Selección de textos do séc. XIX

7/31/2019 Seleccin de textos do sc. XIX

1/12

AiAiAiAi de quende quende quende quen leva naleva naleva naleva na

unha estrelaunha estrelaunha estrelaunha estrela

Ai de quen leva nAi de quen leva nAi de quen leva nAi de quen leva n

un cantar!un cantar!un cantar!un cantar!

ronteronteronteronte

o bicoo bicoo bicoo bicoPoePoePoePoesasasasa do sc.do sc.do sc.do sc. IXIXIXIX


2/12

REXURDIMENTO (XIX)Precursores (1808-1863)

Dende a ocupacin francesa ata a publicacin de CantaresGallegos.

Autores relacionados co Provincialismo. ALBERTO CAMINO

Vilancicos para o Hospicio Conposteln

FRANCISCO AN PoemaA Galicia

XON M. PINTOS A gaita gallega

Rexurdimento Pleno (1863-1888-1906)

Desde CantaresGallegos , de Rosala ata publicacin de ODivino Sainete, de Curros ata a fundacin da Real AcademiaGalega).

Maior esplendor. Autores relacionados co Rexionalismo. POESA: ROSALA DE CASTRO

Cantares gallegos (1863) Follas novas (1880)

EDUARDO PONDAL Queixumes dos pinos (1886) Os Eoas (1886)

CURROS ENRQUEZ Aires da mia terra (1880) O divino sainete (1888)

REXURDIMENTO (XIX) PROSA:

MARCIAL VALLADARES Maxina ou a filla esprea (1880)

V. LAMAS CARVAJAL

Catecismo do labrego (1880-90) A. LPEZ FERREIRO

A tecedeira de Bonaval O Castelo de Pambre O nio de pombas

TEATRO: GALO SALINAS

A torre de Peito Burdelo (1880) Filla!(1892)

FRANCISCO DE LA IGLESIA Fonte do xuramento (1882)

XAN CUVEIRO PIOL Pedro Madruga (1897)

LUGRS FREIRE A ponte (1903) Mareiras (1904)


3/12

Na chegada a Ourense da

primeira locomotora

Vela vn, vela vn avantando

cmaros e corgas, e vales, e

(cerros.

Vinde vela, mocios e mozas!Saludaina rapaces e vellos!

por onde ela pasa

fecunda os terreos,

esprtanse os homes,

florecen os eidos.

Vela vn, vela vn tan oupada,

tan milagrosia, con paso tan

(meigo,

que parece unha Nosa Seora,

unha Nosa Seora de ferro.

Tras dela non veenabades nin cregos;

mais vn a fartura

e a luz! e o progreso!

Catedral, demagogo de pedra,

dun pobo fantico erguida no

(medio,

repenica esas chocas campanasen sinal de alegra e contento.

Asocia esas voces

son dos pandeiros,

s santas sorrisas

de terras e ceos!

E ti, ro dos grandes destinos,

que os himnos ensaias dos triunfos

(ibricos,

requeimadas as fauces de sede,

vn o monstro a beber no teu seo.

Bon samaritano,dlle auga sedento;

que a mquina o Cristo

dos tempos modernos.

CURROS ENRQUEZ XON MANUEL PINTOS

Pregn deA gaita gallega

Loado sexa Deus.

Xa hai tempo que estou eu o Gaiteiro falando s, e dicindo para

min: qu ter, Seor, esta fala galega para ser tan refugada anda

polos mesmos fillos de Galicia? Ser tan bux de trminos que non se

poida por ela desfogar o entendemento con claridade? Estar

amaldizoada? Ter algn feitizo? Botaranlle algunha paulia para

que se desbandase e esmigallase de maneira que non se puidese

xuntar xamais, e en pena dos nosos pecados soamente quedasen

anacos e cachos dela espallados sen trabazn para eterna memoria de

semellante prega? Ser tan agre e brava que se encarrapichen as

orellas e fechen os odos coa repugnancia de tan duro son? Non e non ,

di o Gaiteiro.

Matinando, pois, decote con esta idea, fxenlle un vestido novo mia Gaita, e colgueille no ronco unha borda das festas para comezar

as mias foliadas, e tocar unhas tocatas do trinque, facendo que os

chos desta msica nova se ouzan cando menos en toda Galicia. Quen

por run se ten, por run se quede. O Gaiteiro ben sabe que non hai

peor cua que a do mesmo pau; pero inda as e todo xa non hai

atrancos nin barrancos que o detean no camio. (...)

(...)

A Gaita, meus amigos, a Gaita para o Gaiteiro, e o tamboril para o

tamborileiro. (...) San idioma Galego sexa comigo, pois ao p da sa

capela e debaixo do seu alpendre vou facer eu esta romara.

A gaita gallega (1852)


4/12

3333Soneto

Ouh, Galicia, Galicia, boi de palla

canta lstima ten de ti o Gaiteiro!

O aguilln que che meten de aceiro

e con el moita forza te asoballa.

No lombo teu zorrega, bate e malla

ata o mis monicreque ferrancheiro,

e calisquer podenco forasteiro

te abafa de vergonza sen migalla!

Agarima alleeira eses ingratos

ou vboras que postas ao teu peito

co ferrete che rompen mil buratos!

Se o sangue teu refugas do teu leito

malas novas, madrastra de insensatos,dos fillos teus ao amor non tes dereito!

A gaita gallega (1852)

XON MANUEL PINTOS

A Rosala de Castro

Do mar pola orela

mireina pasar,

na frente una estrela,

no bico un cantar.

E vina tan soa

na noite sen fin

que inda recei pola pobre da tola,

eu, que non teo quen rece por min!

A musa dos pobos

que vin pasar eu,

comesta dos lobos,

comesta se veu

Os sos son delaque vades gardar.

Ai dos que levan na frente una estrela!

Ai dos que levan no bico un cantar!

CURROS ENRQUEZ


5/12

FRANCISCO AN

A Galicia

Ai!, esperta, adorada Galicia,

dese sono en que ests debruzada;

do teu rico porvir a alborada

polo ceo enxergndose vai.

Xa cantando os teus fillos te chaman

e cos brazos en cruz se espreguizan...

Malpocados! O que eles cobizan

un bico dos labios da Nai.

Dese chan venturoso arrincado

pola man do meu negro destino,

ata mesmo soando maxinoeses campos risoos cruzar.

E correr polas hortas e prados,

onde leda pasou mia infancia,

respirando a suave fragancia

de xasmn, caravel, azahar.

Coido ver esas ras serenas,

escumando con barcos veleiros,

e cantares or feiticeiros,

que en ningures tan doces on.

Inda creo sentir as lavercas,

que peneiran nos aires cantando,

cando o sol vai as nubes pintando

de amarelo, de lume e carmn.

Ao travs de aguzados penedos

penso ver empinados petoutos,

vias, hortas, devesas e soutos,

que apouvigan os ventos do Sul.

E saltando regueiros e valos,

cata xa outros bos horizontes,

outras veigas, marias e montes,

que se perden na brtema azul.

Soo a que entre verdes pereiras

fouliadas alegres escoito,

cando o ceo se viste de loito

nas poticas noites de vrn.

E que en medio de nenas garridas

canta un mozo con voz pracen-

(teira,

para o lado tumbada a monteira,

unha orella tapando coa man.

CURROS ENRQUEZ

O maio

A vn o maio

de flores cuberto

puxronse portacantndome os nenos;

e os puchos furadospra min estendendo,pedronme crocasdos meus castieiros.

pasai, rapacios,calados e quedos,

que o que polo de hoxeque darvos non teo.eu sonvos o pobredo pobo galego:pra min non hai maio,pra min sempre inverno!

Cando eu me atopareDe donos libertoe o pan non mo quitentrabucos e prstamos,e como os do abade

florezan meus eidos,chegado habr entonceso maio que eu quero.

Querdes castaasdos meus castieiros?Cantdeme un maio

sen bruxas nin demos,un maio sen segasusuras nin preitos,sen quintas nin portas,nin foros nin cregos.

Aires da mia terra (1880)


6/12


7/12

EDUARDO PONDAL

Os pinos

(Himno galego)

Que din os rumorosos

na costa verdecente,

ao raio transparente

do prcido luar?Que din as altas copas

de escuro arume arpado

co seu ben compasado

montono fungar?

-Do teu verdor cinxidoe de begninos astros

confn dos verdes castros,

e valeroso clan,

non des a esquecemento

da inxuria o rudo encono;

desperta do teu sono,Fogar de Breogn.

Os bos e xenerosos

a nosa voz entenden,

e con arroubo atenden

o noso rouco son,

mais s os ignorantes,

e frridos e duros,

imbciles e escurosnon nos entenden , non.

Os tempos son chegados

dos bardos das idades,

que as vosas vaguidades

cumprido fin tern;pois, onde quer, xigante

a nosa voz pregoa

a rendezn da boa

nazn de Breogn.

Queixumes dos pinos (1886)

ROSALA DE CASTRO

Poema primeiro (1)

Has de cantar

IV

Cantarte hei, Galicia,

teus dulces cantares,

que as mo pediron

na beira do mare.

Cantarte hei, Galicia,

na lengua gallega,

consolo dos males,

alivio das penas.

Mimosa, soave,

sentida, queixosa,encanta si re,

conmove si chora.

Cal ela ningunha

tan dose que cante

soidades amargas,

sospiros amantes,

misterios da tarde,

murmuxos da noite:

cantarte hei, Galicia,

na beira das fontes.

que as mo pediron,

que as mo mandaron,

que cante e que cante

na lengua que eu falo.

Que as mo mandaron,

que as mo dixeron

Xa canto, menias.Coid, que comezo.

Con dulce alegra,

con brando comps,

p das ondias

que veen e van.

Dios santo premita

que aquestes cantares

de alivio vos sirvan

nos vosos pesares;

de amabre consolo,

de soave contentocal fartan de dichas

compridos deseios.

()

Cantares gallegos (1863)


8/12

ROSALA DE CASTRO

(13)

San Antonio bendito,

ddeme un home,

anque me mate,

anque me esfole.

Meu santo San Antonio

daime un homio,anque o tamao tea

dun gran de millo.

daimo, meu santo,

anque os ps tea coxos,

mancos os brazos.

Unha muller sin home

santo bendito!

corpio sin alma,

festa sin trigo,

pau viradoiro

que onda queira que vaia

troncho que troncho.

Mais, en tendo un homio,

Virxe do Carme!,

non hai mundo que cheguepara un folgarse.

Que, zambo ou trenco,

sempre bo ter un home

para un remedio.

Eu sei dun que cobisa

causa miralo,

lanzalio de corpo,roxo e encarnado.

Carnias de manteiga,e palabras tan doces

cal mentireiras.

Por el peno de da,

de noite peno,

penando nos seus ollos

color de ceo;

mais el, xa doito,

de amorios entende,

de casar pouco.

Fac, meu San Antonio,

que onda min vea

para casar conmigo,

nena solteira,

que levo en dote

unha muller de ferro,

catro de boxe,

un irmancio novo

que xa ten dentes,

unha vaquia vella

que non d leite

Ai, meu santio!

Fac que tal sucedacal volo pido.

San Antonio bendito,

ddeme un home,

anque me mate,

anque me esfole.


EDUARDO PONDAL

A fala

Nobre e harmoniosa

fala de Breogn,

fala boa, de fortes

e grandes sen rival;

ti do celta aos ouvidos

sempre soando ests

como soan os pinos

da costa de Froxn;

ti nos eidos da Celtia

e co tempo sers

un lbrago sagradoque ao triunfo guiar,

fala nobre, harmoniosa,

fala de Breogn!

Ti, sinal misterioso

dos teus fillos sers

que plo mundo dispersose sen abrigo van;

e a aqueles que foran

nunha pasad id

defensores dos eidos

contra o duro romn

e que anda cobizan

da terra a libert,

nun pobo nobre e forte,

Valente, axuntars,

oh, fala harmoniosa,

Fala de Breogn!

Sers pica tuba

e forte sen rival,

que chamars aos fillos

que al do Mio estn,

os bos fillos do Luso,

apartados irmnsde ns por un destino

envexoso e fatal.

Con robustos acentos,

grandes os chamars,

verbo do gran Camoens,

Fala de Breogn!

Queixumes dos pinos (1886)


9/12

Oh, quen puidera

pillarte soa

no seo amigo

da escura cova!

E como hedra

que cinguidorabranca columna

premente enrosca,

cos brazos darche

mil tenras voltas;

dicirche ao odo

mil tenras cousas;

e o trmino atopar

da esquiva ruta,

En breve hora!

Os pinos fan doce son;

nesta doce soedade

aprtase o corazn.

Non te poas a tremar,Menia, non teas medo

Que ningun te quer matar

Abonda xa de oracin

porque de min non te libran

nin Dios, nin o demo, non.

Ouh, da terra de Xallas, feros corvos

que vagantes ands,

sen pensar nos destinos,

sen hoxe nin ma,

quen puidera ser voso compaeiro

pola agreste soed!

EDUARDO PONDAL ROSALA DE CASTRO

Poema ltimo (36)

Eu cantar, cantar, cantei,

a grasia non era moita,

que nunca (delo me pesa)

fun eu menia grasiosa.

Cantei como mal saba

dndolle reiravoltas,cal fan aqus que non saben

direitamente una cousa.

Pero dempois pasenio,

i un pouco mis alto agora,

fun botando as mias cntigas

como quen non quer a cousa.

Eu ben quixera, a verdade,que mis boniteiras foran.

Eu ben quixera que nelas

bailase o sol cas palomas,

as brandas augas ca luz

i os aires mainos cas rosas;

()

A primavera que re

i os paxarios que voan.

Canta que te canta, mentras

os corasns tristes choran.

Esto e inda mis, eu quixera

desir con lengua grasiosa;

mais donde a grasia me falta

o sentimento me sobra,

anque este tampouco abata

para espricar certas cousas,Que a veces por fora un canta

mentres que por dentro chora.

Non me espriquei cal quixera

pois son de espricansa pouca;

si grasia i cantar non teo

o amor da patria me afoga.

Eu cantar, cantar, cantei,a grasia non era moita,

Mais que faser, desdichada,

si non nacn mis grasiosa!



10/12

ROSALA DE CASTRO

Unha vez tiven un cravocravado no corazn,

i eu non me acordo xa se era aquel cravo

de ouro, de ferro ou de amor.

Soio sei que me fixo un mal tan fondo,

que tanto me atormentou,

que eu dia e noite sen cesar choraba

cal chorou Madalena na Pasin.

-Seor, que todo o podedes,pedinlle unha vez a Dios,

daime valor para arrincar dun golpe

cravo de tal condicin.

E deumo Dios e arrinqueimo

mais...quen pensara?...Despois

xa non sentn mis tormentos

nin souben qu era dolor;souben s que non sei qu me faltaba

en donde o cravo faltou,

e seica, seica tiven soidades

daquela pena... Bon Dios!

Este barro mortal quenvolve o esprito

quen o entender, Seor!

Vagueds. Follas novas (1880)

ROSALA DE CASTRO

Tecn soia a mia tea,

sembrei soia o meu nabal,

soia vou por lea monte,

soia a vexo arder no lar.

Nin na fonte nin no prado,

as morra coa carrax,

el non ha de vim'a erguer,el xa non me pousar.

Que tristeza! O vento soa,

canta o grilo seu comps...

Ferve o pote... mais, meu caldo,

soa t'hei de cear.

Cala, rula, os teus arrulos

ganas de morrer me dan;cala, grilo, que si cantas,

sinto negras soids.

O meu homio perdeuse,

ningun sabe en onde vai...

Anduria que pasache

con el as ondas do mar;

anduria, voa, voa,

ven e dime en ond'est.

As vivas dos vivos e as vivas dos

mortos. Follas novas (1880)


11/12

ROSALA DE CASTRO

Cando penso que te fuches,

negra sombra que me asombras,

p dos meus cabezales

tornas facndome mofa.

Cando maxino que es ida,

no mesmo sol te me amostras,

i eres a estrela que brila,i eres o vento que zoa.

Se cantan, es ti que cantas,

si choran, es ti que choras,

i es o marmurio do ro

i es a noite i es a aurora.

En todo ests e ti es todo,

pra min i en min mesma moras,

nin me abandonars nunca,

sombra que sempre me asombras.

Do ntimo. Follas novas (1880)

ROSALA DE CASTRO

A xustiza pola man

Aqus que tn fama de honrados na vila,

Roubronme tanta brancura que eu tia;

Botronme estrume nas galas dun da,

A roupa decote puronma en tiras.

Nin pedra deixaron, en donde eu vivira;

Sin lar, sin abrigo, morei nas curtias;

raso cas lebres dormn nas campas;

Meus fillos..., (meus anxos!..., que tanto eu quera,

(Morreron, morreron ca fame que tian!

Quedei deshonrada, muchronme a vida,

Fixronme un leito de toxos e silvas;

I en tanto, os raposos de sangre maldita,

Tranquilos nun leito de rosas dorman.

-----------------------------------

-(Salvdeme, ouh, xueces!- berrei..., (tolera!

De min se mofaron, vendume a xusticia.

-Bon Dios, axudaime- berrei, berrei inda...Tan alto que estaba, bon Dios non me ora.

Estonces cal loba doente ou ferida,

Dun salto con rabia pillei a foucia,

Rondei pasenio... (Ni as herbas sentan!

I a la escondase, i a fera dorma

Cos seus compaeiros en cama mullida.

Mireinos con calma, i as mans estendidas,

Dun golpe, (dun soio!, deixeinos sin vida.I lado, contenta, senteime das vtimas,

Tranquila, esperando pola alba do da.

I estonces... estonces cumpreuse a xusticia:

Eu, neles; i as leises, na man que os ferira.

Do ntimo. Follas novas (1880)


12/12

Documents

Selección de textos do séc. XIX