Serca samolotów. Silniki z kolekcji Muzeum Lotnictwa
PolskiegoSAMOLOTÓW SERCA
↓ replika samolotu blériot Xi zbudowana w 1967 r. przez Pawa
Zootowa. samolot wyposaony jest w silnik gwiazdowy salmson
o mocy 40 kM. oryginalny blériot Xi by napdzany silnikiem
anzani w ukadzie "W".
2 Krótka historia silnika lotniczego
5 Najstarszy silnik w zbiorach Muzeum
6 Silniki wielkiej wojny
27 Silniki zimnej wojny
30 Polacy potrafi
SPIS TRECI SPIS TRECI
Polskie BristoleNajstarszy silnik w zbiorach Muzeum
Niemiecka doskonaoSilniki wielkiej wojny
Silniki zimnej wojnySilniki-giganty
Latajce BMWKrótka historia silnika lotniczego
Polskie BristoleNajstarszy silnik w zbiorach Muzeum
Niemiecka doskonaoSilniki wielkiej wojny
Silniki zimnej wojnySilniki-giganty
przez wykup i przemianowane na PZL Wytwórnia Silników. W tym samym
roku nawizano bezporedni wspóprac z zakadami Bristol i przeduono
umow licencyjn. W umowach licencyjnych postawiono warunek o
produkowaniu silników tylko na polskie potrzeby bez prawa ich
eksportu.
POLSKIE BRISTOLE
W 1910 roku powstaa brytyjska firma lotnicza The Bristol Aero-
plane Company Ltd. Wesza do historii dziki wielu bardzo uda- nym
samolotom wojskowym i cywilnym, znalaza si w wiatowej czoówce
producentów samolotów, ale nie tylko… W 1920 roku za- rzd firmy
musia zainteresowa si nowym rodzajem produkcji lotniczej, jakim
stay si silniki lotnicze. I to one te rozsawiay dalej imi
firmy.
W 1928 roku w Polsce podjto decyzj o eksploatacji w lotnictwie
wojskowym silników gwiazdowych. Byo to podyktowane wzgl- dami
ekonomicznymi (niskie koszty obsugi technicznej) i tech- nicznymi
(atwa obsuga techniczna). W 1929 roku zakupiono we francuskiej
firmie Gnome-Rhône, reprezentujcej angielskie zakady Bristol na
Europ, licencj na doskonay silnik Gnome- -Rhône (Bristol) Jupiter.
W nastpnych latach zakupiono licencje i rozpoczto produkcj kilku
wersji silników Bristol Mercury i Bri- stol Pegasus. Silniki
Mercury byy dostosowane dla samolotów myliwskich, a Pegasus dla
samolotów o innym przeznaczeniu (np. bombowców). Silniki byy
produkowane w Polskich Zakadach Skody w Warszawie. W 1935 roku
zakady zostay upastwowione
produkcja silników Bristol w polsce
nazwa moc okres i wielko produkcji Bristol “Jupiter VIIF” 480 kM
1931-32 200 szt. Bristol “Mercury IV S2” 525 kM 1933 60 szt.
Bristol “Mercury V S2” 570 kM 1934 40 szt. Bristol “Mercury VI S2”
645 kM 1935-36 210 szt. Bristol “Mercury VIII” 840 kM 1938-39 100
szt. Bristol “Pegasus II” 590 kM 1935 50 szt. Bristol “Pegasus VI”
640 kM 1936 40 szt. Bristol “Pegasus VIII” 670 kM 1936-37 350 szt.
Bristol “Pegasus XX” 918 kM 1938-39 250 szt. Bristol “Hercules”
1000 kM 1939* –
*przygotowywany do produkcji
Pegasus /Pegaz/ II / 1935 Wielka Brytania-Polska /
W 1935 roku PZL-WS przejy od Bristola dokumentacj prototy- powego
silnika Pegasus II. Silnik nie rokowa powodzenia. W Pol- sce
starano si go dopracowa i uzyskano troch lepsze osigi, ale do
doskonaoci byo jeszcze daleko. W tym samym roku wypro- dukowano ma
seri 50 silników. Nazwano je Pegaz II M2. Byy uyte do napdu
samolotu bombowo-rozpoznawczego PZL P-23A „Kara”.
Silnik by w ukadzie gwiazdowym, dziewiciocylindrowy z reduktorem,
sprarkowy. Uruchamiany by roz- rusznikiem powietrznym systemu
Viet.
23
moc 590 KM
↑ PZl.23 kara
Na pocztku lat 50-tych w firmie GE rozpoczto prace studialne nad
silnikiem J79 pozwalajcym osign prdko 2 000 km/h. By to pierwszy
silnik w USA, który mia takie moliwoci, by te pierwszym, w którym
osignito stopie sprania 13,0. Kon- struktorem prowadzcym projektu
by niemiecki inynier Gerhard Neumann, czowiek o niezwykle ciekawym
yciorysie. W latach 70- tych dziki swoim osigniciom technicznym
wszed do cisego kierownictwa firmy General Electric.
Projektowanie nowego napdu rozpoczto w 1952 roku, próby w powietrzu
przeprowadzono w 1955. J79 mia napdza ponad- dwikowy bombowiec B-58
„Hustler”, zastosowano te go po wprowadzeniu odpowiednich zmian do
samolotu F-104 „Starfigh- ter” i F-4 „Phantom”.
J79 by silnikiem jednowaowym z 17-stopniow sprark osio- w i
3-stopniow turbin. W celu utrzymania stabilnej pracy tego napdu
pierwszych sze piercieni statora (kierownic powietrz- nych) byo
regulowanych przez specjalny ukad kontrolny. Pozwa- lao to utrzyma
stabiln prac silnika w rónych warunkach lotu. Wielostopniowa
sprarka i regulowany stator pozwoliy równie na uniknicie
koniecznoci stosowania sprarki ponaddwiko- wej, czynic silnik
bardziej trwaym. Od 17 stopnia sprarki bya moliwo odprowadzenia
powietrza do nadmuchu klap na skrzy- dach. Nowatorska konstrukcja
eektorowej regulowanej dyszy wylotowej pozwalaa utrzyma czas pracy
na dopalaczu docho- dzcy do 30 minut do wysokoci 10 000 m.
Silnik J79 by doskona jednostk napdow. Przyjta koncep- cja
konstrukcji silnika pozwalaa na jego rozwój w zalenoci od postpu w
technice lotniczej. Wyprodukowano ok. 17 000 tych sil- ników w tym
ok. 3 250 na licencji w innych krajach. Z uwagi na swoje
charakterystyki by chtnie i szeroko stosowany. Napdza amerykaskie
samoloty myliwskie F-104 „Starfighter”, myliw- sko-bombowe F-4
„Phantom” (tylko wersje K, M miay angielskie silniki RR Spey),
bombowiec B-58 „Hustler, bombowiec morski i sa- molot rozpoznawczy
A-5 „Vigilante”, izraelski myliwiec IAI„Kfir”.
SILNIKI ZIMNEJ WOJNY
General Electric J79 / 1952 Stany Zjednoczone Ameryki /
Firma General Electric powsta- a w 1892 roku w wyniku poczenia
dwóch innych firm. Zajmowaa si rónego rodzaju urzdzeniami elek-
trycznymi w tym równie turbinami
parowymi do napdu generatorów elektrycznych.
W okresie midzywojennym zainteresowano si w tej firmie tur-
bosprarkami dla samolotów. W czasie II wojny wiatowej stwo- rzono
tam zespó konstruktorów prowadzcych prace studialne nad silnikami
turbinowymi. W 1941 zaczto si tam interesowa angielskim silnikiem
turbinowym Franka Whittle’a, w oparciu o ten napd zrealizowano
konstrukcj silnika turbomigowe- go TG-100. W padzierniku 1942 roku
zosta oblatany pierwszy amerykaski samolot odrzutowy, myliwiec Bell
P-59 napdzany dwoma silnikami turboodrzutowymi General Electric.
Wielkim suk- cesem tej firmy sta si opracowany po wojnie silnik J47
wypro- dukowany w iloci 36 500 sztuk.
32
33
↑ lockheed F-104s starfi ghter
↓ McDonnell Douglas F-4j Phantom, imperial War Museum w Duxford
/Wielka brytania/
tekst: Jan Hoffmann
sylwetki samolotów: Marek Radomski
30-969 Kraków, al. Jana Pawa II 39 e-mail:
[email protected]
www.muzeumlotnictwa.pl
40
okadka
Silniki wielkiej wojny
Latajce BMW
Polskie Bristole
Niemiecka doskonao
