ab alio exspectes, alteri quod feceris - co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego - Senekaab imo pectore - z całym sercem - Juliusz Cezarab love principium - początek od Jowisza (zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej) - Wergiliusz, Eklogiab ovo usque ad mala - od jajka do jabłek (od początku do końca) - Horacyabsens, carens - nieobecny traci (nieobecny sam sobie szkodzi)absentem laedit, qui cum ebrio litigat - kto rozmawia z pijanymi rani niepijącychacta est fabula - historia się dokonałaadeat invito ne quis discedere amore - nie śmiej odchodzić, gdy spotka Cię odmowa miłościad futuram rei memoriam - na przyszłą rzeczy pamiątkęad Kalendas Graecas - do greckich kalend (odkładanie czegoś na termin nieokreślony, nigdy - greckie kalendy nie istniały) - Swetoniusz, Boski Augustad multos annos - wielu lat (życzenie długiego życia)ad patres - do ojców (umrzeć; wybrać się na tamten świat)ad perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkęadulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum - młodość jest czasem uczenia się, lecz żaden wiek nie jest na to za późny (nigdy nie jest na to za późno)ad venerem quicumque voles attingere suam, si modo duraris, praemia digna feres! - ktokolwiek zechce dotknąć przedmiotu swej miłości, jeżeli tylko wytrwa, otrzyma należną nagrodę - Owidiuszaegroto dum anima est, spes est - jak długo chory jest w dobrej formie, tak długo pozostaje nadziejaaequam memento rebus in arduis servare mentem - pamiętaj o zachowaniu równowagi w trudnej sytuacji - Horacy, Pieśniaequitas sequitur legem - sprawiedliwość idzie za prawemage quod agis - rób co robisz (jak już coś robisz, rób to dobrze)alea iacta est - kostka została rzucona (gra się rozpoczęła, - słowa, które miał wypowiedzieć 10 stycznia 49 r. p.n.e. J. Cezar przekraczając Rubikon i wbrew rozkazom senatu rozpoczynając wojnę domową; wyrażenie oznaczające śmiałą i nieodwołalną decyzję - Swetoniusz, Boski Juliuszaliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra - cudze winy mamy na oku, własne za plecamialitur vitium vivitque tegendo - wada żywi się i wzrasta w ukryciualter alterum docet - jeden drugiego uczyalteri vivas oportet, si tibi vis vivere - trzeba byś żył dla innych, jeżeli chcesz żyć (z pożytkiem) dla siebie - Senekaamantes amantes - zakochani obłąkaniamantium irae amoris integratio - kłótnie kochanków umacniają ich miłość - Terencjuszamare humanum est, humanum ignoscere est - ludzką rzeczą jest kochać, ludzką rzeczą jest przebaczaćambitiosa non est fames - głód nie ma ambicji - Senekaamici, diem perdidi - przyjaciele, straciłem dzień - słowa cesarza Tytusa, który uświadomił sobie, że w tym dniu nie spełnił żadneo dobrego uczynku - Swetoniusz, Boski Tytusamicitia inter pocula contracta plerumquae vitrera est - przyjaźń zawarta przy kieliszku często kruchą jestamicus certus in re incerta cernitur - przyjaciela pewnego poznaje się w niepewnej sytuacji (biedzie) - Enniusz, Hecuba.amicus res secundae parant, res adversae prabant - rzeczy pomyślne przyjaciół przyciągają, niepomyślne ich sprawdzają

amicus verus rara avis est - prawdziwy przyjaciel jest jak rzadki ptakamicus vitae medicamentum - przyjaciel jest życia lekarstwem - Cyceronamor fati - miłość przeznaczeniaamor patriae nostra lex - miłość do Ojczyzny naszym prawemamor vincit omnia - miłość zwycięża wszystkoanguis in herba - wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo; uwaga! - niebezpieczeństwo) - Wergiliusz, Eklogianimam debet - winien jest swą duszę (zadłużony po uszy)anima vilis - podła dusza; nędzna istotaardua prima via est - pierwsza droga jest (zawsze) stroma (trudna)arrectis auribus - z nastawionymi uszamiars amandi - sztuka kochaniaars est celare artem - sztuka polega na ukryciu (wysiłków) sztukiars longa, vita brevis - sztuka jest długa a życie krótkiears non habet osorem nisi ignorantem - sztuka nie ma wrogów oprócz ignorantówartificem commendat opus - dzieło zachwala mistrzaasinus ad lyram - osioł przy lirze (pasuje jak wół do karety)asinus in tegulis - osioł na dachu (zła wróżba)audaces fortuna iuvat - śmiałym szczęście sprzyja - Wergiliusz, Eneidaaudi multa, dic pauca! - słuchaj dużo, mów mało!audi, vide, sile! - słuchaj, patrz, milcz!audiatur et altera pars - trzeba wysłuchać i drugiej (przeciwnej) strony (w sporze, procesie etc.) - starożytna zasada prawna przytoczona przez Senekę w tragedii Medeaaurea dicta - złote słowa - Lukrecjuszaurea mediocritas - złoty środek, najlepsza droga pomiędzy skrajnymi sytuacjami - Horacy, Pieśniaut bibat, aut abeat - niech pije, albo niech sobie idzie - Cyceronaut Caesar, aut nihil - albo Cezarem, albo niczymave, Caesar, morituri te salutant - witaj Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię (słowa, którymi gladiatorzy rzymscy pozdrawiali Cezara wkraczając na arenę)

balbus melius balbi verba cognoscit - jąkała jąkałę lepiej zrozumiebalnea, vina, venus corrumpunt corpora nostra, sed vitam feciunt balnea, vina, venus - kąpiele, wino i miłość niszczą nasze ciała, lecz to one sprawiają, że żyjemy!barba crescit, caput nescit - broda rośnie, rozumu nie przybywa (broda nikogo mędrcem nie czyni)barba non facit philosophum - broda nie czyni nikogo filozofembarbam video, sed philosophum non video - brodę widzę, filozofa nie (mądry z pozoru)barbarus hic ego sum, qui non intellegor ulli - tu jestem barbarzyńcą, którego nikt nie zrozumie - Owidiuszbeata est vita non quae secundum voluptatem est sed secundum naturam - szczęśliwe życie to nie jest życie stosujące się do wymogów rozkoszy, lecz życie przebiegające zgodnie z naturąbeate vivere est honeste vivere - żyć szczęśliwie znaczy żyć uczciwiebeatius est magis dare quam accipere - przyjemniej jest dawać niż przyjmowaćbeatus qui tenet - szczęśliwy kto trzyma (ma)

bella gerant fortes, tu, Pari, semper ama! - niech mężni prowadzą wojny, ty, Parysie, kochaj niezmiennie! - Owidiuszbella res est morte sua mori - piękną rzeczą jest umrzeć swoją własną śmierciąbelli causae (stant) - przyczyny wojny (są mocne)bellum nec timendum, nec provocandum - nie trzeba ani bać się wojny, ani jej prowokowaćbellum omnium contra /in/omnes - wojna wszystkich przeciw wszystkimbellum, pax rursum (in amore) - wojna, za chwilę znowu pokój (w miłości)bene diagnoscitur - to co dobrze zdiagnozowane, może być dobrze uleczonebene meritus - dobrze zasłużonybis dat, qui cito dat - dwa razy daje, kto szybko dajebis repetita non placent - powtórki nie są mile widziane - Horacy, Ars Poetica 365bona valetudo melior est quam maximae divitiae - dobre zdrowie jest więcej warte niż największy majątekboni semper beati - dobrzy (ludzie) zawsze szczęśliwi - Cyceronbono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici - dobremu panu ilu niewolników tylu przyjaciół, złemu panu ilu niewolników tylu nieprzyjaciółbonum ex malo non fit - dobro nie rodzi się ze zła - Senekaboss lassus fortius figit pedem - zmęczony wół szybciej pracuje

caeca invidia est - zazdrość jest ślepaCael(um) ipsum petimus (stultita) - głupotą naszą sięgamy do niebios (zenitu)Caesar non supra grammaticos - Cezar nie jest nad gramatykami (Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków) - Kasjusz Dioncaesarem stantem mori decet - cesarzowi przystoi umrzeć, stojąccalamitas virtutis occasio est - nieszczęście jest okazją do wykazania męstwa - Senekacalamitosus est animus futuri anxius et ante miserias miser - nieszczęsna jest dusza pełna trosk o przyszłość i nieszczęśliwa już przed nadejściem zgryzotycalcat iacentem vulgus - pospólstwo kopie leżącegocalvitum non est vitium, sed prudentiae indicium - łysina to nie ułomność, lecz oznaka mądrościcamelum videbis saltantem - zobacz tańczącego wielbłąda (usłysz bujdy)captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów, życzliwościcarpe diem - chwytaj dzień (korzystaj z każdego dnia, nie marnuj mijających chwil) - Horacy, Pieśnicarpent tua poma nepotes - owoce twojej pracy będą zbierać wnuki - Wergiliusz, Eklogicarum est, quod rarum est - drogie jest to co rzadkiecave canem - strzeż się psa; uwaga, pies (napis spotykany na mozaikowych posadzkach w przedsionku domów rzymskich)cave me domine ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo - strzeż mnie panie przed przyjaciółmi, z nieprzyjaciółmi sam dam sobie radęcaveant consules (ne quid detrimenti respublica capiat) - niech konsulowie czuwają (aby rzeczpospolita nie doznała żadnego usczerbku); - pierwsze słowa formuły, którą senat rzymski nadawał konsulom władzę dyktatorską w momentach krytycznych dla państwacave ne cadas - strzeż się, abyś nie upadłcedant arma togae - niech oręż ustąpi przed togą (niech władza wojskowa ustąpi przed władzą cywilną, niech nastanie pokój) - Cycero, O powinnościachcernutur in agendo virutes - w działaniu rozpoznajemy cnoty

certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliweceterum censeo Carthaginem delendam esse - poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć - słowa Katona, którymi kończył wszystkie swoje przemówienia w senaciecessante causa, cessat effectus - gdy znika przyczyna znika skutekcharta non erubescit - papier się nie rumieni (papier jest cierpliwy, można pisać wszystko)cibi condimentum est fames - głód jest przyprawą dla każdego posiłkucogitationis poenam nemo patitur - nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myślicognosce te ipsum - poznaj samego siebieconcordia civium murus urbium - zgoda mieszkańców murem miastaconcordia domi, foris pax - zgoda w domu, pokój na zewnątrzconcordia res parvae crescunt, discordia vel maximae dilabuntur - zgodą małe rzeczy wzrastają, niezgodą choćby największe się rozpadają - Sallustius, Bellum Iugurthinumconscientia mille testes est - sumienie jest tysiącem świadkówconsensus facit legem - zgoda tworzy prawoconsuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą - Cycero, De finibuscontraria contrariis curantur - przeciwne leczy się przeciwnym (zasada medycyny klasycznej)contra spem spero - wbrew obawom mam nadziejęcontra vim mortis non est medicamen in hortis - nie ma zioła na potęgę śmiercicontra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocycornix cornici oculum non effodit - kruk krukowi oka nie wykolecorrumpunt mores bonos colloquia mala - złe rozmowy psują dobre obyczajecrede, quod habes, et habes - wierz, że masz, a będziesz miałcredo, quia absurdum - wierzę, bo to jest niedorzeczność (wierzę, bo tego nie da się zrozumieć) - parafraza z dzieła Tertuliana, De carne Christicrescit sub pondere virtus - prześladowana cnota rośniecrux interpretum - krzyż tłumaczy (miejsce w tekście trudne do przetłumaczenia)cui bono? - na czyją korzyść ?; komu to miało przynieść pożytek?cui flavam religas comam, simplex munditiis? - dla kogo wiążesz płowozłotą grzywę, prosto odziana? - Horacycui prodest (scelus, is fecit) - komu przynosi (zbrodnia) korzyść (ten ją popełnił) - Seneka, Medeacum debita reverentia - z należnym poważaniem, szacunkiemcum grano salis - z ziarnkiem soli (z odrobiną rezerwy, sceptycyzmu)cum tacent, clamant - milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) - Cycero, In Catilinamcum ventis litigare - walczyć z wiatrem - Petroniuszcuneus cuneum trudit - klin wypycha klin (klin klinem)cupida sum vocem tuam audienti - jestem żądna słuchania twego głosucura, ut valeas! - trzymaj się

da daxtram misero - podaj prawicę nieszczęsnemuda locum melioribus - ustąp miejsca lepszym (od siebie)da mi basia mille, deinde centum - pocałunków daj mi tysiąc i setkę - Katullusda mihi factum, dabo tibi ius - udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawodabis improbe, poenas! - poniesiesz karę niegodziwcze - Wergiliuszdamnant quod non intelligunt - potępiają to czego nie pojmują - Kwintyliandamnosa quid non inminuit dies? - czegóż nieszczęsny czas nie wykoślawi? - Horacy

dare est docere reddere - dawać znaczy uczyć odwzajemnianiadat bene, dat multum, qui dat com munere vultum - daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem uśmiechdat quae quisque potest - każdy daje, co możedat veniam corvis, vexat censura columbas - cenzura wybacza krukom, a gnębi gołębiedata merces est erroris mei magna - wysoka była cena mojego błędude actu et visu - z doświadczenia i obserwacjide fumo in flammam - z dymu w ogień; z deszczu pod rynnęde gustibus non est disputandum - gusty nie podlegają dyskusji (w sprawach gustów nie należy się spierać)de lana caprina - o kozią sierść (spór o 'byle co') - Horacy, Listyde mortuis nihil nisi bene - o zmarłym nic, tylko dobrze (o zmarłych nie mówi się źle)de te fabula narratur - o tobie się mówi w bajce (do ciebie stosuje się to, co powiedziano) - Horacy, Satyrydelenda Carthago - Kartagina musi zostać zniszczona - Katon Starszydente superbo - wzgardliwym zębem (z lekceważeniem, z wyższością) - Horacy, Satyrydeus ex machina - Bóg z maszyny (nadprzyrodzone zdolności dla widza)dicere non est facere - mówić nie znaczy czynićdictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda)dictum sapienti est - mądremu wystarczy to, co powiedziano - Plaut, Persdies diem docet - dzień uczy dzieńdifficile est satiram non scribere - (w tych warunkach) trudno nie pisać satyry - Juwenalis, Satyrydifficilis in otio quies - w bezczynności trudno o odpoczynek (próżniactwo nie daje odpoczynku)diligentia comparat divitias - pilność zestawia bogactwa - Cycerondimidium facti, qui coepit, habet - połowę dzieła wykonał, kto je rozpoczął - Horacy, Listy 1, 2, 40dira necessitas - okrutna konieczność - Horacy, Pieśnidis aliter visum - bogowie inaczej uważali - Wergiliusz, Eneidadiscenda est virtus - cnoty należy uczyć - Seneka Młodszydiscipulus est proiris posterior dies - ostatni dzień jest uczniem pierwszegodisplicuit nasus tuus - twój nos się nie spodobał (stałeś się ofiarą kaprysu) - Juwenalis, Satyrydivide et impera - dziel i rządź (siej niezgodę, byś mógł łatwiej rządzić)divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem - Seneka Młodszydo, ut des - daję, abyś (i ty mi) dałdocendo discimus - ucząc innych sami się uczymy - parafraza z dzieła Seneki: Listyducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną - Seneka Młodszydomus finis est usus - granicą domu jest doświadczenie - Cycerondomus propria, domus optima - własny dom, domem najlepszymdonec eris felix multos numerabis amicos - tak długo jak jesteś szczęśliwy masz wielu przyjaciół - Owidiusz, Tristia I,9,5dubia in meliora partem interpretari debent - wszelkie wątpliwości powinny być interpretowane na korzyśćdubito ergo sum - wątpię, więc jestemduce et auspice - pod dowództwem i kierownictwemdulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę - Horacy, Pieśni

dum spiro, spero - nie tracę nadziei, dopóki oddychamdum vivimus, vivamum! - dopóki żyjemy, żyjmy!duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się kłóci, trzeci się cieszyduo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samodura lex, sed lex - twarde pda daxtram misero - podaj prawicę nieszczęsnemuda locum melioribus - ustąp miejsca lepszym (od siebie)da mi basia mille, deinde centum - pocałunków daj mi tysiąc i setkę - Katullusda mihi factum, dabo tibi ius - udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawodabis improbe, poenas! - poniesiesz karę niegodziwcze - Wergiliuszdamnant quod non intelligunt - potępiają to czego nie pojmują - Kwintyliandamnosa quid non inminuit dies? - czegóż nieszczęsny czas nie wykoślawi? - Horacydare est docere reddere - dawać znaczy uczyć odwzajemnianiadat bene, dat multum, qui dat com munere vultum - daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem uśmiechdat quae quisque potest - każdy daje, co możedat veniam corvis, vexat censura columbas - cenzura wybacza krukom, a gnębi gołębiedata merces est erroris mei magna - wysoka była cena mojego błędude actu et visu - z doświadczenia i obserwacjide fumo in flammam - z dymu w ogień; z deszczu pod rynnęde gustibus non est disputandum - gusty nie podlegają dyskusji (w sprawach gustów nie należy się spierać)de lana caprina - o kozią sierść (spór o 'byle co') - Horacy, Listyde mortuis nihil nisi bene - o zmarłym nic, tylko dobrze (o zmarłych nie mówi się źle)de te fabula narratur - o tobie się mówi w bajce (do ciebie stosuje się to, co powiedziano) - Horacy, Satyrydelenda Carthago - Kartagina musi zostać zniszczona - Katon Starszydente superbo - wzgardliwym zębem (z lekceważeniem, z wyższością) - Horacy, Satyrydeus ex machina - Bóg z maszyny (nadprzyrodzone zdolności dla widza)dicere non est facere - mówić nie znaczy czynićdictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda)dictum sapienti est - mądremu wystarczy to, co powiedziano - Plaut, Persdies diem docet - dzień uczy dzieńdifficile est satiram non scribere - (w tych warunkach) trudno nie pisać satyry - Juwenalis, Satyrydifficilis in otio quies - w bezczynności trudno o odpoczynek (próżniactwo nie daje odpoczynku)diligentia comparat divitias - pilność zestawia bogactwa - Cycerondimidium facti, qui coepit, habet - połowę dzieła wykonał, kto je rozpoczął - Horacy, Listy 1, 2, 40dira necessitas - okrutna konieczność - Horacy, Pieśnidis aliter visum - bogowie inaczej uważali - Wergiliusz, Eneidadiscenda est virtus - cnoty należy uczyć - Seneka Młodszydiscipulus est proiris posterior dies - ostatni dzień jest uczniem pierwszegodisplicuit nasus tuus - twój nos się nie spodobał (stałeś się ofiarą kaprysu) - Juwenalis, Satyrydivide et impera - dziel i rządź (siej niezgodę, byś mógł łatwiej rządzić)divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem - Seneka Młodszydo, ut des - daję, abyś (i ty mi) dałdocendo discimus - ucząc innych sami się uczymy - parafraza z dzieła Seneki: Listy

ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną - Seneka Młodszydomus finis est usus - granicą domu jest doświadczenie - Cycerondomus propria, domus optima - własny dom, domem najlepszymdonec eris felix multos numerabis amicos - tak długo jak jesteś szczęśliwy masz wielu przyjaciół - Owidiusz, Tristia I,9,5dubia in meliora partem interpretari debent - wszelkie wątpliwości powinny być interpretowane na korzyśćdubito ergo sum - wątpię, więc jestemduce et auspice - pod dowództwem i kierownictwemdulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę - Horacy, Pieśnidum spiro, spero - nie tracę nadziei, dopóki oddychamdum vivimus, vivamum! - dopóki żyjemy, żyjmy!duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się kłóci, trzeci się cieszyduo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samodura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo rawo, ale prawo

faber est quisque suae fortunae - każdy jest kowalem swego losufabula docet - bajka uczy (oto morał tej bajki)fabulis non expletur venter - bajkami żołądka nie napełniszfalsus utinam vates sim - obym był fałszywym prorokiem - Liwiuszfac et extusa - najpierw zrób, potem usprawiedliwiaj sięfac et spera - działaj i miej nadziejęfac fideli sis fidelis - bądź wierny temu, kto wierny tobiefac simile - zrób podobniefac te ipse felicem - uczyń sam siebie szczęśliwymfacile dictu, difficile factu - łatwo powiedzieć, trudniej zrobićfacile est enim tenores adhuc animos componere, difficulter reciduntur vitia, quae nobiscum creverunt - łatwo bowiem kształtować jeszcze młode dusze, trudno natomiast ukrócić wady, które urosły wraz z nami - Senekafacil(e) omnes, cum valemus, recta consili(a) aegrotis damus - my wszyscy, kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo dajemy dobre rady chorymfacile remedium est ubertatis - z nadmiarem łatwo sobie poradzić (od przybytku głowa nie boli)facilius oppresseris quam revocaveris (ingenia studiaque) - (talenta i nauki) łatwiej można stłumić, niż do życia przywrócić - Tacytfacta est grando et ignis - powstał grad i ogieńfacta loquuntur - fakty krzyczą (mówią same za siebie)facta non praesumuntur, sed probantur - faktów się nie domniemywa, lecz je udowadniafacta notoria - ogólne znane faktyfacta sunt verbis difficilora - czyny są trudniejsze niż słowafactum est - stało sięfactum est factum - zrobiono to co zrobionofactum non fabula - fakt, nie bajkafaecem bibat, qui vinum bibit - kto pije wino, niech wypije osad (kto naważył piwa niech sobie je sam wypije)

fama crescit eundo - plotka rośnie rozchodząc się - Wergiliusz, Eneida, 4, 175fama nihil est celerius - nic nie jest szybsze od plotkifames artium magistra - niedostatek jest nauczycielem rzemiosłafames est optimus coquus - głód jest najlepszym kucharzem - Cyceronfas est et ab hoste doceri - wolno się uczyć nawet od wroga - Owidiuszfata viam invenient - przeznaczenie znajdzie drogę - Wergiliuszfavete linguis - milczcie w skupieniu - Horacyfeci, quod potui, faciant meliora potentes - zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej (wierszowana parafraza słów wypowiadanych przez konsulów, gdy przekazywali swój urząd następcy)felix qui potuit rerum cognoscere - szczęśliwy (ten), który może zrealizować coś - Wergiliusz, Georgica 2.490festina lente! - spiesz się powoli (nie działaj pochopnie) - maksyma Oktawiana Augusta cytowana przez Swetoniusza: Boski Augustfide, sed qui, vide - ufaj, ale uważaj komu ufaszfides punica - wierność punicka (wiarołomność)finis coronat opus - koniec wieńczy dziełofortuna dictur caeca - mówi się, że los jest ślepyfortes fortuna adiuvat - śmiałym szczęście sprzyja - Terencjusz, Phormiofugit hora - czas uciekafumum vendere - sprzedwać dym (mamić obietnicami)

Galia est omnis divisa in partes tres - Galia jako całość dzieli się na trzy części - Cezar, O wojnie galijskiejGalilaee, vicisit! - Galilejczyku, zwyciężyłeś galinarum lac - ptasie mlekogallina scripsit - nagryzmolić jak kura pazurem (dosł. kura napisała)gallus in suo sterquilinio plurium potest - kogut na swojej kupie nawozu wszechwładny - Senekagaudeamus igitur, iuvenes dum sumus! - radujmy się więc dopóki jesteśmy młodzi - początek pieśni studenckiejgaude sorta tua - ciesz sie ze swego losugaudet tentamine virtus - cnota raduje się, gdy jest wystawiona na próbęgaudi maeror comes - towarzysz radości - smutekgaudia principium nostri sunt saepe doloris - radości często są przyczyną naszego bólugaudium certaminis - radość walkigaudium in litteris est - radość jest w naucegemma gemmarum - klejnot nad klejnotamigenerosos animos labor nutrit - dla dusz szlachetnych trud jest pokrzepieniemgenius loci - duch opiekuńczy miejsca (osoby)gens togata - obywatele rzymscy (dosł. lud w togach)genus irritabile vatum - drażliwy ród poetów - Horacy, Listygladiator in arena consilium capit - gladiator podejmuje decyzję na areniegleatum sero dueli paenitet - uzbrojonemu nie czas narzekać na wojnęgloriam qui spreverit, veram habebit - kto wzgardził sławą, zyskał sławę prawdziwągloria patriae - chwała ojczyzniegloria victis - chwała zwyciężonymgloria virtuti resonat - sława jest echem cnotygloriosae memoriae - sławnej pamięci

Graecia capta ferum victorem cepit - Podbita Grecja dzikich zwycięzców podbiłaGraecia victa victorem vicit - Grecja zwyciężona zwycięzcę pokonałagradiam - stopniowograta novitas - miła [jest] nowośćgratia gratiam parti - uprzejmość rodzi uprzejmośćgratias tibi (maximas) ago - (serdecznie) dziękujęgraviora manent - trudniejsze dopiero przed nami - Wergiliusz, Eneidagravissimum est imperium - najcięższa jest władzagutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo - kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym spadaniem - Owidiusz, Listy z Pontu

habeas tibi - zatrzymaj to sobiehabet suum venenum blanda oratio - zawiera swój jad i przymilna mowahabent sua fata libelli - i książki mają swoje losy - Terentianus Maurus, De litteris, de syllabis, de metrishabita fides ipsam plerumque fidem obligat - okazane zaufanie zobowiązuje zwykle do wzajemnej ufnościhabita tecum - wniknij w siebiehabita ut migraturus - mieszkaj, jakbyś miał odejśćhac urget lupus hac canis -z jednej strony grozi wilk, a z drugiej pies hac via - tą drogąhaec est fides - oto wiernośćhaec habui dicere -to właśnie chciałem powiedzieć haec hactenus - wystarczy już o tymhaec lex valet in omnes - to prawo dotyczy wszystkichhaec res tibi cordi sit - miej tę sprawę na sercuhaec Sibyllae foliis obscuriora - to mniej zrozumiałe od wyroczni Sybillihaeret res - w tym rzeczhanc personam induisti, agenda est - wziąłeś na siebie tę rolę, więc ją grajhanc tibi cane cantilenam - zaśpiewaj sobie tę piosenkęHannibal ante portas - Hannibal pod bramami - okrzyk trwogi Rzymian po klęsce pod Kannami (wyrażenie oznaczające bliskie niebezpieczeństwo)haud equidem tali me dignor honore - co do mnie, nie czuję się godzien takiego zaszczytuhaud ignota loqur - nie mówię rzeczy nieznanychhaud semper errat fama - nie zawsze myli się powszechna opiniahaurit aquam cribo, qui discere vult sine libro - sitem czerpie wodę, kto chce uczyć się bez książekheu me miserum! - o, ja nieszczęśliwy!helluo librorum - mól książkowy (dosł. pożeracz książek)hic haeret aqua - tu zatrzymała się woda (w tym cała trudność)hic et nunc - tu i terazhic esse et illic simul non possumn - nie mogę być tu i tam jednocześniehic est depositus - tutaj został złożonyhic iacet lepus - tu leży zając (w tym cała trudność)hic sunt leones - tu przebywają lwy (oznaczenie na mapach nieznanych krain)historia magistra vitae - historia (jest) nauczycielką życiahoc erat in votis - to było w moich życzeniach - Horacy, Satyryhoc erit post me, quod ante me fuit - to samo będzie po mnie, co przede mną było

hoc fac - tak czyńhodie mihi, cras tibi - dzisiaj mnie, jutro tobiehominem non odi, sed eius vitia - nie człowieka nienawidzę, lecz jego błędówhominem quaero - szukam człowieka - Fedrus, Bajkihominem te memento - pamiętaj, że jesteś (tylko) człowiekiem - słowa, które powtarzał szeptem niewolnik, stojący na wozie za zwycięskim wodzem, odbywającym tryumf w Rzymiehomines quod volunt credunt - ludzie wierzą w to w co chcą wierzyć - Juliusz Cezarhomines sumus, non dei - jesteśmy ludźmi, nie bogami - Swetoniuszhominis est errare, insipientis in errore perseverare - ludzką rzeczą jest błądzić, głupców rzeczą trwać w błędziehominum optimorum - spośród najlepszych ludzihomo doctus in se semper divitias habet - człowiek uczony zawsze posiada bogactwo w sobiehomo est animal sociale - człowiek jest zwierzęciem towarzyskimhomo homini lupus est - człowiek człowiekowi jest wilkiem - Plaut, Asinariahomo homini consulere debet - człowiek człowiekowi powinien pomagaćhomo improbus beatus non est - człowiek nieuczciwy nie jest szczęśliwyhomo res sacra homini - człowiek dla człowieka świętościąhomo sum, humani nihil a me alienum puto - jestem człowiekiem, nic, co ludzkie, nie jest mi obce - Terencjusz, Haeutontimorumenoshonesta fama melior pecunia - szczera opinia lepsza niż pieniądzehonesta res est laeta paupertas - szacowna to rzecz pogodne ubóstwo - Seneka Młodszyhonesta vita beata est - zaszczytne życie jest szczęśliwehonores mutant mores, sed raro in meliores - zaszczyty zmieniają obyczaje, lecz rzadko na lepszehonos habet onus - zaszczyt pociąga za sobą obowiązkihorrible dictu - strach powiedzieć hospes hospiti sacer - gość to świętość dla gospodarzahospes, hostis - (każdy) obcy, (to) wróghumana ferre - znosić cierpliwie przypadłości ludzkiehumana non sunt turpia - co ludzkie, to nie hańbi

iactantius maerent, qui minus dolent - wyrażają swój ból bardziej okazale ci, którzy mniej cierpiąibi patria, ubi bene - tam ojczyzna, gdzie (jest) dobrze - Cyceron, Rozmowy tuskulańskieibi victoria, ubi concordia - tam zwycięstwo, gdzie zgodaidem - ten samid est (i.e.) - to znaczyid quod erat demonstrandum - to, co było do udowodnieniaid quod interest - to, co stanowi różnicęignavia corpus hebetat, labor firmat - nieróbstwo osłabia ciało, a praca je krzepiignavia est iacere, dum possis surgere - tchórzostwem jest leżeć, kiedy można powstaćignavis semper feriae - dla leniwych zawsze świętoigni ferroque - ogniem i mieczemignis, mare, mulier - tria mala - ogień, morze, kobieta - trzy nieszczęściaignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi się ogniemignoratia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi (nikt nie może się zasłaniać nieznajomością prawa)

ignoti nulla cupido - nieznane nie nęci (nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje) - Owidiusz, Sztuka kochaniaimbrobus est, qui amico non prodest quamquam potest - niegodziwcem jest ten co chociaż może, to nie pomaga przyjacielowiimpares nascimur, pares morimur - rodzimy się nierówni, umieramy równi - Senekaimpos animi - słaby na umyśle (głupiec) - Plautimperare sibi maximum imperium est - rządzić sobą jest największą władzą - Senekaimpossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwychin anima vili - na duszy lichej (np. o doświadczeniach naukowych przeprowadzanych na zwierzętach)in aqua scribis - piszesz na wodzie (realizacja czegoś jest wątpliwa)in arena aedificas - budujesz na piasku (plany oparte na nierealnych podstawach)in articulo mortis - w obliczu śmierciin Bellonae hortis nascuntur semina mortis - w ogrodach Bellony (bogini wojny) rodzą się nasiona śmierciin cauda venenum - trucizna jest w ogonie (złośliwość zawarta jest na końcu niewinnie zaczynającego się listu, przemówienia, wiadomości)incidis in Scyllam vitare Charybdim - wpadasz na Scyllę chcąc ominąć Charybdę (z deszczu pod rynnę) - według mitologii rzymskiej przesmyku pomiędzy Italią a Sycylią strzegły na jednym brzegu Scylla, na drugim Charybda incredibile visu - niepodobna uwierzyć własnym oczomingrata patria, ne ossa quidem habebis - niewdzięczna ojczyzno, nie będziesz miała nawet (moich) kości - słowa przypisywane Scypionowi Afrykańskiemu, pogromcy Hannibala pod Zamą oskarżonego później o przekupstwoin hoc signo vinces - pod tym znakiem zwyciężysz - te słowa pod świecącym krzyżem na niebie miał usłyszeć Konstantyn Wielki w czasie marszu na Rzym, przed stoczeniem bitwy z Maksencjuszemin labore virtus et vita - w pracy cnota i życiein magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcieć (wystarczającą zasługą w wielkich sprawach są już same dobre chęci) - Propercjuszin medio stat veritas - prawda leży pośrodkuin merito - w rzeczy samejin perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkęin perpetuum - na zawszein saecula saeculorum - na wieki wiekówin summo gradu - w najwyższym stopniuinter arma silent leges - w czasie wojny milczą prawainter arma silent Musae - wśród broni milczą Muzy (w czasie wojny nie rozwija się twórczość artystyczna)invidia gloriae assiduus comes est - zawiść jest stałym towarzyszem sławyinvidia gloriae umbra est - zazdrość jest cieniem chwałyin vino veritas - w winie prawda (wino rozwiązuje język)invitum qui servat, idem facit occidenti - kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał - Horacyipsa sua melior fama - lepszy od swej reputacji - Owidiusz. Listy z Pontuira furor brevis est - gniew jest krótkim szaleństwem - Horacyira initium insaniae est - gniew początkiem szaleństwa jest

ira odium generat - gniew rodzi nienawiśćira sine viribus vana est - gniew nie poparty siłą jest próżny - Seneka Starszyirremeabilis unda - fala, od której nie ma powrotu (o Styksie - rzece umarłych); śmierć - Wergiliusz, Eneidais fecit, cui prodest - ten zrobił, komu to przynosi korzyśćiucundi acti labores - miłe są prace zakończone - Cyceroniucundi peracti labores - miłe są trudy przepędzoneiudex est lex loquens - sędzia jest mówiącym prawemiurare in verba magistri - przysięgać na słowa nauczyciela (ślepo wierzyć) - Horacy, Listyiustitia civitatis fundamentum - sprawiedliwość fundamentem państwaiustitia omnibus - sprawiedliwość dla wszystkich

labor fallit curas - praca oszukuje troskilabor omnia vincit - praca wszystko przezwycięża - Wergiliusz, Georgikilabores pariunt honores - -trudy przynoszą zaszczytylabuntur anni - upływają latalacrimae celeriter arescunt - łzy szybko wysychająlacrimis adamanta movebis - łzami nawet kamień skruszyszlaesa maiestas - zdrada stanulaetificat stultum grandis promissio multum - wielka obietnica ogromnie głupca cieszylapsus memoriae - błąd pamięcilaetitia exsultare - skakać z radościlaetius est, quoties magno sibi constat honestum - Sukces tym słodszy, im więcej trudów włożono w jego osiągnięcielapsus lingue - przejęzyczenielarga manu - szczodrą rękąlatet anguis in herba - wąż ukrywa się w trawie (ukryte niebezpieczeństwo) - Wergiliusz, Eklogilatrante uno latrat statim et alter canis - gdy jeden pies zaszczeka, drugi natychmiast królujelaudant, quod non intellegunt - chwalą to, czego nie rozumiejąlaudator temporis acti - chwalca przeszłości (ten, kto gloryfikuje przeszłość nie doceniając czasów obecnych) - Horacy, O sztuce poetyckiejlavare manus - umywać ręcelegem nocens veretur fortunam innocens - przestępca boi się prawa, niewinny - losuleges ab omnibus intellegi debant - ustawy powinny być zrozumiałe przez wszystkichlenior et melior fis accedente senecta - zbliżając się do starości stajemy się łagodniejsi i lepsi.lex dilationes exhorret - prawo nie znosi zwłokilex est, quod notamus - to co piszemy, stanowi prawolex iubet ea, quaefacienda sunt, prohibetque contraria - prawo nakazuje to, co należy czynić, a wzbrania rzeczy przeciwnychlex neminem cogit ad impossibilia - prawo nikogo nie zmusza do rzeczy niemożliwychlex retro non agit - prawo nie działa wsteczlibri amici, libri magistri - książki przyjaciółmi, książki nauczycielamilittera docet, littera nocet - litera uczy, litera szkodzilittera scripta manet - słowo zapisane pozostajelongum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla - dzięki radom droga jest długa, dzięki przykładom - krótka i skuteczna

lucidus ordo - jasny układ (treść) - przejrzysta konstrukcjia utworu - Horacy, O sztuce poetyckiejlupus in fabula - wilk w bajce (o wilku mowa, a wilk tuż) - Terencjusz, Adelphi macte animo! - chwała duchowi, odwadze; śmiało, odwagi! - Publiusz, P. Stacjuszmagister elegantiarum - mistrz wytwornościmagna cum laude - z wielką chwałąmagna di curant, parva neglegunt - o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbająmagna est vis conscientiae - wielka jest siła opiniimagna ex parte -po większej części magna neglegentia culpa est - wielkie niedbalstwo to winamagna opera - wielkie dziełamagna otia caelia - wielka jest obojętność niebmagna pars - duża częśćmagna pars fui - byłem większą częścią, brałem czynny udziałmagna petis - żądasz [zbyt] wielkich rzeczy magna promittitis - wiele obiecujeciemagnas inter inops - nędzny pomiędzy skarbamimagnas it fama per urbes - fama idzie przez wielkie miasta - Wergiliusz, Eneidamagna servitus est magna fortuna - wielką niewolą jest majątekmagne res est amor - wielka to rzecz - miłośćmagni nominis umbra - cień wielkiego imienia (cień dawnej świetności) - Lukan, Pharsaliamagnum bonum - wielkie dobromagnum ignotum - wielka niewiadomamagnum in parvo - wiele w małym (wiele treści zawartych w krótkiej wypowiedzi, utworze)magnum opus - wielkie dziełomagnum vectigal parsimonia - oszczędność to wielki dochódmagnus gubernator et scisso navigat velo - dobry sternik płynie nawet z poszarpanym żaglemmagnus ille, qui in divitiis pauper est - wielki ten, kto będąc bogatym, żyje jak ubogi - Senekamagnus in minimus - wielki [człowiek] w małych [sprawach]magnus ope minorum - wielki [dzięki] pomocy mniejszychmaior e longinquo reverentia - oglądane z daleka wszystko wygląda ładnie - Tacyt, annals 1,47maiores nostri - nasi przodkowiemaiori cede - ustąp większymmaiorque videtur et melior vicina seges - i lepsze, i większe wydaje się zboże sąsiadamala herba cito cresit - złe zioło wyrasta szybkomala emptio semper ingrata - zły zakup zawsze niemiłymala fama - zła sławamala fide - w złej wierze, nieuczciwiemala gallina - malum ovum - marna kura - marne jajkomalum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia - Seneka Młodszymedicus curat, natura sanat - lekarz leczy, natura uzdrawiamanifesta non egent probatione - oczywiste nie wymaga dowodumanus manum lavat - ręka rękę myje - Seneka, Apocolocynthiosismaximae fortunae minime crede - największemu szczęściu wierz najmniej

medio tutissimus ibis - najbezpieczniej przejdziesz środkiem - Owidiusz, Przemianymeliores, prudentiores, constantiores nos tempus facit - czas czyni nas lepszymi, roztropniejszymi i bardziej statecznymimemento te hominem esse - pamiętaj, że jesteś człowiekiemmemini tui, memento mei - pamiętam o tobie, pamiętaj o mnieme nemo ministro fur erit - nie będę pomocnikiem złodzieja; nikt przy mojej pomocy kraść nie będzie - Juvenalis, Satyry, 3, 46mens sana in corpore sano - w zdrowym ciele zdrowy duch - Juvenalis, Satyrymirabile dictu - aż dziw powiedziećmodus vivendi - sposób życiamore antiquo - starym obyczajemmore maiorum - obyczajem przodkówmors certa, hora incerta - śmierć jest pewna, ale [jej] godzina nieznanamors malum non est, sola ius aequum generis humani - śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki - Senekamors ultima ratio - śmierć jest ostatecznym argumentemmos maiorum - obyczaj przodków (zastępujący starożytnym Rzymianom kodeks cywilny)mos pro lege - zwyczaj zastępuje prawomulier ideo bene olet, quia nihil olet - kobieta wtedy ładnie pachnie, gdy wcale nie pachnie - Cyceronmulti multa sciunt, nemo omnia - wielu wie dużo, wszystkiego nie wie niktmultum in parvo - wiele w małymmultum, non multa - dużo, a niewiele (wiele pod względem ilości, niewiele pod względem jakości; mało, ale dokładniej) - Pliniusz Młodszymundi est propria virtus - cnota jest właściwością świata - Cyceronmundus vult decipi, ergo decipiatur - świat chce być oszukiwany, więc niech będzie oszukiwanymuros erigunt, mores neglegunt - wznoszą mury, a lekceważą obyczaje

nam ita nobis placet - bo tak nam się podobanam numquam tacet - bo nigdy nie zachowuje milczenianam tua res agitur, paries cum proximus ardet - przecież o twoją sprawę chodzi, gdy pali się dom sąsiadanarrata refero - opowiadam usłyszanenascuntur poetae, fiunt oratores - [ludzie] stają się mówcami, poetami się rodząnatale solum dulce - rodzinna ziemia słodkanati melioribus annis - urodzeni w lepszych czasachnatura aliud alii iter ostendit - druga natura inną drogę pokazujenatura horret extrema - natura nie znosi skrajnościnatura horret vacuum - natura wzdraga się przed próżniąnaturae convenienter vive! - żyj zgodnie z naturąnaturae lusus - wybryk naturynatura incipit, ars dirigit, usus perficit - natura zaczyna, sztuka kieruje, praktyka wygładzanaturales necessitates - naturalne potrzebnynaturalia non sunt turpia - to, co naturalne nie przynosi wstydunavigare necesse est, vivere non est necesse - żeglowanie jest rzeczą konieczną, życie - niekonieczną

- Pompejusz Wielkinec Caesar supra grammaticos - nawet Cezar musi poddać się regułom gramatykinecesse est multos timeat quem multi timent - wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi - Senekanec Hercules contra plures - i Herkules nie poradzi przeciwko wielunec locus, ubi Troia fuit - nie ma śladu po miejscu, gdzie była Trojanec plus ultra - nic nad to; do wyczerpania możliwości (szczyt możliwości)nec tecum possum vivere, nec sine te - nie mogę żyć z tobą ani bez ciebieneglegentia culpa est - lekceważenie jest winąnemo est casu bonus - nikt nie jest dobry przez przypadek - Seneka Młodszynemo ignavia immortalis factus est - nikt nie stał się nieśmiertelny poprzez gnuśnośćnemo iudex (testis) idoneus in propria causa - nikt nie jest odpowiednim sędzią (świadkiem) we własnej sprawienemo regere potest nisi qui et regi - tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym - Senekanemo sapiens, nisi patiens - nie jest mądry ten, kto nie jest cierpliwynemo scit, ubi calceus urat, nisi qui eum portat - tylko ten wie, gdzie go trzewik ciśnie, kto go nosinemo sine vitiis est - nikt nie jest bez winynemo tenetur ad impossibile - nikt nie może być zmuszony do rzeczy niemożliwychnemo timendo ad summum pervenit locum - nikt nie doszedł do celu poprzez strachnemo usque ad mortem beatus mansit - nikt aż do śmierci nie był szczęśliwyne puero gladium - nie dawaj dziecku mieczanervus belli pecunia (est) - nerwem wojny (jest) pieniądz - Cyceronne quid nimis - aby nie zanadto - Terencjusz, Andriane sutor supra crepidam iudicet - niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika - Pliniusz Starszynihil citius senescit quam gratta - nic nie starzeje się szybciej niż wdzięcznośćnihil est ab omni parte beatum - nie ma rzeczy ze wszystkich stron szczęśliwej (nie ma całkowitego szczęścia) - Horacy, Pieśninihil est tam angusti animi quam amare divitias - nic tak nie świadczy o małostkowości jak umiłowanie bogactwanihil fit sine causa - nic nie dzieje się bez powodunihil homini certum est - nic człowiekowi nie jest pewnenihil novi - nic nowegonihil obstat - nic nie stoi na przeszkodzienil admirari - niczemu się nie dziwić - Horacy, Listynil desperandum - nie należy rozpaczać, nie trzeba tracić nadziei - Horacy, Pieśninil melius (est) quam cum ratione tacere - nie ma nic lepszego nad rozsądne milczenienil mirari, nil indignari, sed intellegere - nie dziwić się, nie oburzać, lecz zrozumiećnil mortalibus ardui est - nic dla człowieka nazbyt stromenil nisi bene - (mów) nie inaczej, tylko dobrzenitimur in vetitum - dążymy do tego co zakazane - Owidiusz, Amores, III,4,17nolens volens - chcąc nie chcącnomen omen - nazwisko [stanowi] wróżbęnomina sunt odiosa - nazwiska są nienawistne (w pewnych okolicznościach nie należy wymieniać nazwisk) - Cyceronnon bis in idem - nikogo nie należy karać po raz drugi za to samo

non compos mentis - niespełna rozumu; nie przy zdrowych zmysłachnon est beatus, esse se qui non putat - nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa - Senekanon est viri timere sudorem - nie przystoi mężczyźnie bać się trudu - Senekanon fui, fui, non sum, non curo - nie byłem, byłem, nie ma mnie więc nie dbam o to (napis nagrobny)non licet - nie wolno; nie godzi sięnon licet omnibus adire Corinthum - nie każdemu jest dane odwiedzić Korynt - Horacy, epistles I,17,36non liquet - nie jest jasne; nic stąd nie wynika (zwrot oznaczający niemożność rozstrzygnięcia wątpliwego zagadnienia)non nova, sed nove - nie (jest to rzecz) nowa, ale w nowy (sposób podana)non omnes omnia possumus - nie wszystko potrafimy (wiemy) - Wergiliusznon omne quod licet honestum est - nie wszystko, co dozwolone, jest godziwenon omne quod nitet aurum est - nie wszystko, co się świeci jest złotemnon omnis moriar - nie wszystek umrę (będę żył w moich utworach) - Horacy, Pieśninon qui parum habet, sed qui plus cupiti pauper est - nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten kto pragnie więcej - Senekanon plus ultra - nic nadto, szczyt doskonałościnon satis unius opinio - nie wystarczy jedna opinianon scholae, sed vitae discimus - uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (zmienione słowa Seneki w Listach: nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły)non tam bene cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeant - sprawy ludzkie nie idą aż tak dobrze, żeby się podobało większości to, co lepszenon ut edam vivo, sed ut vivam edo - nie żyję po to żeby jeść, lecz jem po to, żeby żyćnon vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum - nie szata zdobi człowieka, ale człowiek szatęnosce te ipsum - poznaj samego siebienostro periculo - na nasze ryzykonota bene - zwróć uwagęnovus fructus, novus luctus - nowe dzieci, nowy kłopotnuda veritas - naga prawda - Horacy, Pieśninulla dies sine linea - ani jeden dzień bez kreski (słowa Pliniusza Starszego o greckim malarzu Apellesie)nulla poena sine lege - nie ma kary bez przepisu prawa (zasada przyjęta przez nowożytne ustawodastwa karne, wg. której sąd może wymierzyć tylko taką karę, jaką przewiduje za to przestępstwo ustawa karna)nulla sine Deo mens bona est - bez Boga żadna myśl nie jest dobra - Senekanulla res tam necessaria est quam medicina - nic nie jest tak potrzebne jak medycynanullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez przepisu prawa (nie jest przestępstwem czyn, którego nie przewiduje ustawa karna)nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit - nie było (jeszcze) wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwanumquam periculum sine periculo vincitur - niebezpieczeństwo nigdy nie zostanie pokonane bez ryzykanunc est bibendum! - pora pić! (czas uczcić niespodziewany sukces!) - Horacy, Pieśni nuptiae nuptiarum sunt occasiones - jedno wesele jest okazją do drugiego

ob eam rem - z tego powoduobest plerumque iss, qui discere volunt, auctoritas eorum, qui docent - powaga tych, którzy uczą, staje się przeszkodą dla tych, którzy chcą się uczyćobiectum quaestionis - przedmiot rozważaniaobiit sine prole - zmarł bezpotomnieobiter dictum - powiedziane mimochodemobligatio impossibilium - zobowiązanie, którego nie można wypełnićobligatio sub fide nobili - zobowiązany pod słowem honoruoblivio signum neglegentiae - zapomnienie jest znakiem lekceważeniaobscura persona - wątpliwy człowiekobsequium amicos, veritas odium parit - ustępliwość rodzi przyjaciół, szczerość - wrogów - Terencjusz, Andriaobtrectatio frequens - stała nieżyczliwośćob turpem causam - z wstydliwego powoduoccasio furem facit - okazja czyni złodziejaoccidit, occidit spes omnis - upadła, upadła wszelka nadziejaoccurrunt homines, nequeunt occurrere montes - spotykają się ludzie, a góra z górą się nie spotkaoculus domini saginat equum - pańskie oko konia tuczyoculis plus vident quam oculus - kilka oczu zobaczy więcej niż jednooderint, dum metuant - niech nienawidzą, byle tylko się bali - Lucjusz Akcjusz, Atreuszodi et amo - kocham i nienawidzęodi profanum vulgus et arceo - nienawidzę nieo�wieconego tłumu i unikam go - Horacy, Pieśni, 3,1,1o fallacem hominum spem! - jak złudną jest nadzieja - Cyceronofficium officio provocatur - grzeczność jest powodowana grzecznościąo imitatores, servum pecus! - o naśladowcy, trzodo niewolników! - Horacy, Listyoleum et operam perdidi - straciłem olej (w lampce oliwnej) i pracę; pracowałem nadaremnie - Plautomne ignotum pro magnifico - wszystko co nieznane, (wydaje się) wspaniałe - Tacyt, Żywot Agrykoliomne trinum perfectum - wszystko, co potrójne (jest) doskonałeomne vivum ex ovo - wszystko co żyje (powstaje) z jajaomne vivum ex vivo - wszystko co żyje (powstaje) z istoty żywejomnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt - wszyscy chcą być zdrowi, ale często robią rzeczy, które szkodzą ich zdrowiuomnia levi momento pendent - wszystko wisi na włosku - Liwiuszomnia mea mecum porto - wszystko co moje noszę z sobąomnia orta occidunt et aucta sensecunt - wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się - Salustiuszomnia reliquit servare rem publicam - wszystko porzucił, by ratować republikę - dewiza orderu Cyncynata uważanego za wzór starorzymskich cnót obywatelskichomnia vincit Amor et nos cedamus Amori - miłość wszystko zwycięża - i my ulegnijmy miłości - Wergiliusz, Eklogiomnis ars naturae imitatio est - każda sztuka jest naśladowaniem natury - Seneka Młodszyomnis conventio ius facit inter partes - każda umowa tworzy prawo między stronami

omnium artium mediciuna nobilissima est - medycyna jest najszlachetniejszą z naukoptimum medicamentum quies est - spokój jest najlepszym lekarstwemore rotundo - zaokrąglonymi ustami (mówić z dobrą dykcją) - Horacy, O sztuce poetyckiejo tempora! o mores! - o czasy! o obyczaje! - słowa Cycerona w jego mowie przeciw Katylinie (wyrażenie oburzenia na widok zepsucia, rozluźnienia obyczajów)otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura - życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka - Seneka, Listy

pacta clara, boni amici - [gdy] układy są jasne, [są] dobrzy przyjacielepacta sunt servanda - należy przestrzegać umówpallida mors - blada śmierćpanem et circenses - chleba i igrzysk (hasło wyrażające żądanie oznaczające brak szlachetniejszych celów, oddawanie się zaspokajaniu zwykłych potrzeb)parcere subiectis et debellare superbos - oszczędzać poddających się i poskramiać pysznych - Wergiliusz, 6,853parcus assidet insano - skąpiec bliski szalonemuparentes carissimus habere debemus - rodziców, za najdroższych mieć musimypares cum paribus facillime congregnatur - równi z równymi łączą się najlepiejparieti loqueris - mówisz do ścianyparturient montes, nascetur ridiculus mus - zległy w połogu góry, a rodzi się śmieszna mysz - Horacy, O sztuce poetyckiejparva domus, parva cura - mały dom, mała troskapatriam amamus non quia magna est, sed quia nostra - ojczyznę kochamy nie dlatego, że jest wielka, ale dlatego, że naszapauperrimi non semper misserimi - najubożsi nie zawsze najbardziej nieszczęśliwipax melior est quam iustissimum bellum - pokój jest lepszy niż większość sprawiedliwych wojenpecunia non olet - pieniądze nie śmierdzą - słowa przypisywane Wespazjanowi, który miał odpowiedzieć tak swemu synowi Tytusowi krytykującemu nałożenie podatków na kupowany przez farbiarzy moczpecuniae imperare non servire oportet - pieniądzom należy rozkazywać, a nie służyćpedibus in sententiam ire - głosować nogami (w senacie)per aspera ad astra - przez ciernie do gwiazdper fas et nefas - godziwymi i niegodziwymi sposobami (nie przebierając w środkach)perfer et obdura - znoś i panuj nad sobąper scientam ad salutem aegroti - uleczyć chorobę poprzez wiedzępersona non grata - osoba niechcianapereant qui ante nos nostra dixerunt - niech przepadną ci, którzy uwagi nasze wypowiedzieli już przed nami - Eliusz Donatpericulum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce (potrzebna szybka pomoc) - Liwiuszpiscem natare doces - rybę uczysz pływaćplaudite, cives! - oklaskujcie, obywatele! - wezwanie aktorów rzymskich do publiczności po odegraniu komediiplenus venter non studet libenter - pełny brzuch niechętnie studiuje (najedzonemu nie idzie nauka)plures crapula quam gladius perdidit - pijaństwo zabieja więcej ludzi niż miecz (niż od miecza ginie)plus dat, qui cito dat - (ten) daje więcej, kto szybko daje

poetae nascuntur, oratores fiunt - poeci rodzą się, mówcą można zostaćpost cenam non stare sed mille passusm meare - nie odpoczywaj po obiedzie, ale przejdź milępost factum - po fakciepost mortem est nulla voluptas - po śmierci nie ma już przyjemnościpraeclarum est latinae scire - chwalebnie jest znać łacinępraeterita mutare nemo potest - nikt nie może zmienić przeszłościpraevenire melius est quam praeveniri - lepiej jest uprzedzać, niż być uprzedzonympresente medico nihil nocet - w obecności doktora nic nie może się staćprima facie - na pierwszy rzut okaprimum non nocere - po pierwsze nie szkodzićprimum vivere, deinde philosophari - najpierw (móc) żyć, potem filozofowaćprimus inter pares - pierwszy wśród równych sobie; czyli cesarz między senatoramiprincipes mortales, res publica aeterna - pierwsi w państwie są śmiertelni, republika - wieczna principiis obsta - przeciwwstawiaj się początkom (niszcz zło w zarodku) - Owidiusz, Remedia amorisprior tempore, potior iure - pierwszy w czasie - silniejszy wobec prawa (pirerwszeństwo w czasie daje lepsze prawa)prius quam exaudias ne iudices - nie sądź zanim wysłuchaszpro captu lectoris habent sua fata libelli - los książek zależy od pojętności czytelnikówpro domo sua - w obronie mojego domuprobatio vincit praesumptionem - dowód obala domniemanieprobitas laudatur et alget - uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna - Juwenalis, Satyrypropria manu - własnoręcznieproprium ingenii humani est odisse, quem laeseris - właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło - Tacytpulvis et umbra sumus - jesteśmy pyłem i cieniem – Horacy

quae finxere, timent - co sobie uroili, tego się bojąquem di diligunt, adolescens moritur - ukochanie przez bogów umierają młodo - Plautquae nocent, docent - to, co szkodzi - uczyquae non sunt prohibita permissa intelleguntur - to, co jawnie nie zakazane, uważa się za dozwolonequae peccamus iuvenes, ea luimus senas - za grzech młodości płacimy na starośćquae potui, feci, faciant meliora potentes - co mogłem, zrobiłem, niechaj lepiej zrobią ci, którzy mogąquae tua sunt, tibi habe; quae mea sunt, redde mihi - to, co twoje sobie zachowaj; to, co moje, oddaj miquaelibet vulpus caudem suam laudat - każdy lis swój ogon chwaliquaerite et invenietis - szukajcie a znajdzieciequalis artifex pereo - jakiż artysta ginie w mojej osobie - ostatnie słowa Nerona powtarzane jakoby przed samobójstwem - Swetoniusz, Neroqualis pater, talis filius - jaki ojciec, taki synqualis rex, talis grex - jaki król, taka trzoda (jaki pan, taki kram)quandoque bonus dormitat Homerus - niekiedy i wielki Homer drzemie (nawet u Homera zdarzają się słabsze miejsca) - Horacy, O sztuce poetyckiejqui asinum non potest, stratum caedit - kto nie może bić osła bije worek - Petroniuszqui habet commoda, ferre debet onera - kto ma korzyść, ten powinien ponosić ciężary

qui omnibus diffidit, is numquam amicos sibi comparabit - kto nikomu nie wierzy, ten nigdy nie zdobędzie przyjaciółqui rogat, non errat - kto pyta nie błądziqui tacet, consentire videtur - kto milczy, zdaje się zgadzaćqui scribit, bis legit - kto pisze, czyta dwa razyqui vult dare parva non debet magna rogare - ten kto daje niewiele niepowinien oczekiwać wielequid opus est verbis? - na co tu słowa?quid rei est? - w czym rzecz?quid stultius est quam incerta pro certis habere? - cóż jest głupsze niż uważać rzeczy niepewne za pewnequid vesper ferat, incertum est - nie wiadomo, co przyniesie wieczórquidquid agis, prudenter agas et respice finem - cokolwiek czynisz, czyń rozważnie i myśl o wynikuquidquid discis, tibi discis - cokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebiequidquid latine dictum sit, altum viditur - cokolwiek powiedziane po łacinie wydaje się wzniosłequiescere iuventus nescit - młodzież nie może trwać w spokojuquis fallere possit amantem? - kto zdoła oszukać tego, kogo kocha?quod discis, tibi discis - czego się uczysz, dla siebie się uczyszquod homines, tot sententiae - ile ludzi, tyle zdań (co głowa to rozum)quod licet Iovi, non licet bovi - co wolno Jowiszowi, tego nie wolno wołowiquod medicina aliis, aliis est acre venenum - lekarstwo dla jednego może być trucizną dla innegoquod nullum est, nullum producit effectum - co jest nieważne, nie wywoła żadnych skutkówquod scimus, gutta est, ignoramus mare - co wiemy kroplą jest, czego nie wiemy - morzemquod sine die debetur, statim debetur - co się należy bez oznaczenia terminu, należy się bezzwłoczniequod tibi fieri non vis, alteri ne feceris - nie czyń drugiemu, co tobie niemiłequod verum est, meum est - co jest prawdziwe, jest też moje - Seneka Młodszyquorum pars magna fui - w czym odgrywałem wielką rolę, w czym brałem duży udział - Wergiliusz, Eneidaquot capita, tot sensus - ile głów, tyle opinii - Horacy, Satyryquot homines, tot sententiae - ilu ludzi, tyle opiniiquo-usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? - jak długo jeszcze bedziesz nadużywać, Katylino, naszej cierpliwości? - początkowe słowa pierwszej mowy Cycerona Przeciw Katylinie

rapienda rebus in malis praeceps via est - w nieszczęściu należy obierać drogę ryzykownąraptus puellae - porwanie dziewicyrequiescat in pace - niech spoczywa w pokoju (R.I.P.) - popularny napis na grobowcachrara avis - rzadki ptakraram fecit mixturam cum sapientia forma - piękno rzadko idzie w parze z mądrościąrara occasio - rzadka okazjarata pars - odpowiednia częśćrata portio - część proporcjonalnaratio discessit - zdrowy rozsądek odszedłratio dubitandi - podstawa do wyrażenia wątpliwości

ratio (legis) est anima legis - uzasadnienie (ustawy) jest duszą ustawyrationale animal est - jesteś istotą rozumnąratio scripta - sens pisanego słowaratio sufficiens - racja wystarczającarealiter - w rzeczywistościre bena gesta - dobrze wykonawszy pracęrebus in adversis melius sperare memento - w trudnych warunkach miej nadzieję na lepszerebus in angustis facile (est) contemnere vitam - będąc w nieszczęściu, nietrudno pogardzać życiemrebus in arduis - w trudnych okolicznościachrebus sic stantibus - kiedy sprawy tak się przedstawiają; w takim stanie rzeczyrecenter paratum - świeżo przygotowaneredde legiones Vare - oddaj legiony Warusie - okrzyk Oktawiana Augusta na wieść o utracie armii rzymskiej w Lesie Teutoburskim ( Germania 9 AD) - Swetoniusz, Boski Augustredde, quod debes - oddaj coś winienrelata refero - powtarzam usłyszanerem tene, verba sequentur - opanuj treść (temat), a słowa sie znajdą - Katon Starszyrepetitio est mater studiorum - powtarzanie jest matką wiedzyres gestae - dokonane czyny (czyny bohaterskie)res publica mihi carior est quam vita mea - republika jest mi droższa od mojego życiares sacra miser - nieszczęśliwy jest rzeczą świętą - Seneka, Epigramatyridentem dicere verum - śmiejąc się prawdę powiedzieć; z uśmiechem mówić prawdę - Horacy, Satyryrixari de asini umbra - spierać się o cień osła - spierać się o rzecz błachą, głupstwaRoma locuta, causa finita - Rzym przemówił, sprawa zamknięta

sacculus plenus aranearum - sakiewka pełna jest pająkówsacer nepotibus cruor - krew przeklęta dla potomnychsacra celerius absolvenda - obrzędy trzeba szybciej kończyćsacra populi lingua est - język ludu jest świętościąsacra profanis [secernere; discernere] - [oddzielić] sprawy święte od świeckichsaeculi, non hominis virtus - dostojność wieku, a nie człowiekasaeculi vitia, non hominis - ułomność epoki, a nie ludzisaepe enim causa moriendi est timide mori - często przyczyną śmierci jest lęk przed śmierciąsaepe est etiam sub palliolo sordido sapientia - często pod brudnym płaszczem jest (skrywa się) mądrośćsaepe morborum gravium exitus inceri sunt - skutki poważnej choroby są często nie do przewidzenia (nieznane)saepe viri fallunt, tenerae non saepe puellae - często oszukują mężczyźni, rzadko delikatne dziewczęta - Owidiusz salus polpuli suprema lex (esto) - dobro narodu (niech będzie) najwyższym prawem - Cycero, O prawachsalus rei publicae suprema lex (esto) - dobro rzeczpospolitej (niech będzie) najwyższym prawemsapere aude - odważ się być mądrym - Horacy, Listysatis verborum - dość słówse contentus est sapiens - mędrzec zadowala się sobą - Senekased fugit interea, fugit irreparabile tempus - lecz tymczasem ucieka, ucieka niepowetowany czas

semel emissum volat irrevocabile verbum - słowo raz wypuszczone fruwa bezpowrotnie; słowo wypowiedziane nie powraca - Horacy, Listysemper avarus eget - skąpcowi zawsze małosemper fidelis - zawsze wiernyseniores priores - starsi pierwsi; starsi mają pierwszeństwosi ad naturam vives, numquam eris pauper - jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi - Seneka Młodszysic transit gloria mundi - tak przemija chwała światasi decem habeas linguas, mutum esse addecet - nawet gdybyś miał dziesięć języków, powinnieneś je trzymać za zębamisi dis placet - jeśli bogom się podobasi duo gusto, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samosi parva licet componere magnis - jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi - Wergiliusz, Georgikisi tu vales, bene est, ego valeo - jeżeli ty jesteś zdrowy, to dobrze, i ja jestem zdrówsi vis amari, ama - je�li chcesz być kochanym, kochaj - Seneka Młodszysi vis pacem, para bellum - jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny - Vegetius, Epitoma rei militarissic itur ad astra - tak się idzie do gwiazd (tak się dąży do sławy) - Wergilusz, Eneidasimilis simili gaudet - podobny cieszy się podobnymsine amicitia vita est nulla - bez przyjaźni życie jest niczymsine ira est studio - bez gniewu i życzliwości (obiektywnie) - Tacyt, Rocznikisine labore non erit panis in ore - bez pracy nie będzie co włożyć do ustsiste, viator! - zatrzymaj się wędrowcze!sit tibi terra levis - niech ci ziemia lekką będzie - Marcjalissit vernia verbo - niech mi wolno będzie powiedzieć za pozwoleniemsol lucet omnibus - słońce świeci dla każdego - Gaius Petronius Arbiter, Satyricon 100sola ratio perfecta beatum facit - tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym - Seneka Młodszystricte - dokładnie stultum facit fortuna, quem perdere vult - kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni - Publiliusz Syrussuae quisque fortunae faber est - każdy jest kowalem własnego losusub conditione - pod warunkiemsub Iove (frigido) - pod Jowiszem (zimnym) - pod gołym niebem - Horacy, Pieśnisummum ius, summa iniuria - najwyższe prawo, to najwyższa niesprawiedliwość - zbyt formalnie wymierzona sprawidliwość może stać się krzywdą - Cycero, De officiis I, 10, 33sunt certi denique fines - są wreszcie określone granice (we wszystkim jest miara; są określone granice, których nie należy przekraczać)sunt lacrimae rerum - są łzy rzeczy (nawet rzeczy płaczą) - Wergiliusz, Eneidasuperbientem animus prosternet - pycha poprzedza upadek - Petroniuszsus Minervam docet - świnia uczy Minerwę (uczy głupi mądrego)suum cuiquae [placet] - każdemu [podoba się] swoje

tabula in naufragio - ostatnia deska ratunku (dosł. deska w katastrofie morskiej)tabula rasa et plana et polita - czysta tablica, płaska i gładka

taceamus igitur - milczmy więctace, sed memento - milcz, ale pamiętajtacet, sed loquitur - milczy, ale mówitacito consensu - za milczącą zgodątaedium vitae - wstręt do życia; znużenie życiem - Geliusztale quale (est) - takie, jakie jesttam deest avaro quod habet, quam quod non habet - chciwemu tak samo mało jest tego, co ma, jak i tego, czego nie ma - Publiusz Syrustandem bono causa triumphat - wreszcie słuszna sprawa zwyciężyłatam mulam est habere nummos, non habere quam malum est - równie źle jest, kiedy się ma pieniądze, jak i kiedy się ich nie matanta animorum imbecillitas est, ubi ratio discessit - tak wielka jest słabość umysłu, gdy ktoś utraci zdrowy rozsądektanta vis probitatis est, ut eam (...) in hoste etiam diligamus - taka jest siła uczciwości, że szanujemy ją nawet u przeciwnikatanti est, quantum habet - tyle wart, ile matantum doluerunt, quantum doloribus se inseruerunt - [ludzie] tyle doznają boleści, ile się im poddajątantum possumus, quantum scimus - tyle możemy, ile umiemytempora labuntur (tacitisque senescimus annis) - czas upływa (a my starzejemy się wraz z cicho biegnšcymi latami) - Owidiusz, Fastitempora si fuerint nubila, solus eris - jeśli czasy będą chmurne, będziesz samterde venientibus ossa - dla spóźnionych - kości (kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi)tertius gaudens - trzeci radujący się (gdzie dwóch się kłóci tam trzeci korzysta)testis unus, testis nullus - jeden świadek, żaden świadektibi et igni - dla ciebie i dla ognia (przeczytaj i natychmiast spal)tibi persuade esse te mihi carissimum - przekonaj siebie, że ty jesteś mi najdroższytimeo Danaos et dona ferentes - obawiam się Danaów nawet jeśli przynoszą dary - Wergiliusz, Eneidatota vita discendum est mori - przez całe życie trzeba się uczyć umierać - Seneka Młodszytrahit sua quemque voluptas - każdego ciągnie jego namiętność (każdy ulega swoim namiętnościom, skłonnościom) - Wergiliusz, Eklogitrahimur omnes studio laudis - wszyscy pragniemy sławytres faciunt collegium - trzech tworzy kolegium - formuła prawa rzymskiego, wg. której potrzeba przynajmniej trzech osób dla utworzenia związku, rozpoczęcia obrad etc.)tua res agitur - ciebie rzecz dotyczy; chodzi o ciebie - Horacy, Listytu ne cede malis, sed contra audentior ito - nie ulegaj nieszczęściom, lecz śmiało idź naprzód - Wergiliusztu quoque, mi fili? - ty także, mój synutu quoque, Brute? - ty także, Brutusietuta timens - bojąc się (nawet) rzeczy bezpiecznych - Wergiliusz, Eneida

uberrima fide - w najbardziej uczciwy sposóbubi amici, ibi opes - gdzie przyjaciele, tam bogactwaubicumque dulce est, ibi et acidum invenies - wszędzie, gdzie jest słodkie, jest i kwaśneubi deest peplum, non est perfectum gaudium - gdzie brak kobiety, tam nie ma pełnej rado�ci (dosł. gdzie brak stroju, radość niepełna)ubi emolumentum, ibi onus - gdzie prawa (przywileje), tam i obowiązkiubi fumus, ibi ignis - gdzie dym, tam i ogień

ubi ius, ibi onus - gdzie prawo, tam obowiązekubi ius, ibi societas - gdzie prawo, tam i społeczeństwoubi leones - [tam] gdzie [mieszkają] lwy - o krańcach świataubi lex, ibi poena - gdzie prawo, tam i karaubi mel, ibi apes - gdzie miód, tam pszczołyubi nihil est, Caesar iure suo excidit - gdzie nie ma niczego, tam cesarz traci swe prawaubi onus, ibi sonus - gdzie ciężar, tam jękubi periculum, ibi lex - gdzie niebezpieczeństwo, tam prawoubi rerum testimonia adsunt, quid opus est verbis? - tam, gdzie sprawa sama za siebie mówi, po co słowaubi timor, ibi pudor - gdzie strach, tam i wsydubi tu Gaius, ibi ego Gaia - gdzie ty Gajusie, tam i ja, Gaja - słowa wypowiadane przez pannę młodą podczas ceremonii zaślubin w Rzymieubi velis, nolunt; ubi nolis, volunt - kiedy chcesz, nie chcą; kiedy nie chcesz, chcąubi vita, ibi poesis - gdzie życie, tam i poezjaultra posse nemo obligatur - nikt nie jest obowiązany uczynić więcej, niż możeunum castigabis, centum emendabis - potępiając jeden błąd naprawisz ich stounus pro multis - jeden za wszystkichusus est tyrannus - zwyczaj tyranizuje, wywiera przymususus magister est optimus - doświadczenie jest najlepszym nauczycielem - Cycero, Pro Rabirio Postumout ameris, amabilis esto - bądź miły, to będziesz kochanyut fata trahunt - jak kierują losy; na los szczęściautile dulci miscere - łączyć przyjemne z pożytecznymutinam falsus vates sim! - obym był fałszywym prorokiem! - Liwiuszut salutus, ita salutaris - jak pozdrowisz, tak zostaniesz pozdrowionyut sementem feceris, ita metes - jak posiejesz, tak zbierzesz

vade mecum - idź za mnąvade retro! - cofnij się! - Publius Terent, Formio I, 4, 203vae misero mihi! - biada mi nieszczęsnemu! - Terencjusz, Heautontimorumenosvae victis! - biada zwyciężonym! - Plaut, Pseudolusvariatio delectat - odmiana sprawia przyjemnośćvarium et mutabile semper femina - niestałą i zmienną jest zawsze kobieta - Wergiliusz, Eneidaveni, vidi, vici - przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem - słowa Cezara zawiadamiające senat o swym zwycięstwie w 47 p.n.e. nad Farnacesem - królem Pontuventis verba das - puszczasz słowa na wiatrvercundia omnium virtutum custos est - skromność jest strażnikiem wszystkich cnótverba docent, exempla trahunt - słowa uczą, przykłady pociągająverba et voces - słowa i głosy (i nic więcej); puste słowaverba vana aut risui apta non loqui - słów próżnych lub śmiech wzbudzających nie wypowiadaćverba veritatis - słowa prawdy (bez ogródek)verba volant, scripta manent - słowa ulatują, to co zostało napisane zostajeverum gaudium res severa est - prawdziwa radość jest rzeczą poważną - Seneka, Listy

verbum nobile debet esse stabile - słowo szlacheckie powinno być pewnymveritas odium parit, obsequium amicos - szczerość rodzi nienawiść, ustępliwość - przyjaciół - Terencjuszverbis parvam rem magnam facere - (dosł. słowa czynią z małej rzeczy wielką) robić z igły widłyverum dicere - powiedzieć prawdęvestigia terrent - odstraszają (mnie) ślady (innych, którym się nie powiodło) - Horacy, Listyvia doloris - droga udrękivice versa - na odwrótvideo lupum - widzę wilka (o wilku mowa, a wilk tuż)video meliora proboque, deteriora sequor - widzę rzeczy lepsze i pochwalam je, idę jednak za gorszymi - Owidiusz, Przemianyvidere nostra mala non possumus - nie możemy dostrzec własnego złavim vi repellere licet - siłę wolno odeprzeć siłąvindica te tibi - uratuj siebie dla siebievino pellite curas - winem odpędździe troski - Horacyvinum incedit iras - wino zapala gniewvirtus est perfecta ratio - cnota jest doskonałym rozumem - Cyceronvirtus sola homines beatos reddit - tylko cnota czyni ludzi szczęśliwymivis maior - siła wyższavis vim vi pellit - siła siłę siłą wypędzivita brevis, ars longa - życie krótkie, sztuka długavita mancipio nulli datur, omnibus usu - życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku- Lukrecjuszvita sine libertate nihil est - życie bez wolności jest niczymvita sine litteris mors est - życie bez wiedzy jest śmierciąvivat, crescat, floreat! - niech żyje, niech wzrasta, niech kwitnie!vive memor, quam sis aevi brevis - żyj, pamiętając, jak krótkowieczny jesteśvivere est cogitare - żyć znaczy myślećvivere est militare - życie jest walkąvivere nolit, qui mori non vult - kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć - Senekavivitur parvo bene - małym żyje się dobrzevixi et quem dederat carsum fortuna peregi - żyłem i doświadczyłem tego, co dał mi losvolenti nihil difficile - dla chcącego nic trudnegovolenti non fit iniura - chcącemu nie dzieje się krzywda - Domitius Ulpianvox populi vox Dei - głos ludu głosem Bogavultus animi index - twarz odbiciem duszy

A capite ad calcem – Od głowy do pięty (Od stóp do głów).

A casu ad casum – Od przypadku do przypadku.

A fructibus eorum cognoscetis eos – po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)

A maximis ad minima – od największych do najmniejszych W znaczeniu od spraw najważniejszych do najbardziej błahych

A priori – Z tego, co logicznie wcześniejsze. Pojęcie z dziedziny logiki.

A verbis ad verbera – Od słów do rękoczynów.

Ab alio exspectes, alteri quod feceris – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie (Seneka)

Ab initio – Od początku.

Ab equis ad asinos – z koni na osły (z deszczu pod rynnę)

Ab Iove principium – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.

Ab ovo – od jaja (Horacy). W znaczeniu Od początku

Ab ovo usque ad mala – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu Od początku do końca.

Ab urbe condita – od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)

Absens carens – nieobecny traci.

Absente reo – Pod nieobecność oskarżonego.

Absit! – uchowaj, Boże!

Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum – I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich. (Apokalipsa wg św. Jana.)

Acta est fabula – Sztuka jest skończona (Oktawian August, Swetoniusz)

Acti labores iucundi – Dokonane prace przyjemne.

Actis testantibus – Jak świadczą akta.

Actum ne agas – nie rób tego, co już jest zrobione (Terencjusz)

Actus hominis non dignitas iudicentur – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz)

Acu rem tetigisti – Dotknąłeś rzeczy igłą. (Trafiłeś w sedno.) (Plaut)

Ad absurdum – Do niedorzeczności (sprowadzone).

Ad fontes – Do źródeł.

Ad futuram rei memoriam – na przyszłą rzeczy pamiątkę.

Ad honores – Dla zaszczytu, dla uczczenia.

Ad imaginem quippe Dei factus est homo – Na obraz bowiem Boży stworzony jest człowiek. (Księga Rodzaju.)

Ad kalendas Graecas – (dosłownie: do greckich kalend) na czas nieokreślony. (Oktawian August)

Ad maiorem Dei gloriam – dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)

Ad meliora tempora – do lepszych czasów; obyśmy się spotkali w lepszych czasach

Ad patres – (udać się) do ojców; umrzeć.

Ad perpetuam rei memoriam – na wieczną rzeczy pamiątkę.

Ad rem – Do rzeczy.

Ad unum omnes – wszyscy co do jednego, bez wyjątku

Ad verbum – Dosłownie.

Adhibe rationem difficultatibus – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)

Admoneri bonus gaudet – dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia (Seneka)

Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum – młodość jest czasem nauki, ale żaden wiek nie jest zbyt późny do podjęcia nauki.

Adveniat Regnum Tuum – Przyjdź Królestwo Twoje. (Prośba z modlitwy Pańskiej.)

Adversae res admonent religionem – przeciwności uczą pobożności

Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis – pamiętaj zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu (Horacy)

Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur – wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy (Seneka)

Aeris alieni comes miseria – towarzyszką długu jest nędza

Aetas dulcissima adulescentia est – najmilszym okresem życia jest młodość (Pliniusz Młodszy)

Alea iacta est – patrz Iacta alea est.

Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus – kości, wino i Wenus, przez to stałem się nędzarzem

Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt – cudze błędy/winy mamy na oku, nasze poza nami (Seneka)

Alienis delectari malis – voluptas inhumana – cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka

Alitur vitium vivitque tegendo – wada podrasta i życie jej jest podtrzymywane, gdy jest w ukryciu

Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent – Ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku (Salustiusz)

Aliud est facere, aliud est dicere – co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać

Alius est Amor, alius Cupido – Co innego miłość, co innego namiętność.

Alter ego – drugie ja (Cyceron)

Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere – trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie (Seneka)

Amantes amentes – zakochani są jak szaleńcy

Amantium irae amoris integratio – kłótnie kochanków umacniają ich miłość (Terencjusz)

Ambitiosa non est fames – głód nie ma ambicji (Seneka)

Amici fures temporum – przyjaciele to złodzieje czasu.

Amicorum omnia communia – u przyjaciół wszystko jest wspólne (Pitagoras)

Amicum perdere est damnorum maximum – stracić przyjaciela to największa ze strat

Amicus certus in re incerta cernitur – pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji (Cyceron)

Amicus optima vitae possesio – przyjaciel to największy skarb w życiu

Amicus Plato, sed magis amica veritas – przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką prawda (Arystoteles)

Amicus stultorum similis efficietur – przyjaciel głupich stanie się do nich podobny (kto z kim przestaje, takim się staje)

Amittit merito proprium, qui alienum appetit – słusznie traci swoje, kto sięga po cudze

Amor caecus – ślepa miłość (Teokryta)

Amor magister optimus – miłość najlepszym nauczycielem (Pliniusz Młodszy)

Amor non quaerit, amor reperit – miłość nie szuka, miłość znajduje

Amor omnibus idem – miłość dla wszystkich jednaka (Wergiliusz)

Amor patriae nostra lex – Miłość do Ojczyzny naszym prawem (motto Polskiej Husarii)

Amor tollit timorem – miłośc usuwa strach

Amor vincit omnia – miłość wszystko zwycięża

Amo te, ama me – kocham cię, kochaj mnie

Anceps remedium melius quam nullum – niepewne lekarstwo lepsze niż żadne

Anguis in herba – Wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo)

Anima vilis – podła dusza

Animam debet – Winien duszę (zadłużony po uszy)

Animos labor nutrit – praca karmi umysły (Cycero)

Animus aeger semper errat – chory umysł zawsze błądzi

Annuntio vobis gaudium magnum: habemus papam – Ogłaszam wam radość wielką: mamy papieża. (Tradycyjna formuła ogłoszenia wyboru nowego papieża.)

Annus superior semper melior – Rok ubiegły zawsze lepszy

Apage, Satanas! – Idź precz, szatanie!

Aqua et panis est vita canis – woda i chleb to życie psa

Arbiter elegantiarum – mistrz dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu)

Arcus nimium tensus rumpitur – łuk zbytnio naciągnięty pęka

Ardua prima via est – pierwsza droga jest stroma (początki są trudne)

Argumenti causa – Jako dowód.

Argumentum pessimi turba – argumentem zła jest tłum

Arma virumque cano – opiewam czyny orężne męża (Wergiliusz, początek Eneidy)

Ars alit artificiem – sztuka żywi twórcę

Ars est celare artem – sztuką jest ukryć sztukę (Owidiusz)

Ars est philosophia vitae – filozofia jest sztuką życia

Ars longa, vita brevis – sztuka długotrwała, życie krótkie (Seneka)

Artes Liberales – Sztuki wyzwolone.

Artes serviunt vitae, sapientia imperat – umiejętności służą życiu, mądrość nim włada

Artificem commendat opus – dzieło mistrza chwali

Asinus ad lyram – osioł przy lirze (Warron); pasuje jak wół do karety.

Asinus asino pulcherrimus – osioł dla osła jest najpiękniejszy.

Asinus asinorum – osioł nad osłami

Asinus asinorum in saecula saeculorum – Osioł nad osłami na wieki wieków (wyjątkowy głupiec).

Asinus in tegulis – Osioł na dachu (zła wróżba)

Assidue addiscens ad senium venio – douczając się nieustannie dochodzę do starości

Attendite a falsis prophetis – strzeżcie się fałszywych proroków (Słowa Chrystusa. Ewangelia św. Mateusza.)

Audaces fortuna iuvat timidosque repellit – śmiałym los sprzyja i bojaźliwych odtrąca (Horacy)

Audentes Fortuna iuvat decoratque corona – odważnych los wspiera i koroną wieńczy

Audi multa, loquere pauca – słuchaj dużo, mów mało

Audi, vide, sile – Słuchaj, patrz i zachowaj milczenie.

Audiatur et altera pars – należy wysłuchać i drugiej strony (Seneka)

Aurea dicta – złote słowa (Lukrecjusz)

Aurea mediocritas – złoty środek (umiar) (Horacy)

Auribus frequenitius quam lingua utere – uszu używaj częściej niż języka

Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium – kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego (Publiliusz Syrus)

Aut bibat, aut abeat – Niech pije albo niech sobie idzie (Cyceron)

Aut Caesar aut nihil – być albo Cezarem, albo niczym (Cezar Borgia)

Aut vincere, aut mori – Albo zwyciężać, albo umierać

Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia – chciwość i bezczelność to główne wady możnych

Ave, Caesar, morituri te salutant – witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają (Swetoniusz)

Avida est periculi virtus – męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa

Avidis, avidis natura parum est – dla chciwych mało i całego świata (Seneka)

Avito vivit honore – żyje zaszczytami przodków

B [edytuj]

Barba crescit, caput nescit – Broda rośnie, rozumu nie przybywa.

Barba non facit philosophum – Broda mędrcem nie czyni (Plutarch)

Beati pauperes spiritu – błogosławieni ubodzy w duchu. (Jezus Chrystus)

Beatius est magis dare, quam accipere – Więcej szczęścia jest w dawaniu niż w braniu. (Dzieje Apostolskie.)

Beatus, qui prodest, quibus potest – Szczęśliwy, kto pomaga, komu może

Beatus, qui tenet – szczęśliwy kto rozumie; w „Zemście” dosłownie: „Szczęśliwy, kto trzyma (mieszek złota w ręku”).

Bellum omnium contra omnes – wojna wszystkich przeciwko wszystkim. (Tomasz Hobbes)

Bene dignoscitur, bene curatur – dobra diagnoza podstawą dobrego leczenia

Bene meritus – dobrze zasłużony.

Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit – Dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach.

Bene olet, qui nihil olet – dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att. II, 1, 1)

Bene quiescas – Spoczywaj w pokoju. (Inskrypcja nagrobna.)

Benedictus qui venit in nomine Domini – błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.

Bis dat, qui cito dat – kto szybko daje, dwa razy daje (Publiliusz Syrus)

Bona diagnosis, bona curatio – dobra diagnoza, dobre leczenie

Bona fide – w dobrej wierze.

Bona valetudo melior est quam maximae divitiae – Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo

Bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici – dobry pan ilu ma niewolników, tylu też przyjaciół, zły zaś pan ilu ma niewolników, tylu wrogów

Bonum est, quod omnes appetunt – Dobro jest tym, czego wszyscy pragną.

Bonum ex malo non fit – dobro nie rodzi się ze zła. (Seneka)

Bonum vinum laetificat cor hominis – dobre wino raduje serce człowieka

Brevi manu – W skrócie; Odręcznie.

Bos lassus fortius figit pedem – zmęczony wół szybciej pracuje.

C [edytuj]

Caeca invidia est – zazdrość jest ślepa

Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in foveam cadunt – Jeśli ślepy ślepego prowadzi, obaj w dół wpadają. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.)

Caelum et terra transibunt, verba autem mea non praeteribunt – Niebo i ziemie przeminą, ale słowa moje nie przeminą. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.)

Caelum et terram commovere – Poruszyć niebo i ziemię. (Księga proroka Aggeusza.)

Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium – Łysina to nie wada, lecz oznaka mądrości.

Canis timidus vehementius latrat quam mordet – Pies, który się boi, gwałtowniej ujada, niż gryzie. (Kurcjusz Rufus)

Cantus cycneus – Łabędzi śpiew (ostatnie dzieło). (Cyceron)

Captatio benevolentiae – zjednywanie sobie względów. (Kwintylian)

Carpe diem quam minimum credula postero – chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak najmniej ufając przyszłości (Horacy)

Carum est, quod rarum est – Cenne jest to, co rzadkie.

Carta non erubescit – papier się nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob. epistola non erubescit

Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo – Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.

Cedant arma togae! – niech oręż ustąpi przed togą! (Cycero)

Certum est, quia impossibile est – Jest pewne, ponieważ jest niemożliwe. (Tertulian)

Ceterum censeo Karthaginem esse delendam – Poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć – zob. Kato Starszy

Cibi condimentum est fames – najlepszą przyprawą jest głód

Cicer cum caule – groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu).

Cinis et manes et fabula fies – Popiołem i cieniem i wspomnieniem się staniesz. (Persjusz)

Civis totius mundi – Obywatel całego świata. (Diogenes Łaertius)

Clara pacta claros faciunt amicos – jasne (tj. jednoznaczne, wyraźne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.

Clavus clavo pellitur – gwóźdź wybija się gwoździem

Cogitationis poenam nemo patitur. – za myśli kary nikt nie ponosi.

Cogitationum poenam nemo luit – nikt nie cierpiał za karę myślenia

Cogito, ergo sum – myślę więc jestem Kartezjusz

Cognosce te ipsum – poznaj samego siebie.

Comedamus et bibamus cras enim moriemur – jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy

Communi consensu – Za zgodą ogółu.

Compos mentis – zdrów na umyśle

Concordia civium murus urbium – zgoda obywateli, to mur obronny miast.

Concordia domi, foris pax – zgoda w domu, pokój na zewnątrz.

Coniugium sine prole est quasi dies sine sole – Małżeństwo bez potomstwa jest jak dzień bez słońca.

Conquiescat in pace – Niech odpoczywa w pokoju. Napis na nagrobkach.

Conflabunt gladios suos in vomeres – przekują miecze swe na lemiesze. (Wulgata; Izajasz,2,4)

Consensus facit legem – zgoda tworzy prawo.

Consuetudinis vis magna est – wielka jest siła przyzwyczajenia.

Consuetudo altera natura est – przyzwyczajenie jest drugą naturą. (Cyceron)

Consuetudo est optima legum interpres – Zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw. (Justynian)

Consummatum est – stało się. (Jezus Chrystus; Ewangelia wg św. Jana)

Contra facta non valent argumenta – Wobec faktów argumenty muszą ustąpić.

Contra negantem principia non est disputandum – z kimś, kto zaprzecza pryncypiom, nie dyskutuje się (Arthur Schopenhauer za Arystotelesem)

Contra vim mortis non est medicamen in hortis – przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach (na śmierć nie ma lekarstwa)

Contra vim non valet ius – prawo jest bezsilne wobec przemocy.

Contraria contrariis curantur – przeciwne (leczy się) przeciwnym (prastara zasada medyczna)

Convenienter naturae vivere – żyć w zgodzie z naturą. (Zenon z Kitionu)

Copia verborum – Gadanina; Mnogość słów.

Cornix cornici numquam confodit ocellum – Kruk krukowi oka nie wykole. (Makrobiusz)

Corpus delicti – Dowód rzeczowy przestępstwa.

Corpus iuris civilis – Kodeks prawa cywilnego.

Corrumpunt mores bonos colloquia mala – złe rozmowy psują dobre obyczaje. (Św. Paweł „I List do Koryntian”)

Corvus albus – biały kruk. (Juwenalis)

Crede, quod habes, et habes – Wierz, że masz, a będziesz miał.

Credo ut intelligam – wierzę, aby rozumieć (św. Anzelm z Canterbury), zasada ta stała się podstawą scholastyki.

Crescit sub pondere virtus – prześladowana cnota wzrasta.

Crescite et multiplicamini et replete terram – Rośnijcie i rozmnażajcie się i napełniajcie ziemię. (Księga Rodzaju.)

Crescunt anni, decrescunt vires – Przybywa lat, ubywa sił.

Crux interpretum – (dosłownie: krzyż komentatorów) miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia.

Cucullus non facit monachum – kaptur nie czyni mnicha

Cui bono? – na czyją korzyść? Lucjusz Kasjusz.

Cuius regio eius religio – czyja władza, tego religia

Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi. Cyceron

Cum debita reverentia – z należytym szacunkiem.

Cum plenus venter, numquam studet ille libenter – Kiedy brzuch pełny, nigdy nie studiuje on chętnie.

Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi. (Katon)

Cum tacent, clamant – milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) (Cyceron przeciw Katylinie)

Cum ventis litigare – rzucać słowa na wiatr.

Cupido dominandi – Żądza władzy.

Cura fugit multo diluiturque mero – Troska znika i rozpuszcza się w obfitym winie.

Cura, ut valeas! – bądź zdrów (standardowa rzymska formuła pożegnania)

Curriculum vitae – Przebieg życia (życiorys)

D [edytuj]

Damnant quod non intellegunt – potępiają, czego nie rozumieją

Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra – Dana mi jest wszelka władza na niebie i na ziemi. (Słowa Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.)

De caelo in caenum – Z nieba w błoto

De facto – W istocie; W rzeczywistości.

De fumo in flammam – z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.

De gustibus non est disputandum – o smakach/gustach się nie dyskutuje

De integro – Od początku.

De manu ad manum – Z ręki do ręki.

De mortuis aut bene aut nihil – o zmarłych należy mówić dobrze albo nic. (Chilon ze Sparty)

De mortuis nihil nisi bene – o zmarłych dobrze albo wcale (mówić)

De nomine – Z nazwy; Z imienia.

De te fabula narratur – o tobie mówi bajka

De suis homines laudibus libenter praedicant O swojej chwale ludzie chętnie głoszą. (Cezar)

Desipere est juris gentium – prawem ludzi jest głupota

Deum sequere – idź za wezwaniem boga (Cyceron, Seneka)

Deus ex machina – bóg z machiny. (Często u Eurypidesa)

Dicere causam – Prowadzić sprawę przed sądem. (Termin prawniczy)

Dicere non est facere – Mówić to nie znaczy działać.

Dictum sapienti sat (est) – powiedziane mądremu wystarczy (polskie: Mądrej głowie dość dwie słowie)

Diem perdidi – straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego). (Tytus)

Dies diem docet – Dzień uczy dzień.

Dies irae – dzień gniewu. (Sofoniasz o dniu Sądu Ostatecznego)

Difficile est satiram non scribere – trudno nie pisać satyry. (Juwenalis)

Difficilis in otio quies – bezczynność nie daje odpoczynku.

Diligere ex toto corde, et in tota anima – Miłować z całego serca i z całej duszy.

Dimidium facti, qui coepit, habet – kto zaczął, już zrobił połowę. (Horacy)

Dis aliter visum est – inna jest wola bogów. (Publiliusz Syrus)

Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto – Ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj. (Disticha Catonis)

Discenda est virtus – cnoty należy uczyć. (Seneka za Sokratesem)

Divide et impera – dziel i rządź. (Filip, król Macedonii)

Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes – Boska przyroda dała pola, ludzka sztuka zbudowała miasta. (Warron)

Divitiae non sunt bonum – bogactwo nie jest dobrem. (Seneka za stoikami)

Dixisse me aliquando placuit, tacuisse numquam – Bywało niekiedy, że żałowałem tego, co powiedziałem, nigdy jednak tego, że milczałem.

Do ut des – daję, abyś dał (tzw. zasada wzajemności)

Docendo discimus – nauczając, uczymy się (Seneka)

Domani e troppo tardi - jutro może być za późno.

Dominus vitae necisque – Pan życia i śmierci

Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. – dopóki będziesz szczęśliwy będziesz liczył (miał) wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne (złe) będziesz sam. (Owidiusz, Tristia, I, 9, 5–6)

Duas aures habemus et os unum, ut plura audiamus quam loquamur – Mamy dwoje uszu i jedne usta, abyśmy więcej słuchali niż mówili.

Ducunt volentem fata, nolentem trahunt – powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną. (Seneka za Kleantesem)

Dulce et decorum est pro patria mori – słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę (Horacy, Pieśni)

Dulcis est somnus operanti – słodki jest sen dla pracującego. (Kohelet)

Dum spiro, spero – póki oddycham, mam nadzieję (póty żywota póki nadziei)

Dum vivimus, vivamus – Dopóki żyjemy, używajmy życia.

Duo cum faciunt idem, non est idem – gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.

Duobus litigantibus tertius gaudet – gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. (Ezop)

Dura lex, sed lex – twarde prawo, ale prawo

Durante vita – Za życia.

Dura necessitas – twarda konieczność

E [edytuj]

E fructu arbor cognoscitur – drzewo rozpoznaje się po owocu

E pluribus unum – z wielu jeden – motto USA od 1776 roku

Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt – oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie (Liwiusz, XXIV, 25)

Ecce homo – oto człowiek (słowa Piłata o Chrystusie)

Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus – jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to, by jeść. (Plutarch)

Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse – biedakiem jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może („Rhetorica ad Herennium”, IV, 17, 24)

Ego sum qui sum – jestem, który jestem. (Bóg do Mojżesza)

Ego sum via et veritas, et vita – ja jestem drogą, prawdą i życiem. (Jezus Chrystus)

Epistola (enim) non erubescit – list (bowiem) się nie rumieni (Cyceron, Listy)

Equi donati dentes non inspiciuntur – darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.

Eritis sicut dii scientes bonum et malum – będziecie jako bogowie znający dobro i zło (Księga Rodzaju, 3, 5)

Errare humanum est – błądzić jest rzeczą ludzką. (Seneka Starszy)

Est modus in rebus – (dosłownie: mają rzeczy swą miarę) wszystko ma swoje granice. (Horacy)

Est modus in rebus (sunt certi denique fines) – w (wszystkich) rzeczach jest miara (której przekraczać nie należy) (Horacy, Satyry, 1, 1 106)

Est vetus atque probus centum qui perficit annos – klasyk to ten, kto ukończy sto lat (Horacy, Listy II, 1, 39–zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń)

Et in sole maculae – i na słońcu są plamy

Et tu, Brute, contra me – i ty, Brutusie, przeciwko mnie. (Cezar)

Etiam latrones suis legibus parent – i zbóje mają swoje prawa. (Cyceron)

Ex malis eligere minima – wybierać mniejsze zło. (Cyceron za Arystotelesem)

Ex navicula navis – z łódeczki łódź

o Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Łodzi.

Ex nihilo nihil – z niczego nic

Ex oriente lux – światło ze wschodu (przychodzi).

Ex oriente lux, ex occidente lex – światło (kultury) ze wschodu, prawa z zachodu.

Exegi monumentum aere perennius – postawiłem pomnik trwalszy od spiżu (Horacy, Pieśni)

Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor – niech z naszych kości narodzi się mściciel. (Wergiliusz, Eneida)

Experto credite – wierzcie doświadczonemu. (Wergiliusz)

Extremis malis extrema remedia – na krańcowe zło krańcowe środki.

F [edytuj]

Faber est quisque suae fortunae – każdy jest kowalem własnego losu. (Appiusz Klaudiusz)

Fac fideli sis fidelis – bądź wierny temu, kto wierny tobie

Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus – kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady (Terencjusz, „Andria” 309)

Facilius est consolari afflictum, quam sustinere – człowieka nieszczęśliwego łatwiej jest pocieszać niż mu pomóc

Fallite fallentes – okłamujcie kłamiących (z Owidiusza „Sztuka kochania”)

Fama crescit eundo – plotka rośnie rozchodząc się. (Wergiliusz)

Fames est optimus coquus – głód jest najlepszym kucharzem. (Cyceron)

Fas est et ab hoste doceri – warto się uczyć i od wroga (Publius Ovidius Naso)

Fata viam invenient – przeznaczenie znajdzie drogę

Favete linguis – milczcie w skupieniu. (Horacy)

Feci, quod potui, faciant meliora potentes – zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.

Felix culpa – szczęśliwa wina. (Św. Augustyn o grzechu pierworodnym)

Felix, qui potuit rerum cognoscere causas – szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy. (Wergiliusz)

Ferro et igni – ogniem i mieczem; Lukan (De bello civili, 2, 443) pisze, że Cezar wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go nie napotykając oporu gospodarzy. Stąd tytuł 1. części Trylogii H. Sienkiewicza (1884).

Ferro ignique – (dosłownie: żelazem i ogniem) ogniem i mieczem.

Fervet olla, vivit amicitia – garnek kipi, przyjaźń kwitnie

Festina lente! – spiesz się powoli (Oktawian August)

Fiat ius(titia), et pereat mundus – prawu(sprawiedliwości) musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć

Fiat iustitia, ruat caelum – sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć

Fiat lux – niech się stanie światłość. (Księga Rodzaju)

Fide, sed cui, vide – ufaj, ale bacz, komu ufasz.

Fides sine operibus mortua est – wiara bez uczynków jest martwa. (Św. Jakub)

Finis coronat opus – koniec wieńczy dzieło. (Owidiusz)

Finita est comoedia – komedia skończona.

Flagrante bello – w pożodze wojny.

Flagrante delicto – na gorącym uczynku

Fluctuat nec mergitur – rzuca nim fala, lecz nie tonie (dewiza Paryża)

Fortes fortuna adiuvat – śmiałym szczęście sprzyja

Fortuna favet fortibus – los sprzyja dzielnym.

Fraus latet in generalibus – w ogólnikach czai się oszustwo

Fumum vendere – (dosłownie: sprzedawać dym) mamić obietnicami.

G [edytuj]

Gallia est omnis divisa in partes tres – Galia jako całość dzieli się na trzy części (pierwsze słowa De bello Gallico Cezara)

Gallus in suo sterquilinio plurimum potest – Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może. (Seneka)

Genius loci – duch opiekuńczy miejsca.

Gladiator in arena consilium capit – gladiator decyduje dopiero na arenie.

Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis – chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. (Św. Łukasz)

Gloria victis – chwała zwyciężonym (porównaj vae victis)

Gloria virtuti resonat – sława jest echem cnoty.

Graecum est, non legitur – to po grecku, tego się nie czyta

Gratia non tollit naturam sed perficit – Łaska nie niszczy natury, lecz ją udoskonala. (św. Tomasz z Akwinu)

Gratis accepistis, gratis date – darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. (Jezus Chrystus do apostołów)

Graves amicitiae principum – złowieszcza przyjaźń książąt (odprężenie kończące się awanturą, zimną a. gorącą wojną itd.)

Graviora manent – najgorsze dopiero nadejdzie.

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo / sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo – kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy. (śrdw. wariacja nt. Owidiusza, Ex Ponto IV, 10, 5–6)

H [edytuj]

Habent sua fata libelli – i księgi mają swoje losy

Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert – Potakiwanie ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre („Rhetorica ad Herennium”, IV, 15, 21)

Habet et musca splenem – i mucha ma śledzionę (nawet ktoś niepozorny może się zdenerwować)

Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) – Hannibal u bram (Cyceron) bliskie niebezpieczeństwo.

Hic Rhodus, hic salta – tu Rodos (wyspa), tu skacz! (zamiast gadać o skakaniu)

Hic sunt leones – tu są lwy; używane na oznaczanie białych plam na mapach (porównaj z terra incognita)

Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. – Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają zmarli. (Cyt. pochodzący z frontonu Biblioteki Aleksandryjskiej)

Historia magistra vitae est – historia jest nauczycielką życia Cyceron

Historiam nescire hoc est semper puerum esse – Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem.

Hodie mihi, cras tibi – dziś mi, jutro tobie

Hominem quaero – szukam człowieka

Homines soli animalium non sitientes, bibimus – My ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.

Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. – rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.

Hominum causa omne ius constitutum sit. – wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi.

Homo doctus in se semper divitias habet. – człowiek wykształcony w sobie zawsze bogactwo ma.

Homo homini deus est – człowiek człowiekowi bogiem.

Homo homini lupus est – człowiek człowiekowi wilkiem. (Plaut)

Homo sacra res homini – człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka. (Seneka)

Homo sum, humani nil a me alienum puto – człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce. (Terencjusz, Heauton timorumenos, 77)

Honesta res est laeta paupertas – szacowna to rzecz pogodne ubóstwo. (Seneka za Epikurem)

Honos habet onus – zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.

Horribile dictu – strach powiedzieć.

Hospes hospiti sacer – gość świętością dla gospodarza.

Hospes, hostis – każdy obcy to wróg.

Humana non sunt turpia – co ludzkie, nie hańbi.

I [edytuj]

Iacta alea est! – kości zostały rzucone! (wg Swetoniusza, – Suet. Iul. 33.1–słowa Juliusza Cezara przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji)

Ibi patria, ubi bene – tam ojczyzna gdzie dobrze (parafraza z Rozmów tuskulańskich Cycerona)

Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est – w końcu mocna przyjaźń polega na tym, żeby chcieć tego samego oraz tego samego nie chcieć (wg Salustiusza – Sall. Cat. 20.4–słowa Lucjusza Sergiusza Katyliny zachęcającego swoich stronników do dokonania zamachu stanu).

Ignavis semper feriae – lenie zawsze mają święto

Ignis, mare, mulier – tria mala – ogień, morze, kobieta – trzy nieszczęścia

Ignis non exstinguitur igne – ognia nie gasi się ogniem.

Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi

Ignorantia legis excusat neminem – nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy (nie można zasłaniać się nieznajomością przepisów)

Ignoti nulla cupido – nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.

Impares nascimur, pares morimur – rodzimy się nierówni, umieramy równi. (Seneka)

Imperare sibi maximum imperium est – rządzić sobą jest największą władzą

Impos animi – słaby na umyśle

Impossibilium nulla obligatio est – nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

In aqua scribis – (dosłownie: piszesz na wodzie) niepewność realizacji.

In arena aedificas – (dosłownie: budujesz na piasku) nierealne podstawy czegoś.

In articulo mortis – w obliczu śmierci.

In lacte matris praebibere – wyssać z mlekiem matki. (Św. Augustyn)

In magnis et voluisse sat est – w rzeczach wielkich wystarczy chcieć. (Propercjusz)

In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. – wszędzie spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.

In principio creavit Deus caelum et terram – na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (Księga Rodzaju)

In principio erat Verbum – na początku było Słowo. (Św. Jan)

In silvam ligna ferre – znosić drewno do lasu. (Horacy)

In vino veritas – (dosłownie: prawda w winie) wino rozwiązuje język. (Platon)

In vino veritas, in aqua sanitas – w winie prawda, w wodzie zdrowie

Inter arma silent leges – wśród szczęku oręża milczą prawa

Inter arma silent Musae – w czasie wojny milczą Muzy. (Cyceron)

Inter malleum et incudem – między młotem i kowadłem. (Orygenes)

Invidia gloriae assiduus est – zawiść jest stałym towarzyszem sławy.

Invitum qui servat, idem facit occidenti – kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał. (Horacy)

Ipsa sua melior fama – lepszy od swojej reputacji.

Ira furor brevis est – gniew jest chwilowym szaleństwem. (Horacy)

Ira sine viribus vana est – gniew nie poparty siłą jest próżny. Liwiusz, (Seneka)

Is fecit, cui prodest – ten uczynił, czyja korzyść (ten jest sprawcą przestępstwa, komu przyniosło korzyść)

Ite, missa est – idźcie, ofiara spełniona.

Iucundi acti labores – miłe są trudy zakończone. (Cyceron)

Iurare in verba magistri – przysięgać na słowa nauczyciela (Horacy, Listy) ślepo wierzyć; uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny

Iustitias vestras iudicabo – sprawiedliwość waszą sądzić będą.

L [edytuj]

Labor omnia vincit – praca wszystko zwycięża

Labores pariunt honores – trudy przynoszą zaszczyty

Lapides clamabunt – kamienie wołać będą. (Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów)

Lapis super lapidem non reliquentur hic – kamień na kamieniu tu nie pozostanie. (Jezus o Jerozolimie)

Laudant, quod non intelligunt – chwalą to, czego nie rozumieją.

Laudator temporis acti – chwalca przeszłości; konserwatysta.

Laus alit artes – pochwała karmi sztukę. (Seneka za Enniuszem)

Lavare manus – umywać ręce.

Legant prius et postea despiciant – niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a nie odwrotnie)

Legere et non intellegere neglegere est – Czytać i nie rozumeć jest zaniedbaniem

Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz (nie podlega karze czyn, który nie był jeszcze zabroniony, gdy go popełniono)

Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini seruit – za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie („Rhetorica ad Herennium”, IV, 17, 24)

Libera te ex inferis – uchroń siebie przed piekłem

Littera docet, littera nocet – słowo uczy, słowo szkodzi

Littera scripta manet – słowo zapisane pozostaje.

Litterae non erubescunt – pismo się nie rumieni. (Cyceron)

Lucidus ordo – jasny układ; przejrzysta konstrukcja.

Lupus in fabula – o wilku mowa, a wilk tuż. (Terencjusz)

Lux in tenebris – światło w ciemnościach. (Św. Jan)

M [edytuj]

Macte animo, iuvenis! – bądź mężny, młodzieńcze!

Magnis nominis umbra – cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.

Magna di curant, parva neglegunt – o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają

Magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić

Magnum in parvo – (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.

Magnus ille, qui in divitiis pauper est – wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi. (Seneka)

Maior reverentia e longinquo – większy szacunek z daleka. (Cesarz Tyberiusz)

Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est – źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia. (Seneka za Epikurem)

Manus manum lavat – ręka rękę myje

Mater semper certa est – matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba dowodzić). Fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant – tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku małżeńskim.

Me nemo ministro fur erit – nie będę pomocnikiem złodzieja. (Juwenalis)

Mea culpa – moja wina

Mea culpa, mea maxima culpa – moja wina, moja bardzo wielka wina

Medice, cura te ipsum – lekarzu, wylecz samego siebie (Św. Łukasz)

Medicus curat, natura sanat – lekarz leczy, natura uzdrawia

Medio tutissimus ibis – najbezpieczniej chodzić środkiem.

Melior est canis vivus leone mortuo – lepszy jest żywy pies od martwego lwa. (Kohelet)

Memento mori – pamiętaj o śmierci

Memoria minuitur nisi exercetur – pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy

Memini tui, memento mei – pamiętam o tobie, pamietaj o mnie

Mens sana in corpore sano – w zdrowym ciele zdrowy duch (Juwenalis)

Messis quidem multa, operarii autem pauci – żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało. (Jezus Chrystus)

Mirabile dictu – aż dziw powiedzieć.

Miscere utile dulci – łączyć przyjemne z pożytecznym. (Horacy)

More antiquo – starym obyczajem.

More maiorum – obyczajem przodków.

Morituri te salutant – idący na śmierć pozdrawiają cię (do Cezara)

Mors est quies viatoris, finis est omnis laboris – śmierć jest spoczynkiem podróżnego, jest kresem mozołu wszelkiego.

Mors malum non est, sola ius aequum generis humani – śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki. (Seneka)

Mors meta malorum – śmierć kresem cierpień

Mors sola – tylko śmierć

Mortui sunt, ut liberi vivamus – umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie

Mulieres in Ecclesiis taceant – kobiety mają milczeć w kościele. (Św. Paweł)

Multum, non multa – (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości. (Pliniusz Młodszy)

Mundi est propria virtus – cnota jest właściwością świata. (Cyceron za Chryzypem)

Mundus vult decipi, ergo decipiatur – świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie

Mutato nomine de te fabula narratur – o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem (Horacy)

N [edytuj]

Natura horret vacuum – natura nie znosi próżni.

Naturalia non sunt turpia – rzeczy naturalne nie są wstrętne

Navigare necesse est, vivere non est necesse – Żeglowanie jest konieczne, życie nie – Marek Antoniusz. do żeglarzy, aby wypłynęli w sztorm z Egiptu ze zbożem dla głodującego Rzymu. (Plutarch za Pompejuszem Wielkim)

Ne puero gladium – nie dawaj dziecku miecza do ręki

Ne quid nimis – nic ponad miarę. (Solon)

Ne sutor supra crepidam iudicet – niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika. (Pliniusz Starszy)

Nec Hercules contra plures – nawet Herkules nie pomoże przeciw wielkiej liczbie (polski odpowiednik siła złego na jednego)

Nec locus ubi Troia – nie ma śladu gdzie była Troja

Nec temere, nec timide – bez zuchwałości, ale i bez lęku (maksyma łacińska)

Nec tecum possum vivere, nec sine te – nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie

Necesse est multos timeat quem multi timent – wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi. (Seneka za Decimusem Laberiuszem)

Nemo ante mortem beatus – nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią. (Solon)

Nemo est casu bonus – nikt nie jest dobry przez przypadek. (Seneka)

Nemo iudex idoneus in propria causa – nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.

Nemo iudex in sua causa – nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie

Nemo potest duobus dominis servire – nikt nie może służyć dwom panom. (Jezus Chrystus)

Nemo propheta in patria sua – nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.

Nemo regere potest nisi qui et regi – tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy. (Seneka, Solon)

Nemo sapiens nisi patiens – nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy

Nemo sine vitiis est – nikt nie jest bez wad

Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura

Nervus belli pecunia – pieniądz jest nerwem wojny. (Cyceron)

Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua – niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni. (Jezus Chrystus o jałmużnie)

Nihil est ab omni parte beatum – nie ma bezwzględnego szczęścia

Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu – nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było (Arystoteles).

Nihil lacrima citius arescit – nic nie wysycha szybciej niż łza (Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50; Cycero De inventione I, 56, 109)

Nihil sub sole novum – nic nowego pod słońcem (Kohelet 1.10, często cytowane jako Nihil novi sub sole)

Nil admirari – niczemu się nie dziwić. (Horacy)

Nil desperandum – nie należy rozpaczać. (Horacy)

Nil homini certum est – dla człowieka nie ma nic pewnego. (Owidiusz)

Nil nisi bene – mów dobrze lub wcale.

Nimium civiles viles – zbyt grzeczni bywają ordynarni

Nolens volens – chcąc nie chcąc.

Noli me tangere – nie dotykaj mnie. (Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu)

Noli turbare circulos meos – nie zamazuj moich kół. (Archimedes)

Nolite iudicare, et non iudicabimini – nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni. (Jezus Chrystus)

Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt – kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną. (Terencjusz)

Nomina stultorum semper parietibus haerent – imiona głupców zawsze wypisane są na murach

Nomina sunt odiosa – nie należy wymieniać nazwisk. (Cyceron)

Non compos mentis – niespełna rozumu.

Non est beatus, esse se qui non putat – nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa. (Seneka za Publiliuszem Syrusem)

Non est bonum esse hominem solum – nie jest dobrze człowiekowi być samemu.

Non est potestas nisi a Deo – wszelka władza pochodzi od Boga. (Św. Paweł)

Non est viri timere sudorem – nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy. (Seneka)

Non in solo pane vivit homo – nie samym chlebem człowiek żyje. (Księga Powtórzonego Prawa)

Non licet – nie wolno; nie godzi się.

Non liquet – nic stąd nie wynika.

Non mortem timemus, sed cogitationem mortis – nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci. (Seneka)

Non nova, sed novae – nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.

Non omnia possumus omnes – nie wszystko możemy wszyscy.

Non omnis moriar – nie wszystek umrę (Horacy, Pieśni III, 30, 6)

Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est – nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej. (Seneka)

Non scholae, sed vitae discimus – uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (odwrócona myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus – '(niestety) nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły'.

Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire – znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać (Cyceron, Brutus, 37, 140)

Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum – nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.

Non vini vi no, sed vi no aquae – Nie żegluję siłą wina, lecz wody.

Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo – nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.

Nosce te ipsum! – poznaj siebie samego.

Nuda veritas – naga prawda. (Horacy)

Nulla aetas ad discendum sera. – dosł. Żaden wiek (nie jest) do nauki zbyt późny.

Nulla dies sine linea – ani dnia bez linii – ani jednego dnia bez pracy. (Apelles)

Nulla est medicina sine lingua Latina – Niczym jest medycyna bez jezyka łacińskiego

Nulla invidia sine amore – nie ma zazdrości bez miłości

Nulla poena sine lege – nie ma kary bez przepisu prawa.

Nulla regula sine exceptione – nie ma reguły bez wyjątku

Nulla res tam necessaria est quam medicina – żadna rzecz nie jest tak niezbędna, jak medycyna

Nulla sine Deo mens bona est – bez Boga żadna myśl nie jest dobra. (Seneka)

Nulla vis maior pietate vera est – Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość

Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu) (co nie zostało zabronione, jest dozwolone)

Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius – nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej (= wszystko już było) (Terencjusz, „Eunuch” 40)

Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit – nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.

Num custos fratris mei sum ego? – czyż jestem stróżem brata mego? Księga Rodzaju (Kain do Boga, po tym jak zabił Abla)

Nunc est bibendum – teraz pijmy. (Horacy)

O [edytuj]

O quam misericors est Deus, pius et iustus – o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!

O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo – o jak zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w ciszy i milczeć i rozmawiać z Bogiem!

O, imitatores, servum pecus! – o, naśladowcy, trzodo niewolników!

O, sancta simplicitas! – o, święta naiwności! (Jan Hus)

O, spectaculum miserum et acerbum! – o, widowisko nędzne i przykre!

O tempora! O mores! – o czasy! O obyczaje! (Cyceron, In Catilinam I, 1)

Obsequium amicos, veritas odium parit – schlebianie przysparza przyjaciół, prawda jest w nienawiści (dosł. „rodzi nienawiść”).

Oculi plus vident quam oculus – oczy widzą więcej niż oko

Oculum pro oculo, dentem pro dente – oko za oko, ząb za ząb.

Oderint, dum metuant – niech nienawidzą, byleby się bali.

Odi et amo – nienawidzę i kocham. (Katullus)

Odi profanum vulgus et arceo – gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od niego z dala (Horacy)

Omne ignotum pro magnifico – wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe. (Tacyt)

Omne trinum perfectum – wszystko co potrójne (jest) doskonałe

Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt – wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi

Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt – wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą. (Jezus Chrystus)

Omnia mea mecum porto – wszystko co moje noszę ze sobą (Bias z Prieny)

Omnia orta occidunt et aucta sensecunt – wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się. (Salustiusz)

Omnia possibilia sunt apud Deum – u Boga wszystko jest możliwe. (Jezus Chrystus)

Omnia subiecta sunt naturae – wszystko podlega naturze. (Demokryt i Epikur)

Omnis ars naturae imitatio est – wszelka sztuka jest naśladowaniem natury. (Seneka)

Omnis homo mendax – każdy człowiek jest kłamcą. (Księga Psalmów)

Omnis qui se exaltat, humiliabitur – każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony. (Św. Łukasz)

Omnium artium medicina nobilissima est – ze wszystkich nauk medycyna jest najszlachetniejsza

Optimum medicamentum quies est – najlepszym lekarstwem jest spokój

Opus vitae – dzieło życia

Ora et labora – módl się i pracuj

Ora pro nobis – módl się za nami

Otium pulvinar satanae – nieróbstwo jest łożem szatana

Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura – życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka. (Seneka)

P [edytuj]

Pacta sunt servanda – należy dotrzymywać układów.

Panem et circenses – chleba i igrzysk.

Parcere subiectis et debellare superbos – oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać. (Wergiliusz)

Pater noster – Ojcze nasz

Pax melior est quam iustissimum bellum – pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny

Pecunia non olet – pieniądz nie śmierdzi (Cesarz Wespazjan wg Swetoniusza Ves. 23, 3)

Pedibus in sententiam ire – głosować nogami (w senacie rzymskim).

Per aspera ad astra – przez trudy do gwiazd – przez ciernie do gwiazd. (Seneka)

Per fas et nefas – prawem i bezprawiem (nie przebierając w środkach)

Per pedes apostolorum – na wzór apostołów; pieszo.

Per scientiam ad salutem aegroti – przez wiedzę do zdrowia chorego

Pereant qui ante nos nostra dixerunt – niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre myśli) wypowiedzieli przed nami

Pereat mundus, fiat iustitia – niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.

Periculum in mora – niebezpieczeństwo w zwłoce

Piscem natare doces – rybę uczysz pływać

Plenus venter non studet libenter – pełny brzuch uczy się niechętnie

Plures crapula quam gladius perdidit – pijaństwo gubi gorzej od miecza

Plurimos annos! – Sto lat! (dosł. Wielu lat!)

Plus dat, qui in tempore dat – dwa razy daje, kto prędko daje.

Plus ratio quam vis – rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność

Poetae nascuntur, oratores fiunt – poetami się rodzą, mówcami zostają.

Post cenam non stare sed mille passus meare – Po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków

Post hoc non est propter hoc – potem nie znaczy dlatego

Post mortem est nulla voluptas – po śmierci nie czas na przyjemności

Potius sero quam numquam – lepiej późno niż wcale. (Liwiusz)

Praemonitus, praemunitus – ostrzeżony – uzbrojony

Praesente medico nihil nocet – w obecności lekarza nic nie szkodzi

Praevenire melius est quam praeveniri – lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym

Primum non nocere – po pierwsze – nie szkodzić (Hipokrates)

Primum vivere, deinde philosophari – najpierw móc żyć, potem filozofować.

Primus in orbe deos fecit timor – bogów na świecie najpierw stworzył strach (Petroniusz)

Primus inter pares – pierwszy wśród równych.

Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis – darmo szukać zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus)

Principiis obsta – zło niszcz w zarodku. (Owidiusz)

Prior tempore, potior iure – pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.

Pro arte et studio – w obronie sztuki i nauki

Pro captu lectoris habent sua fata libelli – los książek zależy od pojętności czytelników. (Terencjanus Maurus)

Pro publico bono – dla dobra ogółu.

Pro rege saepe, pro patria semper – dla króla – często, dla ojczyzny – zawsze.

Probitas laudatur et alget – uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna. (Juwenalis)

Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris – właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło. (Tacyt)

Pulvis es et in pulverem reverteris – prochem jesteś i w proch się obrócisz. (Księga Rodzaju)

Pulvis et umbra sumus – prochem i cieniem jesteśmy Horacy

Q [edytuj]

Quae nocent, docent – to, co szkodzi, uczy.

Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova – to co teraz jest stare, kiedyś było nowe (Kwintylian)

Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus – wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni (Juliusz Cezar)

Qualis artifex pereo! – jakiż artysta ginie we mnie. (Neron)

Qualis pater, talis filius – jaki ojciec, taki syn.

Qualis rex, talis grex – (dosłownie: jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.

Qualis vir, talis oratio – jaki mąż, taka mowa.

Quem di diligunt, adolescens moritur. – Wybrańcy bogów umierają młodo. (Plaut za Menandrem)

Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius – kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera. (Eurypides)

Qui asinum non potest, stratum caedit – kto nie może bić osła, bije worek. (Petroniusz)

Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit – sanctus est) – kto pije – ten śpi, kto śpi – nie grzeszy, kto nie grzeszy – jest święty, a więc: kto pije, jest święty.

Quicquid agis, prudenter agas et respice finem – cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i wypatruj końca (= miej na uwadze efekt).

Quicquid discis, tibi discis – czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.

Quicquid Latine dictum sit, altum videtur – cokolwiek powiesz po łacinie brzmi mądrze.

Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.

Qui gladio ferit, gladio perit – kto mieczem wojuje od miecza ginie.

Qui non est adversum vos, pro vobis est – kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami. (Jezus Chrystus)

Qui non est mecum, contra me est – kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie (Jezus Chrystus)

Qui non laborat, non manducet – kto nie chce pracować, niech nie je. (Św. Paweł)

Qui rogat, non errat – kto pyta nie błądzi.

Qui scribit, bis legit – kto pisze, ten podwójnie czyta.

Qui tacet, consentire videtur – kto milczy, ten się zgadza.

Quia nominor leo – bo się nazywam lew. (Ezop)

Quid vesper ferat, incertum est – Nie wiadomo, co przyniesie wieczór.

Quis fallere possit amantem? – któż zdoła oszukać tego, kto kocha? (Wergiliusz, Eneida, IV, 296)

Quo vadis Domine – dokąd zmierzasz Panie? (św. Piotr Apostoł)

Quod erat demonstrandum – co było do udowodnienia – skrót c.b.d.o. („co było do okazania”).

Quod felix, faustum fortunatumque sit – Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne

Quod licet Iovi, non licet bovi – Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu (polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie)

Quod me nutrit me destruit – to co mnie żywi zabija mnie

Quod medicina aliis, aliis est acre venenum – co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną

Quod verum est, meum est – co jest prawdziwe, jest też moje. (Seneka)

Quot capita, tot sententiae – ile głów, tyle zdań (polskie: „co głowa to koncepcja”)

Quot homines, tot sententiae – ilu ludzi, tyle zdań.

Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? – jak długo jeszcze (nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)? (Cyceron)

R [edytuj]

Rara avis – rzadki ptak. (Juwenalis)

Rationale animal est homo – człowiek jest istotą rozumną. (Seneka)

Rediit ad plures – wrócił do większości (tj. umarł)

Relata refero – powtarzam (tylko to), co słyszałem

Rem tene, verba sequentur – rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim (trzymaj się tematu, a słowa się znajdą) (Kato Starszy)

Repetitio est mater studiorum – powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)

Requiescat in pace (R.I.P.) – niech spoczywa w pokoju (napis na nagrobkach)

Res iudicata pro veritate habetur – sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą

Res sacra miser – nieszczęśliwy jest rzeczą świętą. (Seneka)

Res severa est verum gaudium – prawdziwa radość jest rzeczą poważną. (Seneka)

Respice finem – patrz końca.

Rex regnat, sed non gubernat – król panuje, ale nie rządzi

Ridentem dicere verum – z uśmiechem mówić prawdę. (Horacy)

Risu inepto res ineptior nulla est – nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę (Katullus, 39, 16)

Rixari de asini umbra – spierać się o cień osła; o rzecz błahą.

Risum teneatis, amici? – czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele? (Horacy)

Roma locuta, causa finita – Rzym przemówił, sprawa skończona

Romanus sedendo vincit – Rzymianin siedząc zwycięża.

Rosa pulchra est – Róża piękną jest.

S [edytuj]

Sacra populi lingua est – język ludu jest rzeczą świętą. (Seneka Starszy)

Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. – często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.

Saepe morborum gravium exitus incerti sunt – jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne (mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć)

Salus aegroti suprema lex esto – zdrowie chorego najwyższym prawem

Salus populi suprema lex esto – dobro ludu najwyższym prawem. (Cyceron)

Salus rei publicae suprema lex esto – dobro państwa najwyższym prawem (Cyceron)

Sapere aude – odważ się być mądrym (Horacy)

Sapienta ars vivendi putanda est – mądrość należy uważać za sztukę życia

Sapienti sat – mądremu wystarczy. (Plaut), mądrej głowie dość dwie słowie (zob. Dictum sapienti sat)

Satis verborum – wystarczy słów.

Scientiae radices amarae, fructus dulces – Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.

Scio me nihil scire – wiem, że nic nie wiem (Sokrates)

Scribere scribendo, dicendo dicere disces – pisać uczysz się pisząc, mowy – mówiąc

Se contentus est sapiens – mędrzec zadowala się sobą. (Seneka)

Semel emissum volat irrevocabile verbum – słowo raz wypowiedziane nie powraca. (Horacy)

Semper avarus eget – skąpiec zawsze cierpi niedostatek. (Horacy)

Semper fidelis – zawsze wierny

Semper in altum – zawsze wzwyż

Semper invicta – zawsze niezwyciężona (dewiza, obecna w herbie Warszawy)

Semper paratus – zawsze gotowy

Seniores priores – starsi mają pierwszeństwo.

Sero venientibus ossa – kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za późno (na ucztę); kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi

Serviatus status brevis est – Trzeźwość jest stanem przejściowym

Si ad naturam vives, numquam eris pauper – jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi. (Seneka)

Si Deus pro nobis, quis contra nos? – jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? (Św. Paweł)

Si duo faciunt idem, non est idem – gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo. (Terencjusz)

Si non iurabis, non regnabis – jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował

Si parva licet componere magnis – jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.

Si tacuisses, philosophus mansisses – gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak odezwaniem się ujawniłeś głupotę)

Si vis amari, ama! – chcesz być kochanym, kochaj! (Seneka)

Si vis pacem, para bellum – jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny (Wegecjusz)

Si vis pacem, para iustitiam – chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość

Sibi omino similis

Sic itur ad astra – tak się idzie do gwiazd. (Wergiliusz)

Sic transit gloria mundi – tak przemija chwała tego świata

Sicut mater, ita et filia eius – jaka matka, taka córka. (Ezechiel)

Signum temporis – znak czasu.

Silva rerum – las rzeczy.

Similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym (zasada medycyny ludowej: czymżeś się struł, tym się lecz) (homeopatia)

Sine ira et studio – bez gniewu i namiętności (Tacyt, Roczniki – zapewnienie o bezstronności autora)

Sine labore non erit panis in ore – bez pracy nie będzie chleba w ustach (polskie: Bez pracy nie ma kołaczy)

Sit nox cum somno, sit sine lite dies – niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni. (Marcjalis)

Sit tibi terra levis. – dosł. niechaj tobie ziemia lekka – niech ci ziemia lekką będzie. (Marcjalis za Eurypidesem)

Sola ratio perfecta beatum facit – tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym. (Seneka)

Solus contra omnes – sam przeciw wszystkim

Spiritus flat ubi vult – duch tchnie, kędy chce. (Św. Jan)

Stultum facit fortuna, quem perdere vult – kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni. (Publiliusz Syrus)

Suae quisque fortunae faber – każdy jest kowalem własnego losu

Sub specie aeternitatis – z punktu widzenia wieczności.

Summum ius, summa iniuria – najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.

Superflua non nocent – nadmiar nie szkodzi

Sursum corda! – w górę serca! – nie traćcie ducha. (Jeremiasz)

Sus Minervam docet – świnia poucza Minerwę.

Sustine et abstine – cierp i panuj nad sobą. (Epiktet)

T [edytuj]

Tabula rasa – czysta tablica.

Tace, Fatua! – Milcz, Głupia! (Zygmunt I Stary do żony Bony Sforzy)

Taedium vitae – wstręt do życia.

Talis pater, talis filius – Jaki ojciec, taki syn.

Tarde venientibus ossa – dosł. Dla leniwie przychodzących kości – spóźnionym dostają się kości

Te Deum laudamus – Ciebie, Boga, wychwalamy.

Tempora labuntur tacitisque senescimus annis – czas upływa, a my starzejemy się niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami) (Owidiusz, Fasti, VI, 771)

Tempora mutantur et nos mutamur in illis – czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.

Tempus fugit, aeternitas manet – czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa) (Wergiliusz)

Terribilis est locus iste – przerażające jest owo miejsce

Tertius gaudens – trzeci się cieszy (polskie: gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta)

Testis unus, testis nullus – jeden świadek, żaden świadek.

Tolle pecuniam, bella sustuleris. – Usuń pieniądze, usuniesz wojnę.

Tota vita discendum est mori – przez całe życie trzeba się uczyć umierać. (Seneka)

Totus Tuus – Cały Twój

Trahit sua quemque voluptas – każdy ulega swoim namiętnościom. (Wergiliusz)

Transire suum pectus mundoque potiri – wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu

Tres faciunt collegium – trzech tworzy stowarzyszenie (zwyczajowe i prawne minimum do założenia stowarzyszenia)

Treuga Dei – rozejm Boży

Tu dices – Ty tak powiesz

Tua res agitur, paries cum proximus ardet – o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada. (Horacy)

Tuta timens – bojąc się rzeczy bezpiecznych.

U [edytuj]

Ubi bene, ibi patria – gdzie dobrze, tam ojczyzna.

Ubi concordia, ibi victoria – gdzie zgoda, tam zwycięstwo

Ubi dubium, ibi libertas – gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność

Ubi lex, ibi poena – gdzie prawo, tam i kara.

Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia – gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają (starożytna formuła ślubna wypowiadana przez pannę młodą)

Ultio doloris confesio est – zemsta jest przyznaniem się do cierpienia [Seneka]

Ultra posse nemo obligatur – nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.

Unum castigabis, centum emendabis – jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz

Usus magister est optimus – doświadczenie jest najlepszym nauczycielem, Cyceron

Unus pro multis – jeden za wszystkich. (Wergiliusz)

Usus est tyrannus – zwyczaj jest tyranem.

Ut ameris, amabilis esto – jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości

Ut pictura poesis – poezja jest jak obraz Horacy

Ut sementem feceris, ita metes – jak posiejesz, tak zbierzesz.

Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! – abyś był lekki w nocy, krótko jedz

Utinam falsus vates sim! – obym był fałszywym prorokiem!

Utile dulci miscere – łączyć przyjemne z pożytecznym.

Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant – dosłownie: Robią pustynię (z kraju) i nazywają to pokojem (lub: twierdzą, że przynieśli mu pokój). [Tacyt]

V [edytuj]

Vade mecum! – dosłownie: chodź ze mną (postępuj jak wskazano – nazwa poradników)

Vae misero mihi – biada mi nieszczęsnemu (Terencjusz, Andria 302)

Vae victis! – biada zwyciężonym! Król Galów, Brennus. (porównaj gloria victis)

Vale et me ama – żegnaj i kochaj mnie (forma zakończenia listu)

Varietas delectat – zmienność sprawia przyjemność (wg Rhetorica ad Herennium III, 12, 22–zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy).

Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność. (Kohelet)

Varium et mutabile semper femina – chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta. (Wergiliusz)

Veni, vidi, vici – przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (wg Plutarcha słowa Juliusza Cezara po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu)

Venimus, vidimus, Deus vicit – przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwycięzył (Jan III Sobieski, przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683 r. pod Wiedniem)

Ventum seminabunt et turbinem metent – wiatr siać będą, a zbierać burzę. (Księga Ozeasza)

Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo zostaje.

Veritas odium parit, obsequium amicos – prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół. (Terencjusz)

Venter non habet aures – brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz

Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)

Verba et voces praetereaque nihil – słowa i słowa, nic ponadto

Veritas temporis filia est – prawda jest córką czasu (= z czasem wszystko wychodzi na jaw; wg Gelliusza XII, 11, 7 „słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi teraz wyleciało z pamięci”)

Verus amicus rara avis est – prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem

Vestigia terrent – ślady odstraszają (a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących)

Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat – niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.

Video lupum – widzę wilka (polskie: O wilku mowa, a wilk tuż)

Video meliora proboque, deteriora sequor – widzę i pochwalam to, co lepsze, ale skłaniam się ku gorszemu (Owidiusz, Metamorfozy, VII 20–21: wypowiedź Medei przeżywającej konflikt między lojalnością wobec ojca, a miłością do Jazona).

Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam – czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny. (Św. Mateusz)

Vince in bono malum – zło dobrem zwyciężaj. (Św. Paweł)

Vino pellite curas – winem odpędźcie troski. (Horacy)

Vinum incendit iras – wino rozpala gniew. (Seneka)

Virtus ad beate vivendum sufficit – cnota wystarcza do szczęścia. (Seneka)

Virtus est perfecta ratio – cnota jest doskonałym rozumem. (Cyceron)

Virtuti militari. – męstwu żołnierskiemu

Vis maior – siła wyższa.

Vita mancipio nulli datur, omnibus usu – życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku. (Lukrecjusz)

Vita sine litteris mors est – życie bez nauki śmiercią jest

Viva vox docet – żywe słowo kształci

Vivere militare est – życie jest walką. (Seneka)

Vivere nolit, qui mori non vult – kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć. (Seneka)

Volenti nihil difficile – dla chcącego nic trudnego.

Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda

Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi – wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata. (Jezus Chrystus do apostołów)

Vox clamantis in deserto – głos wołającego na pustyni. (Księga Izajasza)

Vox populi, vox Dei – głos ludu, to głos Boga (Alkuin – ok. 735–804)

Vulgare amici nomen, sed rara est fides – słowo „przyjaciel” jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka

Vulnerant omnes, ultima necat. – ranią wszystkie, ostatnia zabija (o godzinach; napis na zegarze)