185
1 SEMANE PEANGAMO Mateyu, Mako, LLuku, Jono Keme, Onone Toringi Bokuma Aku Bokumanga Ungu-Pulu Mare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil- imulumunga ungu-pulumu Mako 1:1 molemo. Ye kisene Yesusi mana mania omba molopale sepa andopa molorumu mele semanemo bokuna toringi. ‘Makone boku se u torumu. Mateyu LLukutolone pe boku- tolo toringili. Jonone paa pe boku torumu.’ ningu pilielemele. Makone torumu bokumu ponjili mele, Mateyu LLukutolone toringili bokutolo sulu mele. Kanu boku yopokonga semane kinia ungu kinia molemo mele selu-sipamo. Aku-na-kolo Jonone konopuni pilipale bokuna torumu mele lupa. Yuni torumu bokuna se- mane molemomo sika Yesusinga semanemola na-kolo ye yopokone semane awisili toringima yuni naa topa, Yesusini nirimu ungu awisili Jono yuni mindi torumu, ye yopokone naa toringi. Ye kise aku-pokone bokuma walu naa toringi. Onone yu-mele-mele ‘Yesusi molorumu mele kinia ungu-mane sirimu unguma kinia yombomane pilkuli konopuni apuruku pilku sangi.’ ningu semanema pilku apuruku bokuna toringi. Mateyu kinia Jonotolo mindi Yesusi lombili andoli yetolo molko Yesusi pulu polopa yunga kongonomo an- dopa serimu kinia pea andoringi, yuni serimu mele sumbi siku kanoko, nirimu unguma sumbi siku pilieringili. ‘Boku Mako ye Makone sika boku torumu liemu Yesusi lombili andorumu ye Pitane semane topa sirimuma pili- pale bokuna torumu.’ ningu pilielemele. Yombo marene

SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

  • Upload
    votruc

  • View
    243

  • Download
    3

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

1

SEMANE PEANGAMOMateyu, Mako, LLuku, Jono Keme, OnoneToringi Bokuma

Aku Bokumanga Ungu-Pulu MareYesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-

imulumunga ungu-pulumu Mako 1:1 molemo. Yekisene Yesusi mana mania omba molopale sepa andopamolorumu mele semanemo bokuna toringi. ‘Makoneboku se u torumu. Mateyu LLukutolone pe boku-tolo toringili. Jonone paa pe boku torumu.’ ningupilielemele. Makone torumu bokumu ponjili mele,Mateyu LLukutolone toringili bokutolo sulu mele. Kanuboku yopokonga semane kinia ungu kinia molemo meleselu-sipamo. Aku-na-kolo Jonone konopuni pilipalebokuna torumu mele lupa. Yuni torumu bokuna se-mane molemomo sika Yesusinga semanemola na-koloye yopokone semane awisili toringima yuni naa topa,Yesusini nirimu ungu awisili Jono yuni mindi torumu,ye yopokone naa toringi. Ye kise aku-pokone bokumawalu naa toringi. Onone yu-mele-mele ‘Yesusi molorumumele kinia ungu-mane sirimu unguma kinia yombomanepilkuli konopuni apuruku pilku sangi.’ ningu semanemapilku apuruku bokuna toringi.

Mateyu kinia Jonotolo mindi Yesusi lombili andoliyetolo molko Yesusi pulu polopa yunga kongonomo an-dopa serimu kinia pea andoringi, yuni serimumele sumbisiku kanoko, nirimu unguma sumbi siku pilieringili.‘Boku Mako ye Makone sika boku torumu liemu Yesusilombili andorumu ye Pitane semane topa sirimuma pili-pale bokuna torumu.’ ningu pilielemele. Yombo marene

Page 2: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

2pilkuli ‘Mateyu LLukutolone Makone u torumu bokumukanokole mare manda manjiku toringilinje.’ ningupilielemele. LLuku yu konopu pilipa kondoli peli ye-doketamo molopale, Yesusi molopa andopa serimu meleyuyu andopa mangilipa pilipa, semane awisili mimi sipapilipa bokuna torumu ⸤Kollosi 4:14, LLuku 1:1-4⸥.

Yesusi yu sika Pulu Yemonga kandi Malo na-koloyu mana-ye molombando meringi yombomanga anda-kolepalima Mateyu LLukutolone semane bokuna toko⸤Mateyu 1:1-17, LLuku 3:23-37⸥; yu meringi mele se-manemo kanu yetolone mindi toringilila.

Ungu se kamu piliani: Ye talo molo yopokone semaneselumu toringi kinia kanokole, akuma pali mimi sikukanokole kanga-kolte lupa lupa toringi mele kanani.

Ya ungu-pulumu pora nikimu.MATEYUSemane Peangamo MATEYUni TorumuBokumu

I Bokumunga Ungu-Pulu MareUngu-pulu mare inia yakondo gomo 1 molemo.Imbi Mateyunga ungu-pulumu “Ye-Awilimuni we sir-

imumu” . Yu Romo-gapomano kou-takisi lindeli yemomolopili Yesusini yundu “Na lombili ou.” nirimu. Yungaimbi se LLipai ⸤Mako 2:14-15, LLuku 5:27-29⸥. Yuniboku Mateyu sika torumu nimba para silimú ungu sebokumunga sukundu naa nimba molemo. Aku-na-kolokoronga-u pilipa kondoli perimu yombo marene pilkuli‘Mateyuni sika i bokumu torumu.’ ningu pilieringimungakiniá kepe aku sipu nimbu pilielemolo.

Mateyuni Yesusinga semanemo bokuna tombando‘Pulu Yemone yunga yombomando “Walte ono nokopakondomba ye nokoli se ono molongena lipu mundumbu.”

Page 3: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 1:1 3 MATEYU 1:2

nimba, u nimba taltorumu yemo, Yesusi yu kanu yemoomba molorumu mele Isirele yombomane paa pilkuli“Yu sika aku yemo.” ningu kuru mondangi.’ nimba,Yesusinga semanemo tombando kanu ye nokoli Karasimupe omba molopa sembá mele u Yesusi mana mania ombanaa molopili u ningu siringi mele Yesusini omba molopaserimu semanema wale awisili topa sirimu. Pe wendoombá mele u ningu siku bokuna toringi ungu mareMateyunimindi nimba sirimu ⸤Mateyu 1:22-23, 2:15, 2:17-18, 2:23, 4:14-16, 8:17, 12:17-21, 13:35, 27:9-10⸥. “Ye nokolikingi Depitini kalopa liltimu yemo” wale awisili bokunatorumula, akumunga pulumu selu-sipamo. Pulu Yemoye nokoli kingimu molombamonga ungu awisili bokunatorumula.

Yesusini ungu-mane sirimu awisili bokuna torumu⸤Mateyu kolomongo-awili 5-7 pali, 10 pali, 13 pali, 18 pali,24-25 pali⸥.

Ungu-pulu mare boku ambolkonomonga paa peale-mekondo i-sipa mele molemo kanani: “23. Krais”, “32.1Pikinini Bilong Devit”, “32.2. Pikinini Bilong God”, “32.3.Pikinini Bilong Man”, “20. kingdom” .

Ya ungu-pulumu pora nikimu.1:1—4:16Yesusi Mana Molomba Orumu MeleSemanemo1:1-17Yesusi Karasi Kalko Liltingi Yombomanga Imbimanga Se-

manemo1 ⸤Isirele yombomanga u-pulu-pulu anda-kolepa⸥ Epo-

rayamo kinia pe yandopa ⸤ononga ye nokoli kingi awili⸥Depiti kinia olone Yesusi Karasi kalko liltingili mele i-sipa:

2 Eporayamone Aisake merimu;Aisakene Jekopo merimu;

Page 4: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 1:3 4 MATEYU 1:12Jekopone Juda kinia Judanga genupilima merimu;3 Judane Péresi kinia Sera kinia merimu, kanu yeto-

longa anumu Tema;Péresini Esirono merimu;Esironone Ramo merimu;4 Ramone Aminadape merimu;Aminadapene Nasono merimu;Nasonone Sallimono merimu;5 Sallimonone Boasi merimu, Boasi yunga anumu

Reyapo;Boasini Opete merimu, Opete yunga anumu Rute;Opetene Jesi merimu;6 Jesini ye nokoli kingi Depiti merimu.Depitini Sollomono merimu. Sollomononga anumu u

Yurayanga ambo menumu molorumu. Pe Depitinikanu ambomo yakala kolopa Yuraya topa kondopaambomo yu liltimu.

7 Sollomonone Riapoamo merimu;Riapoamone Apaya merimu;Apayane Eta merimu;8 Etane Josipate merimu;Josipatene Joramo merimu;Joramone Asaya merimu;9 Asayane Jotamo merimu;Jotamone Eyasi merimu;Eyasini Esikaya merimu;10 Esikayane Manasa merimu;Manasane Emosi merimu;Emosini Josaya merimu;11 Josayane Jekonaya kinia yunga genupilima merimu.Josaya kolopili yunga malopili molangi opa-tou

yomboma Isirele yomboma kinia ongo opa sekoletoko munduku Isirele yombo awisili ka siku onongakolea-awili Bepillono mengo puringi.

12 Ka siku mengo puringi kinia pe

Page 5: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 1:13 5 MATEYU 1:18Jekonayane Sialtele merimu;Sialtelene Serapapele merimu;13 Serapapelene Apayate merimu;Apayatene Ellayakimu merimu;Ellayakimuni Eso merimu;14 Esone Sedoke merimu;Sedokene Ekimu merimu;Ekimuni Ellayate merimu;15 Ellayatene Elliesa merimu;Elliesane Matano merimu;Matanone Jekopo merimu;16 Jekopone Josepo merimu.Josepo Marianga menu. Josepone Maria u naa lipili

Maria yu bolango olo mondopa molorumu. Pe amboyetolo moloringili kinia Mariane Yesusi merimu.

⸤Pulu Yemone “Ono nokopa kondomba ye nokoli se lipumundumbu.” u nimba taltorumu yemo pe Yesusi akuyemo omba molorumu-kulu⸥ yunga imbi se pea sikuli‘Karasimu’ niringila.

17 Eporayamo kinia Eporayamone yandopa-yandopakalopa lipa Depiti kalopa lipa serimu yema ⸤Yesusinga⸥anda-kolepa tene-po moloringi. Depiti kalopa lipale peyandopa-yandopa u Bepillono yombomane Juda yombomare ka siku kolea Bepillono anjunaamengopangi kalopaliltimu anda-kolepa tene-pola moloringi. Juda yombomare ka siku kolea Bepillono mengo puringi kinia peyandopa-yandopa ye nokoli Karasimu kalko liltingi kiniaye tene-pola moloringi.

1:18,25 Pulu Yemonga Minimuni Marianga Olona Kango SeMondondorumu, Maria Yuni Yesusi Karasi Merimu Semanemo

18 Yesusi, Pulu Yemone “Ono nokopa kondomba ye selipu mundumbu.” nimba u nimba taltorumu ye nokoliKarasimu, yu meringi semanemo i-sipa:

Page 6: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 1:19 6 MATEYU 1:24Yunga anumu Marianga pulu lierimu yombomane

“Maria Josepone lipili.” ningu koronga niringi-na-kolo uJosepo pea seluna naa peangili Mini Kake Sélimuni Mariayunga olona bolango se mondondorumumu Maria yuyupilierimu. 19 Kanu-kinia yunga ye Josepo yu ye sumbinílimu molorumu-kulu Maria olo mondorumu kinia pili-pale ‘Maria olie naa polopili.’ nimba ‘Yombo awisilimolangi yu semu mele nimbu para naa sipu yu yuyumolomba kinia kiyongo nimbu we “Kamu pu.” niembo.’konopu lierimu.

20 Josepo aku sipa konopu kimbu sipa molopili Ye-Awilimunga angello sene Josepo uru kaima se sipa nim-bale: “Josepo, ye nokoli kingi Depitini kalopa liltimuyemo, Mini Kake Sélimuni Maria ungu se serimu-kulu yuolo mondolemo kene nuni yu linindu pipili naa kolko,li.” ⸤nirimu.⸥ 21 “Yu kango kanopa limba. Kanu kan-gomone yunga yomboma ‘Ononga konopuna ulu-pulu-kiri selemelemapepilimolkolemindili nonge.’ nimba onolipa tapondopa, mindili nolemolá aulkanawendo lipa, yu-kinia pea molko kondonge aulkana lipa mondomba keneyunga imbi siku “Yesusi” nieni.” nirimu.

22 Aku sipa wendo orumu uluma pali koronga-uPulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yombomanimba sirimu ye sene ulu mare pe wendo ombá u nirimumele kamu wendo orumu. Akumu i-sipa:23 “Piliayo.Ambo wenepo sene bolango olo mondopale

kango se memba.Kanu-kinia yunga imbi siku “Imenuele” ningí.”nirimu. I imbimunga ungu-pulumu ‘Pulu Yemo olio-kiniamolemo’ .

24 Josepo uru pepa makilipale Ye-Awilimunga angel-lomone nirimu mele pilipa lipa sepale ambomo liltimu.

Page 7: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 1:25 7 MATEYU 2:425 Aku-na-kolo yu bolangomo u naa mepili “Seluna naapeambili.” nirimu. Pe Mariane kango se merimu kiniaJosepo yuni yunga imbi sipa “Yesusi” nirimu.

22:1-12Pilipa Kondoli Peli Ye Pokore Yesusi Ongo Kanoringi Se-

manemo1 Erote kolea Judia disiriki yombomanga ye nokoli

kingimu molopili Mariane kolea Judia, Betelliemetaonona Yesusi merimu. Kanu walemanga ena wendooli koleana pilipa kondoli peli ye pokore alieli ‘ulu marewendo okomonje piliamili.’ ningu kombokandima mimisiku kanoko moloringi yema kolea-awili Jerusallemeongo ninguli: 2 “Juda yombomanga ye nokoli kingimumolomba kango meringimu sena molemoye? Olio enawendo olemo koleana molopole ye se ye nokoli kingimumolomba meringimu lipa ora sili kombokandi se pulu-pulu wendo omba gilierimu kanopole nirimulumuni, yupopo topo imbi ambolopo paka tondomolondo okomolo.”niringi.

3 Ye nokoli kingi Erote i ungumu pilipale ‘Ye se yu kolalisepa kingimu molomba lepomo.’ nimba pilipale yu mini-wale mundupa, Jerusalleme yomboma pali mini-walelamundoringi.

4 Kanu-kinia yuni Juda yombomanga Pulu Yemo popotondoringi ye awilima pali kinia, Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilku mane siringi yema pali kinia,“Sukundu waa.” nimbale ono mangilipa pilipa nim-bale: “Pulu Yemone “Ono nokopa kondomba ye selipu mundumbu.” nimba, nimba taltorumu ye nokoliKarasimu sena mengemondo niringiye?” nirimu.

Page 8: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 2:5 8 MATEYU 2:11

5 Onone yundu ninguli: “Kolea Judia disiriki sukunduBetellieme taonona yu menge. Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yomboma nimba sirimu ye⸤Maikane⸥ pe aku sipa wendo ombámondo u nimba bokutorumu akuna molemo kanumu. Yuni nimbale:6 “Betellieme, Juda koleana sukundu lemó kolea se,

yu kolea Juda sukundu kolea-awilimangayu kolea mania se mólo.

Yunga sukundu ye nokoli awili se wendo ombá,aku yemone nanga Isirele yombomanga

sipisipi tapu-yemo molopa ono nokomba.”nirimu kanumu.” niringi.

7 Kanu-kinia we-yomboma naa kanoko naa pilkumolangi Erotene pilipa kondoli peli yema “Waa.” nimbakombokandimupulu-puluwendo omba gilierimuwalemomangilipa pilipale nirimumuni, yundu ningu siringi kinia8 pilipa onondo nimbale: “Ono Betellieme pungu kan-gomo wamoko koro-payo! Kanoko lendekole na ongoningu sieyo. Na kepe yu ombo popo topo imbi ambolopopaka tondambo wambo.” nirimu. 9 Kingimuni aku sipanirimu pilkuli ono kelko pungu kano-puringi.

Kanu-kinia enawendo oli koleanamolkole kombokandikanoringimu ono puringina kumbi lepa pumbá pum-bale kangomo molorumu ulka imuna pumba ola gilier-imu. 10 Onone kombokandimu kanokole konopu paaawili seko siringi. 11 Ulkana sukundu punguli kangomokinia anumu Maria kinia moloringilina pungu kanokolenderingi. Kanokole kangomonga kumbikerena ko-morongo toko pondoko ma kanokole yu popo toko imbiambolko paka tondoringi. Paka tondokole ono walepeanga mengo oringima apisiku méle peangama wendoliku yu siringi. Kou-gollo kinia, paura kalolemele kinia

Page 9: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 2:12 9 MATEYU 2:16muna paa toli paura se kinia, wambola muna paa toli sekinia, aku mélema yu siringi.

12 Kanu-kinia Pulu Yemone ono uru-kaima sipa onondonimbale: “Ono Erote molemona kelko pu naa pangi,mólo.” nirimu kinia pilkuli ono aulka senga lupa ongoleulkando puringi.

2:13-15Josepone AnumuMalotolo Kolea IsipiMembaKowa Purumu

Semanemo13 Kanu-kinia pilipa kondoli peli yema kelko puringi

kinia Ye-Awilimunga angello sene Josepo uru-kaima sipanimbale: “Ye nokoli kingi Erotene nondopa yunga ami-yemando “Kangomo koroko toko kondo-paa!” nimbákene nu ola molkole kangomo kinia anumu kinia likumengo kolea Isipindu kowa pungu molo-payo. Ne anjumolkole ningímuni, pe nane “Kelko yando waa.” nimbúkinia wangi. Umólo.” nirimu. 14Aku nirimu kinia pilipaleJosepo ola molopale ipulieli anungulutolo lipa membaIsipindu purumu. 15 ‘Erote kolomba kinia kelepo ulkandopumulú.’ ningu u Isipi anju moloringi. Aku seringimungaPulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yombomanimba sirimu ye ⸤Osia⸥ne ulu se pe wendo ombá u nirimumele kamu wendo orumu. Akumu i-sipa:“Pulu Yemone nimbale:“Nanga kangomondo

“Kolea Isipi munduku kelkowendo ou.” nirindu.” nirimu.”

nimba kanu ye ⸤Osia⸥ne nirimu kanumu.2:16-18Ye Nokoli Kingi Erotene Betellieme Kango-Pamema Topa

Kondorumu Semanemo16 Kanu-kinia anumu lapatolo Yesusi pea Isipi pungu

molangi, pilipa kondoli peli yemane Erote yu liku peke

Page 10: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 2:17 10 MATEYU 2:21tondoringi kinia pilipale Erote yuni mumindili paa awilisepa kolorumu. Mumindili kolopale ami-ye marendonimbale: “Betellieme taono kinia Betellieme nondopalemó koleama kinia kanumanga pungu kango kalia-ingitalo omba puli kangoma kinia kalia-ingi talo naa poranili kangoma kinia koroko toko kondo-paa!” nirimu.Kombokandi kanoko pilipa kondoli peli yemane kom-bokandimu pulu polopa wendo omba gilierimu walemoyundu ningu siringi mele pilipale kalia-ingi aku sipanirimu.

17 Aku sipa serimumunga koronga-u Pulu Yemoneungu-umbu tondorumuma pilipa yomboma nimba sirimuye Jeremayane ulu se pe wendo ombá u nirimu melewendo orumu. 18Yuni nimbale:“Ono kolea Rama sukundu ungu se pilieringi;

kola seringi pilku,yombo kololemele kinia kola selemele mele

kola aku siku seringi pilieringi.Ambo Reselene yunga bolangomanga kola serimu.Yu ‘Konopu pe nipili.’ ninguli seringi-na-kolo

yunga bolangoma naa moloringi-kuluyu kondo kolopa mindi molorumu.”

nimba Jeremayane u aku nirimu kanumu.2:19-23Josepone Anumu Malotolo Kelepa Isirelendo Yando Memba

Orumu Semanemo19 Pe Erote kolorumu kinia Ye-Awilimunga angello sene

Josepo Isipi molopili uru-kaima sipa nimbale: 20 “ “Kan-gomo toko kondangi koro-paa.” nirimu yemo kolorumukene ola molko anumu malotolo liku mengo kolea Isire-lendo kelko pu.” nirimu kinia 21 pilipale yu ola molopaanumu malotolo lipa memba Isirelendo purumu.

Page 11: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 2:22 11 MATEYU 3:322 Aku-na-kolo Akellesi yunga lapa Erote kolali sepa

ye nokoli kingimu molopa kolea Judia disiriki nokorumupilipale Josepo yu kanuna kelepa pumbándo pipili kolo-rumu. Kanu-kinia Pulu Yemone uru-kaima sipa nim-bale: “Marena tongenje kene akuna naa pu.” nimbayundu liepi-liepi torumu kinia yu kelepa kolea Gallillidisiriki pumba 23 akuna lierimu Nasarete taonona pumbamolorumu-kulu Pulu Yemone ungu-umbu tondorumumapilku yomboma ningu siringi yemane ⸤Yesusi-kinia⸥ uluse pe wendo ombá u niringi mele kamu wendo orumu.Onone ninguli:“Yombomane yu imbi leko

“Yu Nasarete taono ye se.” ningí.”niringi kanumu.

33:1-12No Lindeli Jonone Konopu Topele Toringi Yomboma No

Linderimu Semanemo1 ⸤Yesusi Nasarete taonona we molopili⸥ No Lin-

deli Jono omba kolea Judia disiriki sukundu kolea kulielina opa-ungu nimbale: 2 “Pulu Yemo ye nokolikingimumolombawalemo nondopa wendo ombá sekemokene ononga ulu-pulu-kiri seringi konopuna pelemomamunduku kelko konopu topele taa.” nirimu.

3 Kanu yemo ⸤u naa molopili paa koronga-u⸥ PuluYemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yombomanimba sirimu ye Aisayane Pulu Yemonga ungu se nimbasipa boku torumu. Kanu ungumu i-sipa:“Kolea ku lielina yombo senga kerena

ungu se nimbale:“Awilimu ombá aulkamo seko wamondaa.

Yu ombá aulka kangama

Page 12: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 3:4 12 MATEYU 3:10toko sumbi siee.” nikimu.”

nirimu. ⸤Jonone paa pe sembá mele Aisayane u aku sipanimba panjipa bokuna torumu.⸥

4 Jono yu kongi kemelenga indimuni seli wale sepakopa, kongi kangimuni seli kako se topale, kuli-kulkumba kinia pilimu-no kinia aku langitolo mindinomba molorumu. 5 Kanu-kinia kolea-awili Jerusallemeyomboma kinia Jerusalleme lierimu kolea Judia disirikipali yomboma kinia kolea Jodane pali yomboma kiniakanu yemomolorumunapunguli niringimuni, 6no Jodanesukundu punguli onone ulu-pulu-kiri seringima ningupara siringi kinia yuni ono no linderimu. 7 Yuni ⸤Judayombomanga ye awili⸥ Parisima kinia Sadusima kiniaawisili no lingíndu oringi kanopale nirimumuni, ono iritopa nimbale:

“Kolo topa yomboma sepa kinjeli wambiyemongawaloma, Pulu Yemo mumindili kolomba walemonganawene “Ono talopa leko paa.” nimu kinia ono ‘PuluYemone naa sepa kinjepili.’ ningu ‘No liemili.’ ninguokomeleye? 8 Ono sumbi siku molko, ulu peangamamindi seko molonge kinia ono ulu-pulu-kiri seringimapaa sika munduku kelko konopu topele tonge mele monalemba. 9 “Olio anda-kolepa Eporayamone kalopa lil-timu yombomamolemolomonga yombo peangamamole-molo.” ningu aku siku ningu naa piliaa. Nane ono nimbusikiru: ‘Pulu Yemone i koumando “Eporayamone kalopaliltimu yomboma au leangi.” nilkanje kouma Eporaya-mone kalopa liltimu yomboma molemolá.’ nikiru. OnoEporayamone kalopa liltimu yomboma molemelemongaunguri naa selemo.

10 “Unju peke tomba lumu Pulu Yemone korongaunju puluna ambolopa ola lipa molemo. Unju mongopeanga naa tomba unjuma yuni peke topale sepena

Page 13: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 3:11 13 MATEYU 3:15kalomba. 11 Nane ulu-pulu-kirima siye kolko konoputopele tolemele yomboma sika no lindiliu. Aku-na-kolo ye se akilepa ombámo yuni ⸤Pulu Yemonga⸥ MiniKake Sélimu kinia sepemo kinia ono lindimba ⸤lingí⸥. Inanga bulkundu akilepa ombá yemo yunga tondolomopaa olandopa, nanga tondolomo paa maniandopa. Nayu-kinia manda mólo. Yombo awilimanga kongono kiriseli kendemande-yombomane sika ononga yombo aw-ilimanga kongono kiri sendengendo kimbu-su wendolindilimili-na-kolo nanga akilepa ombá yemonga kimbu-su wendo lindimbu kanu kongonomo paa olandopa melenane sendembo manda naa selka, ⸤na ye paa kiri⸥.

12 “Yuni yunga rasi-witi apuroli apulu-pokomo am-bolopale yunga rasi-witi mongoma kinia rasi-witi kilumakinia apurumbando molemo. Yunga rasi-witi apurolipolomo sepa wamombando rasi-witi pali ‘wendo liembo.’nimba apurupalemongoma lipa rasi-witi taltolemoming-ina ‘Liepili.’ nimba taltombando mingi topa, pe kilumalipa maku topa sepe naa kumbulupa nomba pepa mindipulimúna kalomba.” nirimu.

3:13-17Jonone Yesusi No Linderimu Semanemo

13 Jonone yomboma no lindipa molopili Yesusi koleaGallilli disiriki mundupa kelepale nirimumuni, ‘Jononena no lindepili.’ nimba Jono no Jodane molorumuna yupurumu. 14Orumu kinia Jonone nimbale: “Aku paa mólo.Nane nu no nambi sepo lindambo ningu nikinuye? Nunina no lindilinanje peanga.” nirimu.

15 Aku-na-kolo Yesusini pundu topa nimbale: “Mólo.Ulu kake seli uluma pali manda sepili kene nikiru melesei.” nirimu. Kanu-kinia Jonone “Manda.” nimbale yu nolinderimu.

Page 14: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 3:16 14 MATEYU 4:516 Yesusi no lipa pora sipale nona sumbi sipa wendo

orumu. Wendo ombá orumu kinia mulúmu kengeyalepa anju yando purumu, Pulu Yemonga Minimu, kerawaembonomele, mania ombaYesusimolorumuna pumbakangina ola molorumu kanorumu. 17 Kanu-kinia mulunaola ungu se wendo ombale,“I nanga konopu mondolio kangomo. Yu-kinia konopusipu molio.” nirimu.

44:1-11Kurumanga Nokoli Setenene Yesusi Kondi Torumu Se-

manemo1 Yesusi ⸤no liltimu kinia Pulu Yemonga Minimu yu-

kinia omba molopale nirimumuni,⸥ Minimu yuni ‘⸤Kuru-manga nokoli⸥ depelemone yu kondi topili.’ nimba Yesusikolea ku lielinamembapurumu. 2AkunaYesusi oli se korotalo mele kere-langi naa noli we molopa perimu kinia yugelene kolopa molorumu.

3 Kanu-kinia kondi toli ⸤kuru Setene⸥ omba yundunimbale: “Nu Pulu Yemonga Malo liemu i kouma ‘Pellawakaloli au liepili.’ ni.” nirimu.

4 Aku-na-kolo yuni pundu topa nimbale: “PuluYemonga bokumuni nimbale:‘Kere-langimane mindi

yomboma konde mololi ulu-pulumu naa silimú.Pulu Yemone ungu nilimúma pali

pilku liku seko molonge kiniakonde mololi ulu-pulumu lingí.’

nimba molemo.” nirimu.5 Kanu-kinia depelemone Yesusi lipa kolea-awili

Jerusalleme, akumundu ‘kolea-awili kake seli’ nílimu,akuna memba pumba Pulu Yemo popo toko kaloringi

Page 15: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 4:6 15 MATEYU 4:11ulka-tembelena memba, paa ola imuna pumba anjipalenirimumuni, 6 yundu nimbale: “Nu Pulu Yemonga Maloliemu nu lipa tapondomba kene po ningu mania pu.”⸤nirimu.⸥ “Pulu Yemonga bokumuni nimbale:‘Pulu Yemone yunga angellomane

‘Nu ongo nokangi.’ nimbá.Onone nu ‘Kou sene kepe naa topili.’ ningu

nu ononga kimane okoko lingí.’nimbamolemo kanumu. Aku sipa nirimu kene pilkuli akusiku sei.” nirimu.

7 Yesusini yundu nimbale: “Pulu Yemonga yombo-mando ungu se pea nimba molemóla. Akumu i-sipa:‘Pulu Yemo ononga Ye-Awilimuni “Sembó.” nilimú mele‘Sika nilimúnje molo kolo tolemonje kanamili.’

ningu onone yu manda manjiku naa sangi.’nimba molemóla kanumu.” nirimu.

8 Kelepa depelemone yu lipa mulu se paa olandopalierimuna ola memba pumba anjipale, yu ma-koleamapali kinia koleamanga méle peangama pea lipa ora sipa9 yundu nimbale: “Nu nanga kumbikerena komorongotoko pondoko mania molko na popo toko nanga imbiambolko paka tondonu liemu i nu kanokono ma-koleanalemó mélema pali nu simbú.” nirimu.

10 Kanu-kinia Yesusini yundu nimbale: “Setene, nuanju pa! Pulu Yemonga bokumuni nimbale:‘Pulu Yemo ononga Ye-Awilimu manjiku popo toko

imbi ambolko paka tondoko,yunga kongonoma manjiku sendeko molangi.’nimba molemo kanumu.” nirimu.

11 Kanu-kinia depelemo Yesusi yu mundupa kelepa yupurumu. Purumu kinia mulu-koleana angelloma ongoYesusi nokoringi.

4:12-17

Page 16: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 4:12 16 MATEYU 4:16Yesusini Kolea Gallilli Disiriki Pulu Polopa Yomboma Ungu

Nimba Sirimu Semanemo12 Kanu-kinia ⸤No Lindeli⸥ Jono ka siku ka-ulkana

panjeringi kinia pilipale Yesusi kelepa kolea Gallillidisirikindu yando omba 13Nasarete taonona ombale nir-imumuni, pe aku taonomo mundupa kelepa Kapeni-ame taono, nomu Gallilli kelona lierimu, akuna pumba‘Kiniá i koleamo nanga kamu molombo koleamo liepili.’nimba akuna molorumu. Kapeniame ye Sepullano kiniaNapatallaitolone kalko liltingili yomboma u moloringikoleana lierimu. 14 ⸤Kapeniame taonona pumba moloru-mumunga⸥ koronga-u Pulu Yemone ungu-umbu tondo-rumuma pilipa yomboma nimba sirimu ye Aisayane uluse pe wendo ombá u nirimu mele kamu wendo orumu.Aisayane nimbale:15 “Sepullanone kalopa liltimu yomboma

pelemele koleamo kinia,Napatallaini kalopa liltimu yomboma

pelemele koleamo kinia,nomuna pulimú aulkamo no Jodane nekendo

lemó koleamo kinia,kolea Gallilli wikindu yombo-lupa awisili

molemele koleamo kinia,aku koleamanga molemele yomboma

⸤paa simbulu tolina molemele⸥.16 Kanu yombo paa simbulu tolina molemelema

pa tondolo paa awili-sepa seli se kanoringi.Kololi ulu-pulumu aki topa simbulu tondolemo

koleana pelemele yombomanga koleanapa sendekemo.”

nirimu.4:17—9:34

Page 17: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 4:17 17 MATEYU 4:21Yesusini Pulu Yemo Ye Nokoli Kingimu

Molopa Mélema Nokombamonga Semane,Peangamo Topa Sipa, Kuru Torumu

Yomboma Sepa Peanga Sirimu Semanema17 ⸤Kapeniame omba molorumu⸥ kanu walemonga

Yesusini yomboma pulu polopa unguma nimba sipa nim-bale: “Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa nokombawalemo nondopa wendo ombá sekemo kene ⸤ ‘Pulu Yemoyuni nokomba yombomanga talapena sukundumolamili.’ningu⸥ ulu-pulu-kiri selemelema munduku kelko konoputopele taa.” nirimu.

4:18-22Yesusini Ye Kisendo “Na Lombili Waa.” Nirimu Semanemo

18 Yesusi nomu Gallilli kelona andopale genungulu talokanorumu, akutolo Saimono kinia genu Enderutolo omalili wale se nomuna toko munduku moloringili kano-rumu. Pe Saimononga imbi se Pita niringila. Omaliltingili akumu olonga kou-kongono seringili kanumu.19Aku siku seko moloringili kanopa nimbale: “Na lombiliwangili. Oma lingilindu oma lili wale se liku nona maniamundulimbili kinia omama walena omba pelemo mele,pe ‘nanga kongonomo sengelendo nanga ungumu pilkuningu siliku andongele kinia yomboma nanga talapenasukundu ongo molangi.’ nimbu ‘Olo na lombili wale.’nikiru.” nirimu. 20Aku nirimu kinia pilkuli popenge sekoolonga oma lili walema munduku kelko Yesusi lombilipuringili.

21 Kanu-kinia yu kanga-kolte wiltu pumbale genungulutalo lupa kanorumu, akutolo Seperi malo Jemisi kiniaJemisi genu Jonotolo, lapa Seperi kinia ononga nonaandoli sipina sukundu oma lili walema toko tandokomoloringi kanopale olo mangilipale “Na lombili wale.”

Page 18: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 4:22 18 MATEYU 4:25nirimu. 22 Aku nirimu kinia pilkuli olonga lapa Seperikinia nona andoli sipimu popenge seko munduku kelkoYesusi yu lombili puringili.

4:23-25

Yesusini Kolea Gallilli Disiriki Ungumu Nimba Silipa An-dopa Yombo Kuru Torumu Awisili Sepa Peanga Sirimu Se-manemo

23 Kanu-kinia Yesusi kolea Gallilli disiriki sukundukoleamanga pali andopa, yomboma maku toko PuluYemonga ungumu pilieringi ulkamanga yomboma ungu-mane sipa, Pulu Yemonondopa ye nokoli kingimumolopanokomba mele semane peangamo topa sipa, yombo kurulupa-lupa torumuma kinia kangina ulu awisili serimumasepa peanga sirimu.

24 Yuni serimu mele semanemo kolea Siria poropinjikoleamanga pali anju anju purumu pilkuli ononga yombokuru lupa-lupa torumu yomboma kinia, mindili lupa-lupa nongo moloringi yomboma kinia, yombomangakonopumanga kuru molko amboloringi yombomakinia, amu toringi yomboma kinia, kimbu ki kukorumuyomboma ⸤pali⸥, yu molorumuna mengo oringi kiniayuni ono sepa peanga sirimu. 25 Yombo paa awisili yulombili puringi. Kolea Gallilli disiriki yomboma kinia,‘Kolea-Awili Rureponga Talo’ niringi kolea yombomakinia, kolea Judia disiriki lierimu kolea-awili Jerusallemeyomboma kinia, kolea Judia sukundu lierimu we-koleamanga moloringi yomboma kinia, no Jodanenekendo koleamanga yomboma kinia, paa awisili yulombili puringi.

5:1—8:1Yesusini Yu Lombili Andoringi YombomaUngu-Mane Sirimu Unguma

Page 19: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:1 19 MATEYU 5:8

51 Yesusini yombo awisili maku toko yu lombili

puringima kanopale ma-pangina ola pumba molorumukinia yu lombili andolima yumolorumuna oringi. 2Kanu-kinia yuni ono ungu-mane sipa nimbale:

5:3-12

Olio Konopu Peanga Pepili Molomolo Ungu-PulumuYesusini Nimba Sirimu Semanemo

3 “Yombo konopuna koropa pulimú pilielemeleyomboma Pulu Yemo ononga ye nokoli kingimu molopaono nokolemomonga ono “Konopu peanga pepili molkokondangi.” nilimú aulkana molemele.

4 “Yombo kola seko konopu kiri pepili molemeleyomboma Pulu Yemone “Ono konopu peanga pepa toy-ombo topili.” nimbámonga ono “Konopu peanga pepilimolko kondangi.” nilimú aulkana molemele.

5 “Yombo taka leko molko yombo lupama pilkumolemele yomboma ma-koleama pali Pulu Yemone onosimba lingímunga ono “Konopu peanga pepili molkokondangi.” nilimú aulkana molemele.

6 “Pulu Yemone “Saa.” nilimú ulu sumbi nilima sen-gendo yakala kolkomolemele yombomamandamolonge-monga ono “Konopu peanga pepili molko kondangi.”nilimú aulkana molemele.

7 “Yombo lupama kondo kololemele yomboma PuluYemone kondo kolombamonga ono “Konopu peangapepili molko kondangi.” nilimú aulkana molemele.

8 “Yombo konopu kake sepili molemele yombomanePulu Yemo kanongemonga ono “Konopu peanga pepilimolko kondangi.” nilimú aulkana molemele.

Page 20: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:9 20 MATEYU 5:139 “ ‘Yomboma konopu seluna pupili molangi.’ nilimili

yomboma Pulu Yemone ‘Ono nanga bolangoma.’ nim-bámonga ono “Konopu peanga pepili molko kondangi.”nilimú aulkana molemele.

10 “Pulu Yemone “Saa.” nilimú ulu sumbi nilimaseko molemelemonga yombo lupamane ono mindili sil-imili ⸤akumunga⸥ Pulu Yemo ononga ye nokoli kingimumolombamonga ono “Konopu peanga pepili molko kon-dangi.” nilimú aulkana molemele.

11 “Na pilku molemele yomboma, ono nanga yombomamolemelemongawe-yombomane ono ungu-taka tondokomindili siku, ungu kiri lupa lupama ononga bulkundu kolotoko nindingí kinia ono “Konopu peanga pepili molkokondangi.” nilimú aulkana molemele. 12 ⸤Yombomaneono aku siku mele selemelemonga⸥ ono mulu-koleanapungí kinia kanuna Pulu Yemone ono méle kalopa kon-domba kene konopu paa awili seko siku konopu peangapepili molayo. Yombomane kiniá ono mindili silimilimele aku siku ono naa molangi koro-u Pulu Yemoneungu-umbu tondorumuma pilku yomboma ningu silikuandoringi yomboma we-yombomane ono kepe mindilisiringila kanumu.” ⸤nirimu.⸥

5:13Olio Api-Kusamo Mele Molemolo Ungu-Ikumu

13 “Ono ma-koleana yombomanga api-kusa melemolemele. ⸤Akumu méle peanga⸥-na-kolo yu songo naasembá kinia ‘Yu kelepa songo sepili.’ nimbu ungu semanda semoloye? Yu kongono sembá tondolo se kelepanaa pembamonga we topo eltomolo kinia yombomakimbumane kulku sembambu singí kinia papu.

5:14-16Olio Pa Sélimu Molemolo Ungu-Ikumu

Page 21: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:14 21 MATEYU 5:2014 “Ono ma-koleana yombomanga pa sendelima

molemele. Kolea-awili ma-pangina ola lembamo mandalopi naa senge. 15 Yombomane sepe-llame kandokolemingina sukundu naa panjilimili. ‘Mélema kanangi, ulkasukundu pa sepili.’ ningu polo senga ola taltolemele.16 Aku sipa mele ‘Olione ulu peangama selemolo meleyombomane kanokole olionga Lapa, mulu-koleanamolemomo, kape niengi.’ ningu ononga pa selemomoneyomboma kanangi, pa sendangi.” ⸤nirimu.⸥

5:17-20Mosisini Pulu Yemonga Ungu-Mane Sirimumanga Ungu-

Pulu Se17 “Nane ‘Pulu Yemonga ungu-manema ⸤Mosisini⸥

bokuna torumu unguma kinia Pulu Yemone ungu-umbutondorumuma pilku yomboma ningu siringi yemanebokuna toringi unguma kinia ‘mania pupili.’ nimbáokomo.’ ningu naa piliangi. Nane ‘Kanu unguma kamumania pupili.’ nimbú naa okoro. ‘Aku ungumangaungu-pulu pelemoma kamu wendo opili.’ nimbú okoro.18 Nane onondo paa sika nikiru: “Mulu matolo u poranaa nipili Pulu Yemonga ungu-manemanga ungu kanga-kolte kepe paa we mania naa pumbá. Ungu-manemangapali ungu awili kangamanga pali kongonoma u wendoombá.” nikiru. 19 Akumunga, yombo sene kanu ungu-manemanga ungu-mane kanga se kepe pulua topa, yombolupama mane sipale “Pulua tangi.” nimbá yombomoPulu Yemo ye nokoli kingimu molopa nokolemo koleanayunga imbi paa mania molomba. Aku-na-kolo yombosene kanu ungu-manema pilipa lipa sengena panjipamolopa, yombo lupamamane simba yombomoPulu Yemoye nokoli kingimu molopa nokolemo koleana yunga imbipaa olandopa molomba. 20 Nane ono nimbu sikiru:“Parisima kinia Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma

Page 22: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:21 22 MATEYU 5:24pilku mane silimili yema kinia onone ulu sumbi nilimaselemele ungumanga olandopa ono we-yombomane naasengi liemu, Pulu Yemo ye nokoli kingimumolopa yombonokolemo talapena sukundu ono paa naa pungu mo-longe.” nikiru. ⸤Kanu yemane ungu-manema pilkuliselemele mele lupa. Pulu Yemone kanopa ulu sumbinilima nimba kanolemo mele lupa.⸥” ⸤nirimu.⸥

5:21-26Mumindili Kololimunga Ulu Se

21 “Koro-u ⸤Mosisini⸥ anda-kolepalimando ungu-manese sirimumu ono pilielemele. Kanu ungu-manemo i-sipa:“Ono yomboma toko naa kondangi.

Yombo topa kondomba yombomo kotena liku anjiku“Yu pundu topili.” ningu umbuna singí.”

nirimu kanumu. 22 Aku-na-kolo kiniá nane ono kanuungu-manemonga ungu-pulumu i nimbu simbú sekero:“Yombo sene yunga genu kinia mumindili kolombayombomo ⸤willisi-⸥kotena liku anjiku “Yu pundu top-ili.” ningu umbuna singí.” nikiru. Yombo seneyunga genundu ungu-taka tondopa “Nu kamakoye?”nimbá yombomo poropinjili-kotena mengo pungu kotesendenge. Yombo sene yombo sendo “Nu paa kongi melearoma tolimu!” nimbá yombomo sepe-koleana pumbá.

23 “Aku siku senge yomboma umbunamenge kene nuni‘Pulu Yemone na kanopa peanga piliepili.’ ningu yungamélema sepena kaloli polona Pulu Yemo kongi molo kerapopo toko kalko sinindu mengo ongole nu genane nu-kinia we mumindili se kolomba pilkuli ninimuni, 24 nuPulu Yemo kalko sini mélema Pulu Yemo popo tokokaloli polo pundukundu we liepili taltokole kelko anjupungu genando “Konopu seluna pupili sere lepo mandamolambili.” ningu pungu ni-punguli, pe kelko ongo nuPulu Yemo kaloni mélema ongo yu kalko sieni.

Page 23: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:25 23 MATEYU 5:3025 “Nu kote sendemba sembá yombomo ‘Konopu seluna

pupili manda molambili ungu se sambo.’ ninguli weleasani. Aku naa senu liemu nu kote sendemba yombomonenunga kote pilieli yemo molombana memba pumba sim-banje. Pe kote pilieli yemone nu ka-ulka nokoli yemo lipasimba, yuni nu ka-ulkana lipa mundumba. 26Nane nundupaa sika nimbu sikirumu: “Nu ka-ulkana wendo onindupundu paa pali tokole mindi wendo onimu. We mandawendo naa oni.” nikiru.” ⸤nirimu.⸥

5:27-30

Wa Ulu-Kirinale Sélimunga Ungu Se27 “⸤U Mosisini⸥ ungu-mane se sirimumu ono

pilielemele.Kanu ungu-manemo i-sipa:‘Ambo ye pulima ye lupama kinia

wa ulu-kirinale naa seko,ye ambo lilima ambo lupama kinia

wa ulu-kirinale naa sangi.’nirimu kanumu. 28 Aku-na-kolo kiniá nane ono ⸤kanuungu-manemonga ungu-pulumu⸥ i nimbu sikiru: “Yesene ambo se kanopale ‘Yu pea kopu sepo pelembolánjepapu.’ konopu lemó akumu konopuna sukundu ambomokinia kamu wa ulu-kirinale selemo.” nikiru.

29 “Nunga mongotolone mélse kanokole konopuni‘Liemboa.’ ningu pilku ulu-pulu-kiri se senu liemu mon-gotolo akuku eltani. Nunga mongotolo giliepili nu sepe-koleana liku mundungí kinia manda naa sembá kenekangimunga mélse wendo liku eltokole molko kondonikinia papu. 30Nunga kitolone ulu-pulu-kiri se senu liemuaku kitolo kari leko eltani. Nunga kitolo giliepili nusepe koleana liku mundungí kinia manda naa sembá kene

Page 24: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:31 24 MATEYU 5:34kangimunga mélse wendo liku eltokole molko kondonikinia papu.” ⸤nirimu.⸥

5:31-32Yemane Ononga Amboma “Kamu Paa.” Nilimilimunga

Ungu Se31 “⸤U Mosisini⸥ ungu-mane se sipa nimbale:

“Ye sene yunga ambomondo‘Kamu pupili.’ nimba makorombando

ambomo “Kamu pu.” nimbá melepepá se topa ambomo sipale

yundu “Kamu pu.” nimba aku sepili.”nirimu kanumu. 32 Aku-na-kolo nane kiniá ono nimbusikiru: “Ye puli ambo se ye se kinia wa ulu-kirinale naasepili yunga yemone yu makoropa “Kamu pu.” nimuliemu ‘Wa ulu-kirinale seli ambomo molopili.’ nimba akuselemo. “Pu.” nimba makorolemo ambomo pe ye seneyu limú kinia kanu yemo kepe wa ulu-kirinale selemóla.”nikiru.” ⸤nirimu.⸥

5:33-37“Ono ‘Ungu Se ‘Sika Nikimulu.’ Ningu Kuru Mondangi.’

Ningu Mi Leko Pulu Yemo Imbi Naa Leangi.” Nirimu Ungu Se33 “Koro-u ⸤Mosisini⸥ anda-kolepalimando ungu-mane

se pea sirimumu ono pilielemele. Kanu ungu-manemo i-sipa:’ “Paa sika sembó.” ningu, ningu panjiku

mi lenge ungumu pulua naa tangi.Awilimundu “Paa sika sembó.” ningu, ningu panjiku

mi lenge mele paa sika aku siku sangi.’nirimu kanumu. 34 Aku-na-kolo kiniá nane ono nimbusikiru: “ ‘Paa sika nikimu.’ ningu piliangi.’ ningu méleawili senga imbi leko paa mi naa leangi. Mulu-koleamokepe imbi leko mi naa leangi. Aku koleamo Pulu Yemomolopa mélema nokolemo koleamo kene aku naa sangi.”

Page 25: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:35 25 MATEYU 5:42nikiru. 35 Ma-koleamo kepe imbi leko mi naa leangila.Akumu Pulu Yemo yunga kimbu mundulimú polomokanumu. Jerusalleme kepe imbi naala leangi. AkumuYe Nokoli Kingi Paa Awilimunga kolea-awilimu kanumu.36Nunga pengemo kepe. Akumu nuni penge-indi se ‘Kakesepili.’ molo ‘Pombora topili.’ ningu ulu se manda naasení kene pengemomangilku imbi lekomi naa leaa. 37Uluse sika sení liemu sumbi siku “Sembó.” nieni. Naasení liemu “Naa sembó.” nieni. Ulu-kirimanga pali ulu-pulumu pelemo ⸤kuru⸥muni ambololemo yombomanemindi ungu sulu seko niliku pungu mi lemele.” ⸤nirimu.⸥

5:38-42Olio Seko Kinjingí Yomboma Pundu Naa Tamili Ungu Se

38 “⸤U Mosisini⸥ ungu-mane se sirimumu onopilielemele.Kanu ungu-manemo i-sipa:“Yombo sene yombo senga mongomo

topa akundumba kiniayunga mongomo toko akundangila.

Yombo sene yombo senga ungúmutopa langondomba kinia

yunga ungúmu toko langondangila.”nirimu kanumu. 39 Aku-na-kolo kiniá nane ono nimbusikiru: “Ono sepa kinjimba yombomo anju unguri naaseko, ‘We sepa kinjepili.’ niengi. Yombo sene nungakumbikere ekendonga laruwa tomba kinia topele toko‘Ekendonga kamu laruwa topili.’ nieni.” nikiru.40Yombo sene ‘Nungawale-pakolimu liembo.’ nimba kotesendemba sembá yombomo nunga wale sulu peangamokepe ‘pea we lipili.’ nieni. 41 ⸤Romo ami⸥ ye sene nuambolopale “Nuni na liku tapondoko mako senga ⸤nangamélemamendani⸥ pambili.” nimbá kinia mako senga peayu we liku tapondoko mélema mendeko pani. 42 “Mélse

Page 26: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 5:43 26 MATEYU 5:48si.” nimba mawa sembá yombomo mawa sembá mélemowe sieni. “Kou se pundu anjiku si.” nimbá yombomo“Mólo.” naa nieni.” ⸤nirimu.⸥

5:43-48

Yesusini “Opa-Tou Yomboma Konopu Mondaa.” NirimuUngu Se

43 “⸤U Mosisini⸥ ungu-mane se sirimumu onopilielemele. Kanu ungu-manemo i-sipa:“Opa-geramemo konopu mondoko,

opa-toumu kanoko kiri piliani.”nirimu kanumu. 44 Aku-na-kolo kiniá nane ono nimbusikiru: “Onone ononga opa-touma konopu mondoko,ono seko kinjilimili yomboma ‘Pulu Yemone sepa kon-dopili.’ ningu Pulu Yemo ononga ningu mawa sendangi.45Ononga ‘Lapamulu-koleanamolemomonga bolangomamolamili.’ ningu aku siku sangi.” nikiru. Yuni yombo kiripeangama molemelena ‘Ena topili.’ nilimú. Yombo ulusumbi nilima selemele yomboma kepe yombo ulu sumbinilima naa selemele yomboma kepe ononga pea pali ‘Lotopili.’ nilimúla.

46 “Ono konopumondolemele yombomamindi konopumondolemele kinia Pulu Yemone kanopa peanga pilim-baye? ⸤Romo gapomano⸥ kou-takisi limili yombo ⸤kir-ima⸥ kepe anju yando akula selemele kene ⸤ono kanokokiri pilielemele yomboma pea konopu mondonge kiniapeanga⸥. 47Onone ononga pulu lemó yombomandomindi“Onomandamolemeleye?” nilimili kiniawe-yombomaneselemelemelemaniandopa, onone selemelemele olando-paye? Ultukundu yombomane aku sikula naa selemeleye?48 Akumunga ⸤Mosisini sirimu ungu-manema we pilkunaa seko,⸥ ononga Lapa mulu-koleana molemo ye paa

Page 27: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 6:1 27 MATEYU 6:2

sumbi nílimu molemo mele ono aku siku yombo sumbinilima molangi.” ⸤nirimu.⸥

6:1-21Konopu Talo Peli Kolo Toli Yemane Ulu Peangama Selemele

Mele Semolo Kinia Pulu Yemone Olio Méle Naa Kalomba UnguMare

66:1-8Ulu Kake Selimanga Ungu Pokore

1 ⸤Yesusini ungu mare nimba molopale nirimumuni,ungu mare pea nimbale:⸥

“ ‘Yombomane ‘Olio yombo paa peangama. Uluma paasepo kondolemolo.’ ningu kanangi.’ ningu yombomakanokomolangi ononga ulu peangamapaa naa sangi. Akusiku senge kinia yombomane ono kape ningí. Kanu kapeningí unguma ononga méle kalólimu lingímunga onongamulu-koleana molemo Lapamone ono méle naa kalomba.

6:2-4Yombo Koropa Pulima Lipu Tapondomolomonga Ungu Se

⸤6:1-21 pali kanani⸥2 “⸤Ononga mulu-koleana molemo Lapamone aku

siku senge yomboma méle naa kalomba⸥ kene ononeyombo koropa pulima kondo kolko ‘Lipu tapondamili.’ningu kou-mone se singíndu ‘Semolo mele yombomanekanangi.’ ningu, ru ningu mélse naa siengi. Topele-mapele toli yemane ‘Na yombomane kape niengi.’ ninguyomboma maku toko Pulu Yemonga ungumu pilieli ulka-manga kinia aulkamanga kinia we-yombo awisilini mon-gone kanangi yombo koropama liku tapondolemele. Akuyemane selemele mele onone aku siku naa sangi. Naneonondo paa sika nimbu sikiru: “Aku selemelemonga ono

Page 28: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 6:3 28 MATEYU 6:7yombomane kape nilimili unguma ononga méle kalólimukoronga limili.” nikiru.

3 “Aku-sipa na-kolo onone yombo koropama kondokolko mélse singíndu ‘Yombomane paa naa kanangi.Yombo se pea kopu sepo andolembolomone kepe naakanopili, lopi sepo kiyongo nimbu lipu tapondambo.’niengi. 4 Kanu-kinia yombomane naa kanangi, sengemele yombo se naa ningu sikuli koropa puli yombo seliku tapondonge kinia ononga ⸤mulu-koleana molemo⸥Lapamone lopi seko selemele uluma kanolemomone onoméle kalomba.” ⸤nirimu.⸥

6:5-15Pulu YemoKinia UnguNimbuMawa SemolomongaUngu Se

⸤6:1-21 pali kanani⸥5 “Ono PuluYemokinia unguninguli topele-mapele toli

yemane Pulu Yemo kinia ungu nilimili mele aku siku naasaa. Kanu topele-mapele toli yemane ‘Na ye paa peang-amo molio mele yombo awisilini mongone kanoko nakape niengi.’ ningu yomboma maku toko Pulu Yemongaungu pilieli ulkamanga kinia aulkamanga kinia yombomakanoko molangi konopu siku gilku Pulu Yemo kinia ungunilimili. Nane onondo paa sika nimbu sikiru: “Aku sikuselemelemonga ono onongaméle kalólimu koronga limilikanumu.” nikiru. 6Aku-sipa na-kolo ono Pulu Yemo kiniaungu ningíndu ononga suluminiana sukundu pungu ulka-kuna pipi sikuli kanu lopi seli koleana ononga ⸤mulu-koleana molemo⸥ Lapa naa kanolemele yemo-kinia unguniee. ⸤Yu akuna molemo.⸥ Aku senge kinia ononga⸤mulu-koleana molemo⸥ Lapa lopi seko selemele ulumakanolemomone ono pe méle kalomba.

7 “ ‘Na Pulu Yemo kinia ungu niembo.’ ninguli Isireletalapemonga ultumolemele yombomane ononga kurumamolo pulu ye kolo tolima kinia ungu ningíndu we ungu

Page 29: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 6:8 29 MATEYU 6:13awisili nilimili mele aku siku naa sangi. Kanu yombomane‘Na ungu awisili nimbú kinia pilimba.’ ningu aku siku nil-imili kanumu. 8Ononga ⸤mulu-koleanamolemo⸥ Lapamou mawa naa sangi ono méle mólo tolemo mélema yunipilipa kanolemo kene kanu yombomane selemele meleaku siku naa sangi.

9 “Ono Pulu Yemo kinia ungu ningíndu i-siku niengi:“Olionga mulu-koleana moleno Tata,

yombomane ‘Nu imbi ola molopaye kake seli peangamo moleno.’

ningu molangi.10 Nu ye nokoli kingimu molko

yomboma nokoni walemo wendo opili.Nunga ungumu mulu-koleana pilku liku selemele mele

aku siku ya ma-koleana pilku liku sangi.11 Olio kiniá kere-langi nomolo mele kiniá siyo.12 Yombomane olio seko kinjengi kinia

siye kolopo ulu se naa semulu meleaku sikula olione nu sepo kinjemulu uluma

siye kolko olio ulu se naa seyo.13 Olio ‘Ulu sene kondi topili.’ naa ningu

ulu-kirimanga pali ulu-pulumu pelemo ⸤kuru⸥muni‘olio naa ambolopili.’ ningu yunga kína wendo

liyo.⸤Nu koleama kinia mélemanga pali

ye nokoli kingimu molko,tondolo olandopamo nu-kinia pepa,

nu imbi paa olandopa molopanu-kinia pa tondolo sepa pepili

alieli molko mindi pulinu keneaku sipa sepili.⸥”

ningu aku siku Pulu Yemo kinia ungu niengi.

Page 30: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 6:14 30 MATEYU 6:17-1814 “Yombomane ono seko kinjingí uluma ‘We ma-

nia pupili.’ ningu siye kolongi liemu ononga mulu-koleana molemo Lapamone ononga ulu-pulu-kirima ‘Ma-nia pupili.’ nimba siye kolombala. 15Aku-na-kolo yombo-mane ono seko kinjingí uluma ‘We mania naa pupili.’ningu siye naa kolongi liemu ononga ⸤mulu-koleanamolemo⸥ Lapamone ononga ulu-pulu-kirima ‘Mania naapupili.’ nimba siye naa kolombala.” ⸤nirimu.⸥

6:16-18

Kere-Langi Naa NongoWeMoloringi Ulu, Pulumunga UnguSe ⸤6:1-21 pali kanani⸥

16 “Ono kere-langi naa nongo mi toko we molongeungu-pulumu sengendo topele-mapele toli yemane ‘Nanono nimbu molambo.’ nilimili mele aku siku naa niengi.Kanu yemane ‘Na kere-langi naa nombondo mi topomolio mele yombomane kanangi.’ ningu ono kumbikereseko ononga kumbikerema seko kinjiku molemele. Naneonondo paa sika nimbu sikiru: “Kanu yemane aku se-lemelemonga yombomane ono kape nilimili ungumaononga méle kalólimu koronga limili.” nikiru.

17-18 “Aku-na-kolo ono kere-langi naa nongo mi tokowe molongendo ‘We-yombomane na aku sekero melenaa kanangi. Tatane manjipa kanopili.’ ningu we-yombomane kanonge unguma naa sangi. Aku senge kiniaononga ⸤mulu-koleana molemo⸥ Lapa lopi seko selemeleunguma kanolemomone ono méle kalomba.” ⸤nirimu.⸥

6:19-34

Pulu Yemonga Mélema Konopu Kimbu Sipu Molopo Mana-Mélema Konopu Kimbu Sipu Naa Molamilimunga Ungu Se

6:19-24

Page 31: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 6:19 31 MATEYU 6:24Mulu-Koleana Mélema Taltopo Mana-Mélema Yakala Naa

Kolopo Molamilimunga Ungu Se6:19-21Méle Kande-Kandema Mulu-Koleana Taltolemolomonga

Ungu Se19 “Ya ma-koleana méle taltolemelema urolo topa koka

molo lurinia melemane ongo seko kinjiku, wa lili yemaongo mélema wa limili kene ‘⸤ya mana⸥ kamako molopoméle kande-kandema lipu taltamili.’ ni naa niengi. 20Akunaa sekole mulu-koleana mélema urolo naa topa kokamolo lurinia mélsene omba sepa naa kinjipa, wa lili yemaongo wa naa limili kene ono mulu-koleana ⸤pe pungí-munga⸥ ‘méle kande-kande pe limulúma u liepili.’ ninguya ma-koleana ulu peangama seko molangi. 21 Onongataltolemele mélema lemó kolea akuna ono konopunipilku yakala kolko molemele kene ⸤‘mulu-koleana mindimélema liepili.’ ningu molangi.” nirimu⸥.

6:22-23Yombomanga Mongomo Sepe-LLame Melemonga Ungu Se

⸤6:19-34 pali kanani⸥22 “Nunga mongomo nunga kangimunga sepe-llame

melemo. Aku kene nunga mongo peanga gilimú kinia nukangi pali pa sepili moleno kinia nu molko kondoleno.23 Aku-sipa na-kolo nunga mongomo kiri lemba kinianunga kangi pali simbulu topili andoni. Kanu-kinia nungakangina pa seli pembamo topele topa simbulu tombakinia akumu paa kamu simbulu tomba.” ⸤nirimu.⸥

6:24Yombo Sene Ye Awili Talonga Kongono Waltikele Manda

Naa Sembamonga Ungu Se ⸤6:19-34 pali⸥24 “Yombo sene ye awili talonga kongono lipa sere

lepa manda naa sendemba. Ye awili se konopu kiri

Page 32: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 6:25 32 MATEYU 6:30panjipa, se yakala kolomba. Molo aku naa semu liemuye awili senga ungu nimbáma paa konopu sipa pilipalipa kongono nimbáma tondolo mundupa sendepa, sekonopu kiri panjipa yunga ungu nimbáma naa pilipasemba. Yombomane Pulu Yemonga kongonomo kiniaKou-Monemonga kongonomo-tolo liku sere leko mandanaa sendenge.

6:25-34Yesusini “Na Lombili Andolemelema, Mini-Wale Munduku

Konopu Awisili Naa Leaa.” Nirimu Ungumu ⸤6:19-34 pali⸥25 “Akumunga nane ono ⸤senge mele⸥ nimbu siembo:

‘Kangikundu molopo kondamili.’ ningu konopu awisilikimbu naa siengi. Kere-langi nongemonga kepe nonongemonga kepe mulu-maminia pakongemonga kepeakumanga konopu awisili kimbu siku naa molangi. Onomanda molonge mele ungu-pulumu kere-langi kiniamulu-maminia kinia mindiye? 26 Kerama kaname. Kere-langi se panjikuli nou lemó kinia liku mengo ulkandopungu taltoko naa nolemele-na-kolo ono yombomangamulu-koleana molemo Lapamone kerama kere-langi sil-imú. Kerama we mele ono yomboma olandopamongayuni ono naa nokombaye? 27Ononga yombo sene konopuawisili kimbu simbamone yu kolomba ena se manda ‘Weliepili.’ nimbáye? Manda naa nimbá.

28-29 “Ono pakonge mélemanga konopu awisili nambisemu-na kimbu silimiliye? Pellawa-sindima mana olemomele ono naa kanolemeleye? Pellawa-sindimane kon-gono kála seko naa seko, mulu-maminia se seko naawamolemele-na-kolo pellawa-sindima molemele meleolandopa, ⸤ye nokoli kingi⸥ Sollomono kongono awisilisepale wale paa peangama pakopa au nirimu mele ma-niandopa. 30 Era sindi tolemoma kiniá-mele molemo,opali-mele poroko sepena kalolemelema Pulu Yemone

Page 33: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 6:31 33 MATEYU 6:34aku sipa nokopa kondolemo liemu ono ‘Pulu Yemoneolio manda nokombanje.’ ningu kanga-kolte mindi pilkukuru mondolemele yomboma pakonge mélemanga yunimanda lipa naa tapondombaye? Ono paa sika lipa tapon-domba.

31 “⸤Pulu Yemone kerama kinia era sindima kinia akuwe-mélema aku sipa nokolemo⸥ kene ono konopu awisilikimbu sikuli ‘Es, kere-langi se sena lipu nomolonje?’ ;molo‘No sena kolopo nomolonje?’ ; molo ‘Wale-pakoli senalipu pakomolonje?’ ningu pilku naa molangi. 32 PuluYemonga yomboma naa molko ultukundu molemeleyombomane aku siku selemele-na-kolo ononga mulu-koleana molemo Lapamone ono yunga yombomangaméle molo tolemoma kanopa molemo. 33 ⸤Ono kere-langinongemanga kinia mulu-maminia pakongemanga kiniakonopu naa kimbu siku,⸥ Pulu Yemo ye nokoli kingimumolopa yomboma nokolemo uluma kinia yu kanopa kakeselemo kanolemo uluma kinia mélema kinia ‘Kumbi leposambo.’ konopu leko molangi. Aku senge kinia yuni we-mélema kepe ono simba. 34 Yuni aku sembá kene ‘Opalinambi sembonje?’ ningu kiniá konopu awisili kimbu naasiengi. Opalimunga kere-langi molo mélema aku opali,kiniámonga kere-langi molo mélema kinia, opalimungakinia, liku sere leko naa piliangi. Enamanga yu-mele-meleumbunama pelemo pembama kanu enamanga, mindi.Kiniá umbuna wendo ombáma kinia opali talu umbunawendo ombámanga kinia sere leko konopu kimbu naasiengi.” ⸤nirimu.⸥

77:1-5Olio Anju Yando Apurupu Selemolo Mele Ungu Se

Page 34: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 7:1-2 34 MATEYU 7:71-2 ⸤Yesusini ungumare nimbamolopale ungumare pea

nimbale:⸥“Onone anju yomboma ⸤selemele uluma⸥ apurungí

kinia aku sipa ⸤Pulu Yemone⸥ ono selemele mele yandoapurumbala. Onone anju yombomane selemele meleapuruku kanokole “Seko kinjikimili. Sekemele melePulu Yemone kanopa kiri piliepili.” ningí mele ⸤PuluYemone⸥ aku sipa ono apurumba. Aku sembá kene ‘⸤PuluYemone⸥ olio ungu selemoloma naa apuropili.’ ninguonone yomboma selemele unguma naa apurangila.

3 “Nuni genanga mongona norupulu se lemómokanoleno-na-kolo nunga mongona unju-kaliu awili selemómo naa kanoleno akumu nambi semu-na selenoye?4Nunga mongona unju-kaliu awili lemómo naa kanokolegenando “Ano, nunga mongona norupulu se lemómowendo lindambo.” nambi seko nilinuye? 5 Topele-mapele toli yombomo, nuni nunga mongona lemó unju-kaliu awilimu u wendo likuli pe kanoko kondoko genangamongona lemó norupulumumandawendo lindení.” ⸤nir-imu.⸥

7:6“Ungumu Pilkuli Liku Mokoli Senge Yomboma Semane-

Peangamo Naa Toko Siengi.” Nirimu Ungu Se6 “ ‘Pulu Yemonga’ nilimili mélema liku owáma naa

sieme. Nombale pe topele topa ono nombanje kene akunaa sangi. Ononga méle peangama kongima gilingínatoko naa mundangi. Kimbuni kulungínje kene aku naasangi.” ⸤nirimu.⸥

7:7-12Pulu Yemo Mawa Senge Mélema Simbamonga Ungu Se

7 “⸤Lapa, mulu-koleana molemo yemo,⸥ mélema mawaseko “Si.” niengi. Aku senge kinia mélema sika simbalingí. ⸤Lapa molemona⸥ mélema korangi. Aku senge

Page 35: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 7:8 35 MATEYU 7:14kinia mélema sika kanoko lingí. Ulka kerepuluna gilku“Sukundu wamili.” niengi. Aku ningí kinia “Sukunduwaa.” nimba ulka-kuna tondomba. 8Mawa sengemélemasika simba lingí; koronge mélema sika kanoko lingí;“Sukundu wamili.” ningí kinia sika ulka-kuna tondomba.Aku sembá kene aku saa.

9 “Ononga ye se yunga malo ombale “Tata, pellawakaloli se nambo si.” nimbá kinia yunga lapane yu kou-mulu se simbaye? 10 Molo kangomone “Tata, oma senambo si.” nimbá kinia yunga lapane wambiye se sim-baye? 11 Pe ono konopu kiri pepili molemele yombo-mane aku siku ononga bolangomaméle peangama silimililiemu ononga Lapamulu-koleanamolemomone “Mélemasi.” ningu mawa senge yomboma méle peangama paaolandopa naa simbaye? ⸤Paa simbamo.⸥ 12 Akumunga,‘Yombomane nu-kinia sangi.’ konopu lenomele nuni anjuyomboma aku siku sani. ‘Aku sangi.’ nikinu ulumuniMosisini Pulu Yemonga ungu-mane sirimu bokuna toru-mumanga pulumu kinia, Pulu Yemone ungu-umbu ton-dorumuma pilku yomboma ningu siringi yemane bokunatoringi ungumanga pulumu kinia, lipa sere lepa nilimúkene aku siku anju yando yomboma-kinia seko kondangi.”⸤nirimu.⸥

7:13-14“Kerepulu Paa Kangana Ono Suku Pangi.” Nirimu Ungu Se

13 “Ono pala kere-pingiya kangamonga paa pangi.Kolea kirina pulimú kere-pingiyamo paa awilimu, akunapulimú aulkamo paa anju yando pumba paa pará lemóakuna yombo awisili kala naa seko we pulimili. 14 Aku-na-kolo alieli konde molopa kondopa mindi puli koleanapulimú kere-pingiyamo paa kanga, yunga aulkamo paasengepea seli kangamo lemó-kolo yomboma akunapungíndu kala selemelemonga yombo selu selu ningu

Page 36: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 7:15 36 MATEYU 7:20

mindi aku aulkamo kanokole pulimili. Aku selemele keneono kanu kere-pingiya kangamonga pangi.” ⸤nirimu.⸥

7:15-27

Yesusini “Pulu Yemonga UngumuNaa Pilku “Sika-UngumaNikimulu.” Ningu Kolo Toko Ningu Sili Yema Onge KanokoKondoko Molaa.” Nimba Liepi-Liepi Torumu Ungu Se

15 “Pulu Yemone ungu-umbu tondombama naa pilkuwe kolo toko yando ningu singí yema onge kene kanokokondoko molaa. Kongi sipisipi paa taka leko molemelemele aku siku kanu yomboma ongo molonge-na-koloowá-palakoma paa gelene kolkole ‘Mélse topo namili.’ningu andoko molemele mele aku siku kanu yombo-mane ‘Ono mindili nangi. Ono sepo kinjamili.’ ningumolemele. 16 Kanu kolo toli yomboma ongo ulu sengemakanokole, ‘Ono sika kolo tolima.’ ningu kanonge. ‘Amunamili.’ ningu takeme manda olko toko nolemoláye?Molo ‘Ipono se namili.’ ningu silipu manda akuku nole-moláye? Paa mólo. ‘Amu lupa, takeme lupala; iponolupa, silipu lupala.’ ningu kanolemele. ⸤Aku siku melePulu Yemone sika ungu-umbu tondolima pilku yombomasika ningu silimili mele lupa, Pulu Yemone ungu-umbunaa tondolima yomboma kolo toko ningu silimili melelupala ningu kanonge.⸥ Unjuma mongo tolemo kiniakanokole ‘Ima nomolo lémo. Ima naa nomolo lémo.’ningu kanoko imbi silimili kanumu. 17Unju peangamonemongo peangamo tolemo; unju kirimuni mongo kirimutolemo. 18 Unju peangamone mongo kiri se manda naatomba; unju kirimuni mongo peanga se manda naalatomba. 19 Unju mongo peangama naa tomba unjumapali peke tokole sepena kalolemele. 20 Unjuma mongotolemo kinia kanokole, “Imu peanga, imu kiri.” ninguapurulimili mele, onge yombo kanumane senge uluma

Page 37: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 7:21 37 MATEYU 7:27onone kanokole yomboma molemele mele sika aku sikukanonge.

21 “ ‘Yombomane nando ‘Ye-Awilimu.’ nilimiliyomboma pali Pulu Yemone nokolemo mulu-koleanasukundu pungí.’ ningu naa piliayo. Tata mulu-koleanamolemomonga unguma pilku liku senge yomboma mindiakunapungí. 22Yombomaapurumbawale kanumuwendoombá kinia yombo awisilini nando ninguli: “Ye-Awilimu,nane nunga imbi lepo nunga unguma nimbu sirindukanumu; nunga imbi lepo yombomanga konopumangakuru moloringima “Ongo ultu paa.” nirindu kanumu;nunga imbi lepo ulu-tondolo awisili serindu kanumu.”ningí. 23 Aku-na-kolo aku siku ningí kinia nane onondonimbuli: “Na ononga imbima paa naa pilipu ono kanopoimbi naa siliu. Ono Pulu Yemonga ungumu naa pilku likuseringi kene nanga kumbikerena naa ongo anju paa.”nimbú.

7:24-27

Ulka Takolemele Mele Ungu-Ikumu ⸤7:15-27 pali⸥24 “Akumunga, i nanga unguma pilku liku senge

yomboma ono ye se molemo mele niembo: Ye pilipakondoli perimu ye se yuni yunga ulkamo ‘Ingi nimbagiliepili.’ nimba kou-polona ola takorumu. 25Pe lo topanotopa poporome topale ulkamo paa topa kalambili simbaserimu-na-kolo ulka-simumu kou-polona gilierimu-kulutopa sikise naa sikisipa ingi nimba we gilierimu. Nangaunguma pilku liku selemele yomboma ono kanu yemomele molemele.

26 “I nanga unguma pilku liku naa senge yomboma onoye se molemomele niembo: Ye pilipa kondoli naa perimuye sene yunga ulkamo okiyana ola takorumu. 27Pe lo topano topa poporome topale ulka kanumu topa kalambili

Page 38: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 7:28 38 MATEYU 8:4sipa paa bulu-balu sirimu. Nanga unguma naa pilku likusenge yomboma ono kanu yemomelemolemele.” nirimu.

7:28—8:1Yesusi Yomboma Mane Sipa Pora Sipale Ma-Pangina Ma-

niando Orumu Semanemo28 Yesusini aku unguma nimba pora sirimu kinia yuni

mane sirimu pilku moloringi yombomane yuni ungu-mane sirimu mele pilkuli mini-wale mundoringi. 29 PuluYemonga ungu-manemanga puluma pilku ono manesiringi yemane we mane siringi mele Yesusini aku sipamane naa sirimu. Namba lierimu yemane pipili naakolko tondolo mundukumane siringi mele aku sipa manesirimu-kulu pilkuli ono mini-wale mundoringi.

81 Yesusi ma-pangina maniando ombá orumu kinia

yombo awisili liku maku toko yu lombili oringi.8:2-4Yesusini Kuru-Laká Norumu Ye Se Sepa Peanga Sirimu

Semanemo2 Kanu-kinia ye se kuru laká nomba perimumu Yesusi

orumuna omba yunga kumbikerena komorongo langopayundu nimbale: “Ye-Awilimu, nunga konopumuni na‘peanga liepili.’ konopu lienu liemu nuni na manda sekopeanga sini.” nirimu kinia 3Yesusini yemo kini ambolopayundu nimbale: “ ‘Nu peanga liepili.’ konopu lekero kenepeanga liepili.” nirimu kinia popenge sepa kuru lakámonomba kelierimu. 4 Kanu-kinia Yesusini yundu kelepanimbale: “Nuni ya ulu sekeromo yombo selurindu kepepaa naa ni. Sumbi siku pungu Pulu Yemo popo tondoliyemo nunga kangimu liku ora siku, ‘Na kelepo kangipeanga liepilimolkoro kene.’ ninguMosisini “Sei.” nimbapanjerimumele pilku liku senindu “Pulu Yemo popo toko

Page 39: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 8:5 39 MATEYU 8:10kalko sie.” nirimu mélemo liku Pulu Yemo popo tondoliyemondo “Kalondou.” ningu yu sieni. Pe yombomanenu kanokole ‘Yu sika kangi peanga liepili molemo.’ ningupiliangi kene nikiru mele iseli-u se-pu.” nirimu. ⸤“Akusiku sení kinia yombomane nu kanoko kiri naa pilingí,nu kelko we-yomboma molemelena manda seluna pungumoloni.” nirimu.⸥

8:5-13

Isirele Yombomanga Ultu Mololi Ami Ye Nokoli SengaKendemande-Ye Kuru Torumumu Yesusini Sepa Peanga SirimuSemanemo

5 Yesusi Kapeniame taonona sukundu purumu kiniaRomo yombomanga ami-ye wane anderete nokorumu yese yu orumuna omba yundu mawa sepa nimbale: 6 “Ye-Awilimu, nanga kendemande-yemo kimbu ki kolopa porasipa mindili nomba perepa ulkana liepili okoro.” nirimu.

7 Yesusini yundu “Ombo sepo peanga simbu.” nirimu.8-9 ⸤Aku nirimu kinia pilipale⸥ ami-ye wane anderete

nokorumu yemone yundu pundu topa nimbale: “Ye-Awilimu, na ye kirimu mele molio, nu nanga ulkana onikiniamanda naa sembá. Na ye sene kepe nokopamolemo,yunga ungumu pilipu lipu selio. Nane kepe ami-ye marenokopo molio. Kanu yemanga sendo “Pu.” niliu kiniayu pulimú. Molo sendo “Ou.” niliu kinia yu olemo.Molo nanga kongono sendeli kendemande-yombo sendo“I-siku sei.” niliu kinia yu aku sipa selemo kanumu. Akusipala, nuni ungu se we nini kinia nanga kendemande-yemo konde pumbá kene nuni we ni.” nirimu.

10 Yesusini yu nirimu mele pilipale yu konopu aw-isili kimbu sipa yu lombili oringi yombomando nim-bale: “Nane onondo paa sika nimbu sikirumu: “I Isirele

Page 40: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 8:11 40 MATEYU 8:17yombomanga talapena ultu mololi yemone na ungu-muni mindi manda sembó mele nimba olandopa ton-dolo mundupa kuru mondolemo mele koleamanga pali,Isirele koleana sukundu kepe, yombo selurini kepe akusiku ningu pilieringi mele paa naa kanorundu.” nikiru.11 Nane onondo paa sika nimbu sikirumu: “Ena mundiolemo koleamanga kinia ena pulimú koleamanga kiniayombo awisili wendo ongo Pulu Yemo ye nokoli kingimumolopa nokolemo mulu-koleana sukundu Eporayamokinia Aisake kinia Jekopo kinia pea ongo kere-langi nongomolonge. 12 Aku-na-kolo Pulu Yemone ‘yunga yomboma’nimba taltorumu ⸤Isirele⸥ yomboma yu nokopa molemokoleana pungu molemolá yomboma yuni topa makoropasimbulu tolina mundumba. Kanuna paa mindili nongolekola seko pereko molonge.” nikiru.” nirimu.

13 Aku nimbale yuni ami-ye wane anderete nokorumuyemondo nimbale: “Nane nu ‘manda sendemba’ ningukuru mondonu mele sendendu kene pu.” nirimu. Kanu-kinia yuni aku sipa nirimu enamonga kendemande-yemoyu kuru topa kelepa peanga liepili molorumu.

8:14-17Yesusini PitangaKolepa-AmbomoKiniaYomboAwisili Kuru

Torumuma Sepa Peanga Sirimu Semanemo14 ⸤Kanu-kinia⸥ Yesusi Pitanga ulkana sukundu pum-

bale Pitanga kolepa-ambomo kuru topa kangi norumu-kulu aniembo lierimu kanopale, 15 yunga kimu ambolo-rumu kinia kangi nomba kelierimu kinia ambomo olagilipa wendo omba Yesusi kere-langi sipa yu nokorumu.

16 Pe kolea ipu lemba serimu kinia konopuna kurumolorumu yombo awisili Yesusi molorumuna mengooringi kinia yuni kurumando “Ongo wendo paa.” nir-imu kinia ongo wendo puringi. Kuru torumu yombomapali sepa peanga sirimula. 17 Aku sipa serimumunga

Page 41: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 8:18 41 MATEYU 8:21koronga-u PuluYemoneungu-umbu tondorumumapilipayomboma nimba sirimu ye Aisayane ulu se pe wendoombá u nirimu mele kamu wendo orumu. Aisayanenimbale:“Yuni yuyu olio kuru torumuma makoropa,

olio aniembo lierimulu kurumalipa ultu mundorumu.”

nirimu.8:18⸤Semanemonga imbimu inia anjukundu 8:23-27

kanani.⸥18 ⸤Walte⸥ Yesusi ⸤Gallilli nomu kelona molopili⸥

yombo awisili liku maku toko yu liku makapu sekomoloringi kanopale nirimumuni, ⸤lombili andolimando⸥“Nomuna nekendo pamili waa.” nirimu.

8:19-22Yesusi Lombili Andolemolomonga Ungu Se

19 ⸤Aku-na-kolo u naa pumba we giliepili⸥ PuluYemonga ungu-manemanga puluma pilipa mane sirimuye se yu gilierimuna omba yundu nimbale: “Ungu ManeSílimu, nu puni koleamanga pali nu lombili ombó.” nir-imu.

20 ⸤Aku nirimu kinia⸥ Yesusini yundu nimbale: “Pílie!Owá-palakoma ulka pelemelemanga pelemele; keramaononga ulka takolemelemanga pelemele, aku-na-koloMania OmbaMana-Ye Au Lierimu Yemonga pelemo kolease naa lemó ⸤kene, nu ‘Yu lombili pumbuli manda naamolombo.’ ningu pilkuli na lombili wani. We naa wani.⸥”nirimu.

21 Kanu-kinia yu lombili andorumu ye sene yundunimbale: “Ye-Awilimu, nu kamu lombili wambomangali upumbunanga lapamo ⸤kinia peamolambo. Pe yu kolombakinia⸥ óno sepole nu lombili ombó.” nirimu.

Page 42: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 8:22 42 MATEYU 8:2822 Aku-na-kolo Yesusini yundu ⸤ungu-iku topa⸥ nim-

bale: “Yombo kololi yombomane yombo kolongema ónosangi. Aku-na-kolo nu na lombili ou.” nirimu.

8:⸤18⸥,23-27Poporome Awili Se Torumumuni Yesusinga Ungumu Pilipa

Liltimu Semanemo23 Aku nimbale ⸤nomu Gallilli nekendo pumbándo⸥

nona andoli sipi senga sukundu purumu kinia yu lombiliandolima yu lombili sukundu puringila. 24 Kanu-kinia⸤nomuna pungí puringi kinia⸥ poporome awili se nomunatorumu. Aku serimu-na nomumu apisipa ola ombalesipimu lipa aki tomba serimu-na-kolo Yesusi we uruperimu. 25Kanu-kinia onone yuuru perimunapungu tokomakisindiku ninguli: “Ye-Awilimu, olio liku tapondoyo.Olio nona wangokomolo.” niringi.

26 Yu ⸤makilipa⸥ onondo nimbale: “ ‘Pulu Yemone olionokomba.’ ningu paa kanga seko mindi kuru mondoliyema, ono nambi semu-na mini-wale mundukumiliye?”nirimu. Aku nimbale ola molopa poporomemo kinianomumu-tolo iri torumu. Kanu-kinia poporomemo topakelepa nomumu lope naa sepa paa we lierimu. 27 ⸤Yuniserimu mele kanokole⸥ yemane mini-wale mundukuninguli: “Apa! I yemo nambolka yerenje? Poporomem-one kepe nomumuni kepe yunga ungumu pilku likukelkembele.” niringi.

8:28—9:1Kuru Paa Awisili Ye Talonga Konopuna Molopa Amboloru-

muma Yesusini Topa Makororumu Semanemo28 Kanu-kinia yu ⸤lombili andolima kinia pea⸥ nomu

nekendo pumba kolea Gadara puringi kinia kanu koleaGadara ye talo, konopuna kurumolorumu yetolo, yombo-óno-koleana wendo ongo yu molorumuna oringili. Olo

Page 43: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 8:29 43 MATEYU 9:1paa enge ningu yomboma tongele seringilimunga we-yomboma olo peringili koleana ‘Olone ono tongele.’ningu aulkana ongo naa puringi. 29 Yesusi kanokole ton-dolo munduku mangilku ninguli: “Pulu Yemonga Malo,olio-kinia ungu nambolka unguri senindu onuye? Oliomindili lipa simba walemo u wendo naa opili nuni iseli-u olio mindili liku sini okonoye?” niringili.

30 Akuna anjupa kolea senga umbu-kongi awisili ímunongo moloringi ⸤kanokole⸥ 31 kurumane Yesusi mawaseko ninguli: “Olio toko makorokole ‘ne kongimangakonopumanga molo-pangi.’ ni.” niringi kinia

32 yuni onondo nimbale: “Manda, akuna pangi.”nirimu kanu-kinia ⸤kuruma⸥ kanu yetolonga konop-una wendo ongole kongi akuna moloringimanga konop-umanga pungu moloringi kinia kanu kongima pali amutoko lisiku pungu kopona pukua toko nomuna sukundupungu nona wangoringi.

33 ⸤Ungu akuma wendo orumu kinia kanokole⸥ kongitapu seko moloringi yema kowa punguli niringimuni,taonona pungu akuna moloringi yomboma onongakongima serimu mele kepe kuruma konopuna moloringiyetolo serimu mele kepe semane toko siringi. 34 Niringimele pilkuli taonona moloringi yomboma pali Yesusimolorumuna ongo kanokole yu mawa seko ninguli:“Olionga koleana naa mololi kelko pu.” niringi.

91 Kanu-kinia Yesusi kelepa nona andoli sipi senga

sukundu pumbale nirimumuni, nomu ⸤Gallilli⸥ yakondoomba yunga kolea ⸤Kapeniame taono⸥ orumu.

9:2-8Yesusini Kimbu Ki Kolopa Pora Sirimu Ye Senga Ulu-Pulu-

Kirima Mundupa Kelepa, Yu Sepa Peanga Sirimu Semanemo

Page 44: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 9:2 44 MATEYU 9:8

2 Yu ⸤Kapeniame kelepa⸥ omba molorumuna yemarene kimbu ki kolopa pora sirimu ye se taropola sekomengooringi. Onone ‘Yesusini i yemomanda sepa peangasimba.’ ningu kuru mondokole yu mengo oringi Yesusinikanopa pilipale kimbu ki kolopa pora sirimu yemondonimbale: “Nanga kangomo, nunga konopu peanga liepili.Nunga konopuna ulu-pulu-kiri serinu pelemoma maniapupili, mundupu kelkero.” nirimu.

3 Aku nirimu kinia pilkuli Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilku mane siringi ye marene ononokonopumane pilkuli, ‘I yemone Pulu Yemo marakesekemo.’ ningu pilieringi.

4 Ono konopu lieringi mele Yesusini pilipa nimbale:“Ono nambi semu-na konopu leko kinjikimiliye? 5 Iyemondo “Nunga ulu-pulu-kirima mania pupili, siyekolkoro.” nimbú kinia ono ulu se naa kanokole ‘Penilse nikimu.’ konopu lengeye? Molo “Ola gilku nungakunungumu liku mengo kimbu-kongono seko andou.”nimbú kinia yu ola gilimbane naa gilimbanje mona lembamanda kanokole ‘Aku sipa kála sepa nikimunje?’ konopulengeye? 6 Aku-na-kolo ‘ ‘Mania Omba Mana-Ye Au Lier-imu Yemo tondolo pelemomone ya ma-koleana yombo-manga ulu-pulu-kirima “Mania pupili, siye kolkoro.”manda nimbá.’ ningu piliangi.’ nimbu aku sipu nindu.”nirimu.

Aku nimbale kimbu ki kolopa pora sili yemondo nim-bale: “Nu ola gilku nunga kunungumu liku mengo ulka-ndo pu.” nirimu. 7Aku nirimu kinia yemo ola gilipa ulka-ndopurumu. 8Yombo awisili akunamaku tokomoloringi-mane yuni aku serimu kanoko mini-wale mundukuli,mana-yomboma ulu-tondolo aku mele senge tondolomosirimu Pulu Yemonga imbi ambolko paka tondoko kapeniringi.

9:9-13

Page 45: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 9:9 45 MATEYU 9:13Yesusini Mateyundu “Na Lombili Ou.” Nirimu Semanemo

9 Kanu-kinia Yesusi pumbá pumbale nirimumuni, kou-takisi lipa molorumu ye se, yunga imbi Mateyu, kanopaleyundu “Na-kinia pea pambili lombili ou.” nirimu. Kanu-kinia Mateyu yu ola gilipa yu lombili purumu.

10 Pe Yesusi Mateyunga ulkana kere-langi nombamolo-rumu kinia kou-takisi lili yema kinia, ⸤Juda ye awili-mane⸥ “ulu-pulu-kirima seli ye” ⸤niringi⸥ wema kiniaawisili ongo Yesusi kinia yu lombili andoli yema kinia onopea mania molko kere-langi noringi. 11 ⸤Ono aku sikuseluna kere-langi nongo moloringi-kulu⸥ Parisi yemanekanokole yu lombili andolimandomangilku pilku ninguli:“Ononga ungu-mane sili yemo kou-takisi lili yema kiniaulu-pulu-kirima seli ye wema kinia ono-kinia yu nambisemu-na kere-langi pea nokomeleye?” niringi.

12 Aku siku niringi mele pilipale Yesusini onondo nim-bale: “Kuru naa tolemo yomboma doketana naa pulimili.Kuru tolemo yomboma mindi doketana pulimili kanumu.13 Nane “Yombo sumbi nilima na molombona wangi.”nimbúndu ma-koleana naa orundu. ‘Ulu-pulu-kiri seliyomboma na molombona wangi.’ nimbúndu orundu.Ulu-pulu-kiri seli yomboma lipu tapondombondo orundukene ono pungu Pulu Yemonga bokuna molemo ungusenga pulumu pungu pili-payo. Pulu Yemone nimbale:“ ‘Na mélema popo toko kalko siengi.’

nimbu pilipu naa molio.‘Ono yombo lupama konopu mondoko

kondo kolangi.’nimbu pilipu mindi molio.”

nirimu kanumu.” nimba Yesusini nirimu.9:14-17Yombomane Walte Walte Kere-Langi Naa Nongo Mi

Tolemele Ulumunga Ungu Se

Page 46: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 9:14 46 MATEYU 9:1714 Pe ⸤No Lindeli⸥ Jono lombili andoringi yema Yesusi

molorumuna ongole yundu mangilku pilku ninguli: “Oliokinia Parisi yema kinia olio alieli kere-langi mi lepo naanolemolo na-kolo nu lombili andolima aku siku naa se-lemele akumu nambi semu-na naa selemeleye?” niringi.

15 ⸤Aku siku niringi kinia pilipale⸥ Yesusini pundu topaonondo ⸤ungu-iku se topa yu toko kondonge kolomba-monga ungu se nimba⸥ nimbale: “Ambo limba ye seyunga pulu lemó yema kinia molemo kinia ono konopusikuli “Kola sepo kere-langi naa namili.” manda ningíye?Manda naa ningí. Pe mindi, ambo limba yemo onomolongena ongo wendo lingí kinia kanu walemanga sika⸤konopu kiri panjiku⸥ kere-langi naa nongendo mi lenge.⸤Iseli-u mólo.⸥

16 “Mulu-maminia u se sungu nilimú kinia olionemulu-maminia paa konde senga se kopisipu lipu, sungu nil-imúmunga naa topo tandolemolo kanumu. Yombo seneaku sipa topa tandolkanje kanu mulu-maminiamo nonapanjilka kinia mulu-maminia konde kopiselimu kangalepa lli nimbale mulu-maminia umu kelepa kamu awilisepa sungu nilka.

17 “Kongi-meme kangimuni seli mingi-u senga no-waene konde naala kololemolo kanumu. Yombo senemingi-u senga no-waene konde se kolkanje kanu no-waenemo mingina sukundu pepale pe akolka kinia kanumingi-umu naa akopa sungu nilka. Kanu-kinia nomokepemingimu kepe kamu kiri lelka. Akumunga no-waenekonde kongi-meme kangimuni seli mingi kondena mindikololemolo kanumu. ⸤Pe nomo akolemo kinia kangimuniseli mingi kondemo anju yando pumba sungu naa nilimú-munga⸥ nomo kinia mingi kondemo pea manda lemó.”nirimu.

9:18-26monga 9:18-19, 23-26

Page 47: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 9:18 47 MATEYU 9:24Bola Se Kolorumumu Yesusini Sepa Konde Lipa,9:20-22Kuru Se Topa Naa Kelierimu Ambo Se Sepa Peanga Sirimu

Semanetolo18 Yesusini Jononga lombili andoli yemando ungu

nimbamolopili ⸤Juda yombomamaku toko Pulu Yemongaungumu pilieringi ulka se⸥ nokorumu ye se Yesusi molo-rumuna omba yunga kumbikerena komorongo langopayundu nimbale: “Nanga bolamo kiniá iseli kolopa porasikimu. Aku-na-kolo nu ongo yu kimuni amboloni kiniayu konde pumbá.” nirimu.

19 Aku nirimu kinia Yesusi ola gilipa yu lombili purumu.Yesusi lombili andolima pea puringila.

20-21 Kanu-kinia ambo se molorumu kanumunga penaperimu walema pora naa nirimu. Yu pena mindi pepilikalia-ingi engaki-rurepo omba purumu. Kanu ambomone‘Yungawale-pakolimumindi ambolondu liemuna peangalemba.’ nimba pilipale Yesusi pumbá purumu kiniabulkundu omba, yunga wale-pakolimunga pundumu am-bolorumu. 22 Ambolorumu kinia Yesusi topele topa yukanopa nimbale: “Bolamo, nu konopu peanga pepilimoloyo. ‘Nu manda sepa peanga simba.’ konopu lienukanu ulumuni nu peanga lekemo.” nirimu. Kanu enam-onga ambomo peanga lepa we molorumu.

23 Kanu-kinia Yesusi ⸤Juda yomboma maku toko PuluYemonga ungumu pilieringi ulkamo⸥ nokoli yemongaulkana sukundu ombale yombo awisili molko kondokolko, kolape-mingi toko pondoko, kola awili-seko sekomoloringi kanopale yuni nimbale: 24 “Ono anju pame!Bolamo kolou naa kolomu. We uru mindi pelemo.”nirimu. Aku nirimu kinia ⸤bola kanumu sika kolopa pora

Page 48: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 9:25 48 MATEYU 9:31

sirimu pilkuli yuni “We uru pelemo.” nirimumunga⸥ yuungu-taka tondoko tawe senderingi.

25 Kanu-kinia yombomaku tokomoloringima pulu sipapena-pena sepale ⸤bola ónomo lierimu⸥ kisipina pumbayunga kimu ambolorumu kinia bolamo olamolorumu. 26 Iulu-tondolo serimumunga semanemo kanu koleamongasukundu lierimu koleamanga pali anju anju purumupilieringi.

9:27-31

Yesusini Mongo Kiri Lierimu Ye Talo Sepa Peanga SirimuSemanemo

27 Yesusi kanu koleamo mundupa kelepa pumbá pu-rumu kinia mongo kiri lierimu ye talo yu lombili ongomangilku ninguli: “⸤Ye Nokoli Kingi⸥ Depitini KalopaLiltimu Yemo, nu olto kondo kolou.” ningu wale awisiliniliku oringili.

28 Yu ulka senga sukundu purumu kinia mongo kirilieli yetolo yu molorumuna lombili oringili kinia yuniolo mangilipale: “Olo na mawa sekembele mele ‘Mandasembá.’ konopu lekembele molo móloye?” nirimu kiniaolone ninguli: “Ye-Awilimu, ‘Manda sení.’ konopu lekem-bolo.” niringili.

29-30 Kanu-kinia yuni olonga mongotolonga ambolopanimbale: “Nane ‘manda sembá.’ konopu lekembele meleaku sipa wendo opili.” nirimu kinia olonga mongotolopeanga lierimu, mélema kelko kanoringili. Yesusini olotondolomundupamane sipa nimbale: “Olone i ulu wendookomomo yombo seluri kepe paa naa piliangi, naa ningusiele!” nirimu. 31 Aku-na-kolo olo pena pungu Yesusiniserimu mele aku koleamonga sukundu lierimu kolea-manga pali semane toko siliku andoringili.

9:32-34

Page 49: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 9:32 49 MATEYU 9:36Kuru Sene Ye Senga Kere Pipi Sirimumu Yesusini Topa

Makororumu Kinia Yu Ungu-Taka Tondoringi Semanemo32 Kanu yetolo Yesusi munduku kelko pungilí puringili

kinia ye se konopuna kuru molorumumunga ungu senaa nirimu ye se Yesusi molorumuna mengo oringi.33 Yesusini yemonga konopuna molorumu kuru kanumutopa makororumu kinia ungu naa nirimu ye kanu-muni ungu nirimu-kulu yombo maku toko moloringi-mane kanokole konopu awisili kimbu siku ninguli: “UIsirele koleana sukundu i-sipa ulu se wendo naa orumukanumu.” niringi.

34 Aku-na-kolo Parisi yemane ninguli: “Kurumanganokolimuni yu lipa tapondolemo-na yuni kuruma topamakorolemo.” niringi.

9:35.11:1Yesusini Yunga Lombili Andolima‘Kongono Sangi Paa.’ Nimba Lipa

Mundorumu Semanemo9:35.10:1Yesusini Yomboma Kondo Kolorumu Semanemo

35 Yesusi kolea-awilimanga kinia kolea-kangamangapelepa andopale nirimumuni, Juda yomboma maku tokoPulu Yemonga ungumu pilieringi ulkamanga pumbaungu-mane sipa; Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopayomboma nokolemo nokomba ungu-pulumunga semanepeangama topa sipa; kuru lupa-lupama torumu yombomasepa peanga sirimula. 36 Yombo paa awisili yu molo-rumuna ongo liku maku toko moloringima kanopaleono umbu-konopu naa pepili andoko, kangima engenaa perimu-kulu ono onono manda liku naa tapon-doko molkole ono kongi sipisipima ononga tapu-yese naa molorumumunga we moloringi mele ono aku

Page 50: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 9:37 50 MATEYU 10:4siku moloringi-kulu kanopale ono paa kondo kolorumu.37 Kanu-kinia ⸤yombo awisili ‘Yuni lipa tapondopili.’ningu moloringi-kulu kanopale⸥ lombili andolimandonimbale: “Kere-langi awisili kaliana nou lemó-na-kolokongono-ye awisili mólo. 38 ⸤Na ye selumu mindi ikongonomo sekero kene⸥ Kere-Langimanga Pulu Yemomawa sekole yuni “Kere-langi nou lielima lingí kongonosenge yomboma yunga kaliana lipa mundopili.” niee.”nirimu.

Kolomongo-Awili 10Yesusini Yunga Ye Engaki Rurepo KongonoSipa Lipa Mundupa Ono-Kinia Ulu WendoOmbá Mele Nimba Sirimu Semanemo

1010:1-15Yesusini Lipa Mundorumu Ye Engaki Rurepo Kongono Sir-

imu Semanemo1 Yesusini yu lombili andoli ye engaki rurepondo

“Yando waa.” nimbale onone yombomanga konopunakuru molemoma “Ongo wendo paa.” ningu toko mako-ronge tondolomo sipale, yombo kuru tolima kinia kangipange-mange selima kinia “Peanga liepili.” ningí engemosirimu.

10:2-4Yesusini Lipa Mundorumu Yemanga Imbima

2 Yuni “Nanga kongonomo sende-paa.” nimba lipamundorumu ye engaki rureponga imbima i-sipa: U Sai-mono, yunga imbi se ‘Pita’ niringila, yu keme yunga genuEnderu keme, Jeperinga malo Jemisi keme Jemisi yungagenu Jono keme, 3Pillipu, Batollomiu keme, Tomasi kemekou-takisi liltimu ye Mateyu keme, Allapiasinga maloJemisi keme Tadiasi keme, 4 “Olio Juda yomboma oliolio

Page 51: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 10:5 51 MATEYU 10:11gapomano molamili.” niringi talape ye Saimono keme,Yesusi pe lipa opa-touma sirimu ye Judasi Isikeriote keme,akuma.

5 Yesusini aku ye engaki rurepo lipa mundupa onondonimbale:

“Yombo-lupama molemelena naa pangi. Sameriayombomanga taono senga kepe naala pangi. 6 Isireleyomboma mindi ononga kongi sipisipi pena lo likupelemele mele aku siku molemele yomboma moleme-lena mindi pangi. 7 Ono molemelena pungí punguli,onondo “Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yombomanokomba walemo nondopa wendo ombá sekemo.” nilikupangi.

8 “Kuru tomba yomboma seko peanga siku, kolko lengeyomboma ‘Lomboroko ola molaa.’ ningu, kuru lakánombá yomboma ‘Umbu-kangi giliepili.’ ningu, kurukonopuna molopili molonge yomboma ‘Konopuna naamolangi, ongo wendo pangi.’ ningu selko pangi. I kon-gonomo sengemonga tondolomo kou se molo mélsenetopo toko naa likimili kene anju yomboma aku siku likutapondokole ningímuni, ‘Kou se liemili.’ ningu naalasangi. We sangi.

9 “Pungíndu kou-gollo mare molo kou-sillipa maremolo kou-kopa mare kakona panjiku mengo pu naapangi. 10 Méle-wale kepe wale-pakoli talo kepe kimbu-su kepe apulu-mingi kepe naa mengo we pangi. Yombokongono sendelemomo kongono sendelemo yombomonekere-langi simba kinia papu kene mélse mei naa meangi.We pangi.

11 “Pe kolea-awili senga molo kolea-kanga sengasukundu punguli ningímuni, yomboma mangilku pilkuli“Ye nawe ye peanga se molemomonga oliondo “Peapeamili waa.” nimbáye?” niengi. Kanu-kinia se ningu

Page 52: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 10:12 52 MATEYU 10:16singí kinia pilku yu kanoko lendekole kanu yemongaulkana pungu yu-kinia mindi pea peko molkole pe akukoleamo munduku kelko pangi. ⸤Ulka pinia-pinia naaandoko ulka seluringa mindi kere-langi nongo peangi.⸥12 ⸤Kolea senga pungu ye peanga se liku ora singí kiniakanoko lendeko⸥ yunga ulkana sukundu punguli ningí-muni, ulka pulu yombomando “Ono konopu peanga pepilimolaa.” nieyo. 13 Kanu-kinia kanu yombomane “Peapeamili sukundu waa.” níngi liemu, ononga ungu peanganingí kanumu kanu yomboma-kinia pepili. Aku-na-kolo kanu yombomane konopu peanga naa panjiku, “Peapeamili waa.” naa níngi liemu ungu peanga u sukundupunguli ningí kanumu “Ono-kinia naa pepili.” ningu,kelko mengo ⸤ono munduku kelko yando wangi⸥.

14 “Yombo sene onondo “Pea peamili waa.” ni naaningu onone ungu ningíma pilku naa língi liemu kanuulkamomolo kanu taonona yombo kirimamunduku kelkopungíndu ⸤kanukoleana yomboma ‘Kamumolko kinjangi.Pulu Yemone ono lipa naa tapondomba mele piliangi.’ningu⸥ ononga kimbuna kanu koleamanga ma gilimbamamo kulu toko pangi. 15 Nane ono paa sika nimbusikirumu: “Kote walemo wendo ombá kinia kolea-awiliSodomo kinia Gomoratolo olonga yomboma⸤u ulu-pulu-kiri awisili sika seringi-na-kolo⸥ olonga kotekanga mele pemba. Aku-sipa na-kolo i yombo onondo“Sukunduwaa.” ni naa ningu ononga ungu pilku naa lingíyomboma kote walemo wendo ombá kinia ononga koteawilimu pemba.” nikiru.

10:16-25Umbuna Lupa Lupa Mare Wendo Ombá Mele Ungu Se

⸤Kolomongo-Awili 10 pali kanani⸥16 “Ono lipu mundukuru yema ono sipisipi melema,

yombo owá-palako awili kirimane sipisipi topa nolemo

Page 53: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 10:17 53 MATEYU 10:21mele yomboma molemelena ono lipu mundukuru.⸤Nanga ungumu andoko ningu singí kinia pilku kiripilkuli yombomane ono mindili liku singí.⸥ Yombomaowá-palako mele aku siku molemele kene kongi-kawambiyema pilipa kondolimu paa pelemo-na ulumasembando mimi sipa pilipa selemo mele ono akuwambiyema mele molko, kera waembono molemo melemolangi. ⸤Aku keramone mélema mindili sipa sepakinjimba ulu-pulu se naa pelemo.⸥

17 “Yomboma mimi siku kanangi. Onone ⸤ ‘Na lom-bili andoli yomboma mindili nongo, kolangi.’ ningu,⸥ono ⸤mare liku ambolkole⸥ kanjollomanga makumangamengo pungu kote sendeko, ono ⸤mare⸥ Juda yombomamaku toko Pulu Yemonga ungumu pilielemele ulka-manga liku mengo pungu kopene tongela. 18 Ono nangayomboma molongemonga ono ⸤mare ka siku⸥ yombo-lupamanga gapomano ye awilima kinia ye nokoli kingimakinia molongena ⸤kote sendengendo⸥ mengo pungíla.Aku siku senge kene ono onono kanoko kondoko molaa.Aku-na-kolo kote sendenge kinia kotena gilkuli kanuyema kinia kanu yema nokonge ye nokolima kinia onone‘Nanga ungumu piliangi.’ ningu ono ningu singí. 19 Aku-sipana-kolo onoka siku kote sendenge kinia ‘Kotenanam-bolka unguri nimulúnje? Olio ungu se mangilku pilingíkinia nambolka unguri pundu topo nimulúnje?’ ningumini-wale naamundangi. Aku senge enamonga ono unguningí mele pilingí. 20 Ono ungu ningíma onono pilkulinaa ningí. Ononga ⸤mulu-koleana molemo⸥ LapangaMinimu ononga kerena molopale nimba simba ungumaonone anju ningí kene konopu kimbu naa siku, pilingímele niengi.

21 “⸤Aku walemanga⸥ genuni yunga genu ⸤nangayombo molombamonga⸥ ‘Kolopili toko kondangi.’ nimba

Page 54: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 10:22 54 MATEYU 10:25kote sendemba. Lapane yunga bolangoma akula sembá.Bolangomane kepe ononga anupili lapali-kiniamumindilikolko kotena mengo pungu “Toko kondangi.” ningíla.22Nanga yombomamolongemonga yombomane pali ono-kinia konopu kiri panjingí, na-kolo na munduku naakelko walema pora naa nipili tondolo munduku molongeyomboma ⸤Pulu Yemone⸥ lipa tapondopa ‘Mindili nongekoleana naa pungu, pea molopo kondopo mindi pamili.’nimbá. 23 Kolea senga yombomane ‘Ono mindili nangi.’ningu seko kinjingí kinia kolea senga kowa pangi. Naneonondo paa sika nikirumu: “Ono kolea Isirele sukundukoleamanga pali andoko nanga kongonomo seko pora naasindangi Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo ⸤kelepayando⸥ ombá.” nikiru.

24 “Mane sili ye se lombili pungu unguma pilielemeleyomboma ‘Ononga mane sílimu maniandopa, onoolandopa.’ manda naa ningí. Kendemande-yombosene ‘yunga nokoli yemo maniandopa, yu olandopa.’manda naala nimbá. 25 Lombili pumba unguma pilielemoyombomo kinia yunga ungu-mane silimú yemo kiniaselu-siku molembele akumu manda. Kendemandeyombomo kinia yunga nokoli yemo kinia selu-sikumolembele akumu mandala. Ulka pulu yemonga ungunaa pilielemele yombomane yu-kinia mumindili kolkoiri tongendo ⸤kurumanga nokoli Setenenga imbi mandamanjiku⸥ “Yu Belsipuli” ningu imbi lemele kanumu. Pekiniá ulka pulu yemondo aku siku níngi liemu yungaulkana pelemele yombomando pali paa awili sekoolandopa ungu kirima ningíla.

10:26-31

Pulu Yemo Mindi Pipili Kolangi Ungu Se ⸤Kolomongo-Awili 10 pali kanani⸥

Page 55: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 10:26 55 MATEYU 10:3226 “⸤Nanga opa-toumanena seko kinjilimilimele onona

lombili andoli yema sika seko kinjingíla⸥ akumunga onokanu yomboma pipili naa kolayo. Aki tolemo ungumangaselu kepe pe aki naa topa pali penambelena lemba. Lopiselemo ungumanga selu kepe pe lopi naa sembá. Kanuuluma kinia unguma pali yombomane pali pilingí kenepipili naa kolangi. 27 Nane onondo simbulu tolina niliuunguma pa selina nieyo. Ungu ólo toko ningí ononokomuna pilingí unguma ulka imuna ola gilku ru ninguniengi.

28 “Kangimumindi toko kondokoleminimumanda tokonaa kondonge yomboma pipili naa kolayo. ⸤Pulu Yemomindi pipili kolayo⸥. Yuni kangimu kinia minimu kiniapeatolo sepe-koleana manda topa kondomba kene yu-mindi pipili kolaa.

29 “Kera kaltendepele paa kangamomolemo, topo tokolingíndu kera talo pea koumongo selumelemindi pulimúkanumu. Aku-na-kolo se kolopa we mania naa pulimú.Kanu kerama na lombili andoli yombomanga ⸤mulu-koleana molemo⸥ Lapamone kanolemo. 30 Ono ⸤na lom-bili andolima⸥, ononga penge-indima kepe yuni korongaselu selu nimba pali kambu torumu. 31 Ononga ⸤mulu-koleanamolemo⸥ Lapamone aku sipa onomolemelemelekanopa mololepa pulimú kene ⸤ ‘Yombomane olio sekokinjingí.’ ningu⸥ pipili naa kolayo. Kera kaltendepele yukou paa koltalo mele pulimú-na-kolo kanu keramo PuluYemone kanopa molemo. Ono yomboma paa olandopaawilima kanopale ono paa nokopa kondopa molomba.

10:32-33

“Olio Yesusinga Yomboma Molemolo.” Nimulúndu PipiliNaa Kolamili Ungu Se

32 “Yombo sene yombomanga kumbikerena ola gilipale

Page 56: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 10:33 56 MATEYU 10:39“Na Yesusinga yombomo molio.” nimbá kinia nane Tatamulu-koleana molemomonga kumbikerena ola gilipuli“Aku yombomo nanga yombomo.” nimbúla. 33 Aku-na-kolo yombomanga kumbikerena “Yesusi yu nawe? Yuna naa pilkiru.” aku sipa nimbá yombomo yu naneTata mulu-koleana molemomonga kumbikerena “Akuyombomo yu nawe? Yu na naa pilkirula.” nimbú.

10:34-39Yesusi Konopu Paa Olandopa Mondangi Ungu Se

⸤Kolomongo-Awili 10 pali kanani⸥34 “ ‘Ya mana-yomboma opa naa seko seluna konopu

seluna pupili molangi.’ nimbu orundu.’ konopu naaleangi. Ono yomboma ‘Taka leko molko konopu selunapupili molangi.’ nimbúndu naa orundu. ‘Mumindili kolkoopa sangi.’ nimbúndu orundu. 35-36 ‘Yombomane sangi.’nimbúndu orundu mele i-sipa:“Ye sene yunga lapa kinia opa sepili,

lemenu sene yunga anumu kinia opa sepili,malo senga menuni yunga bamu kinia opa sepili.

Ulka seluna pelemele yomboma opa-tou molonge.”‘Aku sangi.’ nimbúndu orundu.

37 “Yombo sene na olandopa konopu naa mondopa,yunga lapa molo anumu olandopa konopu mondombayombomo ‘Nanga yombo molopili.’ nimbúmu manda naasembá. Yombo sene na olandopa konopu naa mondopa,yunga malo molo lemenu olandopa konopu mondombayombomo ‘Nanga yombo molopili.’ nimbúmu manda naasembá. 38 Yombo sene ‘Yu lombili pambo.’ nimbaleyomboma unju-perana gilku mindili nongo kololemelemele yuni unju-pera mele gomo lembando ‘Na yu lombilipumbúndumindili nondu liemu peangala; kolondu liemupeangala.’ naa nimu liemu ‘Nanga yombo molopili.’nimbúmu manda naa sembá. 39 Yombo se ya ma-koleana

Page 57: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 10:40 57 MATEYU 10:42‘Na molopo kondopo, nondopo naa kolambo.’ nimbapilielemo yombo se kolopale kolea kirina mindili nombamolopa mindi pumbá. Aku-na-kolo yombo se na lom-bili andopa nanga kongonomo sendembando ‘Ya manamindili nombo molombo kinia mandala, kolombo kiniamandala.’ nimbá yombo se konde molopa kondopa mindipumbá.

10:40-42

Karasinga Yomboma Liku Tapondonge Yomboma, MéleKalolima Lingí Ungu Se ⸤10:pali kanani⸥

40 “Ono kolea senga pungí kinia yombo sene ‘Pea mo-lamili waa.’ nimba lipa tapondolemo yombomone na peaaku sipa lipa tapondolemóla. Na ‘Pea molambili ou.’ nil-imú yombomonena “Ma-koleana pu.” nimba lipamundo-rumu yemo ‘Pea molambili ou.’ nilimúla. 41 Yombo senePulu Yemone ungu-umbu tondolemoma pilipa yombomanimba silimú yombo se olemo kinia ‘Yu Pulu Yemoneungu-umbu tondolemoma pilipa yomboma nimba silimúyombo se kene’ nimba pilipale “Peamolambili ou.” nimbalipa tapondolemo yombomo Pulu Yemone yunga ungumunimba silimú yombomo méle kalomba mele kanu lipatapondolemo yombomo kepe selu-sipa-mele kalombala.Yombo sene Pulu Yemonga ungumu pilipa lipa konopusumbi nipili molemo yombo se olemo kinia ‘Yu PuluYemongaungumupilipa lipa konopu sumbi nipilimolemoyombo se kene.’ nimba pilipale ‘Peamolambili ou.’ nimbalipa tapondolemo yombomo ⸤Pulu Yemone⸥ kanu yombosumbi nili se méle kalomba kinia yu lipa tapondolemoyombomo kepe selu-sipa-mele kalombala. 42Yombo seneono nanga lombili andoli yombo imbi naa mololi yombose kanopa ‘yu nanga lombili andoli yombo se kene’ nimbakanopale yu lipa tapondopaweno kepe kolopa simu liemu

Page 58: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 11:1 58 MATEYU 11:5nane ono paa sika nimbu sikirumu, “kanu yombomo paasika méle kalólimu limba.” nikiru.” nirimu.

11:1.16:20Yesusi Molemo Mele Nimba Silimú UnguMare11

11:1Yesusi Ungu-Mane Silipa Andorumu Semanemo

1 Yesusini yu lombili andoli ye rurepondo yunga kon-gono sendenge mele mane sipa pora sipale nirimumuni,yu kanu koleamo mundupa kelepa kolea Gallilli disirikitaonomanga andopa mane sipa ⸤Pulu Yemonga⸥ ungumunimba sirimu.

11:2-19No Lindeli Jonone ‘Yesusi Yu Nawenje Piliambo.’ Nimba

Jono Yunga Lombili Andoli Ye Mare Yesusi Molorumuna LipaMundorumu Semanemo

2 ⸤Pulu Yemone “Nanga yomboma nokopa kondombaye se lipu mundumbu.” nimba u nimba taltorumu yenokoli⸥ Karasimuni ulu-tondoloma serimumunga Jonoka-ulkana pepa pilipale nirimumuni, “Yesusindu i-siku i-siku mangilku pilindangi!” nimba yu lombili andoli mareYesusimolorumuna lipamundorumu. 3KanuyemaYesusimolorumuna ongo yu mangilku pilindiku ninguli: “PuluYemone olio nokopa kondomba yere “Lipu mundumbu.”nimba, nimba panjerimu yemo ‘Ombá.’ nimbu nokopomolemolo kanumu nu molo se lupa ombámo nokopomolamiliye?” niringi.

4 Yesusini onondo pundu topa nimbale:“Onone ya kanokomele mele kepe pilkimili mele kepepungu Jono ningu si-payo.

5 Mongo kiri lieli yomboma mongone kanoko,

Page 59: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 11:6 59 MATEYU 11:10kimbu kiri lieli yomboma manda andoko,kuru laká nolima umbu-kangi gilipa,komu sílima komuni pilku,kolopa lielima ola molemele kepe,koropa pulima semane peangamo topo siliu

pilielemelelakanumu. Aku siku Jono ningu sieyo. 6 Na kanokole ‘Yusika kanu yemo molemo.’ ningu kuru mondokole, kelkokonopu talo naa panjiku molonge yomboma ono PuluYemone “Konopu peanga pepili molko kondangi.” nilimúaulkana molemele.” nirimu.

7 Jono lombili andolima pungí puringi kinia Yesusinikelepa yombo awisili maku toko moloringimandoJonondo nimbale: “⸤Kolea ku lielina Jono no lindipamolorumu kinia⸥ ono kanu kolea ku lielina nambolkakanonge puringiye? Lkepania mele poporomene lope-lope sendepa molorumu se kanonge puringiye? 8 ⸤Mólokanumu. Alieli kanolemele mele kanonge naa puringiliemu⸥ ungu nambolkare kanongendo puringiye? Yese mulu-maminia paa peangama pakopa molorumu-nakanonge puringiye? Akumu mólola. Yombo mulu-maminia paa peangama pakolemelema ye nokolikingimanga ulkana manjiku molemele kanumu.

9 “⸤Aku sili se kanonge naa puringi liemu⸥ PuluYemoneungu-umbu tondolemoma pilipa yomboma nimba sili yese kanonge puringiye? Akumu sika na-kolo nane onondonimbu sikiru: “Jono yu sika Pulu Yemone ungu-umbutondolemoma pilipa yomboma nimba sili ye se na-koloyu Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipa nimbasili ye we se mólo.” nikiru. 10 Yuni Pulu Yemone u “Lipumundumbu.” nirimu yemonga aulkamo sepa wamomukanumu. Kanu yemondo Pulu Yemonga bokuna sukundumolemo ungu se i-sipa:

Page 60: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 11:11 60 MATEYU 11:16‘⸤Pulu Yemone yunga Malondo nimbale:⸥

“Pilieyo. Nanga ungu se nindimba yemonane nu puni aulkana yu kumbi lepo lipu

mundukuru.Yuni nunga aulkamo akisindimba.” nirimu.’kanu ungumu bokuna molemo. 11 Nane onondo paasika nimbu sikirumu: “U mana moloringi yombomangase No Lindeli Jono-kinia manda mólo. Jono olandopamele. Aku-na-kolo kiniá wale kondemo wendo okomo.Kanu walemo Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopanokolemo yombomanga se paa imbi naa molopa paakoropa puli yombomo olandopa; Jono yu maniandopa.”nikiru. ⸤U moloringi yomboma mania mele; kiniá na‘Sika.’ ningu kuru mondongemonga konopu peangapemba yomboma olandopa.⸥ 12-13 Jono u mana naaomba molopili ungu-manema pelemo boku Mosisini to-rumuma kinia, Pulu Yemone ungu-umbu tondorumumapilku yomboma ningu siku bokuna toringi bokuma kinia,aku bokumane Pulu Yemonga unguma ningu siku, Jonokinia Pulu Yemone “Ono nokomba ye nokoli se lipumundumbu.” nimba, nimba panjerimu yemo kinia ongelemele unguma niringi. Aku-na-kolo Jono orumu kiniayandopa Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yombomanokolemo ulumu paa tondolo mundupa wendo ombayunga opa-touma topa mania mundulimúla; ye engenilimane aku ulumu ambolongendo tondolo mundukuta ningu lingí sekemelela. 14 Ungu se nimbú sekeromopilielemolo konopu lingí liemu piliangi. Pulu Yemongabokuna “⸤Pulu Yemone ungu-umbu tondolemoma pilipayomboma nimba simba ye⸥ Illainja ombá.” nirimu yekanumu Jonondo nirimu. 15 I nikiru mele komu gilimúyombomane paa mimi siku piliaa!” ⸤nirimu.⸥

16 “Kiniá mana molemele yomboma nambolka mélse

Page 61: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 11:17 61 MATEYU 11:19ono manda manjipu manda nimbúnje? ⸤Ono molemelemele i-sipu nimbu siembo:⸥ Ono yomboma makutolemele koleanabolangomapepeperekomolemelemele.Kanu bolangomanga marene ne anju molemele bolangomare ⸤pea pepe pereko molonge aulka se koroko kelkole⸥onondo mangilku ninguli:17 “Konane nímulu kinia

ono ‘Pea konane niemili.’ naa ningu “Mólo.” níngi.Pe kelepo kola semulu kinia

ono ‘Pea kola samili.’ ni naa níngi.⸤Pea pepe perepo molomolo aulka se mólo lepomo.⸥”nilimili. ⸤Kiniá molemele yomboma ono kanu bolangomamelemolemele.⸥ 18 ⸤Na kinia No Lindeli Jono kinia oltonenilimbulu unguma onone pilku kiri pilielemele; selem-bolo mele kanoko kiri pilielemelela⸥. Jono ombale gakinia no-waene kinia naa nombamolorumukinia ⸤kanokokiri pilku⸥ ninguli: “Yunga konopuna kuru se molemo.”niringi. 19 Pe Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemoomba ga kinia no-waene kinia norumu kinia ⸤kanokokirila pilku⸥ ninguli: “Yu ga awisili nomba kiri pilipa,no-waene awisili nomba amu topa selemo yemo. Yukou-takisi lili yema kinia, ulu-pulu-kiri selemele yombowema kinia ‘Yu-kinia pulu liepili pea kopu sepomolamili.’nimba selemo.” nilimilila. ⸤Onone aku siku Jono kanokokirila pilielemele. Na kanoko kirila pilielemele.⸥ Aku-na-kolo pilipa kondoli ulu-pulumu Pulu Yemo-kinia pelemo-na yuni selemo sembá mele kanokole ‘Papu selemo.’ningí.” nirimu.

11:20-24

Yesusini Kolea Marenga Yomboma Konopu Topele NaaToringimunga “Molko Kinjangi.” Nirimu Semanemo

Page 62: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 11:20 62 MATEYU 11:2420 Aku nimbale Yesusi kolea u andopa ulu-tondolo aw-

isili serimu koleamanga ⸤moloringi yomboma⸥ yuni ser-imu mele kanokole ononga ulu-pulu-kirima kanoko kiripilku munduku kelko konopu topele naa toringi kanopaleyuni ono iri topa nimbale: 21“Kolea Korasini kinia Besaidataonotolonga ⸤molemele yomboma⸥ mindili nongo paamolko kinjingí! Kanu koleatolonga sukundu ungu ton-dolo awisili serindu⸤-na-kolo akuna molemele yombomakonopu topele naa tolemele⸥. Kolea awili Taya kiniaSaidonotolonga sukundu ⸤ungu tondolo se naa serindu-na-kolo kanu koleatolonga sukundu⸥ nane ungu tondoloaku sipu selka kanolemolánje kanu koleatolonga ⸤yombo-mane⸥ ono ulu-pulu-kiri selemelema koronga mundukukelko, bulu siku, konopu topele tolemolá. 22 Akumunganane onondo nimbu sikiru: “Pe kotewalemowendo ombákinia kanu kolea Taya kinia Saidonotolonga ⸤yombomaulu-pulu-kiri selemelemonga⸥ ononga kote kanga melepemba. Aku-na-kolo ono kolea Korasini kinia Besaida-tolonga ⸤yomboma nane ulu-tondoloma serindu kiniakanokole konopu topele naa toringimunga⸥ kote walemowendo ombá kinia ononga kote awili mele pemba.”nikiru.

23 “Kapeniame taono ⸤yombomaonone⸥ ‘Mulu-koleanapumbumolamili.’ konopu lekemeleye? Aku manda mólo.⸤Onone nanga unguma alieli pilielemele-na-kolo konoputopele naa tolemelemonga⸥ ono kolea kirina pungumolonge. Ononga koleana sukundu ulu-tondolo awisiliserindu⸤-na-kolo ono konopu topele naa toringi⸥. Kolea-awili Sodomo sukundu ⸤ulu-tondolo se naa serindu-na-kolo kanu koleana sukundu⸥ nane ungu tondolo aku sipuselka kanolemolánje yomboma konopu topele tolemolá,pe kiniá kepe kanu koleamo we lelka. 24 Akumunga naneono ⸤Kapeniame yombomando⸥ nimbu sikirumu: “Kote

Page 63: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 11:25 63 MATEYU 11:28walemo wendo ombá kinia kolea Sodomo ⸤yomboma uulu-pulu-kiri awisili sika seringi-na-kolo⸥ ononga kotekanga mele pemba. Aku-na-kolo ono kolea Kapeniame⸤yombomananeulu-tondolo serindumakanokole konoputopele naa toringi yomboma,⸥ kote walemo wendo ombákinia ononga kote awili mele pemba.” nikiru.” nirimu.

11:25-30Yesusini “Na Molombona Ongo Paa Sika Koro Molonge.”

Nirimu Semanemo25 Aku walemanga Yesusini nimbale:“Tata, MuluMatolo NokokoMoleno Ye Nokolimu, nane

nu-kinia ‘Ange.’ nikiru. “Olio pilipa kondoli pelemo.Olio oliolio ungumanga puluma pali pilipu kondolemolo.”ningu pilielemele yomboma ono nane kiniá selio ungu-manga pulumu nuni ‘Naa piliangi.’ ningu naa ningusirinu. Yombo bolango pame mele molko nane niliuunguma komu sendeko molemele yomboma mindi naneselio ungumanga pulumu ‘Piliangi.’ ningu, ono ningusirinu kanumunga nu kape nimbu ‘Papu serinu.’ nikiru.26 Sika, Tata, nuni ‘aku sipa wendo ombá kinia konopusimbú.’ ningu aku siku serinumunga ⸤aku sipa wendookomo⸥.” ⸤nirimu.⸥

27 ⸤Pulu Yemondo aku sipa nimbale kelepa yombomoloringimando nimbale:⸥ “Mélema pali Tatane nasirimu. Yombo sene Malo paa sika molemo mele pilipakanopa imbi silimú yombo se mólo; Lapane mindi yukanopa imbi silimú. Yombo sene Lapa paa sika molemomele pilipa kanopa imbi silimú yombo se mólo. Malonemindi kanopa imbi silimú; Malone ‘Lapa lipu ora siembo.’nimbá yomboma ono Lapa kanoko imbi singíla.

28 “Ono kongonomindili siku selemele yomboma kinia,konopuna umbuna selemo yomboma kinia, na molionawayo. Onge kinia na pea konopu seluna pumbámonga

Page 64: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 11:29 64 MATEYU 12:4nane ‘Konopu pe nipili koro molaa.’ nimbú. 29 Nando“Nunga kongono selenomele pea ambolambili. Nu nangaungu-mane sílimu molani. Nunga ungu ninima pilipulipu molambo.” ningu sayo. Na taka lepo molopo,yombomane na seko kinjilimili kinia pilipu siye kolopomolio-na i nikiru mele ono na molombona ongo sengekinia ononga konopuma pe nimbá. 30 Nanga kongonoseliomo pea ambolombolo kinia taka leko sení. Méle penilima mindi siliu kene moliona waa.” nirimu.

1212:1-14Yesusi Yuni Sambate Walemo Nokolemomonga Semane Se12:1-8Juda Yombomanga Koro Moloringi Wale Sambatemonga

Ungu Se1 Walte, ⸤koro moloringi⸥ wale Sambate senga, Yesusi

kinia yu lombili andolima kinia rasi-witi kaliamanga ongopuringi kinia yu lombili andoli yema gelene kolkole rasi-witi mongo mare inia toko noringi. 2 Aku seringi kiniakanokole Parisi yemane Yesusi yundu ninguli: “Kána!⸤Koro molemolo⸥ wale Sambatemonga ‘Kongono naasangi.’ nimba pelemo ungu-manemo nu lombili andoliyemane ungu-manemo pulua tokole aku siku sekemele.”niringi.

3 Yesusini pundu topa nimbale: “Ono Pulu Yemongabokuna sukundu ⸤anda-kolepa ye nokoli kingi⸥ Depitiniserimu mele nimba molemo semanemo kanokole se-manemonga pulumu naa pilielemeleye? Depiti kinia yupea puringi yema kinia ono gelene kolkole niringimuni,4 Depiti Pulu Yemo molorumu serele-ulkana sukundupumba, Pulu Yemonga kumbi-kerena lierimu pellawakalolima lipa nomba, yu pea puringi yema sirimu

Page 65: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:5 65 MATEYU 12:8noringila kanumu. Kanu pellawa kalolimando PuluYemone ungu-mane se sipa nimbale:“We-yombomane paa naa nangi!

Pulu Yemo popo tondoli yema manjiku nangi!”aku sipamele nirimu ⸤kanuungu-manemopulua torumu⸥kanumu. ⸤Ono konopu talo nambi semu-na lemeleye? De-piti yuni u aku serimumele ono pilku kiri naa pilielemele-monga pe kiniá na lombili andoli yemane sekemele melenaa kanoko kiri piliaa.⸥” ⸤nirimu.⸥

5 “Ungu-mane se pelemóla. “Pulu Yemo popo ton-doli yemane ⸤koro mololi⸥ wale Sambatemanga PuluYemonga ulkana kongono selemele kinia Sambate wale-manga ungu-manemo pulua tolemele-na-kolo aku kon-gono selemelemongamongo naa pemba.” nimbamolemoakumu naala pilielemeleye? 6Nane onondo nimbu sikiru:“Méle konde se kiniá pelemo akumu Pulu Yemo popo tokokalolemele ulka-tembelemonga olandopamo.” nikiru.7 ⸤Pulu Yemone nirimu ungu se yunga bokuna molemomele i-sipa:⸥“Onone yomboma kondo kololemele kinia

kanopo peanga pilielio.Na popo toko kongima kalolemele akumu

unguri mólo.”nilimú, akumunga ungu-pulumu ono Parisi yemanepilielemolánje i ye ulu seko naa kinjikimili yema “Sekokinjikimili.” naa nilimolá. 8 Mania Omba Mana-YeAu Lierimu Yemone Sambate walema nokolemo yemomolemo-na ⸤Sambate wale-kinia yomboma molko kon-dongendo senge mele manda nimbá kanumu⸥.” nirimu.

12:9-14Sambate Wale Kinia Yesusini Ki Kiri Lierimu Ye Se Sepa

Peanga Sirimu Semanemo ⸤12:1-14 pali⸥

Page 66: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:9 66 MATEYU 12:179 Kanu-kinia Yesusi aku koleamo mundupa kelepa

pumba Juda yombomamaku toko Pulu Yemonga ungumupilieringi ulka senga purumu. 10Kanu ulkana ye se molo-rumu, yunga ki se kamu kolopa kukorumu. Kanu-kiniaakuna moloringi ye marene ‘Yesusini sepa kinjimba kiniakote sendamili.’ ningu yu mangilku pilku ninguli: “Koromolemolo wale Sambate-kinia yombo kuru tolemomasepo peanga simulú kinia manda molo aku semulu liemuPulu Yemonga ungu-manemo pulua tomoloye?”

11 Yesusini yemando pundu topa nimbale: “Sambatewale kinia ye senga kongi sipisipi se muruna topa maniamundumba kinia sipisipi ari selemo yemone kundupa olalipa memba naa ombáye? 12 Aku liemu sipisipi manian-dopa mele, yomboma paa olandopa, akumunga, Sambatewale kinia ulu peangama manda naa semoloye?” nirimu.

13 Aku nimbale ki kolopa kukorumu yemondo nimbale:“Nunga kimu siniu si.” nirimu kinia yemone yunga kimusiniu sirimu kinia yunga ki ekendo peanga lierimu meleki kiri lierimumu kelepa kamu peanga lierimu. 14 Aku-sipa na-kolo ⸤Yesusini aku serimu kinia kanokole⸥ Parisiyemane pena pungu maku toko “Yu nambi sepo topokondomoloye?” ningu aulka se kororingi.

12:15-21Yesusi Pulu Yemonga Sika Kendemande, Yemonga Ungu Se

15 ⸤Parisi yemane⸥ yu tonge seringi pilipale Yesusi akukoleamo mundupa kelepa purumu. Kanu-kinia yomboawisili Yesusi purumu mele yu lombili puringi kinia yuniyombo kuru torumuma pali sepa peanga sipa 16 nimbale:“Na sika yemo molopole i ulu-tondoloma sekero meleonone yombo lupa marendo naa ningu siee!” nirimu.17Aku sipa wendo orumumunga koronga-u Pulu Yemoneungu-umbu tondorumuma pilipa yomboma nimba sirimu

Page 67: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:18 67 MATEYU 12:23

ye Aisayane ulu se pe wendo ombá u nirimu mele kamuwendo orumu. Aisayane nimbale:18 “I yemo

nanga nimbu taltorundu kongonomo sendeli yemo;nane i yemo konopu mondopo,

yu kanopo paa peanga pilielio yemo.Nanga Minimu yunga konopuna panjindimbu.Yuni ma-koleana yomboma pali

nane ono sumbi sipu nokombo mele nimba simba.19 Yombomane yu iri tonge kinia

yuni pundu topa ungu se naa nimba,ungu se tondolo mundupa naa nimba,

yomboma andoko molemele koleamangayuni opa-ungu naa nimbá.

20 Kamaye enge naa nilimú se elke naa topa,sepe-llame mimi sipa naa nolemo kinia

kamu topa naa kumundumba.‘Pulu Yemone yomboma kamu sumbi sipa

nokomba walemo kamu wendo opili.’ nimbayu aku sipa naa sepa taka lepa molomba.21 Kanu-kinia mana-yomboma pali‘Yuni ‘olio mindili naa namili.’ nimba

lipa tapondomba.’ ningu molonge.”nirimu ungu akumu wendo orumu.

12:22-37“Yesusi Kinia Kurumanga Nokoli Setene Kinia Kopu Seko

Kongono Selembele.” Niringi Semanemo22 Kanu-kinia ye se yunga konopuna kuru se

molorumu-na mongo kiri lepa mélema naa kanopaungu naa nirimu ye se Yesusi molorumuna mengo oringikinia Yesusini yemo sepa peanga sirimu kinia kanu yemoungu nimba mélema kanorumu. 23 Aku serimu kanokole

Page 68: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:24 68 MATEYU 12:29yombomane pali mini-wale munduku ninguli: “I yemo⸤ye nokoli kingi⸥ Depitinga Malonje?” niringi.

24 Aku-sipa na-kolo aku niringi ungumu pilkuli Parisiyemane ninguli: “Mólo. Kurumanga nokoli Belsipulimindii ye Yesusinga konopuna molopale yu tondolo silimú-nayuni kuruma topa makorolemo.” niringi.

25 Onone aku siku konopuni pilieringi mele Yesusinipilipale ⸤ ‘Yesusi ‘Setene-kinia opa-tou moloringimungaSetenene yu naa lipa tapondolka.’ ningu paa piliangi.’nimba⸥ onondo nimbale: “Yombo talape se konopuseluna naa pupili molko suku-singina ówa panjiku onoonono opa seko lupa lupa molemele kinia kanu talapemopora nilimú. ⸤Molo⸥ kolea senga yomboma molo ulkaseluna pelemele yomboma konopu seluna pupili naamolko ono onono opa selemele kinia kanu yombo ta-lapemo sungu siku yu-mele-melemolemele. 26Aku sipala,Setenene yunga kuru se makorolkanje aku selkamongayunga talapemo kinia opa mele selka. Pe yunga talapemonambi sepa manda molemoláye? ⸤Pora nilka.⸥

27 “Ungu se piliangila. Nane Belsipulinga ton-dolomone kuruma makorolio liemu ononga yemanenawenga tondolomone kuruma makorolemeleye? Aku-munga, ⸤ononga ye kuruma makorolemele yemane ‘PuluYemone olio tondolo silimú-na olione kuruma mako-rolemolo.’ ningu pilielemele-na⸥ onone nando i nikim-ili unguma kanu yemane pilku apurukuli “Ono kolotokomele.” ningí. 28Aku-sipa na-kolo sika Pulu YemongaMinimuni na tondolo silimú-na nane kuruma makorolioliemu Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yombomanokombawalemo onomolemelena korongawendo omu.”⸤nirimu.⸥

29 “Ungu se pea i-sipa: Ye enge nili sene yunga ulkamonokopa kondolemo kinia ye sene we manda sukundu

Page 69: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:30 69 MATEYU 12:34omba mélema wa lipa memba pulimúye? Akumu mandamólo. U wa noli yemone ye enge nílimunga kimbu kimaka topale yunga ulkana manda omba mélema wa limúkanumu.

30 “Na naa lipa tapondolemo yombomone na-kinia opa-tou molemo. Yombo sene na lipa tapondopa ⸤kongisipisipima⸥ sukundunaa limú yombomone ⸤kongi sipisip-ima⸥ topa bulu-balu silimú. 31 Akumunga, nane onondonikiru: “Yombo sene ulu-pulu-kirima sepa, ungu-takatondopa nimba kinjilimú uluma Pulu Yemonemanda ‘Ma-nia pupili.’ nimba siye kolomba. Aku-sipa na-kolo yombosene Pulu Yemonga Minimu nimba kinjipa ungu-takatondopa yunga imbimu marake mele semba uluma PuluYemone ‘Mania naa pupili.’ nimba siye naa kolomba.”nikiru. 32Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo ungu-taka tondopa ungu nimba kinjilimú yombomo aku sipaulu-kiri selemoma Pulu Yemone ‘Mania pupili.’ nimbasiye kolomba. Aku-sipa na-kolo Mini Kake Sélimu⸤ni uluse selemokinia⸥ yombo seneungu-taka tondopa, opa sepasipa ⸤ “Yuni naa sekemo. Kurumanga nokoli Setenene yulipa tapondolemo-na aku selemo.” ⸥ nilimú yombomoaku sipa ulu-kiri selemomo kiniá kepe mulu ma poranimbá wale kinia kepe ‘Mania naa pupili.’ nimba paa siyenaa kolomba.

12:33-35Unju Kirimane Mongo Kirima Tolemo Ungu Se

33 “Unju peanga se kanokole ‘Mongo peangama tombanomolo.’ ningu kanolemele. Unju kiri se kanokole‘Mongo kirima tomba manda naa nomolo.’ ningukanolemele. Unju se mongo tolemo kinia kanokole ‘I un-jumu peanga, i unjumu kiri.’ ningu apuruku kanolemele-monga aku siku ningu kanolemele. 34 Ono Parisi yema,kolo topa yomboma sepa kinjeli wambiyemonga waloma,

Page 70: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:35 70 MATEYU 12:39ono ye kiri molemelemane nambi seko ungu peangamamanda ningíye? Yombo se yunga konopuna pelemounguma mindi kerena nilimú akumunga ono ye kirimanenambi seko ungu peangama manda ningíye? 35 Aku sipamele, yombo peanga sene yunga konopuna ulu peangapelemoma selemo, aku-na-kolo yombo kiri sene yungakonopuna ulu-kiri pelemoma selemo.

36-37 “Akumunga nane onondo nimbu sikirumu: “PuluYemone yomboma kote sendemba walemonga ononoungu nilimilima apurupa pilipale “Nu yombo peangamo,nu yombo kirimu.” nimbá akumunga yombomane manawe ungu nilimilima pali kepe apurupa pilipale “Akuunguma nambi semu-na niringiye?” nimbá.” nikiru.”nirimu.

12:38-45

Yesusindu “Nu Sika Pulu Yemone Lipa MundorumunjeKanamili, Ulu-Tondolo Se Sei.” Niringi Kinia Yesusini PunduTopa Nirimu Mele Semanemo

38 Kanu-kinia Parisi ye mare kinia Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilku mane siringi ye mare kiniaonone Yesusindu ninguli: “Ungu Mane Sili Yemo, ‘Nusika Pulu Yemone ‘Kongono sendani.’ nimba mana lipamundorumunje olio kanamili.’ ningu Pulu Yemonemindimanda ulu-tondolo selemo mele se sei.” niringi.

39Yesusini pundu topa nimbale: “Kiniámanamolemeleyomboma kiri mindi molemele. Ono seko kinjiku PuluYemo pilku mokoli selemele yombomane “Pulu Yemonemindi ulu-tondoloma manda selemo mele kanamili sei.”ningu na mawa selemele. Aku-na-kolo ⸤Pulu Yemonena lipa mundorumu-na ombo molkoro. Yu-kinia kopusepo kongono selembolomele lipa ora simbaulu-⸥tondolo

Page 71: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:40 71 MATEYU 12:42se wendo naa ombá. Pulu Yemone ungu-umbu ton-dorumuma pilipa yomboma nimba sirimu ye Jona-kiniawendo orumu ulu akumuni mindi lipa ora silimú mandakanonge. 40Oma awili sene Jona topa penge mundorumukinia yu omamonga olona ipulieli tangoli wale yopokomolopa perimu ⸤kinia omamone yu nomu kelona mekutopa wendo mundorumu kinia yu kelepa we molorumu⸥mele Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo ⸤kolombaóno seko panjingí kinia⸥ aku sipa ipulieli tangoli waleyopoko mana sukundu pepale ⸤lomboropa ola molomba⸥.

41 “U kolea-awili Ninipa yomboma ⸤sika molkokinjeringi-na-kolo Pulu Yemone ungu-umbu tondorumumele⸥ Jonane ⸤pilipa⸥ Ninipa yomboma pumba nimbasirimu kinia pilkuli seko kinjeringi mele kanoko kiri pilkukonopu topele tokomolko kondoringi. Aku seringimungakiniá molemele yombomane Jonanga olandopa yese ya molemo yemonga ungumu pilku mokoli sekonaa pilielemelemonga kote walemo pe wendo ombákinia Ninipa yombomane kotena gilku, kiniá molemeleyombomando “Seko kinjeringi. Mindili nonge kiniapeanga.” ningí.” ⸤nirimu.⸥

42 “U olio Isirele yombomanga ye nokoli kingi Sol-lomono yu ye paa tondolo se molopa, yu ungu lupa lu-pama pilipa kondolimu pepili molorumu mele kolea Sipanokorumu ambo nokoli kuwinimu pilipale, Sollomononeungu peangama mindi nirimu mele pilimbando yu koleasuluna molopale ⸤Sollomono molorumuna⸥ wale aw-isili aulkana pelepa orumu. Aku sipa serimumunga,ye nokoli Sollomononga olandopa ya molemo yemonenilimú ungumu kiniá mana molemele yombomane naapilku, mokoli selemelemonga kote walemo wendo ombákinia kolea Sipa ambo nokoli kuwinimuni nimbale: “NaneSollomonone ungu peanga nirimumele pilimbundu aulka

Page 72: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 12:43 72 MATEYU 12:50suluna orundu-na-kolo Sollomononga olandopa molo-rumu yemone nirimu ungumu ono naa pilku, mokoliseringi yomboma aku seringimunga ono papu mindilinonge.” nimbá.” ⸤nirimu.⸥

12:43-45Kuru Se Yombo Senga Konopuna Kelepa Orumu Semanemo

43 “Kuru se ye senga konopuna wendo ombale, no naamololi koleamanga pumbamanda koro molomba kolea sekorolemo. Se naa kanopa lendepale 44 yuni nimbale: “Naumolopole wendo ondu ulkana kelepo pambo.” nimba yuomba yu u molopa purumu ulkamo kanolemo kinia ulkapole lepa sepa peanga sepa we lepa yombo se naamolemokinia kanopale nilimúmuni, 45 yu kelepa anju pumbalekuru kara puli paa olandopa yopoko-pakara lipa membaomba ono pea kanu ulkana sukundu pungu molemele.Kanu-kinia kanu yemo u molopa kinjilimú-na-kolo pepaa kamu olandopa mele molopa kinjilimú. Aku sipa,kiniá ya seko kinjiku molemele yomboma pe kamu molkokinjingí.” nirimu.

12:46-50Yesusinga Anumu Kinia Genupili Kinia Akumanga Semane

Se46 Yesusi yombo maku toko moloringima ungu-mane

sipa molopili yunga anumu kinia genupili kinia yu-kiniaunguningíndu ongo pena gilieringi. 47Yombo sene yundunimbale: “Aminia kinia genali kinia onone nu-kinia unguningíndu ongo pena gilimili.” nirimu.

48 Yesusini yundu pundu topa ⸤ungu-iku topa⸥ nim-bale: “Nanga anumu nawe? Nanga genupili namele?”nimbale nirimumuni, 49 yu lombili andoli yomboma lipaora sipa nimbale: “I yomboma nanga anumu kinia nangagenupilima molemele. 50 Nanga Lapa mulu-koleanamolemomone “Sangi.” nilimú mele pilku liku selemele

Page 73: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:1 73 MATEYU 13:8yomboma nanga anumu kinia nanga genupili kinia nangakemulupili molemelemonga aku sipu nikiru.” nirimu.

13:1-53Yesusini Ungu-Iku Mare Torumu Unguma13

13:1-3Yesusini Ungu-IkuMareTorumumangaPulu-PuluUngumu

1 Yombo maku toko moloringimando aku sipanimba pora sipale nirimumuni, Yesusi ulkana molopapena pumba nomu kelona pumba mania molorumu.2 Yombo paa awisili yu molorumuna ongo makutoko moloringimunga nona andoli sipi se nona olalierimumunga suku pumba mania molorumu, yombomanomu kelona gilieringi. 3Yuni onondo ungu awisili nimbasimbando ungu-iku pokore torumu.

13:3-9,18-23Ye Sene Kere-Langi Umbu Kaliana Tanda Sirimu Ungu-

IkumuUngu-iku se i-sipa topa nimbale: “Piliame!“Ye sene rasi-witi umbu kaliana andopa tanda sirimu.

4 Tanda silipa andorumu kinia umbu mare aulkanamania purumu, kanuma keramane ongo liku noringi.5 Umbu mare kou perimuna mania pumbale ma kanga-kolte mindi lierimu-kulu nondopa tóko nimba wendoorumu. 6 Aku-na-kolo pulkonio naa mundorumu-kuluena serimu kinia kanuma kolorumu. 7 Umbu mare siri-ka mélemo molorumuna mania purumu, siri-ka mélemowendo omba witi umbuma topa norumu-kulu ombapeanga naa lepa ⸤mongo se naa torumu⸥. 8 Umbu marema peangana mania purumuma wendo omba mongopeangama torumu. Mare mongo towapu kise mele topa,maremongo towapu yopokomele topa, mare towapu selu

Page 74: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:9 74 MATEYU 13:15mele torumu.” ⸤nirimu.⸥ 9 ⸤Aku nimbale⸥ “Yombo komu-pea lemomane i ungumu piliaa.” nirimu.

13:10-17Yesusindu “Ungu-Ikuma Nambi Semu-Na Tolenoye?”

Ningu Mangilku Pilieringi Semanemo10 Yesusi lombili andolima yumolorumuna ongo yundu

ninguli: “Nu yombomando ungu se ninindu ungu-ikumaalieli nambi semu-na tolenoye?” niringi.

11 Yuni onondo pundu topa nimbale: “Pulu Yemo yenokoli kingimu molopa yomboma kinia mélema kinianokolemomonga ulu-pulu yu yuyu pilierimu kanu ulu-puluma ‘Kiniá ono ⸤na lombili olemele yomboma⸥ pil-iangi.’ nimbale ono nimba sikimu. Aku-na-kolo we-yomboma nimba naa sikimu. 12 Pulu Yemonga ungumupilku molemele yomboma paa olandopa nimba simbapilingí. Pe paa awisili pilingí. Aku-na-kolo naa pilkumolemele yombomaono kanga-kolte pilielemele ungumukepe wendo limba.13 ‘Ono mongone kanokole naa kanoko,

komuni pilkuli naa pilielemele.’akumunga nane we-yomboma onondo ‘Unguma nimbusiembo.’ nimbuli ungu-ikuma mindi topo siliu.

14 “Aku siku seko molemelemonga koronga-u PuluYemone ungu-umbu tondorumuma yomboma nimba sir-imu ye Aisayane “Aku siku senge.” u nirimu mele wendoolemo. Aisayane nimbale:“Onone alieli komuni pilingí-na-kolo

konopuni pilkuli paa naa pilingí;mongone kanonge-na-kolo

mélse paa sika naa kanonge.15 I yombomanga konopuma paa pipi silimú;

ononeungupilingindu komunaa sendekomolemele;ononga mongoma kumbulku molemele.

Page 75: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:16 75 MATEYU 13:19Aku siku seko molemelemonga

naa kanoko naa pilku molemele.I uluma aku sipa naa selkanje

onone ononga mongone kanokokomuni pilku

konopuni pilkuli topele tolemolá,kanu-kinia nane ‘Ono peanga liepili molangi.’ nilka.”nirimu. ⸤Aisayane aku sipa nirimu mele⸥ aku siku kiniáwe-yomboma seko molemele.

16 “Aku-sipa na-kolo ⸤na lombili andolima⸥ ononemon-gone paa sika kanoko komuni paa sika pilku molemele-monga ono Pulu Yemone “Konopu peanga pepili molkokondangi.” nilimú aulkana molemele. 17 Nane onondopaa sika nimbu sikirumu: “U moloringi yomboma,Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilku yombomaningu siringi yema kinia, Pulu Yemonga unguma pilkuliku sumbi siku moloringi yomboma kinia, kanu yomboawisili kiniá ono mongone kanoko molemele mélemakinia uluma kinia kanongendo “Kanamola!” ningumoloringi-na-kolo naa kanoringi. Ono kiniá komunipilku molemele unguma pilingindu “Piliámola!” ningumoloringi-na-kolo naa pilieringi akumunga ⸤nane “Kiniásika kanoko sika pilielemelemonga ono Pulu Yemone sewianjilimú aulkana molemele.” nikiru⸥.

13:18-23⸤Ungu-ikumunga imbimu inia yakondo 13:36-43

kanani⸥18 “Akumunga, yombo sene rasi-witi umbu tanda sirimu

ungu-ikumunga pulumu kiniá niembo piliayo.19 ⸤Umbu mare tanda sirimu aulkana mania purumukanumanga ungu-pulumu i-sipa:⸥ Yombo senePulu Yemo ye nokoli kingimu molopa mélemanokolemomonga ungumu pilipale naa pilielemo kinia

Page 76: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:20 76 MATEYU 13:24ulu-kirimanga pali ulu-pulumupelemo ⸤kuru⸥muni ombaumbu tanda sili konopuna pumba pelemoma waltikeletoropa wendo limú.20 Umbu mare tanda sirimu kou perimuna mania puru-muma yombomare aku sílimamolemele. Onone ungumupilkuli waltikele sumbi siku konopu siku pilku limili.21Aku-sipa na-kolo ono pulkonio naamundukuli ungumukanga-kolte mindi pilku molemele. Pe ono konopunaumbuna selemo kinia molo ono Pulu Yemonga ungumupilku liku molemele mele yombo lupamane kanoko kiripilkuli ungu-taka tondoko seko kinjiku mindili silimilikinia ononga pilielemele unguma siye kololemele.22 Umbu mare tanda sirimu siri-ka mele molorumunamania purumumayombomare kepe aku sílimamolemele.Onone ungumu pilielemele kinia konopuna umbuna se-lemo umbunama kinia, méle awisili taltokole ‘Aku méle-mane olio lipa tapondolemo tapondomba.’ ningu pilkumolemele uluma kinia, kanu sili ulu mare wendo ombaungu kanumu topa nolemokinia ungumuni uluri naa sepakere-langi mongo naa tolemo.23 Umbu mare tanda sirimu ma peangana mania puru-muma yombomare aku sílimamolemele. Onone ungumupilkuli ungu-pulumu pilku kondolemele. Pe ono kere-langi mongo tolemele. Kanu yombo marenga kere-langimongo towapu kise mele topa, yombo marenga mongotowapu yopoko mele topa, marenga mongo towapu selumele topa, aku sipa tolemo.Ungu-ikumunga ungu-pulumu aku sipa.” nirimu.

13:24-30,36-43Era Se Kinia Kere-Langi Peangamo Kinia Kaliana Orumu

Ungu-Ikumu24 Yesusini ungu-iku se pea yomboma topa sipa nim-

bale:

Page 77: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:25 77 MATEYU 13:31“Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa mélema

nokolemo akumu i-sipa mele:Ye sene yunga kaliana rasi-witi umbu peangama tanda

sirimu. 25Aku-na-kolo yomboma uru peringi kinia yungaopa-tou ye se omba era ⸤rasi-witi none seli era⸥ umbuse witi kaliana tanda sipale kelepa purumu. 26 Kanu-kinia umbu peangama wendo omba witi mongo torumukinia era kinia pea wendo orumu mele mona molorumukanoringi.

27 Kanu-kinia kalia pulu yemonga kongono sendeliyema ongo yundu ninguli: “Ye-Awilimu, nunga kalianakere-langi umbu peangare tanda naa sirinuye? Pe kiniáera nambi sepa wendo okomoye?” niringi.

28 Yuni onondo nimbale: “Sena. Opa-tou ye sene akuera umbuma omba tanda sirimu lepomo.” nirimu.

Kongono sendeli yemane ninguli: “ ‘Era pea waka-maka wendo okombele kene pumbu erama akupu lipumaku tamili.’ konopu lekenoye?” niringi.

29 Aku-na-kolo yuni nimbale: “Mólo. Era sengi liemuwiti pea pulu akungínje. 30 Witi pe kamu lipu makutomolondo u pea ongo molangili. Pe witi kamu limulúwalemo wendo ombá kinia nane witi kari leko lindingíyombomando nimbuli: “U era kalongendo liku piye sekomaku tokole ningímuni, pe witi liku nanga witi taltolioulkana maku toko taltangi.” nimbú.” nirimu.” nimba,Yesusini “Pulu Yemo ye nokoli kingimumolopa yombomanokolemo akumu aku sipa mele.” nirimu.

13:31-33Unju Masetete Umbumunga Ungu-Ikumu Kinia Pellawa

Akoli Mele Isimunga Ungu-Ikutolo.31 Ungu-iku se pea yomboma topa sipa nimbale:“Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yomboma

nokolemo akumu i-sipa mele:

Page 78: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:32 78 MATEYU 13:35Ye sene unju masetete umbu se lipa 32 yunga kalianaumbumumundorumu. Masetete umbu akumu kere-langiumbumanga pali yu paa kangamo na-kolo wendo ombaawi lemo kinia kaliana molemo mélemanga pali yu paaawilimu. Kamu awi lepa unju mele gilimú kinia keramakanu unjuna ongo kolamanga pelemele. ⸤Pulu Yemo yenokoli kingimu molomba mele aku sipa.⸥” nirimu.

33 Ungu-iku se pea yomboma topa sipa nimbale:“Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yomboma

nokolemo akumu i-sipa mele:Ambo sene yu kere-langi pellawa akondoli méle isi kanga-kolte pellawa awisilinga mundorumu kinia pellawa paliakorumu. ⸤Pulu Yemo ye nokoli kingimu molomba meleaku sipa.⸥” nirimu.

13:34-35Yesusini Ungu-Ikuma Mindi Torumumunga Ungu-Pulu Se

34 Kanu unguma pali Yesusini yombomando nimbandoyu ungu-iku mindi topa nirimu. We ungu se onondosumbi sipa naa nimba ungu-iku manjipa topa nirimu.35 Aku sipa serimumunga koronga-u Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yomboma nimba sirimu yesene u nirimu ungu se kamuwendo orumu. Akumu i-sipa:“Nane i ⸤ungu nimbúndu⸥

ungu-iku ⸤manjipu⸥ topo nimbú.Pulu Yemone u mulu matolo serimu kinia kepe

yandopa yandopa kepe ⸤ninguwendo munduku naa niringi⸥

lopi sepa perimu unguma ⸤nimbúnduungu-iku mindi topo⸥ nimbú.”

nirimu.13:36-43⸤Ungu-ikumunga imbimu inia yakondo 13:24-30 kana⸥

Page 79: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:36 79 MATEYU 13:4336 ⸤Yesusini ungu-iku akuma topa pora sipale,⸥ yu

maku tokomoloringi yombomamundupa kelepa ulkandopurumu kinia yu lombili andolimane yu molorumunaongo ninguli: “Kaliana era orumu ungu-ikumunga ungu-pulumu olio ningu para si.” niringi.

37 Yuni pundu topa nimbale:“Kere-langi umbu peangama tanda sirimu yemo ManiaOmba Mana-Ye Au Lierimu Yemo. 38 Kaliamo ma-koleapali. Kere-langi umbu peangama yombo ‘Pulu Yemonanga ye nokoli kingimumolopili.’ nilimilimunga onongakonopumanga Pulu Yemone tapu sepa molopa nokolemoyomboma. Era-umbu akuma ulu-kirimanga pali ulu-pulumu pelemo ⸤kuru⸥munga yomboma. 39 Era-umbutanda sirimu opa-tou akumu ⸤kurumanga nokoli⸥ de-pelemo. Witi sukundu liku maku tonge wale akumu ma-kolea pora nimbá walemo. Witi mongoma sukundu lingíyomboma mulu-koleana angelloma.

40 “Erama liku maku tokole sepena kalolemele melema-kolea pora nimbá walemonga aku sipa. 41 ManiaOmbaMana-Ye Au Lierimu Yemone yunga angelloma lipamundumba, onone ‘Yomboma Pulu Yemonga ungumanaa pilku, seko kinjiku molangi.’ nilimili yomboma palikinia, ulu-pulu-kiri selemele yomboma pali kinia, PuluYemone tapu sepa molopa nokolemo yomboma molon-gena wendo liku maku tokole ningímuni, 42 sepe awilinomba pelemo koleana sukundu toko mundungí, kanunayomboma kola seko paa mindili nongo pereko molonge.43 Kanu walemanga konopu sumbi nili yomboma onongaLapa ye nokoli kingimu molopa nokolemo koleana ena paselemo mele ono aku siku kanuna pa sepili molonge.

“Yombo komu-pea lemomane i ungumu piliaa.” ⸤nir-imu.⸥

13:44-53

Page 80: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:44 80 MATEYU 13:48Yesusini Ungu-Iku Kanga Mare Torumu Ungu-Ikumanga

Se: 13:44 Ye Sene Kou-Benge Se Kalia Senga Lopi Seko TaltoringiKanopa Liltimu Ungu-Ikumu

44 ⸤Yesusini aku nimbale kelepa nimbale:⸥“Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yomboma

nokolemo akumu i-sipa mele:Kou-monemokopu se kalia senga u lopi seringiwe perimukanumu ye sene pe walte kanopa lipale kelepa aki to-rumu. Aki topale konopu sipa pumba yunga mélema palilipa makete sepa kou pokore yando lipale kanu kaliamopumba topo topa yando liltimu. ⸤Pulu Yemo ye nokolikingimu molomba mele aku sipa.⸥” ⸤nirimu.⸥

Se 13:45-46Kulumbu Kou Awili Puli Se, ‘Pélle’ Nili, Akumunga Ungu-

Ikumu; ⸤13:44-53 pali⸥45 “Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yomboma

nokolemo akumu i-sipala:Kou-bisinisi seli ye sene kulumbu se ‘pélle’ nili peangamakoropa molorumu. 46 Kanu-kinia kulumbu pélle kou paaawisili puli se kanopale nirimumuni, yu pumba yungamélema pali makete sepa kou yando lipale kanu kulumbupéllemo topo topa yando liltimu. ⸤Pulu Yemo ye nokolikingimu molomba mele aku sipa.⸥” ⸤nirimu.⸥

Se: 13:47-50Oma Lili Walemonga Ungu-Ikumu; ⸤13:44-53 pali⸥

47 “Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yombomanokolemo akumu i-sipa melela:Oma lili wale se nomuna toko mundoringi kanumunioma lupa lupama liltimu. 48 Walemo paa peke lier-imu kinia kunduku liku nomu kelona taltokole, maniamolko apurukuli peangama liku wale-basikete pokorengamundoringi-na-kolo kirima toko eltoringi.

Page 81: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:49 81 MATEYU 13:5449 “Ma-koleamo pora nimbá walemonga aku sipala:

Mulu-koleana angelloma ongole ningímuni, yombo sekokinjiku molongema kinia yombo sumbi siku molko kon-dongema kinia liku apuruku 50 yombo seko kinjiku mo-longema liku sepe awili we nomba pelemo koleana tokosukundu mundungí, kanuna kola seko paa mindili nongopereko molonge.” ⸤nirimu.⸥

Se 13:51-52Ye Sene Méle Kondema Kinia Méle Uma Kinia Pea Wendo

Limú Ungu-Ikumu. ⸤13:44-53 pali kanani⸥51 ⸤Ungu-ikuma topa pora sipale Yesusini lombili an-

dolima mangilipa pilipa nimbale:⸥“Aku unguma pali ungu-puluma ono piliengiye?” nirimu.

Onone yundu ninguli: “Piliemulu.” niringi.52 Yuni onondo nimbale: “Aku liemu Pulu Yemonga

ungu-manemanga puluma pilku mane silimili yemanePulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yombomanokolemomonga unguma mane silimulu kinia pilkuliku molemele kanu yema ono i-sipa: Ulka pulu ye seneyunga méle peanga kande-kande taltolemomanga mélekondema kinia méle uma kinia pea wendo limú.” nirimu.

53 Yesusini aku ungu-ikuma topa pora sipale kanukoleamo mundupa kelepa yu purumu.

13:54-58YesusiMolopaAkorumuKoleaNasarete YombomaneYunga

Ungumu Pilku Mokoli Seringi Semanemo54 Mundupa kelepa pumbale yunga pulu-kolea

⸤Nasarete⸥ taonona ombale Juda yomboma maku tokoPulu Yemonga ungumu pilieringi ulkana sukundu pumbayomboma mane sirimu kinia pilkuli ono pungu-punguningu mini-wale munduku ninguli: “I yemo yungapilipa kondolimu kinia yunga ulu-tondolo selemomanga

Page 82: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 13:55 82 MATEYU 14:2tondolomo kinia yu sena liltimuye? 55 Yu ulkamatakorumu yemonga malo móloye? Maria yunga anumunaa molemoye? Jemisi, Josepo, Saimono, Judasi keme,yunga genupili móloye? 56 Yunga kemulupili kinia paliolio kinia pea naa molemoloye? ⸤Yu paa sika aku yemomolemomo.⸥Aku liemu yunga pilipa kondolimu kinia yunga ulu-tondolo selemomanga tondolomo kinia yu sena lil-timuye?” niringi. 57 ⸤Aku siku unguma ningu⸥ yu ungunimba uluma sepa molorumu mele kanoko kiri pilku yu-kinia paa konopu kiri panjeringi.

Kanu-kinia ⸤ono yu-kinia mumindili koloringimungaulu-pulumu pilipale⸥ Yesusini onondo nimbale: “PuluYemone ungu-umbu tondolemoma pilipa yombomanimba silimú ye se koleamanga pali imbi ola molemo,yombomane pali yunga unguma pilku limili. Aku-sipana-kolo yunga pulu-koleana yu-kinia pea kopu sekomolemele yomboma mindi yuni nilimú ungumu pilkuli‘Yu olionga we-yere. Yu imbi mololi ye se mólo.’ ninguyu nilimú unguma naa pilku, liku bulu silimili.” nirimu.

58 Kanu-kinia yu ⸤ungu nimba uluma sepa yuyuyu molorumu mele ‘Sika.’ ningu⸥ kuru naamondoringimunga yu kanu koleana ulu-tondolo awisilinaa serimu, koltalo mindi serimu.

1414:1-12Ye Nokoli Kingi Erotene No Lindeli Jono Topa Kondorumu

Semanemo1 Kanu walemanga kolea Gallilli disiriki nokorumu ye

nokoli kingi Erotene Yesusini serimumele semane toringipilipale 2 yu-kinia kopu seko molko yu liku tapondoringitapu-yemando nimbale: “I unguma selemo yemo No

Page 83: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 14:3-4 83 MATEYU 14:9-10Lindeli Jono lepomo! Yu kolopale lomboropa wendoomumunga ulu-tondoloma sembá tondolomo yu-kiniapelemo.” nirimu.

3-4 ⸤Kingi Erotene aku sipa nirimu ungumunga pulumui-sipa:⸥ U walte Erotene yunga genu Pillipunga ambomenu Erodiasi mangopa liltimu. ⸤No Lindeli⸥ JononeErote aku sipa serimu kanopale yundu alieli nimbale:“Nuni ⸤Pulu Yemonga⸥ ungu-mane se pulua toko genangaambomo mangoko liltinu. Akumu seko kinjerinu.” nir-imu kinia Erotene yu lipa ka sipa ka-ulkana panjerimu.5 Ka-ulkana panjipale ‘Yu topo kondambo.’ konopulierimu-na-kolo we-yombomane ‘Jono yu Pulu Yemoneungu-umbu tondolemoma pilipa yomboma nimba silimúye se molemo.’ ningu kanoringimunga yu pipili kolopaleJono topa naa kondorumu.

6 Pe walte kingi Erotenga meringi walemo wendoorumukinia Erodiasi lemenuulkana sukunduomba, yemamaku toko kanoko molangi yu denisi serimu. Eroteneambo-wenepomo aku serimu kanopa paa peanga pilipa7 yundu nimbale: “Nando “Si.” nini mélemo paa sikasimbú.” nimba, nimba panjipa Pulu Yemonga imbi lepami lierimu. 8 Yuni aku sipa nirimu-na anumuni pili-pale lemenu ungu se nimba sirimu kinia pilipale ambo-wenepomone Erotendo nimbale: “No Lindeli Jononga⸤nomimu kari leko yunga⸥ pengemo pellete senga taltokoyando si.” nirimu. ⸤Jonone u alieli “Erote kinia Ero-diasitolone seko kinjeringili.” nirimumunga mumindilikolopale Erodiasini ‘Yu kolopili. Sika kolomunje nakanambo.’ nimba “Pengemo ongo si.” nirimu.⸥

9-10 Yuni aku sipa mele mawa serimu-na pilipale Erotekonopu umbuna serimu-na-kolo yuni “Paa sika simbú.”nimba, nimba panjipa Pulu Yemonga imbi lepami lierimumele kepe, yu konopu topele tomba kinia yu-kinia pea

Page 84: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 14:11 84 MATEYU 14:15kere-langi nongo moloringi yema yu kanoko kiri pilingímele kepe, aku ungutolo pilipale, ka-ulkana nokoringi ye-mando ungu se nimba mundupale “Yuni mawa sepa “Si.”nikimu mele siengi kene ⸤No Lindeli⸥ Jononga ⸤nomimukari leko yunga⸥ pengemo yando mengo waa.” nirimu.11 Aku nirimu kinia pilkuli Jono toko kondoko, yungapengemo pellete senga taltoko, yandomengo ongo ambo-wenepomo siringi kinia yuni lipa anumu molorumunamemba pumba sirimu.

12 Aku seringi pilkuli Jono lombili andoringi yema ongoyunga ónomo liku mengo pungu óno sekole Yesusi molo-rumuna pungu semane toko siringi. ⸤Kingi Erotene NoLindeli Jono u aku sipa topa kondorumu kolorumumungape Yesusini ulu-tondoloma serimu mele pilipale “Jononomi kari lierindu yemo lomboropa ola molemo lémo.”nirimu.⸥

14:13-21Yesusini Ye Paip Tausini Kere-Langi Sirimu Semanemo

13 ⸤Ye nokoli kingi⸥ Erotene No Lindeli Jono topakondorumu pilipale nirimumuni, Yesusi yu molorumukoleamo mundupa kelepa ‘Senga nanu molambo.’ nimbanona andoli sipi senga sukundu pumba nomu ⸤Gallilli⸥nekendo pumba kolea ku lieli senga yuyu pumbá pu-rumu. Aku-na-kolo yombo awisili yu aku serimumupilkuli ononga koleama munduku kelko kimbu anjikunomu kelona makaye seko pungu yu purumuna akilekolombili puringi. 14 Yesusi no-kelona ombale yombo paaawisili akuna maku toko moloringi kanopale ono kondokolopa ononga kuru torumuma ‘Peanga liepili.’ nimbaono sepa peanga sirimu.

15 Pe ipupini ena pumbá serimu kinia yu lombili an-dolima yu molorumuna ongo yundu ninguli: “I koleanayombo se naa pelemele, ena kamu pukumu kene ya maku

Page 85: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 14:16 85 MATEYU 14:23toko molemele yomboma ‘Pungu kolea marenga kere-langi topo toko li-pangi.’ ni.” niringi.

16 Aku-na-kolo yuni yu lombili andolimando pundutopanimbale: “Nambi semu-na ‘yombo akuma ‘Wepangi.’niembo.’ ningu nikimiliye? Onone onono yomboma kere-langi mare liku siee.” nirimu.

17 Onone yundu ninguli: “Ya kere-langi awisili naa tal-tolemele. Pellawa kaloli kanga se-pakara kinia oma kalolitalo kinia aku kere-langi pokore mindi lemó.” niringi.

18 Yuni “Na moliona yando mengo waa.” nirimu.19 Kanu-kinia yombomando “Erana mania molaa.”

nimbale yuni kanu pellawa kaloli se-pakara kinia omatalo kinia lipale mulu-koleana olando sipa kanopa ⸤PuluYemo kinia⸥ “Ange.” nimba pellawa kalolima ambolopapike lepa ⸤oma kinia⸥ lombili andolima moke sepa sipale“Anju yomboma siee.” nirimu, onone yomboma mokeseko siringi. 20 Ono pali kanu kere-langima noringi kiniaolo serimu. Pe lombili andolimane kere-langi kakenalierimuma liku maku toko wale-basikete engaki rurepotoko peke siringi. 21 Kere-langi noringi yema manjipapaip tausini mele. Ambo bolango ⸤mare pea kere-langinoringi⸥ akuma olandopa.

14:22-33Yesusi Nomuna Ola Kimbu Anjipa Orumu Semanemo

22 ⸤Yomboma kere-langi sirimu noringi⸥ kinia Yesusiniyu lombili andoli yemando sumbi sipa nimbale: “Makutoko molemele yomboma nane “Pangi.” niembo. Ononona andoli sipina ola pungu no nekendo kumbi lekopaa.” nirimu. 23 Yombomando “Paa.” nimbale yu yuyuPuluYemokinia ungunimbandoma-pangina ola purumu.Kanu-kinia ena pumba kolea kala torumu kinia akunayuyu molorumu.

Page 86: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 14:24 86 MATEYU 14:3324 Sipimu no nekendo pumbándo nomu awi-suku-

singina kokele pumbá purumu kinia sipi kumbikundumendo sipa poporomene topa, nomu torumula kinianomo ola pumba mania omba serimu, sipimu topa ola-munda mania-munda sepa topele-mapele torumu.

25 Kanu-kinia ipulieli kolea muni naa liepili ⸤yu lombiliandolima sipina ola molko⸥ puringina Yesusi nona olakimbu anjipa ombá orumu. 26 Onone yu nona ola kimbuanjipa orumu kanokole niringimuni, pipili awili sekokolkole “Kuru se okomaa!” ningu mini-wale mundoringikinia 27 Yesusini popenge sepa onondo nimbale: “Onokonopu tondolo pupili molayo. Namindi okoro. Pipili naakolaa.” nirimu.

28 ⸤Yuni aku nirimu pilieringi kinia⸥ Pitane pundu topanimbale: “Ye-Awilimu, akumu sika nu nunu onu liemu nuokonona na nona ola gilipu wambo mangiliei.” nirimu.

29 Yuni “Ou.” nirimu kinia Pita sipina ultu pumbapukua topa nona mania pumbale nona ola kimbu kulupaYesusi molorumuna pumbá purumu.

30 Aku-sipa na-kolo poporome tondolo torumu kiniakanopale pipili kolopa yu nona wangomba sepale, “Ye-Awilimu, na liku tapondou!” nimba ru nirimu.

31 Kanu-kinia Yesusini ki siniu sipa mundupa Pitakundupa ola lipa yundu nimbale: “Nane molio mele kepeuluma manda sembó mele kepe “Sika.” ningu kanga-kolte mindi kuru mondoleno yemo. U ‘Yuni na lipatapondomba, sika nona ola manda pumbú.’ konopulekole kelko konopu topele nambi semu-na toko ‘Na nowangombonje?’ ningu pilienuye?” nirimu.

32 Sipina suku puringili kinia poporome topa kelierimu.33Aku serimu-na kanokole sipina suku moloringi yemane

Page 87: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 14:34 87 MATEYU 15:2Yesusinga imbi ambolko paka tondoko kape ningu “Nupaa sika Pulu Yemonga Malo lepomo.” niringi.

14:34-36Yesusini Kolea Geneserete Kuru TorumuYomboAwisili Sepa

Peanga Sirimu Semanemo34 Kanu-kinia ⸤Yesusi kinia yu lombili andolima kinia

Gallilli⸥ nomu nekendo punguli nomu kelona kolea Gene-serete lierimuna wendo oringi. 35 ⸤Kanu koleana sip-ina mania oringi kinia⸥ akuna moloringi yemane Yesusikanoko imbi sikuli akundu lierimu koleamangamoloringiyomboma pali ningu mundoringi kinia yombomane kurutorumu yomboma pali yu omba molorumuna mengo on-gole niringimuni, 36 “ ‘Nunga wale-pakoli pundumu kepeambolangi.’ ni.” ningu mawa seringi. Kanu-kinia kurutorumu yombomane yunga wale-pakolimu amboloringiyomboma pali kamu peanga lierimu.

1515:1-20Mélema Kake Selemomonga Pulumu Kinia Mélema Kalaro

Molemomonga Pulumu-Tolonga Ungu Mare15:1-9Pulu Yemonga Ungu-Manema Olandopa, Anda-

Kolepalimanga Ungu-Manema Maniandopa, Ungu Se1 Kanu-kinia Parisi ye mare kinia, Pulu Yemonga ungu-

manemanga puluma pilkumane siringi yemare kinia onoJerusalleme munduku kelko Yesusi molorumuna ongo yumangilku pilku ninguli: 2 “Olionga anda-kolepalimane“Saa.” niringi ungu-manemo nu lombili andolimanenambi semu-na pulua tolemeleye? ⸤Anda-kolepalimane“Saa.” niringi mele mimi sipu pilipuli olione kima kulu-miye tolemolo mele⸥ ononga kima aku siku kulumiye naatoko kere-langi we nolemele kanumu.” niringi.

Page 88: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 15:3 88 MATEYU 15:83 Yesusini pundu topa nimbale: “Onone kepe ononga

anda-kolepalimane “Saa.” niringi mele mindi pilku likusengendo Pulu Yemonga ungu-manema nambi semu-napulua tolemeleye? 4Akumunga Pulu Yemone nimbale:“Aminieli lanielinga unguma pilku liku,

liku awi siku saa.”nimba“Yombo sene yunga anumundu molo lapando

ungu se nimba kinjipa iri tomu liemukanu yombomo toko kondangi.”

nirimu kanumu. 5 Aku-sipa na-kolo ono yemane ninguli:“Yombo sene yunga anumu lapatolondo nimbale: “Naneolo méle mare lipu tapondopo silkama koronga ‘PuluYemo simbú.’ nimbu panjerindu kanumunga olo mandanaa lipu tapondopo simbú.” nimbá kinia 6 ⸤aku sipanimbámonga⸥ yunga lapa imbi ambolopa paka tondombaungu se naa pemba.” nilimili. Aku siku nilimili ungu-muni ‘Anda-kolepalimane mane siringi unguma olan-dopa.’ ningu ‘Pulu Yemone nirimu ungumu uluri mólo.Mania pupili.’ nilimili.

7 “Ono ⸤ungu-manema pilku mane silimili yemakinia Parisi yema kinia⸥ ono topele-mapele toli yemamolemele! Pulu Yemone ungu-umbu tondorumumapilkuyomboma nimba sirimu ye Aisayane onondo nirimumelepapu nirimu. ⸤Onone kiniá selemele mele yuni u nimbaPulu Yemonga bokuna torumu molemo mele i-sipa:⸥8 ⸤Pulu Yemone nimbale:⸥“Kanu yomboma ononga keremane na kape ningu

‘Ye awili olandopamo.Nu lipu awi silimulu.’ ningu

na imbi ambolko paka tondolemele-na-koloononga konopuma kinia nanga konopumu kinia

seluna naa pulimú. Lupa lupa pelemo.

Page 89: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 15:9 89 MATEYU 15:139 Onone ‘Nanga imbi

ambolopo paka tondamili.’ ninguna we popo toko kape nilimili.

Mana-yombomane mane silimili unguma mindimane sikuli

‘I ungu-manema Pulu Yemone“Saa.” nilimú ungu-manema.’

ningu pilku liku selemele,akumunga na sika popo tonge kinia

unguri naa sembá.”nirimu kanumu.” nirimu.

15:10-20Ulu Marene Yomboma Sepa Kalaro Mondondolemomanga

Ungu Se ⸤15:1-20 pali⸥10 Aku nimbale Yesusini maku toko moloringi

yombomando “Na moliona waa.” nimba onondonimbale: “Nane ⸤aku nikirumunga ungu se⸥ nimbúsekero ungumu komu sendeko ungumunga pulumu pilkukondayo. 11 Yombomanga kangina ultukundu lepalekerena pumba olona sukundu pulimú mélsene ⸤PuluYemo manda popo tonge aulkamo pipi silimú⸥ kalarose manda naa mondolemo. Yombomanga konopumangasukundu pepale wendo olemo ulumane mindi yombomakalaro mondolemo.” nirimu.

12 Aku nirimu pilkuli niringimuni, yu lombili andolimayu molorumuna ongo ninguli: “Nu aku siku nikinu melepilkuli Parisi yemane paa pilku kiri piliengi mele nupilkinuye?” niringi.

13 Aku-na-kolo Yesusini pundu topa ⸤ungu-iku topaParisima moloringi mele nimba⸥ nimbale: “Nanga mulu-koleana molemo Lapamone umbu naa panjerimuma palipulu akumba.

Page 90: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 15:14 90 MATEYU 15:2014 I yemane nilimili mele konopu kimbu siku naa pilkumolangi. Ono mongo kiri lielimane ⸤mongo kiri lielima⸥aulka liku ora silimili yema molemele. Mongo kiri lieliye sene mongo kiri lieli ye se aulka se lipa ora sipa kiambolopamemba pumbá kinia olo peatolo kombuna topamania mundumba.” nirimu.

15 ⸤Kalaro molemomonga ungu-ikumu aku sipa to-rumu kinia pilipale⸥ Pitane yundu nimbale: “Aku ungu-ikumunga pulumu nambolkanje? Ningu para si.” nirimukinia

16 Yesusini onondo nimbale: “Kiniá kepe naa pilkim-iliye? 17 Yombo senga kangina ultu lepale kerenapulimú mélse olona sukundu pumba ultu omba le-muruna kamu pulimú mele naa pilkimiliye? 18-19 Kerenasukundu pulimú mélemane unguri naa selemo kanumu.Ulu-kirima u konopumuni pilkuli pe kamu wendo ole-momonga konopuna pepale kerena wendo olemo kanumélemane mindi ⸤Pulu Yemo popo tomba aulkamo pipisilimú⸥ kalaro se mondolemo. Kanu mélema i-sipa:

Konopumuni ulu-kirima pilielemele,yomboma toko kondolemele,ambo ye pulima molo ye ambo lilima yombo lupama

kinia ulu-kirinale selemele,wa ulu-kirinale lupa-lupama andoko selemele,wa nolemele,kolo toko yomboma kote sendelemele,‘Yomboma pipili kolko molko kinjangi!’ ningu ungu-

bulkundu nindilimili,ulu-pulu akuma pilku selemele. 20 Aku selemele unguakumane yomboma ⸤Pulu Yemonga kumbikerena pungíaulkamo pipi silimú⸥ kalaro se mondolemo. Aku-sipana-kolo ki u naa kulumiye toko kere-langi we sumbisiku nolemele ulu-pulumuni ⸤yombo senga konopuna

Page 91: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 15:21 91 MATEYU 15:28sukundu⸥ kalaro se naa mondolemo.” nirimu.

15:21-28KenaneAmboSene ‘YesusiniUlu-Tondolo SeMandaSemba.’

Nimba Kuru Mondorumu Semanemo21 Kanu-kinia Yesusi molorumu kolea ⸤Geneserete⸥

mundupa kelepa ⸤Juda yomboma moloringi kolea Gallillidisiriki ultukundu⸥ kolea-awili Taya kinia Saidonotololierimu koleana sukundu purumu. 22 Akuna purumukinia kolea Kenane ambo se molorumu, yu wendo ombatondolo ru nimba nimbale: “Ye-Awilimu, Ye Nokoli KingiDepitini Kalopa Liltimu Yemo, nanga bolamo kuru sekonopuna sukundu molopa yu tondolo ambololemo kenenuni na kondo kolou!” nirimu. 23 Aku-na-kolo Yesusiniyundu ungu se pundu topa naa nirimu.

Kanu-kinia yu lombili andolimane ongo yundu ninguli:“Ambomone nu mangilipa olio lombili okomomo ⸤siyesekemo⸥ kene ‘Anju pupili.’ ni.” niringi.

24 ⸤Ambomo yu ambo-lupa, Juda ambo se mólo, nimbakanopale⸥ Yesusini ⸤yundu⸥ nimbale: “Pulu Yemone naIsirele yombo talapemonga kongi sipisipi talopa lemelemelemolemele yombomamolemelenamindi lipamundo-rumu kanumu. Yombo talape lupama molemelena lipanaa mundorumu.” nirimu.

25 Aku sipa nirimu kinia pilipale ambomo omba yungakumbikerena komorongo langopa ma kanopa nimbale:“Ye-Awilimu, na liku tapondou.” nirimu.

26 Aku nirimu kinia Yesusini pundu topa ⸤ungu-iku setopa⸥ nimbale: “Bolangomanga kere-langima lipu owámasimulú kinia manda naa sembá.” nirimu.

27 Ambomone nimbale: “Ye-Awilimu, sika nikinu-na-kolo owámane kepe ononga pulu yombomanga kere-langipundu mania pulimúma liku nolemele kanumu.” nirimu.

28 Kanu-kinia Yesusini yundu nimbale: “Ambomo, numanda sembó mele paa awili seko kuru mondoleno kene

Page 92: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 15:29 92 MATEYU 15:31mawa sekeno mele aku sipa wendo opili.” nirimu kiniayuni aku sipa nirimu mele aku enamonga ambomongalemenu peanga lepa manda molorumu.

15:29-39Kere-Langi Naa Lepa Kolea Ku Lieli Senga Yesusini Ye

Po Tausini Kinia Ambo Bolangoma Kinia Kere-Langi SirimuSemanemo

15:29-31Yesusini Yombo Kuru Torumuma Sepa Peanga Sirimu Se-

manemo29 Kanu-kinia Yesusi kanu koleamo mundupa kelepa

Gallilli nomu kelona ⸤aulka se lierimuna⸥ omba pumbama-pangi senga ola pumba mania molorumu.

30Kanu-kinia yumolorumuna yombopaa awisili oringi.Kimbu kiri lierimu-na aulka mimi siku naa andoringi

yomboma kinia,mongo kiri lierimu yomboma kinia,kimbu ki karaye serimu yomboma kinia,ungu manda naa niringi yomboma kinia,

aku sipa kuru lupa-lupa torumu yombo awisili mengoongo yu molorumuna nondoko taltoringi kinia yuni onosepa peanga sirimu.

31 Ungu naa niringi yomboma ungu niringi;kimbu ki karaye serimu yombomanga kimbu kima

kelepa sumbi sipa gilierimu;kimbu kiri lierimu-na aulka mimi siku naa andoringi

yomboma manda andoringi;mongo kiri lierimu yomboma mongone mélema

kanoringi;aku sipa ulu-tondoloma wendo orumu kinia kanokolewe maku toko moloringi yombomane paa konopu awisilikimbu siku, Pulu Yemo ono Isirele yomboma nokorumu

Page 93: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 15:32 93 MATEYU 15:39popo toringi Pulu Yemo kape ningu imbi ambolko pakatondoringi.

32 Kanu-kinia Yesusini yu lombili andolimando “Namoliona waa.” nimba onondo nimbale: “I yombo makutoko molemelema na kondo sekemo. Wale yopoko na-kinia molongi, pe kiniá ga nonge se naa lemó. Ono kere-langi naa nongo we pungí kinia aulkana kimbu ki pange-mange sepa, topa ne-munda ya-munda sembá kene ‘Onogele sepa pepili ulkando paa.’ naa nimbú.” nirimu.

33 Aku nirimu kinia pilkuli yu lombili andolimaneninguli: “⸤Sika nikinu-na-kolo⸥ i kolea ku lielina mole-molo. I yombo paa awisili manda nonge mele pellawakaloli sena lembana lipu simulúye?” niringi.

34 Yesusini onondo “Pellawa kaloli nambi seko tal-tokomeleye?” nimba mangilierimu kinia

onone “Pellawa kaloli yopoko-pakara kinia oma koltalokinia taltokomolo.” niringi.

35 Kanu-kinia yuni maku toko moloringi yombomando“Mania molaa.” nimbale, 36 pellawa kaloli yopoko-pakarakinia omama kinia lipa Pulu Yemo kinia “Ange.” nimba,kere-langi akuma pike lepa yu lombili andolima sirimukinia onone yomboma moke seko siringi. 37 Yombomapali nongo kiri pilieringi. Pe kere-langi kakena lierimumalombili andolimane liku wale-basiketemanga lakilieringi,wale awili yopoko-pakara peke lierimu. 38Ye po tausininiaku kere-langima noringi. Ambo bolangoma kinia peakere-langi noringi.

39 Kanu-kinia Yesusini maku toko moloringi yombo-mando “Ulkando paa.” nimbale nirimumuni, nona andolisipi senga sukundu pumba, ⸤nomuna nekendo⸥ koleaMakatane purumu.

Page 94: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 16:1 94 MATEYU 16:416

16:1-4

Juda Ye Awilimane Yesusindu “Nu Sika Pulu Yemone YaMana Lipa Mundorumunje Kanamili, Lipa Ora Simba Ulu-Tondolo Se Sei.” Niringi Semanemo

1 ⸤Kolea Makatane purumu⸥ kinia Yesusi molorumunaParisi yema kinia Sadusi yema kinia ono ongo, ‘Yuninambi sembanje? Kanamili.’ ningu yu manda manjikumawa seko ninguli: “Ungu Mane Sili Yemo, ‘Nu sikaPulu Yemone ‘Kongono sendani.’ nimba ya mana lipamundorumunje kanamili.’ ningu mulu-koleana molemoPulu Yemone mindi manda ulu-tondolo selemo mele sesei.” niringi.

2 Yesusini pundu topa nimbale: “Ipupini ena pum-bándo mulúmu kondoli selemo kinia kanokole ‘walepeangamowendoombá lémo.’ nilimili. 3Orili-u kolea tan-gombando kolea kupa topamulúmu simbulu tolemo kiniakanokole ‘Lo ombá lémo.’ ningu pilielemele kanumu.Mulúmu kanokole ‘koleamo i-sipa i-sipa sembá.’ ningukanolemele-na-kolo i walemanga uluma wendo olemomakanokole ungumanga pulumu manda naa pilielemele.4 Kiniá mana molemele yomboma yombo kirima mindimolemele. Ono seko kinjiku, Pulu Yemo siye kolko,méle lupama konopu mondolemele kanu yombomane“Pulu Yemone mindi ulu-tondoloma manda selemo melekanamili sei.” ningu na mawa selemele. Aku-na-kolo⸤Pulu Yemone na lipa mundorumu-na ya ombo molkoro.Yu-kinia kopu sepo kongono selembolo mele⸥ lipa orasimba ulu-tondolo se wendo naa ombá. ⸤Pulu Yemoneungu-umbu tondorumuma pilipa yomboma nimba sirimuye⸥ Jonane serimu ulumuni mindi lipa ora silimú mele

Page 95: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 16:5 95 MATEYU 16:12manda kanonge. Se pea wendo naa ombá.” nimbale onomundupa kelepa purumu.

16:5-12Parisi Yema Kinia Sadusi Yema Kinia Ononga Pellawa Akoli

Méle ‘Isi’ Nílimunga Ungu-Ikumu5 Ono ⸤Gallilli nomu⸥ nekendo pungíndu ⸤Yesusi⸥ lom-

bili andoli yema pellawa kaloli komu sindiku naa mengopuringi. 6 ⸤Kanu-kinia⸥ Yesusini onondo ⸤liepi-liepi topaungu-iku topa⸥ nimbale: “Paa mimi siku kanaa! Parisiyema kinia Sadusi yema kinia onone pellawa akoli méleisi taltolemelemo kanoko kondaa!” nirimu.

7 Aku sipa nirimu kinia pilkuli yu lombili andoli ye-mane onono angelema ningu ninguli: “Olio pellawa kaloli⸤nomolo⸥ mare naa lipu membo omulumunga aku sipanikimunje.” niringi.

8 Aku siku niringimele pilipa Yesusini onondo nimbale:“Ono ‘nane manda lipa tapondomba.’ ningu kanga-kolte mindi kuru mondolemele yema, “Pellawa kaloli naamemulu.” ningu nambi semu-na angelema nikimiliye?9 Ono kiniá kepe naa pilku kondolemeleye? Pellawakaloli se-pakara ye paip tausini moke seko siringi melekomu sindilimiliye? ⸤Nongo pora siringi kinia⸥ kere-langikakena lierimuma liku wale-basikete awisili toko pekesiringi mele komu sindiku naa pilkimiliye?

10 “Molo pellawa kaloli yopoko-pakaramoke seko ye potausini siringi mele naa pilku, ⸤nongo pora siringi kinia⸥wale-basikete awili mare kere-langi kakena lierimumatokopeke siringimele naapilkumolemeleye? 11 ‘Yuni sikapellawa kalolimundu naa nikimu.’ ningu nambi semu-na naa piliengiye? ‘Parisi yema kinia Sadusi yema kiniapellawa akoli méle isi taltolemelemo mimi siku kanangi.’nimbu nikiru.” nirimu. 12 Yuni aku nirimu kinia pilkulionone ‘pellawa kalongendo isi mundulimili akumundu

Page 96: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 16:13 96 MATEYU 16:18naa nikimu. Parisi yema kinia Sadusi yema kinia ononeungu-mane siringi ungumando nikimu.’ ningu pilieringi.⸤ ‘Parisi yema kinia Sadusi yema kinia onone ungu-manemare kolo toko siringima yunga lombili andolimane paanaa piliangi.’ nimba nirimu mele ningu pilieringi.⸥

16:13-20Pitane Yesusindu “Pulu Yemone “Olio Nokopa Kondomba

Ye Se Lipu Mundumbu.” Nimba, Nimba Taltorumu Ye NokoliAkumu Nu.” Nirimu Semanemo.

13 Yesusi kolea-awili Sisaria-Pillipai lierimu koleanapumbale nirimumuni, yu lombili andolimando mangilipanimbale: “Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemondoyombomane yu imbi leko nawe nilimiliye?” nirimu.

14 Onone yundu ninguli: “Marene “Nu No LindeliJono ⸤kolorumu, kiniá kelepa lomboropa ola molemo⸥.”ningu pilku, marene “Nu ⸤Pulu Yemone u konde molopiliolando liltimu ye⸥ Illainja kelepa omba molemo.” ningupilku, marene nu “Jeremaya molo Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yomboma nimba sirimu ye⸤u kolorumu kiniá lomboropa ola molemo⸥ se lupa.”nilimili.” niringi.

15 Aku niringi pilipa Yesusini onondo nimbale: “⸤We-yombomane aku siku nilimili⸥-na-kolo ono onono nanawe nilimiliye?” nirimu.

16 Saimono Pitane pundu topa nimbale: “Nu KondeMolopa Mindi Puli Pulu Yemonga Malo, ⸤Pulu Yemone‘Olio nokopa kondomba ye se lipu mundumbu.’ nimba unimba taltorumu ye nokoli⸥ Karasimu.” nirimu.

17 Yuni aku nirimu pilipale Yesusini yundu nimbale:“Jona Malo Saimono, nu Pulu Yemone “Konopu peangapepili molko kondangi.” nilimú aulkana moleno. Inikinumu mana-yombo sene nu naa nimba simu. Tatamulu-koleana molemomone nimba simu. 18Ungu se pea

Page 97: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 16:19 97 MATEYU 16:21nundunikirula: Nunga imbi Pita, ⸤kanu imbimungaungu-pulumu ‘kou-mulu’ kanumu⸥. Kanu kou-mulumungaola nanga yombo talapemo lipu maku topo mondombo.Kanu-kinia kololi ulu-pulumunga tondolomone i nangatalapemo topa mania manda naa mundumba, mólo.19 Pulu Yemo ye nokoli kingi molopa yomboma nokombaulka-kimu nu simbú. Kanu-kinia nuni mana mélsendo“Mólo.” nini mélemo mulu-koleana sukundu “Mólo.”nimbála. Nu mana mélsendo “Manda.” nini mélemomulu-koleana sukundu “Manda.” nimbála.” nirimu.

20 Kanu-kinia yu lombili andolimane Yesusindu “PuluYemone “Ono nokopa kondomba yere lipu mundumbu.”u nimba taltorumu ye nokoli Karasimu nu ongo moleno.”niringi kanu ungumundu yuni onondo tondolo mundupanimbale: “Onone anju yombo selurindu kepe na kanuyemo molio mele ⸤iseli-u⸥ paa naa ningu siee!” nirimu.

16:21—20:34Yesusi Yu Nondopa Kolombando YungaLombili Andolimando Yuni “Selio MeleOno Aku Siku Sangi.” Nimba Mane Sirimu

Semanemo16:21-28Yesusi Yu Toko Kondonge Kinia Kolopa Lomboropa Ola

Molopa, Pe OmbáMeleU-Pulu-PuluNimba Para Sipa, YombomaYu Lombili Pungíndu Senge Mele Nirimu Semanemo

21 Kanu-kinia Yesusi yu lombili andolimane yundu⸤ “Pulu Yemone olio “Nokopa kondomba ye se lipumundumbu.”u nimba taltorumu ye nokoli Karasimu nu.” ningu, ningupara siringi kinia pilipale⸥ yuni yu-kinia wendo ombámele pulu polopa ono sumbi sipa nimba sipa nimbale:“ ‘Na mindili awisili nombondo kolea-awili Jerusallemepaa pumbú.’ nimbu pilipu molio. Juda yomboma

Page 98: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 16:22 98 MATEYU 16:26nokolemele tapu-yema kinia, Pulu Yemo popo tondoliye awilima kinia, Pulu Yemonga ungu-manemanga pu-luma pilku mane silimili yema kinia, onone na paa tokomindili kondonge. Na toko kondonge kolombo kinia waletalo omba pumbá kinia yopoko-sipamonga Pulu Yemonenando ‘Lomboroko ola molou.’ nimbá.” nirimu.

22 ⸤Aku nirimu kinia pilipale⸥ Pitane yu anju lipamemba pumbale yu pulu polopa iri topa nimbale: “Ye-Awilimu, aku siku paa naa ni! Nu nikinu mele aku sipapaa wendo naa ombá.” nirimu.

23 Aku-sipa na-kolo ⸤yuni kurumanga nokoli Seteneneungu-umbu tondorumu mele pilipale nirimu-kulu pili-pale⸥ Yesusini topele topa Pitando nimbale: “Setene, nuanju pa! Pulu Yemone nando “Sei.” nirimu kongonosembó sekeromo pipi sini sekeno kene nu anju pa! Nunina seko sembambu sini sekeno. Nu Pulu Yemone konopulemó mele naa leno. Yombomane konopu lemele melemindi leno.” nirimu.

24 Kanu-kinia Yesusini yu lombili andolimando nim-bale: “Yombo sene ‘Yu lombili pambo.’ nimbale yuniyunga konopumuni pilielemo mélemanga ‘Topo maniamundambo.’ nimba yomboma unju-perana peko mindilinongo kololemele mele yuni unju-pera mele gomo lem-bando ‘Na yu lombili pumbúndu mindili nondu liemupeangala; kolondu liemu peangala.’ nimbale na lombiliopili. We naa opili. 25 Yombo sene yunga mana kondemolopa naa kololi ulu-pulumu ambolomba sembá kiniayu kolopale sika molopa kinjipa mindi pumbá. Aku-na-kolo yombo sene na konopu mondopale nanga kon-gonomo “Sendambo.” nimba sembá kinia yu kolopaleyu konde molopa kondopa mindi puli ulu-pulumu sikakanopa limba. 26 ⸤Akumu nambi semu-na nikiruye?⸥Yombo sene mana-mélema pali yu yuyu lipa taltopale

Page 99: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 16:27 99 MATEYU 17:3yu mini pali Pulu Yemo naa molomba koleana pumbamindili nomba molopa kinjilkanje kanu mélemane kanuyombomo nambi sepa lipa tapondolkanje? Lipa naatapondolkamo. Molo yombo sene ‘Na mini pali kondemolopo kondopo mindi pambo.’ nimbale yu nambolkamélsene mini pali konde molopa kondopa mindi puli ulu-pulumu topo topa lilkaye? Mélsene manda topo topa naalimba.

27 “Mania OmbaMana-Ye Au Lierimu Yemo pe Lapangatondolo pa sélimu kinia yunga ⸤mulu-koleana⸥ angellomakinia pea ombá. Ombale yuni olio ya mana-yombomayu-mele-mele selemolo ungumanga olio yu-mele-melepundu tombamonga nane aku nikiru.

28 “Nane onondo paa sika nimbu sikirumu: “Ono yagilkimilimanga mare u kolou naa kolangi Mania OmbaMana-Ye Au Lierimu Yemo ye nokoli kingimu ombamolopamélema kinia yomboma kinia pali nokomba ombákanonge.” nikiru.” nirimu.

1717:1-13Yesusinga Kangimu Se Lupa Au Lierimu Semanemo

1 Yesusini ⸤yu lombili andolimando aku sipa nimba sir-imukinia⸥ pe koro se ombapurumukinia Pita keme Jemisikeme Jemisi genu Jono keme ono lipa memba pumbamulú paa olandopa polorumu senga ola purumu. ‘Oliooliolio mindi molamili.’ nimba ono akuna lipa membapurumu. 2 Akuna puringi kinia ono kanoko molangiyunga kangimu topele topa, yunga kumbikeremo enatondolo topa yombomanga mongo takele selemo melepa awili-sepa sepa, yu pakorumu mulu-maminiama paselemomele aku sipa kake serimu. 3Yu aku sipa molopili,⸤Juda yombomanga koronga-u moloringili ye awili talo,⸥

Page 100: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 17:4 100 MATEYU 17:10Mosisi kinia Illainjatolo ongo Yesusi kinia ungu ningumona gilieringili kanoringi.

4 Kanu-kinia Pitane Yesusindu nimbale: “Ye-Awilimu,olio ya molopomolo peanga lepomo. Nuni “E.” ninuliemu, ulka-takaya yopoko takondombo. Se nunga, seMosisinga, se Illainjanga takondombo.” nirimu. 5 Yuniaku sipa nimbamolopili kupa tondolo pa seli se omba onoaki torumu kinia kupana sukundu ungu se wendo ombanimbale: “I yemo nanga konopu mondolio Malomo. Yukanopo paa peanga pilielio. Yuni ungu nimbáma pilkuliengi.” nirimu.

6 Aku nirimu pilkuli yu lombili andoli ye ⸤yopoko⸥ paamini-walemundukuli mana-maniamolko tamalu peringi.7 Ono tamalu peringina Yesusi omba ono ambolopa nim-bale: “Mini-wale naa munduku ola giliaa.” nirimu.8 Pe olando siku kanoringi kinia Yesusi yuyu molorumukanoringi.

9 Mulú polorumumunga mania onge oringi kiniaYesusini ono mane sipa nimbale: “Onone kiniá kanongimele iseli-u yombo seluri kepe ningunaa siengi. Pemindi,Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo kolopale lom-boropa ola molomba kinia semanemo toko anju siengi. Umólo!” nirimu.

10 Aku nirimu kinia pilkuli yu lombili andolimane ⸤yusika molorumu mele ningu kanokole⸥ yundu mangilkupilku ninguli: “⸤Pulu Yemone ‘Olio nokopa kondomba yese lipumundumbu.’ nimba taltorumu ye nokoli Karasimunu liemu⸥ Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilkumane silimili yemane “Illainja ⸤kelepa⸥ kumbi lepa ombá.⸤Ye nokoli Karasimu pe akilepa ombá.⸥” nilimili melenambi semu-na nilimiliye? ⸤Illainja kelepa naa opili nukoronga orunu moleno kanumu.⸥” niringi.

Page 101: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 17:11 101 MATEYU 17:1811 Yesusini pundu topa nimbale: “ “Illainja ⸤kelepa⸥

kumbi lepa ombale mélema pali sepa sumbi simbá.”nilimili kanumu sika nilimili. 12 Aku-sipa na-kolo ⸤aku-munga ungu se pea nimbu sikirula.⸥ Piliame. Illainjakoronga orumu. Yu orumu kinia ⸤kanu yemane⸥ yukanoko imbi naa siku ‘Yu we-yere.’ konopu lekole ‘Yu-kinia semolo.’ ningu pilieringi uluma pali seringi. AkusikumeleMania OmbaMana-Ye Au Lierimu Yemomindililiku singíla.” nirimu.

13 Aku sipa nirimu kinia pilkuli lombili andolimane ‘NoLindeli Jonondo nikimu.’ ningu pilieringi.

17:14-21

Yesusini Kuru Se Makororumu Semanemo14 ⸤Yesusi kinia yu lombili andoli ye yopoko kinia⸥ ono

⸤mulúna mania⸥ ongole yomboma maku toko moloring-ina oringi kinia ye se Yesusi orumuna omba komorongolangopa 15mawa sepa nimbale: “Ye-Awilimu, nanga kan-gomo kondo koloyo. Yu ámu tolemo-na mindili awilisepa nolemo. Alieli-alieli yu sepena pumba nomangapulimú. 16 Nu lombili andoli yema molongina kangomomembo ondu kinia onone yu manda seko peanga naasíngi.” nirimu.

17 Aku nirimu kinia pilipale Yesusini ⸤yomboma iritopa⸥ nimbale: “Kiniá molemele yomboma ono ⸤ ‘PuluYemone uluma sika manda sembá.’ ningu⸥ kuru naamondolemele. Ono konopu karaye sepa pepili molemeleyomboma, na ono wale nambi sepo mane sipu ulu marelipu ora simbú kinia mimi siku pilingíye? ⸤Na ono-kiniasiye sekemo.⸥” nimbale

“Na moliona kangomo mengo waa.” nirimu. 18Mengooringi kinia Yesusini kanu kurumu iri torumu kinia yu

Page 102: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 17:19 102 MATEYU 17:23kangomonga ⸤konopuna⸥ omba wendo purumu kiniakanu enamonga kangomo manda molorumu.

17:19-21‘Pulu Yemonga Tondolomo Na-Kinia Pelemo.’ Nimbu Kuru

Mondopole Manda Semolo Mele Ungu Se19 Aku serimu kinia kanokole Yesusi lombili andoli

yema Yesusi yuyu molorumuna ongo mangilku pilkuninguli: “Kuru akumu olione nambi semu-na manda naamakoromuluye?” niringi kinia

20 Yesusini pundu topa nimbale: “⸤ ‘Pulu Yemone sikaolio lipa tapondomba.’ ningu⸥ paa kanga-kolte mindikuru mondolemelemonga ulu-tondolo i-silima mandanaa selemele. Nane ono paa sika nimbu sikirumu:“Unju senga mongo akumuméle paa kanga-na-kolo kanumongomo mana mundulimili kinia unju akopa gilimúmele, aku sipa onone ‘Pulu Yemone olionga ungumapilimba. Olio lipa tapondomba.’ ningu kanga-kolte mindikuru mondokole i pololemo mulúmundu “Anju pungu nekoleana giliei.” ningí kinia sika aku sipa pumba gilimba.‘Samili.’ ningí ungumanga ulu manda naa senge ulu senaa pemba. 21 ⸤Pulu Yemo mawa seko kere-langi mi lekonaa nongole kuru i-silima yombomanga konopumangamanda makoronge. Ulu-tondolo i-silima we manda naasenge.⸥” nirimu.

17:22-23Yesusini Yu Toko Kondonge Kinia Kolopale Lomboropa Ola

Molomba Mele Wale Talo-Sipa Nirimu Semanemo22 ⸤Pe walte,⸥ kolea Gallilli disiriki pungu moloringi

kinia Yesusini yu lombili andolimando nimbale: “Ma-nia Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo ⸤ka sikuli yu tokokondonge⸥ yema anju singí kinia 23 onone yu toko kon-donge. Kolopale wale yopoko-sipamonga Pulu Yemoneyundu ‘Lomboroko ola molou.’ nimbá.” nirimu. Aku

Page 103: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 17:24 103 MATEYU 17:27

nirimu pilkuli ononga konopuna sukundu meme kuluepeperimu-kulu pilkuli paa kondo koloringi.

17:24-27Pulu Yemo Popo Toringi Ulka-Tembelena Yesusini Kou-

Takisi Torumu Semanemo24 Pe Yesusi kinia yu lombili andolima kinia Kape-

niame taonona oringi kinia Pulu Yemo popo toringiulka-tembelemonga kou-takisi liltingi yema ongo Pitamangilku ninguli: “ ‘Nunga ungu mane sili yemone ulka-tembelemonga kou-takisi tolemo.’ konopu lekemolomo.Sikaye?” niringi kinia 25 Pitane “Tolemo.” nirimu.

Kanu-kinia Pita ulkana sukundu pumbale ungu senimbá serimu kinia Yesusini yu u mangilipa nimbale:“Saimono, nu nambolka konopu lekenoye? Ye nokolikingimane kou-takisi lupa lupama lingíndu namele “Taa.”nilimiliye? Ononga yomboma kinia kou-takisi limili moloyombo lupama “Taa.” nilimiliye?” nirimu.

26 Pitane pundu topa nimbale: “Yombo lupamando“Takisi taa.” nilimili.” nirimu.

Akunirimukinia pilipale Yesusini yundunimbale: “Akuliemu kingimunga yombomane takisi naa tonge. 27 Aku-sipa na-kolo takisi naa tombolo kinia ulka-tembele-takisilimili yemane olto kanoko kiri pilingí manda naa sembákene nomuna pungu uku mundu-pani. Uku mundukulioma se toni aku omamonga keremo angara sendeni kiniakou se pemba, aku koumu likulimengo pungu oltonga pealiku sere leko takisi tou.” nirimu.

1818:1-14Yomboma Bolango Mele Molongemonga Ungu MareSe 18:1-4

Page 104: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 18:1 104 MATEYU 18:6Pulu Yemone Ye Nokoli Kingimu Molopa Nokolemo Yombo-

manga Yombo Paa Imbi Olandopa Molemomonga Ungu Se1 Aku walemonga Yesusi lombili andolimane yu molo-

rumuna ongo yu mangilku pilku ninguli: “Pulu Yemo yenokoli kingimumolopa nokolemo yombomanga nawe paaolandopa molemoye?” niringi. 2 Onone mangilieringimele Yesusini pilipale yu bolango kanga se “Na mo-liona ou.” nimba ono moloringina mondopa 3 onondonimbale: “Nane ono paa sika nimbu sikirumu: “Onokonopu topele toko bolango kangama mele naa molongiliemu Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yombomanokolemo koleana sukundu paa manda naa pungí.”nikiru. 4 Akumunga, yombo sene ‘Na we-yombomo mo-lambo. Nanga imbi se olandopa naa molopili.’ nimba ibolango kangamo mele molemo yombomo yu Pulu Yemoye nokoli kingimumolopa nokolemo koleana yombo imbipaa mololimu molemo.” ⸤nirimu.⸥

Se: 18:5-11

Olio Karasinga Yomboma Kondi Tolemele Ulumanga-KiniaOlio Ulu-Pulu-Kiri Selemolo Uluma Kinia Aku UlumangaYesusini Ungu-Mane Sipa Ungu-Iku Torumu Semanemo ⸤18:1-14 pali⸥

5 “⸤I bolangomondo ungu se pea niembo:⸥ Yombo sene‘Na Ye-Awilimunga yombomomolio.’ nimba i bolangomomelelipa tapondomba kinia kanu yombomone aku semba-mongana lipa tapondombala.

6 “Aku-na-kolo yombo sene i ⸤bolango⸥ kangamonga⸤mele yombo⸥ se ⸤na ‘Sika’ nimba⸥ kuru mondolemo⸤bolango⸥ kanga se ‘Ulu-kirima sepili.’ nimba konditombamonga kanu ⸤bolango⸥ kangamo kuru mondolemo

Page 105: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 18:7 105 MATEYU 18:11

mele mundupa kelepa bulu simu liemu ⸤bolango⸥ kang-amo u kondi naa topili kanu yombomo kou paa awili semoko toko nomina lendeko ‘Yu kamu kolo-popili.’ ningupaka toko nomuna paa maniakondo mundulimolánje paapapu.

7 “⸤Na⸥ ‘Sika’ ningu kurumondolemele yomboma kelkobulu sikumunduku kelenge unguma yamana lemómongana ono kondo sekemo. Sika aku sipa uluma wendo ombá-na-kolo yombo sene nanga yombo se kondi tombamongakanu yombomo na bulu sipa anju pumu liemu kanu konditomba yombomo mindili nomba paa molopa kinjimba.

8 “Nunga kitolone molo kimbutolone ulu-pulu-kiri sesemu liemuakukitolomolo kimbutolo kari leko eltani. Nukondemololkomindi puni koleana kitolomolo kimbutolonaa giliepili puni kinia peanga. Nunga kimbu ki pali wegiliepili sepe naa kumbulupa nomba pepa mindi pumbákoleana liku tokomundungí kinia kiri. 9Molo nungamon-gotolone mélse kanokole konopumuni ‘liemboa.’ ningupilku ulu-pulu-kiri se senu liemu aku mongotolo akukueltani. Nu konde mololko mindi puni koleana mongotolonaa giliepili puni kinia peanga. Mongo talo we giliepilinu sepe-koleana sukundu liku toko mundungí kinia kiri.”⸤nirimu.⸥

10 “I ⸤bolango⸥ kangama ⸤mele yomboma⸥nga sekanoko kiri pilku ‘Yu koropamo.’ ningu paa naa sangi.Ononga nokolemele mulu-koleana angelloma alieli Tatamulu-koleana molemona pea molemele kene ⸤aku naasaa⸥. 11 ⸤Mania Omba Mana-YeAu Lierimu Yemone ‘Yombo aulka lo liku molko kinjil-imili yomboma koropo lipu tapondambo.’ nimba orumukanumu.⸥” ⸤nirimu.⸥

Se 18:12-14

Page 106: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 18:12 106 MATEYU 18:16Kongi Sipisipi Talopa LierimumungaUngu-Ikumu ⸤18:1-14

pali kanani⸥12 “Ono nambolka ningu pilkimiliye?

‘Ye sene kongi sipisipi paip paono mondolka kinia, setalopa lelkanje, yuni sipisipi po paono tene kelepa naniwema ma-pangina molangi mundupa kelepa pumba,talopa lelka sipisipimu kanopa limbando korolepa naapulka.’ konopu lekemeleye? 13 Nane onondo paa sikanimbu sikirumu: “Sipisipi talopa lelka kanumu kanopalipale kanu sipisipimu-kinia paa olandopa konopu silka.Talopa naa lemoláma we konopu silka.” nikiru. 14 Akusipala ononga Lapamulu-koleanamolemomone i bolangokangama ⸤melemolemele yomboma⸥ ‘aulka lo likumolkokinjingí kinia paa kiri.’ nimba molemóla.” ⸤nirimu.⸥

18:15-35Olio Seko Kinjingí Yomboma-Kinia Semolo Mele Ungu TaloSe 18:15-20Karasinga Yombo Sene Nu Sepa Kinjimba Kinia Nuni Yu-

Kinia Seni Mele Ungu-Mane Se15 “⸤Na lombili andolimanga⸥ genu sene nu sepa

kinjemu liemu nu pungu sepa kinjimba yombomo peaololo molangili kanu ulu-pulu-kirimu yuni nu sembámele ningu sieni. Nuni nini ungumu sepa kinjimbagena piliemu liemu gena kinia olo kelko manda selu-siku molongele. 16 Aku-sipa na-kolo nuni nini ungumuyu naa piliemu liemu pe nuni ‘I ungumu pora nipilikene sembó mele yombo mare kanoko molangi keleponiembo.’ ninguli, kanonge yombo talo molo yopokoliku gena molombana mengo ongo ono kanoko molangigenando ‘Seluna molambili.’ kelko nieni. Kanu-kinianuni sení kinia genane sembá mele kanu yombomanekanokole yombo lupamando manda semane toko singí.

Page 107: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 18:17 107 MATEYU 18:2217 Kanu-kinia yuni ononga ungumu kepe naa piliemuliemu Karasinga yombo talapemondo pungu ningu sieni.Pe Karasinga yombo talapemo kepe genane naa piliemuliemu ‘Yu olionga genu mólo. Yu ultukundu molkokonopu topele naa toli yomboma mele molemo lémo.’ningu kanayo.

18 “Nane onondo paa sika nimbu sikirumu: “Ya manaonone ⸤uluma kinia yomboma kinia⸥ “Mólo.” ningí kiniaPulu Yemone mulu-koleana sukundu “Mólo.” nimbála;onone mana “Manda.” ningíma Pulu Yemone mulu-koleana sukundu “Manda.” nimbála.” nikiru.

19 “⸤Akumunga⸥ nane onondo ungu se pea nimbusikirumu: “Ononga yombo talone ya mana “I sipu mawasambili.” ningu panjengili liemu olone mawa sengelemele mulu-koleana molemo Tatane olonga mawa sengelemele aku sipa sendemba.” nikiru. 20Yombo ⸤koltalo,⸥ talomolo yopoko, na ononga Ye-Awilimu imbi leko mangilku,‘Pea kopu sepo molemolo.’ konopu leko maku tokomolemelemanga na ono-kiniamolemolo-na ⸤mawa sengemele Tata yuni aku sipa sendemba⸥.” nirimu.

Se 18:21-35Kongono Sendeli Ye Sene Kongono Kopu Seko Seringi Ye Se

Kondo Naa Kolorumu Ungu-Ikumu ⸤18:15-35 pali⸥21 ⸤Yesusini yombo seko kinjilimilimando ungu-mane

aku sipa sirimu⸥ kinia yu molorumuna Pita nondopaomba yu mangilipa pilipa nimbale: “Ye-Awilimu, nangagenu sene na wale nambi-sepa sepa kinjimba kinia na we‘Mania pupili.’ nimbu siye kolomboye? Wale sepen yunisembá mele siye kolopo we molopole engaki-sipamonga‘Pundu topili.’ nimbú kinia peangaye?” nirimu.

22 Yesusini pundu topa nimbale: “Nane “Wale sepenmindi yuni nu sepa kinjimba kinia yuni sembama siyekolko kelko pilku naa molou.” ni naa nikiru. “Wale sepen

Page 108: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 18:23 108 MATEYU 18:29anderete sependi sepen yuni nu sepa kinjimba walemapali yu sepili, siye kolko we molou.” nikiru.

23 “Akumunga Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopamélema nokolemo akumu i-sipa mele:

“Walte ye nokoli kingi sene yunga kongono nokon-doringi kendemande-yomboma kinia pundu gilierimuma‘Kiniá mimi sipu kanopole “Pundu tangi.” niembo.’nirimu. 24 Aku sipa nirimu kinia kingimuni kou tenemilliono kina mele u pundu gilierimu ye se kumbi lekoyu molorumuna mengo oringi. 25 Aku-na-kolo yu mandaaku kou pundumu tomba aulka se paa naa lierimu-kuluye-awilimuni nimbale: “Manda, i yemo kinia yunga ambobolangoma kinia yunga mélema pali kinia makete sekokou-mone likuli koumu ongo pundu tondangi.” nirimu.

26 Aku nirimu-kulu pilipale kendemande-yemo yenokolimunga kumbikerena komorongo langopa tamalupepa mawa sepa nimbale: “Nuni na kondo kolko wenokoko moloyo. Nane pundu pali tombo.” nirimu.

27 ⸤Kanu-kinia⸥ ye nokolimuni yunga kendemande-yemo paa kondo kolopa yu kendemande-yemo kiniapundu gilierimuma pali “Yu sepili. Kelko pundu naatani.” nimba kamu siye kolopa yemo ka naa sipa “We pu.”nirimu.

28 Aku-na-kolo ⸤ka singí seringi⸥ kendemande-yekanumu yu pena pumba kendemande-ye se yunga kouwane anderete kina mele sirimumu kanopale, yu pumbayunga nomina ambolopa ‘Yu kolopili.’ nimba ambolopaelkele lakurupale “Nanga kou sirindumu pundu tou!”nirimu.

29 Aku serimu kinia yuni tomba serimu yemo yungakumbi-kerena komorongo langopa tamalu pepa mawasepa nimbale: “Nuni na kondo kolko we nokoko moloyo.Nane pundu pali tombo.” nirimu.

Page 109: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 18:30 109 MATEYU 18:3530 Aku-na-kolo kendemande-ye lupamone “Mólo, paa

iseli pundu tani.” nimbale “Nu ka-ulkana pekole pundutoko pora siku wendo wani.” nimba yu ka sipa ka-ulkanapanjerimu.

31 Yuni aku serimu mele kendemande-ye wemanekanokole ono konopu kiri panjiku pungu ononga yenokolimundu kendemande-yetolo seringili kanoringimele kondi toringi.

32 Kanu-kinia ye nokolimuni aku niringi pilipalekendemande-ye yunga pundu “Naa toko we pu.” nirimukendemande-ye kanumu “Yando ou.” nimba yundu nim-bale: “Kendemande-ye kirimu, nuni na tondolomundukumawa senu-na nu na-kinia pundu paa awili sepa gilier-imumu “Yu sepili, naa tou.” nimbuli we siye kolondukanumu. 33 Pe nane nu we kondo kolondu mele nuniaku siku kendemande-ye se nambi semu-na kondo naakolonuye?” nirimu.

34 Ye nokolimuni yu mumindili kolopale ka-ulkanokoko ka-ulkana peringi yomboma seko mindili kon-doringi yema yu lipa sirimu. Yuni nimbale: “Nu mindilinongole pundu tani. U pundu pali toko pora sikuli pemindi wendo wani. U mólo.” nirimu.” ⸤nimba Yesusininirimu.⸥

35 ⸤Yesusi yuni aku nimbale ungu-ikumunga pulumukamu nimbale:⸥ “Aku sipala, genalini ono aku sikuseko kinjingí kinia ono kerena mindi “Mania pupili.Siye kolkoro.” we ningu, sika munduku naa kelko, wekonopuni pilku molongi liemu, ⸤kendemande-yemongaye nokolimuni kendemande-yemo sepa kinjerimu mele⸥mulu-koleanamolemoTatane siye naa kolkowe konopunipilku molonge yombo kanuma ononga ulu-pulu-kirima‘Mania naa pupili.’ nimba, we siye naa kolopa kanu ulu-pulu-kirimanga “Mindili nangi.” nimba aku sembala.”nirimu.

Page 110: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 19:1 110 MATEYU 19:6

1919:1-12Yemane Ononga Amboma “Kamu Paa.” Nilimilimunga

Ungu Se1 Yesusini aku sipa unguma nimba pora sipale nirimu-

muni, kolea Gallilli disiriki mundupa kelepa kolea Judiadisiriki pumba no Jodane kimbilipa nekendo purumu.2 Kanu-kinia yombo awisili yu lombili oringi kinia yunikuru torumu yomboma sepa peanga sirimu.

3 Parisi ye mare yu molorumuna ongo ‘Yu nam-bolka nimbánje? Nimba kinjimbanje manda manjipupiliamili.’ ningu yu mangilku pilku ninguli: “Ye sene yuyuyu pilipale yunga ambomo “Kamu pu.” nimbá kiniamanda sembá molo aku sembá kinia ungu-mane se puluatombaye?” niringi.

4 Yuni anju pundu topa nimbale: “Pulu Yemone ungunirimu yunga bokuna molemo mele kanoko kambu naatongiye?U-pulu-pulu, Pulu Yemone mélema sepale,

yuni yombo sembandoyemo kinia ambomo kinia sepa

5 nimbale:“Aku sipu sendumunga ye sene ambo se lipale

yunga anumu lapatolo mundupa kelepayunga ambomo kinia ololo seluna kopu seko peko

kangi selumu mele ⸤molkoolonga konopu seluna pupili⸥ molongele.”

nirimu kanumu naa piliengiye? 6 Pulu Yemone aku sipanirimu-kulu ye se ambo se limú kinia kangi selumu melemolembele-na olo kelko talo mele naa molembele, oloyombo selumu mele molembele. Yombo selumu molem-bele kene Pulu Yemone ambo ye talo ‘Selumu molangili.’

Page 111: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 19:7 111 MATEYU 19:12nilimú ambo yetolo yombo sene liku lupa lupa naa mun-dangi. Aku sengi liemu manda naa sembá.” nirimu.

7 Aku sipa nirimu kinia onone ninguli: “Aku liemuMosisini ungu-mane se sirimu mele nambi semu-na sir-imuye? Mosisini nimbale:“Ye sene yunga ambomondo‘Kamu pupili.’ nimba makorombando

ambomo “Kamu pu.” nimbá melepepá se topa ambomo sipale

yundu “Kamu pu.” nimba aku sepili.”nirimu kanumu.” niringi.

8 Yesusini nimbale: “Mosisini sika aku sipa nirimu-na-kolo ono kála seko Pulu Yemone ambo yetolo konopu sereleko molongele mele ungu-mane sirimumu pilku mokoliseko naa pilieringi-kulu yuni “Aku sangi.” nirimu. Aku-na-kolo u-pulu-pulu, ⸤Pulu Yemone mélema kokele sepawamorumu kinia,⸥ ungu-mane aku sipa se naa perimukene 9 nane ono i-sipu nimbu sikiru: “Ye sene yungau limú ambomo makoropa “Kamu pu.” nimbale kelepaambo se limú kinia aku yemone wa ulu-kirinale selemo.Yemonga ambomone ye se kinia wa ulu-kirinale semuliemu manda topa makoromba. We mólo. ⸤ “Pu.” nimbamakorolemo ambomope ye sene yu limú kinia kanu yemokepe wa ulu-kirinale selemóla.⸥” nikiru.” nirimu.

10 ⸤Yuni aku nirimu kinia pilkuli⸥ yu lombili andoliyemane yundu ninguli: “Ye sene ambo limú kinia nuninikinu mele aku siku molongele mele ungu-mane sepelemo liemu ye se ambo naa lilkanje papu.” niringi.

11 Aku-na-kolo Yesusini pundu topa nimbale: “Iungu⸤-mane sikiru⸥mu yombomane pali manda naa pilkulingí. ⸤Pulu Yemone⸥ nimba taltopa tondoloma simbayomboma mindi manda ⸤amboma ye naa pungu yemaambo naa liku⸥ senge. 12 Ye mare anupilini melemele

Page 112: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 19:13 112 MATEYU 19:17kinia amboma kinia seluna kopu seko peko ulu-kirimasenge enge se naa pelemo. Ye mare ‘Amboma kiniaseluna naa peangi.’ ningu ononga láka lindilimili. Mareneonono ‘Ye nokoli kingi Pulu Yemonga yemamolopo yungakongonomamanjipu sendamili.’ ningu ono ononomi lekoambo naa limili. I ungumu yombo pilku lingí yombomapiliangi.” nirimu.

19:13-15Yesusini Bolangomando “Pulu Yemone Ono Sewi Anjepili.”

Nirimu Semanemo13 Kanu-kinia yombomane ononga bolangoma ‘Yesusi

yunga kimuni ambolopa Pulu Yemo kinia ononga mawasendepili.’ ningu yu molorumuna mengo oringi. Aku-na-kolo yu lombili andolimane iri toko ⸤ “Naamengo waa.” ⸥niringi.

14 ⸤ “Mólo.” niringi kinia⸥ kanopale Yesusini nimbale:“Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa nokolemo yombotalape akumu i bolangoma mele molemele yombomaononga yombo talapemo kene onone i bolangoma namolionawangi pipi siku “Mólo.” naa niee.” nirimu. 15Akunimbale yuni bolangoma ⸤kondo kolopa⸥ yunga kimuniono selu selu nimba ambolopale kanu koleana mundupakelepa purumu.

19:16-30Ye Kamako Senga Semane Se

16 Walte ye se Yesusi molorumuna omba yundumangilipa pilipa nimbale: “Ungu Mane Sili Yemo, nanambolka ungu peangamo sembó kinia konde molopakondopa mindi puli ulu-pulumu limbuye?” nirimu.

17 Yesusini yundu nimbale: “Nuni na nambi semu-naulu peangamondomangilkupilkinuye? Yombo selumindipeangamolemo. Nuni ‘kondemolopo kondopomindi puliulu-pulumu limbu.’ konopu lienu liemu ⸤Pulu Yemonga⸥

Page 113: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 19:18 113 MATEYU 19:21

ungu-mane ⸤Mosisini yando nimba sirimuma⸥ sengenapanjiku seko molani.” nirimu.

18 Yemone mangilipa nimbale: “Aku ungu-manemangasemando nikinuye?” nimba mangilierimu kinia

Yesusini pundu topa nimbale:“ “Yombo toko naa kondangi.” nimba,

“Ambo ye pulima moloye ambo lilima yombo lupama kinia

wa ulu-kirinale naa sangi.” nimba,“Mélema wa naa liengi!” nimba,“Yombomanga kote

kolo toko naa sendangi.” nimba,19 “Aminieli lanieli kinia seko kondoko,

ungu ningí mele pilku liku seko molangi.” nimba,“Ono onono yu-mele-mele konopu mondoko

ononga kangimu ononokondo kolko nokolemele mele

aku sikula pulu lemó yombomakonopu mondoko nokoko molangi.” nimba,

ungu-mane akuma sirimu pelemo kanumu.” nirimu.20 Aku nirimu kinia pilipale kanu kango-yemone nim-

bale: “Na kanu ungu-manema pali pilipu lipu sepo molio.Pe kiniá nambolka uluri olandopa samboye?” nimbamangilierimu.

21 Yesusini yundu pundu topa nimbale: “Nu ‘kamuye sumbi nílimu molambo.’ konopu lienu liemu nupungu nungaméle taltolenoma pali kou-mone li-punguli,kou-mone linima yombo koropama moke seko sikuli nalombili ou.” nirimu. “Nunga ⸤mana-⸥mélema aku seníkinia mulu-koleana nunga méle kande-kandema lemba.”nirimu.

Page 114: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 19:22 114 MATEYU 19:2822 Kanu kango-yemo méle paa awisili taltorumumunga

Yesusini yundu aku nirimu kinia pilipale yu konopu kiripanjilipa anju purumu.

23 ⸤Aku serimu-kulu kanopale⸥ Yesusini yu lombiliandolimando nimbale: “Pulu Yemo ye nokoli kingimumolopa nokolemo koleana sukundu pungíndu yombo ka-makoma paa kála seko sukundu pungí. 24 Onondo keleponikiru: “Kongi kamele ⸤kongi paa awili se-na-kolo⸥ kalesuru tolina sukundu pumbándo kála kanga mele sepalepumbá. Aku-sipa na-kolo yombo kamakoma Pulu Yemoye nokoli kingimu molopa nokolemo koleana sukundupungíndu kála paa awili mele seko pungí.” nikiru.”nirimu.

25 Aku nirimu kinia pilkuli yu lombili andolima paamini-wale munduku pungu-pungu ninguli anju yandokerepale ningu ninguli: “Aku liemu mindili nolemoláaulkana nawe manda wendo pumba, molopo kondomoloaulkana pumbaye? Se mólonje.” niringi.

26 Yesusini ono neme-neme nimba kanopa nimbale:“Sika yomboma ononomandamólo na-kolo Pulu Yemonemanda sendemba. Pulu Yemo yuni unguma pali mandaselemo. Ungu se yunimanda naa sembá semólo.” nirimu.

27 Yuni aku nirimu kinia pilipa Pitane yundu nimbale:“⸤Pe olio-kinia nambolka uluri wendo ombáye?⸥ Olioolionga mélema pali mundupu kelepo nu lombili puru-mulu kene méle nambolka mélema limulúye?” nirimu.

28 Yesusini nimbale: “Nane onondo paa sika nimbusikirumu: “Pe ⸤Pulu Yemone⸥ mélema pali ‘kondepupili.’ nimbá kinia Mania Omba Mana-Ye Au Lier-imu Yemo yunga ye nokoli kingi polo pa tondoloselina molopa yomboma nokomba kinia, ono na lom-bili andolemele yema pea ye nokoli kingi polo rure-ponga molkole ningímuni, Isirele yombo talape rurepo

Page 115: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 19:29 115 MATEYU 20:5nokonge.” nikiru. 29 Yombo na konopu mondoko nangakongonomo sendengendo ononga ulkama, genupilima,kemulupilima, anupilima, lapalima, bolangoma, koleama,akuma munduku kelieringi ⸤mele kelenge⸥ yombomapali, ya mana paa olandopa méle awisili likuli, kondemolko kondoko mindi puli ulu-pulumu lingíla. 30 Aku-sipa na-kolo kiniá awili molemele yombomanga awisili pe⸤Pulu Yemo ye nokoli kingimumolopa nokomba koleana⸥yombo koropamamolonge; kiniá koropa pupili molemeleyomboma pe yombo awilima molonge.” ⸤nimba Yesusininirimu.⸥ ⸤Yesusini yu lombili andolimando ungu se peanimbale:⸥

2020:1-16Unju-Waene Kalia Seli Yemanga Ungu-Ikumu

1 “Aku nikiru ungumunga ⸤ungu se niembo:⸥ PuluYemone ye nokoli kingimu molopa yomboma nokolemoakumu i-sipa mele:

“Walte kalia pulu ye sene ‘Kongono sendeli ye mareyunga unju waene kaliana kongono sendangi.’ nimbapaa orili-u pumba li-purumu. 2 “Kongono sangi.” nimbaliltimu yemando nimbale: “Kiniá senge walemonga onokou-mone paip kina paip kina nimbu méle kalombo.”nirimu kinia

onone “Manda.” niringi kiniayuni ono yunga unju waene kaliana “Kongono sangi

paa.” nimba ono lipa mundorumu.3 Pe, orili-u nani killoko mele serimu kinia, yu kelepa

yombomamaku toringi koleana pumba yemare akunawegilieringi kanopa 4 onondo nimbale: “Ono kepe ⸤nanga⸥unju-waene kaliana kongono sendangi payo. Pe nane onokou seluna méle kalombo.” nirimu 5 kinia ono puringi.

Page 116: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 20:6 116 MATEYU 20:14Pe awi-tangoli serimu kinia kepe, ipupini tere killoko

mele serimu kinia kepe, kelepa aku sipa pumba ye marepea liltimula.

6 Ipupini paip killoko mele serimu kinia ⸤kelepa⸥pumba ye mare we gilieringi kanopale onondo nimbale:“Enamanga pali kongono naa seko ya inia nambi semu-nawe gilimiliye?” nirimu.

7 Onone yundu ninguli: “Ye sene olio kongonona naalimu-na we gilimulu.” niringi.

Yuni onondo nimbale: “Ono kepe ⸤nanga⸥ unju-waenekaliana kongono sende-paa.” nirimu.

8 Ena pora nirimu kinia unju-waene kalia pulu yemoneyunga kongono nokoli yemondo nimbale: “Kongonosekemele yema ‘sukundu waa.’ ningu ono kongono sen-gimunga méle kalonindu paa akileko ongi yema pulupolkoméle kalko pungu kumbi leko ongi yema paa akilekoméle kalou.” nirimu. 9 ⸤Aku nirimu kinia⸥ ipupini paipkilloko mele serimu kinia “Kongono sendangi.” nimbaliltimuyema ⸤kumbi leko⸥ ongopaip kina paip kinanimbasirimu liltingi. 10Akileko ongo kongono senderingi yemakou aku siku liltingi kanokole kumbi leko ongo kongonosenderingi yema ongole ‘Olio kou olandopa mele limulú.’konopu lieringi-na-kolo ono paip kina paip kina nimbasirimu liltingila.

11 Likuli onone kalia pulu yemondo iri toko ninguli:12 “Akileko ongi yema ena selu manjiku kongono sengi,olio orili-u ombo kongono awili-sepo semulu, ena awilitomumuni olio paa nomu kanumu, na-kolo ono kiniaolio kinia kou selu-siku sikinumu, manda naa sekemo.”niringi.

13 Yuni ononga ye sendo pundu topa nimbale: “Kan-gomo, nane nu sepo naa kinjikiru. “Paip kina simbú.”nindu kinia “Manda.” ninu kanumu. 14Kou sikirumu liku

Page 117: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 20:15 117 MATEYU 20:19mengo puyo. Nanga konopuni mindi pilipuli akilepa omuyemo nu sikiru mele yu aku sipu sindu. 15Nanga taltoliomélemanga konopuni pilipuli manda naa semboye? Molope ongi yema kou awili-sepo sindumunga nu konopu kiripanjikinuye?” nirimu.” ⸤nimba Yesusini nirimu.⸥

16 ⸤Ungu-iku akumu topa pora sipale ungu-ikumungapulumu kamu nimbale:⸥ “Aku sipala, akileko ongeyomboma ⸤Pulu Yemone nokolemo talapena sukundu⸥kumbi leko pungí; kumbi leko onge yomboma akilekopungí.” nirimu.

20:17-19Yesusini Yu Kolopale Lomboropa Ola Molomba Mele Kelepa

Wale Yopoko-Sipa Nimba Para Sirimu Semanemo17 Kanu-kinia Yesusi kolea-awili Jerusalleme pumbá

purumu kinia yu lombili andoli engaki rurepo ‘na kiniaono kinia oliolio molamili.’ nimba ono lipa anju membapumba onondo nimbale:

18 “Piliame. Olio Jerusalleme pumulú pukumulu.Akuna pumulú kinia Mania Omba Mana-Ye Au LierimuYemo ye sene ‘Tangi.’ nimba Pulu Yemo popo tondoli yeawilima kinia, Pulu Yemonga ungu-manemanga pulumapilku mane silimili yema kinia, lipa simba, onone yukote sendeko ‘Yu kolopili tangi.’ ninguli 19 Juda ye naamolemele yema liku singí. Kanu-kinia kanu yemane yuungu-taka tondoko, ka-pultane toko, ‘Yu kolopili.’ ninguunju-perana uku toko panjingí. Kolopale wale yopoko-sipamonga Pulu Yemone yundu ‘Lomboroko ola molou.’nimbá.” nirimu.

20:20-28Jemisi Kinia Jonotolonga Anumuni Yesusi Mawa Sepale “Nu

Mulu-Koleana Pungu Moloni Kinia Nanga Kangotolo Nu-KiniaAwilitolo Molangili.” Nirimu Semanemo

Page 118: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 20:20 118 MATEYU 20:2620 Pe-mele Seperimalo Jemisi kinia Jonotolonga anumu

Yesusi molorumuna omba komorongo langopa yundu“ ‘Nu ungu se sani.’ nimbu mawa sembó okoro.” nirimukinia

21 yuni yundu nimbale: “Nambolka unguri ‘nanesendambo.’ ningu nikinuye?” nirimu.

Ambomone nimbale: “Nu pe ye nokoli kingimu molonikinia i nanga kango talo ⸤ ‘olo nu kinia pea ye nokolimamolamili.’ ningu⸥ ‘olonga se nunga ki-lomekondo mon-doko se nunga ki-tarokondo mondani.’ nimbu mawasekero.” nirimu.

22 Yesusini onondo nimbale: “Mawa sekemele meleono pilku naa kondokomele. Na no-mingina no nondoponombómo olo manda nongeleye? nirimu kinia

olone “Manda nombolo.” niringili.23 Yuni olondo nimbale: “Na no-mingina no nom-

bómo pe olo paa sika nongele-na-kolo nane olo “Nangawangutolonga ongo molangili.” nimbúmu manda naasembá. Tatane yuyu akunamolongeletolo koronga nimbataltorumu.” nirimu.

24 Genungulu ⸤Jemisi kinia Jonotolone ‘Yesusingawangutolonga molambili.’ ⸥ ningu mawa seringili melepilkuli lombili andoli ye rureponga talo ⸤wemane⸥ olo-kinia konopu kiri panjeringi.

25 Kanu-kinia Yesusini ono “Waa.” nimbale nir-imumuni, onondo nimbale: “Olio Juda yombomangaultu molemele yombo talapemanga ye nokolima onongayomboma tondolomundukunokokokongonoengenilimaalieli silimili. Ye imbi olamolemo yema ononga yomboma‘Mindili nangi.’ ningu nokolemele. Yombomane onongaye nokolimanga unguma pilkuli mokoli senge aulka senaa lemó. Aku siku selemele mele onone pilielemelekanumu. 26Aku-sipa na-kolo ⸤we-yombomanga yenokoli-mane ononga yomboma tondolo munduku nokolemele

Page 119: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 20:27 119 MATEYU 20:32mele na lombili andoli yema⸥ ono onono aku siku anjuyando naa sangi. Ononga ye se ‘Na imbi olandopa molop-ili. Na ye-awilimu molambo.’ nimbá yemo ononga kon-gono sendeli yemo molopili. 27 ‘Na ononga ye nokolimumolopo ono nokambo.’ nimbá yemo ononga kongonokendemande sendeli yemo molopili. 28Aku sipala, ManiaOmba Mana-Ye Au Lierimu Yemo kepe ‘Yombomanga ye-awilimu molopo ono nokambo. Onone nanga kongonosendeli kendemande-yomboma molangi.’ nimba naaorumu. ‘Yombomanga kongono sendeli kendemande-yemomolopo ono lipu tapondopo, ulu-pulu-kirimane onoka sipa nokolemomele naa sepili manda molangi kene nayombo awisilinga nimbu pundu tondopo nanga kangimusipu, ononga kolali sepo kolondambo.’ nimba orumu.”nirimu.

20:29-34Yesusini Ye Mongo Kiri Lierimu Talo Sepa Peanga Sirimu

Semanemo29 Yesusi kinia yu lombili andolima kinia ono kolea-

awili Jeriko munduku kelko pungí puringi kinia we-yombo awisili yu lombili puringi. 30 Kanu-kinia mongokiri lierimu ye talo aulka lomolomenamolko Yesusi ombapurumu mele pilkuli yundu tondolo ru ningu mangilkuninguli: “Ye-Awilimu, ⸤ye nokoli kingi⸥ Depitini kalopaliltimu yemo, olto kondo kolou.” niringili.

31 Yombomane olo iri toko “Ungu naa nili taka lekomolale.” niringi.

Aku-na-kolo olone paa tondolo ru ningu mangilkuninguli: “Ye-Awilimu, Depitini kalopa liltimu yemo, oltokondo kolou.” niringili.

32Yesusi we gilipale “Olowale.” nimba olondo nimbale:“Nane olo nambi sambo konopu lekembeleye?” nirimukinia

Page 120: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 20:33 120 MATEYU 21:433 mongo kiri lierimu yetolone ninguli: “Ye-Awilimu,

‘oltonga mongotolo ‘Kelepa umbu-mongo giliepili.’nieni.’ konopu lekembolo.” niringili.

34 Kanu-kinia Yesusini olo kondo kolopa mongonaambolorumu kinia olo popenge sepa mongoma peangalierimu, mélema kanokole, Yesusi lombili puringili.

Kolomongo-Awili 21-25Yesusi Jerusalleme Pumbale Yomboma

Mane Sirimu Semanema21

21:1-11Ye Nokoli Kingi Se Kolea Senga Sukundu Purumu Kinia

Seringi Mele Yesusi Jerusalleme Sukundu Pumbá Purumu KiniaAku Siku Seringi Semanemo

1 ⸤Yesusi kinia yu lombili andolima kinia⸥ ono kolea-awili Jerusalleme nondoko ongo, ma-pangi se ‘Ma-PangiUnju Ollipi Kalia’ nili akuna lemó kolea-kanga Betepasioringi. Kanu-kinia Yesusini yu lombili andoli ye talolipa mundupale, 2 olondo nimbale: “Ne kolea-kangakanokombelena punguli kongi dongi se ka seko pan-jingímu kinia yunga walomo pea ne sukundu molongelekanongele, kanutolo pungu posiku yando mengo wangilipale. 3 Posingilí seko molongele kinia yombo sene olondoungu se nimu liemu olone i-siku niengili: “Ye-Awilimu yu‘Dongimuni mepili.’ nimu-na ombo likimbulu.” niengili.Aku ningilí kinia yuni sumbi sipa “Manda, mengo pale.”nimbá.” nirimu.

4 Aku sipa wendo orumumunga koronga-u PuluYemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yombomanimba sirimuye sene ulu se pewendoombáunirimumelekamu wendo orumu. Akumu i-sipa:

Page 121: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:5 121 MATEYU 21:115 “Onone kolea-awili Sayono yombomando i-siku niengi:

“Kanayo!Ono molemelena ononga ye nokoli kingimu okomo.Yu ye imbi naa mololi yemo mele

taka lepa molemomokongi dongi bulu-mingina molopa okomo.

Kongi dongi senga walomonga bulu-minginamolopa okomo.” ningu, ningu siee.”

nirimu kanumu. ⸤Aku nirimu mele Yesusini serimu.⸥6 Kanu-kinia lombili andolitolo pungu Yesusini “Se-

pale.” nirimu mele se-puringili. 7 Olone kongidongimu kinia yunga walomo kinia mengo ongole,onone ononga mulu-maminiama kulku dongitolongabulu-mingina ola pauwa toringi kinia Yesusi kanuna olamolorumu. 8Yombomaku toringimanga awisilini onongamulu-maminiama kulku yu ombá aulkana pauwa tolkopungu, marene kipi gomo langoko liku yu ombá aulkanapauwa tolko puringi. 9 Kumbi leko puringi yombomanekepe akileko puringi yombomane kepe kalkarukumbaleko unju ambololeko pungu ninguli:“⸤Ye Nokoli Kingi⸥ Depitini Kalopa Liltimu Yemo

‘Imbi ola molopili.’ niemili.Pulu Ye Yawene lipa mundorumu-na

yunga kongonomo sendemba okomo yemomolopa kondopili.

Mulu-koleana ola yu imbi ola molopili.”niliku puringi.

10 Yesusi Jerusalleme sukundu purumu kinia kanukolea-awilimunga sukundu moloringi yomboma palikonopu awisili kimbu sikuli “Imu nawe?” niringi.

11 Maku toko moloringi yombomane ninguli: “ImuPulu Yemone ungu-umbu tondolemoma pilipa yomboma

Page 122: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:12 122 MATEYU 21:15nimba silimú ye Yesusi, kolea Gallilli disiriki Nasaretetaono ye se.” niringi.

21:12-13Ulka-Tembelena Bisinisi Seko Kou Liku Moloringi Yema

Yesusini Topa Makororumu Semanemo12 Yesusi ⸤Jerusalleme sukundu pumbale nirimu-

muni,⸥ Pulu Yemo popo toko kaloringi ulka-tembelena⸤“Juda yombo naa molemele yomboma ‘Pulu Yemopopo tamili.’ ningu maku tolemele kolea” niringiakuna⸥ sukundu pumba kanopale akuna mélema maketeseko moloringi yomboma kinia, mélema topo toko likumoloringi yomboma kinia akuma kanopale ono pali topamakoropa, kou-mone lupa lupama topele toko anju siringiyombomanga poloma kinia, kera waembono maketeseringi yombomanga mania moloringi poloma kinia,topele topa, topa bulu-balu sipale, 13 onondo nimbale:“Pulu Yemonga bokuna ungu se i-sipa nilimú:‘Yombomane nanga ulkamondo“Pulu Yemo kinia ungu nilimulu ulkamo.” ningí.’kanumu. Ungu aku sipa molemo-na-kolo onone i ulkamo‘wa nolemele yomboma lopi seko molemele ulkamo’mele ningu pilkuli aku siku selemele.” nirimu.

21:14-17Ulka-Tembelena Ulu-Peanga Mare Wendo Orumu Kinia

Juda Ye Awilima Kinia Yesusi Kinia Angelema Niringi MeleSemanemo

14 Kanu-kinia Yesusi ulka-tembelena molopili yombomongo kiri lepa, kimbu ki kiri lierimu yombo awisiliyu molorumuna oringi kinia yuni ono sepa peanga sir-imu. 15 Aku-sipa na-kolo yuni we-yombo sene mandanaa selka ulu-tondolo peangama serimumele kinia, ulka-tembelena bolangomane tondolo ru ninguli:“Ye Nokoli Kingi Depitini Kalopa Liltimu Yemo

Page 123: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:16 123 MATEYU 21:20‘Imbi ola molopili.’ niemili.”niringi mele kinia, kanu ulutolo wendo orumu melekanokole Pulu Yemo popo tondoringi ye awilima kiniaPulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilku manesiringi yema kinia onone konopu kiri panjiku 16 Yesusimangilkuli: “Andi bolangomane ungu nikimili mele nu⸤naa⸥ pilkinuye?” niringi.

⸤Aku-sipa na-kolo⸥ Yesusini onondo nimbale: “Napilkiru. ⸤Andi bolangomane sekemele mele⸥ ungu sebokuna molemo mele ono naa kanolemeleye? Kanumui-sipa molemo:‘Bolango kangama kinia bolango pamema kinia

⸤Pulu Yemo⸥ nu paa kape ningí mele mane sirinu.’aku ungumu bokuna molemo mele ono naa kanolemel-eye?” nirimu.

17 Aku nimbale yu kanu yema mundupa kelepa kolea-awili ⸤Jerusalleme⸥ ultukundu pumba kolea-kanga Betanipumba akuna perimu.

21:18-22Yesusini Unju Piki Se Iri Torumu Kinia Kolorumu Se-

manemo18 Orili-u ⸤Jerusalleme nondopa lierimu kolea Betani

mundupa kelepa Yesusi⸥ kelepa kolea-awili ⸤Jerusalleme⸥pumbá purumu kinia yu gele serimu. 19 Kanu-kiniayu orumu aulka kelona unju piki se gilierimu kanopalenondopa pumba kanorumu kinia unju mongo se topa naaperimu, gomo mindi serimu kanorumu. ⸤Gomo mindiserimu-na⸥ kanopale “Nu kelko mongo se naa tani.”nirimu kinia unju piki kanumu waltikele kolorumu.

20 Aku ulumu wendo orumu kinia kanokole yu lom-bili andolimane paa mini-wale munduku ninguli: “Iunju pikimu nambi sepale waltikele kolomuye?” ningumangilieringi.

Page 124: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:21 124 MATEYU 21:2521Yesusini pundu topanimbale: “Nane onondopaa sika

nimbu sikirumu: “Ono konopu talo sepa naa pepili ⸤PuluYemone nanga ungumu sika pilimbamonga nimbú mele‘paa sika wendo ombá.’ ningu⸥ kuru mondongi liemunane i unju pikimu sendu mele manda senge. Unjumamindi mólola. Ne ma-pangimundu “Ungú toko nomu-kusana sukundu pu.” ningí kinia pumbála. 22 ‘Olio ⸤PuluYemone paa sika lipa tapondombamonga ‘Samili.’ nimulúmele sika manda aku sipu semolo.’ molo ‘Nimulú kiniasika aku sipa wendo ombá.’ ningu⸥ kuru mondokole⸤Pulu Yemo kinia⸥ ungu ningumawa sengemele pali PuluYemone sika sendembamonga kanu uluma sika wendoombá.” nikiru.” nirimu.

21:23-27

Yesusi Namba Sirimumunga Angelema Niringi Semanemo23 Kanu-kinia Yesusi ⸤kamu Jerusalleme omba⸥ ulka-

tembele kerepuluna omba, yomboma ungu-mane sipamolorumu kinia ye mare, Pulu Yemo popo tondoringi yeawilima kinia, Juda yombomanga tapu-yema kinia onoongo yu mangilku pilku ninguli: “Nu namba nambolkanambamo likuli i kongonomo selenoye? Nawene i kon-gonomo ‘Se-pu.’ nimba nu nambamo sipa lipa mundoru-muye?” niringi.

24 Yesusini onondo pundu topa nimbale: “Nane onoungu se mangilipu piliambola. Pe nane ono mangilimbumele onone na sumbi siku pundu toko níngi liemu ‘Nai kongonomo sambo.’ nimba namba sirimumunga pu-lumu ono nimbu simbula. 25 ⸤Nane i-sipu ono mangilipupilkiru:⸥ U ⸤No Lindeli⸥ Jono omba yomboma no linder-imu kinia yumulu-koleanamolemo yemonga kongonomosendembando yomboma no linderimu molo ya mana-yombomanga kongonomo sendembando yomboma no

Page 125: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:26 125 MATEYU 21:27linderimuye? ⸤Nawene “Sei.” nirimu-na serimuye?Ningu siee.⸥” nirimu.

⸤Yuni aku sipa mangilierimu mele pilkuli⸥ ononeonono angelema ningu ninguli: “Yuni mangilkimu meleolione pundu topo, ‘⸤Jono⸥ yu mulu-koleana ⸤molemoyemonga kongono sendembando yomboma no linder-imu⸥.’ nímulu liemu yuni oliondo nimbale: ‘Aku liemuono Jonone nirimu ungumu nambi semu-na ‘I ungumusika.’ ningu naa pilku liltingiye?’ nimbá. 26Molo olionenimbuli: ‘Yu mana-yombomanga ⸤kongono sendem-bando yomboma no linderimu⸥.’ nímulu liemu we-yombomane ‘olio tongenje’ nimbu pipili kolkomolo. We-yombomane ‘⸤No Lindeli Jono⸥ yu paa sika Pulu Yemoneungu-umbu tondorumuma pilipa yomboma nimba sirimuye se molorumu.’ ningu pilielemele kene olio nambisemolonje?” ningu onono aku siku angelema niringi.

27 ⸤Onono aku siku anju yando angelema ninguli,⸥Yesusindu pundu toko ninguli: “⸤Nuni mangilkinu mele⸥olio naa pilkimulu.” niringi.

Aku siku niringi kinia pilipale Yesusini onondo nim-bale: “Manda. ⸤Nane ono mangilkiru ungumunga unguse pundu toko naa nikimilimunga⸥ onone namangilkimiliungumunga ungu se pundu topo nando i kongonomo ‘Se-pu.’ nimba na lipa mundupa namba sirimu yemongaimbimu ono naa nimbu simbula.” ⸤nirimu.⸥

21:28-22:14Juda Ye Awilimane ‘Pulu Yemone Yesusi Naa Lipa

Mundorumu-na Orumu.’ Ningu Yu Bulu Siku Ungumu NaaPilku Liltingimunga Yesusini Ono-Kinia Ungu-Iku YopokoTorumu Ungu-Ikuma

Se 21:28-32Ye Senga Kango Talonga Ungu-Ikumu

Page 126: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:28 126 MATEYU 21:32

28 ⸤Yesusini kelepa kanu Juda yombomanga ye awili-mando nimbale:⸥ “Ono nambolka konopu lekemeleye?Ye se yunga kango talo moloringili. Yu pumba kangokomomondo nimbale: “Kangomo, kiniá nu unju-waenekaliana pungu kongono se-pu.” nirimu.

29 Yuni pundu topa lapando “Mólo, na naa pumbú.”nirimu, aku-na-kolo pe yu konopu topele topale purumu.

30 Lapa pumba komomondo nirimu mele aku sipa ak-iliumundu nirimu ⸤kinia⸥ yuni pundu topa “Se-pumbú.”nirimu, aku-na-kolo naa purumu.

31 Kanu kangotolonga nawene lapanga ungumu pilipalipa serimuye?” nirimu.

Onone pundu toko “Komomo.” niringi.Yesusini onondo nimbale: “Nane onondo paa sika

nimbu sikirumu: “Ono ⸤Juda yombomanga ye-awilima⸥Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa nokolemo talapenasukundu ⸤kumbi leko naa pungí⸥. Kou-takisi lili yemakinia wapora toli amboma kinia ⸤kanu yomboma,ono Juda yombomanga ye-awilimane kanoko kiripilielemelema⸥ kumbi leko pungí.” nikiru. 32 ⸤No Lindeli⸥Jono omba ono sumbi siku molonge aulkamo lipa orasirimu kinia onone yu nirimumu ‘Kolo tokomo.’ konopuleko yunga ungumu kuru naa mondoringi-na-kolo kou-takisi lili yema kinia wapora toli amboma kinia yuninirimu ungumu ‘Sika.’ ningu kuru mondoringi. Aku-sipana-kolo kanu ambo ye kirimane aku seringi kinia kepekanokole ‘Konopu topele topo ‘Yuni sika nikimu.’ nimbukuru mondamili.’ naa niringila. Akumunga ⸤kanu amboye “Sepo kinjilimulu.” ningu konopu topele tolemeleyomboma Pulu Yemo molemona kumbi leko pungí⸥.”⸤nirimu.⸥

Se: 21:33-46

Page 127: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:33 127 MATEYU 21:38Unju-Waene Kalia Nokoringi Ye Kirimanga Ungu-Ikumu

⸤21:28—22:14 pali kanani⸥33 ⸤Aku nimbale Yesusini kanu ye awilimando kelepa

nimbale:⸥ “Ungu-iku se pea tambo piliayo:“Kolea pulu ye sene unju-waene kalia sepale pala ser-

imu. Kaliana sukundu loyakolo akupa waene-no ingisepamondombando sepawamopale nirimumuni, pe kalianokonge ulka takaya se polo kulupa ola takorumu. Yemare kanopa lipa onondo nimbale: “Nanga kaliamo tapusendeko unju mongoma inia toko nokondangi. Pe waenemongo polo tomba kinia unju mongoma moke sepo,kongono sendengemelemare ono liengimarena liembo.”nimba kanu kaliamo ono sipale yu kolea paa suluringapumba molorumu.

34 Kanu-kinia pe waene-mongo polo tomba serimukinia kalia pulu yemone yunga kendemande-ye mare“Nanga waene-mongo siengi pungu liku mendeko wangipaa.” nimba kalia nokoringi yema moloringina lipamundorumu. 35 Aku-sipa na-kolo kendemande-yema⸤oringi kinia⸥ kalia nokoli yemane ono ambolko likuli sekopene toko, se toko kondoko, se kouni toringi.

36 Kelepa kalia pulu yemone kendemande-ye mareawisili mele lipa “Nanga waene-mongo lindi-paa.” nimbalipa mundorumu, u kendemande-ye koltalo mele lipamundorumu. Aku-na-kolo kalia nokoli yemane u-pulu-pulu oringi kendemande-yema-kinia seringi mele pekendemande oringi yema-kinia akula seringi.

37 Kanu-kinia kalia pulu yemo yuni ⸤konopuni pilipale⸥‘Nanga kangomo pipili kolko yunga unguma pilku liku,yu waene-mongoma singí.’ konopu lepale yunga malolipamundorumu. 38Aku-sipa na-kolo kalia nokoli yemanekalia pulu yemonga malo ombá orumu kanokole onone

Page 128: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:39 128 MATEYU 21:44

onono ninguli: “Andi okomo yemo pe lapanga monge-mélema limba yemo okomo. Yu topo kondopo i kaliamoolio kamu liemili.” ninguli 39 onone yu ambolko likukaliana ultu mundukuli yu toko kondoringi.” ⸤nimbaYesusini nirimu.⸥

40 ⸤Yesusini ungu-iku akumu topa pora simbando kanuJuda yombomanga ye-awilimando mangilipa nimbale:⸥

“Kalia nokoli yemane aku seringimunga kalia puluyemo ombale kanu kalia nokoli yema-kinia yuni nam-bolka unguri sembá konopu lekemeleye?” nirimu.

41 Onone yundu pundu toko ninguli: “Yuni kanu yekirima ‘kamu molko kinjangi.’ nimba sepa kinjipale kalianokonge ye lupa mare lipa waene-mongo polo tombakinia waene-mongoma moke seko, mare kalia pulu yemosingí yema kaliamo simba.” niringi.

42 Yesusini ⸤Pulu Yemonga Juda yomboma nokoringiyemane yu toko kondonge mele pilipale⸥ onondo nim-bale: “Pulu Yemonga bokuna sukundu molemo ungu sekanoko naa pilielemeleye? ⸤Aku ungumu i-sipa mele:⸥“Ulka takoringi yemane

kanoko kiri pilku toko eltoringi kou kanumukiniá kelepa ulka-simu mele

ulka enge sindeli kou awili peangamo.Ye-Awilimuni aku ungumu serimu olione

kanopo paa peanga pilielemolo.”nimba molemo kanumu. 43 Aku ⸤nirimu⸥munga naneono ⸤Pulu Yemonga Juda yomboma⸥ nimbu sikirumu:“Pulu Yemo ononga ye nokoli kingimolopa ono nokolemomele mundupa kelepale nimbámone, yombo talape lupasene yunga ungumu pilku liku seko molongema lipanokomba.” nikiru. 44 ⸤I kou ⸤nikiru⸥munga ola yombo se atopa topale bele mélema elke tomba. Aku-na-kolo yombo

Page 129: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 21:45 129 MATEYU 22:4semolombana ola koumu omba yu topale kanu yombomotopa norupulu tomba.⸥” nirimu.

45 Kanu-kinia Pulu Yemo popo tondoringi ye awilimakinia Parisi yema kinia Yesusini ungu-iku torumumapilkuli onone yu toko kondonge seko moloringi meleyuni nirimu pilkuli 46 onone yu ka singí seringi-na-koloyombomane ‘Yu Pulu Yemone ungu-umbu tondolemomapilipa yando nimba silimú ye se.’ konopu lieringi-kuluyomboma pipili kolkole yu iseli-u ambolko ka naa siringi.

22Se 22:1-14Ye Se Ambo Limbamonga Kere,Langi Noringi Ungu-Ikumu

⸤21:28—22:14 pali kanani⸥1 Yesusini kelepa ungu mare ⸤Juda ye awilimando nim-

bando⸥ ungu-iku se pea topa nimbale:2 “Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopa yomboma

nokolemo akumu i-sipa mele:“Ye nokoli kingi sene yunga malo ambo limbamonga

kere-langi awisili kalondorumu. 3 Koronga “Ye ambolimba kere-langi pea namili sukundu wangi.” nirimuyomboma yunga kendemande-yombomando “ “Kiniákere-langi namili waa.” ni-paa.” nimba mundorumu,na-kolo pungu aku siku niringi kinia ono “Naa omolo.”niringi.

4 Kelepa kendemande-yemare lupa lipamundupa nim-bale:“ “Kere-langi pea namili wangi.” nirindu yombomandopungu ninguli: “Kere-langi sepa mimi sepa pora simu.Yunga kongi kao peleama kinia kongi kao walo wami se-lima kinia tomu. Kere-langi pali sepamimi sepa taltolemokeneye ambo limbamonga kere-langi peanamiliwaa.” ni-paa.” nirimu.

Page 130: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 22:5 130 MATEYU 22:135 Aku-sipa na-kolo pungu niringi kinia naa pilku siye

kolko, se yunga kaliana pumba, se yunga bisinisinapumba, 6 marene kingimunga kendemande-yema am-bolko liku seko kinjikuli toko kondoringi.

7 ⸤Aku seringimunga⸥ kingimu mumindili kolopayunga ami-yemando nimbale: “Ono molemelena pungutoko kondoko ononga koleamo sepe leko to-paa.” nimbaono lipa mundorumu kinia punguli, nirimu mele seringi.

8 Kanu-kinia kingimuni yunga kendemande-yemandonimbale: “Ye ambo limbamonga kere-langi taltolemolo-na-kolo “Pea namili wangi.” nirindu yomboma nongemanda naa sembá kene 9 ono pungu aulka lupa lupalemomanga pali pungu yombo kanongema “Ye ambolimbamonga kere-langi pea namili waa.” ni-paa.” nir-imu. 10 Pilkuli kanu kendemande-yema aulkamangapali pungu yombo kanoringima pali liku maku toringi.Yombo peangama kinia yombo kirima kinia pea likumaku toringi. Kanu-kinia ye ambo limbamonga koleanayomboma paa ongo sengepea seko moloringi.

11 Ongo moloringi kinia kingimu “Yombo maku tokomolemelema kano-pambo.” nimba ono moloringinaombale, yomboma ye ambo limba ⸤makuna ongemongawale-pakoli kamuma ‘pakoko sukundu wangi.’ ningusiringi⸥ wale-pakolimanga ye se wale-pakoli akumanga senaa pakopa molorumu kanopale 12 yundu nimbale: “Kan-gomo, nu ye ambo limba wale-pakoli se naa pakokonokanokoro kene nu aulka semonga sukundu onuye?” nir-imu kinia kanu yemone unguri naa nirimu.

13 Kanu-kinia kingimuni kere-langi nokoringikendemande-yemando nimbale: “I yemo kimbu kima katoko pena kolea simbulu tokomona toko pena mundaa!”nirimu. Akuna yomboma paa mindili nongo kola sekopereko molonge.” ⸤nimba Yesusini nirimu.⸥

Page 131: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 22:14 131 MATEYU 22:1914 ⸤Aku nimbale Yesusini ungu-ikumunga pulumu

kamu nimbale:⸥ “Sika ⸤Pulu Yemone⸥ yombo awisilindu“Waa.” nilimú-na-kolo yombo koltalo mindi nimba tal-topa “Sukundu waa.” nilimú.” nirimu.

22:15-22“Gapomano Kou-Takisi Tamili Molo Móloye?” Ningu Yesusi

Mangilku Pilieringi Semanemo15 ⸤Yesusini aku sipa nirimu⸥ kinia ⸤pilkuli⸥ Parisi yema

ultu pungu ono onono liku maku toko ninguli: “ ‘Yesusiniungu se nimba kinjepili.’ nimbu nambi samiliye?” ninguangelema ninguli niringimuni, 16 ono lombili andolimakinia ye nokoli kingi Erotenga talape ye mare kinialiku Yesusi molorumuna liku mundoringi, ono punguYesusindu ninguli:

“Ungu Mane Sili Yemo, olio pilielemolo, ‘nuni ungusikama mindi ningu, Pulu Yemone “Saa.” nilimú ulumapaa sika unguma mane siku, nu yombo seluringa kepekonopu kimbu naa siku, yomboma pipili naa kolkoonondo pali ungu selu-siku ningu silinu.’ konopu lemolo.17 Aku siku ningu molenomonga nu nambolka konopulekenoye? Olione Romo Gapomano Ye Paa Awili Kumbina‘Sisa’ nili se kou-takisi tomulu liemumandamolomóloye?Pulu Yemone akumundu ungu-mane sirimu ungu-manenambolka nimba pelemoye? Ningu si.” niringi.

18 Aku-sipa na-kolo Yesusini yu-kinia konopu kiri pan-jiku yu seko kinjingí seringi pilipa onondo nimbale: “Onokolo toko topele-mapele toli yema, ‘Yuni nimba kin-jepili.’ ningu nambi semu-na namandamanjiku kolo tokomangilkimiliye? 19 Takisi tolemele kou-mongo se na likuora siee.” nirimu.

Onone yu molorumuna kou-mongo se mengo ongo yusiringi.

Page 132: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 22:20 132 MATEYU 22:2520 Kanu-kinia Yesusini onondo nimbale: “I kouna

nawenga kumbikeremo kinia imbimu molemoye?” nir-imu.

21 Onone yundu ninguli: “Romo Gapomano Ye PaaAwili Kumbina Sisamonga kumbikeremo kinia imbimumolemo.” niringi.

Kanu-kinia yuni onondonimbale: “⸤Kou-monemoSisa-monga⸥ kene Sisamonga mélema Sisamo yuyu siku, PuluYemonga mélema Pulu Yemo yuyu siee.” nirimu.

22 Yuni aku sipa ⸤paa sumbi sipa⸥ nirimu mele pilkuli⸤ ‘Yu paa pilipa kondoli pelemo yemo lepomo.’ ningupilku⸥ konopu awisili kimbu sikuli yumunduku kelko onopuringi.

22:23-33

“Kololemele Yomboma Lomboroko OlaMolkole Kelko NambiSengenje?” Ningu Yesusi Mangilku Pilieringi Semanemo

23 ⸤Kanu yema Yesusi kinia kou-takisi toli ungumuningu pora siringi kinia⸥ pe aku enamonga Sadusi yemare Yesusi molorumuna oringi. Sadusi yema ono ‘PuluYemone pe kololemele yomboma topa naamakisindimba,lomboroko ola naa molonge.’ ningu pilku moloringitalapemo. Aku Sadusi yema ongo Yesusi mangilku pilkuninguli: 24 “Ungu Mane Sili Yemo, ⸤Pulu Yemonga ungu-manema olio sirimu ye⸥ Mosisini ungu-mane sipa nim-bale:“Ambo limba ye se bolango naa membale

kolomba kinia kanu yemo yunga genumolombamone yunga ambo-wayamo lipa

genu lipa tapondopa bolango mendepili.”nirimu aku sipa bokuna molemo kanumu. 25 ⸤Aku ungu-manemonga ulu se olionga ye mare-kinia wendo orumumele nu mangilipu piliamili.⸥

Page 133: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 22:26 133 MATEYU 22:31-32“Genupili yopoko-pakara moloringi. Komomo ambo

lipale kolorumu. Bolango se naa molopili kolorumu-kulu yunga bulkundu genumuni ⸤yunga genu koloru-mumunga⸥ bolango ‘Mendambo.’ nimba ambo-wayamokelepa liltimu. 26Aku-sipa na-kolo bolango se naamende-pale yu we kolorumula. Yunga bulkundumuni kanu am-bomo liltimula-na-kolo yu kepewe kolorumula. Aku selkopunguli ye yopoko-pakara pali bolango selu kepe naamengole kolko pora siringi kinia akiliumuwe kolorumula.27 Pe ambomo yu kolorumula. 28 Akumunga, kololemeleyomboma pe lomboroko ola molonge kinia kanu ambomoye yopoko-pakara pali ya mana liltingi-kulu ambomo yuye paa nawenga menu molombaye?” niringi.

29 Yesusini onondo pundu topa nimbale: “Ono PuluYemonga bokuna ungumolemoma kinia, Pulu Yemo kiniatondolo pelemo mele kinia, naa pilku lo limilimunga⸤yomboma pe sengemondo nikimili mele pilku sundukukolo tokomele⸥. 30 Lomboroko ola molonge yombomangayema ambo naa liku, amboma ye naa pungu, aku paanaa senge. Mulu-koleana molemele angelloma molemelemele aku siku molonge. ⸤Angellomane mana-yombomaselemele mele naa selemele kanumu.⸥ Aku sengemonga⸤ ‘Ono Pulu Yemonga ungumu pilku sunduku lawa se-lemele.’ nikiru.⸥

31-32 “Aku-sipa na-kolo ⸤ono Sadusimane⸥ ‘Kololemeleyomboma lomboroko ola naa molonge.’ konopu lemele-monga ungu se Pulu Yemone onondo nirimumu ononenaa kanoko pilielemeleye? Yuni i-sipa nimbale:“Na Eporayamo kinia Aisake kinia Jekopo kinia

ononga Pulu Yemo molio.” nirimu.Pulu Yemonga bokuna aku ungu molemomo naa kanokopilielemeleye? ⸤‘Ononga Pulu Yemo molorundu.’ naanirimu. ‘Ononga Pulu Yemo molio.’ nirimu kanumu.⸥

Page 134: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 22:33 134 MATEYU 22:39Pulu Yemo yu kololi yombomanga Pulu Yemo molo; yukonde mololi yombomanga Pulu Yemo.” nirimu.

33 Yuni aku nirimu mele yombo maku toko moloringi-mane pilkuli yunga ungu-mane sirimu unguma pilkulipungu-pungu ningu paa konopu awisili kimbu siringi.

22:34-40Pulu Yemone Ungu Mane Sirimu Ungu-Manemanga Talo

Olandopamonga Semanemo34 Aku-sipa na-kolo Yesusini aku ungu nirimumuni

Sadusi yemanga ungumu pipi sinderimu, ono ungu senaa perimu-na Parisi yemane pilkuli ono liku maku toko⸤Yesusi molorumuna⸥ oringi. 35 ⸤Oringi kinia⸥ onongaye se, yu Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilipakondorumu yemone ‘Yuni nimba kinjimbanje mandamanjipu piliambo.’ nimba Yesusindu mangilipa pilipanimbale: 36 “Ungu Mane Sili Yemo, Pulu Yemone ungumane sirimu pelemomanga nambolka ungu-manemo yuolandopaye?” nirimu.

37 Yesusini yundu nimbale:“Ungu-mane olandopamo i-sipa:‘Onone ononga kamelema kinia,

ononga minima kinia,ononga pilipa kondolima kinia,

akumane Ye-Awilimu ononga Pulu Yemo manjikutondolo munduku konopu mondangi.’

aku nimba pelemo. 38Aku ungu-manemo yu paa tondolo,olandopamo.39 Talo-sipa ungu-manemo yu-kinia selu sipa mele.Akumu i-sipa:‘Onone onono yu-mele-mele konopu mondoko

ononga kangimu ononokondo kolko nokolemele mele

aku sikula pulu lemó yomboma

Page 135: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 22:40 135 MATEYU 22:45konopu mondoko nokoko molangi.’

nimba pelemo. 40 Pulu Yemonga ungu-mane Mosisinisirimuma pali kinia, Pulu Yemone ungu-umbu tondo-rumuma pilku yomboma ningu siringi yemane bokunatoringi unguma pali kinia, kanu ungumanga pulumu akuungu-manetolo mindi.” nirimu.

22:41-46Yesusini “Ye Nokoli Karasimu Nawenga Maloye?” Nimba

Mangilierimu Semanemo41 Kanu-kinia Parisi yema aku siku we maku toko

molangi Yesusini onondo i-sipa mangilipa nimbale:42 “Pulu Yemone “Ono nokopa kondomba ye se lipumundumbu.” u nimba taltorumu ye nokoli Karasimunduonone nambolka konopu lekemeleye? Yu nawe? Yunawene kalopa limba konopu lemeleye?” nirimu kinia

onone ninguli: “⸤Ye nokoli Karasimu yu ye nokolikingi⸥ Depitini kalopa limba ye se.” niringi.

43 Yuni kelepa ono mangilipa nimbale: “Aku liemu⸤Pulu Yemonga⸥ Minimu Depitinga konopuna molopaleungu se nirimu kinia Depitini pilipale ye nokoliKarasimundu “Ye-Awilimu” nirimu akumu nambi semu-na nirimu konopu lekemeleye? Depiti yuni ⸤ye Karasimumolomba mele⸥ i-sipa nirimu:44 “Ye-Awili ⸤Pulu Ye Yawene⸥

nanga Ye-Awilimundu nimbale:“ ‘Nunga opa-touma nuni nokani.’ nimbu,

pe ono topo mania mundundumbu keneiseli-u nu ⸤na kinia pea

kopu sepo ye nokolitolo molopomélema nokambili⸥ Karasimundu

nanga ki-lomekondo ongo molani.” nirimu.”nimba Depitini nirimu kanumu. 45 Depitini ⸤ye nokoliKarasimu⸥ yundu “Nu nanga Ye-Awilimu.” nirimu liemu

Page 136: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 22:46 136 MATEYU 23:4yu pe nambi sepa Depitini kalopa limba ye se ⸤mindi⸥molombaye?” nirimu.

46 ⸤Yesusini aku sipa mangilierimu mele pilkuli⸥ yeakuna moloringimanga sene ungu selu kepe pundu tokomanda naa niringi. ⸤Onone yu mangilku pilieringiunguma pali yuni pundu topa anju nimba kondorumupilkuli⸥ pe kelko yu ungu se mangilku pilingindu pipilikolko naa mangilieringi.

23Kolomongo-Awili 23Yesusini Juda Yombomanga Ye Awilima Umbuna Awili

Yopoko-Pakaranga Semanemo23:1-12Parisi Yema Kinia Ungu-Manema Pilku Mane Siringi Yema

Kinia Onone Seko Kinjeringi Ulumanga Ungu Se1 Kanu-kinia Yesusini yombo maku toringima kinia,

yunga lombili andoli yema kinia, ungu nimba sipa nim-bale:

2 “Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilkumane silimili yema kinia Parisi yema kinia ononeMosisiniungu-manemanga puluma mane sirimu mele yandopamane silimili. 3 Akumunga, kanu yemane ono manesilimilima pali mimi siku pilku sangi, na-kolo kanu ye-mane mane silimili mele kanu yema onono pilku likunaa selemelemonga kanu yema onone ungu selemelemamanda manjiku naa sangi. 4 Yombo sene wale umbunaseli se sepa mimi sepale yombo se ‘mepili.’ nimba olalipa buluna mendelemo mele ⸤aku siku kanu yemaneyombomando ungu-mane siku “I-siku i-siku saa.” ningu⸥umbuna silimili-na-kolo kanga-kolte kepe ‘Lipu tapon-dopo meamili.’ naa nilimili.

Page 137: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 23:5 137 MATEYU 23:11-125 “Kanu yemane ungu selemelema ‘we samili.’ ningu

naa selemele. ‘Yombomane olio kanokole ‘molko kon-dolemele.’ ningu kanangi.’ ningu unguma selemele.Pulu Yemonga ungu-manema molemo pepá se kuluepetoko mambelena molo kína ka tongendo ‘Yombomapaa kanangi.’ ningu kuluepe paa awili seko toko,ononga wale-pakolimanga ka moko toko mondongendoka sulu peanga mare awili seko moko toko mondolemele.6 Yombomane kere-langi nongo yombomando “Namiliwaa.” nilimili kinia kanu yema ongole ye awilimangapolo kumbikundu ‘olio molamili.’ ningu konopu sikumolemelela. Yomboma maku toko Pulu Yemongaungumu pilielemele ulkana sukundu punguli mania mo-longendo ye awilima molemele polo peanga akuna ‘mo-lamili.’ ningu mendo pungu polo akuna konopu sikumolemelela. 7 Yomboma maku toko molemele koleanaandongendo mongo-kenge seko ‘We-yombomane oliokanoko kape niengi.’ ningu pilkuli konopu siku pilkuandoko molemelela. Yombomane onondo ‘Rapai’ nilimilikinia paa konopu silimilila.

8 “⸤Kanu yemane aku selemele⸥-na-kolo ononga nokoliye awili selumu mindi molemo, ono pali genupilimolemele kene yombomane “ono olionga Rapaima.” naaniengi. 9 Ononga Lapa selumu mindi molemo, akumumulu-koleana molemo, akumunga mana-yombo sendo ⸤‘olionga ye awilimu’ ningu⸥ “Tata” naa niengi. 10 PuluYemone “Ono nokopa kondomba ye se lipu mundumbu.”u nimba taltorumu ye nokoli Karasimu mindi ononganokoli ye awilimu molemo kene yombomane onondo ⸤‘olio nokolemo yemo’ ⸥ ningu “Ye-Awilimu” naala niengi.11-12 Yombo sene yunga imbimu yuyu ambolopa pakatomba kinia ⸤Pulu Yemone⸥ yunga imbimu topa maniamundumba; yombo sene yunga imbimu yuyu topa mania

Page 138: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 23:13 138 MATEYU 23:15mundumba kinia ⸤Pulu Yemone⸥ yunga imbimu am-bolopa paka tondomba kene ononga ye se ono nokombaye awili se molopa ononga kongono kendemande yemomolopili.” ⸤nirimu.⸥

23:13-36Parisi Yema Kinia Ungu-Manema Pilku Mane Siringi Yema

Kinia Akumando Yesusini Iri Topa Seko KinjeringimungaMindili Nonge Mele Nirimu Semanemo

13 ⸤Yu lombili andolimando ungu nimba kelepaleYesusini Juda yombomanga ye awili moloringimandonimbale:⸥

“Ono Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilkumane silimili yema kinia, Parisi yema kinia, ono mindilinongo paa molko kinjingí! Ono topele-mapele toli yema!Onone yomboma Pulu Yemo ye nokoli kingimu molopanokolemo mulu-koleana pungí pulimili kerepulumu pipisilimili. Ono onono sukundu naa pulimili; yombo lupamapungí selemele kinia aulkamo pipi siku “Mólo.” nilimilila.

14 “⸤Ono ungu-manemanga puluma pilku mane silimiliyemakinia Parisi yemakinia onomindili nongopaamolkokinjingí! Ono topele-mapele toli yema! Onone ambo-wayama liku amu tondoko ononga ulkama wa liku, onone‘Yomboma kanangi.’ ningu Pulu Yemo kinia unguma suluseko we ningu gilimili, akumunga kote walemo wendoombá kinia ono-kinia umbuna awili sepa pemba.⸥

15 “Ono ungu-manemanga puluma pilku mane silimiliyemakinia Parisi yemakinia onomindili nongopaamolkokinjingí! Ono topele-mapele toli yema! ‘Yombo selumindi kepe konopu topele topa olio lombili andombakinia papu.’ ningu ma-koleamanga kimbu-kongonoseko kolea sulumanga pungu, nomu-kusa sipimanga

Page 139: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 23:16 139 MATEYU 23:19

andolemele-na-kolo pe yombo se sika onone nilimiliunguma pilipa lipa konopu topele topa lombili andolemokinia kanu yombomo sepa kinjilimú mele paa olandopa,onone seko kinjilimili mele maniandopa, akumunga yusepe-koleana paa sika pumbá aulkamo akisindilimili.

16 “Ono mongo kiri lielimane “⸤Mongo kiri lieli⸥yomboma aulkamo lipu ora siemili.” nilimili yema onomindili nongo paa molko kinjingí! Onone yombomamane siku ninguli: “Yombo sene mi lembando ‘ulka-tembelemo’ imbi lepa “Paa sika sembó.” nimbale pe“Sembó.” nimba panjimba mele naa sembá kinia ungurimólo. Aku-sipa na-kolo yombo sene mi lembando “ulka-tembelena ape kandoringi kou-gollomo” imbi lepa “Paasika sembó.” nimbale pe “Sembó.” nimba panjimbamele naa sembá kinia manda naa sembá. Yu sika kamusepili.” nilimili. 17 Ono aroma toko mongo kiri lieliyema! Méle nambolka mélemo olandopaye? Kou-golloakumu méle-olandopamo molo Pulu Yemo molemo ulka-tembelemone kou-gollo nimba taltopa ‘Pulu Yemonga’nimba kake sendelemo ulkamo olandopaye?

18 “Onone ungu se pea yomboma mane siku ninguli:“Yombo senemi lembando ‘Pulu Yemo popo tokomélemakalolemele polomo’ imbi lepa “Paa sika sembó.” nimbalepe “Sembó.” nimba panjimba mele naa sembá kiniaunguri mólo. Aku-sipa na-kolo yombo sene mi lembando“aku polona ola mélse singímu” imbi lepa “Paa sikasembó.” nimbale pe “Sembó.” nimba panjimba mele naasembá kinia manda naa sembá. Yu sika kamu sepili.”nilimili. 19 Ono mongo kiri lieli yema! Méle nambolkamélemo olandopaye? Polona ola ‘Pulu Yemo popo tokokalondangi.’ ningu silimili mélemo olandopamo molopolomone kanu mélema nimba taltopa ‘Pulu Yemonga’

Page 140: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 23:20 140 MATEYU 23:24nimba kake sendelemo polomo olandopaye?

20 “Akumunga, yombo sene mi lembando ‘Pulu Yemopopo toko mélema kalolemele polomo’ imbi lemba kiniaméle polona ola lemba mélemo kepe imbi lepa mi lemba.21Aku sipala yombo sene mi lembando ‘ulka-tembelemo’imbi lemba kinia ulka-tembelemo kinia akuna sukundumolemo yemo kinia imbi lepa mi lemba. 22 Yombo senemi lembando ‘mulu-koleamo’ imbi lemba kinia Pulu Yemoye nokoli kingimu molopa kolea nokombando molemopolomo kepe aku polona olamolemo yemo kepe imbi lepami lembala.

23 “Ono ungu-manemanga puluma pilku mane silimiliyema kinia, Parisi yema kinia, ono mindili nongo paamolko kinjingí! Ono ‘sika-unguma nikimulu.’ ningu kolotoko topele-mapele toli yema! Kere-langi kalongendo‘songo sepili.’ ningu ononga kaliana méle-kanga lupalupa olemomanga inia toko kere-langina mundulimiliakumanga ungu-mane se pelemomo pilku rureponga talorureponga talo ningu taltolemelemanga selu selu PuluYemonga ningu yu silimili. Aku selemele-na-kolo ungu-mane tondolo olandopa mare munduku kelko naa pilkuselemele. ‘Yomboma apuruku yombo awilima liku tapon-doko yombo kirima seko kinjiku naa seko, yombomanaa apuruku pali kondo kolko, Pulu Yemo ‘Sika.’ ningukuru mondoko “Semolo.” nilimili mele sumbi siku sekomolko, aku sangi.’ nimba pelemo ungu-manemandonikiru. Ungu-mane wema pilku selemelema mundukunaa kelko ‘mare naa selemele’ nikiru akuma pali sele-molánje peanga. 24Ono mongo kiri lieli yemane “⸤Mongokiri lieli⸥ yomboma aulkamo lipu ora siemili.” nilimiliyema, ono ⸤ungu-mane wema tondolo munduku pilkuseko, ungu-mane tondoloma naa pilku selemele, aku

Page 141: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 23:25 141 MATEYU 23:29selemele mele ungu-iku topo niembo:⸥ Kere-langi non-gendoméle kanga lopalo molo lomu kere-langina pelemokanokole ‘Naa namili.’ ningu wendo liku eltolemele, na-kolo kongi kao se kere-langina pelemo kinia naa kanokowe liku toko penge mundulimili.

25 “Ono ungu-manemanga puluma pilku mane silimiliyema kinia Parisi yema kinia, ono mindili nongo paamolko kinjingí! Ono topele-mapele toli yema! Pelletekapomanga ultukundu kulumiye toko kondolemele-na-kolo akumanga sukundu kere-langi pelemoma onone ton-dolo munduku wa liku, onone onono nonowalene kolkoonono konopu kimbu siku limili uluma. 26Onomongo kirilieli Parisi yema! Pellete kapomanga sukundu kulumiyetonge kinia ultukundu kepe kake sembá.

27 “Ono ungu-manemanga puluma pilku mane silimiliyema kinia Parisi yema kinia, ono mindili nongo paamolko kinjingí! Ono topele-mapele toli yema! ‘Yombo-óno-koleamo kanoko peanga piliangi.’ ningu pene kakesélimu ape kandolemele mele ono aku sílima melemolemele. Yombo-óno-koleama sika ultukundu peangalemó kanolemele-na-kolo sukundu yombo kololimangabelema kinia méle puroli norupuluma kinia peke lepapelemo. 28 Ono aku siku mele molemele. Yombo-mane ononga kangikundu kanokole ‘Ono ye sumbi nilima’konopu lemele-na-kolo ononga konopumanga sukundukolo toli uluma kinia ulu-pulu kirima kinia mindi senge-pea sepa pelemo.

29 “Ono ungu-manemanga puluma pilku mane silimiliyema kinia Parisi yema kinia ono mindili nongo paamolko kinjingí! Ono topele-mapele toli yema! Pulu

Page 142: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 23:30 142 MATEYU 23:35Yemone ungu-umbu tondolemoma pilku yando ningusili yema kololemele kinia ononga óno selemele koleamaseko wamoko, sumbi nili yombomanga óno-koleama ausilimili. 30 Aku sekole onone ninguli: “Olio oliongaanda-kolepalima-kinia molemolánje onone Pulu Yemoneungu-umbu tondorumuma pilku yomboma ningu siringiyema toko kondoringi kinia olionga anda-kolepali naalipu tapondopo ono naa tolemolá.” nilimili. 31 Akunilimilimunga ‘Kanu yema toko kondoringi yombomanekalko liltingi yema molemolo.’ ningu onono liku orasilimili. 32 Aku liemu manda ononga anda-kolepalimanepulu polko seko kinjeringi mele onone kamu sangi.

33 “⸤Yomboma nongo kondoli⸥ kongi-ka-wambiyema!Ono kolo topa yomboma sepa kinjeli wambiyemongawaloma! Pulu Yemone onondo “Seko kinjeringimungasepe-koleana paa.” nimbá kinia ono manda kowa pungíaulka se lembaye? 34 Akumunga, nane Pulu Yemoneungu-umbu tondombama pilku yomboma ningu singíyema kinia, pilipa kondoli pemba yema kinia, mane singíyema kinia, ono molemelena lipu mundukuru. Akuyemanga mare toko kondoko, mare ‘Kolangi.’ ninguunju-perana uku toko panjiku, mare ono maku toko PuluYemonga ungumu pilieli ulkamanga mengo pungu ka-pultane toko, koleamanga ‘tamili.’ ningu pulú siku ak-ileko lombili pungí. 35Aku sengemongau-pulu-pulu ⸤PuluYemone mulu matolo serimu kinia⸥ kepe yandopa kiniákepe yombo sumbi nilima toko kondoringimunga ulu-umbunama ono ⸤Juda yombomanga ye-awilima⸥-kiniapemba. ⸤Pulu Yemonga bokuna⸥ u-pulu-pulu sumbi niliye Epele kinia, yandopa moloringi yombo sumbi nil-ima kinia, yandopa ⸤Pulu Yemonga bokumu pora nilimúakuna⸥ Berekia malo Sekaraya kinia toko kondoringi aku-

Page 143: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 23:36 143 MATEYU 23:39manga pali ulu-umbunama ono-kinia pemba. Sekarayaakumu Pulu Yemonga ulka suluminia lierimu ulkamokinia Pulu Yemo popo toko mélema kaloringi polomokinia awi-suku-singina toringi kanumu. 36 Nane paa sikaonondo nikiru: “U seko kinjeringi ulumanga pali ulu-umbunama i yombo kiniá molkomelema-kinia pemba.”nikiru.” ⸤nirimu.⸥

23:37-39Jerusalleme Yomboma Toko Kalonge Pilipale Yesusini Ono

Kondo Kolorumu Semanemo37 ⸤Aku nimbale Yesusini Jerusalleme moloringi

yomboma yu kondo kolopa akumundu ungu se nimbanimbale:⸥

“O Jerusalleme ⸤yomboma⸥, Jerusalleme ⸤yomboma⸥,Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilku yombomaningu siringi yema toko kondoko, yuni yomboma ‘likutapondangi.’ nimba ono moloringina lipa mundorumuyema kouni toko kondoko selemele yomboma, kera-gulta anumumuni yunga waloma lipa yunga poumuniaki topa nokolemo mele nane wale awisili ono aku sipunokolka-na-kolo onono “Mólo.” niringi. 38 Akumungapiliame! ⸤Opa-touma ono tonge onge kinia Pulu Yemonekelepa ono naa nokopa naa lipa tapondombamonga⸥ opa-toumane ongo sika toko munduku ononga koleamo kiniaononga ulka-tembelemo kinia kamu toko kalongemongaono ku penge. 39Akumunga nane ono ungu se pea nimbusikiru: “Ono ⸤Jerusalleme yomboma⸥, onone nando“Pulu Ye Yawene lipa mundorumu-na okomo yemo

imbi ola molopa, molopa kondopili.”ningí walemonga na kelko kanonge. U mólo.” nikiru.”nirimu.

24Kolomongo-Awili 24-25tolo

Page 144: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:1 144 MATEYU 24:5Yesusini Pe Mulu Matolo Pora Nimbá Semba Kinia Ungu

Mare Wendo Ombámonga Ungu Mare Nimba Sirimu Unguma24:1-42 Yesusini Ulu Umbuna Selima Pe Wendo OmbámandoNimba Sirimu Semanemo

24:1-2Ulka-Tembelemo Toko Kalongemonga Yesusini Ungu Se

Nirimu Semanemo1 Kanu-kinia Yesusi ⸤Pulu Yemo popo toko kaloringi⸥

ulka-tembelena ultu pumba aulkana pumbápurumukiniayu lombili andolima ongo ulka-tembelemonga ulka lupa-lupa ⸤paa peanga gilieringima⸥ yu “Kanou.” ningu likuora siringi. 2 ⸤Aku seringi kinia⸥ yuni onondo nimbale:“Ya ⸤ulka-tembele peanga gilimú⸥ kanokomele mélemapali paa sika nimbu sikirumu: “⸤Pe walte ya kolea-awili Jerusalleme yombomamindili nongewalemowendoombá kinia⸥ i ulka-tembelemo sikisikuli kouma pali tokomania mundungí.” nikiru.” nirimu.

24:3-14Umbuna Awisili Wendo Ombámanga Yesusini Nirimu Se-

manemo ⸤24:1-42 pali⸥3 Kanu-kinia yu ma-pangi Unju Ollipi Kaliana ola

pumba mania molorumuna we-yomboma naa molangiyunga lombili andoli yema ongo ono onono molkoleyundu mangilku pilku ninguli: “Nuni nikinu mele se-wale wendo ombáye? Pe nu nondoko oni sení walemokinia kepe ma pora nimbá walemo kinia kepe wendoombándo u nambolka uluri sembá kinia olio kanopole“Kiniá ombá sekemo.” nimbu pilimulúye? Ningu si.”ningu mangilieringi.

4 Yuni onondo nimbale:“⸤Kanu ulumawendo ombámonga ungumare⸥ yombo-

mane ono kolo toko singí kene kanoko kondoko molangi.5 Ye awisili ongo na molio mele yu-mele-mele kolo toko

Page 145: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:6 145 MATEYU 24:11ninguli: “⸤Pulu Yemone “Ono nokopa kondomba ye selipu mundumbu.” u nimba taltorumu ye nokoli Karasi⸥akumu na.” ninguli aku siku kolo toko singí kenekanoko kondokomolangi. Yombo awisilini kanu yemangaunguma pilku liku “Sika nikimili.” ningí.

6 “Kolea marenga opa awili-seko senge mele pilku,‘Opali talu opa awili i-sipa i-sipa wendo ombá.’ ninguwe ningí kinia pilkuli mini-wale naa mundangi. Opasengema kinia aku uluma Pulu Yemone ‘U wendo opili.Laye-kolte pe mele ya ma-koleamo pora nimbá.’ nimba,nimba panjerimumunga aku uluma sika wendo ombá-na-kolo aku-kinia mulu matolo u naa pora nimbá. 7 ⸤Muluma pora nimbá walemo u wendo naa opili⸥ yombo talapeawili se kinia talape awili se kinia opa seko, ye nokolikingi marenga talapema kinia marenga talapema kiniaopa senge. Ya ma-kolea senga senga gele lepa, ma jimi-jimi sepa, aku sipa sembá. 8 Ambo sene bolango kokelekanopa limbando u bulu mini topa mindili nolemo mele,mulu ma pora nimbá walemo kokele wendo ombándoumbuna lupa-lupa aku sipama u wendo ombá.” ⸤nirimu⸥.

9 “Kanu uluma wendo ombá walemanga ‘⸤Na lom-bili andoli yomboma⸥ mindili nongo, kolangi.’ ningu⸤ono mare⸥ kote seko ka singí. Nanga yomboma molkonanga unguma andoko ningu singímunga koleamangapali yombomane ono-kinia mumindili kolko konopu kiripanjingí. 10 ⸤Kanu umbunama wendo ombá⸥ wale-manga na ‘Sika.’ ningu kuru mondonge yombo awisilikuru mondonge mele munduku kelko anju yando ononokonopu kiri panjiku, ‘Karasinga yomboma molemele-monga mindili nangi.’ ningu ononga opa-touma likusingí. 11 ⸤Kanu walemanga⸥ Pulu Yemone ungu-umbutondolemoma naa pilku we kolo toko yando ningu singíyombo awisili wendo ongela. Aku senge kinia we-yombo

Page 146: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:12 146 MATEYU 24:17awisilini ‘Sika nikimili.’ ningu ononga unguma pilkulingí. 12 Ulu paa kiri awisili olandopa olandopa wendoombámonga nanga yombomane ⸤anju yando⸥ konopumondongemele ⸤kinia, na konopumondongemele kinia,⸥munduku kelengela. 13 Aku-sipa na-kolo nanga ungumumunduku naa kelko mulu ma pora naa nipili tondolomunduku molonge yomboma ⸤Pulu Yemone⸥ lipa tapon-dopa ‘Mindili nonge koleana naa pungu pea molopokondopo mindi pamili.’ nimbá. 14 Pulu Yemone yenokoli kingimu molopa yomboma nokombamonga se-mane peangamo ‘Yomboma pali piliangi.’ ningu kolea-manga pali andoko ningu singí kinia pe mulu ma poranimbá walemo kamu wendo ombá.” ⸤nirimu.⸥

24:15-28YeNokoli KarasimuKelepa Ombá SembaKinia Umbuna Paa

Awili Sepa Wendo Ombá Mele Ungu Se ⸤24:1-42 pali⸥15 ⸤⸤Na i bokumu tokoro yemone ono boku kanokomele

yombomando ungu se niembo:⸥ ‘⸤Yesusini nirimu⸥ungumu inia anjukundu molemo akumu ono imbikanokomele yombomane ungu-pulumu paa pilkukondangi.’ nimbu nikiru:⸤Yesusini nimbale:⸥⸥

“Pulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipayomboma nimba sirimu ye Denielene bokuna imbi topanimba sirimu mele yombo sepa pipili kondoli melepaa kirimu ⸤ulka-tembelena sukundu⸥ Pulu Yemongaulka-suluminia kake selina gilimbamonga kolea akumupaa kalaro molomba mele nirimu, bokuna molemo.Aku mélemo akuna wendo omba gilimba kanokole16 ⸤ ‘Umbuna awilima wendo ombá sekemo.’ ningupilku⸥ kolea Judia poropinji koleamanga molongeyomboma ⸤ononga koleama munduku kelko⸥ ma-pangilembamanga kowa pangi. 17 Yombo se ulka imuna ola

Page 147: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:18 147 MATEYU 24:24molopili ⸤aku sipa wendo ombá kinia kanopale⸥ kowapumbándo mania omba ‘Mélema lipu membo pambo.’nimba ulkana sukundu naa pupili. 18 Yombo se kalianamolopale ⸤ ‘Kowa pambo.’ nimba⸥ kelepa ulkando pumbayunga ali-wale sulumu naa lipili. ⸤Sumbi siku kowamindi pangi.⸥ 19 Aku sipa wendo ombá walemongaambo bolango mondongema kinia, ambo bolango amesingíma kinia, ⸤ono manda lisiku kowa naa pungímunga⸥ono-kinia paa umbuna wendo ombámonga ono kondosekemo.

20 “Pulu Yemo mawa sekole, ‘Ali selemo olimanga kinia⸤koromolopomandanaa andomolo⸥ wale Sambatemangakinia manda kowa naa pumulú kene kanu walemangakanu umbunama wendo naa opili.’ nieyo. 21 Kanuwalemanga umbuna paa awilima wendo ombá, u mulumatolo pulu polopa serimu kinia kepe, yandopa kiniákepe umbuna aku sipa se wendo naa orumu. Pe kepeaku sipa umbuna awilima naa wendo ombála. 22 ⸤Kanuumbunama wendo ombá kinia Pulu Yemone⸥ ‘Nondopapora nipili.’ nimba u naa nimba panjilkanje yombomapali kololemolá. Aku-sipa na-kolo Pulu Yemone ‘Nangayomboma molangi.’ nimba taltorumu yomboma ‘Palinaa kolangi.’ nimba ‘Umbuna wale akuma nondopa poranipili.’ nimba, nimba panjerimu.

23 “Kanu umbunama omba pemba walemanga yombomarene ninguli: “Kanaa! Pulu Yemone “Olio nokopakondomba ye se lipu mundumbu.” u nimba taltorumuye nokoli Karasimu ya omba molemo.” ningí molo “Nenaomba molemo.” ningí kinia ononga unguma naa pilku,‘Sika nikimili.’ ningu kuru naa mondangi! 24 Ye mareongo kolo toko ninguli: “Pulu Yemone nimba taltorumuye nokoli Karasimu na.” ningí, molo kolo tokole “PuluYemone ungu-umbu tondomuma pilipuli ombo nimbu

Page 148: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:25 148 MATEYU 24:29sikimulu.” ningí. ‘Yomboma pali, Pulu Yemone ‘Nangayomboma molangi.’ nimba taltorumu yombomane kepepeke tondopo, nikimulu mele ‘Sika.’ ningu kuru mon-dangi!’ ningu Pulu Yemone mindi ulu-tondolo mandaselemoma mele manda manjiku ulu paa tondolo awisilisenge. Aku-sipa na-kolo Pulu Yemonga yomboma akusiku kondi tonge kinia ononga unguma naa pilku, siyekolonge. 25 Pe ulu akuma wendo ombá mele ‘Ono upiliangi.’ nimbu ya nimbu sikiru mele piliaa.

26-27 “⸤Wendo ombá mele nimbu sikiru, pilkimili⸥ kenepe yombo sene nimbale: “⸤Ye nokoli Karasimu⸥ ne yombonaa peli kolea ku lielinamolemo.” nimbá kinia ‘Kanamili.’ningu akuna naa payo. Molo “I ulkamonga suluminianamolemo.” níngi liemu onone ‘Sika nikimili.’ ningu kurunaa mondangi! Muluna kariapá selemo kinia ena mundiwendo olemo koleana kepe ena pulimú koleana kepekariapá selemo waltikele kanolemele, aku sipa ManiaOmba Mana-Ye Au Lierimu Yemo ⸤kelepa⸥ mania ombákinia koleamanga pali yombomane yu waltikele kanongeaku kene “Ya molemo ongo kanaa.” ningí kinia, molo “Nemolemo pungu kano-paa.” ningí kinia, ononga ungumanaa piliangi. 28Méle kololi se lemó koleana kerama ongomaku tolemele kanumu.

24:29-31Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Ye Yesusi Kelepa Wale

Talo-Sipa Ombámonga Ungu Se ⸤24:1-42 pali⸥29 “Kanu walemanga aku mindili nonge nikiru uluma

wendo ombá kinia pe sumbi sipa ⸤ulu lupa lupa marewendo ombála. Akuma i-sipa:⸥‘Kolea tangombando ena pa selemo mele

naa sepa, simbulu topa,oli ipulieli pa selemo mele naa sepa,

kombokandima muluna mania omba,

Page 149: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:30 149 MATEYU 24:35muluna gilimú méle tondoloma

lope-lope sepa anju yando pumba,aku sipa ulu lupa lupama wendo ombá.’30 Kanu uluma wendo ombá kinia Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo kamu ombá sembá mele lipa orasimba mélse muluna gilimba kinia ⸤kanokole⸥ kolea-manga pali yombomane paa kola awili-seko senge. Pekanoko molangi Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemotondolo púlimu kinia, pa awili-sepa sélimu kinia, kupasenga sukundu molopa kamu mania ombá yombomanekanonge. 31 Kanu-kinia bikollo ungu paa tondolo sepanipili yuni yunga angelloma lipa mundumba kinia onowinju mendo anju yando mulu ⸤ma koleamanga⸥ palipungu Pulu Yemone ‘Nanga yomboma molangi.’ nimbau nimba taltorumu yomboma sukundu sukundu lingí.

24:32-35

Unju Pikima Selemo Mele Kanopole Ungu-Pulu Se Piliele-molo Mele Ungu Se ⸤24:1-42 pali⸥

32 “Unju pikimuni selemo aku sipa ungu-iku melepelemo kene pilkuli ungu-pulumu piliaa. Unju piki ko-lamanga kirikiri sepa gomo tolemo kinia kanokole ‘Kiniáena sembá walemo wendo ombá sekemo lémo.’ ningupilielemele. 33Aku sipala, i ulu “Wendo ombá.” nikirumasika wendo ombá kinia kanokole ningímuni ‘Yu paa sikanondopa ombá sekemo. Yu paa kamu okomo.’ ningupilingí. 34Nane onondo paa sika nimbu sikirumu: “Kiniámolemele yomboma u naa kolangi i “Wendo ombá.”nikiru uluma pali wendo ombá. 35 Mulú matolo kiniapora nimbá-na-kolo nanga ungu niliuma paa pora naanimbá. ⸤Niliu mele pali paa sika wendo ombá.⸥” nikiru.”⸤nirimu.⸥

24:36-44

Page 150: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:36 150 MATEYU 24:42Ulu Umbunama Kinia Pulu Yemonga Malo Kinia Wendo

Onge Walemo Yombomane Naa Pilielemelemonga Ungu Se⸤24:1 pulu polko kanou⸥

36 “⸤Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo paa sikaombá⸥-na-kolo yu ombá walemo naa pilielemolo. Ipulieliombáne, tangoli ombáne naa pilielemolo. Mulu-koleanaangelloma kepe naa pilielemelela. Pulu Yemonga Malokepe naala pilielemo. Tata yuyu mindi ⸤aku walemo⸥pilipa molemo.” ⸤nirimu.⸥

37 “U ye Noa molopili yombomane seringi mele Ma-nia Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo ombá sembá kiniayombomane aku siku sengela. 38 ⸤Ma-koleamanga pali⸥no u naa topili yomboma kere-langi nongo, yema amboliku, amboma ye pungu, aku uluma mindi seko mololkopuringi. Noa nona andoli sipi ulkamonga sukundu pu-rumu kinia kepe ono aku ulumamindi we sekomoloringi.39 Ono ⸤Noanga ungumu⸥ naa pilku aku siku ulumamindi seko molangi no topa ⸤koleama pali none aki topa⸥yomboma pali topa kondorumu. PeMania OmbaMana-YeAu Lierimu Yemo kelepa ombáwalemonga u Noamolopilisekomoloringi nikirumele aku siku sekomolongela. 40Yuombáwalemonga ye talo kondena unju toko gilingili kinia⸤Pulu Yemonga angello sene omba⸥ ye se we molopilimundupa kelepa se lipa memba pumbá. 41 Ambo talokere-langi kalongele seko molongele kinia ⸤angello seomba⸥ ambo se we molopili mundupa kelepa se lipamemba pumbá.

42 “Akumunga ononga Ye-Awilimu ombá walemo paanaa pilielemele kene ‘Yu ombá.’ ningu kanoko molaa.”⸤nirimu⸥.

24:43—25:30Pe Ulu Wendo Ombámanga Ungu-Iku Pokore ⸤24:1 pulu

polko kanou⸥

Page 151: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:43 151 MATEYU 24:48-4943 “Ono i ungumu konopu kimbu siku piliayo: Ulka

pulu ye sene ipulieli wa noli ye sene yunga ulkamo ombabultupa mélema wa limba mele pilkanje ‘Wa noli yemoombá.’ nimba nokopa molka kinia wa noli yemo yumanda sukundu naa olka. 44 Aku siku ono nokoko molaa.Mania OmbaMana-Ye Au Lierimu Yemo ombá enamo naapilielemele kene ‘Yu sika ombá.’ ningu aku siku nokokomolangi.” ⸤nirimu.⸥

Se 24:45-51Kendemande-Yomboma Nokondolemo, Kendemande-

Yombomonga Ye-Awilimu Kelepa Ombale Kendemande,Yombomo-Kinia Semba Mele Ungu-Ikumu ⸤24:1—25:30 palikanani⸥

45 “⸤Akumunga ungu se niembo:⸥ Kongono sendelikendemande-ye nawene kongono sepa kondondolemokinia kanopale yunga ye awilimuni ‘Yuni kongono sili-uma sumbi sipa selemomonga yu kongono simbú kiniasepa kondombamonga na kelepo konopu kimbu sipu naamolombo.’ nilimúye? Kendemande-ye se aku sipa melesepa kondopa molemomo kanopale yunga ye awilimuniyu nimba taltopa yundu nimbale: “Kongono sendelikendemande-yomboma pali nokondoko ononga kere-langi nongema ena wa siliumunga ono nangi moke sekosieni, nokondokomolou.” nimba ⸤yu senga pulimú⸥. 46Peye awilimuni kongono simumu kanu kongono sendelikendemande-yemone mimi sipa sendepa molopili ye aw-ilimu kelepa omu liemu kendemande-yemo yu konopusipili. 47 Nane onondo paa sika nimbu sikirumu: “Kanuye awilimuni kanu kendemande-yemondo “Nanga méletaltolioma pali nuni nokondou.” nimbá.” nikiru.

48-49 Aku-sipa na-kolo ⸤ye awilimuni kanukendemande-yemondo nimbale: “Nanga kendemande-yomboma pali nokondou.” nimba senga pulimú

Page 152: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 24:50 152 MATEYU 25:4kinia⸥ kanu kendemande-yemone sepa kinjipa “Nangaye-awilimu welea naa ombá.” konopu lepale yuninokondolemo kendemande-yomboma kopene topa,no nongo amu toli yema kinia kere-langi nomba notondoloma nombale, aku sipa sepa kinjipa molomu liemu50 walte kanu kendemande-yemo ‘Yunga ye awilimuombá.’ nimba naa pilipa ⸤kongono sirimu mele naa sepa⸥walu sepa kinjipa molomba kinia ombá. 51 Omba ⸤kanuyemo sepa molomba mele kanopale⸥ yu paa kopenetopa kondopale, kolo tolemele yombo topele-mapele toliyomboma ⸤kolea-kiri⸥ molemelena ‘Pupili.’ nimba lipamundumba. Kanu koleana yomboma paa mindili nongokola seko pereko molonge.” ⸤nirimu.⸥

25Se: 25:1-13Ambo-Wenepo Rureponga Talone Seringimunga Ungu-

Ikumu ⸤24:43—25:30 pali kanani⸥1 ⸤Aku nimbale nirimumuni, Yesusini yuyu kelepa

ombá mele ungu mare pea nimba nimbale:⸥“⸤Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo kelepa wale

talo sipa mana mania ombá kinia⸥ Pulu Yemo ye nokolikingimu molopa yomboma nokomba akumu i-sipa mele:

“Ye se ambo limba uluma yomboma pea sengendokanu yomboma maku toko moloringina yemo ombá ser-imu kinia pilkuli ‘Ipulieli ombá.’ ningu ambo-weneporureponga talo ononga sepe-llamema liku “Yu aulkanalimulú.” ningu puringi. 2 Kanu ambo-wenepomangase-pakara konopu naa pepili aroma toko moloringi; se-pakara pilipa kondoli pepili moloringi. 3 Konopu naapepili aroma toko moloringi ambo-wenepomane onongasepe-llamemamengo puringi-na-kolo llame karasene peanaa mengo puringi. 4 Aku-na-kolo pilipa kondoli pepili

Page 153: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 25:5 153 MATEYU 25:13moloringimane karasene kinia ononga sepe-llamemakinia mengo puringi. 5 Ambo limba yemo welea naaorumu-kulu ambo-wenepoma pali uru orumu-na uruperingi.

6 Kanu-kinia awi-amburumi ungu se wendo omba nim-bale: “Ambo limba yemo okomo kanayo! Aulkana liengiwaa!” nirimu.

7 Kanu-kinia ambo-wenepoma ola gilku sepe-llame‘Awili-sepa nopili.’ ningu sekomimi seringi. 8Konopu naapepili moloringi ambo-wenepomane pilipa kondoli pepilimoloringi ambo-wenepomando ninguli: “Olionga sepe-llamema kumbulkumu kene ononga karasene mare olioliku munduku siee.” niringi kinia

9 pilipa kondoli pepili moloringi ambo-wenepomanepundu toko ninguli: “Karasene ono kinia olio kiniamandanaa sembanje. Ono sitoana pungu ononga topo toko li-paa.” niringi.

10 Kanu-kinia sitoana topo toko lingíndu puringikinia ambo limba yemo orumu. Kanu-kinia ye ambolimbamonga kere-langi akuna nongendo maku toringiyomboma, pilipa kondoli pepili moloringi wenepoma peaulkana suku puringi. Kanu-kinia ulka kuna toko ingi sikukere-langi nongo moloringi.

11 Pe kere-langi nongo molangi ambo-wenepo sitoanapuringima ongo ninguli: “Ye-Awilimu, Ye-Awilimu,olionga kuna ongo lindei.” niringi.

12 Aku-sipa na-kolo yuni onondo pundu topa nimbale:“Nane onondo paa sika nimbu sikirumu: Na onongaimbima naa pilkiru. ⸤Ultukundu molemelema mandasukundu naa onge.⸥” nirimu.” ⸤nimba Yesusini nirimu.⸥

13 ⸤Aku nimbale yuni kelepa nimbale:⸥ “Aku sipa sembákene Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo kelepaombá walemo kepe ono naa pilku, orili-u ombáne tangoli

Page 154: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 25:14 154 MATEYU 25:21ombáne, ipulieli ombáne, naa pilielemele kene yu ombánokoko kondoko molaa.” ⸤nirimu.⸥

Se: 25:14-30Ye Awili Sene Yunga Kendemande-Yema Kou Mare Sipale

Senga Purumu Ungu-Ikumu ⸤24:43—25:30 pali⸥14 ⸤Nimbale Yesusini ungu-iku se pea topa nimbale:⸥

“⸤Pulu Yemone ye nokoli kingimu molopa yombomanokolemo akumu⸥ i-sipa melela:

“Ye se kolea senga pumba molombando yungakendemande-yema “Waa.” nimba yunga mélema“Nokondaa.” nimbale nirimumuni, 15 onone kongonoselemele mele pilipa apurupa yunga mélema ono mokesepale ye se kou paip tausini kina mele sipa, se kou tutausini kina mele sipa, se wane tausini kina mele sirimu.Aku sepale yu purumu.

16 Ye paip tausini kina liltimumu sumbi sipa pumbakanu koumuni bisinisi sepale nirimumuni, kou paiptausini kina olandopa pumba liltimu. 17 Aku sipala ye tutausini kina liltimumu olandopa tu tausini kina pumbaliltimu. 18 Aku-sipa na-kolo wane tausini kina liltimumupumba ‘Lopi sambo.’ nimba yunimanamuru akupa yunganokoli yemonga koumu lowaya serimu.

19 Kanu-kinia wale awisili omba purumu kinia kanukendemande-yemanga nokoli yemo omba onondo nim-bale: “Kouma ono seringi mele kanambo liku ora siee.”nirimu.

20 Kanu-kinia paip tausini kina liltimu yemone paiptausini kina olandopa pumba liltimumu memba ombanimbale: “Ye-Awilimu, nuni na paip tausini kina sirinukanumu. Nane paip tausini kina olandopa pumbu liltin-dumu i ambolkoro kanou.” nirimu.

21 Nokoli yemone yundu nimbale: “Kendemande-yepeangamo, paa papu serinu. Kongono kanga-kolte mele

Page 155: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 25:22 155 MATEYU 25:27sirindumununi seko kondorunumunga “Nuni nangaméleawisili nokondou.” nimbú kene nu ongo na kinia pea kopusepo konopu sipu molambili ou.” nirimu.

22 Ye tu tausini kina liltimu yemo yu kepe omba nim-bale: “Ye-Awilimu, nuni na tu tausini kina sirinu kanumu.Nane tu tausini kina olandopa pumbu liltindumu i am-bolkoro kanou.” nirimu.

23 Yunga nokólimuni yundu nimbale: “Kendemande-ye peangamo, paa papu serinu. Kongono kanga-koltemele sirindumu nuni seko kondorunumunga nanga méleawisili “Nu nokondou.” nimbú kene nu ongo na kinia peakopu sepo konopu sipu molambili ou.” nirimu.

24 Kanu-kinia wane tausini kina liltimu yemo kepeomba nimbale: “Ye-Awilimu, nane pilipuli, ‘Nu bisinisitondolo munduku seko ‘Kou-mone lipu taltombomongayomboma mindili nongi liemu mandala.’ ningu⸤kendemande-yomboma ‘Kongono kála seko sangi.’ningu siku, ono méle koltalo siku mélema pali nunumindi lilinu yemo;⸥ kalia yombomane panjindilimilikinia nu nunu kere-langi mélema we akuku liku; rasi-witimunga kilu kinia mongotolo yombo wemane kilutoko apurundulimili kinia nu nunu rasi-witi mongo welilinu mele.’ na pilierindu. 25 ⸤Aku siku selenomonga⸥nane nu pipili kolopole na pumbu nunga kou na sirinumumana lowaya serindu. Kanu koumu i ambolkoro kanuyo.I nunga koumu nunu sikiru li.” nirimu.

26 Aku nirimu kinia pilipale nokoli yemone yundupundu topa nimbale: “Seko kinjeli kendemande-yekirimu, nuni pilkuli, ‘Kalia yombomane panjindilimiliakuna na nanu kere-langi mélema we akupu lipu; rasi-witimunga kilu kinia mongotolo yombo lupamane apu-rundulimili kinia na nanu rasi-witiwe liu.’ ningupilierinulémo. 27 Aku siku pilkuli nanga kou-monemo kou-benge

Page 156: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 25:28 156 MATEYU 25:33ulkana taltolenanje papu. Aku selenanje na ombo nangakoumu wendo lipuli kou kanga-kolte ola panjiku silimolálilkala.” ⸤nirimu.⸥

28 ⸤Kanu kendemande-yemondo aku sipa nimba porasipale yuni we-kendemande-yemando nimbale:⸥ “I yemosepa kinjerimu kene yunga koumu wendo likuli tenetausini kina ambolkomo yemo siee.” ⸤nirimu.⸥

29 “Mélema taltolemo yombomo nane mare pea simbú,yu paa awisili taltomba. Aku-sipa na-kolo mélema naataltolemo yombomo yu taltolemoma kepe wendo limbukene aku siku sekole, 30 kendemande-ye kirimu simbulutolina liku paka toko pena mundayo. Akuna yombomapaamindili nongole kola seko perekomolonge.” nirimu.”⸤nimba Yesusini nirimu.⸥

25:31-46Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Ye Yesusini Yomboma

Pali Kote Sendepa Pilimbamonga Semane Se ⸤24:1 pulu polkokanou⸥

31 ⸤Aku nimbale yu pe kelepa omba sembá mele nimbanimbale:⸥

“Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo yunga ton-dolo pa sélimu kinia ombale nimbámone, yunga mulu-koleana angelloma kinia pali onge kinia tondolo paselina suku ye nokoli kingi polomo lembana yu molomba.32 Yunga kumbikerena ma-koleana yomboma pali likumaku tondonge. Kanu-kinia kongi tapu seli ye seneyunga kongima apurupale kongi sipisipima lupa lipamundupa, kongi memema lupa lipa mundulimú meleaku sipa Ye Nokoli Kingimuni yombo maku toko mo-longema apurupale nimbámone, 33 yombo kongi sipisipimele molongema yunga ki-lomekondo lipa mundupa,kongimememamelemolongemayunga ki-tarokondo lipamundumba.

Page 157: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 25:34-36 157 MATEYU 25:41-4334-36 Aku sepale, yuni yunga ki-lomekondo molonge

yombomando nimbale: “Na gelene kolorundu kiniaononena kere-langi siringi. Na nononowalene kolorundukinia onone no kolko siringi. Na aulka ponenge orundukinia onone na “Pea molamili ou.” niringi. Na pu-lua wambale naa panjipu we-we andorundu kinia mulu-maminia se siringi. Na kuru torumu kinia nokoringi.Na ka-ulkana perindu kinia ongo kanoringi. Tatane‘Ono molko kondangi.’ nirimu-na konopu peanga pepilimolemele yomboma, onone ulu akuma na-kinia seringikene, ya ongo, u mulu matolo naa liepili Tatane yunokomba koleana ono pea ‘Kopu sepo molomolo.’ nimba,nimba panjerimu koleana sukundu waa.” nimbá.

37 Aku sipa nimbá kinia pilkuli sumbi nili yombomanepundu toko yundu ninguli: “Ye-Awilimu, sewale nu ge-lene kolorunu kinia kanopole nu kere-langi sirimuluye?Sewale nu no nonowalene kolorunu kinia kanopole nu nokolopo sirimuluye? 38 Nu ye-ponengemo sena molorunukinia kanopole “Ulka sukundumolamili ou.” nirimuluye?Mulu-maminia naa pakoko we-we andorunu kinia kepenu sena kanopole mulu-maminia sirimuluye? 39Nu kurutorumu kinia kepe, ka-ulkana perinu kinia kepe, sewaleombo kanorumuluye?” ningí.

40 ⸤Aku siku ningí kinia⸥ Ye Nokoli Kingimuni onondopundu topa nimbale: “Nane onondo paa sika nimbusikirumu: “I nikiru mele i nanga genupili imbi naa mololise kepe liku tapondoringi akumu na liku tapondoringi.”nikiru.” nimbá.

41-43 Kanu-kinia yunga ki-tarokondo molonge yombo-mando nimbale: “Pulu Yemone ‘Ono molko kinjangi!’nilimú yomboma, na gelene kolorundu kinia onone nakere-langi se naa siringi. Na no nonowalene kolorundukinia onone na ‘no nambo.’ ningu kolko naa siringi.

Page 158: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 25:44 158 MATEYU 25:46

Na aulka ponengemo orundu kinia na “Pea molamiliou.” naa niringi. Na mulu-maminia se naa pakopo we-we andorundu kinia na mulu-maminia se naa siringi.Na kuru torumu kinia na naa nokoringi. Na ka-ulkanaperindu kinia na naa ongo kanoringi. ⸤Onone na akusiku naa liku tapondoringi⸥ kene ono nanga kumbikerenanaa ongo anju pungu, ⸤kurumanga nokoli⸥ depelemokinia yunga angelloma kinia ononga sepe we nombapepamindi pulimúpumbá sepe kalondorundu akuna anjupaa.” nimbá.

44 Aku sipa nimbá kinia pilkuli kanu yombomane kepepundu toko ninguli: “Ye-Awilimu, nu gelene kolorunukinia kepe, no nonowalene kolorunu kinia kepe, nu po-nenge leko orunu kinia kepe, we-we andorunu kinia kepe,kuru torumu kinia kepe, ka-ulkana perinu kinia kepe,olione nu aku siku molorunu kinia sewale kanopole nunaa lipu tapondorumuluye?” ningí.

45 ⸤Aku siku ningí kinia⸥ yuni onondo pundu topanimbale: “Nane onondopaa sika nimbu sikirumu: “Ononei nanga genupili yombomanga imbi naa mololi se naaliku tapondoringi aku kinia na naala liku tapondoringi.”nikiru.” nimbá.

46 “Kanu-kinia kanu ⸤seko kinjilimili⸥ yomboma pungukamu alieli-alieli molko kinjiku mindi puli koleana pungí,aku-na-kolo sumbi nili yomboma pungu kamu alieli-alieli molko kondoko mindi puli koleana pungí.” ⸤nimbaYesusini⸥ nirimu.

Kolomongo-Awili 26-28Yesusi Mindili Nomba Kolopa, KelepaLomboropa Ola Molorumu Semanemo

2626:1-5

Page 159: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:1 159 MATEYU 26:8Yesusi Tongendo Langi Niringi Semanemo

1 Yesusini ⸤yu pe yando ombá mele⸥ ungu akumanimba pora sipale yunga lombili andolimando nimbale:2 “Ono pilkimili, wale talo we omba pumbá kinia PuluYemone olionga anda-kolepalima Naa Topa We OmbaPurumu Mele Pilielemolo Walemo wendo ombá. Akuwalemowendo ombá kiniaMania OmbaMana-Ye Au Lier-imu Yemo “Kolopili unju-perana ola uku toko panjangi.”ningu liku anju singí.” nirimu.

3 Yesusini aku sipa nirimu walemonga Pulu Yemo popotondoringi ye awilima kinia, Juda yomboma nokoringitapu-yema kinia, ono Pulu Yemo popo tondoringi yeawili olandopa ‘Kayapasi’ nili ye akumunga ulkana punguliku maku tokole niringimuni, 4 Yesusi kiyongo ninguka siku tongendo langi ningu moloringi. 5 Ningu molkoninguli: “⸤Nondopo tamili,⸥ aku-na-kolo Pulu Yemoneolionga anda-kolepalima Naa Topa We Omba PurumuMele Pilielemolo Walemanga ⸤ ‘uluma sepo molamili.’ningu⸥ yombo awisili ya Jerusalleme ongo maku tokomolongemonga yu iseli-u topo kondomolo kinia ononeolio-kinia mumindili kolko opa senge kene iseli-u naatopo, keleamili.” niringi.

26:6-13Ambo Sene Yesusinga Pengena Wambola Ondondorumu

Semanemo6 Kolea-kanga Betani ye se u kuru laká nombale ke-

lierimu ye se, imbi leko “Ye Kuru Laká Noli Saimono”niringi kanumunga ulkana Yesusi molopili 7 ambo sewambola mingi paa peanga se yu molorumuna membaorumu. Kanu wambola paa muna tolimunga kou-monepaa awili sepa purumu. Akumu memba ombale Yesusikere-langi noli polomolorumunamemba omba ⸤ ‘Yu sepokondambo.’ nimba⸥ pengena ondondorumu. 8 Yuni aku

Page 160: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:9 160 MATEYU 26:16serimu kinia kanokole Yesusi lombili andolima konopukiri panjiku ninguli: “Akuwambolamo nambi semu-na weseko kinjikinuye? 9Aku wambolamo kou-mone limolánjekou awisili lipuli yombo koropama moke sepo silimolá.”niringi.

10 ⸤Onone ambomondo⸥ aku siku ⸤niringi⸥ pilipaYesusini onondo nimbale: “I ambomo-kinia nambi semu-na ungu awisili nikimiliye? Yuni na-kinia ungu peangase semu. 11 Yombo koropama ono-kinia alieli molonge-na-kolo na ono-kinia alieli naa molombo. 12 Na kolombokinia óno sengemonga yuni i wambola muna tolimunanga kangina ondondomu. 13 Nane onondo paa sikanimbu sikirumu: “Ma-koleamanga pali i ⸤nanga⸥ semanepeangamo andoko toko singí kinia i ambomone kiniásemu semanemo kepe ‘Yombomane pilkuli ‘Yuni sepakondorumu.’ ningu piliangi.’ ninguli aku semanemo tokosingíla.” nikiru.” nirimu.

26:14-16Judasini Yesusi Yunga Opa-Touma “Lipu Simbu.” Nimba,

Nimba Panjerimu Semanemo14 Kanu walemonga Yesusi yu lombili andoli ye rurepo

akumanga ye se, yunga imbimu Judasi Isikeriote, PuluYemo popo tondoringi ye awilima moloringina pumba,15 ono mangilipa pilipa nimbale: “Nane ono Yesusi am-bolko ka singí aulka se lipu ora sindu liemu onone na⸤kou⸥ nambi seko singíye?” nirimu. ⸤Aku nirimukinia pilkuli⸥ onone kou-sillipa mongo wane-paono-tenekambu toko yu siringi. 16 Kanu-kinia yu kelepa yandoombale Yesusi lipa ono simba aulka se koropa molorumu.

26:17-25Yesusi Lombili Andolima Kinia Pea Kamu Kere-Langi

Noringi Semanemo

Page 161: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:17 161 MATEYU 26:2217 Pellawa Akoli Mele Isimu Naa Munduku Pellawa

We Kalko Noringi Koromonga pulu-pulu walemo wendoorumu kinia ⸤Juda yombomane Pulu Yemone u onongaanda-kolepalima Naa Topa We Omba Purumu melepilingindu kongi sipisipi walo se toko nonge mele pilkuliniringimuni,⸥ Yesusi lombili andoli yema yumolorumunaongo mangilku pilku ninguli: “Pulu Yemone oliongaanda-kolepalima Naa Topa We Omba Purumu mele pil-imulúndu kongi sipisipi walo se kiniá nonimu kolea senapumbu sepo wamo-pamili konopu lekenoye?” niringi.

18 ⸤Aku siku ningu mangilieringi kinia⸥ Yesusini ⸤ye semolombamele ono lipa ora sipa⸥ nimbale: “Ne kolea-awili⸤Jerusalleme⸥ sukundu punguli, ne ye akumumolombanapungu yundu i-siku niengi: “Ungu Mane Síli Yemone i-sipanimu: “Na-kinia ulu sewendoombáwalemonondopawendo ombá sekemo. Nunga ulkana sukundu na kinia nalombili andolima kinia olio Pulu Yemone olionga anda-kolepalima Naa Topa We Omba Purumu mele pilimulúkongi sipisipi walomo nomolo.” nimu.” niengi.” nirimu.

19 Kanu-kinia lombili andolima pungu Yesusini nirimumele se-punguli niringimuni, Pulu Yemone ononga anda-kolepalimaNaa TopaWeOmba Purumumele pilingí kongisipisipi walo nongemo seko wamoko taltoringi.

20 Kanu-kinia, ipupini ena pumba kala torumu kiniaYesusi kinia lombili andoli ye rurepo kinia ⸤ongo⸥kere-langi noli polona moloringi. 21 Kere-langi nongomoloringi kinia Yesusini nimbale: “Nane onondo paa sikanimbu sikiru: “Ononga ye sene na lipa nanga opa-toumasimba.” nikiru.” nirimu.

22 ⸤Aku nirimu kinia pilkuli⸥ ononga konopumangaumbuna awili-sepa serimu pilkuli yu-mele-melemangilku ninguli: “Ye-Awilimu, nando nikinuye?”niringi.

Page 162: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:23 162 MATEYU 26:29

23 Yesusini pundu topa nimbale: “⸤Ono nanga yerureponga⸥ ye se na-kinia kere-langima polo awi-suku-singina ola lemó se waltikele lipu nombolo yemonena lipa, opa-touma anju simba. 24 Kiniá Mania OmbaMana-Ye Au Lierimu Yemo-kinia senge mele koronga-u ningu panjeringi semanemo ⸤Pulu Yemonga⸥ bokunamolemo mele sika opa-toumane senge, aku-na-kolo yulipa opa-touma simba yemo mindili nomba paa molopakinjimba. Yu molopa kinjimbamonga ye akumu anumuninaa melkanje papu. Yu mindili naa nolka.” nirimu.

25 Yesusini aku sipa nirimu pilipale Judasi, yu lipa anjusimba serimu yemo, yuni yundu nimbale: “Rapai, nikinuyemo na mólonje?” nimba mangilierimu kinia

Yesusini yundu “Sika, nu.” nirimu.26:26-30Yesusi Yu Kolorumu Mele ‘Pe Pilku Molangi.’ Nimba Kere-

Langi Sirimu Noringi Semanemo26 Ono kere-langi nongomolangi Yesusini berete se lipa

Pulu Yemo-kinia “Ange.” nimba ambolopa peke lepa yulombili andolima sipa nimbale: “Imu nanga kangimu onoliku nangi.” nirimu.

27 Pe no-waene-kapo se lipale Pulu Yemo-kinia “Ange.”nimba ono sipa nimbale: “⸤I no-waenemo⸥ ono pali likunangi. 28 I ⸤no-waene⸥ sikirumu nanga mememo. PuluYemone ⸤yu kinia yunga yomboma kinia molonge mele⸥ungu se nimba panjipa mi lierimu kanu ungumu ‘Kamuwendo omba pepili.’ nimbu ‘Yombo awisilinga ulu-pulu-kirima kamu mania pupili. Pulu Yemone kelepa naakanopa, siye kolopili.’ nimbu nanga mememo ondon-dopole ⸤kolombo⸥ akumememo imu. Akumuonopali likunangi. 29Nane onondo i-sipu nimbu sikirumu: “Iseli-u nano-waene kelepo paa naa nombó. Pemindi, Pulu Yemo ye

Page 163: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:30 163 MATEYU 26:35nokoli kingimu molopa nokolemo koleana ono-kinia no-waene kondemo kelepo nombó.” nikiru.” nirimu.

30 ⸤Kere-langi nongo pora sikuli⸥ ono Pulu Yemongakonane se ninguli, pena pungu Ma-Pangi Unju OllipiKaliana ola puringi.

26:31-35Pitane Yesusi “Naa Kanolio.” Nimbá Mele Yesusini Yu U

Nimba Sirimu Semanemo31 Kanu-kinia Yesusini yu lombili andolimando nim-

bale: “Paa kiniá ipulieli ⸤opa-toumane⸥ na-kinia sengeulumu kanokole onone pali na munduku kelenge. ⸤Akusiku senge mele⸥ Pulu Yemone u nirimu yunga bokunamolemo kanumu. Pulu Yemone ⸤ungu-iku se topa⸥ nim-bale:“ “Kongi sipisipi tapu-yemo tangi.” nimbú,

yu tonge kinia sipisipima bulu-balu ningí.”nirimu, ⸤aku mele kiniá wendo ombá⸥. 32 ⸤Iseli-u natoko kondonge kinia ono sika bulu-balu ningí⸥-na-kolona lomboropo ola molopole nimbúmuni, na kumbi lepokolea Gallillindu pumbú, ⸤ono pe akileko akuna onge kiniakelepo pea molomolo⸥.” nirimu.

33 ⸤Yesusini aku sipa nirimu kinia pilipa⸥ Pitane nim-bale: “Nu-kinia ulu se wendo ombámonga kanokoleonone pali ‘Nu sika.’ ningu kuru mondolemele melemania pumbá kinia nu aku siku munduku keliengi liemunane nu paa mundupu naa kelembo, paa mólo.” nirimu.

34 Yesusini pundu topa nimbale: “Nane nu paa sikanimbu sikirumu: “Paa kiniá ipulieli, kera gulta u ko naatopili nuni ⸤pipili kolkole⸥ wale yopoko nando kolo toko“Yu nawe? Na naa kanolio.” nini.” nikiru.” nirimu.

35 Aku-na-kolo Pitane yundu nimbale: “Na nu-kiniakopu selembolomonga olto pea “Topo kondomolo.” níngiliemu kepe nu “Naa kanolio.” paa naa nimbú.” nirimu.

Page 164: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:36 164 MATEYU 26:41Lombili andoli ye wemane pali “ “Nu naa kanolemolo.”paa naa nimulú.” niringila.

26:36-46Kolea Gesemani Yesusini Pulu Yemo Kinia Ungu Nimba

Mawa Serimu Mele Semanemo36 Kanu-kinia Yesusi kinia yu lombili andoli yema kinia

kolea ‘Gesemani’ nilina puringi. ⸤Akuna puringi⸥ kiniayuni onondo nimbale: “Na anju pumbu Pulu Yemo kiniaungu ni-pukuru kene ono ya molaa.” nirimu. 37 Akunimbale Pita kinia Seperi malo ⸤Jemisi kinia Jonotolo⸥pea lipa memba pumbale ⸤ ‘Na seko kinjingí ulumu paanondopa wendo ombá sekemo.’ nimba pilipale⸥ yu yuyukondo kolopa konopu kiri panjipa kamelénamindili sepilimolorumu. 38 Yuni onondo nimbale: “Nanga konopunaumbuna paa awili se sepomo kene na kolombo nonesekemo. Ono uru naa peko na-kinia pea kopu sepo nokopokondopo molamili, ono ya we mimi siku kanoko molaa.”nirimu.

39 ⸤Aku nimbale⸥ yu yuyu kanga-kolte anju pumbakomorongo langopa tamalu pepa Pulu Yemo-kinia ungunimba mawa sepa nimbale: “Nanga Tata, na nondopo⸤mindili noli⸥ no-mingina no nombómo ‘Naa nambo.’nini aulka se lemó liemu paa papu na-kolo ‘Nane sepolenanu konopu simbú.’ konopu lekero mele naa sambo.Nuni kanoko peanga piliení ulumumindi sambo.” nirimu.

40 Aku nimbale kelepa yunga lombili andoli ye yopokomoloringina yando omba ono uru peringi kanopa Pitandonimbale: “Ono uru naa peko na-kinia ena kanga-koltemandawe kanoko kondoko naa molemoláye? 41 ‘⸤Kurumanganokoli Setenene⸥ olio kondi tomba kinia sepo kin-jimulú kene.’ ninguli ⸤uru naa peko⸥ Pulu Yemo-kinia ungu ningu kanoko kondoko molaa. Sika ‘sepo

Page 165: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:42 165 MATEYU 26:49

kondamili.’ nimbu konopumane pilielemolo-na-kolosemolondo kangimu siye sepa tondolo naa pulimú.” nir-imu.

42Aku sipa nimbale yu kelepa anju pumba u Pulu Yemo-kinia ungu nimba mawa serimu mele kelepa nimbale:“Nanga Tata, na ‘⸤Mindili noli⸥ no-mingina nomo nani.’nirinu nomo naa nombó kinia we pemba liemu nuni‘Wendo opili.’ konopu leno mele na-kinia wendo opili.”nirimu.

43 Kelepa yando orumu kinia ono uru orumu-kulu kelkouru peringi kanopale 44 yu kelepa wale yopoko-sipa anjupumba Pulu Yemo-kinia ungu u nimbamawa serimumelekelepala nirimu.

45 Kelepa yando omba lombili andolimando nimbale:“Nambi semu-na we uru peko mulu pilku molemeleye?Kaname! YemoneManiaOmbaMana-YeAuLierimuYemo⸤toko kondonge⸥ ulu-pulu-kiri selemele yema lipa simbaenamowendo ombá sekemo. 46Ola gilku pamili wame! Nalipa anju simba yemo okomo kanaa!” nirimu.

26:47-56

Yesusi Ka Siringi Semanemo47 Yesusini ⸤kolea Gesemani yu lombili andolimando⸥

aku nimba molopili yu lombili andoli rurepo akumangaye Judasi orumu. Pulu Yemo popo tondoringi ye awilimakinia, Juda yombomanga tapu-yema kinia, kanu yemaneliku mundoringi ye awisili, yombo toli lu-pultama kiniakopema kinia mengo, Judasi kinia oringi. 48 U Yesusimolorumuna naa wangi Yesusi Juda ye awilima lipa simbanimba panjerimu ye ⸤Judasini⸥ ono Yesusi yu ipulielimanda kanonge mele nimba sipa nimbale: “Nane ye sekanopole kangulumbu akumu Yesusi. Yu ambolko kasiee.” nirimu. 49 ⸤Aku yema⸥ oringi kinia ⸤Judasi⸥ yu

Page 166: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:50 166 MATEYU 26:56Yesusi molorumuna sumbi sipa ombale “Rapai, nu akunagilienu lémo.” nimba omba yu kangulorumu.

50Aku serimukiniaYesusini yundunimbale: “Ano, nunisení okono mele sumbi siku sei.” nirimu.

⸤Judasini Yesusi kinia serimu mele⸥ kanokole oringiyemane yu liku ka siringi. 51 Aku seringi kinia kanopaleYesusi pea kopu seko gilieringi ye sene yunga lu-koyamokulu topa wendo lipa Pulu Yemo popo tondoringi ye awiliolandopamonga kendemande-ye se topa yunga komu setopa laká lenderimu, aku komumu wendo orumu.

52 ⸤Yuni aku serimu kinia kanopale⸥ Yesusini yundunimbale: “Nunga lu-koyamo kelko lakilí! Lu-koya likuyombo tonge yomboma lu-koyane toko kondongela, akukene ⸤ ‘Mólo.’ nimbu lu-koyamane ulu se naa samili⸥.53Nane nanga Tatamangilipuli “Liku tapondou.” nilkanjeyuni angello ami talape rurepo, molo olandopa mala-punga selu molo talo, popenge sepa na “Liku tapondangipaa.” nimba lipa mundulka akumu nu naa pilkinuye?54 Aku-sipa na-kolo ⸤angellomane ongo opa-toumane na‘naa tangi.’ ningu liku tapondolemolánje⸥ Pulu Yemongabokuna na-kinia wendo ombá nimbamolemomele nambisepa wendo olkaye?” nirimu.

55 ⸤Aku nimbale⸥ Yesusini ⸤yu ka singí oringi⸥ ye awisiliongo moloringimando nimbale: “Na ‘yombo topo wa noliyere molio.’ konopu lekole na ka singíndu yombo tolilu-pultama kinia kopema kinia mengo okomeleye? Ulka-tembele ⸤kerepulunawe-yombomamaku tokomolemele⸥koleana alieli ono pea molemolo kinia ungu-mane sipumolio kinia na liku ka naa silimili kanumu. 56 Aku-sipana-kolo i-sipa wendo okomo ulumanga pali Pulu Yemoneungu-umbu tondorumuma pilku yomboma ningu siringiye marene ulu mare ⸤na-kinia⸥ pe wendo ombá mele u

Page 167: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:57 167 MATEYU 26:60ningu bokuna toringimolemomele kamuwendo okomo.”nirimu.

Kanu-kinia yu lombili andolima pali ⸤ ‘Olio pea kasingínje.’ ningu pilkuli⸥ yu munduku kelko ono talopaleko puringi.

26:57,59-68Juda Ye Awilimane Onono Yesusinga Kote Pilku Yu Seko

Kinjeringi Semanemo57 Kanu-kinia Yesusi ka sikuli Pulu Yemo popo ton-

doringi ye awili olandopa Kayapasi molorumuna mengopuringi. Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilkumane siringi yema kinia, Juda yombomanga tapu-yemakinia, onone ⸤ ‘Yesusi kote sendepo piliamili.’ ningu⸥akuna u ongo maku toko moloringi.

26:58,69-75Pitane Wale Yopoko Kolo Topa “Yesusi Yu Naa Kanolio.”

Nirimu Semanemo58 Aku-sipa na-kolo ⸤Yesusi mengo puringi kinia⸥

Pita lombili akilepa taka lepa pumba, Pulu Yemo popotondoringi ye awili olandopamonga ulkana, ulka gilipapala mele lipa makapu serimu, awi-suku-singina yombomaku toringi kolea we lierimuna paa sukundu pumba,‘Yesusi nambi sengenje piliambo.’ nimba ⸤Yesusi nokokomoloringi⸥ ele-yema kinia molorumu.

59 Pulu Yemo popo tondoringi ye awilima kinia, Judayombomanga kanjollo yema pali kinia, akumane Yesusiyu toko kondongendo ulu se sepa kinjerimu ulu se ‘Yombosene ‘yu i-sipa i-sipa sepa kinjerimu.’ nimba kolo topanipili.’ ningu yombo se koroko moloringi kinia 60 yomboawisili ongo ungu mare kolo toko niringi-na-kolo ononeyu manda toko kondonge ungu se naa niringi.

Page 168: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:61 168 MATEYU 26:65Laye-kolte pe mele yombo talo ongo 61 ⸤kolo toko⸥

ninguli: “I yemo i-sipa nirimu ⸤pilierimbulu⸥: “I PuluYemo ⸤popo toko kaloli⸥ ulka-tembelemo nane topo sik-isipuli wale yopoko omba pupili ulka-tembele ⸤konde⸥se manda kolali sepo takombo.” nirimu. ⸤Yuni akunirimumunga ‘Yu Pulu Yemo mele molio.’ konopu lepaleaku nirimumu nimba kinjerimunje⸥.” niringili.

62 Aku niringili pilipale Pulu Yemo popo tondoringi yeawili olandopamo ola gilipa Yesusi mangilipa nimbale:“Ungu se pundu toko naa nikinuye? Nu ⸤ningu kinjerinumele⸥ nikimbilimu nambolka ulumu ningu kinjerinu-mundu nikimbiliye?” nirimu.

63 Aku-na-kolo Yesusi ungu se pundu topa naa nimbawe gilierimu.

Pulu Yemo popo tondoringi ye awili olandopamoneyundu kelepa nimbale: “⸤Nu moleno mele paa sikaningu sieni.⸥ Konde Molopa Mindi Puli Pulu Yemopilipa molopili “Paa sika nikiru.” ningu mi lekole, PuluYemo yunga Malo, yuni olio “Nokopa kondomba ye selipu mundumbu.” nimba, nimba taltorumu ye nokoliKarasimu sika nu molo móloye? Olio paa ningu si!”nirimu.

64 Yesusini nimbale: “Akumu na.” ⸤nirimu⸥. “Ungu sepea onondo pali nikirula. Pe walte Mania Omba Mana-Ye Au Lierimu Yemo, Ye Tondolo Olandopa Púlimu ⸤kiniamélema nokombando⸥ yunga ki-lomekondo molopa, ku-pamanga ola molopa mania ombá ono kanonge.” nirimu.

65 Aku sipa nirimumunga ⸤ ‘Yu Pulu Yemo melemolio.’ nimba nirimu-kulu⸥ pilipale Pulu Yemo popotondoringi ye awili olandopamone ⸤paa pilipa kiri pilipa⸥yungawale-pakolimuyuyu ambolopa sungu sipanimbale:“Kiniá yu yuyu paa sika Pulu Yemo ungu-taka tondokomokene pilipuli mongo liltimu mele nimba simba yombo

Page 169: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:66 169 MATEYU 26:73se pea nambi semu-na koromoloye? Yu yuyu paa sikaPulu Yemo ungu-taka tondokomo pilkimulu. 66Nambolkakonopu lekemeleye? ⸤Yu-kinia nambi samiliye?⸥” nirimukinia onone ninguli: “Yu Pulu Yemo ungu-taka ton-dopa marake semumunga topo kondomulu liemu papu.”niringi.

67 Kanu-kinia onone yunga kumbikerena elkambe tokomunduku, ki-lumuni toringi. Marene yu laruwa tokoninguli: 68 “Nu ‘Pulu Yemone olio nokopa kondombaye se “Lipu mundumbu.” u nimba taltorumu ye nokoliKarasimu molio.’ nilinu kene nawene nu tokomonjeningu para si.” niringi.

26:69-75⸤Semanemonga imbimu inia yakondo 26:58 molemo.⸥

69 Kanu-kinia Pita yu pena mele, yomboma likumaku toringi koleana molorumu kinia kongono sendelikendemande-ambo se Pita molorumuna omba yundunimbale: “Nu kepe Gallilli disiriki ye Yesusi kinia pea kopuseko moloringi kanumanga ye se lémo.” nirimu.

70 Aku-sipa na-kolo akuna moloringi yomboma palikanoko molangi Pitane kolo topale “Mólo.” nimba “Nunikinu mele na naa pilkiru.” nirimu.

71 Aku nimbale Pita yu ulka kerepuluna pumbamolopilikongono sendeli kendemande-ambo sene yu kanopaleakuna moloringi yombomando nimbale: “I yemo yuNasarete ye Yesusi kinia pea kopu seko molongi ye selémo.” nirimu.

72 Pitane kelepa “Mólo. Nuni nikinu yemo na naakanolio.” nimbale Pulu Yemonga imbi lepa mi lierimu.

73 Kanga-kolte pe mele, Pita gilierimuna nondokogilieringi yemane ⸤yu ungu wallo-kolte lupa mele nirimumele pilkuli⸥ yu gilierimuna ongo yundu ninguli: “KoleaGallilli disiriki yombomane ungu nilimilimele nu aku siku

Page 170: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 26:74 170 MATEYU 27:3ungu nikinu pilkimulu. ⸤Yesusi kinia yu lombili andoliyema kinia kolea Gallilli disiriki yemala,⸥ nu kepe Gallilliye se, aku kene ‘Nu paa sika yu lombili andoli ye se lémo.’konopu lekemolo.” niringi.

74 Aku niringi kinia Pitane Pulu Yemonga imbi lepatondolo mundupa mi lepa nimbale: “Paa sika nikiru. Ononikimili yemo paa naa kanolio. Kolo tokoro liemu PuluYemone na topa kondopili.” nirimu.

Aku nirimu kinia popenge sepa kera gulta ko torumu.75 Aku serimu kinia pilipale Yesusini yundu “Kera

gulta u ko naa topili nuni wale yopoko kolo tokole “Yunaa kanolio.” nini.” nirimu ungu kanumu Pita kelepapilierimu. Pilipale ⸤ ‘Ama, paa sepo kinjendu lepomo. ‘Paanaa sembó.’ konopu lierindu mele sika sendu.’ nimbapilipale⸥ pena pumba kola paa awili-sepa serimu.

2727:1-10Ye Judasi Kinia Ulu Se Wendo Orumu Semanemo

1 Orili-u kolea kokele tangorumu kinia Pulu Yemo popotondoringi ye awilima kinia, Juda yombomanga tapu-yema kinia onone pali ⸤Yesusinga kotemo pilku porasikuli⸥ ‘Yu topo kondamili.’ ningu, ningu panjeringi.2 Aku ningu panjikuli yu liku, ka toko, mengo pungu,⸤Romo⸥ gapomano ye nokoli Paillatemolorumunamengopungu kote senderingi.

3 Kanu-kinia Judasi, yu Yesusi lipa yunga opa-toumasirimu ye kanumu, Yesusinga kotemo pilkuli “Kolopili,toko kondangi.” niringi kinia pilipale yuni Yesusi ono lipasirimumele pilipa kiri pilipale kelepa konopu topele topaononga kou-sillipawane paono tene u yu siringima kelepamemba pumba Pulu Yemo popo tondoringi ye awilima

Page 171: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:4 171 MATEYU 27:9-10kinia Juda yombomanga tapu-yema kinia sipa nimbale:4 “Nane ye ono lipu sindu kanu yemo yu ungu se sepa naakinjeli yemo ‘Toko kondangi.’ nimbu lipu sindumu paaulu-pulu-kiri se sendu.” nirimu.

Aku-sipa na-kolo onone pundu toko ninguli: “Akumuolionga ungu se mólo. ⸤Nu nunu mindi olio liku sinu.⸥Akumu nunga kongonomo.” niringi.

5 Kanu-kinia Judasi yuni kou-sillipa kanuma membapumba ⸤Pulu Yemo popo toringi⸥ ulka-tembele palanatopa anjukundumundupale yu onomundupa kelepa anjupurumu. Anju pumbale ‘Ka nombo kolambo.’ nimbale kase lipa memba pumbale ka nomba kolorumu.

6 Pulu Yemo popo tondoringi ye awilimane koukanuma ⸤mania-polona⸥ lierimu kanoko liku ninguli: “Ikouma yombo topo kondomolondo símuluma kene ulka-tembele kouma kinia sere lepo taltomolo kinia mandanaa sembá. Akumunga ungu-mane se pelemo kene naataltamili.” ninguli 7 ungu se ningu panjiku ninguli: “Ikou-monemane mingi-sosipene mane sepa wamolemoyemonga mamo topo topo liemili. Yombo ma se naalepa ononga kolea suluna yombo ya ongo molemele-manga yombo kolongema akuna óno sangi.” ninguliaku siku topo toko liltingi. 8 ⸤Kanu kou-monemane yese toko kondonge aulkamo akisinderingi koumane⸥ akuseringimunga kanu mamo imbi leko ‘Yombo Toko MemeOndoringi Mamo’ niringi mele kiniá kepe aku sipu nil-imulu.

9-10 ⸤Juda ye awilimane⸥ aku siku seringimungaPulu Yemone ungu-umbu tondorumuma pilipa yombomanimba sirimu ye Jeremayane ulu se pe wendo ombá unirimu mele kamu wendo orumu. Yuni nimbale:“Ye-Awilimuni nando “Sei.” nirimu mele

ono aku siku sengendo

Page 172: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:11 172 MATEYU 27:15-16Isirele yombomane “Ye akumu kou-sillipa

wane paono tenene topo toko liengi.”niringi kouma likuli,

kanu koumane mingi-sosipenemane sepa wamorumu yemonga mamo

topo toko liltingi.”nirimu kanumu mele kamu wendo orumu.

27:⸤1-2⸥,11-26Romo-Gapomano Ye Nokoli Paillate Kote Pilipa Molopa

Yesusinga Kotemo Pilipale “Kolopili.” Nirimu Semanemo11 Judasi aku sipa sepamolopili Yesusi Romo gapomano

yenokoli ⸤Paillate⸥ molorumumunga kumbikerena gilier-imu kinia kanu ye nokolimuni ⸤yunga kotemo pilipale⸥yu mangilipa pilipa nimbale: “Nu Juda yombomanga yenokoli kingimu molo móloye?” nirimu.

Yesusini pundu topa nimbale: “Sika nikinu. Akumuna.” nirimu.

12 Pulu Yemo popo tondoringi ye awilima kinia,⸤Juda yombomanga⸥ tapu-yema kinia, onone Yesusi kotesendeko Paillatendo ⸤kolo toko⸥ ungu awisili ninguliningíndu “Yesusi yu sepa kinjilimú.” ningu yu kotesenderingi kinia Yesusi yu ungu se naa nimba we gilier-imu.

13 ⸤Yesusini ungu se naa nirimu kanopale⸥ Paillateneyundu nimbale: “Nu ulu kiri awisili serinu nikimili melenu naa pilkinuye?” nirimu kinia

14 Yesusi ⸤yu sepa kinjerimu niringi mele⸥ pundu topaungu seluri kepe naa nimba ⸤we gilierimu kinia kanopaleRomo⸥ gapomano ye nokoli kanumuni paa mini-walemundupa konopu awisili kimbu sirimu.

15-16 ⸤Yesusi kote sendeko molangi,⸥ ye se, yungaimbi Barapasi, yu mongo liltimu mele yomboma palipilku moloringi kanu yemo yu ka-ulkana perimu.

Page 173: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:17 173 MATEYU 27:20⸤Kalia-ingi senga senga, Juda yombomane kolea-awiliJerusalleme ongo akuna sukundu⸥ Pulu Yemone onongaanda-kolepalima Naa Topa We Omba Purumu melepilingindu kere-langi noringi walema wendo orumu kiniaonone ka-ulkana perimu ye se imbi leko “Wendo likumundou.” ningu mawa seringi kinia ⸤Romo⸥ gapomanoye nokolimuni kanu yemo wendo lipa yomboma sirimu.17 ⸤Aku siku se-pu-pu seringi walema kamu wendo ombapepili Yesusi kote senderingi pilipale nirimumuni,⸥ Judayomboma liku maku toko moloringi kinia Paillateneono mangilipa nimbale: “Ye nawe ka-ulkana wendo lipuono siembo konopu lekemeleye? Ye Barapasi wendolipu siembo, molo onone “Pulu Yemone “Ono nokopakondomba ye se lipu mundumbu.” u nimba taltorumuye nokoli Karasimu.” nilimili ye Yesusi wendo lipusiemboye?” nirimu. 18 ⸤We-yomboma Juda yombomangaye awilima munduku kelko ononga unguma liku mokoliseko Yesusinga ungumu pilku yu lombili andoringimungaJuda yombomanga ye awilima⸥ Yesusi-kinia konopu kiripanjikuli kote senderingi-na pilipale Paillatene aku sipanirimu.

19 Paillate kote pilieli polona ⸤molopa ‘Juda ye aw-ilimane pundu toko ungu se ningínje.’ nimba nokopa⸥molorumu kinia yunga menuni ungu se yu molorumunanimba mundupa nimbale: “Nuni andi ye sumbi nílimuungu se naa sei. Kiniá yu kaima sepo kanondumungananga konopuna umbuna awisili wendo omu kene yuungu se paa naa sei.” nirimu.

20 ⸤Paillatene “Ka-ye nawe wendo lipu siemboye?” nir-imu kinia pilkuli⸥ Pulu Yemo popo tondoringi ye awilimakinia, ⸤Juda yombomanga⸥ tapu-yema kinia, onone we-yomboma kondi toko ungu-umbu tondokole “ “Yesusitopa kondopili. Barapasiwendo lipa sipili.” niee.” niringi.

Page 174: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:21 174 MATEYU 27:2621 ⸤Aku niringi kinia pilipale Romo⸥ gapomano ye

nokolimuni onondo “Yetolonga ‘nawe wendo lipusiembo.’ konopu lekemeleye?” nimba mangilierimukinia

onone pundu toko ninguli: “Ye Barapasi ⸤wendo likuyando si⸥.” niringi.

22 Aku niringi kinia pilipale Paillatene onondo nim-bale: “Aku liemu, onone “Pulu Yemone “Ono nokopakondomba ye se lipu mundumbu.” u nimba taltorumuye nokoli Karasimu.” nilimili ye Yesusi, nambi samboye?”nimba mangilierimu kinia

onone pali “Yu unju-perana kolopili uku toko panjei!”niringi.

23 Aku niringi pilipale yuni onondo nimbale: “Akunambi semuye? Yu mongo nambolka mongore limuye?”nirimu.

Aku-sipa na-kolo onone ⸤kelko⸥ paa tondolo mundukuninguli: “Mólo! Yu kolopili, unju-perana uku toko pan-jei!” niringi.

24Yunga ungumunaa pilku, opa senge seringi kanopalePaillatene no mare kolopa lipa, yombo liku maku tokogilieringima kanoko molangi ki kulumiye topa nimbale:“I yemo toko kondonge kolomba kinia ono-kinia ungupemba; nanga ungu se naa pemba.” nirimu.

25 ⸤Aku sipa nirimu kinia pilkuli⸥ yombomane pundutoko ninguli: “Yu tonge kolombamonga umbuna pem-bamo olio kinia olionga bolangoma kinia pepili.” niringi.

26 Kanu-kinia ye Barapasi ka-ulkana wendo lipa onosirimu. ⸤Aku sepale⸥ Yesusi lipa ⸤yunga ami-yema⸥ sipanimbale: “Yu ka-pultane tokole pe ‘Unju-perana kolopili.’ningu mengo pungu unju-perana uku toko panji-paa.”nirimu.

27:27-31

Page 175: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:27 175 MATEYU 27:33RomoAmi-Yemane Yesusi Ungu-Taka Tondokole “Kolopili.”

Ningu Mengo Puringi Semanemo27 Kanu-kinia ⸤Romo⸥ gapomano ye nokolimunga ami-

yemane Yesusi liku kanu ye nokolimu perimu ulka awiliakuna sukundu ⸤yomboma liku maku toko moloringikoleana⸥ punguli, ononga ami talape yema pali “⸤Yesusiya molemona⸥ sukundu-sukundu waa.” niringi. 28 Kanu-kinia yunga mulu-maminiama kulku wendo lindiku, ‘Yuye nokoli kingi se none sepili.’ ningu mulu-maminiakondoli peanga se pakondoko, 29 unju-ka koko molorumuse mulkowe seko ‘Ye nokoli kingimunga waniemo.’ ningupengena mere mundunduku, kingimane unju kope sewe ambololemele mele koló se liku yunga ki-lomekondoamondokole niringimuni, yu gilierimuna komorongotoko pondoko ungu-taka tondoko imbi we kólo toko am-bolko paka tondongendo “Juda yombomanga ye nokolikingimu, nu gilinuye?” ningu 30 yunga kumbikerenaelkambe toko kandoko, koló kope ambolorumumu likuyunga pengena kope to-pu-pu seringi.

27:31-66Yesusi Toringi Kolorumu Kinia Óno Seringi Semanemo27:31-44Yesusi Unju-Perana Ola Uku Toko Panjeringi. Unju-Perana

Pepili Juda Yombomane Yu Ungu-Taka Tondoringi Semanemo31 Yu aku siku ungu-taka tondoko pora sikuli mulu-

maminia kondolimu kulunduku, yunga u panjerimumulu-maminiama kelko panjindikuli “Yu unju-peranakolopili, panji-pamolo.” ningu yu liku mengo puringi.

32 ⸤Romo ami-yemane Yesusi Jerusalleme palana⸥ultu mengo pungí punguli niringimuni, kolea Sairiniye se, yunga imbi Saimono, ambolko liku ka melesiku Yesusi kolomba unju-peramo “Kolali seko mendei.”ningu siringi. 33 ⸤Punguli⸥ kolea Golkota pungu akuna

Page 176: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:34 176 MATEYU 27:42moloringi. ⸤Golkotanga ungu-pulumu ‘penge-bele lielikoleamo’ .⸥ 34 ⸤Yesusi akuna mengo punguli niringimuni,‘Yomboma mindili naa nangi.’ ningu⸥ no-waenenasukundumarasene kombili seli semunduku taltoringi akuno-waenemo ‘Yu nopili.’ ningu, siringi-na-kolo aku no-waenemo nomba pilipale “Mólo.” nimba naa norumu.

35 Kanu-kinia ⸤ami-yemane⸥ yu unju-perana ola pan-jikuli unjumu liku ola anjeringi. ⸤Aku sekole, u unjunaola uku toko naa panjikuli⸥ yunga mulu-maminia ⸤ku-lunduku taltoringima⸥ ‘Moke samili.’ ningu ono yu-mele-mele lingí mele pilingindu kou-kate seko pe mulu-maminiama liltingi. 36 Pe yu unju-perana ola giliepilitapu seko kanoko moloringi. 37 ‘Yu mongo liltimu meleyomboma kanangi.’ ninguI YE YESUSI JUDA YOMBOMANGA YE NOKOLI KINGIMUningu imbi toko yunga pengena olakondo unjuna mon-doringi.

38 Opa seko mélema wa liltingili ye talo pea unju-pera talonga uku toko panjeringila. Se Yesusi yunga ki-lomekondouku toko, se ki-tarokondouku tokopanjeringi.

39 Akuna ongo puringi yombomane Yesusi ⸤kanoko kiripilkuli yu⸥ ungu-taka tondoko iri-mele toko 40 ninguli:“Aa! “Ulka-tembelemo sikisipuli kelepo wale yopokoomba pupili takopo limbu.” nirinu yemo, ‘Naa kolambo.’ningu nu nunu liku tapondou. Nu sika Pulu YemongaMalo liemu unju-perana mania ou.” niringi.

41 Aku sikula Pulu Yemo popo tondoringi ye awilimakinia, Pulu Yemonga ungu-manemanga puluma pilkumane siringi yema kinia, ⸤Juda yombomanga⸥ tapu-yemakinia, onone kepe yu ungu-taka tondoko ninguli: 42 “Yuyombo wema ‘Naa kolangi.’ nimba lipa tapondorumu-na-kolo yu yuyu ‘Naa kolambo.’ nimbamanda naa lipa tapon-dokomo. Yu ‘Isirele yombomanga ye nokoli kingimu

Page 177: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:43 177 MATEYU 27:48⸤molio.’ nilimú mele sika aku sipa⸥ molemo liemu yuyuyu unjuna mania opili. Yu yuyu unjuna mania ombákinia kanopole ‘Yu sika olionga ye nokoli kingimu.’ nimbutondolo mundupu pilimulú. 43Yuni ‘Pulu Yemone na lipatapondomba.’ nimba kurumondopamolemo kanumu; yu“Pulu Yemonga Malo molio.” nilimú kene Pulu Yemoneyu kanopa peanga pilipa, ‘Yu mania we olkanje papu.’konopu liemu liemu manda, yu omba yu lipa tapondopa⸤unjuna wendo lipili⸥. ⸤Aku sipa semu liemu ‘Yu sika PuluYemonga Malo.’ nimbu kuru mondomolo⸥.” niringi.

44 Wa noli ye talo yu-kinia unjutolonga uku toko pan-jeringi yetolone yu aku siku ungu-taka tondoringilila.

27:45-56

Yesusi Kolorumu. Kolorumu Kinia Ulu Mare Wendo OrumuSemanemo

45 ⸤Yesusi unjuna ola we pepili⸥ awi-tangoli enatuwellepo killoko serimu kinia kolea pali simbulu topale,pe ipupini ena tere killoko serimu kinia kelierimu.46 Ipupini ena tere killoko mele serimu kinia Yesusini runimba nimbale:“Elloi, Elloi, llama sapakatani.”nirimu. Akumu Juda yombomanga ungu se. Akumungapulumu i-sipa:“Nanga Pulu Yemo, nanga Pulu Yemo,

na nambi semu-na munduku kelienuye?”nirimu.

47 Akuna nondoko gilieringimanga marene yuni akunirimu kinia pilku ⸤sunduku⸥ ninguli: “Piliame. YuIllainja mangilkimu.” niringi.

48 Aku nirimu kinia pilieringimanga ye se popenge sepalisipa pumba ulú-pinja mele se lipa no-waene kombiliseli mare akuna panjipale, ‘Yesusi no-waene kombili seli

Page 178: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:49 178 MATEYU 27:55pinjana pelemomo nopili.’ nimba memba omba unju-pepena senga ka topa olando sirimu. 49 ⸤Aku-na-koloyu no-waenemo sirimu mele kanokole⸥ we-yombomaneninguli: “Mólo. Kiniá unjuna we pepili. Illainjane sikayu ‘Naa kolopili.’ nimba lipa tapondopa mania limbandookomonje, kanopo kanamili.” niringi.

50 Yesusini ungu se tondolo ru nimbale, pe yungaminimundu ‘Pu.’ nimba yu kolorumu.

51 Yu aku sipa kolorumu kinia ⸤ulu awili mare⸥waltikele ⸤wendo orumu.⸥ Pulu Yemo popo tokokaloringi ulka-tembele ⸤Jerusalleme sukundu gilierimuakuna sukundu Pulu Yemo molorumu⸥ suluminia paakake sélimunga kerepuluna ⸤‘Yomboma sukundu naapangi.’ ningu u alieli⸥ mulu-maminia awili sene pipi sikupanjeringi gilierimu. ⸤Yesusi kolopa pora sirimu kinia⸥kanu mulu-maminiamo awi-suku-singina olakondo ma-niando sipa olá torumu. ⸤Aku sepa,⸥ ma jimi-jimi sesepa, kou awilima topa ungu-mangu topa, 52yombo u ónoseringi koleama anju yando pumba, Pulu Yemonga yombokake seli u koloringima ⸤Pulu Yemone⸥ topa makisinder-imu. 53 Lomboroko ola molko óno-kolea peringina wendoongole, Yesusi pe lomboropa ola molorumu kinia PuluYemonga kolea-awili kake selina sukundu punguli yomboawisili ‘Kanangi.’ ningu puringi.

54 ⸤Romo⸥ ami-ye wane anderete nokorumu yemokinia, yu pea Yesusi serimu mele tapu seko kanokomoloringi ami-yema kinia, onone ma jimi-jimi sepa ululupa lupama wendo orumu kinia kanokole ono paa mini-walemundukuninguli: “I yemoyu paa sika Pulu YemongaMalo lepomo.” niringi.

55 Ambo awisili mele, ⸤Yesusi unju-perana kolo-rumu⸥ akuna sulu seko kanoko gilieringi. U kanuamboma ⸤ononga pulu-⸥kolea Gallilli disiriki munduku

Page 179: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:56 179 MATEYU 27:63kelko Yesusi lombili andoko liku tapondoko nokoko⸤Jerusalleme pea⸥ oringi amboma. 56 Ononga ambose Makatalla taono ambo Maria, se Jemisi kinia Josesekinia olonga anumu Maria, se ye Seperinga malotolongaanumu.

27:57-61Yesusi Óno Seringi Semanemo

57 Ipupini, kolea kala tomba serimu kinia Arimatiataono ye kamako se, yunga imbi Josepo, yu kepe Yesusilombili andorumu ye se, yu omba 58 ⸤Romo gapomano yenokoli⸥ Paillate molorumuna pumba, “Yesusinga ónomona si.” nimba mawa serimu kinia Paillatene yu “Ónomolipili.” nimba ⸤ami-yemando nimba mundorumu⸥.

59 ⸤Paillatene “Manda.” nirimu kinia⸥ Josepo pumbaónomo mania lipa, mulu-maminia konde sene lipa oko-rumu. Okopale 60 kou-kande konde se, Josepo yu‘Kolombo kinia akuna na óno sangi.’ nimba kou-kandese akupa taltorumu kou-kandemonga sukundu membapumba taltorumu. Taltopale kou-kande kerepulunakou awili se perele-marele memba omba pipi sipale yukelepa purumu. 61 Makatalla taono ambo Maria kiniaMaria se kinia olo kou-kandemo lierimu kerepuluna non-doko ⸤yu ónomo kou-kandena taltorumu mele kanoko⸥moloringili.

27:62-66, 28:11-15Ami-Ye Marene Yesusi Óno Seringi Koleamo Nokoringi Se-

manemo62 ⸤Kanu-kinia,⸥ ‘Opali ⸤koro molomolo⸥ wale Sam-

batemo.’ ningu pilkuli, kiniá-mele, mélema undu-undusiringi kanu walemo pora nirimu kinia opalikundu PuluYemopopo tondoringi ye awilima kinia, Parisi yema kinia,ono ⸤Romo gapomano ye nokoli⸥ Paillate molorumunapungu liku maku toko gilku 63 ninguli: “Ye-Awilimu, ye

Page 180: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 27:64 180 MATEYU 28:1kanumu u naa kolopa we molopale yombomane ‘Sika.’ningu kuru mondonge unguma kolo topa nirimu kanuyemo yu “Kolopole wale yopoko omba pumbá kinia lom-boropo ola molombo.” nirimu olio pilierimulu kene64 ⸤nuni ami-yemando⸥ “Kanu yemo ⸤oleanga⸥ óno sengikou-kandemo wale yopoko paa mimi siku nokaa!” nieni.Naa nokonge kinia yunga lombili andoli yemane ónomoongo wa liku mengo punguli “Yu lomboropa ola molopaomba pumu.” ningí. Aku siku kolo toko ningí kinia yuu ‘ ‘Sika nikimu.’ niengi.’ nimba kolo torumu ungumumaniandopa, onone ‘Yombomane ‘Yuni sika aku sipasemu.’ niengi.’ ningu kolo tonge ungumu paa olandopapemba.” niringi.

65 Paillatene ⸤Juda ye awilimando⸥ pundu topa nim-bale: “⸤Aku liemu,⸥ ami-ye mare liku mengo pungu,“Yemo óno sengi koleamo nokoko kondangi.” ningumondoko, ‘Yombomane óno-koleamo ungu se naa sangi.’ningu ‘Aulkamo tondolo pipi siemili.’ konopu lenge melesangi.” nirimu. 66 ⸤Aku nirimu kinia⸥ pilkuli ami-ye mareliku mengo pungu, yombo óno-kou-kandemo pipi siringikoumu pala seko pele leko ononga imbimu akuna tokomondokole, “Ami-yema akuna nokoko molangi.” ningumondokole ⸤ono puringi⸥.

28Kolomongo-Awili 28Yesusi Lomboropa Ola Molopale Serimu Mele Semanemo28:1-10Yesusi Lomboropa Ola Molorumu Kinia Ambo Talone Yu

Kanoringili Semanemo1 ⸤Koro moloringi⸥ wale Sambatemo pora nimba,

ononga pulu-pulu kongono walemo wendo ombándo

Page 181: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 28:2 181 MATEYU 28:9kolea tangombando muni lierimu kinia Makatalla taonoambo Maria kinia, Maria se kinia, pungu ⸤Yesusinga⸥ónomo taltoringi kou-kandena ⸤ónomo⸥ kanongelepuringili.

2 Ye-Awilimunga mulu-koleana angello se maniaorumu kinia ma jimi-jimi paa tondolo sepa serimu.Angellomone omba kou-kandena pumba kou-kandekerepulumu pipi siringi koumu wendo lipa perele-marelememba pumba taltopa akuna ola molorumu. 3 Kanuangellomonga kumbikeremo kariapá sepapa selemo mele pa sepa, mulu-maminia pakorumumakaloporatopa paa kake selemo mele kake serimu. 4 Yesusi óno-kolea nokoringi ami-yema angellomo kanoko paa mini-wale munduku pungu-pungu ninguli yombo kololimaneungu naa ningu ungu se naa selemele mele ono aku sikuunguri naa seko we moloringi.

5 Angellomone ambotolondo nimbale: “Pipili naa ko-lale. Yesusi ‘Kolopili.’ ningu talko unju-perana uku tokopanjeringi kanu yemo kanongele okombele na pilkiru.6 Yu ya naa lemó. ⸤ “Kolopole wale yopoko-sipamonga⸥lomboropo ola molombo.” u nirimu aku mele semu.Ónomo u lierimu koleamo ongo kanale. 7 Kanokolepopenge seko pungu yunga lombili andolima i-sikuningu siengili: “Yesusi óno-koleana lepale lomboropa olamolopa kolea Gallilli disirikindu kumbi lepa pulimú keneono akuna yu kanonge.” ningu siengili. ⸤Ungu nimbusindimbundu ondu⸥ kanu ungumu nimbu pora sikiru.”nirimu.

8 ⸤Angellomo aku sipa omba mona molopale nirimumele⸥ kanoko pilkuli ambotolo pipili kolko kamelé paaakoko, aku sipa konopu talo pepili lisiku pungu yungalombili andolima ningu singilí puringili. 9 ⸤Lisiku pungilí

Page 182: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 28:10 182 MATEYU 28:14puringili kinia⸥ Yesusi lipa sinjipa olo aulkana kanopalipale “Okombeleye?” nirimu. Kanu-kinia olone yungakimbukundu pungu kangulku yu kape ningu imbi am-bolko paka tondoringili.

10 Kanu-kinia Yesusini olondo nimbale: “Pipili naakolkole, olo pungu nanga genupilindu i-siku niengili:“Kolea Gallillindu pangi. Yu akuna kanonge.” ni-pale.”nirimu.

28:11-15

Óno-Koleamo Nokoringi Ami-Ye Mare Pungu PuluYemo Popo Tondoringi Ye Awilimando Yesusinga ÓnomoKou-Kandena Ulu Se Wendo Orumu Mele Ningu Si-PoringiSemanemo

11 Ambotolo kelko yando ongele oringili kiniaYesusinga óno-kou-kandemo nokoringi ami-ye marekolea-awili ⸤Jerusalleme⸥ sukundu pungu Pulu Yemopopo tondoringi ye awilimando uluma wendo orumumele pali ningu si-poringi.

12 ⸤Pilieringi kinia⸥ popo tondoringi ye awilima, Judayombomanga ye awilima kinia pea maku tokole onokinia ⸤ungu ningu ninguli: “We-yomboma i uluma wendoomu mele pilkuli “Yesusi lomboropa ola molomunje.”ningí kene ‘Naa piliangi.’ nimbu nambi samolonje?”ningu⸥ angelema ninguli senge mele ningu panjikuliniringimuni, ami-yema kou-mone awisili siku 13 onondoninguli: “Yombomane “Yesusi nambi semuye?” ningumangilingí kinia onone i-sikuniengi: “Ipulieli uru pemulukinia yunga lombili andolimane kiyongo ningu ongo yuliku mengo púngi.” niengi. 14 ⸤Olio Juda yombomanokolemo Romo⸥ gapomano ye nokolimuni ⸤aku sengimele⸥ ungu se piliemu liemu ’ “Ono seko kinjikimili kenemindili nangi.” naa niengi!’ nimbu olione ononga lipu

Page 183: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 28:15 183 MATEYU 28:20tapondopoyu-kinia ungunimulú, kanu-kinia ‘Ononeóno-koleamo mimi siku naa nokoko we uru pengi.’ konopulepale mindili lipa naa simba.” niringi.

15 Aku niringimunga pilkuli ami-yemane kou-moneliku onone “Niee.” niringi mele yombomando niringi.Akumunga yandopa kiniá i ⸤boku tokoro⸥ walemo kepeJuda yombomanga koleamanga pali i ungumu anju anjupulimú pilkuli yombo awisilini kanu semanemo tokomolemele.

28:16-20Yesusi Omba Yu Lombili Andolima “Nanga Kongonomo

Sende-Paa.” Nimba Lipa Mundorumu Semanemo16 ⸤Ambotolo punguli kanoko pilieringili mele semane

toko siringili⸥ kinia pilkuli Yesusi lombili andoli ye rure-ponga yopoko kolea Gallilli disiriki pungu, Yesusini ma-pangi se imbi lepa u “Akuna wangi.” nirimu ma-panginapuringi. 17Akuna pungu Yesusi kanokole niringimuni, yukape ningu yunga imbi ambolko paka tondoringi-na-kolomarene ‘Yesusi kolorumu. Imu Yesusi molo nawenje?’ningu konopu talo seko lieringi.

18 Kanu-kinia Yesusi yu nondopa omba onondonimbale: “Tatane nando “Nu nunu mulu-koleanamélema kinia yomboma kinia, ma-koleana mélemakinia yomboma kinia nokani.” nimba tondolomo nasirimu, na-kinia pelemo. 19 Aku ⸤tondolo na sirimumuono simbú ono-kinia pemba⸥ kene ono ma-koleamangapali pungu ‘Yomboma pali nanga ungumu pilku liku,nanga lombili andolima molangi.’ ningu, pungu ningusi-punguli ningímuni, ⸤pilku liku molonge⸥ yombomano lindingindu Lapa kinia Malo kinia Mini Kake Sélimukinia ononga imbi mangilku ono no lindiku, 20 onondo“Na lombili andolimane sangi.” nirindu mele pali ‘Akuyomboma sangi.’ ningu ono mane siengi. Aku siku niliku

Page 184: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

MATEYU 28:20 184 MATEYU 28:20andoko molonge kinia na ono-kinia alieli molambo mulumatolo pora nimbá.” nirimu.

⸤Aku pea.⸥

Page 185: SEMANEPEANGAMO … SEMANEPEANGAMO Mateyu,Mako,LLuku,JonoKeme,Onone ToringiBokuma AkuBokumangaUngu-PuluMare Yesusinga semanemondo “semane peangamo” nil-imulumunga ungu-pulumu Mako

185PULU YEMONGA UNGU KONDEMO

The New Testament in the Andelale Dialect of the Umbu-UnguLanguage of Papua New Guinea

Nupela Testamen long tokples Umbu-Ungu Andalale long NiuginiCopyright © 1998 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Umbu-Ungu Andelale (Umbu-Ungu)Dialect: AndelaleTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2012-10-04PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 28 May 2018 from source files dated 20May 20189fc3d58a-5325-55b3-ba6b-701bb0030e5e