Sejarah Sarawak

8/10/2019 Sejarah Sarawak

1/24

LATAR BELAKANG NEGERI SARAWAK

Sarawak terletak di sebelah utara barat Borneo. Dari segi keluasan, ia merupakan negeri

yang terbesar di Malaysia. Jumlah keluasannya ialah kira-kira 123 !" km persegi.

#edudukan Sarawak di bahagian utara $ulau Borneo bersempadan dengan %ndonesia di

sebelah Selatan sementara di sebelah timur laut ialah Brunei dan Sabah. %bu negeri

Sarawak ialah #u&hing dan beberapa bandar besar yang lain ialah Sibu, Miri dan Bintulu.

Mengikut ban&i 1!', (umlah penduduk Sarawak ialah kira-kira 1.3') (uta orang.

Sarawak mempunyai berbilang bangsa dan etnik. #aum %ban merupakan bangsa yang

paling besar dari segi pertuturannya diikuti bangsa *ina dan Melayu. +tnik-etnik lain

yang terdapat di Sarawak ialah Melanau, Bidayuh dan lain-lain.1

SEJARAH RINGKAS NEGERI SARAWAK

Se(arah Sarawak sebelum era Brooke merupakan se(arah Brunei. *atatan awal mengenai

Brunei dalam abad ke-1 menyebut tentang sebuah kera(aan yang kuat dan kaya meliputi

kawasan Sarawak di barat hingga ke Manila di sebelah utara. leh yang demikian

Sarawak adalah di bawah kuasa takluk kesultanan Brunei. wal abad ke-1 Brunei

merupakan sebuah kera(aan yang gagah dan kaya. /alau bagaimanapun tidak berapa

lama kemudian kekuasaannya mulai gon&ang dan kelemahan mulai dirasai lebih-lebih

lagi dengan kedatangan pengaruh Belanda. Se&ara beransur-ansur beberapa (a(ahan

sekitar mulai (atuh apabila pengaruh Belanda merebak ke selatan Borneo. Sebahagian

daripada (a(ahan 0tara pula telah diserahkan kepada #esultanan Sulu.2

1bdul ahman a(i %smail. 2''". Malaysia Se(arah #enegaraan dan $olitik. #uala umpur4 DewanBahasa dan $ustaka. lm 12bdul ahman a(i %smail. 2''". Malaysia Se(arah #enegaraan dan $olitik. #uala umpur4 DewanBahasa dan $ustaka. lm 5

1


2/24

$ada awal abad ke-1 Ja(ahan Brunei men(adi bertambah ke&il dan terhad kepada

kawasan di Sarawak, Brunei dan di sudut timur laut yang sekarang dikenali sebagai

Sabah. #edudukan kera(aan Brunei men(adi tidak stabil dan teran&am. #a&au-bilau

berlaku di darat dan lanun bermahara(alela di laut. Malah dalam beberapa kes Sultan

Brunei (uga terlibat men(adi pusat pemasaran orang-orang tawanan yang di(adikan hamba

abdi. Demikianlah keadaan negeri Brunei yang men(adi huru-hara dan seterusnya

pembesar-pembesar (a(ahan bertindak sendirian.

Men(elang abad ke-1, Brunei men(adi lemah akibat daripada pertelingkahan

sesama sendiri. #eadaan ekonomi men(adi lebih run&ing dan hasil pendapatan negara

tidak sampai ke tangan Bendahari. $embukaan Singapura dan perkembangannya sebagai

pusat perniagaan penting di sia 6enggara telah men(e(askan kesultanan Brunei.

Saudagar-saudagar enggan membayar &ukai dan ramai (uga yang memutuskan hubungan

perdagangan dengan Brunei. Sebagai pilihan lain mereka mengalih haluan ke Singapura

yang dapat memberi keuntungan lumayan. Justeru itu sultan dan pangeran-pangeran

terpaksa berpuas hati dan menerima hasil yang kian berkurangan. *uma daerah-daerah

yang di sekeliling ibukota saha(a yang menanggung beban perbelan(aan sultan.

PEMERINTAHAN REJIM BROOKE DI SARAWAK

Se(arah moden negeri Sarawak bermula dengan ketibaan James Brooke di #u&hing

dalam tahun 1!3. $ada masa itu Sarawak masih berada di bawah kekuasaan #esultanan

Brunei. kti7iti melombong antimony telah bermula kira-kira satu dekad terdahulu

daripada tarikh kedatangan Brooke di kawasan pedalaman #u&hing. Sebagai salah satu

daerah Brunei, Sultan telah memberi hak istimewa kepada $angeran Mahkota yang

2


3/24

mentadbir daerah tersebut bagi mengawal dan mengendalikan perusahaan melombong.

Beliau mengambil kesempatan memaksa orang-orang Dayak Darat dan Melayu beker(a

di situ. Dengan tindak tanduk $angeran Mahkota, peker(a-peker(a merasa mereka telah

ditindas dengan bayaran ga(i yang amat rendah dan tidak seimbang dengan ker(a yang

disuruh. Selain daripada itu (uga beliau teleh mengutip wang u8ti daripada peker(a,

men(alankan perniagaan paksaan dan monopoli semua barang keperluan termasuk

makanan dengan harga yang tetap. Beliau (uga men(alankan pentadbiran sewenang-

wenangnya. $angeran Mahkota bukan saha(a mengutip &ukai se&ara tidak adil bahkan

(uga merampas harta benda rakyat. leh sebab itu dalam tahun 1!3 rakyat terdiri

daripada berbilang kaum termasuk Melayu, Bidayuh dan *ina di bawah pimpinan Datu

$atinggi li telah bangun memberontak dengan tu(uan membebaskan Sarawak daripada

belenggu ke9aliman pembesar-pembesar Brunei. Sebenarnya &ara pemerintahan $angeran

Mahkota itu bukanlah dari restu Sultan li 0mar Sai8uddin %% iaitu Sultan yang

memerintah Brunei pada ketika itu.

Setelah mendengar berita keka&auan yang

berlaku di Sarawak, baginda sultan menghantar

ayah saudara baginda, $angeran Muda ashim

:$angeran Bendahara, Brunei; ke Sarawak untuk

memadamkan huru-hara pemberontakan tersebut.

$angeran Muda ashim pula selama ini telah

diketepikan oleh peranannya dalam

pertelingkahan merebut taktha. Beliau men(adi Bendahara atas nama saha(a setelah a(a

3


4/24

pi dihukum bunuh kerana men(adikan Sultan mar boneka padahal a(a pi

memegang tera(u kuasa. leh sebab itu $angeran Muda ashim perlu menun(ukkan

kebolehannya semasa dihantar ke Sarawak supaya dapat memulihkan keper&ayaan

Sultan. $angeran Muda ashim bagaimanapun telah gagal melaksanakan tugasnya dalam

menghapuskan pemberontakan dan menghentikan ke9aliman. $angeran Mahkota di

#u&hing berdegil dan terus menganiaya rakyat tanpa memperdulikan perintah Sultan.

1" gos 1!3, James Brooke tiba di Sarawak dengan kapal oyalist dari

Singapura. #edatangan Brooke telah disambut baik oleh $angeran Muda ashim. 3leh

kerana malu dan tidak mahu dianggap dirinya lemah, $angeran Muda ashim meminta

pertolongan James Brooke yang kebetulan berada di Sarawak ketika itu. Beliau

menawarkan daerah Siniawan dan Sarawak termasuk pemerintahannya bersama dengan

perniagaan dan gelaran ra(a (ika dia bersetu(u. $ada mulanya Brooke tidak berminat dan

meneruskan perniagaannya ke Singapura. Brooke kembali semula ke #u&hing pada tahun

1!5' dan mendapati keadaan di situ tidak berubah. Beliau membuat keputusan membantu

$angeran Muda ashim. Setelah lama berperang akhirnya James Brooke telah ber(aya

menghapuskan pemberontakan dan menenteramkan keadaan. Sebagai membalas (asa dan

seperti yang telah di(an(ikan, beliau dilantik se&ara rasmi sebagai pemerintah di Sarawak

bergelar


5/24

selain daripada moti8 perdagangan, beliau (uga mempunyai &iri-&iri kemanusiaan yang

telah di&erminkan melalui dasar-dasarnya terhadap anak negeri. Beliau bertu(uan

mempertingkatkan tara8 hidup orang-orang Dayak dengan memperkembangkan sumber-

sumber yang ada di Sarawak. Beliau membentuk sebuah kera(aan yang sederhana tetapi

berkesan yang boleh membuka perdagangan di kalangan suku kaum Bumiputera.

Selan(utnya beliau bertu(uan membebaskan mereka daripada belenggu ke9aliman

golongan bangsawan dan negara itu berharap menambahkan nama baiknya lebih kepada

menambahkan kekayaannya. ubungan baik dengan pembesar dikekalkan.

0ntuk men&apai &ita-&itanya, Brooke telah menggunakan pembesar Melaka

dengan memberi (awatan penting walaupun pada hakikatnya beliau mempunyai kata

putus. Dasar ini dilaksanakan dengan tu(uan mendapatkan sokongan daripada pembesar

Melayu tempatan. ?olongan pembesar Melayu dikekalkan men(awat (awatan lama dalam

sistem pemerintahan Brunei seperti Datu $atinggi, Datu Bandar, Datu %mam dan Datu

6emenggung. /alaupun (awatan lama masih ada tetapi peranan mereka telah berubah dan

sehubungan itu sistem sosial dan politik tradisional bumiputera Sarawak (uga turut

berubah.

Sepan(ang pemerintahannya, James Brooke telah menghabiskan masa dengan

menghapuskan lanun dan menstabilkan keadaan negeri Sarawak. Dalam pada itu (a(ahan

Sarawak telah diluaskan sebanyak kira-kira 2'' batu lagi ke kawasan timur dengan

mengambil beberapa (a(ahan Brunei dalam tahun 1!"3 dan 1!1. merika Syarikat telah

mengiktira8 Sarawak sebagai negara bebas dalam tahun 1!"5 manakala Britain telah

menghantar seorang konsul pada tahun 1!5. James Brooke meninggal dunia pada tahun

"


6/24

1!! di +ngland dan digantikan oleh anak saudaranya *harles Brooke sebagai egeri, kuasa sebenarnya adalah di tangan a(a. $eranan

Ma(lis 6ertinggi ialah untuk memberi nasihat kepada a(a mengenai undang-undang

tradisi :customary laws;, manakalah Ma(lis >egeri pula ber8ungsi sebagai satu

perhimpunan antara pemimpin Bumiputera dengan pegawai-pegawai +ropah, pemimpin-

pemimpin rakyat ini datang hanya menun(ukkan taat setia kepada a(a.

Mulai tahun 112, beberapa perubahan perlembagaan mula diperkenalkan oleh

*harles. Beliau menubuhkan Ma(lis $enasihat negeri Sarawak di ondon untuk

menasihati dan menyelia perkara berkaitan kewangan. $ada tahun 11", beliau

menubuhkan pula Jawatankuasa $entadbiran yang diberi kuasa menguruskan semua

perkara mengenai pentadbiran Sarawak. Jawatankuasa ini dianggotai oleh 3 orang

esiden iaitu #etua pentadbir di bahagian 1, 3 dan 5 dan lima orang ahli biasa yang (uga

terdiri daripada orang-orang %nggeris.

*harles meninggal dunia pada tahun 11) dan digantikan oleh anaknya Ayner

sebagai


7/24

lumayan dan memberi harapan yang Sarawak akan mendapat pengeluaran makanan yang

men&ukupi. #esemua ini telah menyebabkan pentadbirannya men(adi lebih kompleks."

$ada penghu(ung pemerintahan Ayner pada tahun 15', beliau menghadapi

beberapa masalah kewangan dan masalah mendapatkan ganti a(a yang menyebabkan

beliau ingin menyediakan Sarawak ke arah pemerintahan sendiri. $erlembagaan yang

diperkenalkan pada tahun 151 akan menggantikan pemerintahan a(a dengan satu

bentuk kera(aan atas asas yang lebih luas yang memudahkan perkembangan kera(aan

demokratik se&ara beransur-ansur. $erlembagaan ini akan mengakhiri 9aman

pemerintahan kuasa mutlak dan menyerahkan tanggung(awab memerintah kepada apa

yang diperkenalkan sebagai State Councilatau egeri


8/24

sainti8ik yang diperlukan bagi melakukan ker(a-ker(a pemulihan ke atas banyak

kerosakan semasa pemerintahan Jepun.

Britain menghantar dua perwakilan menin(au pendapat bumiputera Sarawak

terhadap tindakan ini. Menurut perwakilan, semua Ma(lis 6ertinggi telah bersetu(u

dengan penyerahan tersebut. $emimpin persatuan *ina (uga telah menandatangani

persetu(uan mereka tetapi $ersatuan Melayu #ebangsaan :Malay National Union;

mendakwa bahawa pendapat rakyat tidak diperolehi sebelum keputusan dibuat.

Mesyuarat dan perhimpunan raksaksa telah diadakan membantah penyerahan tersebut.

?uru-guru Melayu memulau sekolah-sekolah kera(aan dan kakitangan kera(aan (uga

meletakkan (awatan se&ara beramai-ramai.

$eristiwa pembunuhan wakil British iaitu ?abenor Dun&an Stewart oleh osly

bin Dhobie di Sibu awal Disember 15 telah menghan&urkan $ergerahan nti-

$enyerahan (Anti-Cession Movement). Selepas peristiwa tersebut orang-orang %nggeris

mengambil tindakan tegas terhadap persatuan ini dan terus memper&epatkan penyerahan.

Semen(ak itu Sarawak telah di(adikan sebuah #oloni %nggeris yang sama tara8 dengan

koloni-koloni lain dalam +mpayar British. $entadbiran Sarawak diletakkan terus di

bawah Menteri 6anah Ja(ahan British. $ada 1 September 13, Sarawak bersama-sama

dengan Sabah, Singapura dan $ersekutuan 6anah Melayu telah bersetu(u menubuhkan

Malaysia.

STRUKTUR POLITIK DAN SISTEM PENTADBIRAN BROOKE

Struktur politik dan sistem pentadbiran Brooke di Sarawak adalah berasaskan 8alsa8ah

masing-masing. Brooke dan Syarikat sedikit sebanyak berkongsi pandangan dan 8alsa8ah

%bid. lm 1'

!


9/24

politik pentadbiran terutamanya tentan layanan terhadap kaum-kaum peribumi. Dasar

yang dipelopori oleh Brooke diteruskan oleh a(ah *harles iaitu tradisi pemerintahan

yang berasaskan idea peramanahan yakni Sarawak adalah milik penduduk peribuminya

dan a(ah memerintah bagi pihak dan untuk kepentingan mereka.

leh sebab kepentingan rakyat peribumi diutamakan, institusi perundingan dan

penasihatan ditubuhkan bagi membolehkan penyaluran sumbangan dan pandangan

daripada pihak peribumi.Salah satu prinsip yang dikemukakan oleh $iagam Dira(a ialah

Syarikat harus menghormati dan berusaha mempertahankan masyarakat peribumi dalam

hal ehwal agama dan adat istiadat tradisi mereka. Seperti Brooke, SBB0B (uga berhati-

hati agar &ara hidup tradisi pelbagai golongan etnik peribumi tidak terganggu mahupun

di&emar.

Sebagai langkah mengembangkan perdagangan serta melindungi golongan kaum

peribumi yang tertindas : seperti kaum Bidayuh ;, Brooke mengemukakan satu set

0ndang-0ndang pada bulan Januari 1!52). ntara lapan artikel yang termaktub, lima

men(amin kegiatan perdagangan di(alankan dengan li&in, dan yang lain tertumpu kepada

penghapusan (enayah dan hal kewangan dan per&ukaian.

Brooke men(adi pemerintah berkuasa mutlak seluruh penduduk Sarawak. Semua

penduduk dari pembesar hingga ke hamba berhak menghadapi Brooke sebagai a(ah

untuk mengemukakan sebarrang pengaduan rasa tidak puas hati terhadap kera(aan,

rayuan untuk keadilan atau bantuan untuk menghapuskan penindasan. Dengan bantuan

)uslan Cainudin. 2''3. Searah Malaysia. Selangor Darul +hsan4 $enerbit a(ar Bakti Sdn. Bhd. lm 2'


10/24

segolongan ke&il pegawai +ropah, a(ah menguruskan hal-ehwal per&ukaian,

menentukan pro(ek in8rastruktur serta keamanan dipelihara.

Bagi mengawasi keamanan dan pertahanan, sebuah pasukan tentera dinamakan

en(er Sarawak ditubuhkan pada 1!2. $ada mulanya, orang Melayu dan %ban

menganggotai pasukan ini tetapi se(ak 1!)'-an, dominasi %ban amat ketara. en(er

mengepalai kempen-kempen a(ah menghapuskan pemberontakan atau memburu

pen(enayah. $ada keseluruhannya, selama lebih kurang dua dekad, Brooke melaksanakan

sebuah sestem pentadbiran yang ber&orak sementara. Struktur polotik dan sistem

pentadbiran yang lebih (elas dan berkesan hanya ter&apai semasa pemerintahan a(ah

*harles :1!!-11);.

a(ah *harles ber(aya memperluaskan sempadan Sarawak dari Bintulu pada

tahun 1!1 hingga ke awas pada tahun 1'".!a(ah *harles merupakan pentadbir yang

teliti, sistematik dan ber(imat &ermat. Beliau mengatur sistem pentadbiran


11/24

diawasi oleh $egawai Daerah. Jawatan esiden, penolong esiden dan $egawai Daerah

dipegang oleh pegawai British atau +ropah. Setiap pegawai daerah dibantu oleh pegara

peribumi yang terdiri daripada orang Melayu dan kadang kala orang %ban. Di setiap

pe(abat esiden dan $eggawai Daerah terdapat satu atau dua (awatan kerani yang (uga

ber8ungsi sebagai penyimpan akaun dan ker(a menulis untuk mahkamah. Jawatan kerani

kebanyakan dipegang oleh orang *ina yang berpendidikan %nggeris tetapi terdapat (uga

orang Melayu, Serani dan %ban.

Sebuah birokrasi kera(aan berpusat di #u&hing (uga diwu(udkan. Jabatan

$erbendaharaan, #er(a aya, $erdagangan, $ertanian, $endidikan, $erhutanan, 6anah dan

0kur diwu(udkan. $egawai yang berkhidmat dalam birokrasi di #u&hing ma(oritinya

pakar dalam bidang masing-masing. #akitangan ikhtisas terdri daripada orang %nggeris

dan +ropah. a(ah *harles menganggap ahli pro8esional di #u&hing kurang berwibawa

kerana ker(a mereka kurang berdampingan dengan rakyat seperti esiden dan $egawai

Daerah.

#etika pemerintahan a(ah Ayner Brooke :11)-15;, diwu(udkan (awatan dan

(abatan kera(aan untuk menghadapi perkembangan semasa yang kian rumit. Sebuah

(awatan baharu, Setiausaha #era(aan diwu(udkan mulai 132 untuk menanggung beban

ker(a yang kian bertambah berikutan pembesaran dan perkembangan pesat birokrasi

kera(aan. $ada awalnya, Ayner Brooke tidak banyak melakukan perubahan besar dan

mengekalkan &orak pentadbiran sedia ada. 6idak lama kemudian, beliau memperkenalkan

perubahan besar dalam pentadbiran negeri dengan meluluskan perlembagaan baru untuk

menggantikan pemerintahan bera(a mutlak kepada pemerintahan se&ara berpelembagaan

di bawah Ma(lis 6ertinggi dan Ma(lis >egeri. 0saha ini tidak sempat dilaksanaka kerana

11


12/24

Jepun mendarat di Sarawak pada Disember 151. $emerintahan keluarga Brooke di

Sarawak berakhir pada ebruari 15 apabila Ayner Brooke memutuskan untuk

menyerahkan Sarawak kepada #era(aan British di +ngland. Mulai 1 Julai 15, Sarawak

dengan rasminya di(adikan sebagai tanah (a(ahan British : Crown Colony ; dan

ditadbirkan oleh seorang ?abenor yang dilantik oleh kera(aan British. Berikutan dengan

penyerahan itu, berakhirlah pemerintahan keluarga Brooke di Sarawak yang berlangsung

selama 1'" tahun.

PENJAJAHAN JEPUN DI SARAWAK

$endudukan Jepun di 6anah Melayu bermula setelah meletus $erang Dunia #edua.

$erang Dunia #edua bermula di +ropah pada tahun 13 dan merebak ke sia 6enggara

apabila Jepun menyerang negara-negara di sia 6enggara. ntara 8aktor Jepun

menyerang sia 6enggara ialah keperluan terhadap bahan mentah dan pasaran industri,

keinginan Jepun untuk membebaskan sia 6enggara daripada belenggu pen(a(ahan Barat

dan semangat per(uangan tentera Jepun.1'

Sebelum tahun 151 boleh dikatakan keadaan di Sarawak adalah tenang. $ada 1

Disember 151, serangan bom berlaku di Miri sebelum pendaratan 1',''' orang tentera

Jepun. 1 Disember, serangan bom di #u&hing seterusnya ke bandar lain. $ada 25

Disember, tentera laut Jepun menakluki bandar #u&hing pada 2" Disember. rang

+ropah telah memusnahkan segala bentuk kegiatan ekonomi di Sarawak sebelum Jepun

mendarat, misalnya Syarikat Minyak Shell telah memusnahkan tapak perlombongan

minyak di Miri. /arganegara +ropah di Miri &uba menyelamatkan diri dengan tiga buah

uslan Cainudin. 2''3. Se(arah Malaysia. $enerbit a(ar Bakti Sdn. Bhd4 Selangor Darul +hsan. lm231.1'Mahdi Shuid, Su9ain sman dan Sa9lina thman. 2''. Se(arah Malaysia 4 Selangor . $earson MalaysiaSdn. Bhd. lm. 12.

12


13/24

kapal ke #u&hing tetapi mereka dapat dikesan dan diserang oleh pasukan udara Jepun.

#etika Jepun menyerang #u&hing, #etua Setiausaha, #apten e ?ros *lark yang

memikul tanggung(awab mentadbir Sarawak ketika itu memberi arahan supaya semua

warganegara +ropah meninggalkan Sarawak se&epat mungkin, ke&uali pegawai-pegawai

perubatan dan sta8 hospital. amai yang terpaksa melarikan diri ke Simanggang. #apten

e ?ros *lark dan para pegawainya telah ditahan di pusat :kem; tahanan Batu intang,

bersama-sama dengan tahanan lain yang didatangkan dari tempat lain di Sarawak, Brunei

dan Sabah.

IMPLIKASI PENJAJAHAN JEPUN KE ATAS NEGERI SARAWAK

$endudukan Jepun selama lebih kurang 3 tahun ! bulan dikatakan kurang membawa

perubahan positi8 ke aras memenuhi propaganda asal ke atas sia. #etegasan pandangan

tertumpu kepada kesan negati8 bahawa pendudukan Jepun mewu(udkan kehidupan yang

amat sengsara kepada penduduk tanah (a(ahan Jepun.

Sosio-ekonomi masyarakat dikatakan sangat dahsyat keadaannya. ayanan yang

diberikan kepada masyarakat sangat berbe9a dalam sistem pentadbiran Jepun. Bidang

ekonimo dikuasai oleh Jepun dan mengenakan sistem harga pasaran pada kadar yang

amat murah kepada orang Jepun berbanding harga (ualan yang sebenar ke atas orang

ramai. Jepun melaksanakan pentadbiran se&ara tanpa usul periksa. Masalah ke&il atau

besar akan diberi hukuman sama berat. #ehidupan penduduk diawasi ketat oleh tentera

dan polis rahsia Jepun iaitu!em"itaiJepun.

13


14/24

Dalam bidang pendidikan, Jepun memperkenalkan sistem pendidikan berteraskan

bahasa Jepun. Banyak sekolah missionari #risten telah ditutup atau di(adikan kem

tahanan dan (uga pusat pela&uran.

Dalam bidang politik, Jepun pada dasarnya tidak memberu ruang yang luas

kepada penglibatan penduduk tempatan dalam pentadbiran. Jepun mengiktira8kan

pimpinan ketua kampung iaitu #i$idan. $emerintahan 9alim pihak Jepun menyedarkan

penduduk tempatan hingga mereka menyusup masuk ke dalam gerakan bawah tanah

:gerila; untuk menentang Jepun.

Semangat nasionalisma merupakan implikasi yang sangat penting setelah

pen(a(ahan Jepun di Sarawak. %dea nasionalisme mula disedari apabila wu(ud &adangan

$erlembagaan Sarawak yang diumumkan pada 31 Ma& 151 oleh a(ah Ayner Brooke.

Media &etak oleh golongan nasionalis dari 6anah Melayu menpengaruhi pemikiran

penduduk tempatan malah kuasa pen(a(ah. Misalnya wu(ud akhbar bahasa melayu

pertama iaitu a(ar Sarawak pada tahun 13' &uba memberi kesedaran kepada orang

Melayu untuk bersaing dengan kaum lain dalam bidang ekonomi dan pela(aran. %su

perpaduan, agama, tanah pusakan dan kelemahan sikap orang Melayu ditekankan.

$ersatuan $ersaudaraan Sahabat $ena Malaya :$S$M; (uga membuka &awangan di

Sarawak.

IMPLIKASI PEMERINTAHAN KERAJAAN KOLONIAL BRITISH KE ATAS

SISTEM MASYARAKAT DI SARAWAK

pabila Jepun menyerah kalah, maka bermula pada >o7ember 15", Sarawak diletak

sementara waktu dibawahBritish Military Administrationsehingga 1 Julai 15. Se(ak

15


15/24

dari tarikh tersebut Sarawak diserahkan se&ara rasminya di bawah $emerintahan #era(aan

#olonial British. 0ntuk mempastikan pembangunan berterusan di Sarawak, #olonial

British teleh men(alankan dasar-dasar baru disamping mengekalkan asas pemerintahan

egim Brooke dalam struktur pentadbiran Sarawak.

Polisi Pembangnan Pen!a"bi#an Kolonial B#i!is$

%mbasan se(arah lalu mengenai hubungan Sarawak dan British telah bermula se(ak 1!!!

apabila Britain mewu(udkan egeri yang diasaskan oleh a(a-ra(a Brooke

telah diteruskan dalam tahun 15.

$erubahan yang wu(ud dalam struktur Ma(lis 6ertinggi dan Dewan >egeri

menun(ukkan bahawa anggota yang dipilih merupakan bilangan ma(oriti dalam kedua-

dua badan tersebut. $entadbiran di peringkat rendah diperkemaskan dari semasa ke

semasa. $ada tahun 1"5, Ma(lis Bandaran #u&hing telah ditubuhkan untuk mentadbir

Bandar #u&hing.

1"


16/24

$ada 1" pula, Ma(lis $enasihat Bahagian yang dianggotai oleh ketua-ketua

tempatan ditubuhkan di seluruh Sarawak. $ada tahun 1", diperkenalkan dengan

pilihanraya di peringkat pentadbiran Bahagian dan Daerah di Sarawak. $ada bulan Jum

1", Sarawa$ United %eo"les %arty: S0$$ ;telah diluluskan penubuhan dan diikuti

$arti >egara Sarawak :$>S; pada pril 1'. S0$$ dan $>S merupakan

pengasas parti politik di Sarawak.

1 Julai 15, British telah menerima dan menguatkuasakan $erlembagaan

Sarawak 151 yang dikenali sebagai Sarawak rder >o. *-21. $erlembagaan ini

menerangkan dengan (elas struktur eksekuti8 : Ma(lis 6ertinggi ; dan Badan $erundangan

: Ma(lis >egeri ; serta sembilan prinsip utama kera(aan Sarawak yang antara lain

bertu(uan memberi tara8 berkera(aan sendiri. #edua-dua ma(lis ini berperanan sebagai

badan pemerintah tetapi tidak ada ahli yang dipilih se&ara langsung melalui pilihanraya

kerana semua ahli dilantik oleh ?abenor.

$erlembagaan Sarawak 151 telah diisytiharkan pada 25 September 151 dan

dengan ini memindahkan kuasa autokrasi a(a Sarawak kepada eksekuti8 : Ma(lis

6ertinggi ;.11$emindahan kuasa ini bermaksud sebagai a(a Sarawak hanya bertindak

berasaskan nasihat dan persetu(uan Ma(lis 6ertinggi yang dianggotai oleh lima orang ahli

yang sebahagian besar merupakan $egawai $erkhidmatan wam Sarawak. Seiring

dengan perubahan itu, kuasa perundangan a(a Sarawak (uga dipindahkan kepada badan

perundangan : Ma(lis >egeri ;. Ma(lis ini mempunyai 2" orang ahli iaitu 15 ahli ialah

rasmi dan 11 alhi tidak rasmi yang sebahagian besar merupakan pegawai perkhidmatan

11uslan Cainudin. 2''3. Se(arah Malaysia. $enerbit a(ar Bakti Sdn. Bhd4 Selangor Darul +hsan. lm"!2.

1


17/24

wam Sarawak. Ma(lis >egeri diberi kuasa perundangan tertinggi dan ditugaskan untuk

meluluskan undang-undang yang digunakan di Sarawak.

$ada tahun 1", satu pindaan telah dibuat ke atas perlembagaan negeri Sarawak

yang berkuatkuasa mulai bulan pril 1"). Di bawah pindaan itu, ahli-ahli Ma(lis

6ertinggi ditambah men(adi 5" orang. Dari (umlah itu 25 ahli tidak rasmi yang dipilih

se&ara tidak langsung, 21 ahli dipilih oleh Ma(lis $enasihat sebahagian yang mewakili

kelima-lima bahagian pentadbiran dan 3 orang lagi dilantik oleh Ma(lis Bandaran

#u&hing, Ma(lis Daerah Sibu dan Ma(lis Daerah Miri. Baki 21 ahli ialah samada men(adi

ahli kerana (awatan atau dilantik oleh ?abenor.

Polisi Pembangnan In%#as!#&!# Kolonial B#i!is$

0ntuk membaikpulih sistem perhubungan, (ambatan telah diperkemaskan dengan

melantik (urutera dan (uruukur yang mahir dan &ekap. Selepas tahun 15!, usaha

pemulihan telah ber(alan dengan baik. Bangunan, (ambatan, (alanraya dan kolam bekalan

air diperbaiki. $ada tahun 15, perhubungan udara telah diwu(udkan oleh Malayan

Airways &imited untuk menghubungkan #u&hing dengan Singapura, Jeselton dan

Sandakan. $ada tahun 1"", syarikat penerbangan Borneo Airways memulakan

prkhidmatan di daerah terpen&il di pedalaman Borneo.

Selepas $enubuhan Malaysia pada 13, nama Malayan irways imited

ditukarkan kepada Malaysian irways imited. Dua tahun kemudian, Borneo irways

bergabung dengan syarikat penerbangan itu memperluaskan perkhidmatan ke Sabah dan

Sarawak. $ada tahun 1, #era(aan Malaysia dan Singapura bersetu(u untuk mengambil

alih Malaysian irways imited pada 1). $ada bulan pril 1)1, Malaysia irlines

1)


18/24

Berhad dida8tarkan dan nama itu kemudian ditukarkan kepada Malaysian irline System

Berhad :MS; pada bulan >o7ember 1)1.12

$engangkutan dan perhubungan sangat penting di Sarawak. $elabuhan utama di

#u&hing, Miri dan Sibu telah dibaikpulih pada tahun 1"'an. Manakala 6entera 0dara

Dira(a :; turut memberi perkhidmatan bot la(u Sunderland untuk men(aga

keselamatan perairan di Sarawak. %ni mendorong kegiatan akti8 'he Straits Steamshi"

Com"anydan lain-lain syarikat dari Singapura, ustralia dan ong #ong pada tahun

berikutnya. Memendangkan ramai penduduk Sarawak menggunakan sungai sebagai

perhubungan, syarikat-syarikat perkhidmatan bot la(u diwu(udkan di #u&hing,

Simanggang : Sri man ;, Sarikei, Sibu dan imbang seperti Sibu +press, #apit +press

dan lain-lain.

$engangkutan (alanraya (uga telah diperbaiki terutamanya (alanraya sepan(ang

2'' batu yang menghubungkan #u&hing dan Sibu. >amun, usaha-usaha untuk

membangunkan sistem perhubungan darat di Sarawak amat sukar kerana struktur bentuk

muka bumi yang dilitupi air dan berbukit.

Dalam bidang komunikasi pula, perkhidmatan telegra8 dan tele8on diwu(udkan.

$ada tahun 1!5, kabel submarin yang pertama dipasang bagi menghubungi Singapura,

abuan dan ong #ong melalui abuan.13$ada tahun 1"'-an, sebaran am atau media

massa adalah sangat ketara yang mana 1 akhbar dan ma(alah diterbitkan di Sarawak.

Sebelum itu, akhbar bahas %nggeris, Sarawak 6ribune diterbitkan pada tahun 15

sebagai saluran pihak kera(aan menyampai sebarang polisinya. %ni diikuti dengan

penerbitan Sarawak ?a9ette pada bulan September 15. $embangunan bidang

12%bid. hlm )!)13%bid. hlm. )!

1!


19/24

komunikasi diperhebatkan dengan perkhidmatan penyiaran radio dalam bahasa %ban,

Melayu dan %nggeris.

Polisi Pembangnan E&onomi Kolonial B#i!is$ Bo#neo

Sepan(ang tempoh pemerintahan kera(aan #olonial British di Sarawak, usaha-usaha

pembangunan adalah tertumpu kepada pemulihan ekonomi. Dalam bidang penanaman

getah, terutamanya hasil penemuan kaedah baru :kahwin;. Men(elang awal abad ke-2'

semakin banyak syarikat penanaman getah mun&ul seperti Sime Darby, ?uthrie,

arrisons E *ros8ield, 0nited $lantations dan Boustead-Buttery +state gen&y ouse.

15

$ada tahun 1'-an, estet-estet getah semakin bertambah yang kebanyakannya dimiliki

oleh syarikat tersebut.

6anaman lada hitam dan gambir diusahakan se&ara komersial di Sarawak

bertu(uan untuk eport mulai 1!5'. $entadbiran Brooke memberi galakan kepada orang

*ina terutamanya dari Singapura untuk mengusahakan tanaman ini dengan memberi

konsesi tanah untuk membuka ladang. #awasan penanaman lada hitam dan gambir ialah

sekitar #u&hing-Serian dan Sarikei-Maradong. kibat galakan dan sokongan kuat pihak

kera(aan, Sarawak mun&ul sebagai pengeluar lada hitam yang kedua terbesar di dunia.

ada hitam yang dihasilkan di Sarawak merupakan yang terbaik di dunia. $ada tahun

1', terdapat )''' ekar tanah yang ditanam dengan lada hitam.1">amun dalam tempoh

1) tahun pemerintahan kera(aan #olonial British di Sarawak tidak wu(udnya ran&angan

perusahaan kilang. *uma pada tahun 12, ) buah syarikat tara8 prinris dimulakan untuk

memproses batik, plywood dan biskut. #elemahan British adalah tidak menggalakkan

15%bid. hlm. )))1"%bid. hlm. ))3

1


20/24

penubuhan kilang kerana bahan mentah yang diperolehi di 6anah Melayu di proses di

Britain dan bukan di 6anah Melayu.

$etroluem ialah bahan galian paling penting yang dihasilkan di Sarawak. 0saha

men&ari galian bahan tersebut dimulakan oleh kumpulan Shell, iaitu sebuah syarikat

usahasama milik British dan Belanda. $etroluem mula ditemui pada 11' dan diusahakan

sehingga kini.

Polisi Pembangnan Sosial Kolonial B#i!is$ Bo#neo

Dalam men(alankan pentadbiran di Sarawak, kera(aan #olonial British dikatakan

menekankan dasar sosial dan keba(ikan. %ni kerana dikhuatiri akan dike&am oleh

masyarakat moden Barat. Dalam bidang pendidikan, pada tahun 15, $e(abat $ela(aran

dikelolakan oleh seorang pengarah pela(aran. Sekolah-sekolah mission #ristian, *ina dan

Melayu diperbaiki. %ni ditambahkan dengan pembinaan sekolah rendah dan menengah

serta maktab perguruan. $ada tahun 15), Ma(lis #eba(ikan dan #ema(uan #olonial

:*MB; telah mendermakan sebanyak =1 (uta untuk membina Maktab $erguruan

Batu intang di #u&hing dan sebuah sekolah menengah.

$eranan embaga $entadbiran 6empatan sebagai pengelola sekolah-sekolah telah

diambil alih oleh embaga $ela(aran yang ditubuhkan pada tahun 1". %ni adalah untuk

menyeragamkan sukatan pela(aran di setiap sekolah di Sarawak dan mengatasi masalah

kekurangan pendidik. Di samping itu, kera(aan mula memberi bantuan geran kepada

sekolah-sekolah swasta dengan syarat menggunakan sukatan pela(aran kera(aan.

$embela(aran bahasa %nggeris diutamakan termasuk pertukangan dan sains rumah tangga.

$ela(ar-pela(ar tamat tingkatan 1 diberi latihan utnuk men(adi guru di sekolah rendah

2'


21/24

manakala pela(ar yang tamat tingkatan 3 diberi latihan untuk men(adi guru di sekolah

menengah. $ada tahun 1"), Maktab $erguruan Sibu telah didirikan bagi melatih guru-

guru sekola *ina dan menggunakan bahasa *ina sebagai bahasa pengantar. Men(elang

11, terdapat " buah sekolah menengah dan ditambah 3 buah lagi pada tahuun 12.

#emudahan kesihatan pada mulanya diusahakan oleh mubaligh-mubaligh #rstian.

Mereka menubuhkan beberapa hospital dan dispensari tetapi kebanyakannya tertumpu di

bandar besar seperti #u&hing. $ada 121, pusat kesihatan ke&il dibuka di Simanggang

:Sri man; dan Sibu.1leh sebab tahap kesihatan rakyat yang semakin merosot selepas

$erang Dunia #edua, maka kera(aan #olonial British telah memberi tumpuan khusus

kepada bidang kesihatan. /abak demam malaria dan batuk kering amat ketara men(elang

akhir $erang Dunia kedua. Masalah kekurangan 9at makanan semakin berleluasa

terutamanya amat ketara di #u&hing. leh itu, Jabatan #esihatan telah dipulihkan pada

tahun 15). /ang se(umlah =)' ribu telah disumbangkan untuk membina dan

memperbaiki 1! buah hospital dan dispensari di Sarawak.

$erubahan dan perkembangan (uga banyak berlaku dalam bidang kesihatan. $ada

tahun 15), Jabatan kesihatan hanya mempunayi 1 pengarah, 3 orang pegawai kesihatan

dan 1 matron tetapi men(elang 12, Jabatan kesihatan telah mempunyai $emangku

$engarah dan $enolong $engarah, orang pegawai ikhtisas kesihatan, 2" oang pegawai

kesihatan, 1 ketua matron dan 2 orang ketua (ururawat dengan 22 orang (ururawat dan

(uga beberapa peker(a am. Dengan itu, Jabatan #esihatan berupaya mengawal masalah

penyakit-pentakit demam malaria, batuk kering dan kusta dari merebak.

ospital (uga didirikan di #u&hing, Sibu, Miri, Bintulu dan imbang. Manakala

klinik-klinik dan pusat-pusat bidan telah didirikan di kawasan luar bandar. $ada tahun

1%bid. hlm. )!

21


22/24

1"3, sebuah pusat F-ay batuk kering telah dibina di #u&hiing. ospital-hospital dan

wad-wad batuk kering (uga disediakan di Simanggang, Sibu, Miri dan tempat-tempat

lain. Melalui geran program pembangunan *MB, masalah keperluan peralatan

perubatan dan pakar kesihatan dapat diatasi.

Disamping itu, penduduk tempatan diambil men(adi kakitangan melalui latihan

untuk mengendalikan sistem F-ay. $ertubuhan membentaras penyakit tibi :Sarawa$

Anti-'uerclosis) ditubuhkan. ?erakan pen&egahan penyakit malaria (uga dimulakan

pada tahun 1"2 dengan bantuan $ertubuhan #esihatan dunia :/;.

PENUTUP

#emun&ulan Sarawak sebagai unit politik yang tersendiri berhubung rapat dengan situasi

geopolitik di Barat aut Borneo, khasnya dengankebangkitan dan kemorosotan

#esultanan Brunei. $embangunan $entadbiran, %n8rastruktur, +konomi dan Sosial negeri

Sarawak adalah implikasi daripada pen(a(ah British. >amun demikian, sumbangan

penduduk tempatan terhadap perkembangan politik dan pentadbiran (uga tidak kurang

penting. %nstitusi sosiopolitik peribumi yang ber8ungsi pada 9aman prapen(a(ahan Barat

terus digabungkan :dengan &uma sedikit penyesuaian; dalam kera(aan kolonial yang

diasaskan. $enggabungan tersebut berlaku kerana kuasa pen(a(ah Brooke di Sarawak

yang menitikberatkan keba(ikan penduduk peribumi lalu menyediakan saluran bagi

ketua-ketua masyarakat peribumi turut serta dalam hal pentadbiran komuniti sendiri.

/alau bagaimanapun, penyertaan peribumi ini sangat terhad, mereka &uma berperanan

sebagai penasihat atau perunding. Segala kuasa eksekuti8 dan perundangan tetap

dipegang oleh pihak Brooke.

22


23/24

>amun demikian Brooke sedikit sebanyak telah ber(aya men&etuskan perasaan

kenegaraan meskipun pada peringkat yang asas. Dengan memastikan sempadan politik

tetap dengan Brunei, buat pertama kalinya dalam se(arah, penduduk Sarawak merasa

mereka berada dalam satu entiti politik yang lebih luas daripada lembah sungai atau bukit

mereka. Di Sarawak terutamanya, pelbagai kaum peribumi yang berbe9a antara satu sama

lain telah menaruh kesetiaan kepada a(a Brooke yang telah bertindak sebagai simbol

penyatuan. >ama


24/24

RUJUKAN

bdul ahman a(i %smail. 2''". Malaysia Searah !enearaan dan %oliti$. #uala

umpur4 Dewan Bahasa dan $ustaka.

ndaya Barbara /atson dan eonard G. ndaya. 1!3. Searah Malaysia. #uala

umpur4 Ma&millan $ublishers :Malaysia; Sdn. Bhd.

9mah bdul Mana8. 2''1. Searah Sosial Masyara$at Malaysia. #uala umpur4

0tusan $ubli&ations E Distributors Sdn.Bhd.

a(i Buyong dil. 1!1. Searah Sarawa$. #uala umpur4 Dewan Bahasa dan $ustaka.

%nstitut 6adbiran wam >egara Malaysia. 11. Neara !ita. #uala umpur4 $er&etakan

>asional Berhad.

%ntan, >egara #ita. 1!2. Searah* %entadiran dan +asar-dasar %emanunan Neara.

#uala umpur4 %nstitusi 6adbiran wam >egara.

Mohd. >oor bdullah. 1).!emasu$an Saah dan Sarawa$ $e dalam %erlemaaan

Malaysia. #uala umpur4 Dewan Bahasa dan $ustaka.

uslan Cainudin. 2''3. Searah Malaysia. Selangor Darul +hsan4 $enerbit a(ar Bakti

Sdn. Bhd.

Syed %drus Syed hmad dan . Santhiram. 1'. %er$emanan %endidi$an +i

Sarawa$. #uala umpur4 Dewan Bahasa Dan $ustaka.

6ate, D.J.M. 1!). Searah %ementu$an Asia 'enara* #ilid +ua-%eruahan Sosial

dan,$onomi.$etaling Jaya4 $enerbit a(ar Bakti Sdn. Bhd.

H

Documents

Sejarah Sarawak