Selami SERHATLIO LUĞTıbbi Görüntüleme Teknikleri

F.Ü. SHMYO -2014

Radyoterapinin amacı kanserli hücreleri yok etmektir, ama bu arada tedavi alanı içinde kalan sa lıklı hücreler de ğetkilenecektir.

Bu ekilde ortaya çıkabilecek yan etkiler şço u zaman hafif olmakla beraber, bazı ğhastalarda önemli sakıncalar yaratabilir.

Tedaviye ba lamadan önce hastaya, tedavi şsüresince ve sonrasında olabilecek yan etkiler anlatılmalıdır.

Tedavi alanının geni li i ve lokalizasyonu : Alan ş ğgeni ledikçe komplikasyon riski artar. Ayrıca ştedavi alanının içinde yer alan kritik organ sayısı ve hacmi arttıkça, risk artar.

Her organın radyasyona direnci de i iktir. ğ şÖzellikle radyasyona toleransı az olan böbrek, karaci er gibi dokuların alan içinde ğbulundu u durumlarda azami dikkat gerekir.ğ

Uygulanacak toplam ve günlük doz miktarı:

Gerek toplam ve gerek günlük doz miktarı ne kadar yüksekse, yan etki riski de o kadar yüksek olacaktır.

Hastanın ya ı ve genel durumu: ş

Ya lı ve direnci dü ük ş şhastalarda, genel durumu bozuk hastalarda radyoterapiye ba lı yan etkiler daha çabuk ğgeli ir ve daha problemli şseyreder.

Tedavinin kalitesi: Do ru cihaz seçimi, do ru ğ ğplanlama ve tedavi süresince dikkatli bir takiple yan etki olasılı ını asgariye indirmek ğmümkünüdür.

Özel durumlar dı ında haftanın 5 günü şuygulanır, haftasonu 2 gün ise sa lıklı ğhücrelerin kendini toparlamasına izin vermek amacıyla dinlenilir. Ayrıca yan etkileri asgariye indirebilmek için, tedavi alanı içinde kalan ve ı ınlanmasına gerek olmayan şsa lıklı dokuları radyasyondan korumak ğamacıyla özel yapılmı kur un koruma ş şblokları kullanılır.

Birçok hasta tedavi ilerledikçe geli en yan şetkileri, esas hastalı ının artmaya ba ladı ı, ğ ş ğhatta hastalı ın ba ka yerlere atladı ı ğ ş ğeklinde yorumlamaktadır. ş

Bu, onun tedaviye olan inancını ve psikolojik durumunu bozmaktadır.

Oysa en ba tan itibaren bu yan etkiler şhakkında bilinçlenerek ve ortaya çıkacak her yeni durumdan doktorundan bilgi alarak, bu olumsuzluktan kurtulmak mümkündür.

Tedavi sonrası bazıları günler, bazıları haftalar içinde kaybolacaktır.

Ayrıca her yan etki için, yakınmaları hafifletecek tıbbi çareler mevcuttur.

Bazen birtakım ilaçlar kullanarak, bazen tedaviye bir süre ara vererek bu yan etkileri hafifletmek mümkündür.

Yan etkiler, asla tedavinin kötü gitti i ya da ğbir i e yaramadı ı eklinde ş ğ şyorumlanmamalıdır.

Radyoterapinin yan etkileri, tedavi süresince görülen "erken komplikasyonlar" ve tedaviden bir süre sonra beliren "geç komplikasyonlar" olarak sınıflandırılır.

Ayrıca olası yan etkiler, tedavinin uygulandı ı bölgeye göre de i ir : ğ ğ ş

Radyoterapi bazen kan yapıcı sistemin üretti i hücreleri etkileyebilir. ğ

Eri kin bir insanda kan hücrelerinin yapımı şözellikle kemik ili i dokusunda gerçekle ir. ğ şDolayısıyla radyoterapi alanı dahilindeki kemik dokusu hacmi arttıkça (omurga, kalça kemi i gibi) kanla ilgili yan etki riski de ğartar.

Ayrıca kemoterapi ile birlikte giden ya da kemoterapiden hemen sonra ba layan şradyoterapide kan ile ilgili yan etkiler daha sık görülmektedir.

Kandaki olası yan etkileri zamanında saptayabilmek ve gerekli önlemleri zamanında alabilmek için radyoterapiye giren her hastaya haftanın belli bir günü, düzenli olarak kan sayımı yapılır.

Eritrositler (Alyuvarlar) :

Lökositler (Akyuvarlar) :

Trombositler :

Bu hücreler tedavi nedeniyle azalabilir. Bu durumda kendinizi yorgun, halsiz, i tahsız hissedersiniz. E er eritrosit sayısı ş ğçok dü erse (radyoterapide bu çok nadir şgörülen bir durumdur) tedaviye ara vermek gerekebilir. Bu gibi durumlarda kan nakli ya da kan yapımını hızlandırıcı ilaçları kullanmak gerekebilir.

Radyoterapi ile azalma riski en fazla olan hücre grubudur. Bu hücrelerin dü üklü ünü ş ğhissedemezsiniz. Bunu ancak rutin ve düzenli yapılan kan sayımları ortaya koyabilir. ,

Bu hücrelerin belli bir seviyenin altına dü mesi, şhastayıenfeksiyonlara kar ı daha duyarlı kılar, şdirencini dü ürür. Bu nedenle yüksek ate , yeni ş şba layan öksürük gibi durumlardan doktorun şhaberdar olması gerekir.

Lökosit sayısı çok dü ükse tedaviye ara vermek, şbirtakım ilaçlar kullanmak gerekebilir. (antibiyotik kullanmanız gerekebilir).

Bu hücreler kanın pıhtıla ma şfonksiyonundan sorumlu hücrelerdir ve radyoterapiye ba lı olarak pek nadiren ğazalabilirler.

Çe itli yerlerden küçük kanamalar, şcildinizde noktacıklar ya da çürüme tarzında görünümler bu hücrelerin dü tü ünün göstergesi olabilir. Bu durum ş ğiçin de gerekli önlemler alınır.

Radyasyon tedavisinin uygulandı ı her ğbölgede cilde ait birtakım yan etkiler geli ebilir. Bu yan etki riski, uygulanması şplanlanan toplam doz yükseldikçe artar. Yani daha çok 5-6 hafta süren uzun süreli tedavilerde ve tedavinin ileri dönemlerinde görülür. Koltuk altı, boyun gibi cilt dokusunun ince oldu u bölgelerde, anüs ğbölgesi, a ız içi gibi mukoza dokularında bu ğtip yan etki riski daha fazladır.

leri derecedeki yan etkilerde tedaviye bir İsüre ara verilmesi gerekebilir. Birtakım ilaçlar önerilebilir.

Cilt reaksiyonlarının büyük bölümü tedavi bitiminden 2-4 hafta sonra kendili inden ğkaybolur.

Bazen tedavi sonrası uzun dönemde radyoterapi alanına dahil olan noktasal tarzda koyu lekeler (telenjiektazi) kalıcı olabilir ve zararsızdır.

Ba ve Boyun Bölgesi Radyoterapisindeki Olası Yan Etkilerş - Di lerle ilgili yan etkiler : ş

- A ız bo lu u ve boyuna ait yan etkiler : ğ ş ğ - tah azalması ve ona ba lı etkiler : İş ğ - Ses de i iklikleri : ğ ş - Saç ve kıl dökülmesi :

Gö üs Kafesi Bölgesi Radyoterapisindeki Olası Yan Etkilerğ - Yutma zorlu u : ğ - Bulantı-kusma : - Nefes darlı ı, öksürük : ğ

Mide ve Karın Bölgesi Radyoterapisindeki Olası Yan Etkiler - shal : İ - Bulantı-kusma : - tah azalması ve kilo kaybı : İş - drar yaparken a rı : İ ğ

A ız bo lu una radyoterapi uygulanması, ğ ş ğdi lerin çürüme e ilimini artırabilir. Bu ş ğdurumda düzenli bir di hekimi kontrolüne şihtiyaç olacaktır. Florid tedavisi, di lerin şradyoterapinin yan etkilerinden korunmasında faydalı olabilir.

.

. A ız içi hücreler radyasyona duyarlı ğoldu undan, tedavi süresince a ız içinde ğ ğyaralar olabilir.

Bu nedenle tedavi süresince a ız bakımı ğson derece önemlidir.

Bazen tedavi boyunca düzenli antiseptik gargara ve gerekirse ba ka ilaçlar şkullanmak gerekebilir.

Ba boyun bölgesinde tükrük üreten çok sayıda şsalgı bezi vardır ve bunlar radyoterapiden etkilenerek tükrük üretimini oldukça azaltabilir, hatta tamamen sonlandırabilirler. Bu durum sıkıntılı bir tablo yaratabilir. Yutma güçlü ü, a ız ğ ğkurulu u, çi neme zorlu u sıkça görülür. Ayrıca ğ ğ ğtükrük salgısının azaldı ı bu ortam fırsatçı ğenfeksiyonlar için çok uygun bir ortamdır. Bir fırsatçı mantar enfeksiyonu tablosu olan Pamukçuk Hastalı ı bu hastalarda sık görülür. Bu ğdurumda gerekli bazı ilaç ve önlemler alınmalıdır.

Bu tedavi dili de etkileyece i için bu bölgede bulunan ğtat almadan sorumlu hücrelerin fonksiyonu azalabilir. Bu durum, tat alma duyusunu aksatabilir.

Bazı hastalar, hiçbir gıdanın tadını alamadıklarını, her gıdanın tadının aynı oldu unu söylerler. Bazıları ğa ızlarında sürekli metalik bir tat hissederler. ğBoyun tedavisine ba lı cilt yaraları, yutma güçlü ü ğ ğgeli ebilir.ş

Hastalar tedavinin ilerleyen dönemlerinde, yutma sırasında bo azlarında bir yumru hissettiklerini ifade ğederler.

Örne in a ız kurulu u aylarca sürebilir. Nadiren ğ ğ ğkuruluk kalıcı da olabilir. Önceleri bu durum size zor gelecektir, ama size yardımcı olabilecek çareler vardır. A zınızı nemlendirecek yapay ğtükrük spreyleri, antiseptik ilaçlar önerilebilir. Tat alma bozuklu unun düzelmesi bazen tedavi ğsonrası 1 yıla kadar gecikebilir. Ama ço u kez ğyan etkiler tedavi sonrası yava yava ortadan ş şkalkacak ve her ey normale dönecektir.ş

Alkol ve sigara hastanın a zının içini tahri ğ şedebilece inden, tedavi ğsüresince bunların hiç kullanmaması en do rusu ğolacaktır.

A ızda olan bu yan etkiler i tah azalmasına ğ şve dolayısıyla kilo kaybına yol açabilir. tah İşazalsa bile, uygun beslenmeye gayret sarf edilmelidir.

Hızlı kilo kaybı vücudunuzun direncini dü ürür, bu da tedaviyi etkileyebilir. ş

Ya lı, baharatlı, kızartma türü ğyiyeceklerden, çok sıcak ve çok so uk ya da ğasitli içeceklerden tedavi süresince uzak durmak faydalı olacaktır.

Gerekirse, a ız içi sorunların geçene ğkadar yüksek kalorili solüsyonlarla takviye yapılabilir.

Bo az çok tahri olmu , yeme-içme ğ ş şsancılı bir hal almı sa, tedaviye bir süre şara vermek de gerekebilir.

Bu tür yan etkiler tedavi tamamlandıktan sonra birkaç hafta kadar daha devam edebilir.

Ses tellerinin bulundu u bölgeye (boyun) ğradyoterapi uygulanıyorsa, sesin bo ukla ıp kısıldı ını, bazen tamamen ğ ş ğkesildi i fark edebilir. ğ

Bu durumu hastalı ın ilerledi i yönünde ğ ğyorumlayan hastalar çoktur. Oysa bu bir yan etkidir ve bu de i iklikler geçicidir. ğ şTedavi bitiminden en geç birkaç hafta sonra sesiniz eski haline dönecektir.

Sadece radyoterapi uygulanan bölgede olmak üzere, saç ve vücut kılları dökülebilir.

Genellikle tedavinin ikinci haftasından sonra ba lar. Bu durum geçicidir, tedavi şbitiminden 2-3 ay sonra normal haline döner.

Kimi zaman yeni çıkan saçların daha de i ik renk ve tipte oldu u, hatta biraz ğ ş ğdaha gür çıktı ı izlenir.ğ

Radyoterapi esnasında ve sonrasında bir süre için gö üste daralma hissi olabilir, katı ğyiyeceklerin alınması zorla abilir. Daha ileri şa amada sıvı gıdaların alınması bile zor şolabilir. Bunlar tedavinin getirdi i durumlardır, ğhastalı ın kendisi ile ilgili de ildir. ğ ğ

Takviye edici, yüksek kalorili hazır solüsyonlar kullanmak gerekebilir.

Bu tip a rılar ve yutma zorlukları tedaviden ğsonra giderek azalır ve genellikle 5-8 haftada tamamen geçer.

Bazı hastalar tedavi süresince, hatta ilk günlerden ba layarak bulantı ve bazen kusmadan yakınırlar. şTedavi alanı mideye ne kadar yakınsa, bu yakınma o kadar yaygındır. Bazen bulantı hissi nedeniyle yemek yeme problemi olan hastalarda hızlı kilo kaybı ba lar. ş

Bunu önlemek için mide bulantısı ve kusmayı önleyici ilaçlar alınabilir. Günümüzde bu konuda çok etkili yeni ilaçlar mevcuttur. Radyoterapi biter bitmez bulantı ve kusma yakınmaları da kalmayacaktır.

Gö üs bölgesine radyoterapi uygulanması sonucu ğkuru öksürük, nefes darlı ı geli ebilir. Bu konudaki ğ şsıkıntıları hafifletecek bazı ilaçlar vardır.

Ancak tedavi bitiminden birkaç ay sonra geli ebilecek öksürük, nefes darlı ı yakınması, ş ğmutlaka üzerinde durulması gereken bir husustur. Akci er radyoterapisi sonrası bir geç komplkiasyon ğolarak özel bir enfeksiyon geli ebilir (Radyasyon şPnömonisi) Bunun asıl hastalıkla ilgisi yoktur, ama sıkıntılı bir durumdur. Bu enfeksiyonun akci erde ğbıraktı ı hasar kalıcı olabilir. Gerekli tedavi yapılmalı ğve önlemler alınmalıdır.

Karın bölgesi ı ınlamalarında ishal, çok defa şberaberinde mide krampları ve i kinlik ş şyakınması ile birlikte yaygın bir ekilde görülür. ş

shal devam ederken tedaviye devam edilmesi, İishali artırır, önlenmesini geciktirir ve bu durum özellikle dü kün hastalarda sıvı kaybına yol şaçarak ciddi sorunlar yaratabilir.

shal durumunda ço u kez ishal sona erene kadar İ ğtedaviye ara verilir ve bu arada ishal kesici ilaç ba lanır. Az lifli gıdalar almak, bol miktarda su şiçmek faydalı olacaktır. shal, tedaviden sonra İtamamen geçecektir, kimi zaman birkaç hafta devam edebilir.

Karın bölgesi ı nlamalarında bulantı hissi şve kusma sıktır. Bu durumu önleyebilecek ilaçlar kullanılmalıdr.

Tedaviden 30 dakika önce alınacak bir bulantı kesici ilaç çok etkili olacaktır. Tedavi bitiminde genellikle bulantı da kesilir.

Bulantı sonrası i tahsızlık da, ishal de kilo kaybına yol şaçabilir.

Hastalar yemek kokularını çok rahatsız edici olarak algılayabilirler.

Düzenli, rutin ö ünler yerine az ve sık ö ünler yapmak daha ğ ğdo ru olacaktır. tahsızlık ileri derecede ise takviye edici, ğ İşyüksek kalorili solüsyonlar kullanmak gerekebilir. Hatta hızlı kilo kaybı durumunda hastanede yatırılıp, besleyici serumlar, özel yollarla beslenme (burun ya da a ızdan ğmideye ula an tüpler) tedavileri ile yeniden yemek şyiyebilecek duruma gelene kadar hastane tedavisi yararlı olur.

Bu radyoterapide çok nadiren kar ıla ılan bir durumdur.ş ş

A a ı karın bölgesi ı ınlamalarında idrar ş ğ şkesesinin radyasyona maruz kalması sonucu geli en ve sistit, sık sık idrara çıkma, idrar şyaparken yanma tarzında a rı yakınmalarına yol ğaçabilir.

Bol su içmek bu belirtileri hafifletir, ama bu gibi zamanlarda çay, kahve, alkol türü içeceklerden olabildi ince kaçınmakta fayda vardır. ğ

Doktor önerisi ile antiseptik ve antibiyotik türü ilaçlar kullanmak gerekebilir.

Bu yakınmalar da tedaviden sonra kısa sürede kaybolacaktır.