheletanehannounaporticina,purediquellapoltigliaseccad'erba,unaporticinatondachesipuòaprireechiudere.
Quandohafattoqualchegrossodispettoeafuriadiridereilpettoglisièriempitod'unatristezzaopaca,Pinvagatuttosoloperisentieridelfossatoecercailpostodovefannolatanairagni.Conunosteccolungosipuòarrivarefinoinfondoadunatana,einfilzareilragno,unpiccoloragnonero,condeidisegninigrigicomesuivestitid'estatedellevecchiebigotte.
Pinsidiverteadisfareleportedelletaneeainfilzareiragnisuglistecchi,ancheaprendereigrillieaguardarlidavicinosullaloroassurdafacciadicavalloverde,epoitagliarliapezziefarestranimosaiciconlezampesuunapietraliscia.
Pinècattivoconlebestie:sonoesserimostruosieincomprensibilicomegliuomini;dev'esserebruttoessereunapiccolabestia,cioèessereverdeefarelacaccaagocce,eaversemprepaurachevengaunessereumanocomelui,conunaenormefacciapienad'efelidirosseenereeconditacapacidifareapezziigrilli.
OraPinèsolotraletanedeiragnielanotteèinfinitaintornoaluicomeilcorodellerane.Èsolomahalapistolaconsé,eorasimetteilcinturoneconlafondinasulsederecomeiltedesco;solocheiltedescoègrassoeaPinilcinturonepuòstareatracolla,comelebandolierediqueiguerrierichesivedononeicinema.Adessosipuòestrarrelapistolaconungrandegestocomesisnudasseunaspada,edireanche:«All'assalto,mieiprodi!»
comefannoiragazziquandogiocanoaipirati.Manonsisachegustociprovinoqueimocciosiadireeafarequellecose:Pindopoaverfattoqualchesaltoperilprato,conlapistolapuntata,mirandoalleombredeiceppid'olivo,s'ègiàannoiatoenonsapiùcosafaredell'arma.
Iragnisotterraneiinquelmomentorodonovermiosiaccoppianoimaschiconlefemmineemettendofilidibava:sonoesserischifosicomegliuomini,ePininfilalacannadellapistolanell'imboccaturadellatanaconunavogliadiucciderli.Chissàcosasuccederebbesepartisseuncolpo,lecasesonodistantienessunocapirebbedadoveviene.Poispessoìtedeschiequellidellamiliziasparanolanotteaddossoa
chigiranelcoprifuoco.
Pinhailditosulgrilletto,conlapistolapuntatanellatanadiunragno:resistereallavogliadischiacciareilgrillettoèdifficile,macertolapistolaèinsicurezzaePinnonsacomesitoglie.
Auntrattolosparopartecosid'improvvisochePinnonsen'ènemmenoaccortod'averschiacciato:lapistolafaunbalzoindietronellasuamano,fumanteetuttasporcaditerra.Iltunneldellatanaècrollato,sopraciscendeunapiccolafranaditerriccioel'erbaintornoèstrinata.
Pinèpresodaspaventoprima,epoidagioia:tuttoèstatocosibelloel'odoredellapolvereècosìbuono.Malacosachelospaventadavveroècheleranetaccionod'improvviso,enonsisentepiùnientecomesequellosparoavesseuccisotuttalaterra.Poiunarafia,moltodistante,ricominciaacantare,epoiun'altrapiùvicina,ealtrepiùvicineancora,finchéilcororiprendeeaPinsembragridinopiùforte,moltopiùfortediprima.Edallecaseuncaneabbaiaeunadon-nasimetteachiamaredallafinestra.Pinnonspareràpiùperchéqueisilenziequeirumoriglifannopaura.Peròun'altranottetorneràenoncisarànullachepotràspaventarloealloraspareràtuttiicolpidellapistolaanchecontroipipistrellieigattichegiranoaquell'oraintornoaipollai.
Orabisognatrovareunpostodovenasconderelapistola:ilcavod'unalberod'ulivo;omeglio:sotterrarla,omeglioancorascavareunanicchianellapareteerbosadovesonoinididiragnoecopriretuttoconterriccioederba.Pinscavaconleunghieinunpuntodoveilterriccioègiàtuttocorrosodallefittegalleriedeiragni,cimettedentrolapistolanellafondinasfilatadalcinturone,ecopretuttoconterriccioederba,epezzidipareteditana,biascicatidallebocchedeiragni.Poimettedellepietreinmodocheluisolopossariconoscereilposto,evaviafrustandoicespugliconlacinghiadelcinturone.Laviadelritornoèperibeudi,ipiccolicanalisoprailfossatoconunastrettalineadipietrepercamminarci.
Pinandandotrascinalacodadelcinturonenell'acquadellacunettaefischiapernonsentirequelgracidiodiranechesembras'amplifichidimomentoinmomento.
Poicisonogliortieleimmondizieelecase:earrivandolìPinsentedellevocinonitalianecheparlano.C'èilcoprifuocomaluispessogiralostessodinotteperchéèunbambinoelepattuglienonglidicononiente.
MaPinquestavoltahapauraperchéforsequeitedeschisonoliacercarechihasparato.VengonoversodiluiePinvorrebbescappare,maquelligiàgligridanoqualcosaeloraggiungono.Pins'èrattrappitoinungestodidifesaconlacinghiadelcinturonecomeunafrusta.Maeccocheitedeschiguardanopropriolacinghiadeicinturone,vogliosoquella;etutt'auntrattoloprendonoperlacollottolaeloportanovia.Pindicemoltissimecose:preghiere,laménti,insulti,maitedeschinoncapiscononulla;sonopeggio,moltopeggiodelleguardiemunicipali.
Nelvicolocisonoaddiritturadellepattuglietedescheefascistearmate,edellagentepresaedarrestata,ancheMiscèlilFrancese.Pinvienefattopassareinmezzosalendoperilvicolo.C'èbuio;soloincimaaigradinic'èunpuntoilluminatodaunlampioneguercioperl'oscuramento.
Allalucedellampioneguercio,incimaalcarrugio,Pinvedeilmarinaioconlagrassafacciaimbestialitachepuntaunditocontrodilui.
III.
Itedeschisottopeggiodelleguardiemunicipali.Conleguardie,senonaltro,cisipotevamettereaschermare,dire:-Semilasciateliberovifaccioandarealettogratisconmiasorella.Inveceitedeschinoncapisconoquellochesidice,ifascistisonogentesconosciuta,gentechenonsanemmenochièlasorelladiPin.Sonoduerazzespeciali:quantoitedeschisonorossicci,carnosi,imberbi,tantoifascistisononeri,ossuti,conlefaccebluastreeÌbaffidatopo.
Nelcomandotedesco,almattino,ilprimoaessereinterrogatoèPin.Difrontealuisonounufficialetedescoconlafacciadabimboeuninterpretefascistaconlabarbetta.Poi,inunangolo,ilmarinaioe,seduta,lasorelladiPin.Tuttihannol'ariaseccata:aquantopareilmarinaio,perunapistolarubata,deve«avermontatotuttaunastoria,forseperchénonl'incolpinod'esserselalasciataprenderetedeveaverraccontatomoltecosefalse.
Sultavolodell'ufficialec'èilcinturone,elaprimadomandarivoltaaPinè:comemaiaveviinmanoquesto?Pinèmezzoaddormentato:hannopassatolanottesdraiatisulpavimentod'uncorridoioeMiscèlilFranceses'èmessovicinoaluieognivoltachePinstavaperprendersonnoMiscèlglidavaunagomitatafortedafarglimale,eglidicevainunsoffio:—Separlitifacciamolapelle.
EPin:-Crepa.
-Neanchesetibattono,haicapito?devidireunaparoladinoialtri.
EPin:-Morissi.
-Èintesocheseisocinonmivedonotornareacasafannolapelleate.
EPin:-Tivenisseuncancroall'anima.
MiscèlèunocheprimadellaguerralavoravainFrancianeglialberghieselapassavabene,ancheseognitantoglidicevanomacaroniocochonfassiste;poinel'40hannocominciatoametterloincampodiconcentramentoed'allorainpoituttoèandatoditraverso:disoccupazione,rimpatrio,malavita.
LesentinelleauncertopuntosisonoaccortediquelparlottaretraPineilFranceseehannoportatoviailragazzoperchéerailprincipaleindiziatoenondovevacomunicareconnessuno.APinnonèriuscitodidormire;aesserepicchiatoc'eraabituatoenonglifacevatantapaura,maquellochelotormentavaeraundubbiosull'atteggiamentodaprenderenell'interrogatorio:daunaparteavrebbevolutovendicarsidiMiscèledituttiglialtriediresubitoaicomandantitedeschichelapistolal'avevadataaquellidell'osteriaechec'eraancheilgap;mafarelaspiaeraunaltroattoirreparabilecomerubarelapistola,volevadirenonpiùfarsipagaredabereall'osteria,cantareestareasentirecosesconce.EpoiforsecisarebbeandatodimezzoComitato,semprecosìtristeescontento,equestoaPinsarebberincresciutoperchéComitatoeral'unicapersonabuonainmezzoatuttiloro.PinoravorrebbecheComitatoarrivasse,chiusonelsuoimpermeabile,entrassenell'ufficiodegliinterrogatoriedicesse:«Glihodettoiodiprenderelapistola».Questosarebbeunbelgesto,degnodilui,enemmenoglisuccederebbeniente,perchéproprionelmomentoincuigliesse-essefarebberoperimprigionarlosisentirebbecomealcinematografo:
«Arrivanoinostri!»edentrerebberodicorsagliuominidiComitatoaliberaretutti.
-L'hotrovato,-rispondePinall'ufficialetedescocheglihachiestodelcinturone.Alloral'ufficialesollevailcinturoneeglidaunafrustataaunaguanciacontuttelesueforze.Pinamomentivaperterra,sentecomeunvolod'aghicheglisiconficcanonellelentiggini,eilsanguescorrergliperlaguanciagiàgonfia.
Lasorelladaungrido.Pinnonpuòfareamenodipensateaquantevolteleil'hapicchiato,fortequasicomeadesso,echeèunabugiardaafartantolasensibile.Ilfascistaconducevialasorella,ilmarinaioattaccaundiscorsotedescocomplicatoindicandoPin,mal'ufficialelofastarzitto.
ChiedonoaPinsenonsièdecisoadirlaverità:chil'hamandatoarubarlapistola?
-Lapistolal'hopresapersparareaungattoepoirestituirla,-dicePinmanongliriescedifarelafacciaingenua,sisentetuttogonfioehaunavoglialontanadicarezze.
Unanuovafrustatasull'altraguancia,menoforteperò.MaPin,chesiricordadelsuosistemaconleguardiemunicipali,daungridostrazianteprimaancorachelacinghial'abbiatoccato,enonlasmettepiù.CominciaunascenaincuiPinsaltaurlandoepiangendoperlastanzaeitedeschilorincorronoperacchiapparlooperdarglifrustate,eluigrida,frigna,insultaerispondealledomandechecontinuanoafargliconrispostesemprepiùinverosimili.
-Dovehaimessolapistola?
OraPinpuòanchedirelaverità:-Alletanedeiragni.
-Dovesono?
Pininfondopreferirebbeessereamicoconquestiuomini;ancheleguardiemunicipaliglielesuonanosempreepoisimettonoascherzaresusuasorella.Secisimettessed'accordosarebbebellospiegareacostorodovefannoilnidoiragniecheloros'interessasseroevenisseroconlui,chemostrerebbelorotuttiiposti.Poiandrebberoinsiemeall'osteriaacom-praredelvinoepoituttiincameradisuasorellaabere,fumareevederlaballare.Maitedeschieifascistisonorazzeimberbiobluastreconcuinoncisipuòintendere,econtinuanoapicchiarloePinnondiràmailorodovesonoinididiragno,nonl'hamaidettoagliamici,figuriamociselodicealoro.
Piange,invece,unpiantoenorme,esagerato,totalecomeilpiantodeineonati,mistoaurlieimprecazionieapestatedipiedichelosisentepertuttoilcasamentodelcomandotedesco.NontradiràMiscèl,Giraffa,l'Attristaeglialtri:sonoisuoivericompagni.Pinoraèpienod'ammirazioneperloroperchésononemicidiquellerazzebastarde.
MiscèlpuòstarsicurochePinnonlotradirà,dilàcertosentiràisuoigridiedirà:«Unragazzodiferro,Pin,resisteenonparla».
DifattiilbaccanopiantatodaPinsisentedappertutto,gliufficialideglialtriufficicomincianoaessereseccati,alcomandotedescoc'èsempreunviavaidigenteperpermessieforniture,nonèbenechetuttisentanochelorobattonoancheibambini.
L'ufficialeconlafacciainfantilericevel'ordinedismetterel'interrogatorio;continueràunaltrogiornoeinaltrasede.MafarstarezittoPinadessoèunproblema.Lorovoglionospiegarglichetuttoèfinitoma
Pincoprelalorovocecoisuoistrilli.Glisiavvicinanoinmolti,percalmarlo,maluiscappaesidivincolaeraddoppiaipiagnistei.Fannoentraresuasorellacheloconsolieluiamomentilesaltaaddossopermorderla.Dopounpo'c'èungruppettodimilitieditedeschiattornoaluichecercanodirabbonirlo,qualcunoglifaunacarezza,qualcunocercad'asciugarglilelacrime.
Allafine,stremato,Pinsicheta,ansimandosenzapiùvoceingola.Oraunmilitelocondurràallaprigioneedomaniloriaccompagneràall'interrogatorio.
Pinescedall'ufficiocolmilitearmatochelosegue;halafacciapiccolapiccolasottol'ispidodeicapelli,gliocchistrizzatielelentigginilavatedalpianto.
SullaportaincontranoMiscèlilFrancesecheesce,libero.
-Ciao,Pin,-dice,-vadoacasa.Prendoserviziodomani.
Pinlosmicciacongliocchiettirossi,aboccaaperta.
-Si.Hofattodomandaperlabrigatanera.Mihannospiegatoivantaggi,lostipendiochesipiglia.Poi,sai,neirastrellamentipuoigirareperlecaseaperquisiredovevuoi.Domanimivestonoemiarmano.Ingamba,Pin.
IlmilitecheaccompagnaPinallaprigionehailberrettinonerocolfasciorossoricamatosopra:èunragazzottobassobasso,conunmoschettopiùaltodilui.Nonappartieneallarazzabluastradeifascisti.
Giàdacinqueminuticamminanoeancoranessunodeiduehadettoniente.
-Sevuoiticifannoentrateanchetenellabrigatanera,-diceilmiliteaPin.
-Sevoglioentronella...diquellavaccadellatuabisnonna,-glirispondePinsenzascomporsi.Ilmilitevuoifarl'offeso:
-Di',oh,conchiticredi?Di',oh,chit'hainsegnato?-esiferma.
-Dai,portamiingalera,sbrigati,-lotiraPin.
-Ecosaticredi,cheingaleravaiastartranquillo?Tuttiimomentitifannoandareall'interrogatorioetigonfianodallebotte.Tipiacepigliarlebotte?
-Ateinvecepiaceesserein...—faPin.
-Ate,-failmilite.
-Ate,atuopadreeatuononno,—faPin.
Ilmiliteèunpo'tontoecirimanemaletuttelevolte.
-Senonvuoichetipicchino,entranellabrigatanera.
-Epoi?-faPin.
-Epoifaiirastrellamenti.
-Tulifaiirastrellamenti?
-No.Iosonopiantonealcomando.
-Mava'.Chissàquantiribellihaiammazzatoenonlovuoiraccontare.
-Tigiuro.Maistatoinunrastrellamento.
-Maitrannequellevoltechec'eri.
-Trannequellavoltaincuim'hanpreso.
-Hanpresoancheteinunrastrellamento?
-Si,èstatopropriounbelrastrellamento,propriobenfatto.Puliziacompleta.Anchemehannopreso.Eronascostoinunpollaio.Propriounbelrastrellamento.
ConMiscèlPinèrimastomalenonperchégiudichichehacompiutounabruttaazione,chesiauntraditore.Sololoirritalosbagliarsituttelevolteenonpotermaiprevederequelchefannoigrandi.Luis'aspettacheunopensiinunmodo,einvecequellopensainunaltro,concambiamentichenonsipossonomaiprevedere.
InfondoancheaPinpiacerebbeesserenellabrigatanera,giraretuttobardatoditeschiedicaricatoridamitra,farpauraallagenteestareinmezzoaglianzianicomeunodeiloro,legatoalorodaquellabarrierad'odiocheliseparadaglialtriuomini.Forse,ripensandoci,decideràd'entrarenellabrigatanera,almenopotràrecuperarelapistolaeforsepotràtenerlaeportarlaapertamentesulladivisa;epotràanchevendicarsidell'ufficialetedescoedelgraduatofascistacondeidispetti,perrifarsiinrisatedituttiipiantiegliurli.
C'èunacanzonedellebrigatenerechedice:EnoidiMussolinicichiamanfarabutti...epoicisonodelleparoleoscene:lebrigatenerepossonocantarecanzoniosceneperlevieperchésonofarabuttidiMussolini,questoèmeraviglioso.Peròilpiantoneèunostupidoeglidaainervi,perciòluirispondemaleaognicosachedice.
Laprigioneèunagrandevillad'inglesirequisita,perchénellavecchiafortezzasulportoitedeschihannopiazzatolacontraerea.Èunavillastrana,inmezzoaunparcod'araucarie,chegiàprimaforseaveval'ariadiunaprigione,conmoltetorrieterrazzeecaminichegiranoalvento,einferriatechegiàc'eranodaprima,oltreaquelleaggiunte."Adessolestanzesonoadattateacelle,stranecelleconilpavimentodilegnoelinoleum,congrandicaminidimarmomurati,conlavabiebidèturatidastracci.Sulletorrettestannosentinellearmateesulleterrazzeidetenutifannolacodaperilrancioesisparpaglianounpo'perilpasseggio.
QuandoPinarrivaèl'oradelrancioetutt'auntrattosiricordad'avermoltafame.Dannounascodellaanchealuielomettonoincoda.
Traidetenutisonomoltirenitentiallachiamataallearmieanchemoltiperreatiannonari,macellatoriclandestini,trafficantiinbenzinaeinsterline.Idelinquenticomunisonorimastiinpochi,ormaiche
nessunodapiùlacacciaailadri;gentecheavevadascontarevecchiecondanne,enonèpiùinetàdichiederel'arruolamentoperavereilcondono.Ipoliticisidistinguonoperilividichehannosullafaccia,perilmodocomesimuovonoconleossarottedagliinterrogatori.
AnchePinèun«politico»,losivedesubito.Stamangiandolasuabrodaglia,quandoglis'avvicinaunragazzograndeegrosso,conlafacciapiùgonfiaelividadellasuaeicapellirasisottounberrettoavisiera.
-T'hannoconciatobene,compagno,-dice.
Pinloguarda,nonsaancoracomedevetrattarlo:-Eteno?-dice.
Iltestarapatafa:-Ameognigiornomiportanoall'interrogatorioemipicchianoconunnervodibue.
Lodicecongrandeimportanzacomefacesserounonorespecialeperlui.
-Sevuoilamiaminestratieni,-diceaPin.-Iononpossomangiareperchéholagolapienadisangue.
Esputainterraunaschiumettarossa.Pinloguardaconinteresse:hasempreavutounastranaammirazioneperchiriesceasputareilsangue;glipiacevamoltovederecomefannoitisici.
-Alloraseitisico,-dicealtestarapata.
-Forsem'hanfattodiventaretisico,-consenteiltestarapataconimportanza.Pinhadell'ammirazioneperlui;forsediventerannoveriamici.
EpoiglihadatolasuaminestraePinlagradiscemoltoperchéhafame.
-Secontinuacosì,-diceiltestarapata,-mirovinanopertuttalavita.
Pindice:-Etuperchénont'iscrivinellabrigatanera?
Allorailtestarapatas'alzaeglipiantainfacciagliocchitumefatti:-Di',malosaichisonoio?
-No,chisei?-faPin.
—HaimaisentitoparlarediLupoRosso?LupoRosso.'echinonnehasentitoparlare?Aognicolpoincassatodaifascisti,aognibombachescoppianellavillettad'uncomando,aognispiachesparisceenonsisadovevaafinire,lagentediceunnomesottovoce:LupoRosso.PinsaanchecheLupoRossohasedicianni,eprimalavoravaalla«Todt»comemeccanico:altrigiovanichelavoravanonella«Todt»peraverel'esoneroglienehannoparlato,perchéportavailberrettoallarussaeparlavasemprediLenin,tantochel'avevanosoprannominatoGhepeù.Avevaanchelamaniadelladinamiteedellebombeaorologeriaeparevachesifossemessonella«Todt»perimpararecomesifannolemine.FinchéungiornoilpontedellaferroviaèsaltatoinariaeGhepeùnonsièfattopiùvederealla«Todt»:stavasuimontiecalavaincittàallanotte,conunastellabianca,rossaeverdesulberrettorusso,eunagrossapistola.S'erafattocrescereicapellilunghiesichiamavaLupoRosso.
OraLupoRossoèdavantialui,colberrettoallarussasenzapiùlastella,lagrossatestarasa,gliocchipesti,esputasangue.
-Si:seitu?-dicePin.-Io,—faLupoRosso.
-Equandot'hanpreso?
-GiovedìsulpontedelBorgo:armatoeconlastellasulberretto.
-Ecosatifanno?
-Forse,—diceconlasuaariad'importanza,-mifucilano.
-Quando?
-Forsedomani.–Etu?
LupoRossosputasangueperterra:-Chiseitu?-chiedeaPin.Pindiceilsuonome.Hasempredesideratod'incontrareLupoRosso,Pin,divederlosbucareunanotteneivicolidellacittàvecchia,manehaavutosempreancheunpo'paura,perviadisuasorellachevacoitedeschi.
-Perchéseiqui?—chiedeLupoRosso.Haquasilostessotonoperentoriodeifascisticheinterrogano.
AdessotoccaaPindarsiunpo'd'arie:-Hoportatoviaunapistolaauntedesco.
LupoRossofaunasmorfiafavorevole,serio:-Seiinbanda?-chiede.
Pindice:-Iono.
-Nonseiorganizzato?Nonseiinungap?
Pinètuttocontentodirisentirequellaparola:-Si,si,-dice,-gap!
-Conchisei?
Pincipensaunpo'su,poifa:—ConComitato.-Chi?
-Comitato,nonloconosci?-Pinvuoifarel'ariadisuperioritàmanongliriescebene.—Unomagro,conl'impermeabilechiaro.
-Turaccontidellestorie,ilcomitatosonointantepersone,chenessunosachisiano,epreparanol'insurrezione.Tunonsaiproprioniente.
-Senessunosachisianononlosainemmenotu.APinnonpiaceparlareconiragazzidiquellaetàperchévoglionofareisuperiorienonglidannoconfidenzaelotrattanocomeunbambino.
-Ioloso,-diceLupoRosso,-iosonounodelsim.
Un'altraparolamisteriosa:sim!gap!Chissàquanteparolecosicisaranno:aPinpiacerebbesaperletutte.
-Sotuttoanch'io,invece,-dice.—SochetutichiamiancheGhepeù.
-Nonèvero,-diceLupoRosso,—nonbisognachiamarmicosi.
-Perché?
-Perchénoinonfacciamolarivoluzionesociale,malaliberazionenazionale.Quandoilpopoloavràliberatol'Italia,inchiodiamolaborghesiaallesueresponsabilità.
-Come?-dicePin.
-Cosi.Inchiodiamolaborghesiaallesueresponsabilità.Mel'haspiegatoilcommissariodibrigata.
-Losaichièmiasorella?-Èunadomandachenonc'entra,maPinnehabastadifarediscorsidicuinonsicapiscenienteepreferisceentrarenegliargomentiabituali.
-No,-faLupoRosso.
-ÈlaNeradiCarrugioLungo.-Echiè?
-Comechiè.Tuttilaconoscono,miasorella.LaNeradiCarrugioLungo.
ÈincredibilecheunragazzocomeLupoRossononabbiamaisentitoparlaredisuasorella.Nellacittàvecchiaancheibambinidiseiannicomincianoaparlarneespieganoallebambinecom'èchefaquand'èalettocongliuomini.
-Di',nonsachièmiasorella.Questaèbuona...Pinvorrebbechiamareancheglialtridetenutiecominciareafareilbuffone.
-Ioledonneperoranonleguardonemmeno,-diceLupoRosso.-Unavoltafattal'insurrezione,cisaràtempo...
-Masetifucilanodomani?-dicePin.
-Bisognavedere,chifaprima,seloroafucilaremeoioafucilareloro.
-Comesarebbeadire?
LupoRossocipensaunpo'su,poisichinaall'orecchiodiPin:-Cihounpianochesemiriesce,primadidomanisonscappatoealloratuttiquestibastardifascistichemihannofattodelmalelapaganounoperuno.
-Scappi,edovevai?
-Aldistaccamentovado.DalBiondo.Eprepariamoun'azionecheseneaccorgeranno.
-Miporticonte?-No.
-Siibravo,Lupo,portamiconte.
-MichiamoLupoRosso,-precisal'altro.-Quandoilcommissariom'hadettocheGhepeùnonandavabene,ioglihochiestocomemipotevochiamare,eluihadetto:chiamatiLupo.Alloraioglihodettochevolevounnomeconqualcosadirossoperchéillupoèunanimalefascista.Eluim'hadetto:allora
chiamatiLupoRosso.
-LupoRosso,-dicePin,-senti,LupoRosso:perchénonvuoiportarmiconte?
-Perchéseiunbambino,eccoperché.Dapprincipio,perlaquestionedellapistolarubata,sembravacheconLupoRossosipotessediventareamicisulserio.Mapoihacontinuatoatrattarlocomeunbambino,equestodaainervi.Conglialtriragazzidiquellaetà,Pinpuòalmenofarvalerelasuasuperioritàparlandodicomesonfatteledonne,maconLupoRossoquest'argomentononattacca.PuresarebbebelloandareinbandaconLupoRossoefaregrandiesplosioniperfarecrollareiponti,escendereincittàsparandoraffichecontrolepattuglie.Forsepiùbelloancorachelabrigatanera.Soltantolabrigatanerahaletestedamortochesonomoltopiùd'effettodellestelletricolori.
Èunacosachenonsembraveraessereliaparlareconunochedomaniforsesaràfucilato,suquelterrazzopienod'uominichemangianoabbovatiinterra,tracomignolichegiranoalventoeleguardiecarcerariesulletorretteconimitrapuntati.Sembraunoscenarioincantato:tutt'intornoilparcoconleombreneredeglialberid'araucaria.Pinhaquasidimenticatolebottechehapreso,enonèbensicurochenonsiaunsogno.
Maoraleguardiecarcerarielimettonoinfilaperfarlitornareincella.
-Doveseidicella?-chiedeLupoRossoaPin.
-Nonsodovemimetteranno,-dicePin,-noncisonoancorastato.
-M'interessasaperedovesei,-diceLupoRosso.
-Perché?-faPin.
-Poilosaprai.
APinfannorabbiaquellichediconosempre:poilosaprai.Tutt'auntratto,nellafiladeidetenutiches'incamminanoglisembradivedereunafacciaconosciuta,moltoconosciuta.
-Di’,LupoRosso,Ioconosciquellolàdavanti,seccosecco,checamminainquellamaniera?...
-Èundetenutocomune,lascialostai»;Suidetenuticomuninonc'èdafaroassegnamento.
-Perché?Ioloconosco!
-Sonoproletariatosenzacoscienzadiclasse,-diceLupoRosso.
IV.
-Pietromagro!
-Pin!
UncarcerierelohaaccompagnatoallasuacellaeappenaapertalaportaPinhaavutoungridodistupore:avevavistogiustosulterrazzo»queldetenutochecamminavaastentoeraproprioPietromagro.
-Loconosci?-chiedeilcarceriere.
-Perbaccoseloconosco!Èilmiopadrone!-dicePin.
-Bene:sitrasferiscequituttaladitta,-failcarceriere,echiude.
PietromagroeradentrodaqualchemesemaaPin,vedendolo,sembrachesianopassatideglianni.Èpelleeossa,unapellegiallacheglipendesulcolloingrinzeflosceespinosedibarba.Stasedutosuunostratodipaglia,inunangolodellacella,conlebraccialungoifianchi,comestecchite.
VedePinelerialza:traPineilsuopadronenonc'èmaistatoaltrorapportochedisgridateedibotte:maadessoaritrovarlolieinquellostato,Pinsisenteinsiemecontentoecommosso.
Pietromagroèdiversoanchenelparlare:—Pin!seianchetuqui,Pin!-
diceconunavocerauca,lamentosa,senzapiùimprecazioni;esivedecheancheluiècontentodiincontrarlo.PrendePinperipolsi,manoncomeunavoltaperstorcerglieli;loguardaconlepupilleincorniciatedigiallo:-
Sonomalato,-dice,—sonomoltomalato,Pin.Questibastardinonmivoglionomandareall'infermeria.Quinonsicapiscepiùniente:ormainoncisonpiùchedetenutipoliticieungiornool'altrofinisconoperscambiareanchemeperunpolitico,emimettonoalmuro.
-Amem'hannobattuto,-dicePinemostraisegni.
-Alloraseiunpolitico,-faPietromagro.
-Sì,sì,-dicePin,-politico.
Pietromagrocistapensandosu.-Sicuro,sicuro,politico.Giàpensavoavedertiquichetuavessicominciatoarazzolarenelleprigioni.Perchéquandounocominciaunavoltaafinireinprigione,noncisilevapiù,tantevoltelometterannofuoritantevoltetorneràacascarci.Certoseseipoliticoèunaltroconto.Vedi,sel'avessisaputo,dagiovanemisareimessoneipoliticianch'io.Perchéafareireaticomuninonsirisolvenienteechirubapocovaingaleraechirubatantohalevilleeipalazzi.Afareireatipoliticisivaingaleracomeafareireaticomuni,chiunquefaqualcosavaingalera,masenonaltroc'èlasperanzacheungiornocisiaunmondomigliore,senzapiùprigioni.Questomel'haassicuratounpoliticocheerainprigioneconmetantiannifa,unoconlabarbanera,chec'èmorto.Perchéiohoconosciutocomuni,hoconosciutoannonari,hoconosciutofiscali,hoconosciutotuttelespecied'uomini:mabravicomeipoliticinonnehoconosciuto.
PinnoncapiscebeneilsensodiquestodiscorsomahapietàdiPietromagroestabuonobuonoguardandolacarotidecheglisaliscendeperilcollo.
-Vedi,oraiohounamalattiachenonpossopisciare.Avreibisognodicureesonoquiperterra.Nellevenenonmiscorrepiùdelsangue,madelpisciogiallo.Enonpossoberevinoeavreitantavogliadiprenderesbornieperunasettimanadiseguito.Pin,ilcodicepenaleèsbagliato.C'èscrittotuttoquellocheunononpuòfarenellavita:furto,omicidio,ricet-tazione,appropriazioneindebita,manonc'èscrittocosaunopuòfare,invecedifaretuttequellecose,quandositrovaincertecondizioni.Pin,mistaiasentire?
Pinloguardanellafacciagialla,pelosacomequelladiuncane,senteilsuofiatoansimarglisulviso.
-Pin,iomorirò.Tudevigiurarmiunacosa.Devidiregiuroaquellochedirò.Giurochepertuttalamiavitacombatteròperchénoncisianopiùprigionieperchésiarifattoilcodicepenale.Di':logiuro.
-Logiuro,-dicePin.
-Tenericorderai,Pin?
-Sì,Pietromagro,-dicePin.
-Adessoaiutamiatogliermideipidocchi,-dicePietromagro,—chenesonpieno.Lisaischiacciare?
-Si,-dicePin.Pietromagrosiguardanell'internodellacamicia,poinedaunlemboaPin.
-Guardabenenellecuciture,-dice.TogliereipidocchiaPietromagrononèunacosadivertente,maPietromagrofapietà,cosiconlevenepienedipisciogialloeforseavràpocotempodavivere,ormai.
-Labottega,comevalabottega?-chiedePietromagro.Néilpadronenéilgarzonehannomaiamatomoltoillavoro,maadessocomincianoadiscorreredellavororimastoarretrato,-delprezzodelcuoioedellospago,dichiaggiusteràlescarpealvicinato,orachesonodentrotuttiedue.
Stannosedutisullapagliainunangolodellacella,schiacciandoipidocchi,eparlandodirisuolature,dicuciture,dibrocchette,senzainveirecontroillorolavoro,cosamaisuccessainvitaloro.
-Di',Pietromagro,-faPin,-perchénonmettiamounlaboratoriodaciabattinonellaprigione,perfarelescarpeaicarcerati?
Pietromagrononciavevamaipensato,unavoltaandavavolentieriinprigioneperchépotevamangiaresenzafarniente.Maoralacosaglipiacerebbe,forsesepotesselavorarenonsisentirebbenemmenotantomalato.
-Sipuòprovareafarladomanda.Tucistaresti?Si,Pincistarebbe,illavorofattocosisarebbeunacosanuova,unacosascopertadaloro,divertentecomeungioco,eanchestareinprigionenonsarebbespiacevole,insiemeaPietromagrochenonlopicchierebbepiùecantarecanzoniaicarceratieaisecondini.
Inquellaunsecondinoaprelaportaefuoric'èLupoRossocheindicalui,Pin,edice:-Si,èquelloiltipochedicoio.
AllorailcarcerierelochiamafuoriechiudelacellacondentroPietromagrosolo.Pinnoncapiscecosavogliano.
-Vieni,-diceLupoRosso,-mihaidadareunamanoperportaregiùunbariled'immondizie.
Difattipocodistantenelcorridoioc'èunbarilediferro,pienodirifiuti.
PinpensacheèunacrudeltàmettereLupoRossocosimalconciatodallebusseafareilavoripesanti,e
anchefarloaiutaredaluicheèunbambino.
IlbarileèaltochearrivaalpettodiLupoRossoepesantechesifafaticaaspostarlo.MentresonlichelosoppesanoLupoRossoglisfioral'orecchioconlelabbrainunsussurro:—Sta'ingambacheèlavoltabuona;-poi,forte:-T'hofattocercarepertuttelecelle,hobisognodeltuoaiuto.
Questaèunacosamagnifica,chePinnonosavasperare.PeròPins'affezionaprestoagliambientieanchelaprigioneèunpostochehalesueattrattive;forseglisarebbepiaciutostarciunpo'ditempo,epoimagariscappareconLupoRosso,manoncosìappenaarrivato.
-Celafacciodame,-diceLupoRossoaicarcerierichel'aiutanoacaricarsiilbarilesullespalle.—Solomibastacheilragazzotengadadietroperchénonsirovesci.
Comincianoadandarecosi.-LupoRossopiegatoinduesottoilcaricoePinconlebracciaalzatetenendofermoilbarileperilfondo.
-Lasailastradaperandaredisotto?-gligridanodietroicarcerieri;—
sta'attentoanoncadereperlescale.
AppenagiratoilprimopianerottoloLupoRossodiceaPindiaiutarloaposaresuldavanzalediunafinestra:ègiàstanco?No:LupoRossohadaparlargli:—Sta'attento:adessosulterrazzodisottotuvaiavantietimettiaparlareconlasentinella.Deviattirarel'attenzioneinmodochenondistolgagliocchidate;tuseipiccoloebisognacheperparlartitengalatestaabbassata,manonstarglitroppovicino,vabene?
-Etucosafai?
-Ioglimettol'elmo.Vedrai.L'elmodiMussoliniglimetto.Haicapitocosadevifare?
-Si,-dicePin,chepurenoncapisceancoraniente,-epoi?
-Poitelodirò.Unmomento:aprilemani.LupoRossotirafuoriunpezzodisaponeumidoenespalmailpalmodellemaniaPin;poilegambe,dallaparteinternaspecieiginocchi.
-Perché?-chiedePin.
-Vedrai,-diceLupoRosso,-hostudiatoilpianoneiminimiparticolari.
LupoRossoappartieneaquellagenerazioneches'èeducatasuglialbumcoloratid'avventure:solocheluihapresotuttosulserioelavitafinoranonglihadatosmentite.Pinl'aiutaaricaricarsiilbarilesullespalle,equandosonoarrivatiallaportadelterrazzo,vaavantiperparlareallasentinella.
Lasentinellaèallabalaustracheguardaglialbericonariatriste.Pins'avanzaconlemaniintasca,esenteditrovarsinelsuo:gliètornatoilsuovecchiospiritodelcarrugio.
-Ehi,-dice.
-Ehi,-falasentinella.
Èunafacciasconosciuta:unmeridionaletristeconleguancetagliuzzatedalrasoio.
-Mondoboia,guardaunpo'lìchisirivede,-esclamaPin.-Giustoeraunpo'chemidicevo:dovesaràandatoasbatterequellavecchiacarogna,edeccomondoboiadovetitrovo.
Ilmeridionaletristeloguardacercandodispiccicarelepalpebresemichiuse:-Chi?chisei?
-Mondocane,adessotumidiraichenonconoscimiasorella?
Lasentinellacominciaafiutarequalcosa:-Iononconosconessuno.Seiundetenuto?Nonpossoparlarecoidetenuti.
ELupoRossononarrivaancora!
-Noncontarlaame,-faPin.-Vuoidirechedaquandofaiservizioquinonseimaiandatoconunabrunacoicapelliricci...
Lasentinellaèperplessa:-Sichecisonoandato;Econquesto?
-Unachestainuncarrugiochesipassadaunarivoltachesigiraadestradaunapiazzadietrounachiesa,checisivaconunascala?
Lasentinellabattegliocchi:-Come?
Pinpensa:«Sta'avederecheèandatopropriodalei!»
AquestopuntoLupoRossodovrebbearrivare:chenoncelafacciaareggereilbariledasolo?
-Adessotispiego,-faPin.-Saidov'èpiazzadelMercato?
-Mmm...-falasentinellaeguardaaltrove;nonva,bisognatrovarequalcosadipiùattraentemaseLupoRossononarrivaètuttafaticasprecata.
-Aspetta,-dicePin.Lasentinellagiraunpo'losguardoversodilui.
-Cihounafotografiaintasca.Oratelafacciovedere.Tenefacciovederesolounpezzo.Latesta.Sì,perchésetifacciovederetutto,poistanottenondormi.
Lasentinellaèchinasopradilui,edèriuscitaadaprirecompletamentegliocchi,dueocchidaanimalecavernicolo.AlloraLupoRossoapparenelvanodellaporta;ècurvosottoilbarilediimmondizie,mapurecamminainpuntadipiedi.Pintirafuoridaunatascaleduemanigiunteelegiraunpo'peraria,comesenascondessequalcosa:-Ih,ih!Tipiacerebbe,eh!
LupoRossos'avvicina,apassilunghiesilenziosi.Pincominciaafarscorrereunamanosull'altra,pianopiano.LupoRossoèormaiallespalledellasentinella.LasentinellaguardalemanidiPin:sonoinsaponate,eperché?Equestafotografianoncominciamai?Auntrattounafranadispazzaturaglis'abbattesulcapo;nonèsolounafrana,èunqualcosacheloschiacciasopraetuttointornoinmezzoallaspazzatura;soffoca,manonpuòliberarsi;èrimastoprigionieroluieilsuofucile.Cadeesented'esserediventatocilindricoedirotolareperilterrazzo.
IntantoLupoRossoePinhannogiàscavalcatolabalaustra.
-Là,-diceLupoRossoaPin.-Attaccatilàenonmollare,-egliindicailtubodiscaricod'unagrondaia.Pinhapaura,maLupoRossoquasilobuttanelvuotoeluièobbligatoadattaccarsialtubo.Peròlemanieiginocchiinsaponatiscivolano,èunpo'comescenderesullaringhierad'unascala,solofamoltopiùpauraenonbisognaguardaresottonéstaccarsidaltubo.
LupoRossoinvecehafattounbalzonelvuoto,sivuoleammazzare?No,vuoleraggiungereiramidiun'araucariapocodistanteedaggrapparsi.Mairamiglisispezzanoinmanoeluiprecipitatraunoschiantodilegnieunapioggiadipiccolefoglieaghiformi,Pinsentechelaterras'avvicinasottodilui,enonsasehapiùpauraperséoperLupoRossocheforses'èammazzato.Toccaterrarischiandodispezzarsilegambeesubito,aipiedidell'araucaria,vedeLupoRossostesoalsuolosuun'ecatombedipiccolirami.
-Lupo!tiseifattomale?-dice.
LupoRossoalzalafaccia,enonsicapiscepiùqualisianolescorticaturedell'interrogatorioequaliquelledellacaduta.Daun'occhiataattorno.Sisentonodeglispari.
-Gambe!-diceLupoRosso.S'alzaunpo'zoppicante,purecorre.
-Gambe!-continuaaripetere.-Diqua!LupoRossoconoscetuttiipostieoraguidaPinperilparcoabbandonato,invasodarampicantiselvaticiedaerbespinose.Dallatorrettasparanofucilatecontrodiloro,mailparcoètuttosiepiedalberidiconifereesipuòprocederealcoperto,purePinnonèmaisicurodinonesserestatocolpito,sachesubitononsisentelaferita,finchétuttoauntrattononsistramazzaalsuolo.LupoRossol'haguidatoperunaporticina,perunavecchiaserra,glihafattoscavalcareunmuro.
Auntrattolepenombredelparcosidiradanoedeccoaprirsiailoroocchiunoscenarioluminoso,acolorivivissimi,comequandosiscopreunadecalcomania.Hannounmovimentodipaura,subitosigettanoaterra:davantialoros'allargailbrullodellacollina,etuttointorno,grandissimoecalmo,ilmare.
Sonoentratiinuncampodigarofani,strisciandopernonfarsivederedalledonnecolcappellonedipagliachesonoinmezzoalladistesageometricadeglisteligrigieannaffiano.Dietroungrandeserbatoiod'acquaincementoc'èun'anfrattuositàconvicinodellestuoieripiegateched'invernoservonoacoprireigarofaniperchénongelino.
-Qua,-diceLupoRosso.S'appiattanodietroilserbatoioetiranolestuoieinmododanonesservisti.
-Quibisognaaspettarelanotte,-diceLupoRosso.
Pinpensatuttoauntrattoasestessoappesoallagrondaia,oaglisparidellesentinelle,esudafreddo.Sonocosequasipiùspaventosearicordarsicheaviverle;mavicinoaLupoRossononsipuòaverepaura.ÈunacosabellissimastaresedutiinsiemeconLupoRossodietroalserbatoio:sembradigiocareanascondersi.Solochenonc'èdifferenzatrailgiocoelavita,esièobbligatiagiocaresulserio,comepiaceaPin.
-Tiseifattomale,LupoRosso?
-Nonmolto,-diceLupoRosso,passandosiilditoinsalivatosullesbucciature,-iramispezzandosihannofrenatolacaduta.Avevotuttocalcolato.Atecomeèandata,colsapone?
-Mondoboia,LupoRosso,losaicheseiunfenomeno?Comefaiasaperetuttequestecose?
-Uncomunistadevesapereditutto,-rispondel'altro;-uncomunistadevesapersiarrangiareintutteledifficoltà.
-Èunfenomeno,-pensaPin.-Peccatochenonpossafareamenodidarsidellearie.
-Unasolacosamidispiace,-diceLupoRosso,-chesonodisarmato.
Nonsocosapaghereiperunosten.
Sten:eccoun'altraparolamisteriosa.Sten,gap,sim,comesifaaricordarseletutte?Maquest'osservazionehariempitodigioiaPin;adessopotràdarsidellearieanchelui.
-Ioinvecenoncipenso,-dice.-Lamiapistolacel'hoenessunomelatocca.
LupoRossolosmiccia,cercandodinondareavederetroppointeresse:-
Tuhaiunapistola?
-Hm,hm,-faPin.
-Checalibro?Chemarca?
-Unapistolavera.Damarinaiotedesco.Gliel'hoportataviaio.Perquelloerodentro.
-Dimmicom'èfatta.
Pincercadispiegarglielo,eLupoRossodescrivetuttiitipidipistolacheesistonoedecidechequelladiPinèunaP.38.Pins'entusiasma:pi-trentotto,chebelnome,pi-trentotto!
-Dovelatieni?-dice.
-Inunposto,-faPin.
AdessoPindevedecidersisedireonondireaLupoRossodeinididiragno.CertoLupoRossoèunragazzofenomenochepuòfaretuttelecoseimmaginabili;mailpostodeinididiragnoèungrandesegretoebisognaesseredeiveriamiciintuttoepertutto.Forse,malgradotutto,LupoRossononèsimpaticoaPin:ètroppodiversodatuttiglialtri,grandieragazzi:dicesemprecoseserieenonsiinteressadisuasorella.Sesiinteressassedeinididiragno,sarebbemoltosimpatico,anchesenons'interessadisuasorella:infondoPinnoncapisceperchétuttigliuominisiinteressinotantodisuasorella,hadeidentidacavallaeleascelleneredipeli,maigrandiparlandoconluifinisconosemprepertirareinballosuasorella,ePins'èconvintocheèlacosapiùimportantedelmondoecheluièunapersonaimportanteperchéèfratellodellaNeradiCarrugioLungo.Peròèconvintocheinididiragno
sianopiùinteressantidisuasorellaedituttelequestionidimaschiedifemmine,solonontrovanessunochecapiscaquestecose;selotrovassesaprebbeperdonarglianchequeldisinteressarsidellaNera.
DiceaLupoRosso:-Iosounpostodovefannoilnidoiragni.
LupoRossorisponde:-IovogliosaperedovehailaP.38.
Pindice:-Ben:èlì.
-Spiegamelo.
-Vuoisaperecomesonfattiinidideiragni?
-Vogliochetumidiaquellapistola.
-Perché?Èmia.
-Tuseiunbambinoches'interessaainididiragno,chetenefaidellapistola?
-Èmia,mondoboia,esevogliolabuttonelfossato.
-Seiuncapitalista,-diceLupoRosso.-Sonoicapitalistichecagionanocosì.
-Tumorissi,-dicePin-Un...chet'anneghi.
-Seimattoaparlarcosiforte?Secisentonosiamorovinati.
PinsiscostadaLupoRossoestannozittiperparecchiotempo.Nonsaràpiùamicoconlui,LupoRossolohaportatoinsalvofumidallaprigione,maèinutile,nonriuscirannoafareamicizia.PeròPinhapaurad'esserelasciatosolo,equellafaccendadellapistolalolegaafilodoppioconLupoRosso,perciònonbisognatagliareiponti.
VedeLupoRossochehatrovatounpezzodicarboneehacominciatoascriverequalcosasulcementodelserbatoio.Prendeunpezzodicarboneancheluiecominciaafaredeidisegnisporchi:ungiornohariempitotuttiimuridelcarrugiodidisegnicosisporchicheilparrocodiSanGiuseppehaprotestatoalComuneehafattoridarel'intonaco.MaLupoRossoètuttointentoallasuascritturaenonglibada.
-Cosascrivi?-chiedePin.
-Morteainazi-fascisti,-diceLupoRosso.-Nonpossiamoperderecosiilnostrotempo.Quisipuòfareunpo'dipropaganda.Prendiuncarboneescrivianchetu.
-Iohoscritto,-dicePineindicaisegniosceni.LupoRossovasututtelefurieesimetteacancellarli.
-Seimatto?Bellapropagandacifacciamo!
-Machepropagandavuoifare,chivuoichevengaaleggereinquestonidodiramarri?
-Sta'zitto:hopensatodifareunaseriedifreccesulserbatoio,epoisulmuro,finallastrada.Unosegue
lefrecce,arrivaquielegge.
EccounaltrodeigiochichesafaresoloLupoRosso:giochicomplicatissimi,cheappassionanomanonfannoridere.
-Ecosabisognascrivere:VivaLenin?
Annifanelcarrugioc'eraunascrittachecomparivasempre:VivaLenin.
Venivanoifascistiacancellarlaeilgiornodopocomparivaancora.UngiornopoiarrestaronoFranseilfalegnameelascrittanonsividepiù.
Fransediconocheèmortoinun'isola.
-Scrivi;Vival'Italia,VivaleNazioniUnite,-diceLupoRosso.
APinnonpiacescrivere.Ascuolalopicchiavanosulleditaelamaestravistadasottoilbancoavevalegambestorte.PoiilWèunaletterachesisbagliasempre.Megliocercarequalcheparolapiùfacile.Pincipensaunpo'su,poicomincia:unci,unu,unelle...
Legiornatecomincianoaesserlungheel'imbrunirenonarrivamai.OgnitantoLupoRossosiguardaunamano,quellamanoèilsuoorologio:ognivoltachelaguardalavedepiùscura,quandovedràsoloun'ombraneraèsegnocheèbuioesipuòuscire.HarifattolapaceconPinePinlocondurràalsentierodeinididiragno,adisseppellirelapistola.LupoRossos'alza:èabbastanzabuio.-Andiamo?-diceaPin.
-Aspetta,-faLupoRosso.-Iovadoinesplorazioneepoitornoaprenderti.Inunoèmenopericolosocheindue.
APinnonpiacerimaneresolo,mad'altrondeavrebbeanchepauraauscirecosi,senzasaperecosac'èfuori.
-Di'LupoRosso,-faPin,-nonmipianteraimicaquidasolo?
-Sta'sicuro,-diceLupoRosso,-parolamiachetorno.PoiandiamodallaP.38.
Pinoraèsolocheaspetta.Orachenonc'èpiùLupoRossotutteleombreprendonoformestrane,tuttiirumorisembranopassichesiavvicinano.È
ilmarinaiochesbraitaintedescoincimaalcarrugioeadessovieneacercarlofinlà,ènudo,inmaglietta,edicechePingliharubatoancheipantaloni.Poivienel'ufficialeconlafaccinadabimbo,conuncanepoliziottoalguinzaglio,frustandoloconilcinturonedellapistola.Eilcanepoliziottohalafacciadell'interpretedaibaffiditopo.ArrivanoaunpollaioePinhapaurad'essercilui,nascostoinquelpollaio.Inveceentrano,escopronoilpiantonechehaaccompagnatoPinallaprigione,rannicchiatocomeunagallina,chissàperché.
Ecco,alnascondigliodiPinfacapolinounafacciaconosciutacheglisorride:èMiscèlilFrancese!MaMiscèlsimetteilcappelloeilsuosorrisositrasformainsogghigno:èilberrettodellabrigataneraconsopralatestadamorto!EccochearrivaLupoRosso,finalmente!Maunuomoloraggiunge,unuomocon
l'impermeabilechiaro,loprendeperungomitoefasegnodino,indicandoPin,conlasuaespressionescontenta:èComitato,PerchénonvuolecheLupoRossoloraggiunga?Indicaidisegnisulserbatoio,disegnienormicherappresentanolasorelladiPinalettoconuntedesco!Dietroilserbatoioc'èpienodispazzatura:Pinnonsen'eraaccortoprima.Oravuoiscavarsiunnascondiglioinmezzoallaspazzatura,matoccaunafacciaumana:c'èunuomovivoseppellitonellaspazzatura,lasentinellaconlasuatristefacciatagliuzzatadalrasoio!
Pinsiscuotedisoprassalto:quantoavràdormito?
Intornoaluiènottefonda.ELupoRossoperchénonètornatoancora?
Avràincontratounapattugliaesaràstatopreso?Oppuresaràtornatoel'avràchiamatomentredormivaesenesaràandatocredendocheluinoncisiapiù.Oforsestannobattendolacampagnatuttointornopercercarelorodueenoncisipuòmuovered'unpasso.
Pinescedadietroilserbatoio:ilgracidaredelleranenascedatuttal'ampiagoladelcielo,ilmareèunagrandespadaluccicantenelfondodellanotte.L'essereall'apertoglidaunsensostranodipiccolezzachenonèpaura.OraPinèsolo,solosututtoilmondo.Ecamminapericampicoltivatiagarofanieacalendule.Cercaditenersialtosuldecliviodellecolline,perpassarsopraallazonadeiComandi.Poiscenderàalfossato:làsonoisuoiluoghi.
Hafame:diquest'epocasonomatureleciliege.Eccounalbero,distantedaognicasa:chesiasortoliperincantesimo?Pinsiarrampicatrairamiecominciaasfrondarlicondiligenza.Ungrossouccelloglipigliailvoloquasitralemani:eralichedormiva.Pinsisenteamicoditutti,inquelmomento,evorrebbenonaverlodisturbato.
Quandosentechelafames'èunpo'chetatasiriempiediciliegeletascheescende,eriprendelastradasputandonoccioli.Poipensacheifascistipossonoseguirelasciadeinocciolidiciliegiaeraggiungerlo.Manessunopuòesserecosifurbodapensarequello,nessunotranneunapersonaalmondo:LupoRosso!Ecco:sePinlasceràunasciadinocciolidiciliegiaLupoRossoriusciràatrovarlo,dovunquesia!Bastalasciarcadereunnoccioloogniventipassi.Ecco:giratoquelmuretto,Pinmangeràunaciliegia,poiun'altradaquelvecchiofrantoio,un'altrapassatol'alberodinespolo:cosiviafinoadarrivarealsentierodelletanediragno.Maancoranonharaggiuntoilfossatochegiàleciliegesonofinite:PincapiscealloracheLupoRossononloritroveràmaipiù.
Pincamminanellettodelfossatoquasisecco,fragrandisassibianchieilfrusciarecartaceodellecanne.Infondoallepozze.dormonoleanguille,lunghequantounbraccioumano,cheatoglierel'acquasipossonoacchiappareconlemani.Allafocedeltorrentenellacittàvecchiachiusacomeunapigna,dormonogliuominiubriachieledonnesazied'amore.LasorelladiPindormesolaoincompagniaes'ègiàdimenticatadilui,nonpensanéseèvivonéseèmorto.Sullapagliadellasuacella,unicovegliailsuopadronePietromagro,vicinoamorire,colsanguechediventagiallodipiscionellevene.
Pinèarrivatoaipropriposti:eccoilbeudo,eccolascorciatoiaconinidi.
Riconoscelepietre,guardaselaterraèstatasmossa:no,nullaèstatotoccato.Scavaconleunghie,conansiaunpo'voluta:atoccarelafondinahaunsensodicommozionedolce,comedapiccoloaungiocattolosottoilguanciale.Estraelapistolaepassailditosugliincavipertoglierelaterra.
Dallacanna,sveltosvelto,esceunragnetto:eraandatoafarsiilnidodentro!
Èbellalasuapistola:èl'unicacosacherestialmondoaPin.Pinimpugnalapistolaeimmaginad'essereLupoRosso,cercadipensareacosafarebbeLupoRossoseavessequellapistolainmano.Maquestogliricordacheèsolo,chenonpuòcercaraiutodanessuno,nédaquellidell'osteriacosiambiguieincomprensibili,nédasuasorellatraditrice,nédaPietromagrocarcerato.Anchediquellapistolanonsachefarsene:nonsacomesicarica,selotrovanoconlapistolainmanosaràdicertoucciso.
Larimettenellafondinaelaricopredipietreeterraederbe.Oranonglirestachemettersiacamminareacasoperlacampagna,enonsaassolutamentecosafare.
Hapresoaseguireilbeudo:nelbuioacamminareperilbeudoèfacileperderel'equilibrioemettereunpiedeabagnonellacunettaocascarenellafasciadisotto.Pinconcentraognisuopensieronellosforzodistareinequilibrio:cosicrededitenereindietrolelacrimechegiàglipesanonellavolutadelleorbite.Mailpiantogiàloraggiunge,eannuvolalepupilleeinzuppaleveledellepalpebre;primapiovigginasilenzioso,poiscrosciadirottoconunmartellaredisinghiozzisuperlagola.Mentreilragazzocamminacosipiangendo,unagrandeombrad'uomosorgeincontroaluinelbeudo.Pinsiferma;esifermaanchel'uomo.
-Chivalà!-dicel'uomo.
Pinnonsacosarispondere,halelacrimecheurgono,eripiombainunpiantototale,disperato.
L'uomos'avvicina:ègrandeegrosso,vestitoinborgheseearmatodimitra,conunamantellinaarrotolataatracolla.
-Di',perchépiangi?-dice.
Pinloguarda:èunomoneconlafacciacamusacomeunmascheronedafontana:haunpaiodibaffispioventiepochidentiinbocca.
-Checosafaiqui,aquest'ora?-dicel'uomo,-tiseiperso?
Lacosapiùstranadiquell'uomoèilberretto,unberrettinodilanacolbordoricamatoeilpon-ponincima,nonsicapiscedichecolore.
-Tiseiperso:ioacasanontipossoriaccompagnare,ioconlecasecihopocodavedere,nonpossomicariportareibambinismarriti,io!
Dicetuttoquestoquasipergiustificarsi,piùversosestessocheversoPin.
-Nonmisonosmarrito;-dicePin.
-Eallora?Chefaituingiroperdiqua?-fal’omonecolberrettinodilana.
-Dimmiprimachefaitu.
-Bravo,-dicel'uomo.-Seiingamba;Vedicheseiingamba,perchépiangi?Iovadoaammazzarelagente,lanotte.Haipaura?
-Iono,seiunassassino?
-Ecco;neancheibambinihannopiùpauradichiammazzalagente.Nonsonounassassinomaammazzolostesso.
-Vaiadammazzareunuomo,adesso?-No-Ritorno.
Pinnonhapauraperchésachec'èchiammazzalagenteeppureèbravo:LupoRossoparlasempred'ammazzareeppureèbravo,ilpittorechestavadifronteacasasuahaammazzatosuamoglieeppureerabravo,MiscèlFranceseadessoavrebbeammazzatogenteancheluiesarebbesemprerestatoMiscèlFrancese.Poil’omonecolberrettinodilanaparlad'ammazzarecontristezza,comelofacessepercastigo.
-LoconosciLupoRosso?-chiedePin.-Perdio,seloconosco;LupoRossoèunodelBiondo.IosonounodelDritto.Etucomeloconosci?
-Eroconlui,conLupoRosso,el'hoperduto.Siamoscappatid'inprigione.Abbiamomessol'elmoallasentinella.Ameprimam'hannofrustatoconlacinghiadellapistola.Perchél'horubataalmarinaiodimiasorella.MiasorellaèlaNeradiCarrugioLungo.
L'omoneinberrettinodilanasipassaunditosuibaffi:-Giàgiàgiàgià...
-dice,nellosforzodicapirelastoriatuttainunavolta.-Eadessodovevuoiandare?
-Nonloso,-dicePin.-Tudovevai?
-Iovadoall'accampamento.
-Miciporti?-dicePin.
-Vieni.Haimangiato?
-Ciliege,-dicePin.
-Ben.Tienidelpane,-etirafuoriditascailpaneeglieloda.
Oracamminanoperuncampod'olivi.Pinmordeilpane:ancoraqualchelacrimaglicolaperleguanceeluilainghiotteassiemealpanemasticato.
L'uomolohapresopermano:èunamanograndissima,caldaesoffice,sembrafattadipane.
-Dunque,vediamounpo'com'èandata...Alprincipioditutto,m'haidetto,c'èunadonna,..
-Miasorella.LaNeradiCarrugioLungo,—dicePin.
-Naturalmente.Alprincipiodituttelestoriechefinisconomalec'èunadonna,nonsisbaglia.Tuseigiovane,imparaquellochetidico:laguerraètuttacolpadelledonne...
V.
QuandoPinsisvegliavedeiritaglidicielotrairamidelbosco,chiarichequasifamaleguardarli.Ègiorno,ungiornoserenoeliberoconcantid'uccelli.L’'omoneègiàinpiediaccantoaluiearrotolalamantellinacheglihatoltodidosso.
-Andiamo,prestocheègiorno,-dice.Hannocamminatoquasituttalanotte.Sonosalitiperoliveti,poiperterrenigerbidi,poiperoscuriboschidipini.Hannovistogufi,anche;maPinnonhaavutopauraperchél'omonecolberrettinodilanal'hasempretenutopermano.
-Tucaschidalsonno,ragazzomio,-glidicevaI'orhone,tirandoselodietro,-nonvorraimicachetiportiinbraccio?
DifattiPinfaticavaatenergliocchiaperti,esisarebbevolentierilasciatoandarenelmaredifelcidelsottobosco,finoadessernesommerso.Eraquasimattinaquandoiduesonoarrivatiallospiazzod'unacarbonaiael'omonehadetto:-Quipossiamofartappa.
Pins'èsdraiatosulterrenofuligginosoecomeinunsognohavistol'omonecoprirloconlasuamantellina,poiandareevenirecondeilegni,spaccarli,eaccendereilfuoco.
Oraègiorno,el'omonestapisciandosullecenerispente;anchePinsialzaesimetteapisciarevicinoalui.Intantoguardal'uomoinfaccia:nonl'haancoravistobeneallaluce.Manmanocheleombrediradanodalboscoedagliocchiancoraappiccicatidalsonno,Pincontinueràascoprireinluiqualcheparticolarenuovo:èpiùgiovanediquellochesembravaeanchediproporzionipiùnormali;haibaffirossicciegliocchiazzurri,eun'ariadamascheroneperquellagrandeboccamaldentataequelnasospiaccicatosullafaccia.;
-Diquiaunpo'cisiamo,-diceaPinognitanto,camminandoattraversoilbosco.Nonsafaredeilunghidiscorsi,eaPinnondispiacecamminareinsiemealuiinsilenzio:infondohaunpo'disoggezionediquest'uomochegiralanottedasoloadammazzarelagente,edècosibuonoconluieloprotegge.LagentebuonahasempremessoinimbarazzoPin:nonsisamaicometrattarliesihavogliadifarlorodeidispettipervederecomereagiscono.Maconl'omonedalberrettinodilanaèdifferente:perchéèunochechissàquantagentehaammazzatoepuòpermettersid'esserbuonosenzarimorsi.
Nonsaparlarealtrochedellaguerrachenonfiniscemaiediluichedoposetteannidialpinoècostrettoagirareancoraconlearmiaddossa,efiniscecoldirecheleunicheastarbenediquestitempisonoledonne,echeluihagiratotuttiipaesiehacapitochesonolarazzapiùcattivachecisia.QuestogeneredidiscorsinoninteressaPin,sonolesolitecosechetuttidiconodiquestitempi;peròdelledonnePinnonhamaisentitoparlarecosi:nonèunocomeLupoRossochenons'interessadelledonne:sembracheleconoscabenemacheciabbiaunqualchefattopersonale.
Hannoabbandonatoipinieadessovannosottoicastagni.
-Trapoco,-dicel'uomo-siamoarrivatidavvero.
Difattidilìapocoincontranounmulo,coifinimentimasenzabasto,chesenevapercontosuobrucandofoglie.
-Domandoioseèilmododimandareaputtaneilmulo,cosìslegato,-
dicel'uomo—Vieniqui,Corsaro,vieni,bello.
Loprendeperlacavezzaeselotiradietro.Corsaroèunvecchiomuloscorticato,docileeremissivo.Intantosonoarrivatiaunaradimidelbosco,dov'èuncasolarediquelliincuis'affumicanolecastagne.Nonsivedeanimavivael'uomosifermaesifermaanchePin.
-Cosasuccede?-fal'uomo,-senesonoandativiatutti?
Pincapiscecheforsec'èdaaverpaura,maluinonsabenecomestannolecoseenonriesceaspaventarsi.
-Ehi!Chivalà!-dicel'uomo,manontantoforte,esfilandosiilmitradallaspalla.
Alloradalcasolareesceunominoconunsacco.Vedelorochearrivano,buttailsaccoperterraecominciaabatterlemani:-Olà,ciao,Cugino!
Quest'oggiègiornatadimusica!
-Mancino!-fuiilcompagnodiPin,-dovediavolosonotuttiglialtri?
L'ominovieneloroincontrofregandosilemani.
-Treautocarri,treautocarripienichevengonosuperlacarrozzabile.Lihannoavvistatistamattinaec'èandatoincontrotuttoilbattaglione.Trapococomincialamusica.
Èunominocolgiubbottodamarinaioeconuncappucciodipelodiconigliosulcraniocalvo;Pinpensachesiaunognomocheabitainquellacasettainmezzoalbosco.
L'uomogrossosipassailditosuibaffi:-Ben,-dice,-bisogneràchecifacciaunpassoanch'ioadarciunabotta.
-Sefaiintempo,-dicel'omino.-Iosonrimastoafardamangiare.Sonsicurocheamezzogiornolihangiàmessifuoricombattimentoesonodiritorno.
-Poteviguardareancheilmulo,giàchec'eri,-dicel'altro,-senonl'incontravoioarrivavaallamarina.
L'ominolegailmulo,poiguardaPin.
-Equestochiè?Haifattounfiglio,Cugino?
-Piuttostochefareunfiglio,mitagliereianchel'anima,-dicel'omone.-
QuestoèunragazzochefaicolpiconLupoRossoes'erasbandato.
Nonèpropriocosì,maPinècontentod'esserepresentatoinquestomodo,eforsel'omonel'hadettoapposta,perfarglifarepiebellafigura.
-Vedi,Pin,-dicel'omone,-questoèilMancino,ilcucinieredeldistaccamento.Portaglirispetto,perchéèanziano,eperchésenonontidalagiuntadiminestra.
-Sentiunpo',reclutadellarivoluzione,-diceMancino,-seicapaceapelarelepatate?
Pinvorrebberispondergliconqualcheparolaccia,cosìperfareamicizia,malìperlìnonnetrovaerisponde:-Iosì.
-Ben,avevogiustobisognod'unaiuto-cuciniere,-diceMancino,-
aspettachevadoaprendereicoltelli-.Espariscenelcasolare.
-Di',quelloètuocugino?-chiedePinall'uomogrosso.
-No,ilCuginosonoio,tuttimichiamanocosi.
-Anch'io?
-Anchetucosa?
-SepossochiamartiCuginoanch'io.-S'intende:èunnomecomeunaltro.
QuestopiaceaPin.Cisiprovasubito:—Cugino!-fa.
-Cosavuoi?.-Cugino,cosavengonoafaregliautocarri?
-Afarcilapelle,vengono.Manoigliandiamoincontroelafacciamoaloro.Questaèlavita.
-Anchetucivai,Cugino?
-Certo,bisognachecivada.
-Enonseistancodicamminare?
-Sonosetteannichecamminoechedormoconlescarpeaipiedi.Anchesemuoio,muoioconlescarpeaipiedi.
-Setteannisenzatogliertilescarpe,mondoboia,Cugino,nontipuzzerannoipiedi?
IntantoètornatoMancino:manonportasoloicoltelliperlepatate.Suunaspallahaappollaiatounuccellacelochestarnazzaconlealitarpate,tenutoconunacatenellaperunazampa,comefosseunpappagallo.
-Cos'è?Cos'è?-faPinegiàglihamessounditosottoilbecco.
L'uccellotorcegliocchigiallieamomentiloraggiungeconunabeccata.
-Ah,ah,-ghignaMancino,-amomenticirimetteviildito,compagno!
Sta'attentocheBabeufèunfalchettovendicativo!
-Dovel'haipreso,Mancino?-chiedePin,cheimparasempredipiùchenonbisognafidarsinédeigrandinédellelorobestie.
-Babeufèunveteranodellebande.L'hopresoch'erapiccolocosìnelnidoedèlamascottedeldistaccamento.
-Erameglioselolasciaviliberodifarel'uccellorapace,-failCugino,-
èunamascottecheportascarognapiùd'unprete.
MaMancinoportaunamanoall'orecchioefasegnòdistarzitti.
-Ta-tatà...avetesentito?
Simettonoinascolto:nelfondovallesisentonodeglispari.Raffiche,ta-pumequalchetonfodibombaamano.
Mancinobatteunpugnocontrolamano,conlasuarisatinaagra:-Cisiamo,cisiamo,quiiodicochelifacciamofuoritutti.
-Ben.Serestiamoquifacciamopoco.Iovadoadareun'occhiata,-diceilCugino.
-Aspetta,-faMancino.-Nonmangiunpo'dicastagne?Nesonoavanzate,stamattina.Giglia!
IlCuginoalzalatestadiscatto:-Chichiami?-dice.
-Miamoglie,-faMancino.-Èquidaierisera.Incittàlabrigataneraledavalacaccia.
Difattisullasogliadelcasolaresifaunadonna,ossigenataeancorgiovane,sebbeneunpo'sfiorita.
IlCuginohacorrugatolesopraccigliaesilisciaibafficonundito.
-Ciao,Cugino!-faladonna,-sonosfollataunpo'quassù!-evieneavanticonlemaniintasca:haipantalonilunghieunacamiciadauomo.
IlCuginodaun'occhiataaPin.Pincapisce:sesicominciaaportardonnequassùvaafinirmale.EdèorgogliosochecisianodeisegretitraluieilCugino,dacomunicarsiconocchiate,deisegretisuquestionididonne.
-Seivenutaaportareilbeltempo,-diceilCugino,unpo'amaro,scansandoilsuosguardoeindicandoversolavalle,dovesicontinuaasentirsparare.
-Echetempovuoi,migliorediquesto?-faMancino.-Sentilapesantecomecanta,sentiglisputafuocochebordello?Giglia,dagliunatazzadicastagnechevuoiscendere.
LaGigliaguardailCuginoconunostranosorriso:Pins'accorgechehagliocchiverdiemuoveilcollocomeunaschienaidigatto,
-Nonc'èiltempo,-failCugino.-Bisognapropriochevada.Fatedamangiare.Ingamba,Fin.
Es'allontana,conquellamantellinaarrotolataatracollaeilmitrasempreimbracciato.
PinvorrebberaggiungereilCuginoeandaresempreconlui,mahaleossarottedopotanteperipezie,equeglispariinfondovallegliméttonoaddossounavagapaura.
-Chisei,bambino?-dicelaGiglia,passandogliunamanonelcrespodeicapelliirti,nonostantePinsiscrolliperchénonhamaisopportatolecarezzedelledonne.Poiglidispiacesentirsichiamarebambino.
-Tuofigliosono:nontiseiaccortastanotte,chestavipartorendoqualcuno?
-Benrisposto!Benrisposto!-gracchiaMancinoarrotandoicoltelliunoconl'altroefacendoimbestialireilfalchettochedainismanie.-Aunpartigianononsidomandamai:chisei?Sonofigliodelproletariato,rispondigli,lamiapatriaèl'Internazionale,miasorellaèlarivoluzione.
Pinloguardadisbieco,ammiccando:-Che?Laconoscianchetumiasorella?
-Nondargliretta,-diceGiglia.-Conlarivoluzionepermanenteharottolescatoleatuttinellebande,epureicommissariglidannocontro:troschista,eccocosaglihannodetto,troschista!
Troschista:un'altraparolanuova!
-Cosavuoidire?-chiede.
-Iononsobenecosavuoidire,-falaGiglia,-certoèunaparolacheglistabene:troschista!
-Stupida!-gligridacontroMancino,-Iononsonountroschista!Seseivenutaquassùperangosciarmi,teneritornisubitoincittàdallabrigatanerachetipigli!
-Egoistaporco!-diceGiglia,-percolpatua...
-Alt!-faMancino.—Lasciamisentire:perchélapesantenoncantapiù?
Infattilapesante,chefinalloraavevacontinuatoarafficarefitto,hasmessodicolpo.
Mancinoguardalamoglie,preoccupato:-Cosasaràsuccesso:finitelemunizioni?
-...osaràmortoilmitragliere...-falaGigliaconapprensione.Stannounpo'aorecchiotesotutt'edue,poisiguardanoeritornailrancoresullelorofacce.
-Ben?-faMancino.
-Dicevo,-riprendeagridareGiglia,-chepercolpatuahodovutovivereperdeimesicolcuoreingolaeancoranonvuoichemirifugiquassù.
-Cagna!-faMancino.-Cagna!Semenesonvenutosuimontièperché...Ecco!Riprende!
Lapesanteriprende;raffichebrevi,intervallate.
-Menomale,-faGiglia.
-...èperché,-gridal'altro,-nonpotevopiùvivereincasaconte,contuttoquellochemifacevivedere!
-Ahsi?Maquandofiniràquestaguerraeripartirannolenavieionontivedròpiùchedueotrevolteall'anno?...Di',cosasonoquesticolpi?
Mancinoascolta,turbato:-Sidirebbemortaio...
-Nostrooloro?
-Fammisentire:questoèuncolpodipartenza...Sonoloro!
-Èd'arrivo:èpiùavalle,sononostri...
-Semprepercontraddirmi:fossiandatodovesoioilgiornochet'hoconosciuta!Si,sonoproprionostri…menomale;Giglia,menomale...
-Tel'avevodetto:troschista,eccoquelchesei:troschista!
-Opportunista!Traditrice!Sporcamenscevica!Pinselagodeunmondo;quisitrovanelsuo.Alcarrugioc'eranolitigitramaritoemogliecheduravanogiornateintereeluipassavaoreaseguirlisottolefinestrecomesefosseaiaradio,senzaperdereunabattuta;eognitantointervenivaconunauscitagridataconquantofiatoavevaingola,tantocheilitigantiallevoltesmettevanoes'affacciavanotutt'edueallostessodavanzaleperinveirecontrodilui.Quiètuttomoltopiùbello:inmezzoalbosco,coll'accompagnamentodeglispari,econparolenuoveecolorate.
Oratuttoècalmo,nelfondovallelabattagliaparesiaspenta:eidueconiugisiguardanobruttosenzapiùvoceingola.
-Mondoboia,nonvorretesmetterecosipresto,-dicePin.-Avetepersoilfilo?
Idueguardanounpo'Pin,poiunoguardal'altropervederesestaperdirequalcosaediresubitoilcontrario.
-Cantano!-esclamaPin.Difattidalfondovallearrival'ecodiuncantoindistinto.
—Cantanointedesco...—mormorailcuoco.
-Scemo!-gridaladonna.-NonsenticheèBandierarossa?
-Bandierarossa?-l'ominofaunapiroettaperariabattendolemanieilfalchettoazzardaunvoloconlealitarpatesopralasuatesta.-Si:èBandierarossa!
Prendelacorsa,giùperidirupi,cantando«Bandierarossalatrionferà…»finoaunciglionedacuiporgel'orecchio.
-Sì.Bandierarossa!
Tornadicorsacongridadigioia,colfalchettocheplanalegatoallacatenellacomeunaquilone.Bacialamoglie,daunoscappellottoaPinetuttietresitengonopermanocantando.
-Vedi,-diceMancinoaPin,-noncrederaimicachenoilitigassimosulserio:sischerzava.
-Davvero,-diceGiglia.-Miomaritoèunpo'scemomaèilmigliormaritodelmondo.
Cosidicendoglialzailcappucciodipelodiconiglioelobaciasulcraniopelato.Pinnonsasesiaveroono,igrandisonosempreambiguiebugiardi,aognimodos'èdivertitomoltolostesso.
-Sottoapelarpatate,-diceMancino,-chediquiadueoresarannodiritornoenontroverannoancorapronto!
Rovescianoilsaccodellepatateesisiedonovicinoapelarleeabuttarleinunpaiolo.Lepatatesonofreddeegelanoledita,pureèbellopelarelepatateassiemeaquestostranotipodignomochenonsicapisceseèbuonoocattivoeasuamogliepiùincomprensibileancora.LaGigliainvecedipelarpatatecominciaapettinarsi:questodaainerviaPinperchénonglipiacelavorarementrequalcunodavantialuisenestainozio,maMancinocontinuaapelarelepatate;forsecièabituatoperchéfralorosuccedesemprecosi.
-Cosasifaoggidamangiare?-chiedePin.
-Capraepatate,-rispondeMancino.-Tipiacecapraepatate?
Pinsasolochehafameedicedisì.
-Saifarebenedamangiare,tu,Mancino?-chiede.
-Perbacco,-faMancino.-Èilmiomestiere.Vent'anniabordodeibarchiafareilcuoco,hopassato.Barchidituttelespecieedituttelenazioni.
-Anchebarchipirati?-chiedePin.-Anchebarchipirati.
-Anchebarchicinesi?
-Anchebarchicinesi...—Losaiilcinese?
-Sotuttelelinguedelmondo.Esofarelacucinaallamanieradituttelepartidelmondo:cucinacinese,cucinamessicana,cucinaturca.
-Comelafailacapraelepatate,quest'oggi?
-All'esquimese.Tipiaceall'esquimese?-Mondoboia,Mancino,all'esquimese!
Sullapellediunacaviglia,lasciatascopertadaipantalonisdruciti,PinvedecheMancinohaildisegnodiunafarfalla.-Cos'è?-chiede.
-Untatuaggio,-diceMancino.
-Eacheserve?
-Tuvuoisaperetroppo.
L'acquagiàbollequandoarrivanoiprimiuomini.
Pinhasempredesideratodivederedeipartigiani.Orastaaboccaapertainmezzoallospiazzodavantialcasolareenonpuòfissarel'attenzionesuunochenearrivanoaltridueotre,tuttidiversiebardatid'armiedinastridimitraglia.
Possonosembrareanchedeisoldati,unacompagniadisoldatichesisiasmarritaduranteunaguerraditantiannifa,esiarimastaavagareperleforeste,senzapiùtrovarelaviadelritorno,conlediviseabrandelli,lescarpeapezzi,icapellielebarbeincolti;conlearmicheormaiservonosoloauccidereglianimaliselvatici.
Sonostanchieincrostatidiunapastadisudoreepolvere.Pins'aspettavachearrivasserocantando:invecesonozittieseri,esibuttanosullapagliainsilenzio.
Mancinofalefestecomefosseuncaneebatteunpugnocontroilpalmo,congranrisate:—Gliel’abbiamodataunabotta,questavolta!Comeabbiamofatto?raccontatemi.
Gliuominiscuotonoilcapo;s'abbovanosullapagliaenonparlano.
Perchésonoscontenti?Sembratorninodaunasconfitta.
-Allora:èandatamale?Abbiamoavutomorti?-Mancinogiradall'unoall'altroenonsicapacita.
ÈarrivatoancheDritto,ilcomandante.Èungiovanemagro,conunostranomovimentoallenaricielosguardoincorniciatodaciglianere.Gira,inveiscecontrogliuomini,ebrontolaperchénonèprontodamangiare.
-Insomma:cos'èsuccesso?-insisteilcuoco.-Nonabbiamovinto?Senonmispiegatenonfacciopiùdamangiare.
-Masì,masì,abbiamovinto,-diceilDritto.-Dueautocarricisonrimasti,unaventinaditedeschimorti,unbuonbottino.
Dicetuttoquestocondispetto,comeseloammettessesuomalgrado.
-Alloraabbiamoavutomoltimorti?Anchedinoi?
-Cisonostatidueferitineglialtridistaccamenti.Noisiamotuttisalvi,sicapisce.
Mancinologuarda:forsecominciaacapire.
-Nonsaichecihanmessodall'altrapartedellavallata,-gridailDritto,-
chenonpotevamosparareneancheuncolpo!Quibisognacheallabrigatasidecidano:odeldistaccamentononsifidanoealloralosciolgano.Ocicredonopartigianicomeglialtriealloracimandinoinazione.Senoperandareafarelaretroguardianoialtriun'altravoltanoncimuoviamo.Eiodoledimissioni.Iosonomalato.
Sputaesenevanelcasone.
ÈarrivatoancheilCuginoechiamaPin.
-Pin,vuoivederepassareilbattaglione?Vaidisotto,sulciglio,sivedelastrada.
Pincorreesisporgedaicespugli.Sottodiluièlostradaleeunafilad'uoministasalendo.Masonuominidiversidatuttiglialtrivistifinallora:uominicolorati,luccicanti,barbuti,armalifinoaidenti.Hannoledivisepiùstrane,sombreri,elmi,giubbedipelo,torsinudi,sciarperosse,pezzididivisedituttiglieserciti,edarmituttediverseetuttesconosciute.Passanoanchedeiprigionieri,mogiepallidi.Pincredechetuttoquestononsiavero,chesiaunabbagliodelsolesullapolveredellastrada.
Auntrattoperòhaunsussulto:quellaèunafacciaconosciuta,masìnonc'èdubbio,èLupoRosso.Lochiamaeinunminutosisonogiàraggiunti:LupoRossohaun'armatedescasullespalleezoppica,conunacavigliagonfia.Hasempreilsuoberrettoallarussa,maconlastellasopra,unastellarossacondentrouncerchiobiancoeunoverdeconcentrici.
-Bravo,-faaPin,-seivenutosudate,seiingamba.
-Mondoboia»LupoRosso,-faPin,-comemaiseiqui?Iot'hoaspettatotanto.
-Vedi,uscitodilàhovolutodareun'occhiataalparcheggiodeicamiontedeschicheèlìsotto.Sonoentratoinungiardinovicino,edallabalaustrahovistoisoldatituttiequipaggiatichesimettevanoinordine.Hodetto:quisipreparauncolpopernoialtri.Secomincianoaprepararsiadesso,vorrannoessersuperl'alba.Ealloramisonfattotuttaunatirataperavvertireloroedèandatabene.Peròmisonosforzatalacavigliachem'erogonfiatocadendo,eadessozoppico.
-Seiunfenomeno,LupoRosso,mondocane,-faPin-peròseiancheunfottutoalasciarmilìmentrem'avevidatolaparolad'onore.
LupoRossosicalcaintestailberrettoallarussa:-Ilprimoonore,-dice,
-èquellodellacausa.
Intantosonoarrivatiall'accampamentodelDritto.LupoRossoguardatuttidall'altoinbassoerispondeaisaluticonfreddezza.
-Seicapitatoinunbelposto,-dice.
-Perché?-faPin,conunapuntad'amarezza:giàs'eraaffezionatoall'ambienteenonvuolecheLupoRossovengadinuovoaportarlovia.
LupoRossoglis'avvicinaall'orecchio:-Nondirloanessuno:iol'hosaputo.NeldistaccamentodelDrittocimandanolecarogne,ipiùscalcinatidellabrigata.Ateforseticiterrannoperchéseiunbambino.Masevuoiiopossovederedifarticambiare.
APinspiacechelotenganolìperchéèunbambino:maquellicheconosceluinonsonocarogne.
-Dimmi,LupoRosso,ilCuginoècarogna?
-IlCuginoèunochebisognalasciarloandarepercontosuo.Girasempredasoloedèbravoedhadelfegato.Parechecisiastataunastoriaperunasuaamante,quest'inverno,chehafattoammazzaretredeinostri.
Tuttisannocheluinonc'entra,maancoraluinonsidapace.
-EMancino:dimmi,èverocheètroschista?
«Forseadessomispiegheràcosavuoidire»,pensaPin.
-Èunestremista,mel'hadettoilcommissariodibrigata.Nonglidaraimicaretta?
-No,no,-rispondePin.
-CompagnoLupoRosso,-esclamaMancinoavvicinandosicolfalchettoinispalla,-tifaremoCommissariodelSovietdellaCittàVecchia!
LupoRossononloguardanemmenoinfaccia;-L'estremismo,malattiainfantiledelcomunismo!-diceaPin.
VI.
Perterra,sottoglialberidelbosco,cisonopratiispididiricciestagnisecchipienidifogliedure.Aseralamedinebbiasiinfiltranotraitronchideicastagnieneammuffisconoidorsiconlebarberossiccedeimuschieidisegnicelestideilicheni.L'accampamentos'indovinaprimad'arrivarci,perilfumochesilevasullecimedeiramieilcantared'uncorobassochecresceapprofondendosinelbosco.Èuncasolaredisassi,altoduepiani,unpianodisottoperlebestieconperpavimentoterra;eunpianodisoprafattodiramiperchécidormanoipastori.
Oracistannouominisopraesotto,sulettieredifelcifrescheefieno,eilfumodelfuocoaccesoabassononhafinestreperuscirees'ingolfasottolelavagnedeltettoebruciagoleeocchiagliuominichetossono.Ogniseragliuominis'acculanointornoallepietredelfocolareaccesoalcopertoperchénonlovedanoinemici,es'accavallanogliunisopraglialtri,conPininmezzoilluminatodairiverberichecantaagolaspiegatacomenell'osteriadelvicolo.Egliuominisonocomequellidell'osteria,agomitipuntatiedocchiduri,solononguardanorassegnatiilvioladeibicchieri:nellemanihannoilferrodellearmiedomaniuscirannoaspararecontrouomini:inemici!
Questoèdiversodatuttiglialtriuomini:averedeinemici,unsensonuovoesconosciutoperPin.Nelvicoloc'eranourlielitieoffesediuominiedidonnegiornoenotte,manonc'eraquell'amaravogliadinemici,queldesideriochenonlasciadormireallanotte.Pinnonsaancoracosavuoidire:averedeinemici.IntuttigliesseriumaniperPinc'èqualcosadischifosocomeinvermiequalcosadibuonoecaldocheattiralacompagnia.
Invececostorononsannopensareadaltro,comeinnamorati,equandodiconocerteparoletremanonellabarba,egliocchiluccicanoeleditacarezzanol'alzodeifucili.APinnonchiedonochecantilorocanzonid'amore,ocanzonettedaridere:voglionoilorocantipienidisangueedibufere,oppurelecanzonidigalereedidelittichesasololui,oppureanchecanzonimoltooscenechebisognagridareconodiopercantarle.Certo,essiriempionoPind'ammirazionepiùdituttiglialtriuomini:sannostoriediautocarripienidigentesfracellataestoriedispiechemuoiononudedentrofossediterra.
Sottoilcasolareiboschidiradanoinstriscediprato,elàdiconochecisonospieseppelliteePinhaunpo'dipauradipassarciallanotte,pernonsentirsitirareicalcagnidamanicresciuteinmezzoall'erba.
Pinègiàunodellabanda:èinconfidenzacontuttieperognunohatrovatolafraseperprenderloingiroeperfarsirincorrereefareilsolleticoeprendereapugni.
-Mondoboia,comandante,-faalDritto,-m'handettochetiseigiàfattofareladivisaperquandovaiingiù,conigradi,glisperonielasciabola.
CoicomandantiPinscherzamasemprecercandoditenerselibuoni,perchéglipiaced'esserloroamicoeanchepervederdiscansarequalcheturnodiguardiaodicorvè.
IlDrittoèungiovanemagro,figliodimeridionaliemigrati,conunsorrisomalatoepalpebreabbassatedallelungheciglia.Diprofessionefailcameriere;belmestiereperchésivivevicinoairicchieunastagionesilavorael'altrasiriposa.Maluipreferirebbestarsenesdraiatotuttol'annoalsole,conlesuebracciatuttenervisottolatesta.Invece,suomalgrado,haunafuriachelotienesempreinmotoeglifavibrarelenaricicomeantenne,eglimetteaddossounsottilepiacereamaneggiarelearmi.Alcomandodibrigatahannodelleprevenzionicontrodiluiperchésonoarrivateinformazionipocobuonesulsuocontodalcomitato,eperchénelleazionivuolesemprefaredisuatestaeglipiacetroppocomandareepocodarel'esempio.Peròquandovuoleèdifegatoecomandanticenesonopochi;cosiglihandatoqueldistaccamentosucuinonsipuòfaregrandeassegnamento,eservepiùpertenereisolatidegliuominichepotrebberorovinareglialtri.IlDrittoèoffesodiquestoconilcomando,efaunpo'percontosuoebattelafiacca;ognitantodicecheèmalatoepassalegiornatesdraiatosullettodifelcifreschedelcasolare,conlebracciasottolatestaelelunghecigliaabbassatesugliocchi.
Perfarlorigardirittocivorrebbeuncommissariodidistaccamentochesapesseilfattosuo:maGiacinto,ilcommissario,èstrematodaipidocchiches'èlasciatocrescereaddossotantochenonpuòpiùtenerliafrenocosicomenonsaavereautoritàsulcomandantenésugliuomini.Ognitantolochiamanoalbattaglioneoallabrigataeglifannofarelacriticadellasituazioneestudiareisistemiperrisolverla:maèfiatosprecatoperchéluitornaeriprendeagrattarsimattinaeseraefafintadinonsaperequelchefailcomandanteequellochegliuomininedicono.
IlDrittoaccettaglischerzidiPinmuovendolenariciecolsuosorrisomalato,edicechePinèl'uomopiùingambadeidistaccamentoecheluièmalatoevuoleritirarsieilcomandolopossonodareaPin,tantolecoseandrannosempreditraverso.AlloratuttiattaccanoamettereinmezzoPin,achiedergliquand'èchevieneafareun'azioneesesarebbecapacedimiraresuuntedescoedisparargli.Pins'arrabbiaquandoglidiconoquestecose,perché,infondo,ditrovarsiinmezzoaglispariavrebbepaura,eforsenonsisentirebbeilcoraggiodisparareaddossoaunuomo.Maquand'èinmezzoaicompagnivuoiconvincersid'essereunocomeloro,ealloracominciaaraccontarecosafaràlavoltachelolascerannoandareinbattagliaesimetteafareilversodellamitragliatricetenendoipugniavvicinatisottogliocchicomesparasse.
S'eccitaallora:pensaaifascisti,aquandolofrustavano,allefaccebluastreeimberbinell'ufficiodell'interrogatorio,ta-tatatà,eccochetuttisonomorti,emordonoiltappetosottolascrivaniadell'ufficialetedescocongengivedisangue.Eccolavogliad'uccidereancheinluiaspraeruvida,d'ucciderepureilpiantonenascostonelpollaio,ancheseètonto,proprioperchéètonto,d'uccidereanchelasentinellatristedellaprigione,proprioperchéètristeetagliuzzataintacciadalrasoio.Èunavogliaremotainluicomelavogliadiamore,unsaporesgradevoleeeccitantecomeilfumoeilvino,unavogliachenonsicapiscebeneperchétuttigliuominil'abbiano,echedeveracchiudere,asoddisfarla,piacerisegretiemisteriosi.
-Seiofossiunragazzocomete,-glidiceZenailLuogodettoBerretta-di-Legno,-noncimettereitantoascendereincittàesparareaunufficiale,poiscapparequidinuovo.Tuseiunragazzoenessunotibaderebbeepotrestiandarglifinsottoilnaso.Eanchescapparetisarebbepiùfacile.
Pinsitorturadallarabbia:sacheglidiconoquestecoseperprenderloingiroepoinonglidannoacmienonlolascianoallontanaredall'accampamento.
-Mandatemi,-dice,-evedretechecivado.
-Dai,partidomani,-glidicono,
-Quantociscommettiamocheungiornovadogiùefacciofuoriunufficiale?-faPin.
-Alè,-diconoglialtri,-glieledailearmi,Dritto?
-Pinèaiuto-cuciniere,-diceilDritto,-lesuearmisonoilcoltelloperlepatateeilmestolo.
-Menestrafottodituttelevostrearmi!Mondoboia,cihounapistolamarinaiatedescachenessunodivoinehaunauguale!
-Perbacco,-fannoglialtri,-edovelatieni:acasa?Unapistolamarinaia:saràdiquelleaacqua!
Pinsimordelelabbra:ungiornoandràadisseppellirelapistola,efaràcosemeravigliose,cosedasbalordiretutti.
-QuantociscommettiamochecihounapistolaP.38nascostainunpostochesosoloio?
-Machepartigianoseichetienilearminascoste?Spiegaciilpostochel'andiamoaprendere.
-No.Èunpostochesosoloioenonlopossodireanessuno.
-Perché?
-Cifannoilnidoiragni.
-Mava'là.Quandomaiiragnihannofattoilnido.Micasonrondini.
-Senoncicredete,datemiun'armadellevostre.
-Noileacmicelesiamofatte.Celedamocon-qui-sta-te.
-Anch'iomelasonconquistata,mondoboia.Incameradimiasorella,mentrel'altro...
Glialtriridono,noncapiscononulladiquestecose.Finvorrebbeandarseneafareilpartigianodasoloconlasuapistola.
-Quantociscommettiamochetelatrovoio,latuaP.38?
ChihafattoquestadomandaèPelle,unragazzogracile,sempreraffreddato,condeiballettiappenanatisopralelabbrasbavatedall'arsura.
Stalustrandounotturatoreconattenzione,acolpidistraccio.
-Ciscommettiamoanchetuazia,tantoilpostodeinididiragnononlosai,-faPin.
Pellesmettedifregareconlostraccio:-Moccioso,ioipostidelfossatoliconoscopalmoapalmoetutteleragazzinechehocoricatoperquellerivetunonloimmagininemmeno.
Pellehaduepassionichelodivorano:learmieledonne.Haottenutol'ammirazionediPindiscutendoconcompetenzaditutteleprostitutedellacittàefacendodegliapprezzamentisusuasorellalaNerachelasciavanocapirecheconoscevabeneanchelei.Pinhaunaattrazionemistaarepulsioneperlui,cosigracileesempreraffreddato,cheraccontasemprestoriediragazzinepreseatradimentopericapelliecoricateneiprati,ostoried'arminuoveecomplicatechehaindotazionelabrigatanera.Pelleègiovanemahagiratotuttal'Italiaconicampeggielemarcedegliavanguardistiehasempremaneggiatolearmiedèstatonellecaseditolleranzadituttelecittà,pursenzaaverel'etàprescritta.
-Nessunolosadovesonoinidideiragni,-dicePin.
Pelleridescoprendolegengive:-Ioloso,-dice,-adessovadoincittàaprelevareunmitraacasad'unfascista,ecercoanchelatuapistola.
Pelleognitantoparteevaincittàetornacaricod'armi:riescesempreasaperedovecenesononascoste,chinetieneincasaerischiaognivoltadifarsiprenderepurdiaumentareilsuoarmamento.PinnonsasePellediceilvero:forsePelleèilgrandeamicotantocercato,chesaognicosadelledonneedellepistoleeanchedeinididiragno;peròmettepauraconqueisuoiocchiettirossicci,raffreddati.
-Eselatrovi,melaporti?-faPin.
IlghignodiPelleètuttogengive:-Selatrovo,melatengo.
Èdifficiletogliereun'armaaPelle:ognigiornosuccedonoscenealdistaccamento,perchéPellenonèunbuoncompagnoevantadirittodiproprietàsututtol'arsenaleches'èprocurato.Primadipresentarsiallebande,eraentratonellabrigataneraperavereunmitraegiravaperlacittàsparandoaigattiduranteilcoprifuoco.Poiavevadisertatodopoaversvaligiatomezz'armeria,edaalloraavevasemprefattolaspolaconlacittà,scovandostranearmiautomaticheebombeamanoepistole.Labrigataneratornavaspessoneisuoidiscorsi,dipintaacoloridiabolici,manonprividifascino:-Allabrigatanerafannoquesto...diconoquest'altro...
-Dritto,alloraiovado,siamointesi,-faPelleadesso,condellepiccolelinguatesullelabbra,tirandosudalnaso.Nonsidovrebbelasciareandareevenireunuomocomepiacealui,malespedizionidiPellerendonosempre;nontornamaiamanivuote.
-Tilasciostarfuoriduegiorni,-diceilDritto,-nondipiù,siamointesi?
Enonfarestupidagginidafartiprendere.
Pellecontinuaaumettarsilelabbra:-Miportolostennuovo,—dice.
-No,-failDritto,-hailostenvecchio.Quellonuovoserveanoi.
Siamoallesolite.
-Lostennuovoèmio,—dicePelle,—l'hoportatoioeloprendoquandovoglio.
QuandoPellecominciaalitigaregliocchiglis'arrossanoancoradipiùcomestesseperpiangereelavocediventaancorapiùnasaleemucosa.IlDrittoinveceèfreddo,inflessibile,consolounruotaredellenarici,primad'aprirbocca.
-Alloranontimuovi.-dice.
Pellecominciaunalagnaincuivantatuttiisuoimeriti,edicecheseècosiluilasciaildistaccamentoperòsiportaviatuttelesuearmi.GliarrivaunoschiaffoseccodelDrittosuunaguancia:-Tuobbedisciaquellochetidico,vabene?
Icompagniguardanoèapprovano:nonstimanoilDrittopiùdiPellemasonocontenticheilcomandantesifacciarispettare.
Pelleèlìchetirasudalnasoconilsegnorossodellecinqueditasullaguanciapallida.
-Teneaccorgerai,-dicePelle.Sivoltaedesce.C'èlanebbia,fuori.Gliuominialzanolespalle.
GiàaltrevoltePellehafattosimilisceneepoièsempretornatoconnuovobottino.Pinglicorredietro:-Di',Pelle,lamiapistola,sentiunpo',quellapistola...-nonsanemmenoluicosavuoichiedergli.
MaPelleèsparitoelanebbiasmorzairichiami.Pintornainmezzoaglialtri:hannofilidipaglianeicapelliesguardiacidi.
Perravvivarel'atmosferaerifarsidellecanzonaturePinprendeafarscherziachièmenocapacedidifendersiesiprestadipiùaesserpresoingiro.Aquestopuntovengonomessiinmezzoiquattrocognaticalabresi:Duca,Marchese,ConteeBarone.Sonoquattrocognati:sonovenutidalpaeseasposarequattrosorellecompaesaneemigratedaquesteparti,efannobandaunpo'percontoloro,sottolaguidadiDucacheèilpiùanzianoesafarsirispettare.
Ducahaunberrettotondodipeloabbassatosuunozigomoedeibaffettidrittisullafacciaquadrataefiera.Portaunpistoloneaustriacoinfilatoallacintura:bastacheunolocontraddicaperchélosquadernieglielopuntisullostomacomasticandounafrasetruculentainunsuolinguaggiorabbiosoepienodidoppieestranedesinenze:-Menebbattiibballi!
Pinglifailverso:-Uh!Paisà!
EDucachenonsastarealloscherzoglicorredietrocolpistoloneaustriacopuntato,urlando:-Iotibbruciicervelli!Iotirrompiicorni!
MaPins'azzardaperchésacheglialtritengonoperluielodifendonoesidivertonoamettereinmezzoicalabresi:Marcheseconlafacciaspugnosaelafrontemangiatadaicapelli;Conte,allampanatoemelanconicocomeunmulatto,eBarone,ilpiùgiovane,conungrandecappellocontadinonero,unocchiostrabico,elamedagliettadellaMadonnaappesaal-l'occhiello.Ducadimestierefacevailmacellatoreclandestino,eanchealdistaccamentoquandoc'èqualchebestiadasquartares'offreluidifarlo:c'èunoscurocultodelsangueinlui.Spessopartono,iquattrocognati,evannoavalleversolecoltivazionidi
garofanidovevivonolesorellelorospose.Lahannoduellimisteriosiconlebrigatenere,appostamentievendette,comefacesserounaguerrapercontoproprio,peranticherivalitàfamiliari.
Allevolte,allasera,ZenailLungodettoBerretta-di-LegnodiceaPindistareunpo'zitto,chehatrovatounpezzobellodellibroelovuoileggereforte.ZenailLungodettoBerretta-di-Legnopassagiornateinteresenz'usciredalcasone,sdraiatosulfienopesto,leggendoungrossolibrointitolatoSupergiallo,alchiarored'unlumicinoaolio.Ècapacediportarsiillibrodietroanchenelleazioniedicontinuarealeggereillibroposatosulserbatoiodelmitragliatore,mentres'aspettachearrivinoitedeschi.
Oraleggeforteconlasuamonotonacadenzagenovese:storied'uominichesparisconoinmisteriosiquartiericinesi.AlDrittopiacesentirleggereefastarglialtriinsilenzio:invitasuanonhamaiavutolapazienzadileggereunlibro,maunavolta,standoinprigione,hapassateoreeoreaascoltareunvecchiodetenutocheleggevaadaltavoceIlcontediMontecristoequestoglipiacevamolto.
MaPinnoncapiscechegustocisiaaleggerees'annoia.Dice:-Berretta-di-Legno,cosadiràtuamogliequellanotte?
-Qualenotte?-faZenailLungodettoBerretta-di-Legno,chenonèancoraabituatoalleuscitediPin.
-Quellanottecheandreteinsiemealettoperlaprimavoltaetucontinueraialeggerelibripertuttoiltempo!
-Facciadiporcospino!-glifaZenailLungo.
-Labbradibue!-glirispondePin.Ilgenovesehaunalargafacciapallidaconduelabbraenormieocchislavatisottolavisierad'unberrettucciodicuoiochesembralegno.ZenailLungos'arrabbiaefaperalzarsi:-Perchélabbradibue?Perchémichiamilabbradibue?
-Labbradibue!-insistePin,tenendosifuoridelraggiodellesuemanienormi.-Labbradibue!
Pins'azzardaperchésachemaiilgenovesefaràlosforzodicorrerglidietroechedopounpo'decidesempredilasciarlodireesirimettealeggeretenendoilsegnoconilgrossodito.Èl'uomopiùpigrochesiamaicapitatonellebande:haunaschienadacarnaiomanellemarcehasemprequalchescusaperandarescarico.Tuttiidistaccamentihancercatodidisfarsenefinchénonl’hanmandatocolDritto.
-Èunacrudeltà,—diceZenailLungodettoBerretta-di-Legno,-chegliuominisianocostrettialavoraretuttalavita.
Macisonopaesi,inAmerica,dovelagentediventariccasenzatantafatica:ZenailLungociandràappenaripartirannoivapori.
-Laliberainiziativa,ilsegretodituttoèlaliberainiziativa,-dicestirandolelunghebraccia,distesonelfienodelcasone,eriprendeacompitarecoldito,muovendolelabbra,sullibrochespiegalavitadiqueipaesiliberiefelici.
Anotte,mentretuttiormaidormononellapaglia,ZenailLungodettoBerretta-di-LegnodettoLabbra-di-Buepiegal'angolodellapaginaincominciata,chiudeillibro,soffiasulluminoaolioes'addormentaconlaguanciaposatasullacopertina.
VII.
Isognideipartigianisonorariecorti,sogninatidallenottidifame,legatiallastoriadelcibosemprepocoedadividereintanti:sognidipezzidipanemorsicatiepoichiusiinuncassetto.Icanirandagidevonofaresognisimili,d'ossarosicchiateenascostesottoterra.Soloquandolostomacoèpieno,ilfuocoèacceso,enons'ècamminatotroppoduranteilgiorno,cisipuòpermetteredisognareunadonnanudaecisisvegliaalmattinosgombriespumanti,conunaletiziacomed'ancoresalpate.
Alloragliuominitrailfienocomincianoaparlaredellelorodonne,diquellepassateediquellefuture,afareprogettiperquandolaguerrasaràfinita,eapassarsifotografieingiallite.
LaGigliadormevicinoalmuro,aldilàdisuomaritobassoecalvo.Almattinoascoltaidiscorsidegliuominicarichidivoglia,esentetuttiglisguardiches'avvicinanoaleicomeunaschieradibiscetrailfieno.S'alzaallora,evaallafontanaalavarsi.Gliuominirimangononelbuiodelcasolareconpensieridileiches'aprelacamiciaes'insaponailpetto.IlDritto,ch'èsemprestatoinsilenzio,s'alzaevaalavarsianchelui.GliuominiinsultanoPincheleggeiloropensierielicanzona.
Pinèinmezzoalorocometragliuominidell'osteria,mainunmondopiùcoloratoepiùselvatico,conquellenottipassatesulfieno,equellebarbecariched'insetti.C'èinloroqualcosadinuovocheattraeeimpauriscePin,oltrequellaridicolasmaniadidonnecomuneatuttiigrandi:ognitantotornanoalcasolareconqualcheuomosconosciutoegiallo,chesiguardaintornoesembranonriescaaschiuderegliocchispalancatiesembranonriescaaschiodarelemascelleperchiederequalcosacheglistamoltoacuore.
L'uomovaconloro,docile,neipratisecchienebbiosichesistendonoallafinedelboscoenessunolovedepiùtornareequalchevolta,addossoaunodeglialtri,sirivedeilsuocappelloolasuagiaccaolesuescarpechiodate.QuestaèunacosamisteriosaeaffascinanteePinvorrebbeognivoltaaccodarsialpiccolodrappelloches'incamminaperiprati;maglialtriloscaccianoconmaleparoleePinsimetteafaresaltidavantialcasolareeastuzzicareilfalchettoconunascopad'erica,eintantopensaairitisegretichesisvolgonosull'erbaumidadinebbia.
Unanotte,perfargliunoscherzo,ilDrittoglidicechenellaterzafasciadipratoc'èunasorpresaperlui.
-Dimmicosa,Dritto,mondoboia,-faPinchesistruggedallacuriositàmaprovaunsottiletimoreperquelleraduregrigienelbuio.
-Vaiavantiperlafasciafinchénonlatrovi,-failDrittoeridetraidenticattivi.
AlloraPincamminasoloperilbuio,conunapauracheglientranelleossacomel'umidodellanebbia.Seguelastrisciadipratopericostonidellamontagna,eormaihaperdutodivistailbaglioredelfuocoallaportadelcasolare.
Sifermaatempo:trapococimettevaunpiedesopra!Sottodisévedeunagrandeformabiancastesaattraversolafascia:uncorpoumanogiàgonfioaschienanell'erba.Pinloguardaincantato:c'èunamanonerachesaledallaterrasuquelcorpo,scivolasullacarne,s'aggrappacomelamanod'unannegato.Nonèunaroano:èunrospo;unodiqueirospichegiranolanotteperipratiecheorasalesullapanciadelmorto.Pinconicapellirittieilcuoreingolacorrelontanoperiprati.
Ungiornotornaall'accampamentoDuca;erastatoviaconisuoitrecognatiperunadellelorospedizionimisteriose.Ducaarrivaconunasciarpadilananeraattornoalcolloetieneinmanoilberrettodipelo.
-Compagni-dice-hannoammazzatomiocognatoMarchese.
GliuominiesconodalcasolareevedonoarrivareConteeBarone,pureconsciarpedilananeraattornoalcollo,cheportanounabarelladipalidavignaeramid'olivo,condentroillorocognatoMarchese,uccisodallabrigatanerainuncampodigarofani.
Icognatiposanolabaradavantialcasolareerimangonoatestascopertaeacapochino.Alloras'accorgonodeidueprigionieri.Cisonodueprigionierifascisticatturatinell'azionedelgiornoprima,chesenestannolìscalziespettinatiapelarelepatate,conladivisadaifregistrappati,spiegandoperlacentesimavoltaaognunoches'avvicinacheloroadarruolarsieranostatiobbligati.
Ducaordinaaidueprigionieridiprendereilpiccoelapala,ediportarelabaraaipratiperseppellireilcognato.Cosis'incamminano:iduefascistiportanoilmortosullespalleadagiatosullabarelladirami,poiitrecognati,Ducainmezzo,glialtriailati.Nellamanosinistrahannoilberrettotenutosulpetto
all'altezzadelcuore:Ducailberrettotondodipelò,Conteunpassamontagnadilana,Baroneilgrandecappellocontadinonero;nellamanodestrahannoognunounapistolapuntata.
Dietro,aunacertadistanza,seguonotuttiglialtri,insilenzio.
Ducaauncertomomentocominciaadirelepreghiereperimorti:iversettilatininellasuaboccasuonanocarichid'iracomebestemmie,eiduecognatiglifannocoro,sempreconlepistolepuntateeiberrettitenutisulpetto;IIfuneraleavanzacosiperiprati,apassolento;Ducadabreviordiniaifascisti,diandareadagio,diteneredrittalabarellaedigiratequandosidevegirare;poiordinalorodifermarsiediscavarelafossa.
Anchegliuominisifermanoaunacertadistanzaestannoaguardare.
Vicinoallabaraeaiduefascistichescavanocisonoitrecognaticalabresiacaposcoperto,conlesciarpedilananeraelepistolepuntatechediconopreghierelatine.Ifascistilavoranoconfretta:hannogiàscavatounafossaprofondaeguardanoicognati.
-Ancora,-diceDuca.
-Piùprofonda?-chiedonoifascisti.
-No,-diceDuca,-piùlarga.
Ifascisticontinuanoascavareeabuttaresuterra;fannounafossadue,trevoltepiùlarga.
-Basta,-diceDuca.
IfascistiadagianoilcadaverediMarcheseinmezzoallafossa;poiesconoperributtaredentrolaterra.
-Giù,-diceDuca,-copritelorestandogiù.
Ifascistifannocaderepalatediterrasolosoprailmortoerimangonoinduefosseseparateailatidelcadaveresotterrato.OgnitantosivoltanopervedereseDucapermettelorodisalire,maDucavuolechecontinuinoabuttaretetrasulcognatomorto,terrachegiàformaun'altatombasulsuocorpo.
Poivienelanebbiaegliuominilascianoicognatiacaposcopertoepistolapuntataesenevanno;unanebbiaopaca,checancellalefigureesmorzaisuoni.
Lastoriadeifuneralidelcalabrese,risaputaalcomandodibrigata,suscitòdisapprovazioneeilcommissarioGiacintovienechiamatoancoraunavoltaarapporto;Intantogliuominirimastinelcasolaresfoganounarabbiosaegonfiavogliad'allegriaascoltandoglischerzidiPinche,risparmiandoperquellaseraicognatiinlutto,s'accaniscecontroZenailLungodettoBertetta-di-Legno.
LaGigliastaginocchionivicinoalfuoco,porgendomanomanolalegnasottilealmaritochebadaanutrirelafiamma;intantosegueidiscorsierideegiraintornogliocchiverdi.Eognivoltaisuoiocchis'incontranoconquelliombratidelDrittoealloraancheilDrittoride,colsuosorrisocattivoemalatoerimangonoconglisguardiincrociati,finchéleinonabbassagliocchi,estaseria.
-Pin,smettilaunpo',-diceGiglia,-cantaciunpo'quella:Chibussaallamiaporta...
Pinlasciainpaceilgenovesepermettersiastuzzicarelei.
-Chivorrestitibussasseallaporta,dimmiunpo',Giglia,-faPin,-
quandotuomaritononèincasa?
Ilcuocoalzalatestacalvaarrossatadallavicinanzadellafiamma;haquelrisolinoagrodiquandoloprendonoingiro:-AmepiacerebbechebussassituecheavessiDucaallecalcagnaconuncoltellaccio,chedice:iotitaglioibudelli!epotertichiudetelaportainfaccia!
MailtentativodirimettereinmezzoDucaèmaldestroenonattacca.PinfaqualchepassoversoMancinoelosmicciaditraversosogghignando:
-Oh,guardaunpo',Mancino,maèproprioverochequellavoltanonteneseiaccorto?
Mancinoormaihaimparatoilgiocoesachenondevechiederediqualevoltasitratta.
-Iono.Etu?-risponde,marideagro,perchésachePinnonlorisparmiaeglialtripendonodallesuelabbrapersentitecosatirafuori.
-Quellavoltachedopounannocheeriinnavigazione,tuamogliet'hamessoalmondounfiglioepoil'haportatoalricoveroetuseitornatoenontiseiaccortodiniente?
Glialtrichehantiratoilfiatofinallorasisganascianoemettonoinmezzoilcuoco:-OMancino,com'èandata,questanoncel'avevimaidetta!
Mancinosisganasciaanchelui,agrocomeunlimoneverde:-Perché,-
fa,-conquestofigliotiseiincontratoquand'erialricoverodeibastardietel'haraccontata?
-Mabasta,-diceGiglia,-possibilechenonpuoistaresenzafareilmaligno,Pin!Cantaciunpo'quellalà,cheècosìbella.
-Semipare,-faPin.-Iosuordinazionenonlavoro.
IlDrittos'alzainpiedilentamenteesistira:-Dai,Pin,cantaquellacanzonechet'hadettolei,ofilidiguardia.
Pinsiscansailciuffodagliocchipersmicciarlo:-Ehi,speriamochenonvenganosuitedeschi;ilcomandantesisentesentimentale,stasera.
Fagiàperpararelasberlaches'aspettagliarrivi,mailDrittoguardalaGigliatralepalpebreombrate,aldisopradellagrossatestadelcuciniere.
Pinsimetteinposizione,amentoalto,impettitoeattacca:Chibussaallamiaporta,
chibussaalmioporton
Chibussaallamiaporta,
chibussaalmioporton.
Èunacanzonemisteriosaètruculentachehaimparatodaunavecchialànelvicolo,forseunavoltalacantavanoicantastorienellefiere.
Soncapitandeimori
conlasuaservitù
Soncapitandeimori
conlasuaservitù.
-Legna,-diceMancinoetendeunamanoversoGiglia.Gigliagliporgeunascopad'erica,mailDrittotendelamanosopralatestadelcuocoelaprende.Pincanta.
DehditemioGodea
dov'èvostrofigliol
DehditemioGodea
dov'èvostrofigliol.
MancinohaancoralamanotesaeilDrittostafacendobruciarel'erica.
PoiGigliaallungasopralatestadelmaritounamanciatadiramidisaggina,elasuamanosiscontraconquelladelDritto.Pinseguel'armeggioconocchiattentiecontinualacanzone:Miofiglioèandatoaguerra
nonpuòpiùritornar
Miofiglioèandatoaguerra
nonpuòpiùritornar.
IlDrittohapresolamanodiGiglia,conl'altramanolehatoltolasagginael'habuttatanelfuoco,oralascialamanodiGigliaesiguardano.
Ilpanecheluimangia
lopossasoffocar
Ilpanecheluimangia
lopossasoffocar.
Pinsegueognimovimentoconvampedifuocosottogliocchi:raddoppialafogadelcantoadognidistico,comestesseperlasciarcil'anima.
El'acquacheluibeve
lopossanoaffogar
El'acquacheluibeve
lopossanoaffogar.
AdessoilDrittoscavalcailcuocoedèvicinoaGiglia:lavocetuonainpettoaPinchequasiglisispezza:
Laterracheluicalca
sipossasprofondar
Laterracheluicalca
sipossasprofondar.
IlDrittos'èacculatoaccantoallaGiglia:leiglidailegnieluilimettesulfuoco.Gliuominisontuttiattentiallacanzone,ch'èalsuopuntopiùdrammatico:
CheditemiaGodea
soniovostrofigliol
CheditemiaGodea
soniovostrofigliol.
Lafiammataormaiètroppoalta:bisognerebbetoglierelegnadalfuoco,nonaggiungerceneancorasénonsivuoleches'incendiilfienodelpianodiSopra.Maiduecontinuanoapassarsistecchidimanoinmano.
Perdonamifigliolo
separlaimaldite
Perdonamifigliolo
separlaimaldite.
Pinsudadalcalore,trematuttodallosforzo,l'ultimoacutoèstatocosìaltochenelbuiovicinoaltettosisenteunbattered'alieunversorauco:èilfalchettoBabeufches'èsvegliato.
Laspadatiròfuori
latestaletagliò
Laspadatiròfuori
latestaletagliò.
Mancinotienelemanisulleginocchia,adesso.Senteilfalchettoches'èsvegliatoes'alzaperdarglidamangiare.
Latestafeceunsalto
inariaesen’andò
Latestafeceunsalto
Inariaesen'andò.
Ilcuocohaunsacchettosempreconsédovetienelevisceredeglianimalimacellati.Orahailfalchettoposatosuunditoeconl'altramanoloimbeccadipezzidirognonerossosangue.
Inmezzoaquellasala
cinasceràunbelfior
Inmezzoaquellasala
cinasceràunbelfior.
Pintirailfiatoperl'ultimocolpo.S'èavvicinatoaidueeormaigridaquasiailoroorecchi:
Ilfiored'unamamma,
uccisadaunfigliol
Ilfiored'unamamma
uccisadaunfigliol.
Pinsibuttaperterra:èesausto.Tuttiscoppianoinapplausi,Babeufstarnazza.Inquelmomentoungridosilevadagliuominichedormonodisopra.–Ilfuoco!Ilfuoco!
Lafiammaèdiventataunfalòecrepitapropagandosinelfienochecoprelagraticciatadirami.
-Sisalvichipuò!-C'èunparapigliad'uominichearraffanoarmi,scarpe,coperte,cheinciampanoinaltricoricati.
IlDrittoèbalzatoinpiediehariacquistatoildominiodisestesso:-
Sgombrarepresto!Primavialearmiautomatiche,lemunizioni,poiimoschetti.Daultimoisacchielecoperte.Iviveri,primaancoraiviveri!
Gliuomini,inpartegiàscalziecoricati,sonopresisubitodalpanicoearraffanolarobaacaso,pigiandosicontrolaporta.Pinsicacciatralegambees'apreunvarcoperl'esterno,ecorreacercarsiunpostodondeammirarel'incendio:èunospettacolomagnifico!
IlDrittohatiratofuorilapistola:-Nessunosenevadaprimad'averportatotuttoinsalvo.Portatelarobafuorietornate;alprimochevedoallontanarsi,sparo!
Lefiammegiàlambisconoimori,magliuominihannosuperatogiàilpanicoesicaccianoinmezzoalfumoealfuocopersalvarelearmieleprovviste.IlDrittoentraanchelui,daordinitossendoinmezzoalfumo,tornafuoriachiamarealtragenteeaimpedirechescappino.TrovaMancinogiàinuncespugliocolfalchettoinispallaetuttiisuoibagaglielorispediscenelcasoneconuncalcio,aricuperarelamarmitta.
-Guaiachinonvedotornardentroaprenderequalcosa!
LaGigliaglipassavicino,calma,evaversol'incendio,conquellostranosorrisosoltantosuo.Luilemormora:-va'via!
Èun'animatrista,ilDritto,mahailpolsodelcomandante:orasachelacolpadell'incendioèsua,diquell'irresponsabilitàacuihapresoilviziod'abbandonarsi,sachecertopasseràdeigrossiguaiconicomandisuperiori,maoraètornatocomandante,muovelenariciedirigelosgomberodelcasolareinmezzoall'incendio,dominandoilfuggifuggidegliuominisorpresinelriposochepurdisalvarsiavrebberoperdutotuttoilmateriale.
-Entratedisopra!-grida,-c'èancoraunmitragliatoreconduezainidicolpi!
-Nonsipuò,-glirispondono.-Lagraticciataètuttainfiamme!Auntrattosigrida:-Crollalagraticciata!Tuttifuori!Giàsisentonoiprimiscoppi:qualchebombaamanorimastanellapaglia.IlDrittoondina;—
Tuttifuori!Tenersidistantidalcasone!Portardistantelaroba,speciequellachepuòesplodere!
Pindalsuopostod'osservazione,suunamontuositàdelterreno,vedel'incendioframmentarsiinscoppiimprovvisicomefuochid'artificio«
sentespari,vereeproprieraffichedicaricatorichecascanonellefiammeeesplodonounacartucciadopol'altra:dalontanodevesentirsicomeunabattaglia.Incieloc'èunvoloaltodifaville,lecupoledeicastagnisembranodorate.Unramo,dadorato,diventaaddiritturaincandescente:èl'incendiochesipropagaaglialberi,oraforsebruceràtuttoilbosco.
IlDrittostafacendol'inventariodellarobachemanca:unbreda,seicaricatori,duemoschetti,poibombe,cartucceeunquintalediriso.Lasuacarrieraèfinita:noncomanderàpiù,forselofucileranno.Pure,continuaamuoverelenaricieadistribuireicarichitragliuomini,comesesitrattassed'un'operazionenormaledispostamento.
-Doveandiamo?
-Velodiròpoi.Fuoridalbosco.Avanti.
Ildistaccamento,armiebagagli,sidirigeinfilaindianaperiprati.
MancinoportalamarmittasullespalleconBabeufappollaiatosopra.Pinhainconsegnatuttigliarnesidacucina.Unavoced'apprensioneserpeggiatragliuomini:-Itedeschihannosentitoglisparievistol'incendio:prestoliavremoallecalcagna.
IlDrittosivoltaconlasuafacciagiallaimpassibile:—Silenzio.
Nessunodicaunaparola.Camminate.
Sembrastiadirigendounaritiratadopouncombattimentosfortunato.
VIII.
Ilnuovoaccampamentoèunfieniledovedovrannostarepigiati,coniltettosfondatochelasciapioveredentro.Almattinocisiseminaaprendereilsoleperirododendrideldirupo,cisicoricasugliarbustibrinatiècisitoglielamagliapercercareipidocchi.
APinpiacequandoMancinolomandaperfaccendeneipostiintorno,finallafontanaariempiresecchiperlamarmitta,operlegnafinalboscobruciatoconunapiccolaaccetta,oalruscelloapescarelepiantedicrescioneconcuiilcuocopreparalesueinsalate.Pincantaeguardailcieloeilmondopulitidelmattinoefarfallemontanaredaicolorisconosciutichesilibranosuiprati.MancinosispazientisceognivoltaperchéPinsifaaspettarementreilfuocosispegneos'appiccicailriso,elocopred'improperiintuttelelingueognivoltachearrivaconlaboccapienadi
sugodifragoleegliocchipienidisvolazzidifarfalle.AlloraPinritornailragazzolentigginosodiCarrugioLungo,epiantabaccanicheduranooreecheradunanoattornoallacucinagliuominiseminatiperirododendri.
Invece,andandoalmattinoperisentieriPindimenticalestradevecchiedovestagnal'orinadeimuli,l'odoredimaschioefemminadellettosfattodisuasorella,ilgustoacredeigrillettischiacciatiedelfumoch'escedagliotturatoriaperti,ilsibilorossoeroventedellefrustatenell'interrogatorio.
QuiPinhafattoscopertecolorateenuove:funghigialliemarronecheaffioranoumididalterriccio,ragnirossisugrandissimeinvisibilireti,leprottituttigambeeorecchiecheaduntrattosbucanosulsentieroesparisconosubitoazigzag.
MabastaunrichiamoimprovvisoefuggevoleePinèripresodalcontagiodelpelosoeambiguocarnaiodelgenereumano:edeccoloaocchistrabuzzatielentigginifittechespiagliaccoppiamentideigrilli,oinfilzaaghidipinonelleverruchedeldorsodipiccolirospi,opisciasopraiformicaiguardandolaterraporosasfriggereesfaldarsielosfangareviadicentinaiadiformicherosseenere.
AlloraPinsisenteattiratoancoradalmondodegliuomini,degliuominiincomprensibiliconlosguardoopacoelaboccaumidad'ira.TornadaMancinoallora,daMancinocheridesemprepiùagro,enonvamaiinazioneerestasempreaccantoallesuemarmitte,conilfalchettotarpatoeincattivitochestarnazzasullasuaspalla.
MalacosapiùdaammirarsiinMancinosonoitatuaggi,tatuaggisututtelepartidelcorpo:difarfalle,divelieri,dicuori,difalciemartelli,dimadonne.UngiornoPinl'havistomentrestavacacandoeglihascopertountatuaggiosuunanatica:unuomoinpiedieunadonnainginocchiataches'abbracciano.
IlCuginoèdiverso:sembrasemprechesilamentiecheluisolosappiaquantolaguerrasiafaticosa.Eppureèsempreingirodasolocolsuomitraearrivaall'accampamentoperripartiredopopocheoresempreamalincuorecomefosseobbligato.
Quandoc'èdamandarequalcunoinqualcheposto,ilDrittoguardaingiroedice:-Chivuoiandare?
AllorailCuginoscuotelagrossatestacomefossevittimad'undestinoingiusto,sicaricailmitrainspallaesenevasospirandoconlasuadolcefacciadamascheronedifontana.
IlDrittostasdraiatoinmezzoairododendriconlebracciapiegatesottolatestaeilmitratraleginocchia:certoalcomandodibrigatastannoprendendodeiprovvedimenticontrodilui.Gliuominihannoocchiinsonnieispidebarbe;alDrittodispiaceguardarliperchéleggeneilorosguardiunsordorancorecontrodilui.Pureancoragliobbediscono,comeperunmutuoaccordo,pernonlasciarsiandarealladeriva.MailDrittoètutt'orecchieognitantos'alzaedaunordine:nonvuolelasciarechegliuominisidisabituinoall'idead'averlocomecapo,nemmenoperunmomento,perchéequivarrebbeaperderli.
APinnonimportacheilcasonesiabruciato:l'incendioèstatomeravigliosoeilnuovoaccampamentoècircondatodaluoghibellissimidascoprire.Pinhaunpo'pauraadavvicinarsialDritto:forseilDrittovorràriversaretuttalacolpadell'incendiosudilui,perchél'hadistrattoconlasuacanzone.
MailDrittolochiama:-Vieni,Pin!
Pins'avvicinaall'uomosdraiato,nonsisentedifareun'uscitadellesue:sacheilDrittoèodiatoetemutodaglialtriel’esserglivicinoinquelmomentoloinorgoglisce,sisenteunpo'ilsuocomplice.
-Seicapacedipulireunapistola?-chiedeilDritto.
-Ben,-faPin,-tulasmontieiotelapulisco.Pinèunbambinochefaunpo'pauraatutti,conlesueuscite,mailDrittosentechequelgiornoPinnontireràinballol'incendio,nélaGiglia,néaltrecose.Perciòèl'unicapersonaconcuisipuòstareincompagnia.
Stendeunfazzolettoperterraeciposaipezzidellapistolamanmanochelismonta.Pinglichiedesefasmontareanchealui,eilDrittogliinsegna.ÈunacosabellissimastareaparlarecosicolDrittoabassavoce,senzachel'unonél'altrodicanocosedispettose.PiapuòfaredeiconfrontitralapistoladelDrittoelasua,quellaseppellita,ediceipezzichesonodiversiepiùbellinell'unaenell'altra.EilDrittonondicecomealsolitochenoncredechePinabbiaunapistolaseppellita:forsenonèverochenoncicredessero,lodicevanosoloperpigliarloingiro.InfondoancheilDrittoèunbravoragazzo,aparlarciinsiemecosi,equandospiegailfunzionamentodellepistoles’appassionaedhasolopensieribuoni.Eanchelepistole,aparlarnecosistudiandoneilmeccanismo,nonsonopiùarnesiperuccidere,magiocattolistranieincantati.
Inveceglialtriuominisonoispidiedistanti,nonbadanoaPinchegiraintorno,enonhannovogliadicantare.Èbruttoquandoloscoraggiamentos'infiltranelmidollodelleossacomeumidodellaterra,enonsihapiùfiducianeicomandantiecisivedegiàaccerchiatidaitedeschiconilanciafiammeperipendiidirododendriesembracheilpropriodestinosiafuggiredivallatainvallatapermorireaunoauno,echelaguerranonfiniràmai.Auncertopuntocomincianoidiscorsisullaguerra,suquandoècominciataesuchil'havoluta,esuquandofiniràesesistaràmeglioopeggiodiprima.
Pinnonsabeneladifferenzatraquandoc'èlaguerraequandononc'è.
Daquand'ènatoglisembrad'aversentitoparlaresempredellaguerra,soltantoibombardamentieicoprifuochisonovenutidopo.
Ognitantosullemontagnepassanogliaeroplaniesipuòstareaguardarelaloropanciasenzascapparenellegalleriecomeincittà.Poisisenteilsuonocupodellebombescaricatelontano,versoilmare,egliuominipensanoallelorocaseforsegiàinmacerieediconochelaguerranonfiniràmaiechenonsicapiscechil'abbiavoluta.
-Iolosochil'havoluta!Iolihovisti!—saltasuadireCarabiniere.-Glistudentisonostati!
CarabiniereèpiùignorantediDucaepiùpigrodiZenailLungo;quandosuopadrecontadinovidechenonc'eraversodifarglitenerlazappainmanoglidisse:-Arruolatineicarabinieri!-eluicis'arruolòedebbeladivisaneraconlabandolierabiancaefeceservizionellecittàenellecampagnesenzacapiremaiquellocheglifacevanofare.Dopol’ottosettembreglifacevanoarrestareipadrielemadrideidisertori,finché,ungiornoseppechelodovevanoportareinGermaniaperchédicevanochetenevaperilre,eluiscappò.Ipartigianidapprimavolevanofarglilafossa,perviadiqueigenitoriarrestati,poicapironocheeraunpoverodiavoloelomiseroneldistaccamentodelDritto,perchéneglialtridistaccamentinessunolovoleva.
-Nel'40ioeroaNapolieloso!-diceCarabiniere.-Glistudentisonostati!AvevanolebandiereeicartelliecantavanoMaltaeGibilterraedicevanochevolevanocinquepastiognigiorno.
-Sta'zittochetuericarabiniere,-glidicono,-etenevidallaloroeandaviaportarelecartolinefosse!
Ducasputaconforzatoccandolapistolaaustriaca:
-Carabiniericanaglibastardiporchi!-dicetraidenti.C'èunalungalottacoicarabinieri,nellastoriadelsuopaese,unalungastoriadicarabinieriuccisiaschioppettateaipiedideitabernacolidelleviecrucis.
Ilcarabinieres'affannaaprotestareagitandolegrandimanicontadinedavantiaisuoiocchiinani,schiacciatidallabassafronte.
-Noicarabinieri!Noicarabinieriglisiamoandaticontro!Sissignore,noieravamocontrolaguerrachevolevanoglistudenti.Facevamoilserviziopertenerel'ordine!Maeravamounocontroventiecosilaguerraèstatafatta!
Mancinoèpocodiscostoésitormenta:stagirandoilrisonellamarmitta;sesmettedirimestareunminutoilrisos'appiccica.Intantoatrattigliarrivanofrasideidiscorsidegliuomini:luisivorrebbetrovaresempreinmezzoaloroquandoparlanodipoliticaperchénonsannonienteebisognacheluispieghilorotutto.Maadessononpuòlasciarelamarmittaesitorcelemanifacendopiccolibalzi:-IIcapitalismo!-gridaognitanto.-Laborghesiasfruttatrice!—comepersuggerirloagliuominichenonvoglionostarloasentire.
-Nel'40aNapoli,sissignore,-spiegaCarabiniere,-c'èstataunagrandebattagliatraglistudentieicarabinieri!Esenoicarabinieriglieleavessimodate,laguerranoncisarebbestata!Maglistudentivolevanobruciareimunicipi!Mussolinièstatoobbligatoafarlaguerra!
—Poverino,Mussolini!—locanzonanoglialtri.
-TueMussolinivivenissiicancri!-gridaDuca.DallacucinaarrivanoigrididiMancinochesbraita:-Mussolini!Laborghesiaimperialista!
-Imunicipi,volevanobruciareimunicipi!Enoicarabiniericosadovevamofare?Seriuscivamoametterliaposto,però,Mussolinilaguerranonlafaceva!
Mancino,combattutotraildoverechelotrattieneallamarmittaelavogliad'andareaparlaredirivoluzione,sbraitafinchénonattiral'attenzionediZenailLungoeglifacennodivenire.ZenailLungodettoBerretta-di-Legnocredechesitrattid'assaggiareilrisoesidecideafarlosforzod'alzarsi.Mancinofa:—Laborghesiaimperialista,diglicheèlaborghesiachefalaguerraperlaspartizionedeimercati!
-Merda!-glifaZenaeglivoltalespalle.IdiscorsidiMancinol'annoianosempre:noncapiscequellocheluidice,nonsanientediborghesiaedicomunismo,unmondodovetuttidevonolavorarenonl'attira,preferisceunmondodoveognunos'arrangipercontosuolavorandoilmenochepuò.
-Laliberainiziativa,-sbadigliaZenailLungodettoBerretta-di-Legno,distesoapandaall'arianeirododendri,grattandosiattraversoglistrappideicalzoni.-Iosonoperlaliberainiziativa.Cheognunosialiberod'arricchirsicolpropriolavoro.
Carabinierecontinuaaesporrelasuaconcezionedellastoria:cisonodueforzeinlotta,icarabinieri,poveragentechevuoitenerel'ordine,eglistudenti,larazzadeipezzigrossi,deicavalieri,degliavvocati,deidottori,deicommendatori,larazzadiquellichehannostipendicheunpoverocarabinierenonsisognaneanche,enonnehannoancorabastaemandanoloroafarelaguerraperaumentarli.
—Noncapisciniente,-saltafuoriMancinochenonnepuòpiùehalasciatoPinabadareallamarmitta.-Èlasovrapproduzionelacausadell'imperialismo!
-Va'afareilcuoco!-gligridano.—Sta'attentocheilrisonons'appiccichianchestavolta!
MaMancinoèinpiediinmezzoatuttiloro,piccoloeinsaccatoinquelsuogiubbottomarinaiosporcosullespalledicaccadifalchetto,eagitaipugniinundiscorsochenonfiniscemai:el'imperialismodeifinanzierieimercantidicannonielarivoluzionechecisaràintuttiipaesiappenafinitalaguerra,ancheinInghilterraeinAmericael'abolizionedellefrontierenell'Internazionaleconlabandierarossa.
Gliuominisonoabbovatitrairododendri,conlemagrefaccemangiatedallabarba,icapellispioventisuglizigomi,portanoindumentispaiati,icuicolorivannotendendoaununiformegrigio-unto:giacchedapompieri,damilizia,datedeschiconifregistrappati.Sonogentevenutaliperviediverse,moltidisertoridalleforzefascisteopresiprigionierieassolti,moltiancoraragazzi,spintidaunimpetocaparbio,consolounavogliaindistintadidarcontroaqualcosa.
Mancinoèantipaticoatuttiloroperchésfogalasuarabbiaaparoleeragionamenti,nonaspari:aragionamentichenonservonoanullaperchéparladinemicichenonsiconoscono,capitalisti,finanzieri.Èunpo'comeMussolinichepretendevadifarodiareinglesieabissini,gentemaivista,chevivealdilàdelmare.Egliuominimettonoinmezzoilcuciniere,glisaltanoacavallinasullepiccolespallecurve,glidannomanatesullagrossatestacalva,mentreilfalchettoBabeufs'incattivisceeroteagliocchigialli.
IntervieneilDritto,restandounpo'discosto,dondolandoilmitracontroleginocchia:-Va'afardamangiare,Mancino.NeanchealDrittopiacediscutere:ossiaglipiacesoloparlared'armied'azioni,diepicinuovimitraridottichecomincianoausareifascistiesarebbebelloprocurarsi,esoprattuttoglipiacedarordini,appostaregliuominialriparoesaltareavantisparandopiccoleraffiche.
-Bruciailriso,vaichebruciailriso,nonlosentil'odore?-gridanogliuominiaMancinomandandoloviaaspintoni.
Mancinochiamaincausailcommissario:-Giacinto,commissario,nondiciniente?Cosacistaiafare?
Giacintoètornatoproprioalloradalcomando,manonhasaputoancoradiresecisononovità,s'èstrettonellespalleehadettocheprimadiserapasseràilcommissariodibrigataperun'ispezione.Gliuominisaputoquestosisonorisdraiatitrairododendri:adessoverràilcommissariodibrigataeaggiusteràtuttolui,inutilestarciapensare.AncheilDrittopensacheèinutilestarciariflettere,echeilcommissariodibrigataglidiràqualedestinoglitocca,eancheluis'èrisdraiatotrairododendri,conpiùapprensioneperò,rompendotraleditairamettidegliarbusti.
AdessoMancinosilagnaconGiacintocheneldistaccamentonessunoparlimaiagliuominidelperchéfannoilpartigianoedicos'èilcomunismo.Giacintohaipidocchiannidatiagrumiallaradicedeicapellieneipelidelbassoventre.AognipelosonoappiccicatepiccoleuovabiancheeGiacintoconungestodiventatoormaimeccanicocontinuaaschiacciareuovaebestiefraleunghiedeipollici,facendounpiccolo
«clic».
-Ragazzi,-cominciaaparlare,rassegnato,comesenonvolesserassegnarenessuno,nemmenoMancino,-ognunolosaperchéfailpartigiano.Iofacevolostagninoegiravoperlecampagne,ilmiogridosisentivadadistanteeledonneandavanoaprenderelecasseruolebucateperdarmeledaaggiustare.Ioandavonellecaseescherzavoconleserveeallevoltemidavanouovaebicchieridivino.Mimettevoastagnareirecipientiinunpratoeintornoavevosemprebambinichemistavanoaguardare.
Adessononpossopiùgirareperlecampagneperchémiarresterebberoecisonoibombardamentichespaccanotutto.Perquestofacciamoipartigiani:pertornareafarelostagnino,echecisiailvinoeleuovaabuonprezzo,echenonciarrestinopiùenoncisiapiùl'allarme.Epoianchevogliamoilcomunismo.Ilcomunismoèchenoncisianopiùdellecasedovetisbattanolaportainfacciadaessercostrettiaentrarciperipollai,lanotte.
Ilcomunismoècheseentriinunacasaemangianodellaminestra,tidianodellaminestra,ancheseseistagnino,esemangianodelpanettone,aNatale,tidianodelpanettone.Eccocos'èilcomunismo.Peresempio:quisiamotuttipienidipidocchichecimuoviamonelsonnoperchéquellicitrascinanovia.Eiosonoandatoalcomandodibrigataehovistocheavevanodell'insetticidainpolvere.Allorahodetto:beicomunistichesiete;diquestoindistaccamentononnemandate.Elorohannodettochecimanderannodell'insetticidainpolvere.Eccocos'èilcomunismo.
Gliuominisonostatiasentireattentieapprovano:questesonoparolechecapisconobenetutti.Equellochestavafumandopassalaciccaalcompagnoequellochedeveandardiguardiasiripromettedinonbararesuiturniestarciproprioun'oragiustasenzachiamareilcambio.Eoradiscutonodellapolvereinsetticidachetoccheràloro,seuccideràancheleuovaosoloipidocchioselitramortiràsolamenteinmodochedopoun'oramorderannopiùdiprima.
NessunosirimetterebbearagionaredellaguerrasenonuscisseaparlareilCugino:-Ditequelchevoletemalaguerrasecondomel'hanvolutaledonne.
IlCuginoèpiùnoiosodelcuoco,quandocisimette,conlasuastoriadelledonne,maalmenononvuolconvincerenessunoesembrachesilamentipercontosuo.
-Iohofattol'Albania,hofattolaGrecia,hofattolaFrancia,hofattol'Africa,-dice-hofattoottantatremesidimilitareneglialpini.Eintuttiipaesihovistoledonnetuttelìaaspettareisoldatiallaliberauscita,epiùpuzzolentiepidocchiosieravamo,piùeranocontente.Unavoltamisonlasciatoconvincereeilbeneficiochenéhoavutoèstatochemisonimpestatoehopassatotremesicheperpisciaredovevoattaccarmiaimuri.
Oraquandounoècosì,interrelontaneenonvedeintornochedormecomequelle,l'unicaconsolazioneèpensareacasasua,asuamoglie,sel'ha,oallafidanzataedire:almenoc'èquellachesisalva.Mapoitornae,sissignori,trovachesuamoglie,mentreluieravia,sipigliavaisussidieandavaadormireconl'unoeconl'altro.
IcompagnisannochequestaèlastoriadelCugino,chesuamoglielotradivacontuttiquandoluieraviaenesonnatideifiglichenonsisadichisiano.
-Manonbasta,-continuailCugino.-Losapeteperchéifascisticontinuanoaprenderedeinostri?Perchéc'èpienodidonnechefannolaspia,lemoglichedenuncianoimariti,tuttelenostredonneoracheviparlosulleginocchiadeifascisticheglilucidanolearmipervenirciaammazzare.
Adessogliuominicomincianoadavernebastaeaschiamazzarglicontro:vabenecheluièstatodisgraziato,chesuamogliel'hadenunciatoaitedeschipertoglierseloditomoel'haobbligatoadarsiallamacchia,maquestanonèunabuonaragioneperinsultareledonnedeglialtri.
-Vedete-diceCugino,-inunpostobastachearriviunadonnae...mispiego...
Adessogliuomininonlocontraddiconopiùperchéhannocapitol'allusioneevoglionsentirefindovearriva.
-...inunpostoarrivaunadonnaesubitoc'èloscemocheciperdelatesta...-diceCugino.IlCuginoèunochepreferiscerestaramicocontutti,manonhapelisullalinguaequandohadadirequalcosaladiceancheaicomandanti.
-...pazienzaquandoloscemoèunoqualunque,maseèunoscemochehadelleresponsabilità...
GliuominiguardanoilDritto:èdiscostomacertostaascoltando.Gliuominihannounpo'pauracheilCuginoesageriesuccedaunputiferio,
-...finiscecheperunadonnatidafuocoaunacasa...
Ecco,l'hadetta,pensanogliuomini,adessosuccederàqualcosa.Megliocosi,dicono,cisidovevapurearrivare.
Mainquellas'odeunromboetuttoilcieloèinvasodaaeroplani.
L'attenzionegeneralesisposta.Èunagrandeformazionedabombardamento,forsequalchecittàresteràspianataefumante,sottoilsuovolo,mentr'essascompariràdietrolenuvole.Pinsentelaterravibraresottoilromboelaminacciadelletonnellatedibombeappesechetrasmigranosopralasuatesta.LaCittà
Vecchiainquelmomentosistasvuotandoelapoveragentes'accalcanellafanghigliadellagalleria.Sisentonodeitonficupi,asud.
PinvedeilDrittoches'èmessosuun'alturaeguardanellagoladellavalleconilbinoccolo.Loraggiunge.IlDrittosorrideconlasuaboccacattivaetriste,girandolevitidellelenti.
-Mifaivedereancheame,poi,Dritto?-dicePia.
-Te',-failDritto,eglipassailbinoccolo.
Nellaconfusionedicoloridellelenti,apocoapocoapparelacrestadelleultimemontagneprimadelmareeungrandefumobiancastroches'alza.
Altritonfi,laggiù:ilbombardamentocontinua.
-Alè,buttagiùtutto-failDrittobattendoilpugnocontroilpalmo.-
Casamiaperlaprima!Buttagiùtutto!Casamiaperlaprima!
IX.
VersoseraarrivanoilcomandanteFerrieraeilcommissarioKim.Fuori,salgonovolidinebbiacomeportesbattuteunadopol'altraegliuominisiaccalcanonelcasone,attornoalfuocoeaiduedellabrigata.Iduefannopassareilpacchettodisigarettetragliuominifinchénonsivuota.Sonodipocheparole:Ferrieraètarchiato,conlabarbettabiondaeilcappelloalpino;haduegrandiocchichiariefreddichealzasempreamezzoguardandodisottecchi;Kimèallampanato,conunalungafacciarossiccia,esimordicchiaibaffi.
Ferrieraèunoperaionatoinmontagna,semprefreddoelimpido:staasentiretutticonunlievesorrisod'assensoeintantohagiàdecisopercontosuo:comesischiereràlabrigata,comes'handadisporrelepesanti,quandodovrannoentrareinazioneimortai.Laguerrapartigianaèunacosaesatta,perfettaperluicomeunamacchina,èl'aspirazionerivoluzionariamaturataglinelleofficine,portatasulloscenariodellesuemontagne,conosciutepalmoapalmo,dovepuògiocared'ardireed'astuzia.
Kimèstudente,invece:haundesiderioenormedilogica,disicurezzasullecauseeglieffetti,eppurelasuamentes'affollaaogniistanted'interrogativiirrisolti.C'èunenormeinteresseperilgenereumano,inlui:perquestostudiamedicina,perchésachelaspiegazionedituttoèinquellamacinadicelluleinmoto,nonnellecategoriedellafilosofia.Ilmedicodeicervelli,sarà:unopsichiatra:nonèsimpaticoagliuominiperchéliguardasemprefissinegliocchicomevolessescoprirelanascitadeiloropensierieauntrattoescecondomandeabruciapelo,domandechenonc'entranoniente,sudiloro,sullaloroinfanzia.Poi,dietroagliuomini,lagrandemacchinadelleclassicheavanzano,lamacchinaspintadaipiccoligestiquotidiani,lamacchinadovealtrigestibrucianosenzalasciaretraccia:lastoria.Tuttodeveesserlogico,tuttosidevecapire,nellastoriacomenellatestadegliuomini:matral'unael'altrarestaunsalto,unazonabuiadoveleragionicollettivesifannoragioniindividualiconmostruosedeviazionieimpensatiagganciamenti.EilcommissarioKimgiraognigiornoperidistaccamenticonlosmilzostenappesoaunaspalla,discutecoicommissari,coicomandanti,studiagliuomini,analizzaleposizionidell'unoedell'altro,scomponeogniproblemainelementidistinti,«a,bi,ci»,dice;tuttochiaro,tuttochiarodev'essereneglialtricomeinlui.
OragliuominisonoassiepatiintornoaFerrieraeaKim,edomandanonovitàdellaguerra:diquellalontanadeifrontimilitari,ediquellavicinaeminacciosa,laloro.Ferrieraspiegachenonbisognaaspettarsinientedagliesercitialleati,sostienecheipartigianianchedasoliriuscirannoatenertestaainemici.Poicomunicalagrandenovitàdellagiornata:unacolonnatedescastarisalendolavallata,perrastrellaretuttelemontagne:sannoipostideiloroaccampamentieincendierannocaseepaesi.Matuttalabrigatasaràappostataall'albasullecrestedeimonti,everrannorinforzianchedallealtrebrigate:itedeschisivedrannoauntrattosottounapioggiadiferroefuoco,seminatiperlostradaleedovrannobattereinritirata.
C'èalloratragliuominiungrandemuoveredischiene,dimanichetistringono,diparoleesclamateadentiduri:è1abattagliacheègiàcominciatainloro,gliuominihannogiàlalorofacciadibattaglia,tesaedura,ecercanolearmipersentiretattodiferrosottoleloromani.
-Hannovistol'incendioevengono:losapevamo,-dicequalcunodiloro.
IlDrittoèinpiediunpo'discosto,iriverberigliilluminanolepalpebreabbassate.
-L'incendio,certo,anchel'incendio.Mac'èqualcosad'altro,-diceKimesoffiaunaboccatadifumo,lentamente.Gliuoministannozitti:ancheilDrittoalzagliocchi.
-Unodeinostrihatradito,-diceKim.Alloral'ariasifatesacomeperunventochetirinelleossa,l'ariadeltradimentofreddaeumidacomeunventodipaludechesisenteognivoltachegiungeagliaccampamentiunanotiziacomequesta.
-Chièstato?
-Pelle.S'èpresentatoallabrigatanera.Cosi,dasé,senz’esserstatopreso.Hagiàfattofucilarequattrodeinostricheeranonelleprigioni.
Assisteagliinterrogatoridiognunochevienpresoedenunciatutti.
Questeèunadiquellenotiziechemettononelsangueunadisperazionecieca,eimpedisconodipensare.Pelleappenaqualcheseraprimaeralìconlorochediceva:facciamouncolpocomedicoio,sentite!Parquasistranodinonsentireilsuorespirointasatodalraffreddore,dietrodiloro,mentresimetteaoliareilmitragliatoreperl'azionedell'indomani.InveceoraPelleèlaggiùnellacittàproibita,conunagrandetestadimortosulberrettonero,conarminuoveebellissime,senzapiùpauradirastrellamenti,esemprequellasuafuriacheglifasbatteregliocchiettiarrossatidalraffreddore,umettarsilelabbrasbavatedall'arsura,furiacontrodiloro,isuoicompagnidiieri,furiasenz'odioorancore,cosìcomeinungiocotracompagnichehaperpostalamorte.
Pinpensaallasuapistola,tuttoauntratto:Pellecheconoscetuttiisentieriintornoalfossatoperaverciportatolesueragazze,forsel'hatrovataeoralaportasulladivisadellabrigatanera,tuttalucidaeoliatacometieneluilearmi;Oppureeratuttaunastoria,cheluiconoscesseil
postodeinidi,unastoriainventataperandarseneincittàatradireicompagnieavereindotazionenuovearmitedeschechefannoraffichequasisenzarumore.
-Adessobisognaammazzarlo,—diconoicompagni;lodiconocomeaccettandounasortedifatalità,e
forse,segretamentepreferisconocheluitorniconlorol'indomani,caricod'arminuoveecontinuiafarelaguerraaturnoconloroecontrodiloroinquelsuolugubregioco.
-C'èLupoRossocheèscesoincittàaorganizzareigapcontrodilui,-
diceFerriera.
-Anch'iociandrei,-fannoindiversi.MaFerrieradicechec'èdapensarepiuttostoaprepararsiperlabattagliadell'indomani,chesaràdecisiva,egliuominisisparpaglianoaprepararelearmi,adividersiicompitidellasquadra.
FerrieraeKimchiamanodaparteilDritto.
-Abbiamoavutoilrapportosull'incendio,-dicono.
-Èandatacosi,-failDritto.Nonhavogliadigiustificarsi.Ormaivadapurecomevuole.
-Cisonodegliuominichehannodellaresponsabilitànell'incendio?-
chiedeKim.
IlDrittodice:-Ètuttacolpamia.
Idueloguardano,seri.IlDrittopensachesarebbebelloabbandonareleformazionienascondersiinunpostochesalui,aspettandolafinedellaguerra.
-Haiqualchegiustificazionedadare?-glichiedono,ancora,conunapazienzachedaainervi.
-No.Èandatacosi.
Adessodiranno:«Vattene»oppure:«Tifuciliamo»,diranno.InveceFerrieradice:-Ben.Diquestocisaràtempodiparlarneunaltrogiorno.
Adessoc'èlabattaglia.Tisentiingamba,Dritto?
IlDrittohagliocchigiallivoltiversoterra:-Iosonomalato,-dice.
-Sitratta,-faKim,dicercarediguarireperbene,domani.Èunacosamoltoimportanteperte,labattagliadidomani.Molto,moltoimportante.
Pensaci.
NonglilevanogliocchididossoeilDrittosentesemprepiùildesideriodilasciarsiandarealladeriva.
-Sonomalato.Sonomoltomalato,-ripete.
-Allora,-faFerriera,-domanivoidovetetenerelacrestadelPellegrinodalpilonefinoallasecondagola,m'intendi?Poicisaràdaspostarsi,verrannoordini.Tenerebenstaccatelesquadreeinuclei:imitragliatolicoiserventieifucilierichesipossanospostarequandosihabisogno.Tuttigliuomini
devonoandareinazione,nessunoescluso,nemmenoilfuriere,nemmenoilcuoco.
IlDrittohaseguitolaspiegazioneconpiccolicennid'assenso,inframmezzatidascossedelcapo.
—Nessunoescluso,-ripete,-nemmenoilcuoco?-esifaattento.
-Tuttiperl'albasullacresta,haicapito?-Kimloguardamordendosiibaffi:-Guardad'avercapito,Dritto.
Sembrachecisiadell'affettonellasuavoce,maforseèsolotonopersuasivo,datalagravitadellabattaglia.
-Iosonomoltomalato,-diceilDritto,-moltomalato.
OrailcommissarioKimeilcomandanteFerrieracamminanosoliperlamontagnabuia,direttiaunaltroaccampamento.
-Tiseiconvintocheèunosbaglio,Kim?—diceFerriera.
Kimscuoteilcapo:-Nonèunosbaglio,-dice.
-Masì,-failcomandante.-Èstataun'ideasbagliatalatua,difareundistaccamentotuttodiuominipocofidati,conuncomandantemenefidatoancora.Vediquellocherendono.Selidividevamounpo'quaunpo'làinmezzoaibuonierapiùfacilecherigasserodritti.
Kimcontinuaamordersiibaffi:-Perme,-dice,-questoèildistaccamentodicuisonopiùcontento.
CimancapococheFerrieraperdalasuacalma:alzagliocchifreddiesigrattalafronte:
-MaKim,quandolacapiraichequestaèunabrigatad'assalto,nonunlaboratoriod'esperimenti?Capiscocheavrailetuesoddisfazioniscientificheacontrollarelereazionidiquestiuomini,tuttiinordinecomelihaivolutimettere,proletariatodaunaparte,contadinidall'altra,poisottoproletaricomelichiamitu...Illavoropoliticochedovrestifare,misembra,sarebbedimetterlituttimischiatiedarecoscienzadiclasseachinonl'haeraggiungerequestabenedettaunità...Senzacontareilrendimentomilitare,poi...
Kimhadifficoltàaesprimersi,scuoteilcapo:-Storie,-dice,-storie.Gliuominicombattonotutti,c'èlostessofuroreinloro,cioènonlostesso,ognunohailsuofurore,maoracombattonotuttiinsieme,tuttiugualmente,uniti.Poic'èilDritto,c'èPelle...Tunoncapisciquantolorocosti...Ebbeneancheloro,lostessofurore...Bastaunnullapersalvarlioperperderli...
Questoèillavoropolitico...Darelorounsenso...
Quandodiscutecongliuomini,quandoanalizzalasituazione,Kimèterribilmentechiaro,dialettico.Maaparlarglicosi,aquattrocchi,perfargliesporrelesueidee,c'èdafarsivenirelevertigini.Ferrieravedelecosepiùsemplici:-Ben,diamoglieloquestosenso,quadriamoliunpo'comedicoio.
Kimsisoffianeibaffi:-Questononèunesercito,vedi,dadirloro:questoèildovere.Nonpuoiparlardidoverequi,nonpuoiparlarediideali:patria,libertà,comunismo.Nonnevoglionosentirparlaredi
ideali,gliidealisonbuonituttiadaverli,anchedall'altrapartenehannodiideali.
Vedicosasuccedequandoquelcuocoestremistacomincialesueprediche?
Gligridanocontro,loprendonoabotte.Nonhannobisognodiideali,dimiti,dievvivadagridare.Quisicombatteesimuorecosi,senzagridareevviva.
-Eperchéallora?-Ferrierasaperchécombatte,tuttoèperfettamentechiaroinlui.
-Vedi,-diceKim,-aquest'oraidistaccamenticomincianoasalireversolepostazioni,insilenzio.Domanicisarannodeimorti,deiferiti.Lorolosanno.Cosalispingeaquestavita,cosalispingeacombattere,dimmi?
Vedi,cisonoicontadini,gliabitantidiquestemontagne,perloroègiàpiùfacile.Itedeschibrucianoipaesi,portanovialemucche.Èlaprimaguerraumanalaloro,ladifesadellapatria,icontadinihannounapatria.Cosilivediconnoialtri,vecchiegiovani,conilorofucilaccielecacciatoredifustagno,paesiintericheprendonolearmi;noidifendiamolaloropatria,lorosonoconnoi.Elapatriadiventaunidealesulserioperloro,litrascende,diventalastessacosadellalotta:lorosacrificanoanchelecase,anchelemucchepurdicontinuareacombattere.Peraltricontadiniinvecelapatriarimaneunacosaegoistica:casa,mucche,raccolto.Eperconservaretuttodiventanospie,fascisti;interipaesinostrinemici...Poi,glioperai.Glioperaihannounalorostoriadisalari,discioperi,dilavoroelottaagomitoagomito.Sonounaclasse,glioperai.Sannochec'èdelmeglionellavitaechesidevelottareperquestomeglio.Hannounapatriaancheloro,unapatriaancoradaconquistare,ecombattonoquiperconquistarla.Cisonoglistabilimentigiùnellecittà,chesarannoloro;vedonogiàlescritterossesuicapannoniebandierealzatesulleciminiere.
Manoncisonosentimentalismi,inloro.Capisconolarealtàeilmododicambiarla.Poic'èqualcheintellettualeostudente,mapochi,quaelà,condelleideeintesta,vagheespessostorte.Hannounapatriafattadiparole,otutt'alpiùdiqualchelibro.Macombattendotroverannocheleparolenonhannopiùnessunsignificato,escoprirannonuovecosenellalottadegliuominiecombatterannocosisenzafarsidomande,finchénoncercherannodellenuoveparoleeritroverannoleantiche,macambiate,consignificatiinsospettati.Poichic'èancora?Deiprigionieristranieri,scappatidaicampidiconcentramentoevenuticonnoi;quellicombattonoperunapatriaveraepropria,unapatrialontanachevoglionoraggiungereecheèpatriaappuntoperchéèlontana.Macapiscichequestaètuttaunalottadisimboli;cheunoperuccidereuntedescodevepensarenonaqueltedescomaaunaltro,conungiocoditrasposizionidaslogareilcervello,incuiognicosaopersonadiventaun'ombracinese,unmito?
Ferrieraarriccialaburbabionda;nonvedenulladituttoquesto,lui.-
Nonècosì-dice.
-Nonècosi,—continuaKim,-losoanch'io.Nonècosi.Perchéc'èqualcos'altro,comuneatutti,unfurore.IldistaccamentodelDritto:ladruncoli,carabinieri,militi,borsaneristi,girovaghi.Genteches'ac-comodanellepiaghedellasocietà,es'arrangiainmezzoallestorture,chenonhanientedadifendereènientedacambiare.Oppuretaratifisicamente,ofissati,ofanatici.Un'idearivoluzionariainlorononpuònascere,legaticomesonoallaruotachelimacina.Oppurenasceràstorta,figliadellarabbia,dell'umiliazione,comeneglisproloquidelcuocoestremista.Perchécombattono,allora?Noiahannonessunapatria,néveranéinventata.
Eppuretusaichec'ècoraggio,chec'èfuroreancheinloto.Èl'offesadellalorovita,ilbuiodellalorostrada,ilsudiciodellalorocasa,leparoleosceneimparatefindabambini,lafaticadidoveresserecattivi.Ebastaunnulla,unpassofalso,unimpennamentodell'animaecisitrovadall'altraparte,comePelle,dallabrigatanera,asparareconlostessofurore,conlostessoodio,controgliuniocontroglialtri,falostesso.
Ferrieramugolanellabarba:-Quindi,lospiritodeinostri...equellodellabrigatanera...lastessacosa?...
—Lastessacosa,intendicosavogliodire,lastessacosa...-Kims'èfermatoeindicaconunditocomesetenesseilsegnoleggendo;-lastessacosamatuttoilcontrario.Perchéquisiènelgiusto,lànellosbagliato.Quasirisolvequalcosa,làcisiribadiscelacatena.QuelpesodimalechegravasugliuominidelDritto,quelpesochegl'avasututtinoi,sume,sute,quelfuroreanticocheèintuttinoi,echesisfogainspari,innemiciuccisi,èlostessochefasparareifascisti,cheliportaauccidereconiastessasperanzadipurificazione,diriscatto.Maallorac'èlastoria.C'èchenoi,nellastoria,siamodallapartedelriscatto,lorodall'altra.Danoi,nientevaperduto,nessungesto,nessunosparo,purugualealloro,m'intendi?ugualealloro,vaperduto,tuttoserviràsenonaliberarenoialiberareinostrifigli,acostruireun'umanitàsenzapiùrabbia,serena,incuisipossanonesserecattivi.L'altraèlapartedeigestiperduti;degliinutilifurori,perdutieinutilianchesevincessero,perchénonfannostoria,nonservonoaliberaremaaripetereeperpetuarequelfuroreequell'odio,finchédopoaltriventiocentoomilleannisitornerebbecosì,noieloro,acombattereconlostessoodioanonimonegliocchiepursempre,forsesenzasaperlo,noiperredimercene,loroperrestarneschiavi.Questoèilsignificatodellalotta,ilsignificatovero,totale,aldilàdeivarisignificatiufficiali.Unaspintadiriscattoumano,elementare,anonimo,datuttelenostreumiliazioni:perl'operaiodalsuosfruttamento,perilcontadinodallasuaignoranza,perilpiccoloborghesedallesueinibizioni,perilpariadallasuacorruzione.Iocredocheilnostrolavoropoliticosiaquesto,utilizzareanchelanostramiseriaumana,utilizzarlacontrosestessa,perlanostraredenzione,cosìcomeifascistiutilizzanolamiseriaperperpetuarelamiseria,el'uomocontrol'uomo.
DiFerriera,nelbuio,sivedonol'azzurrodegliocchieilbiondodellabarba:scuoteilcapo.Luinonconosceilfurore:èprecisocomeunmeccanicoepraticocomeunmontanaro,lalottaèunamacchinaesattaperlui,unamacchinadicuisisailfunzionamentoeloscopo.
-Pareimpossibile,-dice,-pareimpossibilechecontanteballeintestatusappiafareilcommissariocomesideveeparlareagliuominicontantachiarezza.
AKimnondispiacecheFerrieranoncapisca:agliuominicomeFerrierasideveparlareconterminiesatti,«a,bi,ci»«devedire,lecosesonosicureosono«balle»,noncisonozoneambigueedoscureperloro.MaKimnonpensaquestoperchésicredasuperioreaFerriera:Ilsuopuntod'arrivoèpoterragionatecomeFerriera,nonaveraltrarealtàall'infuoridiquelladiFerriera,tuttoilrestononserve.
-Ben.Tisaluto-.Sonogiuntiaunbivio.OraFerrieraandràdalGambaeKimdaBaleno.Devonoispezionaretuttiidistaccamentiquellanotte,primadellabattagliaebisognachesiseparino.
Tuttoilrettononserve.Kimcamminasoloperisentieri,conappesaallaspallaquell'armasmilzachesembraunastampellarotta:losten.Tuttoilrestononserve.Itronchinelbuiohannostraneformeumane.L'uomoportedentroinsélesuepaurebambinepertuttalavita.«Forse,-pensaKim,-senonfossicommissariodibrigataavreipaura.Arrivareanonaverpiùpaura,questaèlametaultimadell'uomo».
Kimèlogico,quandoanalizzaconicommissarilasituazionedeidistaccamenti,maquandoragionaandandodasoloperisentieri,lecoseritornanomisterioseemagiche,lavitadegliuominipienadimiracoli.
Abbiamoancoralatestapienadimiracoliedimagie,pensaKim.Ognitantoglisembradicamminareinunmondodisimboli,comeilpiccoloKiminmezzoall'India,nellibrodiKiplingtantevolterilettodaragazzo.
«Kim...Kim...ChièKim?...»
Perchéluicamminaquellanotteperlamontagna,preparaunabattaglia,haragionediviteedimorti,dopolasuamelanconicainfanziadibambinoricco,dopolasuascialbaadolescenzadiragazzotimido?Avolteglisembrad'essereinpredaafuribondisquilibri,d'agireinpredaall'isteria.
No,isuoipensierisonologici,puòanalizzareognicosaconperfettachiarezza.Manonèunuomosereno.Serenieranoisuoipadri,igrandipadriborghesichecreavanolaricchezza.Serenisonoiproletarichesannoquelchevogliono,icontadinicheoraveglianodisentinellaailoropaesi,serenisonoisovieticichehannodecisotuttoeorafannolaguerraconaccanimentoemetodo,nonperchésiabello,maperchébisogna.Ibolscevichi!L'UnioneSovieticaforseègiàunpaesesereno.Forsenonc'èpiùmiseriaumana,laggiù.Saràmaisereno,lui,Kim?Forseungiornosiarriveràadesseretuttisereni,enoncapiremopiùtantecoseperchécapiremotutto.
Maquigliuominihannoocchitorbidiefacceispide,ancora,eKimèaffezionatoaquestiuomini,alriscattochesimuoveinloro.QuelbambinodeldistaccamentodelDritto,comesichiama?Pin?Conquellostruggimentodirabbianelvisolentigginoso,anchequandoride...Diconosiafratellodiunaprostituta.Perchécombatte?Nonsachecombattepernonesserepiùfratellodiunaprostituta.Equeiquattrocognati«terroni»
combattonopernonesserepiùdei«terroni»,poveriemigrati,guardaticomeestranei.Equelcarabinierecombattepernonsentirsipiùcarabiniere,sbirroallecostoledeisuoisimili.PoiCugino,ilgigantesco,buonoespietatoCugino...diconochevuolevendicarsid'unadonnachel'hatradito...Tuttiabbiamounaferitasegretaperriscattarelaqualecombattiamo.
AncheFerriera?ForseancheFerriera:larabbiaanonpoterfareandareilmondocomevuoiluiLupoRosso,no:perLupoRossotuttoquelchevuoleèpossibile.Bisognafarglivoleredellecosegiuste:questoèlavoropolitico,lavorodacommissario.Eimpararecheègiustoquellocheluivuole:anchequestoèlavoropolitico,lavorodacommissario.
Ungiornoforseiononcapiròpiùquestecose,pensaKim,tuttosaràserenoinmeecapirògliuominiintutt'altromodo,piùgiusto,forse.
Perché:forse?Bene,ioalloranondiròpiùforse,noncisarannopiùforseinme.EfaròfucilareilDritto.Adessosonotroppolegatoaloro,atuttelelorostorture.AnchealDritto:iosocheilDrittodevesoffrireterribilmente,perquelsuopuntigliodifarelacarognaatuttiicosti.Nonc'ènullapiùdolorosoalmondodiesserecattivi.Ungiornodabambinomirinchiusiincameraperduegiornisenzamangiare.Soffriiterribilmentemanonapriiedovetterovenireaprendermiconunascaladallafinestra.
Avevounavogliaenormed'esserecompatito.IlDrittofalostesso.Masachelofucileremo.Vuoleesser
fucilato.Èunavogliacheprendeallevolte,agliuomini.EPelle,cosafaràaquest'ora,Pelle?
KimcamminaperunboscodilariciepensaaPellelaggiùnellacittà,conlatestadamortosulberretto,chegiradipattugliaperilcoprifuoco.
Saràsolo,Pelle,conilsuoodioanonimo,sbagliato,solocolsuotradimentocheglirodedentroelofaessereancorapiùcattivopergiustificarsi.Spareràrafficheaigatti,nelcoprifuoco,conrabbia,eiborghesisussulterannoneiletti,svegliandosiaglispari.
Kimpensaallacolonnaditedeschiefascisticheforsestannogiàavanzandosuperlavallata,versol'albacheporteràlamorteadilagaresudiloro,dallecrestedellemontagne.Èlacolonnadeigestiperduti:oraunsoldatosvegliandosiaunoscossonedelcamionpensa:tiamo,Kate.Trasei,setteoremorirà,louccideremo;anchesenonavessepensato:tiamo,Kate,sarebbestatolostesso,tuttoquellocheluifaepensaèperduto,cancellatodallastoria.
Ioinvececamminoperunboscodilaricieognimiopassoèstoria;iopenso:tiamo,Adriana,equestoèstoria,hagrandiconseguenze,ioagiròdomaniinbattagliacomeunuomochehapensatostanotte:«tiamo,Adriana».Forsenonfaròcoseimportanti,malastoriaèfattadipiccoligestianonimi,forsedomanimorirò,magariprimadiqueltedesco,matuttelecosechefaròprimadimorireelamiamortestessasarannopezzettidistoria,etuttiipensierichestofacendoadessoinfluisconosullamiastoriadidomani,sullastoriadidomanidelgenereumano.
Certoiopotreiadessoinvecedifantasticarecomefacevodabambino,studiarementalmenteiparticolaridell'attacco,ladisposizionedellearmiedellesquadre.Mamipiacetroppocontinuareapensareaquegliuomini,astudiarli,afaredellescopertesudiloro.Cosafaranno«dopo»,peresempio?Riconoscerannonell'Italiadeldopoguerraqualcosafattadaloro?
Capirannoilsistemachesidovràusareallorapercontinuarelanostralotta,lalungalottasemprediversadelriscattoumano?LupoRossolocapirà,iodico:chissàcomefaràametterloinpratica,luicosiavventurosoeingegnoso,senzapiùpossibilitàdicolpidimanoedevasioni?
DovrebberoesseretutticomeLupoRosso.DovremmoesseretutticomeLupoRosso.Cisaràinvecechicontinueràcolsuofuroreanonimo,ritornatoindividualista,eperciòsterile:cadrànelladelinquenza,lagrandemacchinadaifuroriperduti,dimenticheràchelastoriaglihacamminatoalfianco,ungiorno,harespiratoattraversoisuoidentiserrati.Gliexfascistidiranno:ipartigiani!Velodicevoio!Iol'hocapitosubito!Enonavrannocapitoniente,néprima,nédopo.
Kimungiornosaràsereno.Tuttoèormaichiaroinlui:ilDritto,Pin,icognaticalabresi.Sacomecomportarsiconl'unoeconl'altro,senzapauranépietà.Allevoltecamminandonellanottelenebbiedeglianimiglisicondensanointorno,comelenebbiedell'aria,maluièunuomocheanalizza,«a,bi,ci»,diràaicommissarididistaccamento,èun«
bolscevico»,unuomochedominalesituazioni.Tiamo,Adriana.
LavalleèpienadinebbieeKimcamminasuperunacostierasassosacomesullerivediunlago.Ilariciesconodallenuvolecomepaliperattraccarebarche.Kim...Kim...chièKim?Ilcommissariodibrigatasisentecomel'eroedelromanzolettonellafanciullezza:Kim,ilragazzomezzoinglesemezzoindianocheviaggiaattraversol'IndiacolvecchioLamaRosso,pertrovareilfiumedellapurificazione.
DueorefaparlavaconquelbarabbadelDritto,conilfratellinodellaprostituta,oraarrivaaldistaccamentodiBaleno,ilmiglioredellaBrigata.
C'èlasquadradeirussi,conBaleno,exprigionieriscappatidailavoridifortificazionedelconfine.
-Chivalà!
Èlasentinella:unrusso.Kimdiceilsuonome.
-Portarenovità,commissario?
ÈAleksjéi,figliod'unmugik,studenteiningegneria.
-Domanic'èbattaglia,Aleksjéi.
-Battaglia?Centofascistikaput?
-Nonsoquantikaput,Aleksjéi.Nonsobeneneanchequantivivi.
-Salietabacchi,commissario.
SalietabacchièlafraseitalianachehafattopiùimpressionesuAleksjéi,laripetesemprecomeunintercalare,unaugurio.
-Salietabacchi,Aleksjéi.
Domanisaràunagrandebattaglia.Kimèsereno.«A,bi,ci»,dirà.
Continuaapensare:tiamo,Adriana.Questo,nient'altrochequesto,èlastoria.
X.
Ilmattinoèancorabuiosenzaschiarite,quandogliuominidelDrittosipreparanoapartire,conmovimentisilenziosiintornoalcasolare.
S'arrotolanocoperteintornoallespalle:sullepetraiedellacrestaavrannofreddo,primachearrivil'alba.Gliuominipensano,invecechealloro,aldestinodiquellecopertecheportanoconsé:laperderannoscappando,forses'inzupperàdisanguementreloromuoiono,forselaprenderàunfascistaelamostreràincittàcomebottino.Macheimportaunacoperta?
Sopradiloro,comesullenuvole,sentonoilmuoversidellacolonnanemica.Grandiruotechegiranosuglistradalipolverosi,afarispenti,passidisoldatigiàstanchichechiedonoaicapisquadra:èancoralunga?GliuominidelDrittoparlanosottovocecomeselacolonnastessepassandodietroilmurodelcasolare.
Orascucchiaianoneigavettinidicastagnebollite:nonsisaquandomangerannolaprossimavolta.Ancheilcuocoverràinazione,stavolta:distribuiscelecastagneacolpidimestolo,sacramentandosottovoce,congliocchigonfidalsonno.PurelaGiglias'èalzataegirainmezzoaipreparatividegliuomini,senzariuscirearendersiutile.Mancinoognitantosifermaaguardarla.
-Di',Giglia,-dice,-nonèprudentecheturestiquiall'accampamento,sola.Nonsisamai.
-Edovevuoichevada?-diceGiglia.
-Mettitilasottanaeva'inunpaese,alledonnenonfarannoniente.
Dritto,diglichesenevada,chenonpuòrestarequi,sola.
IlDrittononhamangiatocastagne,dirigeipreparatividegliuomini,quasisenzaparole,abaverorialzato.Nonalzailcapoenonrispondesubito.
-No,-dice.-Megliocherestiqui.
LaGigliadaun'occhiataalmaritocomeperdire:«Vedi?»efinisceperscontrarsiconCuginochesenz'alzarenemmenolosguardo,fa:-Toglitidaipiedi.Leitornasuisuoipassierientraincasa,adormire.
AnchePinstatraipiediagliuomini,comeuncanedacacciachevedeilpadronefareipreparativi.
«Labattaglia,-pensa,cercandod'eccitarsi.-Adessoc'èlabattaglia».
-Allora,-faaGiacinto.-Qualepiglio?
Ilcommissarioglibadaappena:-Cosa?-dice.
-Qualepiglio,fucile?—dicePin.
-Tu?—faGiacinto.—Tunonvieni.
-Si,chevengo.
-Levati.Nonèmomentodiportarcidietroibambini.Drittononvuole.
Levati.
Pinoraèpienodirabbia,andràdietroalorodisarmato,facendodispetti,finchénonglispareranno.
-Dritto,Dritto,èverochenonvuoichevenga?IlDrittononrisponde,statirandopiccoleboccatedaunmozzicone,comeselomordesse.
-Ecco,-faPin.-Mondoboia,hadettochenonèvero.
«Adessomiarriveràunoscapaccionefracapoecollo»,pensa.MailDrittonondiceniente.
-Possoandareinazione,Dritto?-faPin.IlDrittofuma.
-IlDrittohadettochepossovenire,haisentitoGiacinto?-dicePin.
AdessoilDrittodirà:«Finiscila!Restaqui!»dirà.
Invecenondiceniente;comemai?
Pindice,moltoforte:-Alloravengo.
Evaversoilpostodovesonorimastelearmilibere,apassilenti,fischiando,inmododiattirarel'attenzionesudisé.Sceglieilmoschettopiùleggero.
-Alloraprendoquesto,—diceforte.-Èdiqualcuno,questo?
Nessunoglirisponde.Pinritornasuisuoipassi,facendodondolareilmoschettoavantieindietroperlacinghia.Sisiedeperterra,propriodavantialDritto,esimetteacontrollarel'otturatore,l'alzo,ilgrilletto.
Canticchia:-Iohoilfucile!Iohoilfucile!
Qualcunoglidice:—Zitto!Diventiscemo?
Gliuominisistannomettendoinfila,squadrapersquadra,nucleopernucleo,iportamunizionisidividonoiturni.
-Allorasiamointesi,-diceilDritto.-IIdistaccamentosaràdipostazionetrailpilonedelPellegrinoelasecondagola.Cuginoprenderàilcomando.Liavreteordinidalbattaglione.
Orahatuttigliocchidegliuominisudisé,occhiassonnatietorbidi,traversatidaciurlidicapelli.
-Etu?-glichiedono.
IlDrittohaunpo'dicispasullecigliaabbassate.
-Iosonomalato,-dice.—Iononpossovenire.Ecco,oratuttovadacomevuole.Gliuomininonhannodettoancoraniente.«Sonounuomofinito»,pensailDritto.Oratuttovadacomevuole.Èterribilechegliuomininondicanoniente,nonprotestino:vuoidirechel'hannogiàcondannato,sonocontenticheabbiarifiutatol'ultimaprova,forsesiaspettavanoquestodalui.Eppurenoncapisconocosalospingeafarecosi;nemmenolui,Dritto,sabeneilperché;maormaituttovadacomevuole,nonc'èchelasciarsiandarealladeriva.
Pincapiscetuttoinvece:èattentissimo,lalinguatraidenti,goteaccese.
Là,mezzosepoltanelfieno,c'èGiglia,conquelsuosenocaldosottolacamiciadauomo.Hacaldo,lanotteinmezzoalfieno,enonfacherigirarsi.Unavoltas'èalzatamentretuttidormivano,s'ètoltaipantalonies'èavvoltolatanudatralecoperte:Pinl'havista.Mentrenellavallatain-furieràlabattaglia,nelcasolaresuccederannocosestrabilianti,centovoltepiùeccitantidellabattaglia.PerquestoilDrittolasciachePinvadainazione.Pinhaabbandonatoilmoschettoaisuoipiedi:segueognimovimentocongliocchi,attentissimo.Gliuominisirimettonoinordine:nessunodiceaPindivenireinfila.
Inquellailfalchettocominciaastarnazzaredalletravideltetto,abatterelealitarpatecomeinunattaccodidisperazione.
-Babeuf!DevodaredamangiareaBabeuf!—faMancinoecorreaprendereilsacchettoconleinteriora
dadarealvolatile.Alloratuttigliuominisirivoltanocontrodiluiecontrolabestia,sembrachevoglianoriversaretuttoillororancorecontroqualcosadideterminato.
-Morissitueiltuofalchetto!Uccellacelodelmalaugurio!Tuttelevoltechecantasuccedeundisastro!Tiragliilcollo!
Mancinoèdifrontealorocolfalchettoaggrappatoaunaspallapergliartigli,eloimbeccadipezzidicarne,eguardaicompagniconodio:-IIfalchettoèmio,evoinonciavetenulladadire,esevogliomeloportodietroinazione,vabene?
-Tiragliilcollo,-gridaZenailLungodettoBerretta-di-Legno.—Nonètempodipensareaifalchetti!Tiragliilcollooglielotiriamonoi!
Efaperacchiapparlo.Gliarrivaunabeccatasuldorsodellamanodafargliuscireilsangue.Ilfalchettedrizzalepenne,aprelealienonlasmettedigridareroteandogliocchigialli.
-Vedi?Vedi?Cihogusto!-diceilcuoco.Tuttigliuominisonointornoalui,conbarbeirted'ira,apugnialzati.
-Fallostarzitto!Fallostarzitto!Portasfortuna!Cichiamaitedeschiaddosso!
ZenailLungodettoBerretta-di-Legnosisucchiailsanguedellamanoferita.
-Ammazzatelo!—fa.
Duca,colmitragliatoreinspalla,halevatolapistoladallacintola.
-Ioglispari!Ioglispari!-mugola.
Ilfalchettononaccennaachetarsi,anzidasemprepiùinismanie.
-Alè,-sidecideMancino.-Alè.Guardatecosaglifaccio.Alè.L'avetevolutovoi.
L'hapresoperilcolloconduemanieoratira,tenendoloatestaversoterra,tralesueginocchia.Gliuominisonotuttizitti.
-Alè.Adessosietecontenti.Sietetutticontenti,adesso.Alè.
Ilfalchettononsimuovepiùormai,lealitarpatependonoaperte,lepenneirtesiabbandonano.Mancinolobuttasuunroveto,eBabeufrimaneappesoperleali,atestaingiù.Haancorauntremito,poimuore.
-Infila.Tuttiinfilaeandiamo,-failCugino.-Imitragliatotiavanti,iportamunizionidietro.Sottoifucilieri.Andiamo.
Pinèrimastodaparte.Nonsimetteinfila.IlDrittosivoltaedentranelcasolare.Gliuominis'allontananoinsilenzio,perlastradacheportaamonte.UltimoèMancinocolsuogiubbottodamarinaiodallespallesporchedicaccad'uccello.
Nelcasoneilbuioodoradifieno.Ladonnael'uomodormonounaquaeunolà,indueangoliopposti,
involtinellacoperta.Nonsimuovono.Pingiurerebbechenonchiuderannopiùocchiofinoagiorno.S'ècoricatoancheluiestaaocchiaperti.Staràavedereeasentire:nonchiuderàocchioneanchelui.Idueneanchesigrattano:respiranobasso.Puresonosvegli,Pinlosa:eapocoapocos'addormenta.
Quandosisvegliafuoriègiorno.Pinèsoloinmezzoalfienopesto.Apocoapocosiricordatutto.Èilgiornodellabattaglia!Comemainonsisentonospari?ÈilgiornoincuiilcomandanteDrittofaràlafestaallamogliedelcuoco!Pins'alzaedesce.Èungiornoazzurrocomeglialtri,chefapauravederlocosiazzurro,ungiornoconcantid'uccelli,chefapaurasentirlicantare.
Lacucinaètraruderidimurod'unanticocasolareandatoinrovina.
Dentroc'èGiglia.Faunpo'difuocosottounagavettadicastagne:pallida,gliocchismunti.
-Pin!Vuoiunpo'dicastagne?-fa,conquell'ariamaterna,cosifalsa,comecercasseditenerselobuono.
Pinodial'ariamaternadelledonne:sacheètuttountruccoecheglivoglionomale,comesuasorella,esolohannounpo'pauradilui.Laodia.
Saràgiàsuccesso«ilfatto»?Edov'èilDritto?Decidedichiederglielo.
-Ben:fattotutto?-chiede.
-Cosa?—faGiglia.
Pinnonrisponde:laguardadisottecchiconunasmorfiettaagrugno.
-Misonoalzataadesso,-dicelaGiglia,angelica.
«Hacapito,-pensaPin,-vacca.Hacapito».
Pureglisembrachenonsiasuccessonientesulserio:ladonnahaun'espressionetesa,sembrachetrattengailfiato.
ArrivailDritto.Èstatoalavarsi;attornoalcollohaunasciugamanodicolore,stinto.Halafacciad'uomomaturo,segnatadirugheedombre.
-Nonsparanoancora,-dice.
-Mondoboia,Dritto,-faPin,-chesisianotuttiaddormentati?
IlDrittononsorride,sisucchiaidenti.
-Tuttalabrigataaddormentatasullecreste,cipensi?-dicePin,-eitedeschicheciarrivanoquiinpuntadipiedi.Raus!Raus!Civoltiamoeeccolili.
PinindicaunpuntoeilDrittosivolta.Poigliseccad'essersivoltatoealzalespalle.Sisiedeaccantoalfuoco.
-Sonomalato,—dice.
-Vuoiunpo'dicastagne?-diceGiglia.IlDrittosputanellacenere.
-Mibrucianolostomaco—dice.
-Bevisoloilbrodo.
-Mibrucialostomaco.
Poicipensasu.Dice:—Da'.Siportal'orlodellagavettasporcaallelabbraebeve.Poilaposa.
—Ben.Iomangio,-faPin.
Ecominciaascucchiaiarenelpastonedicastagneriscaldate.
IlDrittoalzagliocchisuGiglia.Lepalpebredisoprahannociglialungheedure:quelledisottosononude.
-Dritto-faladonna.
-Oh.
-Perchénonseiandato?
Pintieneilmusodentrolagavettaeguardadisottoinsu,aldisopradell'orlo.
-Andatodove?
-Inazione,chedomanda.
-Edovevuoichevada,dovevuoichevadachesonquichenonsopiùnemmenoio.
-Cosac'èchenonva,Dritto?
-Cosac'èchenonva,losocosac'èchenonva?Mivoglionfarlaforcaallabrigata,ègiàunbelpo',giocanoconmecomeilgattocoltopo.Tuttelevolte:Dritto,di',Dritto,diquestoneparleremopoi,adessobada,Dritto,pensaci,stacciattento,tuttiinodivengonoalpettine...AIdiavolo!Nonciresistopiù.Sem'hannodadirequalcosameladicano.Hovogliadifareunpo'quelchemipare.
LaGigliaèsedutapiùinaltodilui.Loguardaalungoaspirandoatuttenarici.
-Hovogliadifareunpo'quelchemipare,-lediceilDritto,aocchigialli.Lehamessounamanosuunginocchio.
SisenteunsucchiorumorosodiPindentrolagavettavuota.
-Dritto,esetifacesseroqualchecattivoscherzo,-dicelaGiglia.
IlDrittoles'èavvicinato,oraleèaccucciatoaipiedi.
-Nonm'importadimorire,—dice.Mahalelabbracheglitremano,lelabbradaragazzomalato.
-Nonm'importadimorire.Maprimavorrei...Prima...
TieneilcaporiversoeguardaGigliadisottoinsu,altasopradilui.
Pinbuttainterralagavettavuota,conilcucchiaiodentro.Dlin!failcucchiaio.
IlDrittohagiratolatestaversodilui:oraloguardamangiandosilelabbra.
-Eh?-dicePin.IlDrittosiscuote.
-Nonsparano,-dice.
-Nonsparano,-faPin.
IlDrittos'èalzato.Giraunpo'intorno,nervoso.
-Va'aprendereunpo'd'acqua,Pin.
-Adesso,-dicePinesichinaalegarsigliscarponi.
-Seipallida,Giglia,-diceilDritto.Èinpiedidietrodilei,coiginocchiletoccalaschiena.
-Forsesonomalata,-dicelaGigliainunsoffio.Pinattaccaunodiqueiritornellimonotonichenonfinisconomai,increscendo:-Èpallida!...E
pallida!...Èpallida!...Èpallida!...Èpallida!...
L'uomolehamessolemanisulleguanceelehavoltatoinsulatesta:
-Malatacomeme?...Di',malatacomeme?...
-Èpallida...Èpallida...-canticchiaPin.
IlDrittoglisivoltacontro,conunafacciabifida:-Civaiaprendermiquest'acqua?
-Easpetta...-dicePin,-milegol'altra.Econtinuaacincischiarenellescarpe.
-Nonsocomeseimalatotu...-dicelaGiglia.-Comeseimalato?
L'uomoparlasommesso:-Malatodanonpoterpiùstare,danonpoterresisterepiù.
Ora,semprestandoledietrol'hapresaperlespalleelatieneperleascelle.
-Èpallida...Èpallida...
-Allora,Pin.
-Alè.Vado.Adessovado.Dammiilfiasco.
Poisiferma,comepertenderel'orecchio.IlDrittosifermaanchelui,sguardonelvuoto.
-Nonsparano.-dice.
-Neh?Nonsparanoproprio...—dicePin.Stannozitti.
-Pin!
-Vado.
Pinesce,dondolandoilfiasco,fischiettandoilmotivodiprima.Cisaràmoltodadivertirsi,quelgiorno.Pinnonavràpietà:ilDrittononglifapaura,noncomandapiùnullaormai;s'èrifiutatodiandareinazioneenoncomandapiùnulla.Ilfischiooranonsisentiràpiùdallacucina.Pintace,sìferma,tornaindietroinpuntadipiedi.Sarannogiàperterraunosull'altro,mordendosilagolacomeicani!Pinègiànellacucina,inmezzoairuderi.
Sonosempreliinvece.IlDrittohalemanisottoicapellidelladonna,nellanucaeleifaunmovimentodagatta,comepersfuggirgli.Sivoltanosubito,discatto,sentendolui.
-Be'?—fal'uomo.
-Venivoaprenderel'altrofiasco,-dicePin.-Questoèspagliato.
IlDrittosipassaunamanosulletempie:-Tieni.
Ladonnavaasedersivicinoalsaccodellepatate:-Ben.Peliamounpo'
dipatate,almenofacciamoqualcosa.
Preparaunsaccoperterraedellepatatedapelareeduecoltelli.
-Tieniuncoltello,Dritto,quacisonolepatate-dice.
Pinlatrovascioccaeipocrita.
IlDrittocontinuaapassarsilamanosullafronte:
-Nonsparanoancora,—dice.—Chissàcosasuccede.Pinvavia,andràdavveroperacquaadesso.Bisognadarloroiltempo,senononsuccederàmainiente.Vicinoallafontanac'èunrovetopienodimore.Pinsimetteamangiarmore.Lemoreglipiaccionomaoranonprovagustoamangiarle,seneriempielaboccamanonriesceasentirneilsapore.Ecco:oranehamangiatoabbastanza,puòritornare.Maforseèancoratroppopresto:megliocheprimafacciaisuoibisogni.Siaccoccolafraicespugli.ÈbellosforzarsieintantopensarealDrittoconlaGiglia,chesirincorronofrairuderidellacucina,oagliuominicondottiainginocchiarsinellefosse,altramonto,nudiegialli,battendoidenti,tuttecoseincomprensibiliecattive,conunostranofascinocomelepropriefeci.
Sìpulisceconfoglie.Èpronto,va.
Nellacucinatuttelepatatesonorovesciateinterra.LaGigliaèinunangolo,aldilàdeisacchiedellamarmittaehailcoltelloinmano.Lacamiciadauomoèsbottonata:cisonoisenibianchiecaldi,dentro!Drittoèaldilàdellabarriera,laminacciacolcoltello.Èvero:sistannoinseguendo,forseorasi
feriscono.
Invece,ride;ridonotuttiedue:stannoscherzando.Ridonomale,èunoscherzarechefapena,maridono.
Pinposailfiasco:-L'acqua,-diceforte.
Adessolascianoicoltelli,vengonoabere.IlDrittoprendeilfiascoelodaaGiglia.Giglias'attaccaalfiascoebeve;ilDrittoleguardalelabbra.
Poidice:-Nonsparanoancora.
SivoltaversoPin:-Nonsparanoancora,-ripete.-Chesuccederàlaggiù?
Pinècontentoquandoglisirivolgeunadomandacosi,dapariapari.
-Di',cosasuccederà,Dritto?-chiede.
IlDrittobeveagarganella,sivuotailfiascoingola,nonfiniscemai.
S'asciugalabocca:—Tieni,Giglia,sevuoibereancora.Bevisehaisete,poimandiamoaprendernedell'altra.
—Sevolete,-dicePin,agro,—veneportounsecchio.
Iduesiguardanoeridono.MaPincapiscechenonridonoperquellochehadettolui,cheèunrisotuttoloro,segreto,senzaragione.
—Sevolete,—dicePin,—veneportodafarciilbagno.
Iduecontinuanoaguardarsiearidere.
—Ilbagno,—ripetel'uomoenonsicapiscepiùseridaobattaidenti.
—Ilbagno,Giglia,ilbagno.
L'hapresaperlespalle.Auntrattosifascuroinvisoelalascia:
-Laggiù.Guardalaggiù,-dice.
Suunroveto,apochipassidaloro,c'èilfalchettastecchito,impigliatoperleali.
-Via.Viaquellacarogna,-dice,-nonlovogliopiùvedere!
Loprendeperun'alaelotiralontano,neirododendri:Babeufplanacomeforsenonhamaifattoinvita.Gigliaglihafermatoilbraccio:-No,poveroBabeuf!
-Via!-IlDrittoèpallidod'ira-nonvogliopiùvederlo!Valloasotterrare!Pin:valloasotterrare.Prendilavangaesotterralo,Pin!
Pinguardal'uccellomorto,inmezzoairododendri:eses'alzassemortocom'èelobeccasseinmezzo
agliocchi?
-Noncivado,-dice.
IlDrittomuovelenarici:halamanosullapistola:-Prendilazappaecammina,Pin.
OraPinalzailfalchettoperunazampa:haartiglicurvieduricomeganci.Pincamminaconlazappainispallaportandoilfalchettouccisoconlatestaapenzoloni.Traversaicampidirododendri,untrattodibosco,edèneiprati.Sottoipratichesalgonoperilmonteagradinismussati,sonoseppellitituttiimorti,congliocchipieniditerra,imortinemicieimorticompagni.Oraancheilfalchetto.
Pincamminaperiprati,constranigiri.Nonvuole,scavandounafossaperl'uccello,scoprireconlazappaunvisoumano.Nonvuolecalpestarlinemmeno,imorti,hapauradiloro.Eppure,sarebbebelloscavareunmortodallaterra,unmortonudo,conidentiscopertiegliocchivuoti.
Pinnonvedechemontagneintornoasé,valligrandissimedicuinons'indovinailfondo,versantialtiescoscesi,neridiboschi,emontagne,filedimontagneunadietroall'altra,all'infinito.Pinèsolosullaterra.Sottolaterra,imorti.Glialtriuomini,dilàdaiboschiedaiversanti,sistrofinanosullaterraimaschiconlefemmine,esigettanol'unosull'altroperucci-dersi.Ilfalchettostecchitoèaisuoipiedi.Nelcieloventosovolanolenuvole,grandissimesopradilui.Pinscavaunafossaperilvolatileucciso.
Bastaunapiccolafossa;unfalchettononèunuomo.Pinprendeilfalchettoinmano;hagliocchichiusi,dellepalpebrebiancheenude,quasiumane.Acercared'aprirle,sivedesottorocchiotondoegiallo.Verrebbevogliadibuttareilfalchettonellagrandeariadellavallataevederloaprireleali,ealzarsiavolo,fareungirosullasuatestaepoipartireversounpuntolontano.Elui,comeneiraccontidellefate,andarglidietro,camminandopermontieperpianure,finoaunpaeseincantatoincuituttisianobuoni.InvecePindeponeilfalchettonellafossaefafranarelaterrasopra,conilcalciodellazappa.
Inquelmomentoscoppiauntuonoeriempielavalle:spari,raffiche,colpisordiingranditidall'eco:labattaglia!Pins'ètrattoindietroconpaura.
Fragoriorribilisquarcianol'aria:vicini,sonovicinialui,nonsicapiscedove.Trapocoproiettilidifuococascherannosudilui.Trapocodalgirodeicostonisbucherannoitedeschi,irtidimitraglie,piomberannosudilui.
-Dritto!
Pinorascappa.Halasciatolazappapiantatanellaterradellafossa.Correel'ariasisquarciadifragoriintornoalui.
-Dritto!Giglia!
Ecco:oracorrenelbosco.Mitraglia,ta-pum,bombeamano,colpidimortaio:labattagliaèesplosatuttoaduntrattodalsuosonnoenonsicapiscedovesia,forseèapochipassidalui,forseaquelgirodelsentierovedràilsinghiozzodifuocodellamitragliaeicorpimortistesitrairoveti.
-Aiuto!Dritto!Giglia!
Eccolosullerivenudedeirododendri.Glispariacieloapertofannoancorapiùpaura.
-Dritto!Giglia!
Incucina:nessuno.Sonoscappati!L'hannolasciatosolo!
-Dritto!Sparano!Sparano!
Pincorreacasoperlerive,piangendo.Là,traicespugli,unacoperta,unacopertaconavvoltouncorpoumanochesimuove.Uncorpo,no,duecorpi,esconoduepaiadigambe,intrecciate,sussultano.
-Labattaglia!Dritto!Sparano!Labattaglia!
XI.
AlpassodellaMezzaluna,labrigataarrivadopoinfiniteoredimarcia.
Tiraunfreddoventonotturnochegelailsudorenelleossa,magliuominisonotroppostanchiperdormireeicomandantidannol'ordinedifermarsiaridossod'ungradinodiroccia,perunabrevesosta.Ilpassonellapenombradellanottenuvolosaapparecomeunpratoconcavodaicontornisvaniti,tradueelevamentidirocciacircondatidaanellidinebbia.Aldilà,levallielepianurelibere,dellenuovezonenonancoraoccupatedainemici.Daquandosonopartitiperlabattagliagliuomininonhannoavutoriposo:pureilmoralenonsubisceunodiqueipericolositracollicheaccompagnanolelunghefatiche:l'entusiasmodelcombattimentofavalereancoralasuaspinta.Labattagliaèstatasanguinosaedèterminataconunaritirata:manonèstataunabattagliaperduta.Itedeschi,passandodaunagola,hannovistolecrestetraboccareuominiurlantievolidifuocoalzarsidaiciglioni;moltideilorosonorotolatinellecunettedellostradale,qualchecamions'èmessoafarfumoefiammecomeunacaldaiaedopounpo'noneracheunrottamenero.Poisonovenutiirinforzi,mahannopotutofarpoco:eliminarequalchepartigianorimastosullastradaadispettodegliordiniotagliatofuorinellamischia.Perchéicomandanti,avvertitiintempodellanuovaautocolonnachearrivava,hannosganciatointempoleformazioniehannoripresolaviadeimontievitandodirestareaccerchiati.Certoitedeschinonsonogentedafermarsi"cosìdopounosmacco,perciòFerrieradecidedifarabbandonareallabrigatalazonacheormaipuòtrasformarsiinunatrappolaedifarlapassareinaltrevallatepiùfacilmentedifendibili.Laritirata,zittaeinordine,silasciadietroilbuiodellanotteperlamulattieracheportaalpassodellaMezzaluna,chiusadaunacarovanadimuliconlemunizioni,iviveri,eiferitidellabattaglia.
GliuominidelDrittoadessobattonoidentidalfreddo,aridossodelgradinodipietra;hannolecoperteindossosullatestaesullespalle,comebaraccaniarabi.Ildistaccamentohaavutounmorto:ilcommissarioGiacinto,lostagnino.Èrimastocoricatosudiunprato,sottoiltirod'unosputafuocotedesco,etuttiisuoisognicoloratidivagabondaggil'hannoabbandonatoinsiemeatuttiisuoiinsetti,chenessuninsetticidaerariuscitoascacciare.Poic'èunferitoleggero,allamano,Conte,unodeicognaticalabresi.
IlDrittoècoisuoiuomini,afacciagialla,conunacopertasullespallechelofasembraredavveromalato.Osservagliuominiunoperuno,zitto,muovendolenarici.Ognitantosembrastiaperdareunordine,poitace.
Gliuomininonglihannoancorarivoltolaparola.Seluidesseunordine,oseuncompagnogliparlasse,certotuttiinsorgerebberocontrodilui,sarebberodetteparoleviolente.Manonèquelloilmomento:l'hannocompresotutti,luieglialtri,comeperuntacitoaccordo,econtinuanoluianondarordininé
rimproveri,glialtriafareinmododinonavernebisogno.Cosìildistaccamentomarciacondisciplina,senzadisperdersi,senzalitigiperiturnidicarnaio;nonsidirebbesenzacomandante.EilDrittoèancoracomandanteinfatti,bastaunsuosguardoafarrigaredrittigliuomini:èunmagnificocomandante,unamagnificatempradicomandante,ilDritto.
PinimbacuccatoinunpassamontagnaguardailDritto,laGiglia,poiMancino.Hannofaccedituttiigiorni,solosmuntedalfreddoedallastanchezza:nonc'èscrittosullafacciadiciascunolaparterecitatanellastoriadelmattinoprima.Passanoaltridistaccamenti:vannoafermarsipiùlontano,oproseguonolamarcia.
-Gianl'Autista!Gian!
Inunasquadrachestafacendol'alt,Pinhariconosciutoilsuovecchioamicodell'osteria:èvestitodapartigianoearmatodituttopunto.Giannoncapiscechilochiama,poièsorpresoanchelui:-Oh...Pin!
Sifannolefeste,conunaespansivitàcauta,digentechenonèavvezzaacomplimentarsiavicenda.Gianl'Autistaèdiventatodiverso:daunasettimanacheènelleformazioni,nonhagiàpiùquegliocchidaanimalecavernicolo,lacrimosidalfumoedall'alcool,degliuominidell'osteria.
Intornoallafacciaparechevoglialasciarsicrescerelabarba.ÈnelbattaglionediSpada.
-Quandomisonpresentatoallabrigata,Kimmivolevaassegnarealvostrodistaccamento...—diceGian.Pinpensa:«Luinonsacosavuoidire,forseèlosconosciutodelcomitatodiquellaseraall'osteriachehafattounrapportocattivosututtiloro».
-Perbacco,Gian,sistarebbeinsieme!-dicePin,—perchénonticihanmesso?
-Mah:poihandettochetantoèinutile:ildistaccamentovostrotrapocolosciolgono!
«Ecco,-pensaPin;-unoèappenaarrivatoesatuttelenovitàdinoialtri».Pininvecenonsapiùnientedellacittà.—Autista!—dice.—
Cosasuccededinuovonelcarrugio?Eall'osteria?
Gianguardaagro:-Nonsainiente?-chiede.
-No,—faPin.—Cosac'è?LaBersaglierahafattounfiglio?
Giansputa:-Iononvogliopiùsentirparlarediquellagente,-dice.-Iomivergognod'essercinatoinmezzo.Eranoannichenonnepotevopiù,diloro,dell'osteria,dellapuzzadipisciodelcarrugio...Eppurecirestavo...
Adessohodovutoscappareequasiringrazioquellacarognachemihafattolaspia...
-MiscèlilFrancese?-chiedePin.
-IlFranceseèuno.Manonèlui,lacarogna.Faildoppiogioco,lui,nellabrigataneraeconilgap;ancoranonhabendecisodaqualepartestare...
-Eglialtri?...
-Hannofattounaretata.Hannopresotutti.Cieravamoappenadecisiafareilgap...Giraffal'hannofucilato...GlialtriinGermania...Ilcarrugios'èquasivuotato...Ècadutaunabombad'aeroplanovicinoallaringhieradelforno;sonotuttisfollatiovivononeltunnel...Quièun'altravita;misembrad'esseretornatoinCroazia,solocheadesso,sediovuole,sonodall'altraparte...
-InCroazia,Autista,mondoboia,chet'erifattoinCroazia,l'amante?...
Emiasorella,dimmi,èsfollataanchelei?
Giansiliscialabarbagiovane:-Tuasorella,-dice,-hafattosfollareglialtri,quellavacca.
-Poimispieghi,-dicePin,facendoilbuffone,-saichem'offendo,io.
-Scemo!Tuasorellaènellaesse-esse,ehaivestitidiseta,egirainmacchinacongliufficiali!Equandosonvenutiitedeschinelcarrugioeraleicheliguidavacasapercasa,abraccettoconuncapitanotedesco!
-Uncapitano,Gian!Mondoboia,checarriera!
-Parlatedidonnechefannolaspia?-ChihadettoquestoèilCugino,sporgendolalargafacciacamusaebaffutaversodiloro.
-Èmiasorella,quellascimmia,—dicePin.—Hasemprefattolaspiafindabambina.C'eradaaspettarselo.
-C'eradaaspettarselo,-diceilCuginoeguardalontanoconquellasuaespressionesconsolata,sottoilberrettinodilana.
-AnchedaMiscèlFrancesec'eradaaspettarselo,—diceGian.-ManonècattivoMiscèl,èsolounfarabutto.
-EPelle,loconosciquellonuovodellabrigatanera:Pelle?
-Pelle,-faGianl'Autista,-èilpiùcattivoditutti.
-Erailpiùcattivo,-diceunavocedietroaloro.Sivoltano:èLupoRossochearriva,tuttobardatod'armiedinastridimitragliacatturatiaitedeschi.Glifannofesta:tuttisonocontentiquandorivedonoLupoRosso.
-Allora,cos'èsuccessoaPelle?Com'èandata?LupoRossodice:—È
statouncolpodeigap,—ecominciaaraccontare.
Pelleallevolteandavaadormireacasasua,nonincaserma.Stavasolo,inunabbainodellecasepopolarielitenevatuttol'arsenaledellearmichesiriuscivaaprocurare,perchéincasermaglisarebbetoccatodividerleconicamerati.UnaseraPellevaversocasa,armatocomesempre.C'èunochelosegue,inborghese,conl'impermeabile,amanisprofondatenelletasche.
Pellesisentesottoiltirodiunaboccadafuoco.«Megliofarfintadiniente»,pensaecontinuaacamminare.Sull'altromarciapiedec'èunaltrosconosciutoconl'impermeabilechecamminaamaniintasca.Pellevoltaeglialtrivoltano.«Quibisognaarrivarprestoacasa,—pensa;—appenanelportone,saltodentroemimettoaspararedadietrolostipitechenessunos'avvicini».Masulmarciapiede,oltreilportonedicasa,c'èunaltrouomoinimpermeabilechevieneversodilui.«Megliolasciarlopassare»,pensaPelle.Sifermaegliuominiinimpermeabilesifermano,tuttietre.Nonc'ècheraggiungereilportone,alpiùpresto.Nelportone,infondo,appoggiatialleringhieredellescale,cisonoaltridueinimpermeabile,fermi,conlemaniintasca,Pelleègiàentrato.«Adessom'hanpresointrappola,-pensa,-adessomidiranno:alzalemani».Sembrachenonloguardino,invece.Pellepassadavantialoroecominciaasalirelescale.«Semiseguonoancora,-pensa,-m'affacciosuigradiniesparogiùperlatromba».Allasecondarampaguardaingiù.Loseguono:maPelleancoraèsottoiltirodelleloroarmiinvisibili,nelletaschedegliimpermeabili.Unaltropianerottolo;Pellesmicciaingiù,ditraverso.Suognirampadiscalesottodilui,saleunuomo.Pellecontinuaasaliretenendosirasentealmuro,mainqualunquepuntodellascalasitrovi,c'èsempreunuomodeigap,unaodueotreoquattrorampesottodilui,chesalerasenteimuritenendolosottoilsuotiro.Seipiani,settepiani,latrombadellescalenellamezzalucedell'oscuramentosembraungiocodispecchi,conquell'uomoinimpermeabileripetutosuognirampa,chesalelentamente,aspirale.«Senonmisparanoprimachearriviall'abbaino,—
pensaPelle,—sonsalvo:mibarricodentroelìhotantearmiebombe,daresisterefinoachenonarrivatuttalabrigatanera».Ègiàall'ultimopiano,allasoffitta.Pellecorresull'ultimarampa,aprelaporta,entra,laspingedietrolesuespalle.«Sonoinsalvo»,pensa.Maaldilàdellefinestredell'abbaino,suitetti,c'èunuomoinimpermeabilecheloprendedimira.
Pellealzalemani,laportasiriapredietrodilui.Dalleringhieredeipianerottolituttigliuominiinimpermeabileloprendonodimira.Eunodiloro,nonsisachi,hasparato.
IcompagnifermialpassodellaMezzalunasonotuttiintornoaLupoRossoehannoseguitoilraccontosenzatirareilfiato.AllevolteLupoRossoesageraunpo'lecosecheracconta,maraccontamoltobene.
Adessounodice:—LupoRosso,tu,qualeri,diquelli?
LupoRossosorride:sirialzailberrettoavisierasulcraniorasatonellaprigione:—Quellosultetto,—dice.
PoiLupoRossoenumeratuttelearmichePelleavevacollezionatolassù:mitra,sten,machine,mas,bombeamano,pistoledituttelefoggeedituttiicalibri.LupoRossodicechec'eraperfinounmortaio.
-Guardate,-dice,emostraunapistolaedellebombeamanospeciali.—
Iomisonpresosoloquesto,igapadarmamentostannopeggiodinoieneavevanobisogno.
Pinauntrattopensaallasuapistola:sePellesapevailpostoedèandatoaprenderla,eratraquelle;eadessospettaalui,Pin,nonpossonotogliergliela!
-LupoRosso,senti,LupoRosso,-dicetirandoloperilgiubbetto.-
C'eraancheunaP.38tralepistoledelPelle?
-P.38?-rispondel'altro.-No,unaP.38nonc'era.Cen'avevadituttiitipimaunaP.38mancava,nellacollezione.
ELupoRossoriprendeadescriverelavarietàelararitàdeipezziraccoltidalragazzomaniaco.
-SeipropriosicurochenoncifosseunaP.38?-chiedePin.-Nonselasaràpresaqualcunodeigap?
-Mano,vuoichenonm'accorgad'unaP.38?Abbiamofattolepartituttiinsieme.
Alloralapistolaèancorasotterratavicinoalletane,pensaPin,èsolomia,noneraverochePellesapevailposto,nessunosaquelposto,èunpostosolodiPin,unpostomagico.Questolorassicuramolto.Qualsiasicosaaccada,cisonoletanedeiragni,elapistolasotterrata.
Èvicinoilmattino.Labrigatahaancoramolteoredimarciadavantiasé,maicomandanti,giudicandochedopolalevatadelsoleunatalesfilatadiuominiperviescoperterenderebbesubitonotoillorospostamento,decidonodiattenderelanotteseguentepercontinuareilcamminocontuttasegretezza.
Quellisonstatipostidifrontiera,doveperlunghianniigeneralihannofintodipreparareunaguerrachepoihannofinitoperfareimpreparati;elemontagnesonoseminatedicostruzionilungheebassed'accantonamentimilitari.Ferrieradàordineairepartidisistemarsinegliaccantonamentiperdormireedirestarcinascostituttoilgiornoseguente,finquandononsaràabbastanzabuioonebbiosoperriprenderelamarcia.
Vengonoassegnatiipostiaivarireparti:aldistaccamentodelDrittotoccaunapiccolacostruzioneincemento,isolata,conanelliinfissiaimuri:dovevaessereunastalla.Gliuominisistendonosullapocapagliamarcitadelpavimentoechiudonogliocchistanchiepienidiscenedibattaglia.
Almattinoènoiosorestarelìdentroammucchiati,edoveruscireunopervoltaperandareapisciaredietrounmuro;masenonaltrocisiriposa.
Perònonsipuòcantarenéfarefumopermangiare:infondoallevallatecisonopaesidispie,conbinoccolipuntatieorecchitesi.Ilmangiarelosivaafareaturnoinunacucinamilitarecolfumaiolochepassasottoterraevaauscirelontano.
Pinnonsacosafare;s'èsedutonelvanodisoledellaportaes'ètoltolescarpesfondateelecalzesenzapiùcalcagni.Siguardaipiedi,alsole,sicarezzalepiaghe,esitoglielosporcoditraledita.Poisicercaipidocchi:bisognafarerastrellamentoognigiorno,senosifiniscecomeGiacinto,poveroGiacinto.MacosaservetogliersiipidocchisepoicomeGiacinto,ungiornosimuore?ForseGiacintononselitoglievaperchésapevadidovermorire.Pinètriste.LaprimavoltachehatoltodeipidocchidaunacamiciaèstatoconPietromagro,nellaprigione.PinvorrebbeessereconPietromagroeriaprirelabotteganelcarrugio.Mailcarrugioèdesertoormai,tuttisonoscappatioprigionieri,omorti,esuasorella,quellascimmia,vacoicapitani.Pintrapocositroveràabbandonatodatuttiinunmondosconosciuto,senzasaperpiùdoveandare.Icompagnideldistaccamentosonounarazzaambiguaedistante,comegliamicidell'osteria,centovoltepiùaffascinantiecentovoltepiùincomprensibilidegliamicidell'osteria,conquestalorofuriad'ucciderenegliocchiequestalorobestialitànell'accoppiarsiinmezzoairododendri.L'unicoconcuisipuòandared'accordoèilCugino,ilgrande,dolceespietatoCugino,maoranonc'è;almattinoPinsvegliandosinonl'hapiùtrovato:seneparteognitantocolsuomitraeilberrettinodilanaenonsisadovevada.Oraancheildistaccamentosiscioglierà.L'hadetto
KimaGianl'Autista.Icompagniancoranonlosanno.Pinsirivolgealoro,ammucchiatinellapocapagliadellacostruzioneincemento.
-Mondoboia,senonvenissiioaportarvilenovità,voinonsapresteneanchechesietenati.
-Cosac'è?Sputa,-dicono.
-Ildistaccamentosiscioglie,-dice.-Appenaarrivatiallanuovazona.
-Mava'.Chitel'hadetto?
-Kim.Giuro.
IlDrittononfacennod'averinteso;sacosasignifica,questo.
-Noncontarestorie,Pin;enoidovecimandano?Comincianolediscussionisuireparticuipossonoessereassegnatiivariuomini;suldovepreferirebberoandare.
-Manonlosapetechecifannoundistaccamentoappostaperciascuno?
-dicePin.-Tutticomandanti,cifanno.ABerretta-di-Legnolofannocomandantedeipartigianiinpoltrona.Sicuro,unrepartodipartigianichefannoleazionistandoseduti.Noncisonoisoldatiacavallo?Adessofannoipartigianisullepoltronearotelle!
-Aspettachefiniscadileggere,-diceZenailLungodettoBerretta-di-Legno,tenendoilsegnocolditosulSupergiallo,-poitirispondo.Stopercapirechièl'assassino.
-L'assassinodelbue?-faPin.
ZenailLungononraccapezzapiùnientenédellibronédeldiscorso:—
Chebue?
Pinscoppiainunadellesuerisateiniperchél'altroc'ècascato:-Delbuechet'havendutolelabbra!Labbradibue!Labbradibue!
Berretta-di-Legnosipuntasuunadellegrandimaniperalzarsi,sempretenendoilsegnoemuovel'altranell'ariaperacchiapparePin;pois'accorgechefatroppofaticaeriprincipiaaleggere.
TuttigliuominiridonoalleuscitediPinestannoagodersilospettacolo:Pinquandocominciaacanzonarenonlasmettefinchénonlihapassatiinrassegnaunoperuno.
Pinridefinoallelacrime,allegroedeccitato:sitrovanelsuo,adesso,inmezzoaigrandi,genteinsiemenemicaeamica,gentedascherzarciinsiemefinoasfogarequell'odiochehacontrodiloro.Sisentespietato:liferiràsenzamisericordia.
AnchelaGigliaride,maPinsacheridefalso:hapaura.Pinlerivolgeun'occhiataognitanto:leinonabbassagliocchimailsorrisoletremasullelabbra;aspetta,pensaPin,nonrideraiancorapertanto.
-Carabiniere!-faPin.Aogninomenuovotiratoinballo,gliuominihannosogghignisommessi,pregustandogiàquelchePinandràatirarfuori.
-ACarabinieredarannoundistaccamentospeciale...-dicePin.
-Serviziod'ordine,-diceCarabinierepermetterelemaniavanti.
-No,bello,undistaccamentoperprendereigenitori!
—Indovinachedistaccamentocomanderaitu,Mancino...
Mancinorideagro,vuoleprevenirlo:-...Undistaccamentodimarmitte...
-dice,egiùaridere,comeseavessedettolacosapiùspiritosadelmondo.
Pinscuoteilcapo,serio.Mancinobattegliocchi:-...Undistaccamentodifalchetti...-fa,ecercaancoradiridere,mafaunrumorestranoconlagola.
Pinèserio,facennodino.
-...Undistaccamentodimarina...-dice,elaboccaglirimaneferma,halelagrimeagliocchi.
Pinhapresoquellasuaespressionebuffonescamenteipocrita,parlalento,untuoso:-Vedi,iltuodistaccamentosaràundistaccamentoquasicomeglialtri.Solopotràandaresoltantoperiprati,perlestradelarghe,perlepianurecoltivateapiantebasse...
Mancinoriprendearidere,primasilenziosopoisemprepiùforte:noncapisceancoradoveilragazzovuolearrivare,maridelostesso.GliuominipendonodallelabbradiPin,qualcunohagiàcapitoeride.
-Potràandaredappertutto,trannecheperiboschi...trannechedovecisonodeirami...dovecisonodeirami...
-Iboschi...Ah,ah,ah...Irami,-ridacchiaMancino,—eperché?...
-Cirimarrebbeimpigliato...iltuodistaccamento...ildistaccamentodeicornuti!
Glialtrisisfiatanoinrisatechesembranoululati.Ilcuocos'èalzato,agro,conlaboccacontratta.Lerisatesismorzanounpoco.Ilcuocosiguardaintorno,poiripigliaaridere,congliocchigonfi,laboccastorta,unrisoforzato,sguaiato,eadarsimanatesuiginocchioadindicarePincoldito,comeperdire:nehadettaunadellesue.
-Pin...guardatelolì...-dice,sghignazzandofalso,-Pin...aluiglidiamoildistaccamentodeigabinetti,glidiamo...
AncheilDrittos'èalzato.
Faqualchepasso:-Piantatelaliconquestastoria,-dice,secco.-Nonavetecapitochenonbisognafarrumore?
Èlaprimavoltachedàunordine,dopolabattaglia.Elodàservendosid'unascusa,ilrumorechenonsidevefare,anzichédire:piantatelaperchéquestastorianonmipiace.
Gliuominiloguardanostorto:nonèpiùillorocomandante,lui.
LaGigliafasentirelasuavoce:-Pin,perchénoncicantiunacanzone,invece.Quellalà,cantaci...
-Ildistaccamentodeigabinetti...-gracchiaMancino.-Conunvasodanottesullatesta...Ahahah...Pinconunvasodanottesullatesta,veloimmaginate...
-Qualevuoicheticanti,Giglia?-faPin.-Quelladell'altravolta?
-Fatesilenzio...-diceilDritto.-Nonlosapetel'ordine?Nonlosapetechesiamoinzonapericolosa?
-Cantaciquellacanzone,-diceGiglia,-quellalà,chesaicosibene...
comefa?Oilìoilà...
-Colvasodanotteintesta,-ilcuococontinuaadarsimanatesuiginocchidalgranridere,ehalacrimedirabbiasull'orlodellepalpebre.-E
iclisteriperarmiautomatiche...Unarafficadiclisteri,vifa,Pin...
-Oilì,oilà,Giglia,seisicura...-dicePin.-Maisapute,canzonichefaccianooilìoilà,nonneesistenessuna...
-Raffichediclisteri...guardatelolì...Pin...-gracchiailcuoco.
-Oili,oilà,-cominciaaimprovvisarePin,-ilmaritoinguerrava,oilìoilà,lamoglieraacasasta!
-Oilìn,oilàn,Pinèunruffian!-faMancinocercandodisoverchiarelavocediPin.
PerlaprimavoltailDrittovedechenessunogliobbedisce.PrendeunbracciodiPinelostorce:-Sta'zitto,sta'zitto,haicapito?
Pinsentedoloremaresisteecontinuaacantare:-Oilìoilàlamoglieeilcomanda,oilìoilàcosafarà.
Ilcuocosiaccanisceafargliilverso,nonlovuoisentire:-Oilìnoilàn,fratellodiputtan.
IlDrittotorcetutteeduelebracciadiPin,adesso,senteleossasottilitralesuedita;amomentisispezzano:-Zitto,bastardo,zitto!
Pinhagliocchipienidilacrime,simordelelabbra:-Oilìnoilàninuncespugliovan,oilìnoilàncomeduecan!
IlDrittogliabbandonaunbraccioeglitappalaboccaconunamano.È
ungestosciocco,pericoloso:Pingliaffondaidentiinundito,schiacciacontuttalaforza.IlDrittogettaungridochelaceral'aria.Pinsistaccadalditoesiguardaintorno.Sonotutticongliocchiaddossoalui,
igrandi,questomondoincomprensibileenemico:ilDrittochesisucchiailditosanguinante,Mancinocherideancoracomeinuntremito,laGiglialividaeglialtri,tuttiglialtriaocchilucidi,cheseguonolascenasenzatirareilfiato.
—Porci!—gridaPin,scoppiandoapiangere.—Cornuti!Cagne!
Ormainonc'ècheandarsene.Via.Pinèscappato.Nonc'èpiùchelasolitudine,perlui.IlDrittogligridadietro:-Nonsipuòusciredall'accampamento!Tornaindietro!Tornaindietro,Pin!-efaperandarloarincorrere.Masullaportas'imbatteinduearmati.
-Dritto.Cercavamote.
IlDrittoliriconosce.Sonodueportaordinidelcomandodibrigata.
-TichiamanoFerrieraeKim.Arapporto.Vieniconnoi.
IlDrittoètornatoimpassibile:-Andiamo,-dice,eimbracciailmitra.
-Disarmato,handetto,-spieganogliuomini.IlDrittononbatteciglio,sitoglielacinghiadallespalle.
-Andiamo,-dice.
-Anchelapistola,-fannogliuomini.
IlDrittosiscioglieilcinturone,lolasciacadereinterra.
-Andiamo,-dice.
Oraèinmezzoaidueuomini.
Sivolta:—Alledueèilnostroturnoperandareafardamangiare:cominciateaprepararetutto.Alletreemezzoduenostriuominidevonomontardisentinella,valgonoiturnidellanottescorsachenonsisonfatti.
Sivoltaes'allontanafraiduearmati.
XII.
Pinèsedutosullacrestadellamontagna,solo:roccepelosed'arbustiscendonoapiccoaisuoipiedi,es'apronovallate,fingiùnelfondodovescorrononerifiumi.Lunghenuvolesalgonoperiversantiecancellanoipaesispersieglialberi.Èsuccessounfattoirrimediabile,ormai:comequandoharubatolapistolaalmarinaio,comequandohaabbandonatogliuominidell'osteria,comequandoèscappatodallaprigione.Nonpotràpiùritornarecongliuominideldistaccamento,nonpotràmaicombattereconloro.
Ètristeesserecomelui,unbambinonelmondodeigrandi,sempreunbambino,trattatodaigrandicomequalcosadidivertenteedinoioso;enonpoterusarequellelorocosemisterioseedeccitanti,armiedonne,nonpoterefarmaipartedeilorogiochi.MaPinungiornodiventeràgrande,epotràesserecattivocontutti,vendicarsidiquellichenonsonostatibuoniconlui:Pinvorrebbeesseregrandegiàadesso,omeglio,nongrande,maammiratootemutopurrestandocom'è,esserebambinoeinsiemecapodeigrandi,
perqualcheimpresameravigliosa.
Ecco,Pinoraandràvia,lontanodaquestipostiventosiesconosciuti,nelsuoregno,ilfossato,nelsuopostomagicodovefannoilnidoiragni.Làc'èlasuapistolaseppellita,dalnomemisterioso:pi-tren-totto;Pinfaràilpartigianopercontosuo,conlasuapistola,senzanessunocheglistorcalebracciafinoquasiarompergliele,senzanessunochelomandiasotterrareifalchiperrotolarsiinmezzoairododendri,ilmaschioconlafemmina.Pinfaràcosemeravigliose,sempredasolo,uccideràunufficiale,uncapitano:ilcapitanodisuasorellacagnaespia.Alloratuttigliuominilorispetterannoelovorrannoconloroinbattaglia:forsegliinsegnerannoamaneggiareilmitragliatore.ElaGiglianonglidiràpiù:-Cantaceneunpo'
una,Pin,-perpotersistrofinareaddossoall'amante,nonavràpiùamanti,laGiglia,eungiornosilasceràtoccareilsenodalui,Pin,ilsenorosaecaldosottolacamiciadauomo.
PinstaandandoperisentierichescendonodalPassodellaMezzaluna,agrandipassi:haunalungastradadavantiasé.Maintantos'accorgechel'entusiasmodeisuoipropositièfalso,voluto;s'accorged'esseresicurochelesuefantasticherienons'avvererannomaiecheluicontinueràavagabondarebambinopoveroesperduto.
Pincamminatuttoilgiorno.Incontrapostidovesipotrebberofarebellissimigiochi:pietrebianchesucuisaltareealbericontortisucuiarrampicarsi;vedescoiattoliincimaaipini,bisceches'appiattiscononeirovi,tuttibersaglibuonipertiridisassi;maPinnonhavogliadigiocareecontinuaacamminareaperdifiato,conunatristezzachegliannuvolalagola.
Sifermaachiederdamangiareinunacasa.Cistannoduevecchini,maritoemoglie,solisoli,padronidicapre.IduevecchiaccolgonoPineglidannocastagneelatte,egliparlanodeilorofiglituttiprigionierilontano,poisimettonovicinialfocolareadireilrosarioevoglionofarlodireancheaPin.
MaPinnonèabituatoatrattareconlagentebuonaesitrovaadisagio,enemmenoadireilrosarioèabituato;cosimentreiduevecchiruminanolepreghiere,aocchichiusi,luiscendedallasuasediapianopianoevavia.
Lanottedormeinunbucoscavatoinunpagliaioealmattinoriprendeilcammino,perluoghipiùpericolosi,infestatidaitedeschi.MaPinsacheessereunbambinoècomodoallevolte,echeseanchedicessecheèunpartigianononcicrederebbenessuno.
Auncertomomento,unpostodibloccoglisbarralavia.Itedeschilosmiccianodilontano,disottoaglielmi.Pinsifaavanticonfacciatosta.
—Lapecora,—dice,—avetemicavistolamiapecora?
—Was?—Itedeschinoncapiscono.
—Unapecora.Pe-co-ra.Bèeee...Bèeee...
Itedeschiridono:hannocapito.Conquellazazzeraecosiinfagottato,Pinpotrebbeessereancheunpiccolopastore.
—Hoperdutounapecora,-piagnucola,-èpassatadiqua,sicuro.Doveèandata?-ePins'intrufolae
camminavia,chiamando:-Bèeee...Bèeee...
-Anchequestaèpassata.
Ilmarecheierierauntorbidofondodinuvolaaimarginidelcielo,sifaunastrisciad'uncuposemprepiùdensoedoraèungrandeurloazzurroaldilàd'unabalaustradicollineecase.
Pinèalsuotorrente.Èunaseraconpocherane;girininerifannovibrarel'acquadellepozze.Ilsentierodeinididiragnosalesudaquelpunto,oltrequelcanneto.Èunpostomagico,notosoloaPin.LaggiùPinpotràfarestraniincantesimi,diventareunre,undio.Saleperilsentiero,acuoreingola.Eccoinidi:malaterraèsmossa,dappertuttosidirebbecheunamanoèpassata,strappandol'erba,muovendolepietre,distruggendoletane,rompendogliintonachid'erbabiascicata:èstatoPelle!Pellesapevailposto:èstatolìconlelabbrasbavatetremantid'ira,hascavatoilterriccioconleunghie,haficcatostecchinellegallerie,hauccisotuttiiragniunoperuno,percercarelapistolapi-trentotto!Mal'hatrovata?Pinnonriconoscepiùilpunto:lepietrecheavevamessononcisonopiù,l'erbaèstrappataacespi.Dovevaesserequi,c'èancoralanicchiascavatadalui,maèpienaditerriccioeframmentiditufo.
Pinpiange,atestatralemani.Nessunogliridaràpiùlasuapistola:Pelleèmortoenonl'avevanelsuoarsenale,chissàdovel'hamessa,achil'hadata.Eral'ultimacosacherestavaalmondo,aPin:cosafaràadesso?Inbandanonpuòpiùtornare:hafattotroppecattiverieatutti,aMancino,allaGiglia,aDuca,aZenailLungodettoBerretta-di-Legno.All'osteriac'èstatalaretataetuttisonostatideportatiouccisi.RestasoloMiscèlilFrancese,nellabrigatanera,maPinnonvuoifarelafinediPelle,salireperunalungascalaattendendolosparo.Èsolosullaterra,Pin.
LaNeradiCarrugioLungostaaggiustandosiaddossounanuovavestagliaazzurra,quandosentebussare.Stainascolto:diquestitempihapauraadaprireasconosciutiquand'ènellasuavecchiacasadelcarrugio.
Bussanoancora.
-Chiè?
-Apri,Rina,sonotuofratello,Pin.
LaNeraapreesuofratelloentra,infagottatoinstranivestiti,conuncespugliodicapellipiùgrandedellespalle,sporco,stracciato,scalcagnato,conguanceimpastatedipolvereelacrime.
-Pin!Dondevieni?Doveseistatotuttoquestotempo?
Pinvieneavantiquasisenzaguardarla,parlarauco:
-Noncominciareaangosciarmi.Sonostatodovemipareva.Nehaifattodamangiare?
LaNerafalamaterna:—Aspettachetipreparo.Siediti.Comedeviesserstanco,poveroPin.Seifortunatochemitroviincasa.Noncisonopiùquasimai.Oraabitoall'hotel.
Pinhacominciatoamasticaredelpaneeunacioccolatatedescafattadinocciole.
-Titrattanobene,vedo.
-Pin,quantosonstatainpensieroperte!Cos'haifattotuttoquestotempo?ilvagabondo,ilribelle?
-Etu?-faPin.
LaNerastaspalmandodellamarmellatatedescaalmaltosudellefettedipane,eglielepassa.
-Eadesso,Pin,cosavuoifare?
-Nonso.Lasciamimangiare.
-Di',Pin,dovrestibadareametterlatestaapartito.Di':nelpostodovelavoroiohannobisognodiragazziingambacometeelifannostarbene.
Nonc'èdalavorare:solodagiraremattinaeseraevederecosafalagente.
-Di',Rina,nehaidiarmi?-Io?
-Si,tu.
-Ben,hounapistola.Latengoperchénonsisamai,diquestitempi.Mel'haregalataunodellabrigatanera.
Pinalzagliocchieinghiottel'ultimoboccone:-Melafaivedere,Rina?
LaNeras'alza:-Cosat'hapresoconlepistole?Nonnehaibastad'averrubataquellaalFrick?QuestasomigliagiustoaquelladelFrick.Eccolaqui,guardala.PoveroFrick,l'hannomandatosull'Atlantico.
Pinguardaaffascinatolapistola:èunaP.38,lasuaP.38!
-Chitel'hadata?
-T'hodetto:unmilitedellabrigatanera,unbiondino.Eratuttoraffreddato.Avràavutoindosso,nonesagero,settepistoletuttedifferenti.
Cosanefaiditante?glihochiesto.Regalameneuna.Manonvolevaneancheapregarlo.Lamaniadellepistole,aveva.Hafinitoperregalarmiquestaperchéeralapiùscassata.Peròfunzionalostesso.Cosamidai,glihodetto,uncannone?Luihadetto:cosirestainfamiglia.Chissàcosavolevadire.
Pinnonascoltanemmenopiù:giraerigiralasuapistolatralemani.
Alzagliocchisullasorellastringendosilapistolaalpettocomefosseunabambola:-Stanamiasentire,Rina,-dice,rauco,-questapistolaèmia!
LaNeraloguardacattiva:-Chetipiglia:cosaseidiventato,unribelle?
Pinbuttaunaseggiolaperterra:
-Scimmia!-grida,contuttelesueforze.-Cagna!Spia!
Sificcalapistolaintascaedescesbattendolaporta.
Fuoriègiànotte.Ilvicoloèdeserto,comequandoluièvenuto.Leimpannatedellebotteghesonochiuse.Aridossodeimurihannocostruitoantischeggeditavoleesacchiditerra.
Pinprendelaviadeltorrente.Glisembrad'esseretornatoallanotteincuiharubatolapistola.OraPinhalapistola,matuttoèlostesso:èsoloalmondo,semprepiùsolo.ComequellanotteilcuorediPinèpienod'unadomandasola:chefarò?
Pincamminapiangendoperibeudi.Primapiangeinsilenzio,poiscoppiainsinghiozzi.Nonc'ènessunocheglivengaincontro,ora.
Nessuno?Unagrandeombraumanasiprofilaaunasvoltadelbeudo.
-Cugino!
-Pin!
Questisonopostimagici,doveognivoltasicompieunincantesimo.E
anchelapistolaèmagica,ècomeunabacchettafatata.EancheilCuginoèungrandemago,colmitraeilberrettinodilana,cheoraglimetteunamanosuicapelliechiede:-Chefaidaquesteparti,Pin?
-Sonvenutoaprenderelamiapistola.Guarda.Unapistolamarinaiatedesca.
IlCuginolaguardadavicino.
-Bella.UnaP.38.Tieniladaconto.
-Etuchefaiqui,Cugino?
IlCuginosospira,conquellasuaariaeternamenterincresciuta,comesefossesempreincastigo.
-Vadoafareunavisita,—dice.
-Questisonoimieiposti,-dicePin.-Postifatati.Cifannoilnidoiragni.
-Iragnifannoilnido,Pin?-chiedeilCugino.
-Fannoilnidosoloinquestopostointuttoilmondo,-spiegaPin.-Iosonol'unicoasaperlo.PoièvenutoquelfascistadiPelleehadistruttotutto.Vuoichetimostri?
-Fammivedere,Pin.Nididiragni,sentisenti.
Pinloconducepermano,quellagrandemano,sofficeecalda,comepane.
-Ecco,vedi,quic'eranotutteleportedellegallerie.Quelfascistabastardoharottotutto.Ecconeunaancoraintera,vedi?
IlCuginos'èaccoccolatovicinoeaguzzagliocchinell'oscurità:—
Guardaguarda.Laporticinaches'apreesichiude.Edentrolagalleria.Vaprofonda?
-Profondissima,-spiegaPin.-Conerbabiascicatatutt'intorno.Ilragnostainfondo.
-Accendiamociunfiammifero,—failCugino.
Etutt'eedueaccoccolativicini,stannoavederecheeffettofalalucedelfiammiferoall'imboccaturadellagalleria.
-Dai,buttacidentroilfiammifero,-dicePin,-vediamoseesceilragno.
-Perché,poverabestia?—failCugino.-Nonvediquantidannihannogiàavuto?
-Di',Cugino,credichelirifaranno,inidi?
-Selilasciamoinpacecredodisi,-diceilCugino.
-Citorniamoaguardare,poi,un'altravolta?
-Si,Pin,cipasseremoadareun'occhiataognimese.
ÈbellissimoavertrovatoilCuginoches'interessaainididiragno.
-Di',Pin.
-Cosavuoi,Cugino?
-Sai,Pin,hodadirtiunacosa.Sochetuquestecoselecapisci.Vedi:songiàmesiemesichenonvadoconunadonna...Tucapisciquestecose,Pin.Senti,m'handettochetuasorella...
APinètornatoilsogghigno;èl'amicodeigrandi,lui,capiscequestecose,èorgogliosodifarequestiserviziagliamici,quandoglicapita:-
Mondoboia,Cugino,caschibeneconmiasorella.T'insegnolastrada:losaiCarrugioLungo?Ben,laportadopoilfumista,all'ammezzato.Va'
tranquillocheperlastradanonincontrinessuno.Conlei,piuttostosta'
attento.Nondirglichisei,néchetimandoio.Diglichelavorinella
«Todt»,cheseiquidipassaggio.Ah,Cugino,poiparlitantomaledelledonne.Va'làchemiasorellaèunabrunacciacheatantipiace.
IlCuginoabbozzaunsorrisoconlasuagrandefacciasconsolata.
-Grazie,Pin.Seiunamico.Vadoetorno.
-Mondoboia,Cugino,civaiconilmitra?IlCuginosipassaunditosuibaffi.
-Vedi,nonmifidoagiraredisarmato.
APinfariderevederecomeilCuginoèimpacciato,inquestecose.-
Piglialamiapistola.Te'.Elasciamiilmitracheglifacciolaguardia.
IlCuginoposailmitra,intascalapistola,sitoglieilberrettinodilanaeintascaanchequello.Oracercadiravviarsiicapelli,conleditabagnatedisaliva.
-Tifaibello,Cugino,vuoifarcolpo.Faiprestosevuoitrovarlaincasa.
-Arrivederci,Pin,-diceCugino,eva.
Pinoraèsolonelbuio,alletanedeiragni,convicinoilmitraposatoperterra.Manonèpiùdisperato.HatrovatoCugino,eCuginoèilgrandeamicotantocercato,quelloches'interessadeinididiragni.MaCuginoècometuttiglialtrigrandi,conquellamisteriosavogliadidonne,eoravadasuasorellalaNeraes'abbracciaconleisullettosfatto.Apensarci,sarebbestatopiùbellochealCuginononfossevenutaquell'idea,efosserorimastiaguardareinidiinsiemeancoraunpo',epoiilCuginoavessefattoqueisuoidiscorsicontroledonne,chePincapivabenissimoeapprovava.
InveceCuginoècometuttiglialtrigrandi,nonc'ènientedafare,Pincapiscebenequestecose.
Deglispari,laggiù,nellacittàvecchia.Chisarà?Forsepattugliechegirano.Glispari,asentirlicosi,dinotte,dannosempreunsensodipaura.
Certoèstataun'imprudenza,cheilCuginoperunadonnasiaandatosoloinqueipostidafascisti.Pinorahapaurachecaschiinmanodiunapattuglia,chetrovilacasadisuasorellapienaditedeschiechesiapreso.
Maglistarebbebeneinfondo,ePinneavrebbegusto:chepiaceresipuòprovareadandareconquellaranapelosadisuasorella?
MaseilCuginofossepreso,.Pinrimarrebbesolo,conquelmitrachefapaura,chenonsisacomesimaneggia.PinsperacheilCuginononsiapreso,losperacontuttelesueforze,manonperchéilCuginosiailGrandeAmico,nonloèpiù,èunuomocometuttiglialtri,ilCugino,maperchéèl'ultimapersonacheglirestialmondo.
Peròc'èancoramoltodaaspettare,primadipotercominciareapensaresesidevestareinpensiero.Inveceeccoun'ombraches'avvicina,ègiàlui.
-Comemaicosìpresto,Cugino,giàfattotutto?IlCuginoscuotelatestaconlasuaariasconsolata:
-Sai,m'èvenutoschifoemenesonoandatosenzafarniente.
-Mondoboia,Cugino,schifo,t'èvenuto!
Pinètuttocontento.ÈdavveroilGrandeAmico,ilCugino.
IlCuginosirimetteilmitrainispallaerestituiscelapistolaaPin.OracamminanoperlacampagnaePintienelasuamanoinquellasofficeecalmadelCugino,inquellagranmanodipane.
Ilbuioèpunteggiatodipiccolichiarori:cisonograndivolidiluccioleintornoallesiepi.
-Tuttecosì,ledonne,Cugino...-dicePin.
-Eh...-consenteilCugino.-Manonintuttiitempiècosi:miamadre...
-Telaricordi,tu,tuamamma?-chiedePin.
-Si,èmortacheioavevoquindicianni,-diceCugino.
-Erabrava?
-Sì,-failCugino,-erabrava.
-Anchelamiaerabrava,-dicePin.
-C'èpienodilucciole,-diceilCugino.
-Avederledavicino,lelucciole,-dicePin,-sonobestieschifoseancheloro,rossicce.
-Sì,-diceilCugino,-mavistecosisonobelle.Econtinuanoacamminare,l'omoneeilbambino,nellanotte,inmezzoallelucciole,tenendosipermano.
DocumentOutlinePrefazioneIlSentieroDeiNidiDiRagnoCapitoloICapitoloIICapitoloIIICapitoloIVCapitoloVCapitoloVICapitoloVIICapitoloVIIICapitoloIXCapitoloXCapitoloXICapitoloXII