1

SELEKCIJA PRIPLODNIH GRLA I

PRIPREMA ZA SEZONU PARENJA

Ranko Bogavac

Služba za selekciju stoke

Biotehnički fakultet-Podgorica

2

Značaj ovčarstva

• Važan dio stočarske i ukupne poljoprivredne proizvodnje

• Ovca koriste pašnjake i prirodne livade gdje nema

intenzivne proizvodnje

• Efikasno iskorišćava kabastu hranu čak i u aridnim

predjelima sa oskudnom vegetacijom

• Ovce daju visoko vrijedne proizvode, meso, mlijeko,

vunu, krzno i izmet

• Omogućava održiv razvoj ekosistema na kojima boravi

3

Ovčarstvo u Crnoj Gori

• Ovčarstvo po svom značaju dolazi odmah iza govedarstva

• U Crnoj Gori se gaji oko 230 000 grla

• Godišnje se proizvede 4500 tone mesa i 5000tona mlijeka

• Vrijednost godišnje proizvodnje je preko 20miliona eura

• Oko 75% prihoda je od mesa a oko 25% od mlijeka

• Proizvodnja mesa po plotkinji godišnje je 18-20 kg

• Proizvodnja mlijeka po plotkinji godišnje je oko 40 kg

(bez količine koju jagnje posisa)

4

Rasna struktura

Izvor: Biotehnički institut – Centar za stočarstvo

Bardoka, Ljaba, Žuja

10%

Melezi

40%

Pivska pramenka

25%

Sjenička pramenka

25%

5

6

Karakteristike proizvodnje

• U Crnoj Gori su zastupljeni: ekstenzivni, poluintenzivni i intenzivni pravac proizvodnje

• Ekstenzivni uzgoj- autohtone rase na velikim pašnjacima ljeti, ishrana zimi je oskudna, objekti neadekvatni.

• Poluintenzivni uzgoj- najprisutniji, bolja paša ljeti, a zimi dovoljna količina kabaste hrane uz dodatak koncentrovane hrane u periodu jagnjenja

• Intenzivni sistem - uzgoj čistih rasa ili visokoproduktivnih meleza i velika ulaganja u objekte opremu i grla (virtemberg farme)

7

Proizvodni ciklus kod ovaca • Proizvodni ciklus ovaca traje tokom cijele godine, čine ga:

period sjagnjenosti, period laktacije i period zasušenosti.

• Tokom proizvodnog vijeka ove se faze smjenjuju

• Period sjagnjenosti (150 dana) – prvi mjesec: oplođena jajna ćelija treba da se ugnijezdi u matericu,

osjetljiv period i potrebna dobra ishrana. – drugi i treći mjesec- porast ploda je još uvijek mali pa se potrebe u

ishrani mogu zadovoljiti kabastom hranom. – četvrti i peti mjesec karakteriše ubrzan rast ploda i neophodno je

životinje prihranjivati koncentrovanim hranivima. Plod na kraju bremenitosti dostiže težinu do 5 kg

• Period laktacije traje oko 180 dana

• Period zasušenosti traje oko 35 dana

8

Jagnjenje- Partus • Prije jagnjenja obezbijediti odvojene boksove koji su očišćeni,

dezinfikovani i puni prostirke.

• Jagnjad se zadržavaju do 10 dana nakon čega prelaze u grupne boksove

• Ovce moraju biti ošišane u zadnjem dijelu radi lakše higijene

• Porođaj traje obično 30-40 min i ako je duži treba pomoći

• Nakon porođaja pupak se podveže i dezinfikuje

• Ovci sa jednim jagnjetom potrebno je obezbijediti 1,5 m² a sa dva 1,75 m² prostora

• Jagnjad moraju popiti prvo mlijeko-kolostrum i prve 2 nedelje majčino mlijeko je jedina hrana

• Prihranjivanje se vrši kvalitetnim sijenom i koncentratom (na početku 20 g a na kraju drugog mjeseca do 300 g dnevno)

9

Selekcija jagnjadi za priplod

• Prva selekcija jagnjadi se vrši sa oko 2,5-3mjeseca

• Biraju se grla od najboljih roditeljskih parova

• Poželjno je da su iz blizanačkog poroda

• Odabrana grla moraju imati sve eksterijerne rasne karakteristike

• Grla moraju biti korektne građe, zdrava i bez anomalija (duža ili kraća

gornja vilica, testisi ne spušteni i drugo)

• Potrebno je do 10% više grla selektirati jer će neka otpasti u kasnijim

odabiranjima

• Jagnjad za priplod se umjereno hrane (paša i prihrana koncentratom)

• Jagnjad ne smiju biti pretovljena

10

Selekcija šilježica za priplod • U zavisnosti od ranostasnosti one ulaze u priplod od 9 -18 mjeseci

• Moraju odgovarati standardima rase i imati izražene polne odlike

• Potrebno je da imaju 75% mase odrasle ovce ili oko 40-45kg težine i razvijen par stalnih sjekutića

• Šilježice treba da su zdrave, živahne, snažne konstitucije, čvrste građe i harmoničnih oblika tijela

• Grla ne smiju imati eksterijerne mane (dugačak i mršav vrat, plitak i uzak grudni koš, ulegnuća leđa i nepravilan stav nogu)

• Ranije pripuštanje- sitnija grla, manja proizvodnja, slabija jagnjad

11

12

Selekcija mladih ovnova za priplod

• Najpoželjnije je da ovan ulazi u priplod ne mlađi od 18 mjeseci kada

se govori o pramenkama

• Građa mora biti skladna, čvrsta i dobro vezana

• Vilica ravna bez devijacija

• Noge prave, čvrste sa dobrim papcima

• Testisi da su pravilni i veliki-obim skrotuma veći od 30 cm

• Narav da je dobra u suprotnom izbaciti iz priploda

• Treba da ima izražen temperament ali ne prenaglašeno

13

Sezona parenja • Ovca je životinja kratkog dana

• Polni žar se javlja u ranu jesen kad počinje da kraća dan

• Hormoni hipofize pokreću reproduktivni ciklus

• Primitivnije rase reaguju drastičnije

• Ovaj ograničavajući faktor može se otkloniti:

- zamračivanjem ovčarnika,

- upotrebom hormona,

- pojačanom ishranom

- dejstvom feromona(ovnovi u blizini)

Proces spermatogeneze kod ovnova 2 mjeseca

14

Priprema priplodnih ovaca • Ovce za parenje moraju biti u priplodnoj kondiciji

• Intenzivna ishrana 3 nedelje pred parenje i da dobije na masi 3-5 kg

• Ako je u laktaciji ovca se mora zasušiti 3-4 nedelje prije parenja

• Postiže se intenzivnije, kraći period mrkanja, dobiće se 20 % više

jagnjadi

• Ako paša nije dovoljna dodavati 200-400 g ovsa ili ječma ali voditi

računa da se ne pretove

• Škartirane ovce se ne pripremaju za parenje - one se tove

15

Priprema priplodnih ovnova • Počinje priprema 2 mjeseca prije mrkanja

• Ovnovi se drže odvojeno od ovaca

• Ishrana mora da je pojačana i treba da je bogata proteinima, mineralnim materijama (Ca, Fe) i vitaminima (D,E)

• Postiže se efekat napasanjem na boljim pašnjacima uz prihranu koncen. hranivima(od 250 g - 1,3 kg)

• Ovnovima se daje naklijali ječam i ovas(vitamin E), mrkva pa i svježa jaja

• Ovnove treba držati vani i korigovati im papke i ošišati stomak, prepucijum i oko očiju

• Ovnovi se drže u priplodu obično 5-8 godina

16

Tehnike pripusta • Slobodno parenje- jednostavan metod, dobra koncepcija ali ne

možemo da planiramo roditelje niti datum parenja.

- veliko iscrpljivanje ovnova.

- u Crnoj Gori najprisutniji metod

• Haremsko parenje- zna se od kog je priplodnjaka potomstvo a ne

zna se datum parenja. Ovce se drže po grupama

• Klasno parenje- ovce se dijele na klase i dodijeli im se ovan.

- ne zna se datum parenja,

- skuplji metod od prethodnih

• Individualno parenje- svakoj plotkinji odgovarajući ovan.

- najbolji metod, poznati roditelji,

- skup metod.

17

Iskorišćenost ovnova

Tehnika pripusta Broj ovaca po ovnu

Slobodno parenje 20-40

Haremsko parenje 40-50

Klasno parenje 40-60

Individualno parenje do 80

18

Preporuke • Stvoriti uslove za normalan porođaj ovaca

• Pravilno odgojiti jagnjad do 3 mjeseca starosti

• Izvršiti u tom dobu prvu selekciju grla za priplod

• Suština selekcije da potomstvo bude bolje od roditelja

• Odabrana grla do uzrasta spremog za parenje drzati što više na paši i ne dozvoliti tovnu kondiciju

• Ovnove držati odvojeno od ovaca osim u sezoni parenja

• Povećavati plodnost jednom od navedenih metoda

• Ne dozvoliti da dođe do parenja u uskom srodstvu zbog gubitka vitalnosti i raznih degeneracija